FAKULTET POLITIKIH NAUKA SARAJEVO

UPOREDNI POLITIKI SISTEMI 5: POLITIKI SUSTAV SJEDINJENIH AMERIKIH DRAVA$Vii Ass. mr. DAMIR KAPIDI$damir.kapidzic@gmail.com$http://demokratizacija.wordpress.com$

OSNOVNI PREGLED$Predsjednik (poglavar drave i ef vlade): Barack Obama (20.01.2009.)#Glavni grad: Washington D.C.#Povrina: 9.826.675 km2#Stanovnitvo: 317,8 milijuna (2013.)#BDP (PKM): 17,438 bilijuna US$ (2014; 1. u svijetu)#BDP per capita (PKM): $54.609 (2014; 7. u svijetu)#HDI: 0,937 (2013; veoma visok; 3. u svijetu)#GINI: 47,7 (2011; visoka; 39. u svijetu)##

ODREENJE NAZIVA$Zvanini naziv: #Sjedinjene Amerike Drave###Sjedinjene Drave#SAD#

PREGLED$Drava sa najstarijim pisanim ustavom.#Prototip predsjednikog sustava i podjele vlasti.#Prva federalna drava na svijetu.#Izvorno se sastojala od 13 povijesnih saveznih drava, trenutno se sastoji od 50 drava.#Veoma raznolika po teritoriji, topografiji, klimi, stanovnitvu i kulturi.#Znaajna imigracija i zdrav prirodni prirataj (neobino za razvijenu dravu).#Drava mnogih paradoksa...#

POVIJEST$Poetak SAD se vee za ekspanziju europskih drava tijekom ranog 15. vijeka kada su brojne europske drave poele istraivati ameriki kontinent i uspostavljati trgovake misije na istonoj obali SAD. panjolska, Nizozemska, Engleska, Francuska su uspostavile stalna naselja.#Engleski graani su emigrirali u Ameriku u potrazi za zemljom koja je postajala oskudan resurs na Britanskom otoku, kao i radi vjerske slobode. Veina ranih emigranata bili puritanci (radikalni protestanti) koji nisu bili dobrodoli u Velikoj Britaniji i anglikanskoj crkvi.#Amerike drave tako postaju jedna od prvih britanskih kolonija u svijetu.#

POVIJEST$SAD je bila prva znaajna kolonija koja se pobunila protiv europske kolonijalne vladavine. U osnovi je Amerika revolucija konflikt izmeu dva poimanja institucionalnog suvereniteta: suvereniteta engleskog Kralja i Parlamenta, te suvereniteta kolonijalnog zakonodavstva koje je britanska vlast uspostavila. Obe institucije su smatrale da imaju ekskluzivno pravo da ubiru poreze u kolonijalnim dravama Amerike.#U 1774. god, nakon britanske represije, protu-britanske kolonijalne elite su u Philadelphiji osnovale Kontinentalni Kongres kojem su dale ekskluzivno pravo da oporezuje drave Amerike. Drugim Kongresom je stvorena Kontinentana Vojska na elu sa Georgom Washingtonom, te je Kongres 1776. god. Imenovao komitet da sastavi ustav i donese Deklaraciju o nezavisnosti.#

POVIJEST$Prvi Kongres SAD se sastao 1789. god. i usvojio zakone kojim se ojaala drava i uspostavilo federalno zakonodavstvo i federalni prihodi.##Istovremeno je Kongres donio deset ustavnih amandmana kojim je ograniio prevlast drave i osigurao i ojaao individualna prava. Nakon ratifikacije od strane drava federacije su ovi amandmani postali poznati kao Amerika povelja o pravima.#

POVIJEST$Znaajan sukob u novonastaloj dravi je bio izmeu federalista (voeni A. Hamiltonom), koji su zagovarali jaku dravu, i demokratskih republikanaca (voeni T. Jeffersonom) koji su naglaavali individualne slobode.##Ustav SAD je na jedinstven nain ublaio i isprepleo tri sfere suvereniteta u jedan politiki sustav: nacionalnu (federal), dravnu (state) i individualnu (citizen).#

POVIJEST$Osim skuoba izmeu dravnih ovlasti i individualnih sloboda su dvije teme obiljeile politiki sustav SAD.#- irenje ka zapadu i ekspanzija ivotnog prostora#- Pitanje ropstva i prava ne-bijelaca##SAD su pod veoma povoljnim prilikama bile u mogunosti da izgrade i konsolidiraju dravu. Nisu postojale vojne prijetnje od susjeda koje bi ugroavale njen suverenitet.#Razvoj drave je takoer pratio razvoj i uspjeh ekonomije i postupno jaanje i ekspanzija utjecaja i moi u svijetu.#

POVIJEST$1607 # #Prvo stalno englesko naselje u Americi#177583 #Amerika revolucija; 1776: Deklaracija o nezavisnoti; 1788: RatifikacijaUstava SAD#1803 # #Kupovina Louisiane, irenje granice prema zapadu; 184648 Meksiki rat, dalje irenje teritorije SAD#186165 #Graanski rat#1865 # #Ratifikacija trinaestog amandmana Ustava kojim se ukida ropstvo#19331938 #New Deal#195565 #Pokret za graanska prava#2001# #Rat protiv terorizma#

DRUTVO$Raznoliko imigrantsko stanovnitvo.#Povijesni valovi imigracije (europski: engleski, irski, njemaki, talijanski; afriki-prisilni; vaneuropski: azijski, hispanjolski).#Sastav stanovnitva se odreuje prema rasi, te prema nacionalnom porijeklu, kao i prema etnicitetu.#Bijelci (65%), Hispanoamerikanci (15%), Afroamerikanci (13%), Azijati (4%), Ameriki indijanci (1%), ostali (2%).#

EKONOMIJA$Najvea i najznaajnija ekonomija svijeta#Najvii standard GDP##Veliki trgovinski disbalans i vanjski dug#Velika ekonomska nejednakost##Znaaj US dolara ($) kao univerzalne valute#Znatan utjecaj na veliki broj ekonomija svijeta putem Svjetske Banke i IMFa#

POLITIKI SUSTAV$Na dravnom nivou postoje tri znaajne institucije: #- Predsjednik#- Kongres (dvodomni parlament)#- Vrhovno sudstvo.#Podjela moi je veoma izraena gdje Predsjednik dri izvrnu vlast, Kongres (koji se sastoji iz Predstavnikog doma i Senata) ima zakonodavnu vlast, te Vrhovni sud ima najviu sudsku vlast. #Izmeu ove tri institucije postoji splet kontrola, provjera i ravnotea gdje niti jedna institucija i njene politike nisu u potpunoti neovisne od drugih.#

POLITIKE STRANKE I IZBORNI SUSTAV$Predsjednik se bira polu-direktno (ili indirektno) svake etiri godine putem elektorskog koleda.#Kabinet je savjetodavno tijelo predsjedinka, skupa sa voditeljima federalnih agencija i visokim dunosnicima, ali bez formalnog autoriteta.#Elektorski koled je uspostavljen da bi se izbjegle manupulacije glasaima. Glasai tako daju svoj glas za elektore iz svoje drave koji potom biraju Predsjednika. Svaka drava ima toliko elektora koliko ima zastupnika u kongresu, te D.C. Ima dodatna 3 elektora.#

POLITIKE STRANKE I IZBORNI SUSTAV$Predstavniki dom se sastoji od 435 lanova (od 1910. god.) koji se biraju na mandat od dvije godine u jednomandatnim izbornim jedinicama prema naelu pluralitet. Broj zastupnika i izbornih okruga se odreuje prema broju stanovnika svake drave (najmanje jedan po dravi).##Senat se sastoji od 100 lanova koji se biraju na est godina, gdje se svake dvije godine bira treina zastupnika. Biraju se u jedomandatnim izbornim jedinicama prema naelu pluraliteta. Svaka drava ima po dva senatora.##

POLITIKE STRANKE I IZBORNI SUSTAV$Partijski sustav: dvopartijski (Republikanci i Demokrati) sa slabim i frakcionaliziranim partijama. #Kandidati kao osobe imaju veliki znaaj.#Izborni sustav pluraliteta i jednomandatnih okruga je pogodovao stvaranju dovpartijskog sustava i oteao pojavu treih partija i opcija.#Fiksan mandat za sve pozicije i redoviti izbori.#

POLITIKE STRANKE I IZBORNI SUSTAV$Vrhovni sud se sastoji od devet lanova koje nominira Predsjednik, a potvruje Senat na doivotni mandat.#

TERITORIJALNO UREENJE$Alabama - Alaska - Arizona - Arkansas - California - Colorado - Connecticut - Delaware - Florida - Georgia - Hawaii - Idaho - Illinois - Indiana - Iowa - Kansas - Kentucky - Louisiana - Maine - Maryland - Massachusetts - Michigan - Minnesota - Mississippi - Missouri - Montana - Nebraska - Nevada - New Hampshire - New Jersey - New Mexico - New York - North Carolina - North Dakota - Ohio - Oklahoma - Oregon - Pennsylvania - Rhode Island - South Carolina - South Dakota - Tennessee - Texas - Utah - Vermont - Virginia - Washington - West Virginia - Wisconsin - Wyoming#

TERITORIJALNO UREENJE$Federalno ureenje#Ingerencije su raspodjeljene izmeu nacionalne vlade i vlada pedeset drava lanica federacije. #50 drava koje su veoma razliite po povijesti veliini teritorije, stanovnitva i ekonomskoj moi.#Prve drave osnovane 1787. (Delaware, Pennsylvania, New Jersey), poslijednje 1959. (Alaska, Hawaii).#Jedan distrikt (District of Columbia) kao glavni grad.#Visoko decentraliziran sustav, ali sa jakim federalnim (dravnim) ingerencijama.#Mnotvo manjih i jedna vea teritorija (Puerto Rico).#

LITERATURA$1. Durakovic, Nijaz, Uporedni politicki sistemi. Sarajevo: Pravni fakultet, 2007. (str. 111-168).$2. ONeil, Patrick H., Karl Fields, & Don Sher, Cases in Comparative Politics. New York: W.W. Norton & Co., trece izdanje, 2010. (str. 75-114).$3. Kesselman, Mark, Joel Krieger & William A. Joseph (ur.), Introduction to Comparative Politics. Boston: Wadsworth Cengage Learning, peto izdanje, 2010. (str. 313-360).$