UPRAVLJANJE OTPADNIM VODAMA U GRADU …...Program podrške razvoju infrastrukture lokalne samouprave Projekat finansira Evropska unija Gradimo zajedno za budućnost 1.4.2 Postojeći

Program podrške razvoju infrastrukture lokalne samoupraveProjekat finansira Evropska unija

●●● Gradimo zajedno za budućnost

1April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija

izvodljivostiProjekat sprovode

UPRAVLJANJE OTPADNIM VODAMA U GRADU ZRENJANINU KNJIGA 2: STUDIJA IZVODLJIVOSTI

Delegacija Evropske unije u Republici Srbiji April 2015.CRIS 272 – 641 (10/SER01/03/11)P2013_04



Naziv dokumenta Upravljanje otpadnim vodama Zrenjanina

Kratak naziv dokumenta Zrenjanin WW

Status finalni nacrt

Datum April 2015

Naziv projekta Studija izvodljivosti – Upravljlanje otpadnim vodama Zrenjanina

Broj projekta CRIS 272 – 641 (10/SER01/03/11)

Klijent Delegacija Evropske unije u Republici Srbiji

Broj P2013_04



Šumatovačka 3A11000 Belgrade

Serbia +381 11 24 05 776 Telephone+381 11 24 05 793 Fax

[email protected] E-mailwww.misp-serbia.rs Internet

http://www.misp-serbia.rs/



Sadržaj

1 IZVRŠNI REZIME 12

2 CILJEVI I PRISTUP 14 2.1 Ciljevi projekta i kontekst 14 2.2 Pozadina Studije izvodljivosti i pristup 14 2.3 Medjunarodni ciljevi 14

2.3.1 Program podrške razvoju infrastrukture lokalne samouprave IPA 2010 15

2.3.2 Odabir projekata za podršku 15 2.4 Projekat 16

2.4.1 Glavni ciljevi 16 2.5 Organizacija Izveštaja 17

1 LOKACIJA PROJEKTA I OPŠTE INFORMACIJE 18 1.1 Položaj lokacije 18 1.2 LokacijaProjekta 20 1.3 Topografija 20 1.4 Klima 20 1.5 Hidrografske odrednice 21 1.6 Reka Begej 22

1.6.1 Korito reke 22 1.6.2 Hidrologija 23 1.6.3 Tipovi nadzemnih voda 24 1.6.4 Traženi kvalitet vode 24 1.6.5 Postojeći kvalitet vode 25 1.6.6 Mreža monitoringa 26 1.6.7 Rezultati Monitoringa 26 1.6.8 Ekološki status reke Begej 27 1.6.9 Vodena Fauna 28

1.7 Mreža puteva i saobraćaj 29 3April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija


Nacrt izradio MISP IPA 2010

Proverio

Datum/provera inicijala check

…………………. ………………….

Odobrio

Datum/provera inicijalaials approval

…………………. ………………….



1.8 Prethodne studije 30 1.8.1 Pozadina 30 1.8.2 Procena troškova 30

1.9 Projektno područje i zahtevi 31 1.9.1 Ciljevi 31 2.5.1 Odredjivanje aglomeracije 32

3 SOCIJALNO-EKONOMOSKI KONTEKST 38 3.1 Uvod 38 3.2 Demografija 38

3.2.1 Socijalno-ekonomska pozadina regije 38 3.2.2 Populacija 39

3.3 Ekonomija 42 3.4 Infrastruktura 47 3.5 Zaključci 48 3.6 Projektna komunikacija i javna svest 48

3.6.1 Pozadina 48 3.6.2 Trenutna situacija 49 3.6.3 Preporuke 49

4 INSTITUTIONALNI, ZAKONSKI KONTEKST I KONTEKST POLITIKE 53 4.1 EU zakonodavstvo i upravljanje vodama 53 4.2 Nacionalna politika I zakonodavstvo Srbije 55 4.3 Nacionalna , regionalna i lokalna odgovornost za upravljanje otpadnim vodama 67

4.3.1 Lokalni nivo 67 4.3.2 Nacionalni nivo 68

4.4 Regionalni i lokalni okvir upravljanja vodama 69 4.5 Institucionalni okvir 70

4.5.1 Lokalne zainteresovane strane -stejkholderi 70 4.5.2 Nacionalne zainteresovane strane-stejkholderi 71

4.6 Ocena Javno komunalnog preduzeća “Vodovod i kanalizacija” Zrenjanin 73 4.6.1 Ocena operativnog rada JKP “Vodovod i kanalizacija” 73 4.6.2 Ocena organizacije i upravljanja JKP “Vodovod i kanalizacija”

Zrenjanin 77

1 POSTOJEĆA INFRASTRUKTURA, USLUGE I PROJEKCIJE 103 1.1 Uvod i osnovi podaci 103 1.2 Postojeća infrastruktura za vodosnabdevanje 103

1.2.1 Postojeće vodosnabdevanje na teritoriji grada Zrenjanina 103 1.2.2 Postojeći sistem vodosnabdevanja Zrenjanina 103

1.3 Postojeći sistem za odvođenje površinskih voda 105 1.4 Postojeći sistem sakupljanja otpadnih voda 107

1.4.1 Postojeći sistem sakupljanja i prečišćavanja otpadnih voda na teritoriji grada Zrenjanina 107





1.4.2 Postojeći sistem sakupljanja otpadnih voda u naseljima Aradac, Elemir, Ečka, Klek, Lazarevo, Lukino selo, Lukićevo i Stajićevo 108

1.4.3 Postojeći sistem sakupljanja otpadnih voda u gradu Zrenjaninu 111 1.4.4 Zaključci i preporuke 127

1.5 Industrijske otpadne vode 129 1.5.1 Osnovni podaci 129 1.5.2 Pristup i metodologija 130 1.5.3 Procena zagađenja 130 1.5.4 Procena industrijskih otpadnih voda 131 1.5.5 Procena generisanog zagađenja 131 1.5.6 Obim i opterećenje otpadnih voda 142 1.5.7 Trenutni učinak servisnih operatera na polju kontrole ispuštanja

industrijskih otpadnih voda i glavni faktori 144 1.5.8 Zaključci i preporuke 144

1.6 Ostala infrastruktura 145 1.6.1 Električna energija 145

2 DUGOROČNI PLAN RAZVOJA I ANALIZA OPCIJA 147 2.1 Uvod 147 2.2 Period planiranja 147 2.3 Zakonski uslovi 147

2.3.1 Direktiva o prečišćavanju urbanih otpadnih voda 147 2.3.2 Potrebni nivo prečišćavanja i kvalitet otpadnih voda 148 2.3.3 Ekvivalent stanovnik 151 2.3.4 Demografija 152

2.4 Potrošnja vode 153 2.5 Procena opcija 154

5 OPCIJE ZA SAKUPLJANJE I PREČIŠĆAVANJE OTPADNIH VODA 155 5.1 Uvod 155 5.2 Projektni kriterijumi 156

5.2.1 Faktori vršnog časa 156 5.2.2 Odnos otpadnih voda i voda 156 5.2.3 Infiltracija 156 5.2.4 Jedinične količine otpadnih voda 156 5.2.5 Hidrauličko i biološko opterećenje tokom projektnog ciklusa 157 5.2.6 Nivo poplava 158 5.2.7 Poređenje materijala kanalizacionih cevi 158

5.3 Budući razvoj sakupljanja otpadnih voda 159 5.3.1 Aglomeracije 159

5.4 Projekcije protoka otpadnih voda 165 5.4.1 Aspekti dugoročnog razvoja sakupljanja otpadnih voda 171

5.5 Prioritetne mere u sakupljanju otpadnih voda 173 5.5.1 Odgovarajuće rešenje za sakupljanje otpadnih voda 173





5.5.2 Mere za priključivanje kanalizacionih sistema u naseljima Aradac, Elemir, Klek i Lazarevo na kanalizacioni sistemu Zrenjanina 176

5.5.3 Mere za priključivanje kanalizacionih sistema u naseljima Lukićevo, Ečka, Stajićevo i Lukino selo na buduće PPOV Zrenjanin 177

5.5.4 Mere unapređenja postojećeg kanalizacionog sistema Zrenjanin 179 5.5.5 Mere za priključivanje postojećeg kanalizacionog sistema na novo

PPOV 180 5.6 Alternativni tretmani otpadnih voda 180

5.6.1 Osnovne informacije 180 5.6.2 Alternativa 1 - CASP sa BNR 185 5.6.3 Alternative 2 - SBR 199 5.6.4 Tretman mulja 203 5.6.5 Snabdevanje strujom 211 5.6.6 Predračun troškova 213 5.6.7 Evaluacija alternativa 215

5.7 Predložene opcije 216 5.7.1 Opcija 1 – PPOV Zrenjanin – sa lokacijom u Zrenjaninu 216 5.7.2 Opcija 2 – PPOV Zrenjanin – lokacija u Mužlji 220 5.7.3 Opcija 3 – PPOV Zrenjanin – lokacija u Lukićevu 222 5.7.4 Investicioni troškovi 226 5.7.5 Lokacije postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda 226 5.7.6 Procena predloženih opcija 229

6 FINANSIJSKA I EKONOMSKA ANALIZA 233 6.1 Finansijska procena JKP i opštine koji posluju u regionu 233

6.1.1 Osnovni podaci 233 6.1.2 Finansijska procena JKP “Vodovod i kanalizacija” 233 6.1.3 Procena kreditne sposobnosti Grada Zrenjanina 234

6.2 Ključni elementi finansijske analize 236 6.2.1 Pristup i metod finansijske analize 236 6.2.2 Investicioni plan 237 6.2.3 Količine otpadne vode 239 6.2.4 Troškovi rada i održavanja i administrativni troškovi 241 6.2.5 Prosečni inkrementalni finansijski troškovi (AIFC) 242

6.3 Preporučeni profil povećanja cena (ili projekcije cena) 243 6.4 Analiza nedostajućih sredstava 245

6.4.1 Izvori finansiranja 247 6.4.2 Pokazatelji finansijskih rezultata 248 6.4.3 Procena finansijske održivosti 249

6.5 Procena platežne sposobnosti 251 6.6 Analiza osetljivosti 252

6.6.1 Određivanje “kritičnih varijabli” 252 6.7 Ekonomska naliza 252

6.7.1 Pristup i metodologija ekonomske analize 252 6.7.2 Ekonomske koristi 253 6.7.3 Kvantitativna ekonomska “Cost – Benefit” analiza 255





6.8 Opšti zaključci 260

7 EKOLOŠKA I DRUŠTVENA PROCENA I KATASTARSKI PREGLED 261 7.1 Pozadina 261 7.2 Kvalitet životne sredine 261

7.2.1 Industrijski sektor Zrenjanina 261 7.2.2 Aleksandrovački kanal – glavni recipijent industrijskog ispuštanja

262 7.3 Uticaji na životnu sredinu i ublažavanje 262

7.3.1 Lokacija 262 7.3.2 Potencijalni uticaj na životnu sredinu 263 7.3.3 Uticaji na životnu sredinu tokom izgradnje 264 7.3.4 Ekološki uticaji tokom rada 265 7.3.5 Uticaj na izvore podzemne vode 268 7.3.6 Vizuelni uticaj 269

7.4 Društveni uticaji 269 7.4.1 Društveni uticaji tokom izgradnje 269 7.4.2 Miris i smetnje 269 7.4.3 Buka i vibracija 270 7.4.4 Rizici za profesionalno zdravlje i bezbednost 270

7.5 Analiza klimatske stabilnosti projekta 271 7.6 Monitoring životne sredine 272 7.7 Emisija gasova staklene bašte 272 7.8 Katastarski aspekti 273

8 PLAN SPROVOĐENJA PROJEKTA I ZAKLJUČCI 274 8.1 Uvod 274 8.2 Opis prioritetnog projekta 274 8.3 Procena troškova i plan finansiranja 274 8.4 Status pripreme projekta 276

8.4.1 Određivanje zemljišne parcele 276 8.4.2 Projektna dokumentacija 276

8.5 Plan sprovođenja 278 8.5.2 Obezbeđivanje dozvola 279 8.5.3 Izrada idejnog i glavnog projekta 279 8.5.4 Izrada tenderske dokumentacije 280 8.5.5 Ugovaranje radova i nadzor izgradnje 281

8.6 Plan sprovođenja 284 8.6.1 Ugovorni paket 284 8.6.2 Ograničenja programa 285 8.6.3 Kritične aktivnosti 285 8.6.4 Plan sprovođenja 287

8.7 Institucionalno unapređenje i podrška 287 8.8 Promocija i komunikacioni plan 288 8.9 Marketing plan 288 8.10 Sledeći koraci 289





8.10.1 Urbanističko planiranje i vlasništvo nad zemljom 289 8.10.2 Priprema projekta 289 8.10.3 Obim projekta 289 8.10.4 Finansiranje projekta 289 8.10.5 Sprovođenje projekta 290 8.10.6 Rad projekta 290





LISTA AKRONIMA I SKRAĆENICA

Akronimi i skraćenica Opis

AIFC Average Incremental Financial Cost a.s.l Above Sea Level BOD Biological Oxygen DemandCBA Cost Benefit AnalysisCDW Construction and Demolition WasteCOD Chemical Oxygen Demand C:N ratio Carbon to nitrogen ratio CRR Cost Recovery RatioCSR Cost Service RatioC & T Collection and Transport DIC Discounted Investment CostDN Diameter Normal DNR Discounted Net RevenueDSR Debit Service Ratio€ EuroE&M Equipment and MachineryEBIT Earnings Before Interests and TaxesEBITDA Earnings Before Interest, Taxes, Depreciation and AmortizationEBRD European Bank for Reconstruction and DevelopmentEBT Earnings Before TaxesEC European CommunityEE Eligible ExpenditureEIA Environmental Impact Assessment EIB European Investment BankEMP Environmental Management Plan ENPV Economic Net Present ValueERR Economic Rate of ReturnESA Environmental and Social Assessment EU European UnionFCR Full Cost RecoveryFIDIC Fédération Internationale Des Ingénieurs-Conseils (i.e. French for the

International Federation of Consulting Engineers)FNPV Financial Net Present ValueFOPIP Financial and Operational Performance Improvement ProgrammeFRR Financial Rate of ReturnFS Feasibility StudyFW Financial (market) Wageg/m2 Grammes per square metreGDP Gross Domestic Product GJ/tonne Gigajoules/tonne 9April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




GWL Groundwater Level Ha or ha HectareHDPE High Density PolyethyleneHGV Heavy Goods Vehicle HH HouseholdHHI Household Income IAS International Accounting StandardsIFI International Finance InstitutionIFI International Financial InstituteIFRS International Finance Reporting StandardIPA Instrument for Pre-accession AssistanceIRR Internal Rate of ReturnJRC Joint Regional Company K Capital InvestedKg or kg KilogrammeKg/c/a Kilogramme/capita/annumKg/c/d Kilogramme/capita/dayKm or km KilometreKfW Kreditanstalt für Wiederaufbauk/t/a Kilowatts/tonne/annumkVA Kilo-volt amps KT/a Energy value kW kilowattL or l Litre(s)Lcd or l/d Litres per capita per dayL/s or l/s Litre/second LRCD Land and Road Construction DirectorateLWMP Local Waste Management Plan M or m MetreMAT Maximum Affordable Tariffmm millimetreMDG Millennium Development GoalsM3 or m3 Cubic MetreMISP Municipal Infrastructure Support ProgrammeMJ/kg Mega Joule per kilogramme m/s Metre per second NBS National Bank of SerbiaMWh/tonne Megawatt per hour/tonneNCF Net Current FundNES National Environment StrategyNGO Non-Government OrganisationNIP National Investment PlanNPV Net Present ValueNRW Non Revenue WaterNTS Non-Technical Summary





OD Optimal DiameterO&MAdm Operation, Maintenance and AdministrationPAH Polycyclic Aromatic Hydrocarbons PCB Polychlorinated Biphenyls PIU Project Implementation UnitPMU Project Management UnitPPP Public Private PartnershipPUC Public Utility CompanyPUC Public Utility CompanyPUC "Water and Wastewater

Public Utility Company "Water and Wastewater"

PVC Polyvinyl Chloride RBWC Regional Bulk Water CompanyRDA Regional Development AgencyRSD Republic of Serbia DinarRWMC Regional Waste Management CentreRWMP Regional Waste Management Plan RWMS Regional Waste Management System SCF Standard Conversion FactorSCTM Standing Conference for Towns and MunicipalitiesSDR Social Discount RateSFR Self-Financing RatioSME Small and Medium EnterprisesSOP Sectorial Operational ProgrammeSPI Number of Staff per 1000 ConnectionsSW Shadow WageSWCF Standard Wage Conversion FactorTA Technical AssistanceT or t TonnesTonnes p.a. or a Tonnes per annumT or t-km Tonnes per kilometreVAT Value Added TaxWTP Water Treatment PlantWWTP Wastewater Treatment Plant ~ Approximately





1 IZVRŠNI REZIME

Glavni cilj ovog projekta je zaštita kvaliteta vode u reci Begeji i sprečavanje daljeg zagadjivanja prouzrokovanog ispuštanjem netretiranih otpadnih voda, da bi se poboljšali uslovi života (javno zdravlje i estetika) za stanovnike Grada Zrenjanina i okolnih naseljenih mesta u skladu sa odredjenim brojem strateških nacionalnih, regionalnih i lokalih politika, planova i propisa. Ovaj projekat će doprineti postizanju nacionalnih ciljeva u zaštiti životne sredine koji odgovaraju ciljevima EU, primarno onima koji su postavljeni u Diretkivi o urbanoj otpadnoj vodi /Urban Wastewater Directive/.

Projekat će biti u skladu sa raznim evropskim, nacionalnim, regionalnim/lokalnim zakonima, politikama i propisima vezanim za upravljanje otpadnim vodama (i ostlaim koji se odnose na životnu sredinu).

Specifični ciljevi su poboljšanje sakupljanja otpadne vode u Gradu i okolnim naseljenim mestima; odgovarajući tretman otpadne vode u novoizgradjenom postrojenju za prečišćavanje otpadne vode (WWTP) pre ispuštanja; iI sprečavanje daljeg zagadjenja reke Begej.

Očekivani rezultati ove Studije izvodljivosti su:

• Pružanje kompletne dokumentacije za tehničku, institucionalnu, finansijsku ocenu projekta, kao i ocenu zaštite životne sredine.;

• Pružanje plana tehničkog, institucionalnog i finansijskog okvira za sakupljanje otpadnih voda i šemu tretmana; i

• Pružanje plana rehabilitacije i unapredjenja kanalizacionog sistema i postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda na prostoru projekta u skaldu sa srpskim i EU zakonodavstvom i propisima.

Projekat se sastoji od sledećih glavnih komponenti:

• Mere za poboljšanje postojećeg kanalizacionog sistema u Zrenjaninu;• Povezivanje kanalizacije Klek na kanalizacioni sistem Zrenjanin;• Povezivanje kanalizacionog sistema Zrenjanin sa WWTP;• WWTP,prva faza od 110,000 PE (od ukupno150,000 PE ) – lokacija u Zrenjaninu;• Povezivanje kanalizacije Ečka na WWTP;• Izgradnja kanalizacije u naseljenim mestima Aradac, Elemir, Klek, Lazarevo, Ečka,

Lukićevo, Stajićevo i Lukino selo; • Povezivanje kanalizacije u naseljenim mestima Aradac i Lazarevo na kanalizacioni

sistem Zrenjanin;• Povezivanje kanalizacije u naseljenom mestu Lukićevo na WWTP; i• Povezivanje kanalizacije u naseljenim mestima Stajićevo i Lukino selo na

kanalizaciju u Ečki.

Ukupni prihvatljivi troškovi ulaganja (uključujući neplanirane troškove) u konstantim cenama iz 2015 iznose do €20.657 miliona. Specifični dugoročni investicioni trošak po glavi 12April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




stanovnika po konstantnim cenama iz 2015. iznosi oko €244/po glavi stanovnika za komponente sakupljanja i tretmana otpadnih voda ovog projekta – na osnovu ukupne populacije korisnika u Gradu Zrenjaninu za koju se očekuje da će koristiti usluge u 2018/2019 (datum završetka prve faze projekta).

Predloženi projekat daje pogodne zaključke finansijske analize, u smislu da glavni finansijski analizirani parametric pokazuju da je za kombinovani projekat potrebna spoljna finansijska podrška – pošto su finansijska sadašnja neto vrednost I fanansijska interna stopa pvoraćaja investicije obe negativne pre EU pomoći (-3.17%, -15 miliona €). Ceo projekat će takodje obezbediti niz ekonomskih benefita za uže i šire područje; projekat I ma ekonomsku stopu povraćaja (ERR) od 22% i odnos trošak/benefit od 2 –postoji I niz pozitivnih zdravstvenih, benefita kao i benefita u odnosu na resurse, ekosistem, društevnih I drugih benefita od projekta sakupljanja i prečišćavanja otpadnih voda.

Što se tiče tarifa, postojeće tarife za vodu su 22.25 RSD po kubnom metru za domaćinstva i 50 RSD po kubnommetru za komercijalne svrhe i industriju. Za otpadnu vodu predvidjena povećanja su 47.42 RSD po kubnommetru za domaćinstva i 53.35 RSD po kubnommetru za komercijalne svrhe i industriju u 2018/2019. Nivoi su u skladu sa “potpunim povraćajem troškova” i u okviru korišćenih kriterijuma priuštivost I kreću se prema politici “jedinstvene” tarife.

Postojeće Javno komunalno preduzeće (PUC) će upravljati rukovodjenjem I radom nove infrastructure, iako postoji potreba za zapošljavanjem dodatnog odgovarajućeg kvalifikacionog kadra I reorganizacionih aktivnosti unutar JKP.

Predloženo mesto za izgradnju novog postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda se planira na lokaciji već isplaniranoj u planiskim dokumentima. Lokaciju za prečistač otpadnih voda biće potrebno pripremiti kao I preduzeti mere za zaštitu od poplave.

Ne predvidjaju se veliki uticaji na zaštitu životne sredine za vreme izgradnje i rada raznih komponenti projekta.

.





2 CILJEVI I PRISTUP

2.1 Ciljevi projekta i kontekst

Jedna od tri svrhe Programa podrške insfrastrukturi opština je poboljšanje programiranja opštinske infrastrukture I priprema projekta strukture lokalne vlade. Kvalitet studija izvodljivosti je identifikovan kao jedna od slabosti I stoga je podrška u pripremi studija izvodljivosti jedna od aktivnosti koje su obuhvaćene ovim programom.

Glavna svrha ove studije izvodljivosti je odredjivanje izvodljivosti za predloženu rehabilitaciju kanalizacione mreže/mreže za otpadne vode, uključujući nabavku novog kolektora i novog postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda u Gradu Zrenjaninu, Vojvodina, Srbija.

Ovaj Izveštaj – Knjiga 2: Studija izvodljivosti je komplementarna sa Knjigom 1: Ne-Tehnički rezime; I KNjigom 3: Prilozi.

2.2 Pozadina Studije izvodljivosti i pristup

Ova Studija izvodljivosti je pripreljena u kontekstu najbolje medjunarodne prakse I najnovijih propisa u u EU uputstvima I posebno prema dokumentu-uputstvu koje je izdao Generalni Direktorat u za regionalnu politiku /Directorate General Regional Policy/ (DG Regio) “Uputstvo za troškovi-benefiti analizu investicionih projekata pod Strukturalnim fondovima, Koheyionom fondu I IPA”, juni 2008 I Evropske komisije “Uputstvo za troškovi-benefiti analizu investicionih projekata, decembar 2014.

Dalji detalji budućeg planiranja, izdavanja dozvola I realizacije dati su u Odeljku 11.

2.3 Medjunarodni ciljevi

Ova Studija izvodljivosti I relaizacija projekta koja sledi je kompatabilna sa nacionalnim ciljevima, koji su takodje u skladu sa sledećim medjunarodnim dokumentima:

• Principi održivog razvoja, Agenda 21;• Milenijumski ciljevi razvoja; • Nacionalna strategija zaštite životne sredine; • Pariska deklaracija o efikasnosti pomoći 2005; i • Evropske integracije i pravne tekovine /Acquis Communautaire/.

Na Svetskom samitu u Rio de Žaneriu 1992,godine, Savezna Republika Jugoslavija je potpisala konačni dokument o održivom razvoju isto kao I Okvirnu konvenciju o klimatksim promenama I Konvenciju o biodiverzitetu. Republika Srbija je kao pravni naslednik je obavezna da se pridržava ovih principa održivosti.

Na milenijumskom samitu u Njujorku septembra 2000. godine, Republika Srbija, zajednos a još 189 drugih zemalja potpisnica, je usvojila Milenijumsku deklaraciju, koja specificira





osnovne vrednosti na kojima bi trebalo da se zasnivaju medjunarodni odnosi u 21. veku: sloboda, ravnopravnost, solidarnost, tolerancija, poštovanje za prirodu I podela odgovornosti. U maju 2005 Vlada Republike Srbije je usvojila Izveštaj o realizaciji milenijumskih ciljeva razvoja u Srbiji.

Republika Srbija je potpisnica Pariske deklaracije o efikasnosti pomoći iz 2005. godine koja daje dobre prakse za realizaciju razvojnih programa.

Nacionalni program zaštite životne sredine je usvojen 2010. godine, I nakon toga Nacionalnom strategijom za zaštitu životne sredine u novembru 2011. Nacionalni plan za usvajanje pravnih tekovina /Acquis/ (2013-2016) je Vlada Srbije usvojila 28. februara 2013.

Obaveza harmonizacije zakonskog okvira Republike Srbije sa EU pravnim tekovinama prvi put je pomenuta u Rezoluciji o pristupanju EU I Narodna skupština ju je usvojila 13. oktobra 2004. Sporazum o stabilizaciji I pridruživanju je potpisan sa EU 29. aprila 2008. I tarifikovan od strane Nardone skupštine septembra 2008. Srbija je zvanično podnela zahtev za EU članstvo 22. decembra 2009. I dobula status punog kandidata za EU pridruživanje 1. marta 2012, nakon preporuke Saveta za opšte poslove 28. februara 2012. U decembru 2013. godine Savet Evropske Unije je odobrio otparanje pregovora o pristupu Srbije u januaru 2014, I prva medju vladina konferencija je održana 21. januara u Evropskom savetu u Briselu.

2.3.1 Program podrške razvoju infrastrukture lokalne samouprave IPA 2010

Ova Studija izvodljivosti jepripremljena u okviru Programa podrške razvoju infrastrukture u lokalnoj samoupravi (MISP), inicijativa koja se finansira preko instrumenta za predpristup Evropske unije (IPA) 2010 da bi se pomoglo Republici Srbiji u postizanju nacionalnih ciljeva. Vlada Republike Srbije je dfinisala pet oblasti za koje se traži medjunarodna pomoć: generisanje zaposlenosti, jačanje institucionalnih kapaciteta, izgradnja, rekonstrukcija I modernizacija infrastrukure, zaštita životne sredine I ruralni razvoj. Ova Studija izvodljivosti je samo jedan od mnogih isporučenih dokumenata po ovom programu koji je projektovan da bi se rešila ova pitanja. Detalji drugih aktivnosti vam stoje na rapsolaganju na veb sajtu: www.misp-serbia.rs.

2.3.2 Odabir projekata za podršku

Skorašnji programi su obezbedili podršku Stalnoj konferenciji gradova i opština (SCTM) da se postavi I upravlja nacionaim projektom za infrastrukuralna ulaganja (SLAP). Ova Studija obezbedjuje sredstvo opštinama da organizuju svoje aktivnosti vezane za identifikaciju I pripremu projekata I da objave sovje potrebe u strukturisanom formatu.

Ovo sredstvo se zatim može koristiti za centralnu vlast, medjunarodne finansijske institucije (IFI) i druge zainteresovane strane kao sredstvo za postavljanje prioriteta i odabir projekata na osnovu kriterijuama prioriteta koji se postavljaju za odredjeni program.

Više informacija na www.slap.skgo.org i www.misp-serbia.rs .




http://www.slap.skgo.org/




SLAP sredstvo se koritilo za predselekciju izvesnog broja projekata izvodljivosti što odgovara politici programa, kako je sadržano u EU sporazumima za IPA finansiranje. Predselktovani projekti su dalje detaljno pregledani u pogledu pripreme projekta, posvećenosti odredjene opštine, evaluaciji rizika realizacije I uskladjenosti sa regionalnim politikama razvoja.

Preporuke za projekte koji će se podržati daje Upravni odbor za ovaj program koji vrši krajnji odabir.

Upravni odbor za ovaj program MISP IPA 2010 je 11 juna 2013 odabrao da podrži Upravljanje otpadnim vodama u Grfadu Zrenjaninu - Studija izvodljivosti . Nakon toga donet je Akcioni plan za studiju izvodljivosti i sa njim su se složili svi korisnici projekta i sve zainteresovane strane, a nakon toga, osnovana je Radna grupa za implementaciju projekta tokom decembra 2013. Pismo o započinjanju studije izvodljivosti izdao je EUD 16. decembra 2013 i početni sastanak je održan 16.januara 2014.

2.4 Projekat

2.4.1 Glavni ciljevi

Glavni cilj projekta je zaštita kvaliteta vode u reci Begej i sprečavanje njenog daljeg zagadjivanja usled ispuštanja netretiranih otpadnih voda, da bi se poboljšali uslovi života (javno zdravlje i estetika) za stanovnike Grada Zrenjanina i okolnih naseljenih mesta u skladu sa odredjenim brojem strateških nacionalnih, regionalnih i lokalih politika, planova i propisa. Ovaj projekat će doprineti postizanju nacionalnih ciljeva u zaštiti životne sredine koji odgovaraju ciljevima EU, primarno onima koji su postavljeni u Diretkivi o urbanoj otpadnoj vodi /Urban Wastewater Directive/.

Projekat će biti u skladu sa raznim evropskim, nacionalnim, regionalnim/lokalnim zakonima, politikama i propisima vezanim za upravljanje otpadnim vodama (i ostlaim koji se odnose na životnu sredinu).

Specifični ciljevi su poboljšanje sakupljanja otpadne vode u Gradu i okolnim naseljenim mestima; odgovarajući tretman otpadne vode u novoizgradjenom postrojenju za prečišćavanje otpadne vode (WWTP) pre ispuštanja; iI sprečavanje daljeg zagadjenja reke Begej.

Očekivani rezultati ove Studije izvodljivosti su:

• Pružanje kompletne dokumentacije za tehničku, institucionalnu, finansijsku ocenu projekta, kao i ocenu zaštite životne sredine.;

• Pružanje plana tehničkog, institucionalnog i finansijskog okvira za sakupljanje otpadnih voda i šemu tretmana; i

• Pružanje plana rehabilitacije i unapredjenja kanalizacionog sistema i postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda na prostoru projekta u skaldu sa srpskim i EU zakonodavstvom i propisima.





2.5 Organizacija Izveštaja

Ostatak ovog Izveštaja je strukturiran na sledeći način:

Poglavlje 3: uključuje detalje o lokaciji projekta, opšte podatke i zahteve projekta; i obrazloženje za predloženu lokaciju projekta;

Poglavlje 4: daje informacije i ključne pretpostavke o društveno-ekonomskim faktorima koji utiču na projekat, uključujući sadašnji i budući nivo populacije;

Poglavlje 5: uključuje zakonodavstvo, institucije, politiku i strategiju relevantne za projekat, zajedno sa ocenom lokalnog javno komunalnog preduzeća;

Poglavlje 6: daje opis postojeće infrastrukture za otpadnu i pijaću vodu i usluge u regionu;

Poglavlje Deo 7:

daje predlog dugoročnog plana razvoja sa ključnim projekcijama za projekat;

Poglavlje 8: daje glavne opcije za sakupljanje i tretman otpadnih voda, sa posebnim detaljima na preferiranu opciju;

Poglavlje 9: daje razime finansijske i ekonomske analize – troškovi benefiti analize, uključujući finansijski plan;

Poglavlje10: daje rezime zaštite ćivotne sredine I društvene ocene projekata; i

Poglavlje 11: daje zaključke studije izvodljivosti i implementacije; i angažovanje, uključujući izdavanej dozvola, buduće tendere za usluge i radove





1 LOKACIJA PROJEKTA I OPŠTE INFORMACIJE

1.1 Položaj lokacije

Projektno područje obuhvata administrativnu regiju Grada Zrenjanina. Projekat će takođe uključiti industriju i građane Zrenjanina i obližnjih naselja (Aradac, Elemir, Ečka, Jankov Most, Klek, Lazarevo, Lukino Selo, Lukićevo, Mihajlovo).

Grad Zrenjanin je pozicioniran na zapadnoj ivici Banatske lesne zaravni, na mestu gde kanalizovana reka Begej utiče u bivši tok reke Tise. Teritorija opštine je izrazito ravna. Grad Zrenjanin je pozicioniran na 20°23’ geografske dužine, istok i na na širini 45°23’, sever, u centru srpskog dela banatskog regiona, na obalama reka Begej i Tisa. Grad je lociran na 80m iznad nivoa mora. Zrenjanin je oko 70 km udaljen od Beograda, i oko 50 km do Novog Sada, što je takođe udaljenost od sadašnje granice sa Evropskom unijom (Rumunija), što čini njegov položaj veoma važnim tranzicionim centrom i potencijalnim izvorom u smerovima sever – jug i istok− zapad.

Projektno područje (Slika 3.1.1) je prikazana na Slici 3.1-1.





Slika 3.1-1 Šira lokacija projektnog područja





1.2 LokacijaProjekta

Lokacija projekta je prikazana u Slika 3.2-1.

Slika 3.2-1 Lokacija predloženog projekta

1.3 Topografija

Projektna regija je locirana na dominantno ravnom terenu (visina između 70 i 80 m i.n.m.). Geomorfološki uslovii obuhvataju ravne, močvarne regije, rečne terase (aluvijalne ravni reka Tise, Dunava, Begeja i Tamiša) i blago povišenih terena (lesne terase i zaravni).

1.4 Klima

Informacije o klimatskim odrednicama su zasnovane na podacima iz meteorološke stanice u Zrenjaninu. Klima regije je umereno kontinentalna klima sa promenljivim godišnjim dobima Varijacije temperature između različitih godišnjih doba su značajne i okarakterisane hladnim zimama i toplim letima. Prosečna godišnja temepreatura je oko 11°C. Najtopliji mesec je jul (prosečna temperatura 21.4°C), najhladniji je januar (prosečna temperature je -0.5°C).

Smer vetra koji preovladava je jugo-istok (192%, prosečna brzina je 2.9 m/s) i severo-zapad (166%, prosečna brzina je 2.8 m/s). Figura 3.4-1 prikazuje učestalost vetra u regiji.





Slika 3.4-1 Učestalost vetra

Tokom perioda 1966-2007, prosek zabaleženih padavina za jednu godinu je realtivno nizak,oko 573 mm. Međutim, ekstremne vrednosti su variralie od 278.5 mm (u 2000) do 884.6 mm (u 1999). Meseci sa najviše padavina su maj i jun, a sa najmanje su zimski meseci.

1.5 Hidrografske odrednice

Hidrografska mreža regije sadrži sledeće vodene površine:

• Četiri glavna prirodna vodena toka (reka Dunav, reka Tisa, reka Tamiš i reka Begej) stvaraju Dunav-Tisa-Dunav sistem sa različitim karakterističnim, prirodnim osobinama;

• Poljoprivredno navodnjavanje / odvodnjavanje Dunav-Tisa-Dunav (kanal DTD); i • Brojne močvare i ribnjaci kao posledice redovnih poplava (u prošlosti).

Rečni tokovi se odlikuju niskim hidrauličnim nagibima, sporim i vijugavim tokom.

Pregled vodenih površina projektnog regiona je prikazan na Slici 3.5-1.

Slika 3.5-1 Hidrografska mreža za zrenjaninsko područje





Izvor: MISP na osnovu vodevojvodine.com)

1.6 Reka Begej

1.6.1 Korito reke

Reka Begej (takođe poznata kao Plovni Begej ili Begej kanal) otiče u reku Tisu koja pripada Dunavskom (Crno more) slivu. Begej izvire u Karpatskim planinama u Rumuniji. Celokupna dužina reke iznosi 244 km od kojih samo 76 km pripada Srbiji. Totalna površina rečnog korita je 2,439 km2. Od grada Temišvara (Rumnija) do sela Klek (Vojvodina, NE Zrenjanin) Begej je veštački modifikovan u plovni kanal. Od Kleka do reke Tise rečno korito je delimično regulisano, pogotovo deo koji prolazi kroz Zrenjanin. Nasipi si izgrađeni, meandri su odsečeni od glavnog toka, a reka je postala deo šireg kanalskog sistema Dunav-Tisa-Dunav (DTD).

Dunav-Tisa-Dunav (DTD) je kompleks hidro-inženjerskog sistema koji se koristi za kontrolu poplava, navodnjavanja/isušivanja, navigacije, evakuacije otpadne vode, turizam, rekreaciju, pecanje i lov. Kanal obuhvata celokpunu teritoriju pokrajine Vojvodine i obuhvata brojne kanale povezane različitim pod-sistemima.



http://en.wikipedia.org/wiki/Vojvodina



1.6.2 Hidrologija

Prosečna dubina reke Begej je oko 2.5 m. Prosečna širina je oko 30 m i prosečna brzina toka je 10-25 m3/s.

Rečno korito reke Begej je u području sa godišnjim padavinama od otprilike 600 mm i specifičnim površinskim dotocima <1l/s/km2 1.

Ključni parametri reki Begej su sledeći: • Površina rečnog korita : 2,439 km2; • Prosečna brzina toka Q = 19.32 m3/s (u hidrološkoj stanici u Srpskom Itebeju);• Prosečan minimalna brzina toka: oko 10 m3/s;• Prosečna maksimalna brzina toka: oko 25 m3/s; i • Maksimalno isticanje u poplavama : 83.5 m3/s (prema zvaničnom dogovoru između

Rumunije i Srbije).

Stopa rečne plovnosti značajno varira u zavisnosti od godišnjeg doba. Visoki novi vode i stope plovnosti se pojavljuju u aprilu, dok se najniže vrednosti pojavljuju u januaru.

Postoje tri izgrađene brane i kapije na reci Begej: (1) Srpski Itebej, (2) Klek i (3) Stajićevo. Prve dve služe za održavanje toka reke tokom niske i srednje brzine toka. Treća (Stajićevo, videti Figuru 3.6-1) reguliše tok i nivo vode takođe, pogotvo kada je visok nivo vode u Tisi. Stajićevo brana/kapija može da preusmeri 310 m3/s od Begeja ka Tisi u periodu viskoih vodenih tokova. Ona takođe srpečava vraćanje vode uzvodno od Tise do brane u reku Begej.

Slika 2.6-1 Brana u Stajićevu na reci Begej blizu reke Tise

Izvor: vodevojvodine.com

1 Strategija vode Republike Srbije, Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede (2002) 23April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




1.6.3 Tipovi nadzemnih voda

Prema Zakonu o vodi za nadzemne vode i podzemne vode (Službeni Glasnik RS 96/2010) , reka Begej se sastoji od jedne vodene površine - (VP) BEG, Tip 1 – Velika ravničarska reka sa finim sedimentom.

1.6.4 Traženi kvalitet vode

Prema Zakonu o vodi (Član 7) odredba o vodenim površinama ima cilj da sačuva ili da postigne pozitivan ekološki i hemijski status nadzemnih voda..

Standarde ekološkog kvaliteta (parametri) za pozitivni ekološki i za hemijski status definiše Zakon o parametrima ekološkog i hemijskog statusa nadzemnih voda i o parametrima hemijskog i kvantitativnog statusa podzemnih voda. (Sl. glasnik RS br. 74/2011).

Štaviše, Pored toga,Uredba koja reguliše dozvoljene vrednosti ispuštanja efluenata otpadnih voda 2 garantuje da će tretman otpadnih voda postići koncentraciju zagađujućih supstanci koje neće pogoršati “dobar” status nadzemnih voda.

Tabela 3.6-1 prikazuje najvažnije granične dozvoljene vrednosti hemijskih, fizičkih, mikrobioloških i bioloških parametara neophodnih za “dobar” status (Clasa 2) nadzemnih voda koje pripadaju grupi Tip 1 (što je slučaj reke Begej). ParametrI su uspostavljeni Uredbom o dozvoljenim vrednostima zagađujućih supstanci u nadzemnih vodama, podzemnim vodama i sedimentu i rokovima za saglasnost (Sl. glasnik RS, br. 50/2012) i Odredbom o parametrima ekološkog i hemijskog statusa nadzemnih voda i parametrima hemijskog i kvantitativnog statusa podzemnih voda (Sl. glasnik RS br. 74/2011).

Tabela 3.6-1 Najvažniji parametri traženi za “dobar”status (klasa 2) Tip 1 nadzemnih voda

Br. Parametar Merna jedinica

Dozvoljena vrednost

Opšti parametri1.

pH 6.5-8.52.

Ukupne suspendovane čvrste materije

(mg/l) 25

3.Rastvoreni kiseonik (mg/l) 7.0

2 Uredba o graničnim vrednostima emisije zagadjujućih supstanci ispuštenih u vodu i krajnji rokovi za uskladjivanje (Sl. glasnik RS,br..67/2011) 24April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




Br. Parametar Merna jedinica

Dozvoljena vrednost

4.BOD5 (mg/l) 5.0

5.COD (kalijum dihromat metod) (mg/l) 15

Nutrijenti6.

Ukupno azota (mg N/l) 27.

Amonijum jon (NH4-N) (mg/l) 0.3

8.Nitrati (NO3

-N) (mg/l) 3.09.

Nitriti (mg N/l) 0.0310.

Anion fosfat (PO43-) (mg/l) 0.1

11.Ukupno fosfora (P) (mg/l) 0.2

Salinitet12.

Hlor (Cl) (mg/l) 10013.

Ostatak Cl[mg/l HOCl]

0.00514.

Sulfati[mg/l]

10015.

Ukupna mineralizacija[mg/l]

100016.

Električna provodljivost na 20°C [mS/cm]

1000

Metali17.

Arsen [μg/l] 1018.

Hrom (ukupno) [μg/l] 50

Organske jedinjenja19. Karbolna kiselina (C2H5OH) [μg/l] 1

Mikrobiološki parametri20. Fekalna koliformna bakterija cfu/100ml

100021. Ukupno koliformne bakterije cfu/100ml

10000

Biološki parametri – aquatic macroinvertebrate22. Indeks saprobnosti (Zelinka &

Marvan) 2.65

23. Diverzitet (Shannon-Wiener-Index)1.50

1.6.5 Postojeći kvalitet vode

Reka Begej je jedna od najzageđenijih reka u Vojvodini. Kao prekogranična reka koja dolazi iz Rumunije, ona ulazi u Srbiju već opterećena različitim industrijskim i domaćim i poljoprivrednima izvorima zagađenja.





1.6.6 Mreža monitoringa

Postoje dva nivoa kontrolisanja kvaliteta vode iz Begeja: (1) Državna sistem kontrole (2) Gradska kontrola.

Državna mreža; Agencija za zaštitu životne sredine Republike Srbije je zadužena da kontroliše nadzemne vode pomoću mreže stanica za monitoring. Postoje tri lokacije za monitoring duže reke Begej (Slika 3.6-2) kao što sledi: (1) Srpski Itebej, (2) Klek i (3) Stajićevo. Uzorci i analize se uzimaju jednom mesečno i obuhvataju fizičko-hemijske, biološke i mikrobiološke parametre. Rezultati se objavljuju na godišnjem nivou i dostupni su javnosti.

Gradski monitoring; Institut za javno zdravlje iz Zrenjanina je zadužen za monitoring reke Begej u zrenjaninskom području. Postoje četiri monitoring punkta (videti Sliku 3.6-2). Uzorci i analize se periodično nose (2-4 puta godišnje), uglavnom tokom letnjeg perioda. Analize obuhvataju samo osnovne fizičko-hemijske i mikrobiološke parametre. Količina podataka i režim uzorkovanja (samo od maja do septembra) se ne može smatrati dovoljnim za kompletnu analizu ali može da omogući indikacije o ekološkom statusu reke.

Slika 3.6-2 Monitoring stanice na reci Begej

Izvor: MISP, na osnovu RHMI i IPH Zrenjanin

1.6.7 Rezultati Monitoringa

Srpski Itebej, državna monitoring stanica se nalazi blizu srpsko-rumunske granice. Rezultati monitoringa iz 2010 i 2011 (poslednji dostupni) ukazuju na blago povišenu koncentraciju nutrijenata (azota, fosfora), biološki potrebna količina kiseonika /BOD/, suspendovane čvrste materije i hemijski potrebna količina kiseonika /COD/, što prelazi dozvoljenu granicu za dobar ekološki status (celokupni rezultati prikazani u KNjizi 3: Prilozi – Prilog 3). Povišeni





nivo suspendovane čvrste materije može takođe biti posledica planinskih pritoka Begeja u Rumuniji, koje nose značajnu količinu sedimenata.

Štaviše, trebalo bi imati u vidu da su analize rečnih sedimenata sprovedene u 2006 (od strane Univerziteta u Novom Sadu) i da su ukazivale na kontaminaciju sedimenta kanala različitim (teškim) metalima (Fe, Mn, Cd, Cu, Zn, Cr). Informacije dobijene iz generalnog projekta prečistača WWTP ukazuju da je sediment i u reci Begej i u Aleksandrovačkom kanalu u velikoj meri kontanimiran mineralnim uljem, policiklični aromatični ugljovodonici /PAH/, pesticidima, teškim metalima i PCBjem. Kao posledica toga, prisustvo nikla, cinka, kadmijuma, bakra i olova u sedimentu rezervata Carska Bara, nizvodno od Zrenjnina je takođe detektovano.

Ploveći dalje kroz Vojvodinu, prema Zrenjaninu, reku Begej većinom opterećuju domaći i poljoprivredni izvori. Tokom ulaska u Zrenjanin, na Begej takođe utiče i industrijska otpadna voda.

Otpadna voda koja dolazi iz industrijske zone locirane u jugoistočnom delu grada se ispušta u Aleksandrovački kanal. Zbog toga što je glavni recipijent industrijske otpadne vode, kanal je teško kontaminiran3 (BOD5 do 4,400 mg/l, COD do 12,400 mg/l, suspendovane čvrste materije do 365 mg/l). Kanal se uliva u reku Begej, južno od grada, kod sela Mužlja, oko 1,200 m uzvodno od jedn od predloženih lokacija za prečistač WWTP.

Postoje dva punkta za monitoring, uzvodno i nizvodno od grada. Rezultati iz obe obe monitoring stanice ukazuju na povišenu koncentraciju nutrijenata (azota, fosfora), BOD, suspendovane čvrste materije i COD, koja premašuje dozvoljene vrednosti za dobar ekološki status (celokpuni rezultati prikazani u Knjizi 3: Prilozi - Prilog 3).

1.6.8 Ekološki status reke Begej

Ekološki status zasnovan na fizičko-hemijskim parametrima: Rezultati monitoringa od perioda 2010-2013 ukazuju na organsko i nutrijentsko zagađenje širom celog sektora. Vrednosti amonijuma, BOD, COD, suspendovane čvrste materije, ortofosfati odstupaju od zakonom dozvoljenog kvaliteta (2. klasa, “dobar status”) pripadajući 3. i 4. klasi4. Dakle, možemo zaključiti da je na osnovu fizičko-hemijskih parametara ekološki status ocenjen kao umeren (3. klasa).

Ekološki status zasnovan je na indikatorima biološkog kvaliteta zajedno sa sektorom bez pristupa. Rezultati procene ekološkog statusa na osnovu makro invertebrate parametara opštine jedino su dostupni u monitoring stanici Srpski Itebej, blizu državne granice sa Rumunijom. Rezultati iz 2011-2012 ukazuju na prisustvo organskog i nutrijentskog zagađenja. Indeks saprobnosti (Zelinka-Marvan) pokazuje 2. klasu (ekološkog statusa).

3 Procena ekološkog statusa nastala je na osnovu analize rezultata gradskog monitoring koji datira iz 2012 i 2013.4 Imajući u vidu da nedavno usvojeno zakonodavstvo zahteva implementaciju poboljšane metodologije koja još uvek nije u potpunosti implementirana u srpsku praksu, rezultati monitoringa iz prethodnog perioda su prikazani i ispitani prema starom zakonodavstvu Uredba o kategorizaciji vodenih tokova iz 1968 (Služ. glasnikRS, No. 5/68) deli nadzemne vode u četiri klase. 27April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




Ekološki status na osnovu mikrobioloških parametara: Ukupna kolimorfna vrednost u celokupnom odseku je u velikoj meri povišena (>10,000 MPN/100ml) i ukazuje na opasnost/ pritisak od netretirane sanitarne optadne vode koja dolazi u reku i umerenog ekološkog statusa (3. klasa).

Zaključak: Trebalo bi naglasiti da je deo reke Begej, nizvodno od grada Zrenjanina najviše zagađen u odnosu na celopkupan tok reke. Analize kvaliteta vode u reci Begej ukazuju na činjenicu da je Aleksandrovački kanal glavni izvor trajne degradacije životne sredine koja se prirpsuje reci Begej. Oslobađanje industrijskog otpada u kanal je pogoršalo kvalitet vode na 3. klasu ili 4. klasu (loši uslovi). Takođe, značajna koncentracija (teških) metala je prisutna u sedimentu kanala i/ili reke.

Stoga, Aleksandrovački kanal predstavlja ozbiljnu pretnju za stanovništvo i životnu sredinu.

1.6.9 Vodena Fauna

Gusta vegetacija kao posledica visokog stepena koncentracije nutrijenata u Begeju smanjuje tok i funkcionalnost reke. Biodegradacija biljaka, opterećenje sedimentom i formiranje mulja nepovoljno utiče na fond riba. Stoga, u reci su samo prisutne vrste koje su tolerantne na organsko zagađenje i nedostatk kiseonika. Dominantne vrste su: Cyprinus carpio (šaran), Alburnus alburnus (keder), Carassius gibelio (Babuška), Ctenopharyngodon idella (Beli amur), Arystichthys nobilis (sivi tolstolbik), Esox lucius (štuka), Abramis brama (deverika), Rutilus rutilus (bodorka), Lepomis gibbosus (sunčica), Stizostideon lucioperca (smuđ), Perca fluviatilis (grgeč), Leuciscus cephalus (klen, Slika 3.6-3), Scardinius erythrophthalmus (crvenperka), Silurus glanis (som).

Imajući u vidu da je Begej recipijent netretirane otpadne vode (i domaće i industrijske) i da temperatura vode raste i do 30 °C tokom leta, odumiranje riba je često u reci(nedavno u maju 2013). Dodatna nepovoljna okolnost nastaje tokom perioda kada su visoke vode i kada je brana u Stajićevu zatvorena, sprečavajući vodu iz Tise da teče uzvodno u Begej. Mešutim, mnogim vrstama riba je potrebna slobodna migracija da bi završile njihov reproduktivni ciklus što podrazumeva migraciju u reku Tisa.

Slika 3.6-3 Klen (Squalius cephalus)





1.7 Mreža puteva i saobraćaj

Mreža puteva unutar regije koja vrši menadžment otpada mora biti uzeta u obzir transportnog otpada. Mreža puteva se sastji od državnih puteva klase 1 (ukupna dužina 212 km), klasa 2 državni putevi (191 km) i opštinski putevi (305 km). Najvažniji koridori puteva su prikazani na Slici 3.7-1 i uključuju:

• Klasa 1 državnih puteva M-7 (i M-7.1), opšti pravac: zapad-istok (Zrenjanin-Novi Sad-S.Crnja-Temišvar);

• Klasa 2 državnih puteva M-24, opšti pravac sever-jug (Beograd-Pančevo-Zrenjanin-Kikinda); i

• Klasa 2 državnih puteva M-24.1 opšti pravac sever-jug (Beograd-Zrenjanin).

Postojeća transportna mreža može biti ocenjena kao razvijena iako određeni broj puteva nema asfaltnu površinu. Sva velika naslelja imaju mogućnost direktne konekcije sa regionalnim putevima.

Na osnovu podataka o prosečnom dnevnom saobraćaju na glavnim regionalnim putevima regiona5 može se zaključiti da se prosečni dnevni saobraćaj kreće između 3,500 do 4,500 vozila, od kojih je oko 25% kamionski saobraćaj (875-1,125 kamiona na dan).Slika 3.8-1 Mapa 1. Klase autputeva u prjektnom regionu ((na osnovu Mape državnih

autoputeva (1klasa) Mreža Rep. Srbije)

5 Podaci o prosečnom godišnjem dnevnom saobraćaju u Republici Srbiji u 2010, PE “Putevi Srbije” 29April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




1.8 Prethodne studije

1.8.1 Pozadina

Postoji veliki broj predloga i planova za prikupljanje i obradu otpadnih voda/kanalizacije u široj regiji Zrenjanina, od kojih je glavni Generalni plan projekta/Generalni projekat (GPD) za Zrenjanin WWTP.

Predlog se zasniva na predloženom prečistaču WWTP planiranom u dve faze. Prva faza se sastoji od dve podfaze:

• Faza I se sastoji od WWTP 140,000 PE. Podfaza A se sastoji od WWTP za grad Zrenjanin 105,000 PE, i podfaza B se sastoji od dodatnih 35,000 PE za susedna naselja; i

• Faza II se sastoji od dodatnih 35,000 PE, kao razvojna faza, koja će zavisiti od budućih industrijskih ponuda.

Tabela 3.8-1 prikazuje PE opterećenje od stanovništva i industrije Zrenjanina.

Tabela 3.8-1 Moguća PE opterećenja od opšteg dizajna projektaComponente Minimum PE Maksimum PEStanovništvo 103.019 103.019Industrija 19.414 37.518Drugo (komercijalno, javna preduzeća..)

8.500 8.500

Ukupno 130.933 149.037

Predloženo hidraulično opterećenje prečistača WWTP je prikazano na Tabeli 3.8-2.

Tabela 3.8-2 Predložena hidraulična opterećenja prečistača WWTPFaze Tok pri suvom vremenu Tok pri kišnom vremenu

I faza izgradnje 140,000 PE Q av,day=20,959 m3/d -

Q max,day=38,113 m3/d Q max,day=45,745 m3/d

Q max,h=2,210 m3/h Q max,h=2,934 m3/h

II faza igradnje 175,000 PE Q av,day=22,600 m3/d -

Q max,day=50,168 m3/d Q max,day=57,800 m3/d

Q max,h=2,500 m3/h Q max,h=3,492 m3/h

1.8.2 Procena troškova

Generalni plan projekata GPD analizira tri opcije za tehnologiju obradu otpadnih voda: 30April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




1. Konvencionalni aerobni biološki tretman sa aktivnim uklanjanjem mulja/taloga i nutrijenata (uklanjanje azota procesom nitrifikacije-denitracije i uklanjanje fosfora u biološkom i hemijskim procesom) sa aerobičnom stabilizacijom taloga;

2. Konvencionalni aerobni biološki tretman sa aktivnim uklanjanjem taloga i nutrijenata sa anaerobnomstabilizacijom taloga; i

3. Sekvencijalni šaržer reaktor tehnologija obrade nitrifikacije-denitracije i uklanjanje fosfora aerobnim uklanjanjem taloga.

Za sve tri opcije sledeći objekti su identični:

• Ustanove i oprema za primarnu obradu;

• Infrastrukturalni objekti (kontrolna/administrativna zgrada, garaža, zgrada održavanja i zgrada radionica) na lokaciji prečistača WWTP ; i

• Izlazni kolektor.

Ukupan iznos cena za investiranje za tri opcije tenhnologije obrade otpadnih voda je prikazan u Tabeli 3.8-3.

Tabela 3.8-3 Predložene cene 3 opcije Opcije Ulaganje, €Opcija 1 18.536.421,4 Opcija 2 19.312.768,8 Opcija 3 22.309.417,8

1.9 Projektno područje i zahtevi

1.9.1 Ciljevi

Opšti cilj projekta je zaštita kvaliteta vode reke Begej u sprečavanje daljeg zagađenja uzrokovanog ispuštanjem neobrađene otpadne vode, da bi se poboljšali uslovi života (zdravlje i estetika) za građane grada Zrenjanina i obližnjih naselja u skladu sa strateškim, državnim, regionalnim i lokalnim politikom, planovima i zakonima. Projekat će doprineti u ostvarivanju državnih ciljeva u oblasti zaštite životne sredine, koji se slažu sa EU ciljevima, primarno onim koje je postavila Direktiva za urbane otpadne vode .

Projekat će poštovati norme različitih evropskih, državnih, regionalnih/lokalnih zakona, propisa i normi o menadžmentu čvrstog otpada (i ostalih ekoloških pitanja).

Specifični ciljevi objekta su poboljšanje sistema za sakupljanje otpadne vode u gradu i obližnjim naseljima; adekvatna obrada otpadnih voda u novoizgrađenoj fabrici za obradu 31April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




otpadnih voda (WWTP) pre njenog oslobađanja u reku; i sprečavanje daljeg zagađenja reke Begej.

2.5.1 Odredjivanje aglomeracije

Pozadina Definisanje aglomeracija je prvi i glavni korak u pripremanju investicione strategije za razvoj infrastrukture za urbane otpadne vode; takva definicija je od izuzetnog značaja da bi se pratila usaglašenost sa zahtevima Direktive za tretman urbane otpadne vode (UWWTD) I drugih propisa u vezi sa tim. Tabela 3.9-1 daje rezime zahteva UWWTD.

Tabela 3.9-1 Zahtevi Direktive UWWTDVeličina aglomeracije

Zahtevi

Kanalizacioni sistem Tretman

> 10,000 PE Opremljen sa sistemom za sakupljanje (Čl. 3 paragraf 1)

Podleže strožijem tretmanu (Čl.. 5 paragraf 2)

> 2,000 PE Opremljen sa sistemom za sakupljanje (Čl. 3 paragraf 1)

Sekundarni ili ekvivalenti tretman prema Aneksu I B (Čl. 4 paragraf 1, 3)

< 2,000 PE Nema posebnog zahteva Nema posebnih zahteva, ali podleže “odgovarajućem tretmanu” (Čl. 7) za glomeracije sa postojećom kanalizacionom mrežom

*PE – Ekvivalent populacije

Definicija “Aglomeracije”Izraz “aglomeracija” je definisana i interpretirana u dva dokumenta:

• Direktiva UWWTD, Član 2.4; i • “Termini i definicije Direktive UWWTD 91/271/EEC”, 16. januar 2007, Brisel,

Poglavlje 1.

Član 2.4 Direktive UWWTD definiše “aglomeraciju” na sledeći način:

“‘aglomeracija’ znači proctor gde je stanovništvo i/ili ekonomske aktivnosti dovoljno koncentrisano za sakupljanje urbane otpadne vode koja se odvodi u postrojenje za prečišćavanje urbane otpadne vode ili do mesta finalnog ispuštanja”

“Dovoljno koncentrisano” je od ključnog značaja I uglavnom je važno za male agromeracije ili opštine koje po veličini mogu biti slične kategorijama u Direktivi (tj. 2,000 PE, 10,000 PE).

Dokument “Termini i definicije Direktive za tretmanurbane otpadne vode 91/271/EEC” specificiraju sledeće:





• Sva urbana otpadna voda generisana u aglomeraciji mora se sakupiti, sprovesti i tretirati kako to zahteva Direktiva, uzimajući u obzir odredbu za atmosferskih voda;

• Granice aglomeracije su granice sadašnjeg izgradjenog prostora i prostora koji tereba izgraditi gde se otpadna voda može sakupljati, a da je to isplativo (velika gustina zgrada koje daju otpadnu vodu);

• Ukupno opterećenje otpadne vode koju generiše aglomeracija izražava veličinu aglomeracije u tehničkom smislu i predstavlja prvi I osnovni kriterijum za odredjivanje zahteva za sakupljanje I tretman otpadne vode;

• Postojanje neke aglomeracije je nezavisno od postojanja sistema za sakupljanje. Stoga koncept aglomeracije uključuje I one oblasti koje jesu dovoljno koncentrisane ali gde još ne postoji sistem za sakupljanje;

• Granice aglomeracije ne moraju se nužno poklapati sa ograničenjima sistema za sakupljanje (samo u slučaju 100% stope/brzine konekcije);

• Neka aglomeracija takodje može da sadrži oblasti koje jesu dovoljno kncentrisane, ali gde system za sakupljanje još nije postavljen i/ili gde se otpadnom vodom upravlja preko individualnih sistema ili drugim odgovarajućim sistemima ili se sakupljanje vrši na bilo koji drugi način;

• Granice aglomeracije mogu ili ne moraju dad a odgovaraju granicama administrativnih lica;

• Granice aglomeracija i generisano opterećenje (osoba-ekvivalent) bi trebalo da uzme u obzir budući razvoj i da se redovno ažurira;

• Granice aglomeracije bi trebalo da budu definisane na bazi ocene od slučaja do slučaja;

• Granice neke aglomeracije mogu se odrediti razmatranjem isplativnosti sakupljanje otpadne vode. Granice neke aglomeracije se zasnivaju na (a) koncentraciji stnaovništva (gustini stanovništva), (b) koncentraciji ekonomske-privredne aktivnosti, i (c) koncentraciji kriterijuma a) ili a) i b) za urbanu otpadnu vodu koju treba da se sakupi I sprovede;

Prva stavka koja se uzima u obzir pri odredjivanju veličine (I proširenja) aglomeracije odnosi se na definiciju “dovoljno ali ne dovoljno koncentrisano” za sakupljanje generisane otpadne vode. Druga stavka je da li će se identifikovana naseljena mesta usluživati putem centralizovanog postrojenja za prečišćavanje otpadne vode ili bi trebalo da imaju sopstvena odvojena postrojenja bez obzira da li postoji ili ne sistem za sakupljanje otpadne vode.

Odabir rešenja koje najviše odgovara zavisi od mnogo različitih faktora kao što su:• Tamo gde se smatra da su koncentracije unutar naseljenih mesta nedovoljne da

opravdaju kanalizacioni sistem, uključivanje tog naseljenog mesta u aglomeraciju bi trebalo da zavisi od najjeftinijeg rešenja za pražnjenje I tretiranje otpada iz individualnih odgovarajućih sistema;

• Uporedjenje kapitalnih I operativnih troškova alternativnih rešenja kao što su centralno postrojenje za prečišćavanje ili više manjih postrojenja;

• Raspoloživost tela recipijenta za ispuštanje vode I uticaji na kvalitet; i • Mnoga manja naslejenja mesta imaju pad stanovništva I privredne delatnosti.

U kontekstu ovog projekta, uvodjenje tokova i opterećenja su važni i uzeće se u obzir sledeće: 33April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




• Za industrijske vode: uticaj neophodnog pred-tretmana i da li bi industrija trebalo da bude povezana na kanalizacioni system ili da ima posebni nezavisni tretman-prečišćavanja; i

• Za industrijske vode: realizam budućeg razvoja.

Postavljanje aglomeracije Kao što je već inidkovano, sa izuzetkom Regionalnih planova za upravljanje vodama Zapadne i Južne Morave, ne postoje regionalni niti lokalni master planovi koji su postavili okvirno ili jasno definisane granice aglomeracija u Srbiji.

Glavni indikatori korišćeni da se postavi aglomeracija su:• Sakupljanje otpadne vode putem gravitacionog sistema je moguće za glavne delove

oblasti sa ispuštenom apstrakcijom;• Sistem za sakupljanje otpadne vode dostiže maksimum populacije i/ili

industrijskih/komercijalnih preduzeća;• Glavni cevovodi/cevovodi za pritisak koji služe za prenos imaju minimalnu dužinu;• Minimum posebnih struktura (sifoni, cevovodni mostovi, crpne stanice) bi trebalo

izgraditi;• Moguća je kupovina zemlje za izgradnju centralnog prečistača koji pokriva sva

naslejenja mesta aglomeracije;• Investicioni troškovi centralnog prečistača i pratećih kolektora u poredjenju sa

decentralizovanim prečistačem u svakom naseljenom mestu; i • Investicioni i operativni troškovi za izgradnju crpnih stanica i cevovoda za pritisak u

poredjenju sa izgradnjom decentralizovanog prečistača u svakoj aglomeraciji.

Ključni faktori koje treba uzeti u obzir za postavljanje aglomeracije su dati na Tabeli 3.9-2.

Tabela 3.9-2 Odabrani indikatori za skrining naseljenih mesta za aglomeraciju Br. Indikatori Kriterijum Mera

1 Naseljeno mesto koje se ocenjuje Naziv -

2 Rastojanje izmedju naseljenih mesta koja se ocenjuju I prdlažu za prečistač WWTP

< 10 km

3 Broj stanovnika u naseljenom mestu > 2,000 PE

4 Gustina stanovništva > 100 p/km2

5 Prosečna količina fakturisane vode > 100 l/c/d

Aglomeracija i skrining Opština Zrenjanin se sastoji od naseljenih mesta koja su navedena na doledatoj listi

• Grad Zrenjanin• Aradac• Banatski Despotovac• Belo Blato• Botoš

• Jankov Most• Klek• Knićanin• Lazarevo• Lukino Selo

• Mihajlovo• Orlovat • Perlez• Stajićevo• Taraš





• Elemir• Ečka

• Lukićevo• Melenci

• Tomaševac• Farkaždin• Čenta

Koristeći glavne kriterijume kao što je idikovano na Tabeli 3.9-2, neka od gorepomenutih naslejenih mesta se mogu isključiti na osnovu kombinace broja stanovnika manje od 2,000 PE i rastojanja od preko 10 km od mogućeg povezivanja sa centralnim prečistačem za otpadnu vodu Grada Zrenjanina i/ili predloženim prečistaćem WWTP.

Na osnovu gorepoemnutom,Tabela 3.9-3 pokazuje moguća naseljena mesta koja mogu formirati agregaciju sa ključnim faktorima datim na Tabeli 3.9-3.

Tabela 3.9-3 Predložena aglomeracija Naseljeno

mestoStano

vništvoPodručje (izgradjeno)km2

Gustina populacije

(p/km2)

Rastojanje do mesta

prečistača/ mesta

ispuštanja

Količina vode (l/c/d)

Kanalizaciona mreža (% priključeno)

Planirani/prošireni

kanalizac. sistem

Priključeno na

knalaizacionu mrežu

Zreenjanina

Zrenjanin 75,743 23.5 3,223 - 253 94 2015-2020 x

Aradac 3,307 3.54 934 4.53 118-

2015-2020 -

Elemir 4,303 4.18 1,029 7.00 150 60 2014-2017 x

Ečka 3,997 3.61 1,107 3.02 127 50 2014-2020 -

Klek 2,711 3.43 790 3.52 180 75 2014-2017 -

Lazarevo 2,879 3.18 905 7.10 148 - 2015-2020 -

Lukino Selo 495 1.13 438 1.70 146 - Unknown

Lukićevo 1,792 2.06 870 7.40 156 - 2015-2020 -

Stajićevo 1,839 1.54 1,194 6.63 129 - 2015-2020 -

Aglomeracija 97,066 46.17 2,102 -- - - - -

Tehno-ekonomska analiza je sprovedena za svako naseljeno mesto koja može biti uključeno u aglomeraciju Zrenjanin. Analiza pokriva dve alternative, jedna je da se izgradi poseban prečistač WWTP za svaku aglomeraciju I druga je da se izgradi kolektor/ crpna glavna I crpne stanice za prebacivanje sakupljene otpadne vode do centralnog postrojenja za aglomeraciju. Elemir je već priključen na sistem sakupljanja otpadne vode Zrenjanin i de facto je deo aglomeracije. Tri naseljena mesta (Lukićevo, Stajićevo i Lukino Selo) su vlro blizu Ečke I stoga je smatrano da će njihovo ispuštanje biti u system za sakupljanje otpadne vode Ečka. Sledeća Tabela 3.9-4 daje rezime rezultata tehno-ekonomske analize na osnovu kalkulacija neto sadašnje vrednosti koristeći stopu socijalnog popusta od 5.5%.

Tabela 3.9-4 Tehno-ekonomska analiza za naseljenja mesta agregacijeNaseljeno mesto Aradac

Lukino Selo/Ečka

Ečka Klek LazarevoLukicevo/

EčkaStajicevo/

EčkaPopulacija 3,307 497 4,500 2,700 3,000 1,700 1,800Ekvivalent populacije 3,638 547 4,950 2,970 3,300 1,870 1,980Razlika u elevaciji od nasljenog mesta

10 5 0 5 0 5 5

Dužina transfera do kolektora, m 4,800 2,000 2,400 5,300 7,200 3,000 500Prečnik kolektora za transfer, mm 250 150 300 250 250 200 200Crpna stanica, psotavljena kW 21 2 12 17 21 6 3Troškovi jedinice





Naseljeno mesto AradacLukino

Selo/EčkaEčka Klek Lazarevo

Lukicevo/ Ečka

Stajicevo/ Ečka

Kolektor, RSD/m 7,664 5,708 8,708 7,664 7,664 6,664 6,664Crpna stanica, RSD/kW 610,921 1,344,018 739,141 656,296 603,178 941,778 1,179,050Trošak centralne WWTP jedinice koja se može povećavati, RSD/PE

8,722 8,792 8,694 8,737 8,730 8,762 8,760

Trošak sopstvene WWTP jedinice, RSD/PE

21,105 34,795 19,458 22,265 21,654 25,155 24,778

Transfer OpcijaKapitalni troškoviTransfer kolektor, x 1000 RSD 36,787.7 11,415.7 20,898.9 40,619.7 55,181.5 19,992.3 3,332.1Crpne stanice, x 1000 RSD 12,632.3 2,983.3 8,913.0 11,079.7 12,930.7 5,720.3 3,791.4Trošak centralnog prečistaća WWTP koji se može povećavati, x 1000 RSD

31,729.5 4,806.8 43,032.8 25,949.8 28,808.7 16,385.1 17,344.0

Ukupno KAPTROŠ, x 1000 RSD 81,149.5 19,205.8 72,844.7 77,649.2 96,921.0 42,097.7 24,467.4Godišnji operativni troškoviOdržavanje, x 1000RSD/godišnje 494.2 144.0 298.1 517.0 681.1 257.1 71.2PS elek. energija, x 1000RSD/godišnje

603.8 38.9 352.1 493.0 626.0 177.4 93.9

Ukupnol, x1000 RSD/godišnje 1,098.0 182.9 650.2 1,010.0 1,307.1 434.5 165.1Ukupnol NPV OPTR, x 1000RSD 21,061.3 3,507.9 12,472.6 19,372.7 25,072.5 8,334.2 3,167.5

Ukupno KAPTROŠ + NPV OPTR, x 1000 RSD

102,210.7

22,713.7 85,317.4 97,021.9121,993.

550,432.0 27,634.9

Opcija odvojenog prečistačaWWTP UKupuni KAPTRO, x 1000 RSD 76,773.4 19,022.2 96,316.0 66,126.2 71,459.5 47,039.2 49,060.8

Povećavajući operativni troškoviOdržavanje 3,838.7 951.1 4,815.8 3,306.3 3,573.0 2,352.0 2,453.0Ukupni NPV OPTR, x 1000 RSD 73,632.7 18,244.0 92,375.8 63,421.0 68,536.2 45,114.9 47,053.8

Ukupni KAPATRO + NPV OPTR, x 1000 RSD

150,406.1

37,266.2188,691.

8129,547.

2139,995.

792,154.0 96,114.6

Optimalno maksimalno rastojanje do centralnog prečistača WWTP (100,000 PE), km

8.8 4.0 9.6 8.0 8.9 7.1 7.4

Analiza pokazuje da se sva skrinirana naseljena mesta mogu uključiti u Zrenjanin aglomeraciju.

Sva ocenjena naseljena mesta izaju sledeće zajedničke osobine: • Vodosnabevanje iz lokalnih izvora; i • Potpuno vlasništvo vodosnabdevanja i mreže od strane zrenjaninskog JKP "Vodovod

i kanalizacija".

Knjiga 3: Prilozi - Prilog 1 pokazuje puni skrining aglomeracije, uključujući sva naseljena mesta u jurisdikciji Grada Zrenjanina i van.

Slika 3.9-1 pokazuje predložena naseljena mesta u aglomeraciji.





Slika 3.9-1 Predložena aglomeracija





3 SOCIJALNO-EKONOMOSKI KONTEKST

3.1 Uvod

Ovaj Odeljak predstavlja rezultate analize trenutnih socijalno-ekonomskih uslova u regionu gde ce projekat biti implementiran. Ciljevi ove analize je da se razume zasto je neophodan projekat Otpadne vode, kako će zadovoljiti trenutne potrebe u ovom sektoru unutar regije koju pokriva projekat, i konačno da ispita kakav širi uticaj projekat može imati na lokalni i regionalni socijalno-ekonomski razvoj. Konkretno, od demogarfskih podataka obezbeđene su informacije o turističkim trendovima, statistika nezaposlenosti i presek generalne ekonomske i socijalne situacijeda bi se prikazala trenutna socijalno-ekonomska pozadina regiona gde će se projekat realizovati.

3.2 Demografija

3.2.1 Socijalno-ekonomska pozadina regije

Grad Zrenjanin se nalazi u istočnom delu Vojvodine, u Srbiji. On je administrativan centar Srednjobanatskog okruga. Populacija grada iznosi 75.743 stanovnika, dok populacija Opštine iznosi 122.714 stanovnika (podaci popisa iz 2011.). Zrenjanin je najveći grad u srpskom Banatu, treći najveći grad u Vojvodini (posle Novog Sada i Subotice) i šesti najveći grad Srbije.

Zrenjanin administrativno pokriva područje od 1.326 km2 i obuhvata grad Zrenjaninkao i sledeća sela: Aradac, Banatski Despotovac, Belo Blato, Botoš, Čenta, Ečka, Elemir, Farkaždin, Jankov Most, Klek, Knićanin, Lazarevo, Lukićevo, Lukino Selo, Melenci, Mihajlovo, Orlovat, Perlez, Stajićevo, Taraš i Tomaševac. Na Tabeli 4.2-1 i 4.2-2 je prikazana struktura regije projekta i organizaciona priprema.

Tabela 4.2-1 Teritorijalna distribucija

Izvor: Republički Institut za Statistiku, publikacija Opštine u Srbiji 2011

Tabela 4.2-2 Organizaciona priprema

Opština Broj naselja

Broj domaćinstava

Broj naseljenih

kuća

Gustina naseljenog stanovništva (osoba po 1 km2 podaci iz 2010)



Teritorija Celokupno područje u km2

Do as an% of total Poljoprivredna regija u %

Srbija 88,361 100.0% 66%

Vojvodina 21,506 24.3% 81%

Zrenjanin 1,326 1.5% 84%



Zrenjanin 22 44.687 53.116 94

Izvor: Republički Institut za Statistiku, publikacija Opštine u Srbiji 2011

3.2.2 Populacija

Populacija Grada iznosi 75.743, dok opština Zrenjanin ima 122.714 stanovnika (podaci popisa iz 2011.).

Tabela 4.2-3 Br. Stanovnika

Br. stanovnika Zrenjanin

2002 popis 132.051

2011 popis 122.714

Prosečan br. članova domaćinstva (podaciiz 2002) 2,84

Izvor: Republički Institut za Statistiku, publikacija Opštine u Srbiji 2011 i Preliminirano Preliminary

Rezultati popisa

Broj stanovnika u obližnjim, glavnim naseljima koja su obuhvaćena projektom prikazanom u Tabeli 4.2-4.

Tabela 4.2-4 Br. Ljudi koji žive u samom gradu i obližnjim naslejenim mestima

Naselja Broj stanovnika (popis 2011)

Administrativno područje Grada Zrenjanina 122.714

Grad Zrenjanin 75.743

Aradac 3.307

Ečka 3.997

Elemir 4.303

Jankov most 506

Klek 2.711

Lazarevo 2.879

Lukićevo 1.792

Lukino selo 495

Mihajlovo 943

Ukupno 97.444





Očekuje se da će ukupno 79% od celokupnog stanovništva biti direktno zahvaćeno unapređenom kolekcijom otpadne vode i njenom obradom.

Trendovi u rastu populacijeRealni presek stanja rasta populacije tokom perioda od 2002 do 2011, na oba nivoa, na nivou Srbije i projektnog područja ukazuje na negativne godišnje stope rasta. Stopa rasta projektnog područja je -1.10 % i ova cifra je daleko ispod srpskog proseka -0.56% za period 2002-2011.

Tabela 4.2-5 Stopa rasta populacije

Područje Vremenski period 2002-2011

Srbija -6%

Grad Zrenjanin -.8%

Aradac -4%

Ečka -13%

Elemir -8%

Jankov most -25%

Klek -9%

Lazarevo -15%

Lukićevo -16%

Lukino selo -20%

Mihajlovo -6%

Izvor: Republički zavod za Statistiku, 2011

Još jedan značajan pokazatelj veličine populacije je prirodan priraštaj. Tabela ispod ilustruje glavne trendove u prirodnom priraštaju za projektno područje.

Tabela 4.2-6 Stopa prirodnog priraštajaZrenjanin

Prirodni priraštaj -6%

Očekivana dužina 73





života

Prosečna starost u godinama 42

Izvor: Republički zavod za Statistiku, publikacija Opštine u Srbiji

Na osnovu analize gore prikazanih indikatora, jasno je da zrenjaninska populacija ima vrlo niski natalitet(situacija je slična i u drugim opštinama u Srbiji).

Struktura populacijeU opštini Zrenjanin živi 63.788 muških i 68.263 ženskih stanovnika. Žene obuhvataju 52% od celokupne populacije. U svim starosnim grupama do 39. godine, muškarci brojno nadmašuju žene. U starosnoj grupi od 49 do 59 godina, udeo muškaraca i žena je jednak, a u svim ostalim starosnim grupama udeo žena je veći.

Tabela 4.2-7 Glavni kontingenti Kontingenti i indikatori populacije po popisu iz 2011.

Kategorije Zrenjanin

Predškolska deca 0-6 godina 8.032

Školska deca 7-14 godina 9.844

Starosna grupa 15 - 18 godina 5.600

Mladi 15-29 godina 23.131

Radni kontingent 15-64 godina 85.822

Muškarci 60.175

Žene 63.361

Udeo urbane populacije u % 60,41%

Udeo ruralne populacije u % 39,59%

Izvor: Republički Zavod za Statistiku, publikacija Opštine u Srbiji

Pored snažno prisutnog trenda depopuplacije u Opštini, situacija se takođe menjala u pogledu strukture i podele na urbanu i ruralnu populaciju. U poređenju sa drugim opštinama sa ovog područja, Zrenjanin ima najvišu stopu urbane populacije od svoje ukupne populacije.

Dinamika između urbanih i ruralnih naselja ukazuje na vezu između demografskog i ekonomskog razvoja. Naime, zbog neprestannog smanjenja ekonomskih aktivnosti u manjim gradovima, snažan trend depopulacije ne utiče samo na ruralna područja, već i na manje opštine, pošto većina mladih ljudi napušta svoje domove i ide u veće gradove kao što su Novi Sad i Beograd.





Populacija opštine drastično stari. U Zrenjaninu, 14% stanovnika imaju manje od 15 godina, dok 35.07% imaju više od 50 godina. Danas, prosečna starost stanovnika projektnog područja je 42, u poređenju sa 2002 kada je prosečna starost bila 36 godina.

Osim navedenog, stopa urbane populacije se već neko vreme uporno povećava, dok se ruralna populacija konstantno smanjuje.

Migracija

Osim opdadajućeg nataliteta, jedan od faktora koji je imao značajan uticaj na smanjenje stanovništva projektnog područja je i migracija. Ovo područje karakteriše intenzivna emigracija stanovništva, a uzroci migracije su: ograničene mogućnosti zaposlenja, bolje plate u razvijenijim područjima, bolji uslovi za obrazovanje, buduće zaposlenje dece, mali prihodi u lokalnoj ekonomiji i ekonomska i socijalna nesigurnost mladih osoba, posebno onih koji žive u selima. Kao što je spomenuto ranije, populacija migrira iz ruralnih u urbana područja projektne regije, ali neki takođe migiriraju u veće urbane centre.

Najvažniji tipovi migracije su: migracija zbog braka, migracije populacije iz sela u gradove, dnevna migracija i migracija rada da bi se privremeno dobilo zaposlenje u inostranstvu. Migracije iz sela u gradove su najkarakterisitčniji tip trajne migracije stanovništva sa projektnog područja.

Tabela 4.2-9 Kretanja stanovištva

Regija Emigracija (podaci iz 2011)

Imigracija (podaci iz 2011)

Zrenjanin 1.491 1.280

Izvor: Republički Institut za Statistiku, razvoj Srbije profil Opština, 2011.

Iz Tabele iznad je očigledno da se tok stanovništva odlikuje za nijansu jačim trendom emigracije nego imigracije od/ka Gradu Zrenjaninu.

3.3 Ekonomija

U poređenju sa susednim regijama, ekonomija regije Zrenjanin je veoma razvijena, iako je u opadanju tokom proteklih deset godina. Kao i u drugim delovima zemlje, period tranzicije je negativno uticao na ekonomiju projektnog područja, pošto su kompanije i industrije, koje su bile vodeće za ekonomski razvoj, privatizovane ili u procesu privatizacije. Trenutno je ekonmska aktivnost regije u najvećoj meri koncentrisana na poljoprivrednu i industrijsku proizvodnju. Na nacionalnoj skali, Zrenjanin je najpoznatiji po prehrambrenoj, tekstilnoj, kožnoj, metalnoj hemijskoj industriji, proizvodnji nafte i gasa, gradjevinarstvu i saobraćaju / transportu.

Najvažnije kompanije koje operišu u različitim sektorima su prikazane u Tabeli 4.3-1.





Tabela 4.3-1 Glavni ekonomski sektori i kompanijePrehrambeni proizovodi

Tekstil Metali Hemijski proizvodi

Drugo

Fabrika ulja ”Dijamant” (deo hrvatskog Agrokor)

Fabrika skroba ”Ipok”

”Mlekoprodukt” (Bongrain Europe Sas)

”Žitoprodukt”

”Super Protein” (MagnaVita)

Industrija tepiha ”PVB” (bivši ”Proleter”) – najstariji proizvođač tepiha u Jugoslaviji

”Mideri” proizvodnja donjeg veša, kupaćih kostima i lake sportske opreme.

”Udarnik” fabrika čarapa

”Pompea” proizvodnja donjeg veša i čarapa

”Fulgar” proizvodnja donjeg veša i čarapa

”Bull” ”Djokic company” proizvodnja ženskog donjeg veša i kupaćih kostima

Fabrika radijtora i bojlera ”Radijator”,

Fabrika ili železnih vozila ”Šinvoz”

Brodogradilište ”Begej”

Brodogradilište ”Bomex”

Fabrika metalnih proizvoda ”Metalac”

Fabrika mašinskog alata i delova motora of Tool Machines ”Progres”

”SIBA-SCHOLZ” Obrada sirovog materijala Raw Material Processing

"ITS Balkan", proizvodnja čeličnih konstrukcija steel construction production

Minel Fepo, kompanija za proizvodnju opreme za elektroičnu struju i opreme za obradu hrane i merne transformatore, postrojenja za distribuciju

”Luxol” proizvodnja dekorativne kozmetike i hemijskih proizvoda za domaćinstvo

”Pecocar” proizvodnja delova za panel konstrukcije

”Inhem” proizvodnja hemijskih proizvoda za domaćinstvo i proizvoda od papira.

”Kolpa-san” obrada plastike, proizvodnja opreme za kupatilo processing of plastics, production of bathroom furniture

”Mitja” proizvodnja kozmetičkih proizvoda

”Jugoremedija” . kao glavni farmaceutski proizvošač

"Altis Chemicals", farmaceutska industrija

”Mehler BAPS”, ”Mile Dragić” proizvodnja zaštitne, balističke opreme

Draexlmaier ,automobilska industrija nemačke kompanije

”GIK-Banat”, “Demex”, “Maksimović-gradnja”,

”Euro Domus” građevinska industrija

IT sector (Tehnički fakultet ”Mihajlo Pupin”, Srednja tehnička škola, Škola strukovnih studija, Biznis inkubator).

Pregled realizovanih prihoda u različitim sektorima je dat u Tabeli 4.3-2.

Table 4.3-2 Prihodi po sektorima u projektnom područjuIndikator Zrenjanin

Nacionalni prihod

Poljoprivreda, ribarstvo i šumarstvo 3.135.082

Do, as % of total 17.6%





Industrijska proizvodnja i obrada 6.330.673


Energetika i druga sredstva 2.547.854


Građevina 479.939


Trgovina 3.232.625


Turizam 364.727


Logistika 1.351.131


Komercijalne usluge 329.524


Državna uprava i društveni sektor 65.897


Ukupno 17.837.452


Izvor: Republički zavod za statistiku, 2005

Ako uporedimo procenat državnog prihoda realizovanog po pojedinačnim ekonomskim sektorima (jedino dostupni podaci iz 2005), Zrenjanin dobija primarno prihode iz sektora industrijske proizvodnje i obrade (35.5 %) trgovine (18 %) praćene poljoprivredom (17.6%).

Zaposlenost i nezaposlenost

Trendovi zaposlenostiImajući u vidu indikatore zaposlenja, situacija u Zrenjaninu je dole navedena:





Tabela 4.3-3 Zaposlena lica u projektnom području (2010 prosek)

Izvor: Republički zavod za Statistiku, publikacija Opštine u Srbiji 2011.

Iz Tabele iznad je vidljivo da je Zrenjanin ispod državnog proseka u zaposlenosti lica.

Tabela 4.3-4 zaposlenost po sektorima

Zaposlenost po sektorima u hiljadama Srbija Zrenjanin

Poljoprivreda, Ribrastvo i šumarstvo 43.000 1,000

Do, as % odukupno 2.4% 3.4%

Industrijska proizvodnja/ obrada 335.000 8.000

Do, as % od ukupno 18.7% 27.6%

Energetika i druge komunalne usluge 46.000 1.000


Građevina 72.000 1.000

Do, as % od ukupnol 4.0% 3.4%

Trgovina 189.000 3.000


Turizam 21.000 -


Logistika 105.000 1.000


Komercijlne usluge 121.000 1.000


Državna uprava i javni sektor 425.000 8.000 45April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija


Područje Srbija Zrenjanin, 2010 Zrenjanin, 2012

Ukupno zaposlenih lica

1.796.000 29.000 28.833

Do, as % od ukupnog stanovništva

24.6% 23.3% 23.5%

Do, as % od aktivnog stanovništva

71.1% 71.2% 70.2%

Do as % od aktivnog stanovništva

36.2% 33.5% 32.5




Preduzetnici i individ. trgovci 439.000 5.000


Ukupno 1.796.000 29.000

Do, as % od ukupno 100% 100%


Kao što je očekivano, u projektnom području većina stanovništva je zaposlena u industrijskoj proizvodnji i obradi, posle koje dolazi državna uprava i javni sektor, poljoprivreda i trgovina.

Tabela 4.3-5 Broj privatnih kompanija i aktivnih preduzetnika u 2011

Zrenjanin

Br. Aktivnih privatnih kompanija 1.055

Preduzetnici i individ. trgovci 3.293

Izvor: Republički zavod za Statistiku, Opštinski profili u Srbiji 2012.

Prosečna plata u projektnom području iznosi 39,538 RSD (mesečno), što je za nijansu manja suma od prosečne srpske plate(43,615 RSD). Za isti vremenski period, prosečni mesečni iznos troškova za jedno domaćinstvo iznosi 47,604 RSD. Negativni balansi priliv novca je karakterističan za budžete domaćinstava u Srbiji, ali u poređenju sa Beogradom ili Novim Sadom, ovakva situacija postaje još više naglašena u manjim opštinama, zajedno sa Zrenjaninom. Da bi prevazišla postojeću razliku u mesečnom budžetu, mnoga domaćinstva su prinuđena da se upuštaju u „sivu“ ekonomiju.

Trendovi nezaposlenostiIndikatori nezaposlenosti nam omogućavaju da bolje razumemo trenutnu socijalno-ekonomsku situaciju projektnog područja. Nezaposlenost se tokom poslednjih godina intenzivirao i postao veoma ozbiljan problem širom cele projektne regije. Nezaposlenost zajedno sa visinama plate dirketno utiču na životni standard stanovništva i na pristupačnost određenih usluga.

Tabela 4.3-6 Nezaposlenost u Zrenjaninu






Nezaposlenost se smatra ozbiljnim problemom širom cele zemlje. U Zrenjaninu, na svakih 100 stanovnika 8 je nezaposleno.

Infrastruktura

Neki od najvažnijih indikatora razvoja infrastrukture su prikazani u Tabeli 4.4-1.

Tabela 4.4-1 Presek stanja infraststrukture

Indikatori Zrenjanin

Dužina puta (u km ) 412

Dužina mreže za snabdevanje vodom (u km) 616

Dužina kanalizacione mreže 429 47April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija


Regija Srbija Zrenjanin

Ukupno nezaposlenih lica (2010 prosek)

729.520

11.717

Do, as % od ukupnog stanovništva 10.0% 9.4%

Do, as % od radno sposbnih 28.9% 28.8%

Do as % od aktivnog stanovništva 14.7% 13.5%

Br. punoletnih osoba koje primaju socijalnu pomoć 2010

291.637

5.060

Do, as % od ukupnog stanovništva 4.0% 4.1%



Izgrađenih zgrada ?bunara na 1000 stanovnikaConstructed dwellings per 1,000 inhabitants

1

Telefonske linije (na 1,000 stanovnika) 40

Br. domaćinstava povezanih sa vodovodnom mrežom 41.880

Br. Domaćinstava povezanih sa kanalizacionom mrežom

27.254

Izvor: Republički zavod za Statistiku, Opštinski profili u Srbiji 2012.

Zaključci

Zbog trenutne prakse da se sakupljena otpadna voda uklanja bez bilo kakve obrade, štoostavlja mnogobrojne negativnie posledicena prirodnu okolinu, ovaj projekat se smatra veoma poželjnim. Posmatrajući iz druge perspektive, ovakva vrsta projekta je takođe potrebna da bi se obezbedila moderna baza infrastrukture za buduće investicije u gradu čime bi se potencijalno omogućilo zapošljavanje lokalnog stanovništva. Ipak je potrebno podrobnije razmatranje u donošenju odluke o održivosti projekta. Trenutno opadanje broja stanovnika projektnog područja isve niži raspoloživi prihodi domaćinstava, kao i usluge koje su im pristupačne, mogli bi negativno da utiče na broj budućih vezai upotrebe sistema otpadnih voda.

Projektna komunikacija i javna svest

3.6.1 Pozadina

Percepcija i podrška javnosti se pokazala kao vrlo značajna za novo izgrađene sisteme infrastukruture kao i za njihovu efikasnot i funkcionalnost. Održivost nekih komunalnih sistema na primer (šeme za vode vode i otpadne vode), skoro u potpunosti zavisi od podrške od njihvoih korisnika, t.j. od domaćinstava. U ovom kontekstu je veoma važno da se razume kako lokalna vlast (opštinska zajedno sa lokalnom PUC) komunicira sa građanima i informiše ih o novim investicijama u infrastrukturi vodovodnog sektora, njihovom značaju i dobrobitima koje će doneti lokalnom stanovništvu. Štaviše, za veliki broj domaćinstava, pogotvo u ruralnim područjima je potrebno da budu povezana sa vodovodnom mrežom za otpadne vode da bi WWTPradio u punom kapacitetu. Ovi građani koji nisu trenutno povezani trebalo bi da budu savetovani da to učine i da budu informisani o procedurama i realnim cenama konekcije.

Ako postoje poskupljenja tarife povezane saW&WW unapređenjima sistema, što je slučaj za ovaj projekat, građani bi trebalo da budu sistematično obavešteni o tome za šta će plaćati, t.j. koja je vrednost koju dobiju za njihov novac.

Podizanje javne svesti o mogućim posledicama na prirodnu okolinu i javno zdravlje, ako se neadekvatno uklanjanje otpadnih voda nastavi, može promeniti stav ljudi i podjednako je važno kao i primena zakonskih i ekonomskih podsticaja.





3.6.2 Trenutna situacija

Trenutno su za većinu tema koje se tiču podizanja javne svesti, uključujući i objavljivanje informacija o javnim komunalnim uslugama, zaduženi Gradonačelnik i direktor JKP. Informacije o različitim opštinskim aktivnostima se objavljuju na oglasnoj tabli u opštinskim prostorijama i na zvaničnom sajtu opštine i JKP. sites:www.zrenjanin.rs and www.vikzr.rs

Primarni mediij koji se koristi za širenje informacija su: lokalni radio, TV i vebsajt opštine.

Nema informacija o nekom sprovedenom, sistematizovanom istraživanju mišljenja javnog mnjenja da bi se procenio nivo o ekološkoj osvešćenosti među građanima Zrenjanina.Ipak, prepoznaje se velika diskrepancija između urbanog i ruralnog stanovništva u obrazovanju i informisanosti o ekološkoj zaštiti. Potvrđeno je da se ruralno i starije stanovništvo nije adekvatno i u dovljnoj meri upoznalo sa relevantnim informacijama.

Trenutno, JKP “Vodovod i Kanalizacija” ima veoma malo iskustva u vođenju kampanji koje podižu svest, pogotvo u sektoru vodovod i otpadne vode.

3.6.3 Preporuke

Za efektno planiranje i implementaciju održivog i modernog sistema za regualciju vode i otpadnih voda, od suštinske važnosti je podrška lokalne zajdenice.

Domaćinstva su najvažniji stejkholderi koji moraju da se brinu o uklanjanju otpadnih voda. Većina građana Zrenjanina nije svesna ekoloških problema koji nastaju usled ispuštanja otpadnih voda bez adekvatne obrade u reku Begej. Generalno, ljudi ne znaju ili nemaju veliku brigu o tome koliko vode koriste ili koliko vode oslobađaju u kanalizaciju ili dirketno u reku.

Veoma je važno uključiti zajednicu od samog početka projekta i informisati si ih adekvatno o potencijalnim ekonomskim, ekološkim i individualnim rizicima kao i da ih motivišemo da postanu svesni činjenice da su odgovorni da učine društvo pogodnijim za život time što će reagovati na zabrinjavajće probleme u njihovoj zajednici.

U vezi sa ovim je i činjenica da sistemi vode i otpadne vode da bi bili održivi, zahtevaju značajan porast tarife. Ovakva situacija će izazvati negativne reakcije stanovništva pogotovo u siramošnijim i ruralnim delovaim Zrenjanina. Iako ova situacija ne može biti u potpunosti rešena, ona bi se bar mogla redukovati kroz tačno informisanje i objašnjavanje uzroka poskupljenja tarife i dobrobiti koje bi ova investucija omogićila lokalnoj zajednici.

Proces osvešćivanja lokalne zajednice o značaju problema Vi OV za razvoj celokupnog grada i EU kontribucije u unapređivanju najvažnijih elemenata infrastrukture za vodu i motivisanjem stanovništva da preduzme inicijativu može se postići kroz adekavtno osmišljen program osvešćivanja.

Okvir za kampanju podizanja svesti i praksa širenja informisanosti Postoje neke opšte smernice u osnivanju kampanje za javno osvešćivanje stanovništva, koje bi na odgovarajući način bile prilagođene svakoj opštini uključenoj u projekat. Sledeće korake bi trebalo uzeti u razmatranje.



http://www.vikzr.rs/

http://www.zrenjanin.rs/



1. Ciljevi koje treba postići(javna svest, motivisanost, regionalna ekspanzija, smanjenje uticaja na životnu sredinu,itd.);

2. Selekcija ciljnih grupa (starost, pol, demografski podaci itd.);

3. Selekcija komunikativnog sadržaja (emotivni, racionalni, etički, zastrašujući, itd;

4. Izbor medija (TV, radio, internet, novine, časopisi, flajeri, brošure, privatna komunikacija, spolljna komunikacija itd.);

5. Selekcija rasporeda komunikacije (tajming, duration, neprekidna ili periodična);

6. Definisanje budžeta komunikacije (ko plaća, koliko plaća, gde se raspodeljuje);

7. Monitoring i fidbek; i

8. Evaluacija i prilagođavanje.

Komunikacijska kampanja za podizanje svestiUzimajući u obzir trenutnu situaciju, mišljenje je konsultanta da će inicijalno Gradu Zrenjaninu biti potrebna tehnička asistencija da bi se organizovao uspešno izgrađen plan komunikacije.

Zbog prošlih iskustava i postojećeg kapaciteta preporučuje se da Grad Zrenjanin inicira komunikacijsku kampanju za podizanje svesti širokog raspona koja bi trebalo da pokrije sledeće teme i koja bi trebalo da bude implementirana pre, tokom i posle implementacije projekta sistema otpadnih voda..

• Stvaranje i tok otpadnih voda/ negativne posledice/naglasiti problem otpadnih voda i potrebu za povezivanjem sa mrežom otpadnih voda kao hitne i ozbiljne probleme područja (pre konstrukcije);

• Modernizacija mreže voda i otpadnih voda i EU kontekst (pre, tokom i posle konstrukcije);

• Povećane tarife, problem zdravlja, unapređena turistička ponuda i druge dobrobiti(tokom i posle konstrukcije); i

• Informisanje o konkretnom radu JKP (tokom komunikacijskog procesa).

Motivacija:Uobičajeno je da će stanovništvo jedino biti voljno da preduzme akciju samostalno ako im to bude donelo dovoljno dobrobiti za njih i njihova domaćinstva. Zbog upravo navedenog razloga, sadržaj komunikacije bi trebalo da obuhvati različite funkcije od izazivanja straha (nestašica vode, zagađenje životne sredine i zdravstveni problemi) i emotivne (briga za buduće generacije) i racionalne (finansijske koristi: bolje snabdevanje vodom/unapređenje turističke ponude/ porast turističkih poseta).

Štaviše, opštinski plan komunikacije bi trebalo da locira sve važne grupe u lokalnoj zajednici, iako ovo ne podrazuemva da poruka i i mediji treba da budu jednaki i isti za sve grupe. Poruka koja bi aktivirala zainteresovanost mlađeg dela populacije se često razlikuje od one koja bi mogla da motiviše starije.





Potencijalne ciljne grupe u Zrenjaninskoj zajednici su: urbano i seosko stanovništvo. Unutar grupe urbanog stanovništvatrebalo bi napraviti podelu na 4 starosne grupe: deca, mladi, radnosposobni i starije stanovništvo. Trebalo bi posvetiti posebnu pažnju hotelima i privatnim/javnim kompanijama koje su veći potrošači vode i proizvođači otpadnih voda, kojima se obično efektivnije prilazi ako se komunikacija strogo zasniva na njihovim pravnim obavezama i/ili finansijskim posledicama ako se ne preduzumu adekvatne mere u korišćenju vode i tretiranju otpadnih voda.

Izbor medijaOdluku koji mediji bi trebalo ukljuučiti u kampanju podizanja svesti treba da donese opština. Međutim, na osnovu opšte strukture stanovništva adekvatni mediji bi trebalo biti uključeni. Analiza trenutne situacije ukazuje da su mediji koji su najviše uticajni i korišćeni: lokalna i nacionalna TV i lokalne novine. Korisnici ovih medija su većinom stariji građani.

Članci u novinama, objavljivanje vesti, pojavljivanje osoblja opštine na radiju i TV emisijama su jeftini načiniza podizanje javne svesti. Odgovarajući model informisanja za radno sposobne i stariju populaciju je često i letak koji prati mesečni potrošački račun.

Sa druge strane, mediji koje većinom koriste mladi, takođe moraju biti dostupni kao što su: internet sajtovi, izložbe, ciljani umetnički performansi i izložbe.

Posebna pažnja treba biti posvećena predškolskoj i školskoj deci jer je njihovo obrazovanje ključno za implementaciju adekvatnih vrednosti za zaštitu životne sredine. Takođe, deca često donose pozitivne navike u kuću i obrazuju svoje roditelje. Gostujući predavači zajedno sa praktičnim radom trebalo bi da se praktikuju u školama, univerzitetima, NGO organizacijama i drugim zainteresovanim grupama kao i na javnim događajima.

Za seosko stanovništvo važne tačke za širenje informacija su kancelarije loklane zajednice i lokalne prodavnice.

Jedna od potencijalnih akcija bi mogla biti i poseta od kuće do kućeod strane (dobrovoljnih) radnika za podizanje svesti koji mogu da svakoj mušterijidemonstriraju i detaljno objasne procedure, cenu i dobrobiti povezane sa mrežom otpadnih voda.

Uključene straneNa kraju, možemo zaključiti da su snažna politička volja, jasne strategije i posvećenost osoblja JKP-a i Grada/opštine ključni za uspeh ovakvog tipa komunikacijske kampanje. Obe strane su javna tela i omogućuju usluge za dobrobit njihovih građana. This respect, Trebalo bi uspostavitizajednički rad obe strane na javnoj komunikaciji (na infrastrukturi voda i otpadnih voda kao osnovnoj strukturi za socio-ekonomski razvoj).

Uprava Grada može dobiti tehničku podršku i sistem nagrade za prepoznavanje lokalne incijative preduzete od strane the JKP,PUC, NGO organizacija ili bilo kojih drugih građanskih, društvenih organizacija koje mogu igrati značajnu ulogu u pokretanju programa za podizanje svesti, tehničkog i metodološkog savetovanja i podrške u stvaranju tržišnih mehanizama.





Sa druge strane, internacionalne institucije mogu imati broj vitalnih uloga, kao što su kreiranje mreže među partnerima, omogućavanje tehničke i logističke podrške, know-how i potencijal za stvaranje novih prilika i omogućavanje podrške u razvijanju mehanizama u saradnji sa drugim programima i agencijamaza razvoj.





4 INSTITUTIONALNI, ZAKONSKI KONTEKST I KONTEKST POLITIKE

4.1 EU zakonodavstvo i upravljanje vodama

Dok institucionalna organizacija upravljanja vodama u Evropskoj uniji pada pod kompetenciju država članica, politike širom Unije su stupile na snagu u nastojanju da se standardizuju aktivnosti u ovoj oblasti. Tri glavne direktive regulišu o dgovornosti EU državačlanica u oblasti upravljanja vodama I zemlje članice su obavezne da ih implementiraju u državno zakonodavstvo.

• Direktiva o tretmanu urbanih otpadnih voda (91/271/EEC);• Direktiva o pijaćoj vodi (98/83/EC); i • Direktiva o vodi (2000/60/EC).

Direktiva o urbanoj otpadnoj vodi (91/271/EEC) – ima za cilj zaštitu površinskih kopnenih voda I obalnih voda putem regulisanja sakupljanja I tretmana urbanih otpadnih voda. Zahteva sakupljanje I tretman otpadne vode u svim aglomeracijama >2,000 ekvivalentata populacije (PE); sekundarni tretman svih ispuštanja iz aglomerata > 2,000 PE, I napredniji tretman za aglomeracije >10,000 PE u označenim osetljivim oblastima I njihovim slivovima.

U saradnji sa nacionalnim vladama, gradovi I regioni su obavezni da:

• Identifikuju aglomeracije, kojima je potrebna kanalizacija i/ili postrojenja za prečišćavanje otpadne vode ili poboljšanje istog;

• Donesu program fazne implementacije za sistem kanalizacije I sistem tretmana;• Donesu detaljne strategije kapitlanih ulaganja u cilju pronalaženja sredstava za

troškove izgradnje, poboljšanja ili zamene kanalizacionog sistema i/ili sistema tretmana;

• Priključni troškovi za korisnike, razvoj strategija za povraćaj troškova;• Donošenje I implementiranje strategija za ponovnu upotrebu i/ili raspolaganje

kanalizacionim muljem od tretmana otpadnih voda, uključujući gde je potrebno fazno ispuštanje ili odlaganej u vode

• Odrede potrebe za treningom neophodne radne snage za održavanje kanalizacionog sistema I postrojenja za tretman.

Diretkiva Saveta 93/38/EEC je veoma važna za regulisanje procedura javne nabavke za izvodjače koji p osluju u sektoriu snabdevanja vodom I energijom. Ova Direktiva uskladjuje procedure javne nabavke za izvodjače koji rade u ovim sektorima snabdevanja vodom I energijom, transporta I telekomunikacija. Direktiva postavlja propise opšte politike javne nabavke na osnovu principa slobodnog kretanja robe I usluga, ali definiše brojne izuzetke takodje. Slobodna prekogranična tržišnakonkurencija, uključujući izmedju ostalih I sektor javnih usluga, dovodi do smanjenja troškova proizvodnje I uvodjenja stranih tehnologija u zemlje 53April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




članice (I zemlje koe su u procesu pristupanja) da bi se ostvarila korist za lokalne potrošače I opštu konkurentnost zemlje.

Relevantno evropsko zakonodavstvo u oblasti tretmana otpadne vode, usluga, javne nabavke I konkurencije je značajno I ima vleiki uticaj u svim pomenutimoblastima u odnosu na opštinske komunalne usluge.

Direktiva 2000/60/EC Evropskog parlamenta I saveta stvara okvir za delovanje Zajednice u oblasti politike voda (EU Direktiva o vodi) I smernice prethodnog EU zakonodavstva proširujući zaštitu na sve vode, nqa osnovu principa: obezbodjivanja ekološki čiste vode, smanjenja zagadjenja vode, bezbedan tretman vode, kombinovani pristup koji obuhvata kontorlu rečnog korita I naknadnu kontrolu, a realne I fer cene za potrošnju vode. Cilj Direktive je da ima “dobro stanje” svih evropskih voda do 2015. Od posebnog značaja za ovu o blast je uključivanje svih gradjana, I kao donosioci odluka I potrošači. Direktiva o vodi je posebno interesantna za lokalne samouprave,jer ona podstiče prekograničnu saradnju duž reka I stimuliše solidarnsot u pravljanju vodama u rečnimkoritima.

Direktiva Saveta 98/83/EC Saveta Evropske unije o kvalitetu vode namenene za ljudsku potrošnju – glavni cilj je zaštita ljudskog zdravlja od neželjenih efekata bilo kojeg zagadjenja takve vode.

Države članice obezbedjuju da takva pijaća voda:• Ne sadrži bilo kakve koncentracije mikro-organizama, parazita ili bilo koje druge

substance koje stvaraju potencijalni rizik za ljudsko zdravlje; i • Zadovoljavaju minimalne zahteve (mikrobiološke I hemijske parametre I one koji se

odnose na radioaktivnost) koje postavlja Direktiva.

Države članice preduzimaju I druge aktivnsoti potrebne da bi se garantovala zdrava I čista voda namenjena za ljudskuupotrebu.

Direktiva 2006/7/EC Evropskog parlaemnta I Saveta koja se odnosi na upravljanje kvalitetom vode za kupanje – pošto se ona primenjuje na bilo koji elemenat površinske vode gde nadležni organ očekuje veliki broj ljudi da se kupaju I gde ne postoji stalna zabrana kupanja, ili izdat stalno upozorenje o nekupanju.

Direktiva 86/278/EEC o zaštiti životne sredine, kada se kanalizacioni mulj koristi u poljioprivredi. Direktiva odredjuje poljoprivrednu upotrebu mulja iz postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda u cilju sprečavanja zagadjivanja zemljišta, vegetacije, ljudi I životinja. Mulj iz postrojenja za prečišćavanje urbanih kanalizacionih voda ima pogodnosti imože se koristiti u poljoprivredi. Upoteba tog mulja kao dodatka ishrani biljaka semože uraditi, pod uslovom da ne utiče na kvalitet zemljišta I na površinske I podzemne vode.

EC komunikacija “Pristojan život za sve” se odnosi na neki broj aktivnosti za psotizanje održivog razvoja, uključujući “promovisanje kvaliteta vode I smanjenog zagadjenja”, kao I održivog, prema prirodi prijateljskog turizma.





4.2 Nacionalna politika I zakonodavstvo Srbije

Nacionalni program zaštite životne sredine (“Službeni glasnik RS”, br. 12/10) je usvojen 2010. godine. Zasniva se na Zakonu o zaštiti životne sredine I predstavlja strateški dokument za planiranje I upravljanje zaštitom životne sredine za period od deset godina Program obuhvata opise sadašnjeg stanja životne sredine, ključne ciljeve I kriterijume za izmlementiranje aktivnosti zaštite životne sredine, uslove za implementiranje ekonomskih, tehničkih I drugih mera, aktivnosti o prevenciji zagadjenja I sredstava za njihovu realizaciju. Program je deo Nacionalog nastojanja da se dobije EU članstvo I stog aje povezano sa Nacionalnimprogramom za EU integraciju, koji je usvojen 2008. Kada se razmatra kvalitet vode (Poglavlje 4.1.2), Program identifikuje netretirane industrijske I komunalne otpadne vode kao jedan od ključnih izvora zagadjenja, navodeći podatke Republičkog Zavoda za statistiku iz 2008. godine, samo 35.03% domaćinstava je bilo povezano na kanalizacionu mrežu. Medjutim, samo 6% domaćinstava je povezano na sistem odgovarajućeg tretmana otpanih voda. Stoga, jasno je da postojeća infrastruktura za otpadne vode nije zadovoljavajuća ni dovoljan da pokrije potrebe zaštite životne sredine Zemlje I ciljeve koje će ona morati da postigne kao deo pristupnog procesa EU . Nedostatak održavanja postojećeg kanalizacionog sistema dalje produbljuje problem, pri čemu su glavni kolektori I crpne stanice najznačajnije tačke problema. Pitanje neadekvatnog tretmana otpadnih voda se posebno oseća u populanim turističkim odredištima, gde brža urbanizacija I intenzivnije turističke aktivnosti (posebno u osetljivijim okruženjima) prourzokuju mnogo veći pritisak na lokalni eko-sistem.

Glavni problemi sa kvalitetom vode u Srbiji su idetifikovani kao: zagadjenje iz koncentrovanihi raširenih izvora; povećana koncentracija nitrata u nitrat-osetljivim oblastima; šteta prourokovana poplavama; zagadjeni izvori koji se koriste za vodosnabdevanej; nekontrolisana eksploatacija mineralnih izvora; nedovoljno podataka o podzemnim vodama; preterana eksploatacija podzemnih voda na nekim lokacijama; nedovoljni monitoring voda.

Ključni uzroci postojeće situacije uključuju: neusaglašenost sa odgovarajućim Eu direktivama o vodi I neadekvatnoj primeni postojećih zakona; nejasne podele odgovornsoti različitih vladinih tela; nedoovljno razvijene kanalizacione mreže; vrlo nizak nivo prečišćavanja komunalnih I industrijskih otpadnih voda; prekogranično zagadjenje; niske cene vode; neadekvatna zaštita kvaliteta vode, posebno u akumulacijama; nedovoljan I neadekvatan tretman pijaće vode; loše stanje infrastrukture za distribuciju vode I veliki gubici; nedovoljna energetska efikasnost WWTP.

Ciljevi vezani za zaštitu životne sredine (posebno voda) obuhvataju:

• Povećavajući procenat domaćinstava povezanih na knalaizacione mreže do 65% do 2019;

• Postavljanje pričistaća otpadne vode u naseljenim mestima koja imaju odlučujući efekat na direktne recepijente; i

• Postavljanje odgovarajućeg sistema za prečišćavanje I ponovnu upotrebu (ili skladištenje ) mulja.





Gorepomenuto treba psotići putem:

• Izgradnje kanalizacionih sistema;

• Izgradnjom kišne kanalizacije;

• izgradnjom WWTP za primarno I sekundarno prečišćavanje otpadnih voda u glavnim naseljenim mestima (1. faza) I drugim naseljenim mestima (druga I sledeće faze);

• Revitalizacija infrastrukture, posebno crpnih stanica; i

• Uvodjenje opreme za tretman mulja.

Nacionalna strategija za aproksimaciju životne sredine Republike Srbiej (“Službeni glasnik RS”, br. 80/11 od 28. oktobra 2011) – ciljevi Strategije su dvostruki: prvo, da se odgovori složenom izazovu da se primeni EU zakonodavstvo u oblasti životne sredine u Srbiji I drugo, da se obezbedi zdrava osnova za pregovorima o pristupu, uključujući implementaciju pravnih tekovina iz oblasti životne sredine (Poglavlje 27 Acquis). Strategija ima za cilj da odgovori izazovima aproksimacije koja će se psotaviti pred zakonodavstvon (uključujići odgovor na nedostatke u sadašnjem zakonskom procesu u Srbij), promenu organizacije u radu institucija odgovornih za zaštitu životne sredine I približavanje zatvaranju ekonomskog jaza izmedju uobičajne I stvarne saglasnosti biznisa sa pravnim tekovinama EU. Sadašnja Strategija nadradjuje se na Naconalni program za EU integracije (NPI), Nacionalni program za zaštitu životne sredien (NPEP) I Nacionalnu strategiju za održivi razvoj (NSDS).

U Strategiji se predlažu tri glavne politike da bi se uspešno pregovaralo o Poglavlju 27 I da bi se postigla puna saglasnost sa pravnim tekovinama u oblasti životne sredine najranije što je moguće.

• Srpsko zakonodavstvo bi trebalo da odslikava EU pravne tekovine – bilo koji dodatni zahtevi ili stroži standardi će biti upotrebljeni kada su ekološki ili ekonomski opravdani, a ne u suprotnosti sa EU propisima;

• Korišćenje donatorskih fondova bi trebalo maksimizirati – ovo uključuje odgovarajući kapacitet absorpcije, tj adekvatne institucije I realizacije projekata. Uključivanje privatnog sektora bi trebalo dalje stimulisati stvaranjem pogodnih uslova za privlačenje investicija. Izbalansirana ekonomska strategija koja će zauzvrat da minimizira potrebnu intervenciju iz javnih budžeta Srbije, bi trebalo održavati;

• Implementaciju bi trebalo fokusirati na EU zahteve – rad na aproksimaciji i implementaciji pravnih tekovina bi trebalo da imaju apsolutni prioritet nad drugim nacionalnim agendama; finansijska sredstava i sredstva za finansiranje osoblja bi trebalo preraspodeliti tako da odslikavaju ovaj prioritet, posebno u odnosu na ograničenja budžetskih troškova i nivoa osoblja.

Strategija obezbedjuje okriv za budući rad, preko dva naredna nivoa planiranja instrumenata koji su prihvaćeni: strategije za individualne sektore životne sredine –specifične planove implementacije sektorske strategije su uglavnom završene i planove 56April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




implementacije bi trebalo finalizairati pre početka pregovora o pristupanju u odnosu na Poglavlje 27 , da bi se unele potrebne informacije. Oba od ovih nižih nivoa planiranja bi trebalo da obezbede flaksibilnija i životnija dokumenta u poredjuenju sa NEAS.

Kada se razmatraju ukupni troškovi aproksimacije u oblasti životne sredine, voda je daleko najveći sektor. Od 2.5 miliona domaćinstava, 1.3 miliona je povezano na javnu kanalizaciju. Od 365 miiona m3 otpadnih voda ispuštenih u 2009, samo 51 miion m3 je bio tretiran (uglavnom primarni standardi). Većina važnih izazova za Srbiju u ovoj oblasti je: potreba da se obezbedi integrisano planiranje i implementacija u sektoru sa vleikim brojem interesnih grupa; neophodnost da se izgradi nova i zameni znatan deo postojeće infrastrukture – procenjena ukupna potrebna investicija (cene iz 2010.) je oko 5.5 biliona EUR za sektor vode; potreba da se obezbedi finansijska održivostkompanija za vodosnabdevanje, tako da se u budućnosti mogu pokriti operativni troškovi, kao i troškovi održavanja i zamene sredstava (puni povrćaj sredstava). Ključ za rešavanje ovih pitanja je: poboljšanje finansisjkog p laniranja za sektor na loklanomi centralnom nivou; efektivna i efikasna realizacija projekta; pristup spoljnim finansijskim izvorima, kao što su EU; adekvatno javno finansiranje; implementacija tarifnih reformi u Zakonu o vodi, posebno spremnost lokalnih samouprava da podignu tarife uprkos negativnim reakcijama stanovništva.

Dugoročni ključni ciljevi su psotizanje potpuno usaglašenog i prikuštivog centralizovanog vodosnabdevanja za najmanje 93% stanovništva Srbije i priuštivi sistemi za sakupljanje i tretman otpadnih voda za sve aglomerate preko 2,000 PE.

Strategija održivog razvoja Republike Srbije 2008 do 2017 daje smernice za integrisanu analizu i rešenje uzajamnih društveno ekonomskih problema i problema životne sredine. Stoga, strategija naglašava odnos izmedju nivoa komunalne infrastrukturalne opreme i razvoja lokalne zajendice. Primena strategije za održivi razvoj implicira: ocenu sadašnje ekonomske, društvene situacije i situacije u oblasti životne sredine; identifikaciju ključnih problema i njihovo poreklo; reazvoj adekvatnih lokalnih strategija i akcionih planova, tj. stvaranje LEAP u svakoj opštini. Glavne teme Strategije tiču se pitanja zaštite životne sredine: integracija pitanja životne sredine u druge politike, prevencija (zagadjivač/korisnik plaća) i održiva proizvodnja i potrošnja. Deo V Strategije se bavi spoebno zaštitom životne sredine, prepoznajući je kao nacionalni prioritet za održivi razvoj Zemlje, koji bi obuhvatio integraciju sektorskih politika i harmonizaciju sa EU zakonodavstvom.

Ciljevi Strategije u sektoru vode obuhvataju:

• Zaštitu i poboljšanje kvaliteta vode u akumulacijama koje se koriste za vodosnabdevanje;

• Poboljšanje kvaliteta vode, prvenstveno izgradnjom novih postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda i povećanje efikasnosti postojećih;

• Povećanje broja stanovnika povezanih na javnu vodovodnu infrastrukturu;

• Smanjenje gubitaka vode u javnim sistemima;

• stvaranje sistema usluga koji je u skladu sa “Zagadjivač plaća” i “Potrošač plaća” principima.

Prostorni plan Republike Srbije 2010-2020 (“Sl. glasnik RS”, br. 88/10), definiše dugoročne osnove za orgnaizaciju, uredjenje, zaštitu i korišćenje teritorije Zemlje, u skladu 57April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




sa prirodnim, ekološkim, kulturnim i drugim karakteristikama. Prioritet se daje zaštiti životne sredine, putem efikasnog i održivog modela koji bi integrisao pitanja životne sredine sa drugimsektorima i sektoriskim politikama, što nije bio slučaj u prošlosti. On zahteva harmonizaciju zakonskih dokumentata i dokumenata vezanim za politiku u svim sektorima i sa EU direktivama. Zaštita životne sredine bi trebalo da bude propisno integrisana u procese planiranja (prostornog i urbanističkog), tehničke projekte i izgradnju, uvodjenjem obaveznih ocena uticaja na životnu sredinu po fazama. Što se tiče sektora vode, navodi se da su analize voda u Srbiji dale veoma negativne rezultate i da većina reka u pogledu kvaliteta vode nije više klasifikovana u onoj grupi u kojoj je ranije bila (kao što je regulisano Odlukom o klasifikaciji), uglavnom zbog zagadjenosti od naseljineih mesta zbog neadekvanto g ili nikakvog prečišćavanja otpadnih voda. A Vidi se da su akumulacije od ključne važnosti za vodosnabdevanje. Glavna tehnološka mera za postizanje ciljeva u ovoj oblasti je izgradnja postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda, tako da se zagadjenje otklanja na izvoru. Prostorni plan Srbije odredjuje oblasti za koje treba usvojiti prostorne palanove nižeg nivoa, uključujući prostorni plan za posebne svrhe za akumulaciju jezera Bovan.

Zakon o vodama (“Sl. glasnik RS”, br. 30/10 i 93/12)je najvažnija zakonska osnova za upravljanej vodama. Zakon je pripremljen na takav način da je on konzistentan sa medjunarodnim praksama i tendovima u oblasti korišćenja i zaštite voda (npr, EU Direktiva o vodi) i zaštite od negativnih efekata voda (poplave). Takodje zakon ima za cilj da stvori uslove za uključivnaje javnosti i demokrtasko donošenje odluka i odredjuje izvršenje pozitivnih aktivnosti u svim fazama rada i razvoja koje su povezane sa vodom. Pored toga, Zakon o vodama je pripremljen tako da rešava pitanja koja nije rešio Zakon o vodama iz 1991 , kao što su eliminisanje preklapanja ili nekompatibilnost sa drugim zakonima, dodavanje neophodnih odluka i statuta, da bi se prilagodio za buduće usaglašavanje sa EU tekovinama i transfer osnovnih vodenih sredstava u vlasništvu države na javnakomunalna preduzeća ya vodosnabdevanje. On odredjuje uslove za projektovanje, izgradnju, rad i finansiranje aktivnosti upravljanja vodama. Zakons e odnosi i na površinske i na podzemne vode, uključujući pitke vode i kanalizacione vode. Zakon o vodama reguliše zaštitu voda; zaštitu od štetnih dejstava voda, iskorišćenje upravljanja zemljištem sa vodom i inspekciju implemntacije propisa ovog zakona. Ovaj Zakon reguliše zakonski status voda,integrisano upravljanje vodama, upravljanje izgradnjom objekata iz oblasti voda i zemljišta sa vodom, metod i izvore finansiranja za aktivnosti iz oblasti voda, nadzor nad implemntacijom ovog Zakona, a i druga pitanja od važnosti za upravljanje vodama.

Odredbe ovog Zakona sepriemnjuju na sve površinske i podzemne vode na teritoriji Republike Srbiej,uključujući termalne i mineralne vode, ali isključujući podzemne vode iz kojih se mogu dobijati korisne sirovine ili geotermalna energija. Odredbe Zakona takodje se primenjuju na vodene tokove koji definišu ili prelaze državnu granicu Republiek Srbije, kao i na srodne podzemne vode, sem ako drugačije nije regulisano posebnim zakonom. Ove odredbe Zakona takodje se primenjuju na iskopavanje rečnih naslaga koje ne sadrže dodatke bilo kojih drugih korisnih mineralnih sirovina.

Zakonodredjuje da se vode mogu koristiti samo na način koji ne preti njihovim prirodnim karakteristikama, koji ne ugrožava život i zdravlje ljudi, koji ne šteti divljim biljnim i životinjsim vrstava, prirodnom bogatstvu i nepokretnom kulturnom bogatstvu.





Kriterijumi za vodu i odobrenja za vodu semoraju dobiti za izgradnju, modifikaciju i poboljšanje vodenih objekata kao što su rezervoari, sistemi vodosnabdevanja, a i bilo koji drugi objekti koji mogu imati uticaja na procoes upravljanja vodama. Dozvole za vodu semoraju dobiti za obavljanje vodene aktivnosti. Preduslov za dobijanje odobrenja za vodu jeste dobijanje kriterijuma za vodu, koja izdaje javni organ koji postavlja zahteve, tj Ministarstvo odgovorno za upravljanej vodama (to jest, Direkcija za vode kao odgovorna agencija Ministarstva) ili Opština za manje strukture i posede. Sektoriski kriterijumi od Ministarstva zdravlja i Ministarstva za izgradnjui urbanizam su takodje neophodna za objekte vodosnabdevanja. Izgradnja objekta mora početi u roku od dve godine nakon prijema kriterijuma za vodu. Novi Zakono vodama speficiira dva tipa nadoknade koje se odnose na ispuštanje otpadnih voda:

• naknada za ispuštanje otpadnih voda; i

• naknada za zagadjenje.

Naknada za ispuštanje se plaća za bilo koje diretkno ili indirektno ispuštanje otpadnih voda u reku ili javni knalizacioni sistem. Ovu nadoknadu plaća bilo koji zagadjivač koji ispušta otpadne vode u svoj knalizacioni sistem ili u vodu, jezero ili nakanl ili JKP koje vodi javni kanalizacioni sistem za sakupljanje i/ili tretman otpadnih voda. Po zakonu, ova nadoknada se plaća na osnovu količine (u kubnim metrima) i vrste otpadnih voda. Naknada za zagadjene vode takodje se plaća za diretkno ili indirektno zagadjenje vode i zagadjivači i JKPa podležu ovomplaćanju. Naknada za zagadjenje vode bi trebalo da bude manja nego troškovi prečišćavanja otpadnih voda koja su u skladu sa graničnim vrednostima emisije (Član 168 Zakona).

Da bi se regulisala pitanja iz sektora voda doneta je široka lepeza podzakona/statuta, sa glavnim ciljem da regulišu sektor vode da bi se zadovoljile potrebe za vodom,istovremeno da se sačuva izvor i zaštiti okolina. Pored zakona o vodama dole je dat i kratak pregled zakonodavstva o vodama:

• Uredba o utvrdjivanju Opšteg plana za odbranu od poplava za period od 2012 do 2018. (“Sl. glasnik RS”, br.. 23/12).

• Uredba o utvrdjivanju vodoprivredne osnove Republike Srbije “Sl. glasnik RS”, br. 11/02).

• Uredba o kategorizaciji vodenih tokova (“Sl. glasnik RS ”, br. 5/68).

• Pravilnik o načinu i minimalnom broju ispitivanja kvaliteta otpadnih voda (“Sl. glasnik RS ”, br. 47/83 i 13/84) gde su jasno definisani metod uzorkovanja i indikatori kvaliteta otpadnih voda kao i učestalost uzorkovanja. Učestalost uzorkovanja se kreće od 4-24 uzoraka godišnje.

• Pravilnik o kriterijumima i uslovima za dobijanje i korišćenje fondova za finansiranje aktivnosti od zajedničkog interesa u oblasti vodoprivrede (“Sl. glasnik RS ”, br. 27/05 i 31/05).

• Uredba o zahtevima koje moraju ispuniti preduzeća i druge privatne instance koje se bave monitoringom kvaliteta podzemnih i površinskih voda, kao i monitoringom kvaliteta uzoraka otpadnih voda (“Sl. glasnik RS ”, br. 41/94, 47/94).





• Pravilnik o tehničkoji tehnološkoj opremi,organizacionim i ljudskim resursima potrebim za obavljanje aktivnosti u vezi sa upravljanejm vodama i procedurama za registraciju izdatih i povučenih dozvola (“Sl. glasnik RS ”, br. 23/12). Pravilnik je prvi obavezujući dokument koji postavlja obavezne kriterijume (u smislu kvalifikacija radnika i zahteva opreme) potrebnih za obavljanje komunalnih usluga u sektoru vodosnabdevanja i vode.

• Pravilnik o definisanju poslovnih i drugih objekata koje treba izgraditi bez potrebnih uslova za vodu (“Sl. glasnik RS ”, br. 41/94, 47/94).

• Pravilnik o sadržini, načinu vodjenja i obrascu vodne knjige (“Sl. glasnik RS ”, br. 86/10).

• Pravilnik o opasnim materijama u vodi (“Sl. glasnik RS ”, br. 31/82).

• Pravilnik o sadržaju i obrascima za izdavanej vodnih dozvola i o sadržaju i mišljenja u procesu izdavanja vodnih parametara/uslova (“Sl. glasnik RS ”, br. 74/10 i 116/12).

• Pravilnik o graničnim vrednostima zagadjivača u vodi postavlja ciljeve za zagadjivače vode i rokovo za njihovo postizanje ("Sl. glasnik RS ", br. 67/2011 i 48/2012). Ovaj Pravilnik definiše limite emisije za odredjene grupe ili kategorije zagadjivača (u daljem tekstu zagadjivač) za:

o industrijske otpadne vode pre nego se iste ispuste u javnu kanalizaciju;o industrijke i druge otpadne vode ispuštene direktno u recipijent;o vodu ispuštenu iz javne kanalizacije u recipijent nakon prečišćavanja; io otpadne vode ispuštene iz septičkih jama i jama za sakupljanje u recipijent, a

i krajnje rokove da se ispune zahtevi za granične vrednosti.

Pravilnik ovlašćuje lokalne samouprave da odrede, svojimodlukama, granične vrednosti zagadjivača ili substance kojenisu na listi u Pravilniku. Ako nadlećni organ lokalne samouprave ne propiše ograničenja emisije za one zagadjivače ilisubstance, a thnološki uslovi su slični onim proizvodnimprocesima koji su pomenuti u Pravilniku, primenjuju se granične vrednosti iz Pravilnika. Prema Pravilniku, objekti za prečišćavanje otpadnih voda, za naseljena mesta sa opterećenjem od više od 2,000 stanovnika (PE) koji ispuštaju svoje otpadne vode u recipijent, obavezni su da usklade svoje emisije sa graničnim vrednostima emisije zagadjivača propiisanih Pravilnikom najkasnije do 31. decembra 2045, i za otpadne vode koje se ipuštaju iz naseljenih mesta sa opterećenjem od manje od 2,000 stanovnika (PE) granične vrednosti zagadjivača se moraju uskladiti prema Planu upravljanja vodama.

Zakon o zaštiti životne sredine (“Sl. glasnik RS ”, br. 135/04, 36/09 i 72/09) postavlja sistemintegralne zaštite životne sredine na državni nivo, koji uključuje aktivnsoti, uslove i instrumente za održivi balans, raznolikost i kvalitet zaštite životne sredine. Glavni ciljevi su sprečavanej zagadjenja i smanjenje ili saniranje izvora zagadjivanja, kao i promovisanje upotrebe proizvoda, tehnologija i procesa koji su više prijateljski prema životnoj sredini.

Za zaštitu voda, zakon propisuje da se otpadne vode mogu ispuštati uz adekvatno prečišćavanje, na način i u onoj količini koja ne ugrožava prirodne procese i/ili kvalitet i količinu vode, niti njene mogućnosti da se koristi za druge svrhe. Zaštita vode se ostvaruje 60April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




preko inegrisanog upravljanja vodama, uključujući zaštitu površinskihi podzemnih voda, njihov kvalitet i rezerve. Mere za zaštitu voda obuhvataju prevenciju ili limitiranje negativnih efekata opasnih ili otpadnih materija i redovni monitoring površinskih i podzemnih voda, kao i kvalitet i metode prečišćavanja otpadnih voda.

Zakon uvodi Studiju strateškog uticaja na životnu sredinu za planove i programe u prostornom i urbanističkomplaniranju ili korišćenje zemljišta, poljoprivrede, šumarstva, ribarstva, energije, upravljanjae otpadom, a i druge aktivnosti. Takva Studija se msatra integralnim delom planskog dokumenta. Za projekte u odredjenim oblastima, koje mogu značajno uticati na životnu sredinu i/ili zdravlje stanovništva, uključujući upravljanje vodama, obavezno je pripremiti Ocenu uticaja na životnu sredinu, koja postaje integralni deo projektne dokumentacije i preduslov za implementaciju.

Zakon o oceni uticaja na životnu sredinu (“Sl. glasnik RS ”, br 135/04 i 36/09) daje procedure za odredjivanje potencijalnihuticaja koje bi proejkat mogao da ima na životnu sredinu. On daje obavezne elemente za EIA studiju i obaveze investitora da traže da dobiju dozvolu za izgradnju, rekonstrukciju , proširenje ili drugu aktivnost u vezi sa objektima koji bi mogli imati uticaja na životnu sredinu. Ocena uticaja se preduzima u oblastima industrije, energije, rudarstva, transporta, turizma, poljoprivrede, šumarstva, voda, upravljanja vodama i komunalnih usluga, kao i bilo koje aktivnosti koja obuhvata zaštićeni izvor ili područje.

Zakon o oceni strateškog uticaja na životnu sredinu (“Sl. glasnik RS ”, br 135/04 i 88/10)reguliše odnos izmedju politike zaštite životne sredine i drugih politika, u pripremi i usvajanju planova i programa u vezi sa prostornim i urbanističkimplaniranjem ili korišćenjem izvora u različitimoblastima, koje formiraju okvir za buduće projekte razvoja. On daje uslove i obavezne elemente za ocenu uticaja na životnu sredinu tokom pripremanja planova i programa, sadržaja izveštaja o uticaju na životnu sredinu i njegovu verifikaciju, kao i metode za učešće javnosti u njegovom odobravanju.

Zakono komunalnim uslugama (“Sl. glasnik RS ”, br. 88/2011) – u skladu sa Zakonom, aktivnosti komunalnih usluga semogu orgnaizovati za dva ili više opština zajendo. U ovom slučaju opštine će regulisati svoja interna prava i obaveze odvojenim sporazumom. Za zajedničke aktivnosti komunalnih usluga (uključujući aktinvosti u vezi sa vodama) opštine mogu da formiraju preduzeće ili da regulišu svoje odnose ugovorom. Odgovarajuće MInistarstvo vrši monitoring politike donošenja cena i zapošljavanja PUC, nivo investicija i kvalitet usluga i objavljuje podnete podatke. Sva javna komunalna preduzeća bi trebalo da podnesu Ministarstvu izveštaj o pružanju komunalnih usluga do kraja februara za prethodnu godinu. Elementi za odredjivanje cena su poslovni troškovi, troškovi izgradnje i rekonstrukcije komunalne infrastrukture u skladu sa ivnesticionim planovima koje je odobrila opština i profit. Nema obavezne odredbe da se profit mora vatiti osnivaču. Zakon propisuje da JKPa i osnivači koriste sredstva namenski za iznvesticije i da ih drže napsoebnom računu. Odluku o tarifnom sistemu odobrava “odgovorno telo” lokalne samouprave. To jest, daje mogućnost da svaka lokalna samouprava prenese ovlašćenje za odobravanej tarifa sa skupštine opštine na opštinsko veće – koje može, teoretski, proces odobravanja tarifa učiniti manje opterećujućim.Zakon o javnim preduzećima (“Sl. glasnik RS ”, br 119/2012, 116/2013 i 44/2014) usvojen je u Narodnoj skupštini Srbije 2012. godine. Javno preduzeće je preduzeće koje obavlja delatnost od opšteg interesa, a koje osniva Republika Srbija, autonomna pokrajina ili jedinica lokalne samouprave.. Delatnost od opšteg interesa može da 61April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




obavlja i društvo kapitala čiji je osnivač Republika Srbija, autonomna pokrajina ili jedinica lokalne samouprave i njihova zavisna društva, kao i društvo kapitala i preduzetnik, u skladu sa zakonom kojim se uređuje njihov pravni položaj, kada im nadležni organ poveri obavljanje te delatnosti.. Javno preduzeće za obavljanje komunalne delatnosti ili delatnosti od značaja za rad organa jedinice lokalne samouprave osniva jedinica lokalne samouprave, aktom koji donosi skupština jedinice lokalne samouprave, koja ostvaruje prava osnivača kako je dato u Članu 5 ovog Zakona. Razlozi za formiranje javnog preduzeća su: obavljanje delatnosti od opšteg interesa; razvijanje i unapredjenje delatnosti od opšteg interesa, obezbeđivanja tehničko-tehnološkog i ekonomskog jedinstva sistema i usklađenosti njegovog razvoja; sticanja dobiti;ostvarivanja drugog zakonom utvrđenog interesa. Ako se takve delatnosti daju drugomlicu na implementaciju, prava i obaveze se regulišu medjusobnim sporazumom izmedju jedinica LSG i tog lica. Javna preduzeća imaju svoju imovinu. Imovina koja je javno vlasništvo takodje može koristiti davalac usluga koji nije vlasnik javne imovine, na osnovu potpisanog sporazuma.

Upravna tela javnog preduzeća su Nadzorni odbor i direktor, ili Nadzorni odbor, Izvršni odbor i direktor kod alternativnog mdoela. Zakon definiše prava i obaveze svakog organa, glavne kompetencije,strukturu, izbor i mehanizme glasanja itd. Za javna preduzeća koja osnivaju jedinice lokalne samouprave, Nadzorni odbor ima tri člana, od kojih dva postavlja osnivač, dok je treći član radnik Preduzeća. Direktori javnih preduzeća se mogu postavljati samo putem otvorenog i javnog postupka, dopuštajući svih zainteresovnaim pojedincima da podnesu molbu. Odabir odgovarajućeg kandidata zatim vrši komisija koju formira jedinica LSG., uz jednog člana kojeg nominuje Stalna konferencija gradova i opština. Zakon definiše korake tokom ocenjivanja i odabira direktora, kao i uslova pod kojima on može biti opozvan, pre isteka mandata. Glavni akt Javnog preduzeća je Statut.

Javno preduzeće može formirati ćerku firmu za obavljanje nekih delatnosti po ovlaščenju. Bilo koju takvu odluku mora odobriti osnivač/i/ javnog preduzeća. Prihod javnog preduzeća se raspodeljuje (i bilo koji gubici se pokrivaju) prema odluci Nadzornog odbora, uz saglansost osnivača. Za svaku kalendarsku godinu, javno preduzeće je obavezno da pripreme poslovni program i da ga podnesu osnivaču na odobravanje. Da bi se obezbedila transparentnost i javn i pristu p informacijama o delatnostima javno gpreduzeća, biznis programima, godišnjim izveštajima, finansisjkim izveštajima i bilo kojim drugim zvaničnim dokumentima (relevantnim za javnost) moraju se objaviti na veb sajtu kompanije.

Zakon o kompanijama (“Sl. glasnik RS ”, br. 36/11, 99/11 i 83/2014) je stupio na snagu juna 2011. godine i postao je primenljiv od 1. februara 2012. Srpske kompanije su bile obavezne da usklade svoja organizaciona i korportativna akta sa novim zahtevima Zakona do tog datuma ili bi reskirali prinudnu likvidaciju. Zakon uvodi značajne novine u donosu i na preduzeća za ograničenom odgovornošću i na akcionarska društva. Odluka o osnivanju (MoA) je konstitutivni dokumenat za sve tipove kompanija. Prva MoA semora overiti, dok dodaci ne traže overu. Akcionarska društva moraju imati Statut (AoA), pored Odluke MoA. Kada se jednom usvoji na početku osnivanja akcionarskog društva, Odluka o osnivanju MoA se ne mora menjati. Bilo koje korporativne promene moraju se reflektovati u Statutu.

Limited Liability Company (LLC):a)There is no limit regarding the number of shareholders; b) An LLC is no longer obligated to keep a book of shareholders; c) initial capital is expressed in RSD/ the amount of minimum initial capital is reduced to RSD 100 (€1); d) 62April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




initial capital can be increased through procedures of debt for equity swap; e) An LLC is obliged to comply with the level of its net value with its initial capital; f) the possibility of excluding transfer of stake to a third person; g) the pre-emption right to purchase a stake belongs to shareholders and not to LLC itself; h) the possibility for shareholders to purchase a stake from the inheritance of a deceased shareholder is introduced; i) An LLC may have several managing directors; j) a legal entity, with registered seat in Serbia may be a representative of an LLC.

Management structure: changes were introduced with respect to the management structure in limited liability companies. Management can be organized as: Unicameral (one or more directors, in addition to the management board); or bicameral (one or more directors, management board and a supervisory board). The main competences of the supervisory board are internal supervision of the company. Furthermore, advance consent of the supervisory board is required for the following activities:

• acquisition, sale or encumbrance of shares held by the company in other entities;

• acquisition, sale or encumbrance of real property, if such transaction is outside

• the ordinary course of business; and

• taking and granting loans, giving guarantees or other security.

Joint-stock company (JSC): the Law replaces the distinction between open and closed joint-stock companies with the dichotomy of public companies and non-public (private) companies. Transfer of shares in public companies is performed in accordance with the Law on Capital Markets while shares in private companies can be bilaterally traded based on an SPA. Minimum share capital of a joint-stock company (whether public or private) is RSD 3,000,000 (currently approx. EUR 30,000, 25% of the total subscribed share capital, but not less than RSD 3,000,000, has to be paid up front, while the remaining amount of the subscribed capital must be paid-in within two years from the adoption of the MoA, in regard to public companies, or five years, in regard to private companies.

Management of joint-stock companies can be organized as:

• unicameral: in private companies this means one or more directors (three or more directors comprise a board of directors), while in public companies this management structure entails a board of directors as a mandatory body; or

• bicameral: in private companies this entails a supervisory board and one or more executive directors (three or more executive directors comprise an executive board), while in public companies this entails a supervisory board and an executive board.

Zakon o javno-privatnom partnerstvu i koncesijama (“Sl. glasnik RS ”, br. 88/2011) - by introducing the possibility of public private partnership this Law makes possible for local government to autonomously implement projects that will require private participation (financing) on their territory. The PPP Law distinguishes between institutional and contractual PPPs, the former involving a project company jointly owned by private and public partner and the latter encompassing concession, i.e. an arrangement authorizing private partner, against payment of a concession fee, to exploit natural resources or perform an activity of general interest (such as certain energy activities, management of airports, utilities etc) and charge for its services. A PPP arrangement can last from five to fifty years, 63April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




depending on the time required to achieve adequate rate of return, and the original period cannot be extended except in case the private partner has been prevented from executing its contractual obligations without its own fault.

Zakon o lokalnoj samoupravi (“Sl. glasnik RS ”, br 129/07) defines the characteristics, responsibilities, organization and other specifications of local self-government units in the Republic of Serbia. Local self-government units (LSG units), in order to fulfil their obligations and answer the need of their citizens, can form companies, public institutions and other organizations for undertaking public services. Alternatively, local self-government unit can, following competition and free market principles, engage a private operator for undertaking activities under its competencies. Local self-government units may cooperate in order to achieve mutual objective and interests, as well as combine their assets, form joined companies, institutions and other entities, in line with their statues and the Law. Local self-governments can also form associations. Ability of LSG units to join together in activities of mutual interest is elaborated in Part 6 of the Law. Article 20 defines competencies of LSG units, paragraph 5 specifically dealing with communal services. Its obligations include care about environmental protection, including adopting environmental protection programs, local action plans in line with strategic documents and decisions, as well as specific requirements of each municipality.

Zakon o planiranju i izgradnji (“Sl. glasnik RS RS”, br. 72/09, 81/09, 64/10, 24/11, 121/12, 42/13, 50/13, 98/13 and 132/14) - Law on Planning and Construction regulates spatial planning, construction of objects, urban construction land and legalization of objects. The Law was prepared in September 2009 with three basic ideas: to speed up the issuing of construction permits, to encourage legalization and to restore the ownership of urban construction land to cities and municipalities. Municipalities may sell underdeveloped construction land to the private entity, business company or private entity in competitive bidding process (most usually in auction) but may also, as before, lease it for construction (up to 99 years lease). Amendments from March 2011 allow for location/construction permit to be issued for more than one construction lot (građevinska parcela) and one location permit may be issued for construction in phases; if investor constructs large building complex, especially in industrial and free zones, it will lower administrative costs and speed up construction process. The law stipulates that if municipal administrative body does not issue usage permit (or explicitly reject to issue it) within deadline of 90 days it will be deemed that usage permit is granted. The Law was amended on 9 December 2014 to simplify the process of issuing of construction permits and to improve the service the municipal administration provides to the public. The key new provision of the amended Law is introduction of a single business unit within the municipal administration that manages the entire construction permit issuing process and acts as a single point of contact for all petitioners (one-stop shop). To reduce the number of decision making steps in the procedure, location permit is abolished. Instead, the petitioner submits a request for location conditions and the burden of obtaining these conditions and reporting them to the petitioner in a form of an official document is squarely on the municipal administration, though the petitioner covers the costs of the procedure. The deadline for issuing location conditions is 5 days from receiving the conditions from the authorised public institutions and the deadline for issuing construction permit is 5 days from reception of a proper request.

Zakon o finansiranju lokalne samouprave (“Sl. glasnik RS ”, br.. 62/06, 47/11 i 93/12). In June 2011 with new Amendments to the Law on Local Government Finance, all local self- 64April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




governments were increased share of the Personal Income Taxes (PIT) from 40% to 80%. Belgrade received 70% share of the PIT as Belgrade’s 10% share was allocated to the poorest municipalities. Transfers were decreased for first quartile of the most developed municipalities for 50%, second quartile has got 70% of the transfers, third quartile got 90% of the transfers and last, underdeveloped quartile got 100% of the transfers. That is, one quartile of the Serbian municipalities, that are lagging behind received 100% of the equalization transfer and also 80% of the PIT.

Quartiles area defined by Ministry for Regional Development and Local Self-Government (Ministry is authorized to prepare each year Unified List of the Municipalities Ranked by Development Level). Law did not transfer new responsibilities to the municipalities. In addition, the Law does not explicitly prohibit allocation of the funds from central budget to local governments. Article 42a, Paragraph 3 of the Law states that all local governments may apply for funds from donor resources and also from other applicable public sources. Paragraph 4 explicitly mentions underdeveloped municipalities from IV group as a those eligible for funding from the central level, but does not prohibit other municipalities to apply for funds as well.

In November 2012 Law on Local Government Finances was again changed and this time effort of the legislator was directed towards reform of the original municipal revenues, mainly communal taxes. Out of 16 local taxes, eight were abolished and three were significantly changed. Law abolished entrepreneurs and small companies from paying business sign fee (fee paid by businesses for granting right to display business sign at business premises, in practice business sign fee was used as a municipal profit tax). Business entities that belong to the medium companies and businesses that have an annual turnover of over RSD 50 mil. shall pay annually business sign fee up to two average salaries (per report of the Statistical Office – cap will be determined individually per each municipality and will be significantly lower for underdeveloped municipalities in comparison with Belgrade and first quartile of the most developed municipalities). Large companies will pay annually business sign fee up to three average salaries. For legal entities in the sectors of banking, insurance, petroleum and gas, production and trade of tobacco products, cement manufacturing, postal, telephone and mobile services, electricity, casino, betting, bingos, gambling services and night clubs and discotheques business sign fee will be determined up to ten average salaries.

Zakon o integrisanoj konroli prevencije zagadjivanja (“Sl. glasnik RS RS”, br. 135/04) - as a part of the process of harmonization with environmental legislation, the Law on Integrated Pollution Prevention and Control was enacted. The Law establishes rules for issuing integrated permits and is in accordance with the EU IPPC Directive. IPPC is required for any industrial or other facility for which water is abstracted and delivered from surface water or ground water, as well as any industrial or other facility whose wastewaters are discharged into surface water, groundwater or a public sewerage system and for any wastewater treatment plant, or any facility for the evacuation and discharge of wastewater. IPPC licence issues authority that is in charge for issuing location/construction permit (in line with Law on Planning and Construction). For new installations, the law becomes applicable as of the time of its coming into effect. Integrated permit will define operation conditions for installation (facility), comprising: implementation of best available techniques, conclusions stated in EIA study, limit values for emissions to air, water, soil, noise and vibrations, defined abatement systems, waste management, accident prevention/response measures and monitoring. According to the legislation, operators are obliged to ensure self-monitoring and to 65April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




submit the results to the competent permitting authority. The Ministry of Energy and Environmental Protection carries out the supervision over the implementation of this legislation. It carries out inspections through the environmental inspectors within the scope of activities set forth by this Law.

Zakon o javnim nabavkama (“Sl. glasnik RS RS”, br. 124/12) - the new Serbian Law on Public Procurement came into effect on 1 April 2013, replacing the former legislation enacted in 2008. Efficiency, cost-effectiveness, competition, transparency, equality and environmental protection are the stated principles that should govern all public procurement procedures. The number of exemptions has been reduced in the new legislation. Public procurement funded from foreign credits granted by international organizations and international financial institutions is still excluded from its scope. In addition, special provisions apply to public procurement in areas of water management, energy, transport and postal services. The new legislation includes specific provisions on conflicts of interest and a duty to report corruption. Whistleblower protection is introduced in the form of a right to indemnification for individuals who are sanctioned (e.g. dismissed) as a result of reporting a violation. The law introduces some new measures, such as the monitoring of public procurement over RSD 1 billion dinars (ca. 8,950,000 Euro) by “civil supervisors”, who are either experts in the domain of public procurement or associations dealing with the prevention of corruption or conflicts of interests. The law also sets out in detail the rules for public procurement of standardized goods and services (done solely by electronic means using the open procedure), as well as for electronic auctions. It also introduces a “competitive dialogue” procedure, applicable in cases where the subject matter of the procurement is of such complexity (e.g. in light of its technical specifications or legal or economic structure) that the contract cannot be awarded through regular procedures.

The new legislation includes refinements of the many requirements applying at various stages of the public procurement procedure: notice, invitation and publication, tender documents, public procurement value, technical specifications, eligibility criteria, bidding process and awarding of contracts. Domestic bidders are still advantaged over foreign bidders, as are goods of domestic origin, subject however to the provisions of the Central Europe Free Trade Agreement and the Stabilization and Association Agreement (for EU bidders).

Contracting authorities may be fined up to RSD1,000,000 (ca. 8,950 Euro) for breaching procedural or technical obligations (e.g. record-keeping, publication). For more serious violations, such as failure to follow public procurement procedures when no exemption exists or accepting bids of interested persons, fines may go up to RSD 1,500,000 (ca. 13,400 Euro). Bidders who provide inaccurate or false information, hire undisclosed sub-contractors or act as an interested person, for example, can be fined up to RSD1,000,000 (ca. 8,950 Euro). Individuals (physical persons) acting for a contracting authority or bidder may also be fined a more modest sum.

The Public Procurement Office is tasked with monitoring the application of the law and the conduct of public procurement, providing assistance to contracting authorities and bidders, running the Public Procurement Portal and proposing measures to improve the public procurement system. The Republic Commission for the Protection of Rights in Public





Procurement Procedures is responsible for ensuring the protection of rights in public procurement procedures and conducting minor offence proceedings. Harmonization of work between these institutions and others who have an implementing role will be important.

Zakon o radu (“Sl. glasnik RS ”, br.. 24/2005, 61/2005, 54/2009, 32/13 and 75/2014) - the provisions of the Labour Law apply to employees of any domestic or foreign legal entity or individual in the territory of RoS, with exception of the public employees (in public institutions, like ministries, health or culture institutions, agencies etc). The RS Labour Law is also applicable to employees of public companies, including public utility companies. It should be noted that it provides that a general administrative act (this includes: all collective agreements and general acts internal to the enterprise) and the employment contract must not be less favourable to the employee than the Law, they may however be more favourable.

The Labour Law provides for the case of redundancy for reasons of technical, economic or organisational nature. In such a case, the employer must adopt a program dealing with redundancy, (this includes particulars about the employees and term within which the notices are to be served. The program shall include proposal measures such as transfer to other jobs, employment with another employer or additional training. When the employment contract is cancelled for the above mentioned reasons, the RS Labour Law provides for compensation depending on the years of employment of the employee.

The Labour Law provides for the conclusion of collective agreements regulating more closely the employer/employee relations. The collective agreements may be general, special or individual. The general and special agreements are concluded for a branch, group or activity and apply to the territory of RoS. An individual collective agreement is concluded with a single employer. The general collective agreement is concluded by the representative association of employers and the representative labour union. The RS Labour Law provides that a special collective agreement for public enterprises and public services may be concluded by their founders or agencies duly authorised by them and the representative labour union. Regarding individual collective agreements for public enterprises and public services, they may be concluded by their founders or persons duly authorised by them, the representative labour union and the manager. The General Collective Agreement includes provisions on salary determination. It should be noted that it does not appear as having provisions in contradiction with the Labour Law. Terms of the Collective Agreements which are contrary to the RS Labour Law would be deemed invalid.

4.3 Nacionalna , regionalna i lokalna odgovornost za upravljanje otpadnim vodama

4.3.1 Lokalni nivo

Zakon o lokalnoj samo-upravi (“Sl. glasnik RS RS”, br. 129/2007) identifies development and management of communal activities as one of core competencies of cities and municipalities (LSG units), alongside environmental protection. Rights and obligations in





area of communal activities are set in the Law on Communal Activities (“Official Gazette of RS”, No 88/2011). It is the responsibility of LSG units to ensure appropriate scope, volume and quality of communal services, as well as create conditions for their development and improvement in such a way to ensure sustainable development, protection and rational use of resources and protection of market competition. Cities and municipalities may adopt general conditions for undertaking communal activities. Communal activities can be implemented, as authorised by the LSG, by a public utility company (as is usually the case), commercial company, entrepreneurs or other commercial entity. This delegation of responsibility must be approved by a decision of municipal/city assembly (decision on the delegation method and related contract), unless a PUC is being formed for implementing these activities. Local Assemblies set conditions for implementing communal activities, as well as rights and obligations of service providers, including tariff setting methodology, salaries (where applicable), operational plans and annual reports. Conditions for providing communal services are obligatory for any provider of such services on the territory of the city or municipality. Any changes of tariffs for communal services to be paid by citizens have to be approved by the local assembly. LSG unit can define groups of citizens which pay a subsidized price for communal services, which is compensated by the local government. Inspection activities for regulations adopted on the local level are within the competencies of LSG units, through communal inspectors.

4.3.2 Nacionalni nivo

Policy development in Serbia is the prerogative of the National Government. This is the case for all legislative and regulatory activities. In general, the Ministry of Agriculture and Environmental Protection s responsible for the water resources development of the Republic of Serbia and specifies water-related requirements by identification of main water resources in the country and allocation to certain areas with less water resources. Specifically for the territory of the Autonomous Province of Vojvodina, the Provincial Secretariat for Agriculture, Water Management and Forestry is responsible for management of water resources, including preparation of planning documents and establishing (and monitoring) the public company for water management. Planning of water supply and wastewater treatment is the responsibility of municipalities.

Authorities for water management and sanitary inspectors are defined by the Law on Waters. Sanitary (communal) inspectors are responsible for control of potable water; water management inspectors supervise and control existing and new water management facilities. In the cases of major accidents, inspectors may order closure of companies, but this measure is applied only in case of major environmental impact and is therefore reactive rather than proactive. Monitoring of environmental issues and larger polluters is responsibility of Ministry of Agriculture and Environmental Protection, Provincial Authorities, or responsibility of Environmental Inspectors of the Municipalities.





4.4 Regionalni i lokalni okvir upravljanja vodama

Regionalni prostorni plan Vojvodine (“Sl. glasnik RS APV”, br. 22/2011) – Part 3.2.4 Water Resources, Water Quality, notes that quality of surface and underground waters remain one of main environmental challenges for Vojvodina. Among the main polluters are large urban areas discharging wastewaters into the recipients without any treatment (it was estimated that around 40% of water pollution in Serbia comes from households). At the time of the Regional Spatial Plan adoption, 511 water polluters were identified in Vojvodina, with only around 30% of the population connected to sewerage networks. In general, it was noted that “the treatment level of communal and industrial waste waters is extremely low, with a significant negative impact on direct recipients”. The Spatial Plan specifically mentions River Begej (section through the City of Zrenjanin) as being among the most polluted in AP Vojvodina, due to discharge of wastewaters. Among key objectives in area of water supply and waste water treatment are: revitalization and construction of new sewerage systems for collecting industrial and communal waste waters, and construction, by modern technological standards, of new waste water treatment plants.

In Part 5 Water Infrastructure, Water Protection and Collection and Treatment of Wastewater, measures include: “construction of WWTPs in all settlements of over 5,000 PE”. Industrial polluters should develop their own treatment facilities, or pre-treat their wastewater so it can be released into the communal collection network. Collection of stormwater and sewage should be separated. Coverage of settlements by collection networks should be increased to over 90%. When designing new WWTPs, expected demographic changes and increase of industrial production must be taken into account, possibly though phased development of new capacities.

Održiva strategija razvoja Zrenjanina – Section 7.2 states that “surface waters in Zrenjanin are generally polluted to a great extent. Rivers Begej and Tisa are of a lower quality than they should be, based on their classification. The most drastic example is River Begej. Main cause of pollution is discharge of wastewaters by households and commercial entities directly into River Begej without any treatment”. Section 8.2 Implementation of Strategic Goals and Section 8.3 How to Achieve the Vision for Zrenjanin, include the objective to: “prevent pollution of surface waters, construction of WWTP and pre-treatment for industrial polluters” and (under “Infrastructure”) to “construct modern sewerage systems for wastewaters”. In the draft Sustainable Development Strategy of Zrenjanin 2014-2020, it is stated that the issue of wastewater treatment is of the highest importance to the City, and that for this reason the preparation of technical documentation has already started. Currently, the existing collection system is mostly separate, with some older sections where sewage and storm waters are still jointly collected. There is around 300 km of the sewerage network, with 25,00 connections. Collection network coverage is 95% (50% for storm water). It is estimated that around 4,500,000 m3 of wastewater is discharged into the recipient annually. In the SWOT analysis, it is recognized that the main strengths in area of wastewater treatment are that some of the technical documentation has already been developed (with more local funds available for further documentation), and that an EU feasibility study is being prepared. Also, it is noted that the City has sufficient capacities for handling larger investments, and that the high coverage of the collection network means that





sufficient amounts of wastewater will be brought to the future treatment facility. On the other hand, weaknesses include: lack of local funds for participating financially in the construction costs; low level of industrial (pre)treatment; lack of an updated register of surface polluters; inadequate monitoring of surface waters; large number of waste dumps by the Begej River; and the pollution in the River already caused by continuous discharge of untreated wastewater. In the Action Plan for reaching the objectives of the Strategy, Priority III – Environmental Protection, the construction of the new WWTP is one of the goals to be accomplished before 2020. The action plan also includes phased construction of sewerage networks in settlements that are supposed to be connected to the new facility.

Lokalni ekološki akcioni plan Zrenjanina – recognizes bad quality of surface waters (Begej included) as one of key environmental weaknesses of the City. Part II, Section 4.6.2.1 Objectives, include “Protection from further pollution and revitalization of River Begej, Tisa…”. Section 4.6.2.3 Activities includes “constructing wastewater treatment system in the City of Zrenjanin” and “constructing wastewater management systems in settlements”.

The project respects the existing spatial and urban documentation of the City of Zrenjanin, including the Spatial Plan and the General Urban Plan.

4.5 Institucionalni okvir

Svrha ovog pod-odeljka je da se pruži opšti uvid u lokalne, regionalne i nacionalne zainteresovne strane važne za preloženi projekat.

4.5.1 Lokalne zainteresovane strane -stejkholderi

Lokalni

Uprava Grada Zrenjanina/Kabinet gradonačelnika – Grad Zrenjanin je glavni korisnik projekta. Gradska uprava (kabinet gradonačelnika) je bila direktnouključena u pripremu studije izvodljivosti, i trebalo bi da nastavi da koordinira aktivnostima različitih lokalnih institucija koje su uključene u projekat, kao I da aktivno promoviše projekat medju ključnim nacionalnim i pokrajinskim subjektima. U skladu sa Akcionim planom za izradu Studije izvodljivosti, gradski organi su izdali nekoliko dokumentata, uključujući odluku o posvećenosti projektu i odluku o formiranju Radne grupe za implementaciju projekta. Nakon završetka Studije izvodjivosti Gradska uprava bi trebalo d apotvrdi lokalno vlasništvo projekta, aktivnim preduzimanjem koraka ka implementaciji predloženih rešenja i stvaranju preduslova za finansiranje projekta u budućnosti. Da bi se ovi koraci završili na organizovan i koordiniran način, posvećena osoba bi trebalo da upravlja daljompripremom projekta, a u dogledno vreme bi trebalo oformiti i Jedinicu za implementaciju projekta.

Javno preduzeće Grada Zrenjanina “Direkcija za izgradnju i razvoj” u Zrenjaninu koordinira planiranjem i upravljanjem gradjevinskog zemljišta, vodjenjem investicije, unapredjenjem komunalnih usluga, pripremomi monitoringom implementacije urbnističkih i prostornih planova, pregleda tehničku dokumentaicju I preduzima aktivnosti u vezi sa tim

JKP “Vodovod i kanalizacija”, Grad Zrenjanin – je osnovano 1989.godine, delatnosti JKP obuhvataju vodosnabdevanje u upravljanje otpadnim vodama. Uključivanje JKP u dlaju 70April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




pripremu iimplementaciju ovog projekta je ključno, zbog njegove tehničke stručnosti, iskustva i podataka koji se odnose na stanje kanalizacije i otpadnih voda u Gradu (kao i vodosnabdevanju) I činjenica da je JKP verovani operater budućeg postrojenja.

PokrajinskiVlada (Sekretarijati) Autonomne pokrajine Vojvodine – pošto se Grad Zrenjanin nalazi na teritoriji Autonomne pokrajine Vojvodine, odgovarajuće institucije Vlade Vojvodine su bile uključene u proses pripreme Studije izvodljivosti, a trebalo bi da ostanu medju ključnim zainteresovanm stranama u daljem razvoju projekta. Kao što je odredbama Zakona o nadležnostima AP VOjvodine predvidjeno, pokrajinski organi su odgovorni za upravljanje i monitoring zaštite životne sredine na svojoj teritoriji. Prema Zakonu o planiranju i izgradnji, pokrajinski organi izdajuuslove i dozvole za objekte od posebne važnosti za Republiku (Član 133), koji su locirani unutar granica Pokrajine.

Sekretarijati Autonomne Pokrajine koji su identifikovani tokom pripreme Studije izvodljivosti su:

1. Sekretarijat za urbanizam, izgradnju i zaštitu životne sredine;2. Sekretarijat za poljoprivredu, upravljanje vodama i šumarstvo.

4.5.2 Nacionalne zainteresovane strane-stejkholderi

Ministarstvo poljoprivrede i zaštite životne sredine Republička direkcija za vode – Ministarstvo poljoprivrede i zaštite životne sredine – nadležnost Direkcije obuhvata politike upravljanja vodama, upotrebu izvora vode, vodosnabdevanje, zaštitu vode, inspekciju u oblasti upravljanja vodama i druge aktivnosti vezane za vodu. Republička direkcija za vodu je imala predstavnika u radnoj grupi projekta tokom izrade Studije izvodljivosti.

Ministarstvo poljoprivrede i zaštite životne sredine – prema Zakonu o ministarstvima (“Službeni list RS”, br. 44/2014), ovo Ministarstvo je odgovorno za delatnosti zaštite životne sredine – razvijanje i upravljanje sistemima za zaštiitu i razvoj životne sredine, inspekciju istraživanje, upravljanje informacijama, zaštitu vazduha, ozonskog omotača površinske i podzemne vode; ono odredjuje uslove za zaštitu životne sredine pri izgradnji. Trebalo bi napomenuti da pošto je projekat lociran unutar Autonomne pokrajine Vojvodine, pregled tehničke dokumentacije i dozvola spada u nadležnost pokrajinskih organa. Medjutim, veoma se preporučuje i neophodno je da se i nacionalni organi uključe u razvoj budućeg projekta , zbog njihove opšte odgovornosti u okviru upravljanja zaštitom voda i otpadnim vodama, kao i uloge koju Ministarstvo ima u procesu programiranja i implementiranja razvojnih projekata koji se finansiraju iz EU/IPA fondova (naročito u okviru Decentralizovanog upravljanja). .

Rezime interesa i ključnih pitanja/briga glavnih zainteresovnaih strana dat je na Tabeli 5.6-1.

Tabela 5.6-1 Interes zainteresovanih strana i glavna pitanja/brigeZainteresovana strana Glavni interesi/brige





Grad Zrenjanin (glavni korisnik)

Saglasnost sa nacionalnim i doprinos postizanju EU zahteva u zaštiti životne sredine i upravljanje urbnaim otpadnim vodama. pOboljšanje uslova život ai ekonomskog razvoja u Gradu. Dobijanje što je moguće većeg granta. Stvaranje uslova za buduću rehabilitaciju reke Begej .

Glavne birge uključuju: dobijanje EU finansiranja za radove; obezbedjivanje sredstava za lokalno ko-finansiranje radova; prouzrokovanje suviše velikog finansijskog opterećenja na stnaovništvo zbog nekoliko vleikih investicija u sličnom vremenskom okviru (u vezi sa upravljanjem otpadnim vodama, pijaćom vodom i otpadom u Gradu).

Lokalno javno komunalno preduzeće – JKP ”Vodovod i kanalizacija”

Poboljšanje infrastructure i kvaliteta usluga. Postati operater nove infrastrukture. Potencijal za dobijanje koristi od aktivnosti izgradnje kapaciteta što bi moglo da bude deo budućeg projekta.

Briga oko povećanih troškova usluga i mogućih promena u radu i/ili strukturi Preduzeća.

Potrošači (gradjani)

Poboljšani uslovi života i životne okoline. Čistija voda u reci Begej . Bolje ulsuge i infrastruktura.

Briga zbog većih cena usluga.

Industrije

Saglasnost sa nacionalnim i pokrajinskim propisima koji se tiču zaštite životne sredine i srodnih oblasti, a i izbegavanje bilo kakvih kazni u vezi sa tim. Održavanje imidža kompanije koja se prijateljski odnosi prema životnoj sredini i dobri odnosi s a lokalnim zajednicom i donosiocima odluka.

Brige oko finansijskih i drugih troškova poboljšanja/uvodjenja (pred)tretma na otpadnih voda.

Linijska ministarstva i pokrajinski organi

Saglasnost sa nacionalnim i EU zahtevima u upralvjanju životnom sredinom/otpadnim vodama. Efikasna i efektna upotreba EU fondova.

Briga oko potencijalno nerešenih pitanja o projektu (imovina, tehnička dokumentacija) koja mogu uticati na razvoj projekta, kao i različiti aspekti uticaja na dugoročnu održivost nove infrastrukture.

EU Delegacijas

Efikasna i efektivna upotreba EU fondova. Postizanje EU ciljeva u zaštiti životne sredine/upravljanju otpadnim vodama.

Briga oko posvećenosti korisnika i ključnih zainteresovanih strana, podeljena kompetencija izmedju lokalnog,pokrajinskog i nacionalnog nivoa, a i drugi faktori koji bi mogli da utiču na radove, implementaciju i dugoročnu održivost.





4.6 Ocena Javno komunalnog preduzeća “Vodovod i kanalizacija” Zrenjanin

Ovaj deo sadrži ocenu rada Javno komunalnog prduzeća (PUC) “Vodovod i kanalizacija”. Ocena je vršena u odnosu na kapacitet preduzeća da obezbedi pijaću vodu za i sakupljanje otpadnih voda od potrošača u regionu gde ono vrši usluge. Štaviše, uradjena je ocena organizacione strukture i radnih kapaciteta radnika i rukovodstva. Ova analiza uključuje i broj zaposlenih, njihove kvalifikacije, operativno planiranje i kontrolu , administrativne sisteme i procedure, računovodstvene prakse i knjigovodstvo, usluge potrošačima i upravljanje informaiconim sistemima, kao i politiku upravljanja ljudskimr esursima.

Nekoliko identifikovanih operativnih pokazatelja je uporedjeno sa medjunarodnim pokazateljima iz zemalja u regionu. Preporuke su formulisane za poboljšanje usluga i tekućih kapaciteta uzimajući u obzir predloženo:

• Izgradnju novog postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda;

• Izgradnju novog glavnog kolektora od sadašnje tačke ispuštanja (Aleksandrovački kanal) do novog prostrojenja WWTP; i

• Ostale mere rehabilitacije u mreži za otpadne vode.

4.6.1 Ocena operativnog rada JKP “Vodovod i kanalizacija”

Ovaj deo izveštaja prezentuje rezultate ocene finansijskog i operativnog rada JKP “Vodovod i kanalizacija” Zrenjanin uzimajući u obzir sadašnju situaciju, a daje i pregled buduće situacije kada će biti potrebne dodatne odgovornosti. Finansijske podatke pogledaje u Poglavlju 10 i KNjizi 3: Prilozi– Prilog 2, gde je data cela finansijska analiza.

Zaključci i preporuke dati su u pppsolednjem delu ovog poglavlja.

Sadašnja situacija

Sada se JKP sastoji od četiri sektora (14 jedinica) koje rade po nalogu direktora JKP, jendog zamenika direktora i četiri šefa glavnih radnih sektora.Zadaci ovih sektora i jedinica opisani su u paragrafu 3.

Operati vni rad JKP “Vodovod i kanalizacija” Zrenjanin

U 2013,godini, ukupna pokrivenost uslugama vodosnabdevanja u regionu usluga JKP “Vodovod i kanalizacija” Zrenjanin (snabdevena naseljena mesta: grad Zrenjanin i predgradja) je bila 100%. Ukupna pokrivenost uslugama otpadnih voda u istom regionu je bila 100% u gradu i samo 1.8% u sleima koja su pokrivena ovim projektom. Prema izveštaju JKP 29,896 domaćinstava je povezano na priključke vode u gradu Zrenjaninu i 18,430 u selimaiz projekta. Priključci za otpadnu vodu su 25,268 u gradu i256 u selima. 73April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




Fole data tabela daje uporedne paramentrevode-otpadne vode JKP Zrenjanin sa kompanijama u susednimzemljama.

Tabela 5.6-1: Poredjenje izmedju operativnih indikatora JKP “Vodovod i kanalizacija” Zrenjanin sa nekim indikatorima u susednim zemljama

EU Preporuke Bosna i Herzegovina*

Republika Češka

Hrvatska HRV*

Rumunija ROM*

Grad Zrenjanin /

region usluga *

Sakupljanje(računi za pijaću vodu i otpadnu vodu), %

>95 NA 98 60 100 81.3/85.5

Pokrivenost pijaća voda%

100 72 91 93 93 100/100

Pokrivenost kanalizacija, %

100 8 77 76 73 100/1.8

Prečišćavanje otpadne vode(baremprimarni tretman) %

- 97 97 54 98 0

Ne prihodovana pijaća voda, %

<25 62 20 19 40 28.7/24.5

Rezidencijalna potrošnja vode,(l/c/d)

125-150 134 102 261 112 195/134

Zaposleni/1000 DW&WW priključaka

2 NA 8.3 6.6 3.9 9/10.6

Izvor: Website: ww.ib-net.org, the World Bank benchmarking program, nacionalni prosek 2004; PUC Vodovod i kanalizacija ZrenjaninNA = neprimenljivo,

Ako se uporede indikatori rada za region usluga Zrenjanin sa nekima iz susednih zemalja,ovo pokazuje sledeće zaključke:

• Sakupljanje za Grad i region usluge je 81.3% i 85.5% tim redom, što je relativno malo u poredjenju sa pokazateljima u susednim zemljama i preporučenim indikatorima EU.

• Stope priključenosti za pijaću i otpadnu vodu su bolje nego u susednim zemljama, ali dalje proširenje prema manjim selima i naslejima je potrebno.

• Sada nema postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda koje se ispuštaju u recipijnetna rečna tela (Aleksandrovački kanal i reka Begej ). Ovo pitnaje biće rešeno u skoroj budućnosti;

• U poredjenju sa okolnim zemljama i Gradom Zrenjaninom, cifra za neprihodovanu vodu (28.7/24.5%) je veoma blizu vrednosti koju preporučuje EU .

• Prosečna rezidentalna potrošnja u Gradu je 195 l/po glavi stanovnika/dnevno, što je relativno mnogo i više nego što je preporučeni opseg od 120-150 l/c/d;





• Broj zaposlenih na 1,000 priključaka pijaće vode i otpadne vode je 5 puta veći nego vrednost koju preporučuje EU. Ovo znači daje JKP teško prezaposleno.

Odgovornosti JKP su sledeće:

Snabdevanje pijaćom vodom:

• Rad i održavanje postrojenja za tretman pijaće vode (aeracija, brza filtracija i dezinfekcija);

• Rad i održavanje primarne i sekundarne distributivne mreže pijaće vode;

• Razvoj novih projekata (proširenje mreže, nova infrastruktura), pripremanje tenderskih procedura za odabir odgovarajućih izvodjačkih kompanija, nadzor izgradnje, i rahabilitaciju postojeće infrastrukture;

• Rad i održavanje bunara;

• Uzimanje uzoraka o kvalitetu vode i laboratorijske analize;

• Zamena i popravka oštećenih vodomera; i

• Čitanje vodomera i naplata.

Otpadna voda:

• Održavanje i rad postojeće kanalizacione mreže. Sada 100% domaćinstava Grada Zrenjanina je povezano na postojeću knalizacionu mrežu, dok samo 1.8% domaćinstava je povezano u regionu usluga;

• Rad i održavanje novog glavnog kolektora sa sada glavnog ispusnog punkta (Aleksandrovački kanal) do novog postrojenja WWTP; i

• Uzimanje uzorka otpadne vode i analiza.

Ostali poslovi

• Tehnička odgovornost i aktivnosti se uglavnom sastoje od gradjevinskih radova: popravke i prošiorenja kanalizacije (beton) i cevi za vodu (azbest, PVC) i mašinsko električni radovi: pumpe bunara, pumpi, filtera i jedinica za hlorisanje.

Buduća situacija

Očekivane proemne u radu





U ovoj studiji rzamatrana je mreža otpadne vode, kao i proširenje i nakon toga izgradnja potrebne infrastrukturee i prošierenje aktivnosti koje sada obavlja JKP.

Da bi se obezbedilo efikasno upravljanje novog prostrojenja za prečišćavanje otpadnih voda JKP “Vodovod i kanalizacija” Zrenjanin će razviti planove i strategije za rad i održavanje ovog sistema. Medju raznim aktivnostima koje JKP mora da obavlja, kad sistem bude u funkciji, treba naglasiti sledeće:

• kontrola operativne efikasnosti;

• Proaktivno održavanje;

• kontrola kvantiteta i kvaliteta izliva i ostataka koji dolaze iz prečistača;

• Otkrivanje i otklanjanje kvarova; i

• Razvoj dokumentaicje i donošenje tehničkih procedura. Dokumentacija može da uključi, izmedju ostalog, opis radnih mesta, uputstva za rad, zapise o testovima, i zapise o održavanju.

Uz novo postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda i rehabilitaciju mreže za sakupljanje otpadnih voda, radno opeterećenje jedinica će biti sledeće:

Pijaća voda:

• Ne predvidja se promena u radnom opterećenju prema ovoj studiji.

Otpadna voda:

• Ova studija izvodljivosti predvidja izgradnju WWTP, interno povezivanje glavnih cevi i rehabilitciju crpnih stanica. Radnici će biti obučeni, u specifičnim slučajevima biće potrebni novi radnici sa potrebnim kvalifikacijama po ugovoru.

Zaključci i preporuke

Na osnovu ocene opertivnih aktivnosti JKP moguće je izvući sledeće zaključke i preporuke:

Promene u random opterećenju su direktna posledica operativnih promena u krtkoročnom i srednjo-dugoročnom periodu. Ukratko može se zaključiti:

• Zahtevi za tehničkim kvalifikacijama tehničara koji rade u oblasti otpadnih voda će se promeniti us kladu sa odabrnim tehnologijama i tehnikama za rad prečistača WWTP. Obuka za odredjena radna mesta biće obezbedjena kao deo ugovor ao izgradnji da bi se radnici pripremili da rade na novom postrojenju; i





• Radnici odgovorni za sakupljanje, pumpanje i tretman otpadnih voda i održavanje mreže imaće dodatne odgovornosti i region fizičkih usluga.

4.6.2 Ocena organizacije i upravljanja JKP “Vodovod i kanalizacija” Zrenjanin

Ovaj deo Poglavlja se odnosi na organizacionu strukturu JKP “Vodovod i kanalizacija” Zrenjanin. Onocenjuje orgnaizaciju i sposobnost rukovodstva i radnika,u odnosu na budući razvoj JKP. Štaviše, potrebne promene i u organizaciji i rukovodstvu se razmatraju i u poslednjem paragrafu i formulisane su preporuke u vezi sa tim.





Sadašnja situacija

Organiza cija JKP “Vodovod i kanalizacija” Zrenjanin

JKP “Vodovod i kanalizacija” Zrenjanin je podnelo organizaconu šemu koja je dole data na Slici 5.6-1 .

Prikazani su sektori koji su trenutno odgovorni za proizvodnju i distribuciju pijaće vode, za sakupljanje otpadnih voda i ispuštanje u recipijentna vodena tela (Aleksandrovački kanal i reka Begej ) i održavanje postojećih sistema za snabdevanje pijaćom vodom i kanalizacijom.

JKP rukovodi generalni menadžer (direktor), jedan zamenik direktora i 3 šefa sektora koji su odgovorni za tri glavna sektora

• Tehnički; • Finansijski; i • Pravni i opšti poslovi.

Sl 5.6-1 JKP „Vodovod i kanalizacija“ organizaciona šema (sl. st.)



Municipal Infrastructure Support Programme An EU funded project

●●● Building together for the future

Legend: U=No of staff Total Number of employees=285Source: PUC Vodovod i kanalizacia Zrenjanin



Rukovodstvo od 2 direktora i 3 šefa sektora,koji vrše nadzor nad 19 jedinica izgleda da je odgovarajuće. Medjutim, u mnogim slučajevima broj zaposlenih po jedinici izgleda da je suviše veliki, posebno, u odnosu na organizacionu šemu i broj zaposlenih koji se tu navodi. Navodi se da je prosečan broj zaposlenih po jedinici oko:

• 7 u finansijskom sektoru; • 20 u tehničkom sektoru (uključujući jedinicu za nadzor i investicije); i • 10 u sektoru za pravne i opšte poslove.

Prva analiza strukture organizacione šeme pokazuje da su prisutne neke nedoslednosti i dupliranja, kao što su , na primer:

• Jedinica za nadzor i investricije ima iste zadatke kao i Jedinica za tehničku podršku, koja je deo Tehničkog sektora. U cilju optimalizacije obe jedinice, korišćenje ljudskih resursa koji su na raspolaganju kao i upravljanje i kontrola aktinvosti koje treba da se obae, bilo bi prikladno, da se Jedinica za nadzor i investije spoji sa Jedinicom za tehničku podršku.

• Jedinica za javne nabavke bi trebalo da se spoji sa Jedinicom za nabavke i akcije ili obrnuto, pošto bi trebalo da sva nabavka bude koncentrisana u jednoj jedinici.

• Jedinica za plan i analizu i Jedinica za knjigovodstvo bi strebalo da se spoje sa Jedinicom za finansijske poslove .

Nakon detaljne analize strukture organizacione šeme mišljenje konsultanata je da bi bilo moguće izvesti i drug aspajanja poslova sa ciljemoptimalizacije korišćenja ljudskih resursa i poboljšanja rada JKP. Takodje su potrebne i neke promene u orgnaizacionom postavljanju kompanije u vezi sa izgradnjom i radom postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda.

Različiti sektori JKP imaju sledeće dužnosti:

a) Tehnički sektor

Tehnički sektor sastoji se od 10 jedinica sa sledećim obavezama:

Jedinica za održavanje mreže za pijaću vodu

• priprema plana održavanja mreže za vodosnabdevanje;

• Priprema dnevnih, nedeljnih i dugoročnih planova za mrežu pijaće vode

• Izvodjenje radova na gradskoj mreži za snabdevanje pijaćom vodom,kao i na seoskim mrežama, postalvjanej novih priključaka, izvodjenje hitnih potpravki i sličnih zadataka;

• postavljanje privremene saobrćajne signalizacije na mestu kvara da bi se regulisao saobraćaj; i





• Vraćanja površina u prvobitno stanje nakon završetka radova u saradnji sa kompanijama koje obavljaju ove poslove.

Jedinica za elektromašinsko održavanje

• obezbedjuje proizvodnju pijaće vode u okviru raspoloživih ograničenja proizvodnog kapaciteta; i

• učestvuje u projektovanju zgrada, vrši nadzor nad električnom i meašinskomopremom.

Jedinica laboratorijet

• izvodi dnevna, hemijska i baktreriološka isptivanja pijaće vode da bi se odredio stepen zagadjenosti pijaće vode u gradu i ostalim naseljenim mestima;

• prikupljanje i čuvanje rezultata hemisjkih ispitivanja pijaće vode, koja sprovodi preduzeće i

• izdavanje rezultata o ispitivanjima kvaliteta vode i njihovo slanje sanitarnoj inspekciji.

Jedinica za jezera

• Izvodjenje tehničkog održavanja rezervoara;

• Kontrola i popravka mašina bunara;

• popravka bunara i WTP mašina u radionicama,kada je potrebno;

• održavanej bunara, ispusta bunara;

• prikupljanje uzoraka vode iz rezervoara; i

• učestvovanje u procesu dezinfekcije (hlorisanje i ispumpavanje) rezervoara.

Transportna jedinica uključujući mehanizaciju

• postavljanje i uklanjanje saobraćajne signalizacije i znakova;

• upravljanje svom opremom ,mašinama i uredjajima prema potrebi jedinice;

• obezbedjivanje i regulisanje saobraćaja zbog intervencija na vodovonoj mreži ili kanalizacionoj mreži; i

• Dnevni, periodični i godišnji izveštaji.

Jedinica za tehničku podršku

• obezbedjivanje tehničkog rešenja za automatsku kontorlu, da bi se osiguralo pravilno funkcionisanje za

• daljinsku konrolu i upravljanje;

• učestvovanje u projektovanju opreme za automatsku kontrolu, merno-regulacionu opremu i snabdevanje pametnom energijom;





• proveravanje pravilnog funkcionisanja postavljene merno-regulacione opreme

• učestvovanje u tehničkom prijemu nove infrastrukture, a i nove procesneopreme (tj. probni rad, kontrola svih projektovnaih parametara i psotignutih parametara; i

• obezbedjivanje poštovanja svih prihvaćenih standarda i pozitivne regulative.

Jedinica za održavanje mreže za otpadnu vodu

• izgradnja i održavanje mreže za otpadnu vodu;

• izvodjenje popravki i otklanjanja blokada; i

• priprema projekne i tehničke dokumentacije.

Jedinica za monitoring

• rešavanje žalbi;

• davanje odobrenja za korektivne i preventivne mere;

• poboljšanje kvaliteta sistema upravljanja; i ,

• odlučivanje o merama implementacije za kontrolu kvaliteta sistema upravljanja.

Jedinica za izgradnju i održavanje zgradat

• održavanje mreže za pijaću vodu i kanalizacione mreže;

• izvodjenje radova namreži za snabdevanej vodomi kanalizacionoj mreži, održavanje bunara za vodu i okolnog prostora;

• nadzor i garantovanje kvaliteta i kvantiteta obavljenih radova;

• procesovanje dobijenih podataka iz kol centra, da bi se postavili prioriteti i organizovali poslovi;

• kontrola vozila i opreme;

• postavljanje šahtova i poklopaca na otvore za kišnu kanalizaciju;

• rehabilitacija šahtova i slivnika; i

• popravka na cevima do 1.5 m dubine.

Jedinica za očitavanja vodomera

• očitavanje vodomera po selima, kućama, stanovima i poslovnim prostorijama; i

• analiza potrošnje, prethodno upisane.

b) Finansijski sektor

Finansijski sektor se sastoji od 5 jedinica sa sledećim obavezama:

Jedinica za knjigovodstvo





• vodjenje knjigovodstva u skladu sa zakonom;

• pripremanje kvartalnih i godišnjih izveštaja o finansijskom stanju preduzeća;

• vodjenje zapisa o: prihodima, troškovima preduzeća, pripremanje i kontrola toka gotovine i vodjenje knjiga o osnovnim sredstvima preduzeća;

• isplata plata na vreme, kao i odbijajanje poreza od plata zaposlenih;

• pripremanje izveštaja za glavne institutcije u vezi sa računovodstvom; i

• pripremanje izveštaja o sadašnjim dugovima i njihovo plaćanje preme vremenskom okviru.

Jedinica za račune i fakturisanje

• izdavanje faktura u vezi sa pruženim uslugama invoices related to the services provided by the company to the clients;

• koordinacija rada jedinice sa obavljenim radovima druge jedinice unutar i van preduzeća;

• praćenje i izveštavanje o procesu naplate;

• održavanje softver aplikacija koje se koriste u kompjuterskoj mreži preduzeća; i

• pronalaženje i implementiranje novog softvera radi poboljšanja rada Jedinice.

Jedinica za nabavku i zalihe

• nabavka materijala i orudja, malog kanclelarijskog nameštja i materijala prema propisima preduzeća i nalogu rukovodstva;

• čuvanje potrebne dokumentacije u skladu s a zakonom; i

• organizovanje transport ai skladištenje nabavljene robe.

Jedinica za finansijske poslove

• izrada finansijskih planova i toka gotovoine preduzeća;

• pripremanje izveštaja o investicijama;

• pripremanje finansijskih izveštaja o namenskim sredstvima i u vezi sa tim kvartalnih planova;

• kontrola da su ispunjeni svi krajnji rokovi za dospela dugovanja i obaveze, u skladu sa zakonom; i

• sumiranje dnevnog toka gotovine i preporuka za dnevna dospela plaćanja.

Jedinica plana i analize

• dodeljivanje zadataka i radnih naloga rukovodiocima zadataka;

• doprinošenje odredjivanju metodologije planiranja;





• organizovnaje, koordiniranje i doprinošenje razvoju preduzeća u srednjeročnom i godišnjem planu prema važećoj metodologiji;

• pripremanje analitičkih izveštaja o realizaciji periodičnih, godišnjih i srednjoročnih planova;

• predlaganje mera koje trebausvojiti u sledećem periodu;

• doprinošenje u odredjivanju tarifa i nakdnade za radove i usluge koje pruža preduzeće;

• izdavanej publikacija u sektoruplaniranja;

• saradnja sa spoljnim institucijama kao što su poreska adminsitracija, biro za planiranje, statistički biro i drugi; i

• poboljšanje ekonomskih instrumenata preduzeća.

c) Sektor pravnih i opštih poslova

Jedinica za opšte poslove, ljudske resurse i obezbedjenje

• priprema svih pravnih dokumenata prema radnom zakonodavstvu i čuvanje dokumentacije zaposlenih (registar zaposlenih, nacrti izveštaja za ovlašćene institucije);

• vodjenje radnika za poresku administraciju;

• upravljanje bezbednošću zaposlenih, obezbedjivanje obuke za radnike obezbedjenja, davanje uputstva radnicima, provera bezbednosti;

• doprinošenje upripremi rada komiteta u preduzeću;

• čuvanje sistema korespondencije;

• koordinacija i vršenje zadataka u vezi sa merama bezbendosti od opasnosti na poslu, zaštiti od požara, osiguranja i zdravstvenog osiguranja radnika; i

• prieprema analitičkih izveštaja o relaizaciji periodičnih, godišnjih i srednjoročnih planova.

Jedinica za javnu nabavku

• rukovodi aktinvnostima javnih nabavki;

• doprinosi pripremi uslova za tenderske pozive;

• čuva propisno svu dokumentaciju u vezi sa javnom nabavkom ; i

• predlaže mere koje bi trebalousvojiti u sledećem periodu.

Jedincia za informisanje i komunikaciiju

• sakuplja podatke koji doprinose adektavnom pružanju informacija zaposlenima;

• pružanje informacija na osnovu podataka, sakupljenih;





• saradnja sa sistemom medija;

• projektovanje i održavanje veb sajta preduzeća; i

• doprinošenje pripremi tarifa i naknada da se primene na radove koje je preduzeće obavilo.

pored ova tri sektora, postoji ijedinica koja izveštaj podnosi generalnom menadžeru

Jedinica za nadzor i investicije

• priprema plana nadzora korišćenja i upravljanja sistemima JKP

• izrada projektne i tehničke dokumentacije;

• prikupljanje svih predloga, uslova, odobrenja i komentara;

• čuvanje dobijenih lokacijskih dozvola;

• izrada dokumentacije i uslova za detlajnu pripremuprojekne dokumentacije

• izvodjenje detaljnie projetkne dokumentaicje;

• detaljan revizija projektne dokumentaicje; i

• čuvanje da bi se dobile gradjevinske dozvole.

Kvalifikaciona struktura zaposlenih

Da bi se ocenila kvalifikovanost i sturktura radne snage JKP, rukovodstvo JKP je dalo informacije date u tabelama dole.

Raspodela radne snage po godinama starosti data je u Tabeli 5.6-2.

Tabela 5.6-2 Starosna struktura radnika u JKP, 2014Starosna grupa Zaposleni

Br. % Kum. %

Starost izmedju 20 i 29 7 2.5 2.5




Starost preko 60 18 6.3 100.0

Ukupno 285 100Izvor : JKP “Vodovod i kanalizacija” Zrenjanin





Slika 5.6-2 Ukupno radnika po godinama starosti u %

Slika 5.6-3 Ukupno radnika po starosti u ciframa

Total Staff by Age (No)

778

100

82

18

Up to 30 years30 to 40 40 to 50 50 to 60 Over 60

Raspodela radne snage po akademskim kvalifikacijama u JKP “Vodovod i kanalizacija” Zrenjanin je trenutno kao što je prikazano na Tabeli 5.6-3.



2.5%

27.4%

35.1%

28.8%

6.3%

0.0%

5.0%

10.0%

15.0%

20.0%

25.0%

30.0%

35.0%

40.0%

do 30 godina

30 do 40

40do 50

50 do 60

preko60

Ukupno radnika po starosti (%)



Tabela 5.6-3 Obrazovni nivo JKP “Vodovod i kanalizacija” Zrenjanin, 2012Zaposleni u JKP - Obrazovni nivo

I II III IV V VI VII Master /PhD Total

Generalno rukovodstvo 5 5Jedinica za nadzor i investicije 7 3 10

Finansijski sector 34Jedinica za finansijske poslove 1 8 1 1 11

Jedinica za račune i fakruisanje 1 2 2 2 7

Jedinica za knjigovodstvo 5 1 1 7

Jedinica za planiranje i analizu 1 1 2

Jedinica za nabavku i zalihe 1 1 4 1 7

Tehnički sektor 207Jedinica za održavanje vodovodne mreže 1 11 19 3 2 36

Jedinica laboratorije 6 3 1 1 11

Jedinica za tehničku podršku 2 1 3 6

Monitoring jedinica 2 1 1 2 6Jedinica za održavanje mreže otpadne vode 0 3 4 3 2 12

Jedinica za elektro mašinsko održavanje 1 11 26 19 1 3 2 63

Transportna jedinica sa mehanizacijom 4 13 5 22

Jedinica za jezera 3 3 1 3 2 12Jedinica za izgradnju i održavanje zgrada 7 7 4 1 19

Jedinica z aočitavanje vodomera 1 6 10 1 2 20

Sektor za pravne i opšte poslove 29Jedinice za opšte poslove, ljudske resurse I bezbednost 1 8 3 11 1 24

Jedinica za javne nabavke 2 1 3Jedinica za informacije i poslovnu komunikaciju 1 1 2

Ukupno 3 49 84 96 2 17 33 1 285Ukupno (%) 1.1% 17.2% 29.5% 33.7% 0.7% 6.0% 11.6% 0.4% 100Izvor: JKP“Vodovod i kanalizacija” Zrenjanin Legenda: I = osnovna škola/nekvalifikovani radnici; II = polu-kvalifikovani; III = zanatlije; IV = 4 godine srednje škole; V = 5 godina srednje škole; VI = (tehnička) viša škola; VII = Tercijalno univerzitetsko obrazovanje.

Raspodela radne snage u JKP po sektorima po obrazovanju ( VII stepen i Master /PhD) i starost je trenutno kako je prikazano na Tabeli 5.6-4.





Tabela 5.6-4 Raspodela radne snage po obrazovanju i starosti





Na osnovu informacija u Tabeli 4, mogu se dati sledeće opšte primedbe:

• Može se primetiti da 2.5% zaposlenih su starosti manje od 30 godina, dok je 35.1% radnika preko 50 godina, i oni imaju pravo da se penzionišu u roku od narednih deset godina. Može se zaključiti da sada postoji prezastupljenosti radnika starijih od 50 godina. Činjenina da je samo 2.5% radnika ispod trideset godina pokazuje da poslednjih godina nisu zapošljavani radnici koji su nedavno obrazovani i/ili osobe sa 5-10 godina u struci ispod 35 godina starosti.

• Sadašnja situacija će voditi, gledano srednjoročno, do postepene veže zastupljenosti starijih radnika, a istovremeno mladjim zaposlenima situacija ne dopušta da lako dodju do menadžerskih položaja, pošto na raspolaganju znatan broj iskusnijih kolega.

• Kada se uvode nove tehnike i tehnologije (tj. napredni tretman, automatizacija, daljinski senzori) rukovodstvo bi trebalo da uzme u obzirmogući gubitak mladih i dobro obučenih radnika zbog tekućih obeshrabrujućih okolnosti.

• Raspodela akademskih kvalifikacija pokazuje da oko 12% radnika ima fakultetsku diplomu. Dti procenat pokazuje da je na raspolagnju dovoljan broj akademski obrazovnih zaposlenih da bi vodili poslovanje i administrciju preduzeća.

• Raspored radnika po godinama i obrazovanju (Tabela 4) pokazuje da ukupno ima 34 zaposlena sa višim ili visokom školom, 10 će biti penzionisanou naredne tri godine i 8 ostalih u periodu od najkasnije 9 godina, smanjijući tako značajno ukupni obrazovni nivo JKP.

• Takodje je važno podvuži da 8 radnika ospeva za penziju, za kratko vreme, a pripadaju Tehničkom sektoru, koji će izgubiti 50% kvalifikovnaih radnika. Stoga, moraju se preduzeti mere da si osigura prisustvo kvalifikovnaih randika na ključnim pozicijama JKP u njegovom Tehničkom sektoru.

• Uz buduće promene u sektoru otpadnih voda, akademski obrazovani radnici bi trebalo da budu u stanju da pripreme i ustanove nove radne procedure prema novim tehnologijama koje će JKP usvojiti i koristiti. Kvlifikovanje radnika JKP i obuke u vezi sa tim bi trebalo da budu odgovornost akademski obrazovanih randika.

Rukovodstvo JKP “Vodovod i kanalizacija” Zrenjanin

Sada, JKP “Vodovod i kanalizacija” Zrenjanin rukovode generalni direktor, jedan pomoćnik direktora, 3 šefa sektora, čineći menadžement tim od 5 osoba.

Sektori JKP i njihovi zadaci opisani su u prethodnom odlejku. Do sada, JKP radi pod direktnom odgovornošću Skupštini Opštine (Osnivaču).

Pozicija generalnog direktora (direktor) je uglavnomizvršna i delimično savetodavna uodnosu na Skupštinu Opštine. Njegova pozicija povezana je sa političkom strankom koja je u nadležnosti Opštine. Upravni organi u JKP obuhvataju Nadzorni odbor i direktora (generalni direktor). Rukovodstvo preduzeća je obezbedjeno preko generalnog direktora i Nadzornog odbora ( Administracija).





Statuti jasno definišu mandate i generalnog direktora i Nadzornog odbora.

Dnevno rukovodjenje, uključujući upravljanje radnicima obavlja generalni direktor.

Nadzorni odbor dolučuje izmejduostalog i o generlanojpolitici, odobrava finansijske izveštaje, budžete, investicije i tarife, odlučuje o raspodeli profita, pokrivanju gubitaka (uzimajućiu obzir savete internih revizora), i strateško planiranje (dugoročno kaoi srednjoročno). Nadzorni odbor ima članove koje postavlja Opština i može uključivati i predstavnike zaposlenih. Genralnog direktora postavlja Skupština Opštine, koja je odgovorna , na osnovu procedura za postavljanje novog radnika (pravilnik). Ovo že uključivati detaljan opis radnog mesta.

Nadzorni odbor vršimonitoring u ime Osnivača gneralnog funkcionisanja Preduzeća i obezbedjuje da je rad Preduzeća u skladu sa Zakonom. Odbor daje savete o raspodeli profita. Odluka Nadzornog odbora je, medjutim, obavezujuća. Glavne odluke, tj, godišnji izveštaj, budžete, i ravizije tarifa mora ratifikovati Skupština Opštine.

U JKP, upravljanje se obezbedjuje preko generalnog direktora, koji se postavlja uz podršku političke stranke u nadležnosti Opštine. Njega podržava pomoćnik direktora.

1. Generalni direktor (direktor): odgovoran za generlanoupravljanje, spoljne odnose, korportivno planiranje, postavlja ga Skupština Opštine (i gradonačelnik);

2. Pomoćnik direktora: daje podršku generalnom direktoru, u upravljanju dnevnih psolova u ova tri sektora;

3. Šefovi sektora: odgovorni za svoj sektor ijedinice od kojih se taj sektor sastoji.

Da zaključimo ono što je rečeno u ovom paragrafu, prikladno je da se primeni izvestan broj mera takod a JKP bude sposobno da , na najbolji način, upravlja novim postrojenjem za prečišćavanje otpadne vode /WWTP/ i da se samo dovoljno finansira. Posebno, u vremenu od 4/5 godina, ali u svkaom slučaju pre početka rada WWTP, neophodno je:

• reorganizovati preduzeće na takav način da:

o se izbegne da različite jedinice obavljaju iste ili slične vrste delatnosti

o se jedinice koje obavljaju slične poslove grupišu zajedno

o Neke od poslova, koje u stvari obavlja JKP, su ustupljeni

• da se smanji broj zaposlenih, tako da na početku rada WWTP, JKP ima 165-175 zaposlenih, najviše, uključujući i one koji su neophodni za upravljanje i rad WWTP

Buduća situacija

Glavni cilj ovog projekta je poboljšanje kvaliteta vode reke Begej, da bi se poboljšali uslovi života stanovnika Zrenjanina i da se smanje zdravstveni rizici koji suposledica ispuštanja netretiranihotpadnih voda. Ovaj glavni cilj se realizuje izgradnjom postrojenja za 90April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




prečišćavanje otpadnih voda i komunalnih otpadnih voda u reci Begej. Štaviše biće izgradjen novi kolektor da bi se povezao postojeći kanalizacioni sistem na novo postrojenje WWTP.

Drugi cilj, ne manje značajan od prethodnog, je reorganizacija JKP na takav način da ono može bolje da upravlja svim svojim aktivnostima, uključujući novo postrojenje WWTP i, u isto vreme, da postigne svoju finansijsku održivost

Očekivane promene u orgnaizaciji JKP “Vodovod i kanalizacija” Zrenjanin

JKP će ostati odgovorni operater za sva infrastrukturalna osnovna sredstva za uzimanje sirove vode, proizvodnju i distribuciju pijaće vode i sakupljanje otpadnih voda, uključujući postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda i relevantnu opremu za ispumpavanje i interno povezivanje.

U vezi sa reogranizacijom preduzeća, rukovodstvo JKP je psovećeno završetku reorgnaizacije tokom perioda od 3-4 godine, ali u svakom slučaju pre početka rada WWTP.

Prema rukovodstvu JKP, plan reorganizacije, koji će biti implementiran, bi trebalo da ostvari sledće rezultate:

• nova organizaciona struktura zasnovana na 10 radnih jedinica, od sadašnjih 19 – vidi Sliku 5.6-4.





• Smanjenje broja randika od oko 62% od trenutnog broja zaposlenih u JKP. U stvari, broj zaposlenih u JKP bi trebalo da se smanji sa 285 radnika na oko 175 radnika, kako je planirano za godinu 2017/2018.

Slika 5.6-4 predvidjena organizaciona šema JKP u 2017/2018

Uporedjenjem organizacionih šema na Slikama 5.6-1 i 5.6-44, dolazi se do sledećih zaključaka:

• Preklapanje različitih jedinica u smislu obavljenih aktivnosti (tj Jedinica za nabavku izalihe i Jedinica za j avnu nabavku) nije više prisutno do 2017/2018, spajanjem ovih aktivnosti u Jedinicu za javne anbavke,



Direktor

U (1)

Finansijski sektor

(1)

Tehnički sektor

(1)Sektor pravnih i opštih poslova General Affairs

Savetnik

(1)

Pomoćnik direktora

(1)

Jedinica za finan. poslove (10)

Jedinica za investicije & nadzor (5)

Jedinica za zalihe (5)

Jedinic aza kontrolu kvaliteta(30)

Jed. za održavanje vodovodne mreže (50)

Jed. za održav. mreže otpadne vode (30)

Jedinica za transport i mehanizaciju (20)

Jed. za opšte poslove & ljudske resurse (12)

Jedinica za javne nabavke (5)

Jedinica za informacije i posl. komunikaciju (3)

Legenda: () br. radnika

Total Staff: 175



• Neke jedinice koje su obavljale slične aktivnosti se grupišu zajendo (tj. Jedinica za knjigovodstvo se grupiše u Jedinicu za finansijske poslove,Jedinica za jezera u Jedinicu za mređu otpadnih voda, i tako dalje).

• Štaviše, neke jedinice više ne postoje, pošto će njihove aktivnosti biti ustupljene (tj. očitavanje vodomera, izdavanje računa i naplata).

• Ako pogledamo na broj zaposlenih, možemo primetiti da će isti biti značajno smanjen, pošto se će do 2017/2018 biti smanjen sa 285 na 175 units. Smanjenje radne snage biće moguće za veliki broj zaposlenih koji će se penzionisati u sledeće 3-4 godine, a raspoloćiva sredstva koja se dobijaju od Grada, treba koristiti za stimulisanje prevremene penzije zaposlenih koji su blizu godina za penziju.

• Mišljenje je Konsultanta da, bez obzira na potrebu sveobuhvatne reorganizacije JKP ,izgradnja novog prečistaća za otpadne vode i druge p otrebne opreme, zahteva dodatnu modifikaciju strukture JKP (Tehničkog sektora posebno), da bi se garantovalo odgovarajuće tehničko i operativnoupralvjanje novim sredstvima

Dve različite opcije su na raspolaganju kako jeprikazano na Slici 5.6-5 dole datoj.

Slika 5.6-5 JKP tehnički sektor- Opcije za novu strukturu

Opcija 1 Opcija 2

Opcija 1 predvidja da jedna Jedinica upravlja operacijama koje se tiču otpadnih voda tj. sakupljanja, tretmana i ispuštanja u reku Begej, kao i održavanje sve potrebne opreme.



Tehnički sektor Sector

Jed.za kon.kvaliteta

Transportna jed. i mehanizacija Unit

Jed. za održ.vodov.mreže

Jed.održav. mreže otpad. voda &postrojenje za prečišćavanje

Tehnički sektor Sector

Jed-za kont. kvaliteta Control Unit

Jed. održavanje.vodovod.mreže mreženance Unit

Jed.održav.mreže otpad. voda

Transportna jed. i mehanizacija

Jed.za prečišćav.otpad. voda



Opcija 2 daje osnivanje nove Jedinice koja će upravljati samo prečistačem WWTP.

Mišljenje Konsultant je da je Opcija 1 najodrživija. U stvari, u ovom slučaju, moguže je kontrolisati i obavljati bolje upravljanje i prečistača , WWTP i prateće infrastrukture. Opcija 1 takdoje dozvoljava efikasnu kontrolu troškova WWTP, bez postojanja rizika da ti troškovi mogu biti generisani drugim aktivnostima tehničkog sektora

Postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda – operativno osoblje

Osnivanje nove Jedinice u nadležnosti O&M WWTP povećaće broj radnika zaposlenih u JKP. Očekuje se da, oko 16 radnika bude zaposleno u uslovima režima, tako da že ukupni broj zaposlenih u JKP dostići broj 195.

Da bi se obezbedio odgovarajući rad postrojenja za prečišćavanje,potrebno je obezbediti odgovarajuće obuke, i na radnom mestu za radnike koji će preuzeti poslove u postrojenju, i to pre puštanja u rad, tokomprobnog rada i prvog meseca rada postrojenja.

Tabela 5.6-4 daje pregled radnih emsta,kvalifikacija i broja radnika potrebnih za funkcionisanje WWTP .

Tabela 5.6-4 Radna snaga potrebna za upravljanje i rad prečistača WWTPRadno mesto Kvalifikacija Zaposleni po smeni Ukupno

I II IIIGlavni tehnolog Fakultet. obrazovanje 1 - - 1Operateri postrojenja Diploma srednje škole 2 1 1 4+1Lab tehničar Diploma srednje škole 2 1 1 4+1Glavni mašinski inženjer Fakultet. obrazovanje 1 - - 1Glavni elektro inženjer Fakultet. obrazovanje

e1 - - 1

Radnik na održavanju opreme Diploma srednje škole 2 2 2 6+2Radnik na održavanju objekta Kvalifikovani radnik 2 1 1 4+1Čuvari Nekvalifikovani radnik 1 1 1 3+1Ukupno 12 6 6 30

Opis poslova

a) Operativni menadžer – glavni tehnolog

Zadaci i odgovornosti operativnog menadžera su:

- upravljanje postrojenjem za prečišćavanje otpadnih voda sa tehničkog stanovišta i stanovišta ljudskih resursa;- organizacija rada u postrojenju, u skaldu sa zahtevima navedenim u Priručniku za rad

i održavanje koji daje konstrukotr;- kontrola mera bezbednosti i dali se one propisno i stalno primenjuju u postrojenju;- kontrola podataka iz laboratorije da bi se garantova odgovarajući kvalitet ispusne vode

i efikasnost proces aprečišćavanja; i 94April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




- kontrola troškova postrojenja i preiprema relevantnog budžeta.

b) Operateri postrojenja

Zadaci i odgovornosti operatera postrojenja su:- monitoring nad i upravljanje procesom prečišćavanja; - nadzor nad radnimuslovima i održavanje opreme; i - monitoring nad stanjem potrošnog materijala.

c) Laboratorijski tehničar

Zadaci i odgovornosti laboratorijskog tehničara su:- sprovodjenje analiza o vodi koja utiče i ističe iz postrojenja za prečišćavanje;- monitoring kvaliteta vode i efikasnosti procesa prečišćavanja; - vodjenje zapisa svih analizakoje se sprovode; i - informisanej operativnog menadžera o bilo kojoj promeni u kvalitetu vode i predlaganje

radnjikoje treba preduzeti da bi se povratio kvalitet vode.

d) Glavni mašinski inženjer

Zadaci i odgovornosti glavnog mašinskog inžinjera su:- da učestvuje u procesu kontrole i upravljanja; - da doprinosi organizovanju posla radnika u postrojenju; - kontrola mera bezbednosti i da li se iste propisno is tlano primenjuju u postrojenju; i - upravljanje i konrola rada i održavanja opreme.

e) Glavni elektroinžinjer

Zadaci i odgovornosti glavnog elektroinžinjera su:- da učestvuje u procesu kontrole i upravljanja; - da doprinosi organizovanju posla radnika u postrojenju; - kontrola mera bezbednosti i da li se iste propisno is tlano primenjuju u postrojenju; i - upravljanje i konrola rada i održavanja opreme.

f) Radnici na održavanju opreme

Zadaci i odgovornosti radnika na održavanju opreme su:- da priža podršku operatierima postrojenja kada i ako je potrebno;- monitorng efikasnosti opreme i učestvovanje u njenom odražvanju; i - monitoring nad potrošnim materijalom. (4 bravara i, koliko je, elekričara potrebno).

g) Radnici na održavanju objekta

Njihovi zadacu su: - da vode brigu o higijeni u objektu i okolnom prostoru; i - da pružaju podršku radnicima na održavanju opreme kada i ako je potrebno.





h) Čuvari

Mišljenje je Konsultanta d se broj radnika, prikazan na Tabeli 5.6-4 može smanjiti zato što su iskustva u upravljanju prečistačima WWTP, koja su slična po veličini i tehnologiji u Srbiji pokazala da se WWTP može upravljati sa 16 radnika.

Takodje je mišljenje Konsultanta da JKP ne treba da zapošljava nove radnike da pokrije radna mesta navedena na Tabeli 5.6-5.

U stvari u JKP “Vodovod i kanalizacija” je već na raspoalganju veliki broj ljuskih resursa koji nisu dovoljno iskoršćeni što bi moglo i trebalo da se iskoristi za upravljanej i rad novog postrojenja WWTP.

Lista radne snage potrebne za odgovarajući rad WWTP data je na Tabeli 5.6-5 dole i relevantni opisi radnih mesta su gorepomenuti.

Tabela 5.6-5 Radna snag apotrebna za upravljanje i rad prečistača WWTP in ZrenjaninRadno mesto Kvalifikacija Operateri po smenama

shiftUkupno radnika

Staff I II IIIGlavni tehnolog Fakultet. obrazovanje 1 - - 1Operater na dužnosti Diploma srednje škole 1 1 1 3+1Lab tehničar Diploma srednje škole 1 1 - 2Glavni mašinski inženjer Fakultet. obrazovanje 1 - - 1Glavni elektro inženjer Fakultet. obrazovanje

e1 - - 1

Radnik na održavanju opreme Diploma srednje škole 1 1 1 3+1Radnik na održavanju objekta Kvalifikovani radnik 2 1 - 3Čuvari Nekvalifikovani radnik 1 - - 1+1Ukupno 7 4 2 18

Što se tiče usluga čuvanja, predlaže se postavljanje videonadzora i postavljanje portira za prvu smenu.

Da bi se osiguralo odgovarajuće funkcionisanje postrojenja za prečišćavanje treba orgnanizovati odgovarajuće obuke, i na radnom mestu, ( za radnike koji će preuzeti poslove u postrojenju WWTP) i to pre početka rada, tokom probnog rada i prvog meseca rada postrojenja.

Ugovor o uslugama

Sa stanovišta JKP potpisivnaje ugovor ao uslugama izmedju Grada i JKP moglo bi biti,istovremeno, orudje da se razvije nezavisna pozicija JKP, a i jedan instrument Opštine da vrši monitoring nad radom JKP i njegovom poboljšanju.





Ugovor o uslugama takodje bi bio koristan pri definisanju stepena usluga koje treba da pruži JKP sa većom preciznošću, da bi se postepeno dostigli strožiji operativni kriteirjumi. Poslednje pomenuto odnosi se na veću efikasnost procesa, strožije kriterijume kvaliteta i pijaće i prečišćene vode u budućnosti.

Uvodjenje takozvanog Ugovora o uslugama izmedju Grada i JKP je mogućnost za dalji razvoj nezavisne pozicije JKP, pružajući, u isto vreme, Gradu jedan instrument za monitoring rada ipoboljšanja JKP.

Ugovor o uslugama bi takodje pomogao u definisanju tačnijeg stepena usluga koje JKP pruža kao što su strožiji operativni kriterijumi, posebno veća efikasnost procesa i strožiji kriterijumi za kvalitet i pijaće i prečišćene otpadne vode.

Institucionalni dijagram tokova

Slika 5.6-6 dole daje procesnu šemu koju treba slediti za implementaciju projekta. Posebno glavni zadaci svakog najvažnjijeg subjekta u projektnom lancu su naglašeni.





Slika 5.6-6 Institucionalni dijagram tokova



IPA 2014 AktivnostVremenski okvir Subjekti

Pismo o posvećenosti

Letter (2)

Gradononačnn

MISPsep-okt. 2014

Operativni program

pre kraja 2014

Studija izvodljivosti

Study (1)

januar 2015

FA Finans.

Tehnička pomoć (4) jan.-dec. 2016

Početak reorganizacije

JKP(3)

JKP

juni 2017-maj 2019

dec 2016

Izgradnja

TA Supervision

(5)

Kraj reorganizacije

JKP (6)PUC

maj 2019



Na Slici 5.6-6, glavni subjekti koji medjusobno saradjuju u implementaciji ovog projekta naglašeni su kao i radnje koje moraju sprovesti u specifičnom vremenskom okviru.

Glavni koraci koje dijagram daje su:• Korak 1: MISP isporučuje konačnu verziju studije izvodljivosti glavnim

zainteresovanim stranama.

• Korak 2: Gradonačelnik šalje pismo posvećenosti/pismo o namerama Operativnom programu pre kraja 2014. U pismu bi trebalo, osim drugih obaveza (tj vlasništvo zemlje, gradjevinske dozvole itd.), navesti i da će, zbog potreba projekta, JKP biti reorganizovano onako kako je navedeno u paragrafu 3.2.1.

• Korak 3: Rukovodstvo JKP započinje sa modernizacijom preduzeća koja će biti sprovedena po fazama počev od januara 2015.

• Korak 4:Raspisivanje tendera, dodela ugovora i stavljanje u funkciju Tehničke pomoći koja je nadležna za pripremu tenderske dokumentacije za WWTP i uslove nadzora na izgradnji WWTP takodje.

• Korak 5: Raspisivanje tendera, dodela ugovora i stavljanje u funkciju Tehničke pomoći koja je nadležna za sprovodjenje Nadzora nad gradjevisnkim radovima i FOPIP.

• Korak 6: Završetak modernizacije JKP.

Predloženi organizacioni okvir

Da bi se propisno i efikasno otvorilo i upravljalo postrojenjem WWTP neophodno je da se takodje definišu orgnaizacioni/operativni uslovi koji će biti primenjeni do finalizacije projekta (u planiranom vremenskomokviru i primenom potrebnih metoda.)

Projekat će se smatrati završenim samo kada postrojenje WWTP bude ispuštalo čistu vodu u reku Begej.

Blok dijagram na Slici 5.6-7 pokazuje redosled insitucionalnih i operativnih koraka koji se moraju postaviti namesto.





Slika 5.6-7 Implementacija projekta – Institucionalni i operativni koraci



Podrška/postavljanje tima za nadzor rada

Opština

Zrenjanin JKP / PIU

Gradjevinska kompanija

Gradjevinski radovi Works

Tehnički prijem WWTP

Pismo o angažmanu

Letter

EU Delegacija

Konsalting

kompanija

WWTP Tender. dokumentacjja

Tender evaluacija

Poziv tender

Dodela ugovora

Nadzor rada

Gradj. dozvola

Kupovina zemljišta

Podrška nadzoru

rada



Neke indikacije glavnih koraka koje bi svaki subjekat dat na Slici 7 trebalo da preduzme su dole dati.

Pošto će glavni korisnik EU fondova za izgradnju prečistača WWTP biti Grad Zrenjanin, sa JKP kao krajnjimoperaterom ove nove infrastrukture interna orgnaizacija JKP se mora restruktuirati/preurediti na način koji podržava implementaciju projekta i upravljanje prečistačem koje sledi, Jedinica za implementaciju projekta treba da bude oformljena unutar JKP.

Jedinica za implementaciju projekta (PIU) – Predložena organizaciona ioperativna struktura

Preporučuje se da JKP “Vodovod i kanalizacija” unutar svoje organizacione šeme formiraju Jedinicu za implmentaciju projekta (PIU) koristeći raspoložive ljudske resurse. Ova Jedinica će imati kao glalvni zadatak praćenje izgradnje prečistača WWTP od faze kupovine zemlje gde postrojenje treba da bude l ocirano do finalnih gradjeivnskih radova i kao posledično tehničkog rpijema postrojenja za prečišćavanje. Takodje se preporučuje da se Jedinica za imementaciju PIU oformi najmanje 5 meseci pre početka gradjevinskih radova.

Da bi se minimizirali operativni troškovi i obezbedila optimalna kontrola nad projektom Jedinica za implementaciju bi trebalo da se sastoji od maksimalno 3 osobe koje bi trebalo da imaju definisane uloge i radni profil kako je dole navedeno:

• 1 Vodja tima: VII stepen hidroinžinjer, 10 godina iskustva, najmanje, zajedno sa velikim iskustvom u sektoru infrastrukture i vode. Glavni zadaci vodje tima-tim lidera TL bili bi da upravlja Jedinicom za implementaciju i da održava donose s aostalim subjektima u projektnom lancu kako je dato na Slici 4.

Tim lider bi tebalo da:o saradjuje na izradi nacrta tenderske dokumentacije koja je potrebna za

raspisivanje tendera za izgradnju prečistača WWTP;

o učestvovanje u evaulaciji tendera za dodelu ugovora za izgradnju prečistača WWTP; i

o pružanje podrške i asistencije timu za nadzor tokom procesa izgradnje.

• 1 Hidro/gradjevinski inženjer: pet godina iskustva u oblasti upravljanja i kontrole gradjevinsko hidrouličnih radova pri izgradnji.

On/ona će:o saradjivati u izradi nacrta tenderske dokumentacije potrebne za raspisivanje

tendera za izgradnju prečistača WWTP;

o pružanje podrške i asistencije timu za nadzor tokom procesa izgradnje.





• Asistent na projektu: pet godina iskustva u sektoru gradjevinskih/hidrauličnih radova.

On/ona će imati glavnu ulogu u upravljanju logističkim i administrativnim aspektima Jedinice za implementaciju PIU

Glavne aktivnosti koje bi trebalo da sprovede Jedinica za implementaciju projekta /PIU/ su: saradnja sa konsultantima, koje je po ugovoru angažovala EU Delegacija do nacrta

tenderske dokumentacije potrebne nakon tenderske procedure za dodelu ugovora za izgradnju prečištača

učestvovanje u oceni ponuda koje dostave gradjevinske kompanije na tenderu za dodelu ugovora za izgradnju prečistača WWTP;

kupovina sve zemlje potrebne za izgradnju prečistača WWTP preko procedura koje su predvidjene sadašnjjim zakonima u Srbiji (tj, eksproprijacija, kupovina);

dobijanje svih dozvola u vezi sa lokacijom i izgradnjom prečistača WWTP pošto je Opština/JKP investitor;

odobravanaje nadzornog tima kojeg nominuje konsalting kompanija;

pružanje podrške i pomoći timu supervizora kojeg postavi konsalting kompanija; i

učešće u procesu tehničkog prijema,na kraju izgradnje prečistača WWTP.





1 POSTOJEĆA INFRASTRUKTURA, USLUGE I PROJEKCIJE

1.1 Uvod i osnovi podaci

Treba napomenuti da analiza tokova otpadnih voda zajedno sa opisom i evaluacijom infrastrukture za prikupljanje otpadnih voda obuhvata grad Zrenjanin i okolna naselja koja pokrivaju definisanu aglomeraciju.

Ovo poglavlje opisuje postojeće trendove potražnje za komunalnim uslugama u sektoru voda i otpadnih voda u Zrenjaninu i naglašava glavne nedostatke u pružanju usluga. Prilikom identifikacije i procene postojeće infrastrukture i pružanja usluga, korišćeni su sledeći izvori informacija kao referentna dokumentacija:

• Upitnik o tehničkim parametrima za vodosnabdevanje i sistem otpadnih voda u gradu Zrenjaninu. Najnoviji podaci o trenutnom pružanju usluga; pripremljeni od strane JKP „Vodovod i kanalizacija“, 2014

• Upitnici brojnim industrijskim kompanijama – Mlekoprodukt, Dijamant, Almex • Idejno rešenje sa preliminarnom studijom izvodljivosti za PPOV, 2011.

Važno je i napomenuti da ne postoji postrojenje za preradu otpadnih voda u aglomeraciji.

1.2 Postojeća infrastruktura za vodosnabdevanje

1.2.1 Postojeće vodosnabdevanje na teritoriji grada Zrenjanina

Teritorija grada Zrenjanina obuhvata grad Zrenjanin u kojem živi 75.743 stanovnika i 21 naselje sa ukupno 46.971 stanovnika (Popis 2011). Većina naselja je snabdevena pijaćom vodom i ima organizovano i kontrolisano vodosnabdevanje. Većina naselja u okviru aglomeracije (Zrenjanin, Aradac, Elemir, Klek, Lazarevo, Lukićevo, Ečka and Stajićevo) se snabdeva iz lokalnih bunara. Vodovod Zrenjanin održava bunare i mrežu u naseljima u aglomeraciji. Lukino selo nema vodu i kanalizacionu mrežu. Od 13.265 ha teritorije grada, 2.350 ha je urbano područje. Mreža vodosnabdevanja koju održava Vodovod Zrenjanin pokriva 7.872 ha u gradu, Melencima, Aradacu, Elemiru, Kleku, Lazarevu, Lukićevu, Ečkoj i Stajićevu. Kanalizacioni sistem Zrenjanina pokriva 2.350 ha.

Oblast snabdevanja je na između 76 i 90 metara nadmorske visine (uglavnom 80 metara nadmorske visine). Nivo podzemnih voda varira od 2 m do 5 m ispod nivoa zemlje.

1.2.2 Postojeći sistem vodosnabdevanja Zrenjanina

Sistem vodosnabdevanja Zrenjanin snabdeva 100% gradske populacije u gradu Zrenjaninu i 98% ruralne populacije u gradu, Melencima, Aradacu, Elemiru, Kleku, Lazarevu, Lukićevu, Ečkoj i Stajićevu - ukupno 121,487 osoba. Vodovod Zrenjanin snabdeva vodom 46.605 priključaka. Kategorije korisnika i broj korisnika su prikazani u nastavku. 99% korisnika poseduje vodomere.





Tabela 6.2-1 Sistem vodosnabdevanja–priključci prema kategorijama korisnika u 2013 Priključci na SVS Zrenjanin 2013Ukupan broj priključaka na sistem vodosnabdevanja

48,605

Domaćinstva Stambeni blokovi 640Pojedinačne kuće ~47,000

Komercijani korisnici 700

Vodovodno preduzeće ima saznanja o oko 150-200 nelegalnih vodovodnih priključaka i JKP ulaže napore da ih otkrije i registruje kao korisnike. U 2013. godini, od ukupnih 9.200.000 m3

proizvedene vode, 7.359.485 m3 je fakturisano potrošačima. Voda fakturisana potrošačima u 2013. godini je prikazana u donjoj tabeli.

Tabela 6.2-2 Sistem vodosnabdevanja Zrenjanin– proizvodnja vode i naplata u 2013 Proizvodnja vode i naplata u 2013. godini m3

Proizvodnja vode ~9.200.000Fakturisana voda - ukupno 7,359.485Fakturisana voda - domaćinstva 6,364.152Fakturisana voda - komercijalni korisnici

Industrija i mala preduzeća 685,332Javne institucije 310,000

Voda se crpi iz 35 bunara, dubine 120 m, koji se nalaze u severnoistočnom Zrenjaninu. Ukupan kapacitet ovog izvora vode je 350-400 l/s. Smatra se da kvalitet sirove vode nije odgovarajući za javnu upotrebu bez značajnog tretmana. Voda kojom se snabdeva grad Zrenjanin nije za piće, a na snazi je i zdravstveni pravilnik kojim se zabranjuje upotreba ove vode za piće i kuvanje. Gradska uprava je u 2014. godini kroz inicijativu javno-privatnog partnerstva (JPP), pokrenula tender za izgradnju novog postrojenja za preradu vode.

Veći deo industrijskih postrojenja koristi vodu iz sistema vodosnabdevanja i iz sopstvenih bunara (uljna industrija, mlečna, proizvodnja skroba, proizvodnja lekova). Velika kožara koristi vodu samo iz sopstvenih bunara. Voda se pumpa od bunara do vodovodne mreže i vodotornja. Primarna vododvodna mreža ima ~300 km u gradu i 360 km u naseljima. Ukupna dužina vodovodnih cevi (primarnih, sekundarnih i priključnih) iznosi 1.000 km. Maksimalni prečnik cevovoda za snabdevanje vodom je 500-600 mm.

Tabela 6.2-3 Sistem vodosnabdevanja Zrenjanin – materijal ceviMaterijal cevi u SVS Zrenjanin

%

Liveno gvožđe 1Čelik 1Azbestno-cementne 80PVC 5PE 13

Prosečna starost vodovodne mreže iznosi 30-50 godina, a 2% cevi je izgrađeno u poslednjih 20 godina.





Slika 6.2-2 Sistem vodovoda i kanalizacije u Zrenjaninu - preklapanje

Legenda

VodosnabdevanjeKanalizacija

1.3 Postojeći sistem za odvođenje površinskih voda

Atmosferska kanalizacija je izgrađena posle 1950. godine. Ukupna dužina atmosferske kanalizacione mreže iznosi 55 km. Poređenja radi, kanalizacioni sistem Zrenjanina je ukupno 400 km dug. Maksimalni prečnik u sistemu za odvođenje površinskih/ atmosferskih voda iznosi 1,800 mm (u proseku 300 mm). Glavni kanal za odvođenje atmosferskih voda je ~7 km dugačak (Bagljaš) i sakuplja atmosferske vode iz zapadnog dela Zrenjanina i dela naselja Mužlja. Na početku ga čini 600 mm cev koja potom prelazi u trapezoidni kanal (1.5 m / 5 m).





Slika 6.3-1 Kanalizacioni sistem i odvođenje površinskih/ atmosferskih voda u gradu Zrenjaninu – preklapanje

Legenda

Kanalizacija

Atmosferska kanalizacija

Zbog slabog održavanja kanali za odvođenje atmosferskih voda ostaju sa brojnim oštećenjima. Održavanje glavnog kanala i drenažne crpne stanice je obaveza JP “Vode Vojvodine” (pokrajinski nivo). Uprava grada Zrenjanina finansira održavanje ostalog dela sistema za drenažu. Sistem za odvođenje površinskih/ atmosferskih voda ima oko 20 ispusta u reku Begej.

Otpadne vode se takođe ispuštaju u atmosfersku kanalizaciju u vanrednim situacijama (onda kada su crpne stanice van funkcije, kada dođe do zagušenja u velikim kolektorima, itd.) na 5-6 mesta (najviše 10). Prelivne cevi nisu projektovane i njihova forma i oblik, kao i primena se razlikuju od slučaja do slučaja.





1.4 Postojeći sistem sakupljanja otpadnih voda

1.4.1 Postojeći sistem sakupljanja i prečišćavanja otpadnih voda na teritoriji grada Zrenjanina

Teritorija grada Zrenjanina uključuje grad Zrenjanin i 21 naselje. Sakupljanje otpadnih voda je organizovano u Zrenjaninu i naseljima Elemir, Ečka, Klek i Melenci.

Slika 6.4-1 Položaj grada Zrenjanina i okolnih naselja

Vodovodno preduzeće Zrenjanin održava sisteme vodosnabdevanja i kanalizacije u navedenim naseljima. Ostala naselja u okviru gradske uprave imaju oganizovano vodosnabdevanje, ali ne i organizovano sakupljanje otpadnih voda. Otpadne vode iz kanalizacije se ispuštaju u površinske vode (reke i kanale) bez prerađivanja. Ostale otpadne vode se ispuštaju u septičke jame. U 2014. godini, 94% populacije grada Zrenjanina i 60 – 75% stanovnika okolnih naselja Elemir, Ečka i Klek ispušta otpadne vode u postojeći kanalizacioni sistem.



Elemir

Klek

Lazarevo

Ečka

Stajićevo

Aradac



1.4.2 Postojeći sistem sakupljanja otpadnih voda u naseljima Aradac, Elemir, Ečka, Klek, Lazarevo, Lukino selo, Lukićevo i Stajićevo

Aradac je u 2011. godini imao 3 307 stanovnika. Građani se snabdevaju vodom iz sistema vodosnabdevanja Zrenjanina, ali u naselju nema kanalizacionog sistema. Buduća kanalizacija u Aradcu će biti priključena na kanalizacionu mrežu Zrenjanina u oblasti industrijske zone.

Elemir je u 2011. godini imao 4 303 stanovnika. Gotovo 100% stanovništva je priključeno na sistem vodosnabdevanja, a 60% na kanalizacioni sistem. Oba sistema održava Vodovod Zrenjanin. U Elemiru ima 2 400 kanalizacionih priključaka. S obzirom da je čitava oblast veoma ravna, kanalizacioni sistem ima 6 kanalizacionih crpnih stanica, a otpadne vode iz Elemira se odvode ka severnom slivu kanalizacionog sistema Zrenjanina.

Slika 6.4-2 Postojeći kanalizacioni sistem u Elemiru

Tabela 6.4-1 Crpne stanice kanalizacije u Elemiru Naziv crpne stanice Stanice

rad+rezUkupan protok

l/secHm

Godina izgradnje

Stanje

1 Glavna 1+1 30 30 2012 Pumpa otpadne vode ka kanalizacionoj mreži Zrenjanin; u dobrom stanju

2 Kaštel 1+1 5-10 10 2012 U dobrom stanju



Elemir

Zrenjanin



3 Igralište 1+1 5-10 10 2013 U dobrom stanju4 Ugao M.Tita i Železničke 1+1 5-10 10 2012 U dobrom stanju5 Aradački odred 1+1 5-10 10 2013 U dobrom stanju6 Ugao 1+1 5-10 10 2013 U dobrom stanju

Klek je u 2011. godini imao 2 711 stanovnika. Gotovo 100% stanovništva je priključeno na sistem vodosnabdevanja, a 50% na kanalizacioni sistem. Oba sistema održava Vodovod Zrenjanin. U Kleku ima 1 500 kanalizacionih priključaka. Kanalizacioni sistem ima 6 kanalizacionih crpnih stanica, a otpadne vode iz Elemira se odvode ka severoistoku Zrenjanina, u blizinu brodogradilišta. Otpadne vode se trenutno ispuštaju u reku Begej. Kanalizacioni sistem Klek se mora povezati sa kanalizacionim sistemom Zrenjanin, na istočni sliv, u blizini brodogradilišta.

Slika 6.4-3 Postojeći kanalizacioni sistem u Kleku

Tabela 6.4-2 Crpne stanice kanalizacije u Kleku Naziv crpne stanice Stanice

rad+rezUkupan protokl/sec

Hm

Godina izgradnje

Stanje

Glavna 1+1 20 20 2009 Crpi otpadne vode od Kleka ka ispustu, u blizini brodogradilišta; u dobrom stanju

Hercegovačka 1+1 5-10 10 2009 U dobrom stanjuN.Ljubibratića 1+1 5-10 10 2011 U dobrom stanjuMaje Banderaća 14 1+1 5-10 10 2011 U dobrom stanjuMaje Banderaća 50 1+1 5-10 10 2011 U dobrom stanju



ZrenjaninKlek

brodogradilište



Dragice Pravice 1+1 5-10 10 2011 U dobrom stanju

Lazarevo nema kanalizacioni sistem. Svih 2 879 stanovnika ispušta svoje otpadne vode u septičke jame. Prema projektnoj dokumentaciji za kanalizacionu mrežu u Lazarevu, potrebno je priključenje na istočni sliv kanalizacionog sistema Zrenjanina, u blizini brodogradilišta. Ovaj priključak će biti na istom mestu gde se kanalizacioni sistem Kleka mora priključiti na mrežu u Zrenjaninu

Prema projektu kanalizacije u naselju Lukićevo, otpadne vode koje proizvodi 1 792 stanovnika će se ispuštati u buduće PPOV.

Stajićevo (1 839 stanovnika) i Lukino selo (495 stanovnika) nemaju kanalizacioni sistem. Buduća kanalizaciona mreža u Stajićevu i Lukinom selu će biti priključena na buduće PPOV. Kanalizacioni sistem je izgrađen za ~40% naselja Ečka. Ečka je 2011. godine imala 3 997 stanovnika. U Ečkoj ima 2 000 kanalizacionih priključaka. Kanalizacioni sistem ima 4 crpne stanice (svaka kapaciteta 20 l/s, 15 m). Otpadne vode se ispuštaju u reku Begej. Kanalizacioni sistem Ečka se mora priključiti na buduće PPOV.

Slika 6.4-4 Postojeći kanalizacioni sistem u Ečkoj



Glavni kolektor KS Zrenjanin i ispust u Aleksandrovački kanal

Mužlja

(južni sliv u KS Zrenjanin)

*Ečka

Lukino Selo

Stajićevo



1.4.3 Postojeći sistem sakupljanja otpadnih voda u gradu Zrenjaninu

Zrenjanin se nalazi na obe obale reke Begej. Stambena naselja su razvijena na obe obale, dok je industrija locirana pretežno na levoj obali. 75,743 stanovnika je povezano na Zrenjaninski sistem otpadnih voda/ kanalizacionu mrežu. Vodovod ne izveštava o postojanju nelegalnih priključaka na kanalizacionu mrežu u gradu Zrenjaninu.

Tabela 6.4-3 Kanalizaciona mreža- priključci prema kategoriji korisnika u 2013. godini Priključci na KS Zrenjanin 2013Ukupan broj priključaka na kanalizacioni sistem ~26,000Domaćinstva Stambeni blokovi 640

Pojedinačne kuće ~24,000Komercijalni korisnici 700





Slika 6.4-5 Položaj gradskih urbanih područja u odnosu na reku Begej

U periodu kada je kanalizacioni sistem začet (1980), tri slivna područja su razvijena na obe strane reke Begej. Kanalizacioni sistem je 90% izgrađen u skladu sa rešenjem iz idejnog projekta iz 1980. godine. Cela gradska oblast je ravna pa kanalizacioni sistem zahteva trajno pumpanje. Postoje tri glavne crpne stanice koje potiskuju otpadne otpadne vode iz tri slivna područja ka glavnom kolektoru koji je postavljen na levoj obali. Glavni kolektor se trenutno prazni u Aleksandrovački kanal, ~3 km nizvodno od centra grada. Koncept sakupljanja otpadnih voda se od početka bazira na sledećem:

• Ispuštanje otpadnih voda iz domaćinstava i industrije u kanalizacionu mrežu i glavni kolektor

• Glavni kolektor ispušta otpadne vode u Aleksandrovački kanal;





• Mreža za odvod površinskih/ atmosferskih voda sakuplja atmosferske vode i ispušta ih u atmosferske kolektore;

• Kolektori za površinske/ atmosferske vode ispustaju atmosferske vode u reku Begej i Aleksandrovački kanal; i

• Sve otpadne vode otiču iz Aleksandrovačkog kanala u reku Begej.

1980. godine, kada je kanalizacioni sistem osmišljen, prečišćavanje otpadnih voda nije bilo potrebno u skladu sa zakonskim i podzakonskim aktima. Koncept je zasnovan na ispuštanju otpadnih voda u reku Begej, nizvodno od grada.

Za potrebe sakupljanja otpadnih voda, ~300 km kanalizacionih cevi prečnika 200-1200 mm je izgrađeno. Od toga, 100 km čini primarnu mrežu cevi prečnika 300-1200 mm. Postoji 36 crpnih stanica. Tri crpne stanice su najveće i smatraju se najznačajnijima, 12 se vodi kao crpne stanice srednje veličine, a 21 je mala.

Na kanalizacioni sistem Zrenjanina priključeno je 78,000 stanovnika, kao i industrijska postrojenja.

Slivno područje sever prima otpadne vode iz naselja Elemir (2 500) i od (~32 000) stanovnika koji žive u Zrenjaninu na desnoj obali reke Begej, što ukupno čini populaciju od 35 000 stanovnika. Crpna stanica koja bi trebalo da pumpa otpadne vode iz ovog slivnog područja ka glavnom kolektoru nije u funkciji poslednjih 5-6 godina i za ovo vreme otpadne vode se ispuštaju u sistem za odvođenje atmosferskih voda. Nova zamenska crpna stanica „Centar gradilište“(180 l/s, 25 m) je u izgradnji. Ona će pumpati otpadne vode sakupljene u ovom slivnom području kroz potisni cevovod (600 m) na levoj obali, prema glavnom kolektoru.

Slivno područje istok prima otpadne vode od 15 000 stanovnika koji žive u Zrenjaninu i industrije na levoj obali reke Begej. U budućnosti, kanalizacioni sistemi u Kleku i Lazarevu će biti priključeni na slivno područje istok u blizini brodogradilišta. Crpna stanica „Kolektor D3“ (210 l/s, 9 m) crpi otpadne vode iz slivnog područja istok ka glavnom kolektoru (betonski 1200/800 mm, 2 700 m) i prema recipijentu, Aleksandrovačkom kanalu.

Slivno područje zapad prima otpadne vode 28 000 stanovnika koji žive u gradu Zrenjaninu i predgrađu Mužlja, na desnoj obali reke Begej. Nakon što bude izgrađena, kanalizacija u Aradcu će se povezati sa kanalizacionim sistemom u Zrenjaninu u oblasti industrijske zone. Crpna stanica „Radnoti Mikloša“ (240 l/s, 22 m) pumpa otpadne vode sakupljene u ovom slivnom području pomoću dva potisna cevovoda 250 mm, preko reke Begej ka levoj obali I glavnom kolektoru.

Slika 6.4-6 Kanalizaciona mreža u Zrenjaninu





Postojeća kanalizaciona mreža

Postojeća kanalizaciona mreža

Vodovod Zrenjanin nema uspostavljen GIS. Podaci o kanalizacionoj mreži su sakupljeni za dva slivna područja (sever i istok, ali nedostaju za sliv zapad). Osoblje zaduženo za održavanje dobro poznaje mrežu u severnom i zapadnom delu Zrenjanina. Ukupna dužina kanalizacionog sistema je ~400 km. Maksimalni prečnik je 1 200 mm. Prosečna starost cevi je 23 godine.

Tabela 6.4-6 Kanalizacioni sistem Zrenjanin – prečnici i materijal cevi Prečnici (mm) % Materijal cevi %

200 - 300 90 Azbestno cementne 25.7 114April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




400 - 500 5 PVC 63.4600 - 1200 5 Beton 10.9

Sa 400 km kanalizacione mreže i 26 000 priključaka, 15.38 m po priključku smatra se prosekom za srpske gradove srednje veličine.

Slika 6.4-7 Poređenje pokazatelja dužine

Postoji 6 preliva iz kanalizacionog sistema u sistem za drenažu površinskih/ atmosferskih voda za nužna pražnjenja otpadnih voda usled problema sa crpnim stanicama i zagušenjima. Prelivne tačke se ne nadziru od strane Vodovoda. Prelivi se pripremaju (projektuju) od slučaja do slučaja.

Nagibi cevovoda i kolektora su propisno definisani i izvedeni u periodu izgradnje (1980). Vodovod ne izveštava o problemima u održavanju u periodu kada je mnogo veći broj fabrika bio u funkciji (1980-1992). Mnoga industrijska postrojenja su zatvorena u poslednjih 20 godina i glavni delovi kanalizacionog sistema su predimenzionirani. Čak i sa velikim udelom otpada u otpadnim vodama, prečnici postojećih cevovoda i kolektora su dovoljni za pravilno sakupljanje i protok otpadnih voda. Zbog slabijeg intenziteta industrijskih aktivnosti generalno, postojeća mreža se ocenjuje kao dovoljna do predimenzionirana. Prema podacima odeljenja za održavanje u Vodovodu , broj zagušenja od 2010-2013 je u porastu.

Tabela 6.4-7 Zagušenja Zagušenja 2010 2011 2012Prečnik <200 mm i 300 mm 1 147Prečnik >300 mm 203Ukupno 1 314 1 292 1 703

Većina zagušenja u cevima manjeg prečnika je prouzrokovana visokim udelom otpada i neredovnim čišćenjem. 115April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija


Poređenje pokazatelja dužine

Zaječar

Bor

Novi Pazar

Ukrajinski posek

Ruski prosek

UK prosek

0 10 20 30

Metara cevi /priključak



Zagušenja u glavnom kolektoru (betonski, 1,200/800 mm) se nikada nisu desila. Međutim, zagušenja između KCS Zeleno polje i KCS Kolektor D3, u Banatskoj ulici, se dešavaju veoma često zbog otpadnih voda koje u kolektor ispušta industrija, a koje nisu prethodno prečišćene. Prilikom takvih zagušenja, kolektor je pun mekih uljanih materija iz industrijskih postrojenja, pomešanih sa otpadom. Kolektor se puni 2-3 km uzvodno od tačke gde se mešaju otpadne vode iz uljne industrije i mlekare. Povratni pritisak ne dozvoljava slobodan protok otpadnih voda u uzvodnim delovima slivnog područja. Ovaj fenomen izaziva sve više i više pucanja starijih cevovoda manjeg prečnika.

Istovremeno, Vodovod Zrenjanin nije adekvatno opremljen za redovno i preventivno održavanje vodovodne mreže. Odeljenje za održavanje ima dva vozila i jednu opremu za mlazno čišćenje kanalizacije (canal jet) na raspolaganju (30 godina star). Kako ova oprema nije dovoljna za aktivno održavanje, vozila se angažuju na dnevnoj bazi. Održavanje kanalizacionih cevi je uglavnom reaktivno i Vodovod pokušava da ukloni materijal koji blokira cevi. Često se dešava da je zagušenje toliko intenzivno da je potrebno angažovati osoblje i opremu većih vodovodnih preduzeća u zemlji.

Broj zagušenja u 2013. godini koji se navodi u izveštaju Vodovoda je približno 1 700 što čini 4.25 zagušenja/km/godini. Podaci za druge gradove u Srbiji nisu raspoloživi. U poređenju sa evropskim prosekom koji iznosi oko 0.1-2.5 po km, nivo je blizu povoljnog.

Slika 6.4-8 Poređenje pokazatelja zagušenja



Poređenje pokazatelja zagušenja

Novi Pazar

Ukrajinski prosek

Ruski prosek

UK prosek

0 2 4 6 8 10 12 14

zagušenje/km/godina



Slika 6.4-9 Nagibi kanalizacionih cevi i deonice koje zahtevaju intenzivno čišćenje cevi



0.875

%0

0.5 %0

1.5 %0

3 %0

2-3 %0



Vodovodnom preduzeću je potrebna oprema za redovno održavanje. Pored toga, veći cevovodi i kolektori zahtevaju intenzivnije čišćenje u sledećim delovima: Šumadijska, Crnogorska, Birčaninova i Banatska ulica, Temišvarski drum od mlekare do brodogradilišta, kolektor od pijace do ulice Cara Dušana. Ukupna dužina predloženih deonica je 10 km.

Nagibi glavnih kolektora su prikazani na slici 6.4-9. Veličina i nagibi postojećih najvažnijih potisnih cevovoda i kolektora su dovoljni za trenutnu količinu otpadnih voda proizvedenih u satu maksimalne potrošnju vode i uz infiltraciju od 20%. Uprkos starosti glavnih kolektora (preko 30 godina) i velikom udelu otpada u otpadnim vodama, kapaciteti glavnih kolektora su dovoljni za ispuštanje otpadnih voda iz naselja Elemir i Klek u kanalizacioni sistem Zrenjanin. Rezultati dijagnostikovanja glavnih kolektora i potisnih cevi su prikazani u sledećim tabelama.

Tabela 6.4-8 Procenjena količina otpadnih voda iz domaćinstava i komercijalnih korisnika u svim slivnim područjima Slivno područje Sever Istok Zapad UkupnoStanovništvo - procena 30,000 stanovnika 15,000 stanovnika 31,000 stanovnika 76,000 stanovnikaSpecifična potrošnja vode - izračunata na osnovu fakturisane vode 144 l/ st-dan 144 l/ st-dan 144 l/ st-dan 144 l/ st-danPijaća voda 50 l/s 25 l/s 52 l/s 127 l/sOtpadna voda od pijaće vode 79 % 79 % 79 % 79 %Otpadna voda 40 l/s 20 l/s 41 l/s 100 l/sOtpadne vode - godišnje 1,245.672 m3 622,836 m3 1,287.194 m3 3,155.702 m3

Slivno područje Sever Sever Istok Istok Zapad ZapadGodina 2012 2013 2012 2013 2012 2013Otpadne vode iz domaćinstava m3 m3 1,245.672 1,245.672 622,836 622,836 1,287.194 1,287.194Otpadne vode iz javnih institucija m3 143,006 129,710 57,202 51,884 85,803 77,826Otpadne vode iz industrije m3 0 0 957.775 1.150.831 0 0Otpadne vode iz slivnog područja m3/god 1,388.678 1,375.382 1,637.813 1,825.551 1,372.998 1,365.020Otpadne vode - godišnji prosek l/s 44 44 52 58 44 43infiltracija % 20 20 20 20 20 20Otpadne vode - godišnji prosek sa infiltracijom l/s 53 52 62 69 52 52Faktor maksimalne vrednosti 1.6 1.6 1.6 1.6 1.6 1.6Otpadne vode u vreme maksimalne dnevne potrošnje vode l/s 79 79 93 104 78 78Faktor maksimalne vrednosti 1.7 1.7 1.7 1.7 2 2Otpadne vode u vreme maksimalne satne potrošnje vode l/s 129 127 152 169 148 147

Tabela 6.4-9 Dijagnostika kapaciteta glavnih kolektora i potisnih cevovoda

Opis deonice Otpadne vode iz slivnog

područja

Prečnik Nagib Cev/kolektorQww za vreme

Qmax,hcevovoda/ kolektora / veličina kapacitet 2012 2013 mm %o l/s l/s l/sPotisni cevovod od KCS Centar gradilište prema glavnom kolektoru sever 400 260 129 127

Gravitacioni kolektor od s.područja Istok prema KCS Kolektor D3 i glavnom kolektoru

istok 800 0.875 220 152 169





Potisni cevovodi od KCS Radnoti Miklosa prema glavnom kolektoru zapad 2 x 300 2 x 166 148 147

Glavni kolektor, prema recipijentu – Aleksandrovačkom kanalu

sva 3 područja 1200 / 800 553 428 444 584

Kolektor od s. područja sever i KCS Mali most Prema glavnom kolektoru (između KCS Mali most i KCS Kolektor D3)

sever +25% istok 1100 / 700 0.5 230 179 177

Kanalizacione crpne stanice

Kanalizacioni sistem Zrenjanina ima 36 pumpnih stanica. Postoje tri glavne veće crpne stanice i one se smatraju najznačajnijima; 12 se smatraju pumpnim stanicama srednje veličine, dok malih ima 21. Tehničke karakteritike crpnih stanica su prikazane u Tabeli 6.4-10. Svako slivno područje je opremljeno jednom glavnom kanalizacionom pumpnom stanicom za transfer otpadnih voda iz slivnog područja do glavnog kolektora.





Tabela 6.4-10 Tehničke karakteristike postojećih crpnih stanica kanalizacionog sistema u ZrenjaninuBr Naziv kanalizacione

pumpne staniceNaselje prema

popisuAglomeracija Sliv Pumpa

radna+rezervnaUkupan protok

l/s

Hm

Godina izgradnje Stanje

14 Dragutinovačkog odreda Zrenjanin, grad Zrenjanin sever 1+1, centrifugalna 5 15 2010 U dobrom stanju13 Mala Vranjevačka Zrenjanin, grad Zrenjanin sever 1+1, centrifugalna 5 10 2009 Nema rezervne pumpe15 Gradnulica guvno Zrenjanin, grad Zrenjanin sever 1+1, centrifugalna 25 18 2003 U dobrom stanju10 Sarajevska Zrenjanin, grad Zrenjanin sever 1+1, centrifugalna 10 15 2002 Nema pumpi18 Njegoševa Mužlja Zrenjanin sever Izgradnja u toku11 29.novembra Zrenjanin, grad Zrenjanin sever 1+1, centrifugalna 5 15 2000 Nema pumpi7 Centar gradilište Zrenjanin, grad Zrenjanin sever 2+1, centrifugalna 180 25 2014 Ima preliv; izgrađena 2014. godine3 Šumica Zrenjanin, grad Zrenjanin istok 1+1, centrifugalna 35 20 1985 Nema pumpi2 2.oktobar Zrenjanin, grad Zrenjanin istok 1+1, centrifugalna 20 15 1989 Nema pumpi49 V.Petra Bojovića Zrenjanin, grad Zrenjanin istok Izgradnja u toku1 Zeleno polje Zrenjanin, grad Zrenjanin istok 1+1, centrifugalna 30 10 1890 Nema pumpi

Baranjska Zrenjanin, grad Zrenjanin istok Izgradnja u toku16 Travnička Zrenjanin, grad Zrenjanin istok 1+1, centrifugalna 10 15 U dobrom stanju5 Mali most - centar Zrenjanin, grad Zrenjanin sever, istok 2+0, centrifugalna 50 23 1961 Bez preliva i rešetke; Obnovljena 2014. godine8 Đure Jakšića Zrenjanin, grad Zrenjanin istok 1+0, centrifugalna 5 8 2003 U dobrom stanju4 Kolektor D3 Zrenjanin, grad Zrenjanin sever, istok 2+1, pužna 210 9 1984 Bez preliva i rešetke; U dobrom stanju

Turgenjeva Zrenjanin, grad Zrenjanin zapad Izgradnja u toku17 Aerodrom Zrenjanin, grad Zrenjanin zapad 1+1, centrifugalna 30 15 2003 Nema rezervne pumpe12 Slobodana Penezića Zrenjanin, grad Zrenjanin zapad 1+1, centrifugalna 20 10 2003 U dobrom stanju

Bogdana Teodosina Mužlja Zrenjanin zapad 1+1, centrifugalna 15 10 U dobrom stanju9 Medecinska Zrenjanin, grad Zrenjanin zapad 1+1, centrifugalna 20 20 2013 U dobrom stanju50 Mostarska Mužlja Zrenjanin zapad Izgradnja u toku20 Tot Ištvana 47/c Mužlja Zrenjanin zapad 1+1, centrifugalna 5 10 2002 Nema rezervne pumpe51 Bartok Bele Mužlja Zrenjanin zapad 1+1, centrifugalna 5 6 2003-2006 U dobrom stanju31 Jožef Atile Mužlja Zrenjanin zapad 1+1, centrifugalna 10 10 2003-2006 U dobrom stanju28 Ugao J.Atile i S.Mihalja Mužlja Zrenjanin zapad 1+1, centrifugalna 10 15 2003-2006 U dobrom stanju30 Braće Fogaroši Mužlja Zrenjanin zapad 1+1, centrifugalna 10 15 2003-2006 U dobrom stanju29 Munkači Mihalja Mužlja Zrenjanin zapad 1+1, centrifugalna 10 15 2003-2006 U dobrom stanju27 Košut Lajoša Mužlja Zrenjanin zapad 1+1, centrifugalna 10 10 2003-2006 U dobrom stanju22 Mlin Mužlja Zrenjanin zapad 1+1, centrifugalna 15 15 2003 U dobrom stanju, bez preliva23 Kun Bele 3 Mužlja Zrenjanin zapad 1+1, centrifugalna 15 15 2003 Nema pumpi26 Aranji Janoša 96 Mužlja Zrenjanin zapad 1+1, centrifugalna 10 10 2006 U dobrom stanju21 Glavna Mužlja Zrenjanin zapad 1+1, centrifugalna 30 18 2003 U dobrom stanju, bez preliva25 Aranji Janoša 32 (Lehel) Mužlja Zrenjanin zapad 1+1, centrifugalna 10 10 2006 U dobrom stanju24 Feješ Klara Mužlja Zrenjanin zapad 1+1, centrifugalna 10 15 2003 Nema pumpi19 Radnoti Mikloša Mužlja Zrenjanin zapad 3+1, centrifugalna 240 22 1982 Jedna radi, a jedna rezervna nedostaje



KCS Centar je izgrađena 1965. godine i crpila je otpadne vode iz slivnog područja “sever”, na desnoj strani reke Begej ka glavnom kolektoru na levoj obali. Crpna stanica nije u funkciji od 2009. godine, a nova crpna stanica je u izgradnji. Prema izvođačkom projektu, 2+1 centrifugalne pumpe (ukupnog kapaciteta 180 l/s, H 25 m) će biti instalirane do juna 2015. godine. Oprema za praćenje crpne stanice i dve automatske rešetke takođe treba da budu instalirani u 2015. Prosečna proizvodnja otpadnih voda od strane 35 000 stanovnika iznosi 52 l/s pa se smatra da je kapacitet pumpi zadovoljavajući.

Slika 6.4-10 Mesto izgradnje potisnog cevovoda za KCS Centar gradilište

KCS Mali most nije među najvećim crpnim stanicama u kanalizacionom sistemu Zrenjanina, ali je od velikog značaja za sakupljanje otpadnih voda iz oblasti Mala Amerika. Nalazi se u slivnom području istok. Otpadne vode se pumpaju iz oblasti Mala Amerika prema glavnom kolektoru.

Crpna stanica se nalazi na na nasipu u centru grada. Ima 2+0 centrifugalne pumpe, ukupnog kapaciteta 50 l/s (H 23 m). Nema prelivne cevi. Ima jedan rešetku sa ručnim čišćenjem. Građevinska konstrukcija ove crpne stanice je čvrsta, ali zahteva sanaciju. Pumpe i ostale instalacije su iscrpljene.

Slika 6.4-11 KCS Mali most





Crpna stanica Mali most je izgrađena bez rezervne pumpe i opreme za monitoring. S obzirom da je veoma važna za skupljanje otpadnih voda iz centra grada i da nema prelivnu cev, nabavka rezervne pumpe i opreme za monitoring je preko potrebna.

KCS Radnoti Mikloša crpi otpadne vode sakupljene u slivnom području zapad, preko reke Begej i prema glavnom kolektoru. Nalazi se u delu Zrenjanina koji se naziva Mužlja.

Kapacitet ove stanice je 240 l/s, što je dovoljno za pumpanje otpadnih voda 28 000 stanovnika (41 l/s otpadnih voda, kada je specifična potrošnja 150 l/st-danu). Crpna stanica je izgrađena od 3+1 pumpe. Rezervna pumpa nedostaje, a jedna radna pumpa je veoma stara i često se kvari. Crpna stanica je bez prelivne cevi i opreme za monitoring. Ima rešetku sa ručnim čišćenjem.

Slika 6.4-12 KCS Radnoti Mikloša





S obzirom da je ova crpna stanica veoma važna za transfer otpadnih voda iz slivnog područja zapad do glavnog kolektora, predlaže se nabavka dve pumpe i opreme za monitoring.

KCS Kolektor D3 pumpa otpadne vode iz slivnog područja istok do glavnog kolektora. Tri pužne pumpe (2+1) su u funkciji. Ukupan kapacitet je 210 l/sec, H 9 m. Crpna stanica je bez prelivne cevi i rešetke. Ova crpna stanica nema opremu za monitoring.

Slika 6.4-13 KCS Kolektor D3

Tehničke karakteristike svih kanalizacionih crpnih stanica su date u Tabeli 6.4-11.

Građevinska konstrukcija većine crpnih stanica je u dobrom stanju, iako je većini izgrađenih pre 1990. potrebna sanacija. Neke od njih su bez radnih pumpi, neke bez rezervnih pumpi. Zbog nedostatka sredstava, pokvarene pumpe se ne zamenjuju. Nedostatak nekih pumpi izaziva prelivanja i ekološke probleme. Spisak tih crpnih stanica i status pumpi je prikazan u Tabeli 6.4-11.

Tabela 6.4-11 Spisak kanalizacionih crpnih stanica sa nedostacima vezanim za pumpeBr Naziv KCS Slivno

područjePumpe Q (l/s) H (l/s) Godina

izgradnjeStanje

13 Mala Vranjevačka sever 1+1, centrifugalne 5 10 2009 Nema rezervne pumpe10 Sarajevska sever 1+1, centrifugalne 10 15 2002 Nema pumpi11 29.novembra sever 1+1, centrifugalne 5 15 2000 Nema pumpi3 Šumica istok 1+1, centrifugalne 35 20 1985 Nema pumpi2 2.oktobar istok 1+1, centrifugalne 20 15 1989 Nema pumpi1 Zeleno polje istok 1+1, centrifugalne 30 10 1890 Nema pumpi20 Tot Ištvana 47/c zapad 1+1, centrifugalne 5 10 2002 Nema rezervne pumpe23 Kun Bele 3 zapad 1+1, centrifugalne 15 15 2003 Nema pumpi





24 Feješ Klara zapad 1+1, centrifugalne 10 15 2003 Nema pumpi

Crpne stanice Mali most, Glavna i Mlin nemaju prelivne cevi. Crpna stanica 2.oktobar nema odgovarajući protok (nije odgovarajuće projektovana – elevacija i prečnik nisu dovoljni). Sve crpne stanice imaju ručne rešetke. Automatske rešetke su neophodne za crpne stanice Radnoti Miklosa, Kolektor D3 i Mali most.

Ni jedna kanalizaciona crpna stanica nema opremu za monitoring i kontrolu. Crpna stanica Centar gradilište će imati ovu opremu po završetku rekonstrukcije (koja treba da bude završena u 2015. godini). Takva oprema je potrebna i u crpnim stanicama Mali most, Radnoti Mikloša i Kolektor D3.

Tabela 6.4-12 Spisak kanalizacionih crpnih stanica kojima su potrebne prelivne cevi, automatske rešetke i SCADABr Naziv KCS Slivno

područjePumpe Q (l/s) H (l/s) Godina

izgradnjeStanje

5 Mali most - centar sever, istok 2+0, centrifugalna 50 23 1961 Bez preliva, ručne rešetke (potrebne automatske)i bez SCADA sistema

21 Glavna zapad 1+1, centrifugalna 30 18 2003 U dobrom stanju, Bez preliva

22 Mlin zapad 1+1, centrifugalna 15 15 2003 U dobrom stanju, Bez preliva

2 2 Oktobar istok 1+1, centrifugalna 20 15 1989 Nema pumpi, preliv nije odgovarajući

4 Kolektor D3 sever, istok 2+1, pužna 210 9 1984 Bez preliva, ručne rešetke (potrebne automatske)i bez SCADA sistema

19 Radnoti Mikloša zapad 3+1, centrifugalna 240 22 1982 Bez preliva, ručne rešetke (potrebne automatske)i bez SCADA sistema

Kapacitet KCS Centar gradilište, koja pumpa otpadne vode iz slivnog područja sever, odgovara trenutnim potrebama. Ukupan kapacitet pumpi koje treba da budu instalirane u KCS Centar gradilište u 2015. godini iznosi 180 l/s. Ovaj kapacitet zadovoljava trenutne potrebe slivnog područja sever (30 000 stanovnika) kao i polovine javnih ustanova Zrenjanina koje se nalaze u ovom slivnom području. U ovom slivnom području nema industrijskih objekata. Kapacitet KCS Kolektor D3, koja pumpa vodu iz slivnog područja istok je 210 l/s i dovoljan je za trenutnu količinu otpadnih voda koje ispušta 15 000 stanovnika, industrija i 30% javnih ustanova.

Kapacitet KCS Radnoti Mikloša je 240 l/s. Dovoljan je za pumpanje otpadnih voda iz slivnog područja zapad u kojem se nalazi 31 000 stanovnika i 20% javnih ustanova. Dijagnostika kapaciteta glavnih crpnih stanica, Centar gradilište, Kolektor D3 i Radnoti Mikloša je prikazana u donjoj tabeli. Tabela 6.4-13 Procenjena prosečna količina otpadnih voda iz domaćinstava u svim slivnim područjima Slivno područje Sever Istok Zapad UkupnoStanovništvo - procena 30,000 stanovnika 15,000 stanovnika 31,000 stanovnika 76,000 stanovnika





Specifična potrošnja vode - izračunata na osnovu fakturisane vode 144 l/st-dan 144 l/st-dan 144 l/st-dan 144 l/st-danPijaća voda 50 l/s 25 l/s 52 l/s 127 l/sOtpadne vode od pijaće vode 79 % 79 % 79 % 79 %Otpadne vode 40 l/s 20 l/s 41 l/s 100 l/sOtpadne vode 1,245.672 m3 622.836 m3 1,287.194 m3 3,155.702 m3

Kapaciteti glavnih crpnih stanica, Centar gradilište, Kolektor D3 i Radnoti Mikloša, su dovoljni da pumpaju otpadne vode u satu sa maksimalnom potrošnjom vode od strane korisnika sa infiltracijom 20%.

Tabela 6.4.-14 Dijagnostika kapaciteta KCS Centar gradilište, KCS Kolektor D3 i KCS Radnoti Mikloša Crpna stanica Centar gradilište 2012 2013 Slivno područje sever severOtpadne vode iz domaćinstava 1.245.672 m3 1.245.672 m3Otpadne vode iz javnih ustanova 143.006 m3 129.710 m3Otpadne vode iz industrije 0 m3 0 m3Otpadne vode iz slivnog područja 1.388.678 m3/god 1.375.382 m3/godGodišnji prosek otpadnih voda 44 l/s 44 l/sInfiltracija 20 % 20 %Godišnji prosek otpadnih voda sa infiltracijom 53 l/s 52 l/sFaktor maksimalne vrednosti 1,6 1,6Otpadne vode za vreme maksimalne dnevne potrošnje vode 79 l/s 79 l/sFaktor maksimalne vrednosti 1,7 1,7Otpadne vode za vreme maksimalne satne potrošnje vode 129 l/s 127 l/sKapacitet KCS Centar gradilište 180 l/s 180 l/s

Crpna stanica Kolektor D3 2012 2013Slivno područje istok istokOtpadne vode iz domaćinstava 622.836 m3 622.836 m3

Otpadne vode iz javnih ustanova 57.202 m3 51.884 m3

Otpadne vode iz industrije 957.775 m3 1.150.831 m3

Otpadne vode iz slivnog područja 1.637.813 m3/god 1.825.551 m3/godGodišnji prosek otpadnih voda 52 l/s 58 l/sInfiltracija 20 % 20 %Godišnji prosek otpadnih voda sa infiltracijom 62 l/sec 69 l/sFaktor maksimalne vrednosti 1,6 1,6Otpadne vode za vreme maksimalne dnevne potrošnje vode 93 l/s 104 l/Faktor maksimalne vrednosti 1,7 1,7Otpadne vode za vreme maksimalne satne potrošnje vode 152 l/s 169 l/sKapacitet KCS Kolektor D3 210 l/s 210 l/s

Crpna stanica Radnoti Mikloša 2012 2013Slivno područje zapad zapadOtpadne vode iz domaćinstava 1.287.194 m3 1.287.194 m3

Otpadne vode iz javnih ustanova 85.803 m3 77.826 m3

Otpadne vode iz industrije 0 m3 0 m3





Otpadne vode iz slivnog područja 1.372.998 m3/god 1.365.020 m3/godGodišnji prosek otpadnih voda 44 l/s 43 l/sInfiltracija 20 % 20 %Godišnji prosek otpadnih voda sa infiltracijom 52 l/s 52 l/sFaktor maksimalne vrednosti 1,6 1,6Otpadne vode za vreme maksimalne dnevne potrošnje vode 78 l/s 78 l/sFaktor maksimalne vrednosti 2 2Otpadne vode za vreme maksimalne satne potrošnje vode 148 l/s 147 l/sKapacitet KCS Radnoti Mikloša 240 l/s 240 l/s

Postojeći ispustiOtpadne vode iz kanalizacionog sistema se prazne u Aleksandrovački kanal. Krajnji recipijent je reka Begej. Izlivna tačka se nalazi 2 km od centra grada i 1.5 km od reke Begej. Na istom mestu se nalaazi i ispust sistema za odvođenje površinskih/ atmosferskih voda. Otpadne vode iz kožare se ispuštaju takođe na ovom mestu. Slika 6.4-14 Ispust u Aleksandrovački kanal

Postojeće zapremine otpadnih voda u Zrenjaninu

Vodovodno preduzeće Zrenjanin fakturiše sakupljene otpadne vode svim kategorijama potrošača. Naplata otpadnih voda od potrošača je definisana opštinskom odlukom:

• potrošači koji imaju sopstvene izvore ili uzimaju vodu iz reka, moraju imati instalirane merače otpadnih voda, dok

• potrošači koji koriste vodu samo iz sistema vodosnabdevanja, primaju račune za otpadne vode (od vodovodnog preduzeća) na osnovu izmerene potrošnje pijaće vode.

Tabela 6.4-15 Kanalizacioni sistem Zrenjanin – fakturisane otpadne vode u 2013. godini Naplata sakupljanja otpadnih voda ( m3/god ) 2010 2011 2012 2013Fakturisane otpadne vodeukupno 4,947.905 5,012.053 4,637.329 5,204.149Fakturisane otpadne vode - dommaćinstva 3,797.898 3,713.987 3,393.543 3,793.898Fakturisane otpadne Industrija i mala preduzeća 1,007.393 1,051.825 957,775 1,150.831





vode-komercijalni potrošači

Javne ustanove 55,955 246,241 286,011 259,420

Ultrazvučni merač protoka otpadnih voda se nalazi 200 m uzvodno od izlivne cevi (Aleksandrovački kanal). Merač je instaliran 2001. godine, bio je u funkciji 7-8 godina, ali sada ne radi. Ovo je jedini merač ispuštenih otpadnih voda u kanalizacionom sistemu Zrenjanin.

Neke industrije imaju instalirane merače otpadnih voda jer koriste pijaću vodu iz sopstvenih izvora. Neke industrije imaju merače otpadnih voda jer žele da imaju podatke o količini otpadnih voda, iako pijaću vodu dobijaju iz sistema vodosnabdevanja Analiza količine otpadnih voda po slivnim područjima prikazana je u sledećoj tabeli.

Tabela 6.4-17 Kanalizacioni sistem Zrenjanin – procenjene količine otpadnih voda iz domaćinstava u svim slivnim područjima Slivno područje Sever Istok Zapad UkupnoStanovništvo 30,000 stanovnika 15,000 stanovnika 31,000 stanovnika 76,000 stanovnikaSpecifična potrošnja vode 144 l/st-dan 144 l/st-dan 144 l/st-dan 144 l/st-danPijaća voda 50 l/s 25 l/s 52 l/s 127 l/sOtpadne vode od pijaćih voda 79 % 79 % 79 % 79 %Otpadne vode 40 l/s 20 l/s 41 l/s 100 l/sOtpadne vode 1,245.672 m3 622,836 m3 1,287.194 m3 3,155.702 m3

Procenjena količina otpadnih voda iz domaćinstava u sva tri slivna područja (3,155.702 m3) je u skladu sa obračunskim podacima vodovodnog preduzeća za 2012. godinu (3,393.543 m3) i 2013. godinu (3,793.898 m3).

Ukoliko se količine otpadnih voda koje su fakturisane komercijalnim potrošačima u 2012. godini dodaju procenjenim količinama otpadnih voda iz domaćinstava u sva tri slivna područja, ukupna količina otpadnih voda je 4,399.488 m3, što je u rangu vrednosti ukupno fakturisanih otpadnih voda u 2012. godini (4,637.329 m3).

Ukoliko se količine otpadnih voda koje su fakturisane komercijalnim potrošačima u 2013. godini dodaju procenjenim količinama otpadnih voda iz domaćinstava u sva tri slivna područja, ukupna količina otpadnih voda je 4,565.953 m3, što je u rangu vrednosti ukupno fakturisanih otpadnih voda u 2013. godini (5,204.149 m3).

1.4.4 Zaključci i preporuke

Na osnovu informacija dobijenih od strane vodovodnog preduzeća JKP “Vodovod i kanalizacija”, terenskih obilazaka koje su sproveli konsultanti u pratnji korisnika, kao i na osnovu drugih relevantnih podataka koji su prikupljeni za potrebe pripreme ove studije, trenutno stanje postojećeg sanitarnog kanalizacionog sitema u Zrenjaninu, može se predstaviti na sledeći način:

• Kanalizacioni sitem Zrenjanina je dobro razvijen u onim oblastima koje se kategorišu kao urbane (grad Zrenjanin). Ove oblasti servisira centralni komunalni kanalizacioni





sistem i na osnovu informacija JKP stvarna pokrivenost uslugom u ovoj oblasti je prilično visoka, a u 2013. godini se procenjuje na 94%.

• Pokrivenost uslugom za ostala naselja je manja i iznosi oko 60 - 75%.

• Analiza operativnog režima pri maksimalnom protoku pri suvom vremenu pokazuje da glavni kolektori imaju dovoljan kapacitet za adekvatno sakupljanje i odvođenje otpadnih voda.

• Kanalizacioni sistem je javno označen kao takozvani separatni sistem (odvojene mreže za sakupljanje otpadnih i atmosferskih voda). Međutim, na osnovu operativnih podataka JKP, posebno onih koji se tiču merenja protoka, u velikoj meri postojeći sistem funkcioniše kao „kvazi-separatni“ ili „kombinovani“, gde znatne količine izlivenih atmosferskih voda prodiru i pune sanitarni kanalizacioni sistem. Iako je projektovana kao odvojen sistem, mreža izgleda dobro podnosi dodatni protok. Odvajanje kolektora je moguće, ali predstavlja veoma skupo rešenje i nema garancije da će separacija biti 100% uspešna. Međunarodna praksa predlaže da se odvajanje kolektora izvede samo na malim slivovima gde atmosferske vode preplavljuju sistem a ne tamo gde problem može da se reši manjim modifikacijama. Kako je veći deo mreže sposoban da prihvati atmosferske vode, predlaže se da se buduća priključenja na sistem sakupljanja otpadnih voda strožije kontrolišu kako bi se sprečila buduća priključenja cevi koja vode atmosferske vode u mrežu što bi moglo da pogorša situaciju. Pored toga, protoke otpadnih voda bi trebalo neprekidno pratiti kako bi se utvrdile tendencije porasta priliva atmosferskih voda. I povrh svega, novi dodaci mreži bi trebali biti prihvaćeni samo ukoliko su tokovi zaista odvojeni.

• Hidraulički kapacitet nekih od posmatranih glavnih kolektora je veoma blizu proračunatim maksimalnim protocima pri suvom vremenu. To bi mogao biti nagoveštaj potencijalnih operativnih problema i povremenog preopterećenja. Iako se još uvek može smatarati da ovaj deo ima odgovarajući kapacitet, predlaže se da se sprovedu dalja merenja protoka po slivovima i da se uradi detaljnija analiza ovih delova kako bi se verifikovalo pravo stanje.

• Ipak, kod kombinovanog maksimalnog protoka pri suvom vremenu i izliva atmosferskih voda, u određenim delovima dolazi do preopterećenja. Ove rezultate potvrđuju operativni podaci dobijeni od JKP prema kojima za vreme intenzivnih padavina dolazi do preopterećenja kolektora i delimičnog plavljenja kanalizacionog sistema. Ovi proračuni ukazuju na potencijalno problematične zone i deonice za koje je naša preporuka zamena kolektora u zavisnosti od budućeg dodatnog sliva – posebna analiza treba da se uradi u okviru idejnog i izvođačkog projekta.

• Iako proračuni pokazuju da postojeći kanalizacioni sistem u Zrenjaninu ima dovoljan kapacitet da se izbori sa maksimalnim protocima pri suvom vremenu, neredovna i prilično intenzivna ulivanja atmosferskih voda preopterećuju sistem pa je neophodno preduzeti odgovarajuće mere kako bi se kontrolisao, regulisao i umanjio uliv atmosferskih voda u postojeći sistem sanitarne kanailzacije. Posebno bi se trebalo strogo držati primene propisa koji se tiču odvođenja atmosferskih voda iz dvorišta i sa krovova, naročito u novim stambenim oblastima. Kada su u pitanju postojeća naselja, primena propisa bi se morala razmatrati od slučaja do slučaja u zavisnosti od kapaciteta postojeće infrastrukture.





• Veći deo sistema je izgrađen u drugoj polovini 20. veka, pri čemu su se betonske i azbestno-cementne cevi najviše koristile u izgradnji glavnih kolektora. Takav sastav materijala cevi ne bi mogao bit pogodan u pogledu infiltracije podzemnih voda i vanrednog priliva. Analiza polaznih tačaka pokazuje da je strukturno stanje mreže generalno zadovoljavajuće i da će sanacija biti ograničena.

• Prema tvrdnjama JKP 30% mreže je u lošem stanju, što je sudeći po pokazateljima možda pesimistično pa veći deo sanacije može da se odloži osim kratkih strateških deonica identifikovanih od strane JKP.

• Sistem se, većim delom, bazira na gravitacionom transportu otpadnih voda ka lokaciji glavnog kolektora (lokacija budućeg PPOV). Međutim, s obzirom da je teren ravan, u upotrebi je veliki broj potisnih crpnih stanica (31). Ove crpne stanice su izgrađene kao ukopane konstrukcije, sa instaliranim potopljivim pumpama za otpadne vode, uglavnom bez ulaznih zaštitnih uređaja. Nekima od pregledanih crpnih stanica je neophodna značajna modernizacija i sanacija.

• Protoci otpadnih voda u postojećem centralnom kanalizacionom sistemu u Zrenjaninu nisu bili mereni, praćeni ni beleženi. Kvalitet otpadnih voda je praćen dvomesečnim uzimanjem uzoraka uz određivanje osnovnih fizičko-hemijskih i mikrobioloških odlika.

• Tretman otpadnih voda nije sprovođen u postojećem kanalizacionom sistemu, iako je, prema važećim urbanističkim planovima (Prostornom planu i Glavnom urbanističkom planu), mikro-lokacija budućeg centralnog PPOV za urbano područje Zrenjanina dobro utvrđena i definisana. Obezbeđivanje postrojenja za preradu otpadnih voda je, prema tome, neophodno radi usaglašenja sa DPUOV.

1.5 Industrijske otpadne vode

1.5.1 Osnovni podaci

Postoji više industrijskih oblasti u Zrenjaninu:

• Severna industrijska zona i južna industrijska zona za tešku industriju;• Dve oblasti/ zone u Bagljašu za laku industriju i logistiku; i • Ečka, nedavno opremljena zona za laku industriju koja je još uvek većim delom

prazna.

Starije tradicionalne industrijske, locirane uglavnom u severnoj i južnoj zoni se postepeno privatizuju i transformišu. Ostatak ovih industrija je u stanju mirovanja i čeka na završetak postupka privatizacije ili je u stečaju. Iako se neke od ovih tradicionalnih industrija privatizuju, postupak je spor i verovatno će nove industrije biti više ekološki orijentisane i više svesne koristi obnavljanja i recikliranja otpada nusproizvoda čime će se smanjiti opterećenost zagađenjem koje zahteva tretman u gradskom postrojenju za preradu otpadnih voda.

Industrijska postrojenja koja su locirana na severu i u Bagljašu ispuštaju svoje otpadne vode ili u gradske kolektore ili u reku Begej. Industrijska postrojenja na jugu ispuštaju svoje otpadne vode ili u reku Begej ili u Aleksandrovački kanal koji teče duž reke Begej. 129April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




Kako bi se izvršila analiza odvođenja otpadnih voda i zagađenja koje izazivaju industrijski objekti u okviru grada Zrenjanina, sledeće poglavlje predstavlja pregled glavnih industrija prema vrsti, proizvodnom kapacitetu, potrebi za vodom, izvoru i korišćenju vode, vrsti i količini otpadnih voda, postojećem preliminarnom tretmanu, recipijentu ispuštenih otpadnih voda, itd.

1.5.2 Pristup i metodologija

Na osnovu podataka prikupljenih od JKP i IKZ (Integralni katastar zagađivača), kao i na osnovu industrijskih upitnika koji su dobijeni od industrija, u okviru ove Studije izvodljivosti je izvršena procena opterećenja koje stiže od industrijskih konzumenata. Upitnik sadrži sledeće:

• Opšti deo o industriji i opis njenih aktivnosti; • Informacije o proizvodnim kapacitetima i trenutnoj godišnjoj proizvodnji; • Informacije o korišćenju vode u okviru procesa i proizvodnji otpadnih voda; • Informacije o količini otpadnih voda; • Informacije o pre-tretmanu otpadnih voda na licu mesta; • Informacije koje se tiču ispuštanja otpadnih voda (recipijenta); • Informacije o zagađenju u otpadnim vodama;• Informacije o monitoringu (protoci, kvalitet);

Glavni cilj ovog istraživanja je bio prikupiti informacije o:• Praksi industrija po pitanju upravljanja otpadnim vodama: pred-tretmanu, praćenju

toka i kvaliteta otpadnih voda; i• Stvarnim generisanim tokovima otpadnih voda i zagađenju koje se ispušta u javnu

kanalizacionu mrežu ili direktno u vode

Informacije o količini proizvedenih otpadnih voda su uglavnom dostupne preko podataka o snabdevanju vodom. Međutim, većina industrija u Zrenjaninu koristi i održava sopstvene izvore vode. U najvećem broju slučajeva, sistem sakupljanja industrijskih otpadnih voda nije u potpunosti odvojen od odvoda atmosferskih voda. Kolektori atmosferskih voda se prazne direktno u reku, dok se kanalizacija prazni u Aleksandrovački kanal. Protoci otpadnih voda su procenjeni od strane JKP, a veoma retko su to izmerene vrednosti.

Nažalost, nije bilo mnogo raspoloživih informacija o zagađenju koje potiče od fabrika kao ni o listi glavnih zagađivača. Podaci koji su dostupni potiču od kontrola koje su sprovodili Instituti za javno zdravlje. Međutim, samo nekoliko uzoraka se uzima uzima svake godine, a i oni se uzimaju za samo mali deo industrije. Uzorci se uzimaju metodom slučajnog uzorka i u najboljem slučaju se uzimaju četiri puta godišnje. Industrijske otpadne vode ekstremno variraju u pogledu koncentracije i protoka. Mnogi procesi su isprekidani. Ova vrsta uzorkovanja nije reprezentativna za tipična opterećenja koje proizvode fabrike i ne može se koristiti za procenu količine zagađenja. Veoma mali broj fabrika sprovodi redovna kontrolisanja kvaliteta otpadnih voda. Postoje neke informacije o sprovođenju pred-tretmana i veoma malo informacija o operativnim uslovima ovih fabrika.

1.5.3 Procena zagađenja





Opšte informacije prikupljene od industrija o njihovim aktivnostima, obimu proizvodnje, upotrebi vode i stepenu prerade otpadnih voda (ukoliko se sprovodi), iskorišćene su kako bi se uradila procena potencijalnog zagađenja. Međutim, imajući u vidu varijabilnost industrijskih otpadnih voda, dobijeni podaci se mogu smatrati samo veoma približnim, s obzirom da se baziraju na širim pretpostavkama. Bilo bi neophodno sprovesti kampanju uzorkovanja u svakoj industriji, poželjno tokom nekoliko dana, sa posebnim rasporedom uzorkovanja različitih tokova, kako bi se preciznije procenile neke osnovne vrednosti generisanja zagađenja.

Učestalost uzorkovanja i parametri koje treba redovno pratiti normalno bi morali biti utvrđeni sa svakom industrijom prilikom uspostavljanja trgovinskog sporazuma sa JKP ili/ i u pri izdavanju dozvole u okviru procesa Integrisanog sprečavanja i kontrole zagađivanja (IPPC).

1.5.4 Procena industrijskih otpadnih voda

Kao što je već pomenuto, u najvećem broju slučajeva istraživainje nije dovelo do podataka o obimu zagađenja i prisustvu različitih zagađivača u otpadnim vodama, već su onda kad nisu dobijene druge informacije osim onih o tokovima otpadnih voda, procene date na osnovu opštih pretpostavki.

1.5.5 Procena generisanog zagađenja

Prema podacima dobijenim od JKP ‘’Vodovod i kanalizacija’’ Zrenjanin, količina fakturisane otpadne vode za industrije i ostale korisnike koji se ne svrstavaju u domaćinstva u 2013. godini iznosi 997 851 m3.

Lista korisnika koji se ne svrstavaju u domaćinstva, kao i njihovo stanje aktivnosti, prema podacima JKP su sledeći:

Tabela 6.5-1 Lista industrijskih postrojenja u ZrenjaninuNaziv Adresa Stanje aktivnosti

1 Biohemija Inhem D.O.O. Pančevačka 842 Dijamant AD Temišvarski drum 143 Dijamant AD - BIMA Temišvarski drum 144 Dafar kožara Pančevačka bb5 Proleter ad Temišvarski drum bb6 Pivara Vojvode Petra Bojovića Nije u funkciji7 Termoelektrana Pančevačka bb8 Industrija mesa BEK Beogradska 44 Nije u funkciji9 Žitorpodukt AD Bolnička 710 Šećerna rafinerija Petra Drapšina 1 Nije u funkciji11 Jugoremedija Pančevačka bb Nije u funkciji12 Luxol AD Pančevačka 72 Nije u funkciji13 Radijator AD Beogradska bb14 Ipok AD Pančevačka 70 Nije u funkciji15 Superprotein AD Pančevačka 7016 Metalprogres AD Miletićeva 12417 Sloga AD Đure Jakšića14 Nije u funkciji18 Fabrika čarapa „Udarnik“ Carice Miliceце 33 Nije u funkciji 131April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




Naziv Adresa Stanje aktivnosti19 DP IGM „Neimar“ Mihajlovačka bb20 MD Tegum Požeška 15А Nije u funkciji21 AD Termika Požeška 422 AD Begej Dr. Z. Kamenkovića 46 Nije u funkciji23 AD Vojvodinaput Žarka Zrenjanina 7524 Autobanat DO Beogradska 2225 Elektrodistribucija Pančevačka 4626 AD Putevi Žarka Zrenjanina 58 Nije u funkciji27 NIS - održavanje Beogradska 2628 AD Brodogradilište „Begej“ Temišvarski drum bb29 Naftagas Lazarevački put bb30 Šinvoz Beogradska bb31 Mlekoprodukt AD Temišvarski drum32 Remont AD33 Kolpa AD Cvetna 134 Mehler Protective System Bagljaš aerodrom35 Unionplast Temišvarski drum bb36 Izolir AD Novosadski put bb37 Tehnoradionica AD Petra Drapšina 138 Pompea Aerodrom bb39 Fulgar40 Alpin Beogradska bb41 Draehlmaier42 LK Armatur43 Demex44 Sholtz AD Siba

U nastavku je data Tabela 6.5-2 koja prikazuje pregled nekih ključnih podataka za svako od četiri glavna industrijska postrojenja, uključujući industrijsku aktivnost ili proizvodnju, broj zaposlenih, mesto gde se otpadne vode ispuštaju i njihovu dnevnu količinu. Date su informacije o tome da li postoje ili ne pogoni za pred-tretman kao i u kakvom se operativnom stanju nalaze (pogledati definicije). Procena zagađenja koji će se verovatno generisati je data u poslednjoj koloni. Kožara, peti glavni industrijski pogon i izvor otpadnih voda nije deo ovog projekta niti ove procene.

Tabela 6.5-2 Glavni industrijski izvori zagađenja u ZrenjaninuIndustrija Broj

zaposlenih Ispuštanje u Otpadne vode,m3/godišnje Pred-tretman Generisano

zagađenjeDijamant 589 Aleksandrovačk

i canal300,479 Da Pre-tretirane otpadne

vodeMlekoprodukt 185 Aleksandrovačk

i canal150,410 Ne Netretirane otpadne

vodeBeohemija Inhem 404 Aleksandrovačk

i canal13,725 Da Tretirane otpadne

vodeAlmex 145 Javni kolektor 119,863 Ne Netretirane otpadne

vode

Dijamant je fabrika za preradu jestivog ulja. Raspored prozvodnih kapaciteta je prikazan na slici 6.5-1.





Tabela 6.5-3 Proizvodni pogoni u okviru industrije Br. Proizvodni pogon

Oznaka Naziv1 T1 Podno skladište2 T2 Magacini remonta 3 T3 Novi silos4 T4 Stari silos5 T5 Ekstrakcija6 T6 Presaona i stara zgrada ljuštione7 T7 Kotlovnica8 T8 Rafinerija9 T9 Magacini prehrane

10 T10 Rezervoari sirovog ulja11 T11 Točiona12 T12 Magacin ulja13 T13 Sačmara 14 T14 Rezervoari sirovog i rafinisanog ulja15 T15 Manipulanti16 T16 Masna kiselina17 T17 Rezervoari za ulje18 T18 Upravna zgrada19 T19 Glavni proizvodni objekat20 T20 Hidrirnica21 T21 Topiona22 T22 Rafinerija BIME23 T23 Rezervoari za ulje24 U24 Prečistač otpadnih voda25 U25 Prečistač otpadnih voda BIME





Slika 6.5-1 Raspored proizvodnih pogona u Dijamantu









Otpadne vode potiču iz procesa, rashladnih sistema i sanitarne kanalizacije. Procesne i kanalizacione vode se prečišćavaju pre ispuštanja u javni kanalizacioni sistem. Atmosferske vode se sakupljaju odvojeno i ispuštaju direktno u reku Begej bez prečišćavanja.

Zaposlenih ima 598, od čega je 570 stalno zaposlenih, a 18 su sezonski radnici. Vreme rada proizvodnih objekata i njihovi kapaciteti su dati u tabelama koje slede.

Tabela 6.5-4 Broj zaposlenih i vreme rada industrijeOznaka Radni dani Radni sati Zaposleni/smena

Godišnje Nedeljno h/d I II III UkupnoT1-T19 350 5 - 7 24 274 24 291 589T20-T23 293

Tabela 6.5-5 Proizvodni kapaciteti u 2013. godini

Oznaka Sirovi materijal ili naziv proizvoda JedinicaKapacitet

Instalisan Realizovanoprosek % instal max % instal

T8 Dijamant jestivo rafinisano ulje 1/l l 210,000 185,000 88

T8 Dijamant jestivo rafinisano ulje rinfuz t 200 170 85T19 Dipan t 72 45 62

T19, T20,T22 Jestiva rafinisana masnoća t 100 84 84

T19 Majonez i slični proizvodi t 216 19 88

T19 Margarin i ostali masni namazi t 72 60 84T16 Masna kiselina t 7 7 100

T5 i T6 Seme suncokreta spremno za preradu t 1,500 1,300 87

T5 i T6 Soja spremna za preradu t 1,800 1,600 89T5, T6, T10 Sirovo sojino ulje t 100 90 90T5, T6, T10 Sirovo suncokretovo ulje t 300 280 94

T5, T13 Sojine ljuspe 44% t 390 370 95T5, T13 Suncokretove ljuspe 33% t 300 280 94

Tabela 6.5-6 Potrošnja vode u 2013. godini

Meseci

Potrošnja vode Ukupna potrošnja Tehnološka vodaSopstveni bunari Javno

vodosnabdevanjeBunari Vodzahvat

m3 /mesec m3 /mesec m3 /mesec m3 /mesec m3 /mesec

Januar 36,619 13,796 50,415 23,757Februar 29,171 112 40,371 17,187Mart 37,509 13,327 50,836 20,227April 34,855 14,901 49,756 16,482Maj 30,274 14,073 44,347 15,458Jun 41,012 17,104 58,116 16,595Jul 14,982 7,499 22,481 4,874Avgust 41,983 15,315 57,298 17,611Septembar 42,979 15,345 58,324 22,763Oktobar 49,096 14,687 63,783 26,138Novembar 33,593 13,772 47,365 19,322Decembar 26,187 10,836 37,023 17,511





Prosek 48,343

Tabela 6.5-7 Dnevna potrošnja vode

ProizvodnjaTehnološka Rashladna Sanitarna

prosek max prosek max recirkulacija prosek

T5 i T6 Sanitarna otpadna voda 132

T1 534T7 597 970 35 50 -

T8 165 220 Rashladna voda 265

T11 3T19 45T20 6T22 1

PRSV 149 -

T5 i T6 Sanitarna otpadna voda 132

Otpadne vode sakupljene iz rafinerije, postrojenja za preradu voda koje obezbeđuje tehnološku vodu i prostorija za čišćenje se ispuštaju na tri izlivne tačke u gradsku kanalizaciju, a odatle u reku Begej, dok se atmosferske vode sakupljaju odvojeno i ispuštaju u reku Begej direktno

Ispuštene vode se mere na dva ispusta pomoću elektro-magnetnih merača protoka. Postoje dva pogona za tretman otpadnih voda, kapaciteta 1920 m3/d (instalirana 1989) i 600 m3/d (instaliran 2003). Prerada se sastoji od mehaničkog i hemijskog pred-tretmana, izjednačavanja, taloženja uz dodavanje koagulanata i flokulanata. Izmerena količina otpadnih voda u 2013. i 2014. godini je prikazana u nastavku:

Tabela 6.5-8 Izmerene količine otpadnih voda iz Dijamanta za period januar 2013 - jun 2014

Dijamant 2013 2014

Januar 24,990 18,319Februar 19,893 22,254Mart 28,785 20,844April 30,843 20,387Maj 21,393 19,896Jun 26,971 Jul 17,970 Avgust 23,157 Septembar 27,105 Oktobar 29,256 Novembar 28,867 Decembar 21,249

UKUPNO 300,479 101,700





Prema ovim merenjima, prosečan dnevni ispust otpadnih voda iz fabrike Dijamant iznosi 860 m3/d. Postoje podaci o kvalitetu otpadnih voda, dobijeni na osnovu kvartalno uzetih slučajnih uzoraka, što je prikazano na tabelama koje slede.

Tabela 6.5-9 Otpadne vode rafinerije Dijamant uzorkovane pre tretmana Parametar Jedinica 14/03/13 30/05/13 20/09/13 15/11/13

Količina otpadne vode m3/d 330 450 423 400Temperatura vazduha °C 8 18.4 16.1 10Temperatura otpadne vode °C 34.6 34.8 35.2 31.8

Boja tamno žuta tamno žuta tamno žuta tamno žutapH 4.26 6.32 6.64 6.16Taložne materije nakon 30 min ml/l <0,1 <0,1 <0,1 <0,1 Suvi nefiltrirani ostatak mg/l 4,038 3,854 1,822 2,109Sufi filtrirani ostatak mg/l 3,483 3,199 1,305 1,842Suspendovane materije mg/l 555 655 517 267Žareni ostatak mg/l 3,126 2,769 578 1,592Gubitak žarenjem mg/l 912 1,085 1,244 517HPK mg/l 2,025 2,785 2,325 2,000BPK5 mg/l 446 986 1,618 548Ukupan azot mg/l 4.80 4.00 3.30 2.80Amonijum jon mg/l 3.73 0.96 0.26 0.75Ukupni fosfor mg/l 9.04 8.98 8.31 8.01Sulfati mg/l 66 1,296 56 553Hloridi mg/l 18 14 110 15Masti i ulja mg/l 365 105 221 76Biorazgradivi deterdžent mg/l 4.66 3.42 4.99 1.72Nikal mg/l <0.05 <0.05 <0.05 <0.05

Karakteristike efluenta se razlikuju od kvaliteta efluenta koji se postiže primenjenom tehnologijom te se ne smatraju reprezentativnim čan ni za slučajne uzorke.

Tabela 6.5-10 Otpadne vode Dijamant - BIMA uzorkovane pre tretmanaParametar Jedinica 14/03/13 30/05/13 20/09/13 15/11/13

Količina otpadne vode m3/d 330 200 120 300Temperatura vazduha °C 8 18.4 13 10Temperatura otpadne vode °C 22 44.9 22.4 47.8Boja tamno žuta svetlo žuta tamno žuta tamno žutapH 7.59 7.97 8.9 7.72Taložne materije nakon 30 min ml/l 6 <0.1 <0.1 0.8Suvi nefiltrirani ostatak mg/l 1,174 1,702 3,007 6,520Sufi filtrirani ostatak mg/l 744 972 2,829 1,900Suspendovane materije mg/l 430 730 178 4,620Žareni ostatak mg/l 453 519 1,889 796Gubitak žarenjem mg/l 721 1,183 1,118 5,724HPK mg/l 314 1,352 813 993BPK5 mg/l 183 784 354 886Ukupan azot mg/l 10.9 2.5 2.0 1.7Amonijum jon mg/l 1.08 0.22 0.64 0.29Ukupni fosfor mg/l 0.66 1.97 0.77 2.33





Parametar Jedinica 14/03/13 30/05/13 20/09/13 15/11/13

Sulfati mg/l 42 30 7 <5Hloridi mg/l 140 43 842 46Masti i ulja mg/l 44 94 229 190Biorazgradivi deterdžent mg/l 1.98 1.56 1.35 1.40Nikal mg/l <0.05 <0.05 0.06 0.06

Mlekoprodukt je industrija za preradu mleka sa širokim spektrom mlečnih proizvoda i sireva (110 različitih proizvoda: 4 500 tona mleka i jogurta; 2 900 tona sira, 329 tona putera). Trenutni kapacitet industrije je prerada 50 000 litara sirovog mleka dnevno.

Tabela 6.5-11 Broj zaposlenih i vreme rada industrijeRadni dani Radni sati Zaposleni/smena

Godišnje Nedeljno h/d I II III Ukupno365 7 24 160 20 5 185

Tabela 6.5-12 Kvalitet otpadnih voda

ParametarProsečna godišnja koncentracija Prosečna godišnja

količina Standardna metodamg/l kg/g

Ukupne suspendovane materije 46 6,956 MHI-07-019HPK 385 57,945 MHI-07-009BPK5 201 30,195 MHI-07-022Amonijak 2.5 376 MHI-07-011Nitriti 0.059 9 MHI-07-013Nitrati 6.7 1,003 MHI-07-012Ukupan azot 8.7 1,308

Ukupni fosfor 5.9 887 Masnoća 12.75 1,918

Iako su proizvodne linije savremene sa maksimalnim povratom organskih materija (mlečni proteini, masnoća, surutka, itd.) registrovana količina organskog otpada iz ove industrije je manja nego što je to karakteristično za ovu vrstu industrije. Imajući u vidu da se ne vrši pred-tretman otpadnih voda, kao i činjenicu da su navedene analize vršene metodom slučajnog uzorka, prikazani rezultati se ne mogu smatrati reprezentativnim za Mlekoprodukt.

Glavna aktivnost Beohemije Inhem je proizvodnja deterdženata u obliku praška ili tečnosti, kao i sredstava za čišćenje i poliranje. Raspored proizvodnih pogona i sakupljanja internih atmosferskih voda, tehnoloških otpadnih voda i kanalizacije je predstavljen na slici 6.5-2.

Tabela 6.5-13 Broj zaposlenih i vreme rada industrije Pozicija na

crtežuRadni dani

h/dZaposleni/smena

Godišnje Nedeljno I II III UkupnoT1 281 5 16 130 89 219T2 325 5 16-24 100 85 185





Tabela 6.5-14 Instalisani i trenutni proizvodni kapaciteti

Deo JedinicaKapacitet

Instalisan Trenutnoprosek % instal max % instal

T1 t/d 240 160 66 240 100T2 kom/d 96,000 67,200 70 96,000 100

Slika 6.5-2 Beohemija Inhem – Plan fabrike









Tabela 6.5-15 Potrošnja vode

Mesec Radni dani/mesec Ukupna potrošnja Tehnološka voda

m3 /mesec m3 /mesecJanuar 21 1,776 420

Februar 25 1,597 500

Mart 25 1,237 500

April 25 1,377 500

Maj 22 1,458 440

Jun 24 1,517 480

Jul 27 1,702 540

Avgust 24 1,655 480

Septembar 25 1,550 500

Oktobar 26 1,229 520

Novembar 23 618 460

Decembar 24 1,460 480

Mesečni prosek 24.25 1,431 485

Prema podacima koji su dobijeni od industrije, sakupljanje atmosferskih voda je odvojeno od tehnoloških otpadnih voda i kanalizacije. Sakupljene otpadne vode se ispuštaju u Aleksandrovački kanal. Elektromagnetni merač protoka je postavljen uzvodno od izlivne tačke.

Od 2010. godine, postoji pogon za preradu otpadnih voda, projektovanog kapaciteta 20 m3/d. Prerada uključuje mehanički i hemijski tretman, sekundarni (biološki) tretman i finalnu dezinfekciju efluenta.

1.5.6 Obim i opterećenje otpadnih voda

Gore prikazane analize pokazuju da podaci o industrijskom zagađenju nisu pouzdani. S obzirom da većina industrijskih zagađenja završava u Aleksandrovačkom kanalu, organsko opterećenje se procenjuje na osnovu analiza uzoraka uzetih iz Aleksandrovačkog kanala.

Pored industrija koje ispuštaju otpadne vode u kanalizacioni sistem Zrenjanina, postoji još i kožara koja ispušta otpadne vode u Aleksandrovački kanal.





Tabela 6.5-15 Kvalitet otpadnih voda u Aleksandrovačkom kanalu 27/02/13 27/03/13 14/06/13 26/06/13 15/08/13 12/12/13 27/02/14 27/03/14 26/06/14 29/08/14 15/10/14

Parametar

Temperatura vazduha 8.1 14 26.4 20 18.4 -3.6 8.1 14 20 24 17.4 °C

Temperatura otpadne vode 15.3 17 24.6 23 23 15.3 15.3 17 23 22.8 23.2 °C

pH 7.99 8.28 7.65 7.62 7.75 7.06 7.99 8.28 7.62 7.26 7.56

Taložne materije posle 120 min 8 6 1.9 5 2.2 2.8 8 6 5 7.1 6 ml/l

Ukupne suspendovane materije 433 214 219 563 175 343 433 214 563 253 297 mg/lHemijska potrošnja kiseonika (HPK iz K2Cr2O7) 691 735 1120 893 320 1400 691 735 893 551 1012 mg/lBiološka potrošnja kiseonika winkler (BPK5 ) 347 372 832 524 180 780 347 371.99 524 248 470 mg/l

Ukupan azot (N) 35.3 60 25.6 0.4 34.4 0.7 35.3 60 0.4 39.6 0.5 mg/l

Ukupni fosfor (kao P) 6.04 6.3 6.94 5.39 5.77 7.34 6.04 6.3 5.39 5.5 8.48 mg/l

Protok 260 414 630 648 252 216 260 414 648 468 414 m3/h

Opterećenja

Ukupne suspendovane materije 2,702 2,126 3,311 8,756 1,058 1,778 2,245 1,109 2,919 1,312 1,540 kg/d

Hemijska potrošnja kiseonika 4,312 7,303 16,934 13,888 1,935 7,258 3,582 3,810 4,629 2,856 5,246 kg/d

Biološka potrošnja kiseonika 2,165 3,696 12,580 8,149 1,089 4,044 1,799 1,928 2,716 1,286 2,436 kg/d

Ukupan azot 220 596 387 6 208 4 183 311 2 205 3 kg/d

Ukupni fosfor 38 63 105 84 35 38 31 33 28 29 44 kg/d





1.5.7 Trenutni učinak servisnih operatera na polju kontrole ispuštanja industrijskih otpadnih voda i glavni faktori

JKP Vodovod i kanalizacija Zrenjanin meri količinu industrijskih otpadnih voda.

JKP po zakonu ne treba da prati kvalitet industrijskih otpadnih voda. Kontrola kvaliteta otpadnih voda se ne sprovodi od strane JKP.

Deo 3: Prilozi – Prilog 3 (Procena uticaja na životnu sredinu i društvo) daje kompletnu analizu uticaja ispusta na glavne recipijente industrijskih voda (i voda iz domaćinstava). Kvalitet vode Aleksandrovačkog kanala se prati (četiri puta godišnje) od strane Instituta za javno zdravlje, Zrenjanin (Pogledati Aneks 1). Ispitivanja kvaliteta vode u kanalu koja su zabeležena u periodu od jula 2012. godine do septembra 2013. godine, mogu se sažeti u sledeće:

• S obzirom da predstavlja glavni recipijent industrijskih otpadnih voda, kanal je teško zagađen

• U toku godine industrijski ispusti veoma variraju u pogledu protoka i opterećenja• Vizuelni indikatori (boja, miris, zamućenost) naglašavaju industrijski karakter otpadnih

voda • Postoji značajno (organsko) opterećenje koje se uliva u kanal: BPK5 do 4,400 mg/l;

HPK do 12,400 mg/l; i suspendovane materije 365 mg/l.

Na osnovu gore navedenih nalaza i analize kvalita nizvodnog toka reke Begej, evidentno je da je Aleksandrovački kanal glavni izvor stalne ekološke degradacije reke Begej. Industrijski ispusti su spustili nivo kvaliteta vode na 3. ili 4. kategoriju (loše stanje). Takođe, u sedimentu kanala/ reke su prisutne značajne količine (teških) metala.

Ukratko, Aleksandrovački kanal predstavlja ozbiljnu pretnju po lokalno stanovništvo i okolinu.

1.5.8 Zaključci i preporuke

Imajući u vidu prikazane podatke o industrijskim zagađivačima, može se zaključiti da su industrijski subjekti koji su trenutno aktivni na teritoriji grada Zrenjanina značajni zagađivači Aleksandrovačkog kanala, a samim tim i reke Begej. Za vreme pripreme ove Studije izvodljivosti, na raspolaganju su bili samo ograničeni podaci o karakteristikama otpadnih voda. Prema informacijama dobijenim od JKP, u onim industrijama u kojima postoje pogoni za prečišćavanje otpadnih voda, oni se i koriste, a prečišćene otpadne vode ispunjavaju uslove propisane za ispust u javnu kanalizaciju.





Međutim, zagađenost Aleksandrovačkog kanala, prouzrokovana decenijskim neprekidnim ispuštanjem otpada i neodržavanjem je veoma velika i zahteva hitno delovanje. Neophodno je, pre svega, preduzeti sveobuhvatna istraživanja sastava i količine mulja deponovanog duž kanala.

Kako bi se poboljšali i zadržali parametri kvaliteta vode koji su prihvatljivi za korišćenje reke Begej, svi industrijski subjekti moraju da poseduju odgovarajući sistem za sakupljanje otpadnih voda i da prečišćavaju otpadne vode pre ispuštanja u određeni recipijent.

Industrije koje su već opremljene pogonima za prečišćavanje trebalo bi da budu redovno nadzirane od strane JKP-a.

Industrijama koje nisu opremljene pogonima za prečišćavanje (kao što je Mlekoprodukt) treba naložiti da započnu sa izgradnjom takvih pogona u skladu sa državnim propisima.

1.6 Ostala infrastruktura

1.6.1 Električna energija

Grad Zrenjanin i njegovo okruženje se snabdevaju električnom energijom iz glavne transformatorske stanice (TS) 220/110/20kV ''Zrenjanin 2'', koja je 220kV dalekovodom povezana sa Pančevom i Novim Sadom. Zrenjanin 2 TS naizmenično snabdeva 110 kV putem dalekovoda do sledećih trafostanica na području grada Zrenjanina:

• TS 110/35/20kV, kapaciteta 63MVA Zrenjanin 1;

• TS 110/20/10kV, kapaciteta 63MVA Zrenjanin 3;

• TS 110/35/20kV Zrenjanin 4, planirano 94.5 MVA (trenutno 63MVA); i

• TS 110/35/20kV TE-TO.

Postojeća 110 kV mreža u Zrenjaninu je u zadovoljavajućem stanju i ne zahteva hitne intervencije. Visoko naponska mreža poseduje visok nivo stabilnosti - AIT (prosečno vreme prekida isporuke ) u 2013. je iznosilo 12.65 minuta. Međutim, analiza mogućnosti zajedničkog snabdevanja dve postojeće TS 110 / 20kV u Zrenjaninu pokazuje da bi u ovom trenutku to vodilo ka punoj upotrebi postojećeg srednjeg napona (20 V mreža) i distributivnog objekta 20kV (lociranog u TS Zrenjanin Centar). Svaki budući porast potrošnje u Zrenjaninu (adaptacija na 20kV) bi zahtevao izgradnju nove transormatorske pod-stanice 110 / 20kV.

Distribucija srednjeg napona ide preko 20 (10) kV dalekovoda i podzemnog kabla koji snabdeva distribucionu mrežu od 729 TS 20(10)/0,4 kV. Ukupni instalirani kapacitet energije sistema je 532.30 MVA.





Mreža 20 kV je dobro prostorno razgranata. Postoji na teritoriji čitavog grada u formi nadzemnih ili samonosivih vodova. Nadzemni vodovi su postavljeni na stubovima različitog tipa: betonskim (najčešće), drveni i metalni. Mreža 20kV kablova je uglavnom postavljena po gradskim oblastima. Namera je da se postepeno pređe sa 20kV vazdušne na podzemnu kablovsku mrežu.

Niskonaponska mreža od 0.4 kV je formirana u obliku nadzemnih i samonosivih vodova.

Sveukupna energetska situacija je odgovarajuća, iako je u određenim trenucima pod pritiskom. Jedan broj 20(10)/0.4 kV distribucionih podstanica je na ivici preopterećenosti i na srednjem i visokom naponu dolazi do varijacija i promenjivosti u naponskom nivou snabdevanja.

U 2003, ukupan broj potrošača je iznosio 53 110 od čega je 101 bio potrošač visokog napona, 48 702 domaćinstva i 4 307 ostali potrošači. Iste godine, opština Zrenjanin je imala potrošnju električne energije od 440,622 MWh, od čega je 51% potrošeno od strane domaćinstava, 31% od visokonaponskih potrošača, i 12% od strane ostalih.

Porast u potrošnji električne energije do 1999. je bio u proseku 5% godišnje, da bi u 1999. došlo do smanjenja od gotovo 12%. Od tada je aktuelni broj potrošača u konstantnom porastu od 1% godišnje, iako je potrošnja i dalje u padu oko 1 – 1.5% na godišnjem nivou.

Energetska infrastruktura u blizini budućeg PPOV Najbliža visokonaponska trafostanica je TS 110/35/20kV ''Zrenjanin 4“. Iznad predložene lokacije postoje dva dalekovoda srednjeg napona (TS ''Zrenjanin 4“– Ečka i TS ''Zrenjanin 4“– Stajićevo). Zbog njihovih niskih kapaciteta, ovi vodovi će biti demontirani, uklonjeni i zamenjeni podzemnim kablovima. Novi podzemni kabl je postavljen duž puta Beograd – Zrenjanin, isključivo za potrebe elektrosnabdevanja novog PPOV.





2 DUGOROČNI PLAN RAZVOJA I ANALIZA OPCIJA

2.1 Uvod

Brojne studije/ projekti (kao što je opisano u Poglavlju 3.8) su bili prethodno razvijeni u kontekstu komponenti projekta koje se tiču otpadnih voda. Navedeni predlozi, zajedno sa glavnim problemima i slabostima vodosnabdevanja i distribucionog sistema i sakupljanja i tretmana otpadnih voda, su uzeti u razmatranje prilikom utvrđivanja potreba projekta kao i pri analizi opcija koja je predstavljena u okviru Odeljka 8.

2.2 Period planiranja

Obim ove studije je ograničen na definisanu aglomeraciju kao što je opisano u Poglavlju 3.9. Tipično, za potrebe planiranja usvojen je period od 25-30 godina, dakle 2040-2045. godina. Takođe, karakteristično je da se unutar dužeg perioda planiranja od 25/30 godina, odnosno preko 10 godina, predloži nekoliko faza planiranja. Stoga je verovatno da će prva faza razvoja sistema zadovoljiti zahteve do oko 2026. godine (pod pretpostavkom da će se izgradnja završiti u 2017. godini, a puštanje u pogon biti u 2018. godini) – što se još naziva i prioritetnim investicionim programom.

Odabir prioriteta i komponenti projekta koje će biti realizovane u fazama u okviru projektnog roka, u skladu je sa rokovima postavljenim Uredbom o graničnim vrednostima emisije zagađujućih materija u vodi i rokovima za njihovo dostizanje („Službeni glasnik RS“, br. 67/2011 i 48/2012):

• Postojeća postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda koja svoje otpadne vode ispuštaju u recipijent dužna su da svoje emisije usklade sa Uredbom o graničnim vrednostima emisije zagađujućih materija najkasnije do 31. decembra 2030. godine; i

• Aglomeracije sa opterećenjem većim od 2000 ekvivalent stanovnika (ES) koje svoje otpadne vode ispuštaju u recipijent uskladiće svoje emisije sa Uredbom o graničnim vrednostima emisije zagađujućih materija najkasnije do 31. decembra 2045. godine, a aglomeracije sa opterećenjem manjim od 2000 ES postupaće u skladu sa Planom upravljanja vodama (ukoliko je to primenjivo).

Za potrebe ove studije izvodljivosti, predložen je, i u svrhu projektnih predviđanja korišćen period planiranja do 2045. godine.

2.3 Zakonski uslovi

2.3.1 Direktiva o prečišćavanju urbanih otpadnih voda

Glavni uslovi koji se moraju uzeti u razmatranje u okviru DPUOV uključuju: 147April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




• Datu verovatnu veličinu PPOV, što ima veliki uticaj na standarde prečišćavanja, posebno na uklanjanje nutrijenata (nitrogena i fosfora);

• S obzirom na trenutni visok stepen zagađenosti reke Begej, ovo ukazuje na PPOV sa ES > 100,000 kako bi se sproveli viši standardi prečišćavanja – što bi značilo da industrije moraju da budu aktivne kako bi se postigao minimum od 100,000 ES;

• Pad broja stanovnika i ekonomska aktivnost bi takođe učinili nužnim povezivanje industrija.

U pogledu državnih propisa, granične vrednosti za otpadne vode koje su na snazi su ustanovljene kroz podzakonske akte (“Službeni glasnik SRS”, br. 5/1968) u kojima su navedene granične vrednosti za BPK, ukupne suspendovane materije i mikrobiološko zagađenje recipijenata. Standardi za kvalitet otpadnih voda koje se ispuštaju iz PPOV u reke i obalne vode (propisano u DPOV EU) i koji su na putu da budu usvojeni i da se primenjuju u Srbiji su sledeći:

• BPK5 25 mg/l• HPK 125 mg/l• Ukupne susp. mat. 35 mg/l• NTot 15 mg/l• PTot 2 mg/l• Faecal coli. 200 col/100ml

2.3.2 Potrebni nivo prečišćavanja i kvalitet otpadnih voda

Direktiva o prečišćavanju urbanih otpadnih voda 91/271/ EEC postavlja za prelazne rokove 1998, 2000. i 2005. godinu, u zavisnosti od količine otpadnih voda koje se izlivaju i karakteristika ugrožene vode:

• Za aglomeracije veće od 10,000 ES koje ispuštaju otpadne vode u slivove “osetljivih zona”: 31.12.1998;

• Za aglomeracije veće od 15,000 ES koje ispuštaju u “normalne zone”: 31.12.2000; i • Sve ostale aglomeracije veće od 2,000 ES: 31.12.2005.

Za 10 novih zemalja članica u Centralnoj i Istočnoj Evropi, koje su se pridružile Evropskoj uniji 1. maja 2004. godine i dve nove zemlje članice koje su se pridružile 1. januara 2007, u okviru Pristupnih pregovora je dogovoren fazni tranzicioni period, kojim se nove zemlje članice obavezuju da će se uskladiti sa Direktivom najkasnije 2010. do 2015. godine, dok će istovremeno imati značajnu finansijsku podršku od strane Evropske unije namenjenu planiranju, projektovanju i izgradnji sistema za otpadne vode. Osetljive zone od posebnog značaja (vodeni slivovi za koje otpadne vode iz postrojenja za prečišćavanje iznad 10,000 ES moraju da se podvrgnu uklanjanju nutrijenata) uključuju:





• prirodna slatkovodna jezera, druga slatkovodna tela, estuarije i priobalne vode koje su eutrofne ili koje u bliskoj budućnosti mogu postati eutrofne ako se ne preduzme akcija zaštite;

• površinske slatke vode namenjene zahvatanju vode za piće koje bi mogle da sadrže koncentraciju nitrata veću od 50 mg/l; i

• zone gde je unapređeno prečišćavanje potrebno kako bi se ispunile odredbe Direktive Evropske unije nameće se minimalni nivo prečišćavanja kao što je prikazano u Tabeli 7.3-1.

Direktiva o prečišćavanju urbanih otpadnih voda postavlja sekundarno prečišćavanje (biološko uklanjanje ugljenika) za pravilo. Štaviše, u slivu svih oblasti koje su bilo eutrofične ili potencijalno eutrofične - za uklanjanje nutrijenata definiše eutrofikaciju, a za slivove voda koji su ugroženi (ili potencijalno ugroženi) eutrofikacijom daje jasne smernice za tehničko, finansijsko i političko delovanje. Potrebni nivoi prečišćavanja, kao i rokovi za primenu su prikazani u Tabeli 7.3-1.

Tabela 7.3-1 Direktiva o prečišćavanju urbanih otpadnih voda– potrebno prečišćavanje otpadnih vodaVeličina aglomeracije, ES

Priroda vodoprijemnika Potrebni nivo prečišćavanja

Vrsta Osetljivost 31/12/1998 31/12/2000 31/12/2005

<2.000 Sve vode Sve - - Odgovarajuće prečišćavanje

Priobalne vode Standardna - - Odgovarajuće prečišćavanje

2.000 -10.000 Estuarije Manje osetljive - - Primarno prečišćavanje

Slatkovodne estuarije i druge vode

Standardna - - Sekundarno prečišćavanje

Priobalne vode Manje osetljive - - Primarno prečišćavanje

10.000 -15.000 Sve vode Standardna - - Sekundarno prečišćavanje

Sve vode Osetljiva Tercijarno prečišćavanje - -

Priobalne vode Manje osetljive - Primarno prečišćavanje -

>15.000 Sve vode Standardna - Sekundarno prečišćavanje -

Sve vode Osetljiva Tercijarno prečišćavanje - -

Srbija je trenutno u procesu usaglašavanja svog vodoprivrednog zakonodavstva sa odgovarajućim Direktivama EU. Zakon o vodama (Sl.glasnik RS, br. 30/10, 93/2012) je dopunjen velikim brojem podzakonskih akata koji određuju vodna tela i njihovu vrstu, 149April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




sveopšti status vodnih tela, granične vrednosti emisije i standarde kvaliteta životne sredine. Emisioni standardi za industrijske i komunalne otpadne vode su definisani Uredbom o graničnim vrednostima emisije zagađujućih materija u vodama i rokovima za njihovo dostizanje (Sl.glasnik RS, br. 67/2011). U pogledu komunalnih otpadnih voda, Uredba određuje granične vrednosti za sledeće elemente:

• Granične vrednosti emisije za industrijske otpadne vode koje se ispuštaju u gradski kolektor (Poglavlje 3, Tabela 1 Uredbe);

• Granične vrednosti emisije i potreban procenat smanjenja komunalnih otpadnih voda koje se ispuštaju u recipijent (Poglavlje 3, Tabela 2 Uredbe);

• Granične vrednosti emisije za komunalne otpadne vode prema kapacitetu PPOV (Poglavlje 3, Tabela 3 Uredbe);

• Granične vrednosti emisije prečišćenih komunalnih otpadnih voda koje se ispuštaju u površinske vode koje se koriste za kupanje i rekreaciju, vodosnabdevanje i navodnjavanje (Poglavlje 3, Tabela 4 Uredbe);

• Propisani režim uzimanja uzoraka za analizu prečišćenih komunalnih otpadnih voda u zavisnosti od kapaciteta PPOV (Poglavlje 3, Tabela 5 Uredbe); i

• Dozvoljeni broj uzoraka koji može odstupati od graničnih vrednosti emisije za prečišćene komunalne otpadne vode (Poglavlje 3, Tabela 6 Uredbe).

Uredba utvrđuje granične vrednosti za organske i neorganske zagađivače u preostalom mulju u zavisnosti od moguće upotrebe (u poljoprivredi ili u druge svrhe kao što je pokrivanje deponija, ozelenjavanje, itd.). Pored graničnih vrednosti emisije za zagađujuće materije Uredba o graničnim vrednostima emisije zagađujućih materija u vodama i rokovima za njihovo dostizanje (Sl.glasnik RS, br. 67/2011) postavlja i rokove za njihovo ispunjenje:

• Postojeća PPOV uskladiće svoje emisije sa graničnim vrednostima emisije koje su propisane ovom Uredbom najkasnije do 31. decembra 2020; i

• izuzetno, PPOV za aglomeracije sa opterećenjem većim od 150,000 ES uskladiće svoje emisije sa graničnim vrednostima najkasnije do 31. decembra 2025.

Uredba o graničnim vrednostima emisije zagađujućih materija u vodama i rokovima za njihovo dostizanje (Sl.glasnik RS, br. 67/2011), koja se zasniva na Direktivi Saveta 91/271/ EEC od 21. maja 1991. koja se odnosi na prečišćavanje urbanih otpadnih voda, postavlja sledeće uslove:

Tabela 7.3-2 Granične vrednosti emisije za komunalne otpadne vode koje se ispuštaju u recipijent

Parametar Granična vrednost emisijeNajmanji procenat

smanjenja (I)

a. Sekundarni stepen prečišćavanja 150April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




BPK5 na 20°C (II, VI, VII)

25 mg O2/l40 mg O2/l(III)

70-90

HPK(VI) 125 mg O2/l 75

Ukupne suspendovane materije(IV, VIII)

35 mg/l (> 10 000 ES)60 mg/l (2000 - 10 000 ES)

9070

b. Tercijarni stepen prečišćavanja

Ukupan fosfor 2 mg/l P (1000 - 100 000 ES)1 mg/l P (> 100 000 ES) 80

Ukupan azot(V) 15 mg/l N (10 000 – 100 000 ES)10 mg/l N (> 100 000 ES) 70-80

(I) Smanjenje u odnosu na opterećenje ulazne otpadne vode (II) Ovaj parametar može biti zamenjen nekim drugim, kao što je ukupni organski ugljenik (UOU) ili hemijska potrošnja kiseonika (HPK) ako se može uspostaviti zavisnost između BPK i HPK (III) Ako ispuštene otpadne vode nakon prečišćavanja neće negativno uticati na kvalitet recipijenta (IV) Suspendovane materije nisu obavezan parametar (V) Ukupni azot: organski N + NH4-N + NO3-N + NO2-N(VI) Homogenizovan uzorak, nefiltriran, nedekantovan(VII) Uz dodatak inhibitora nitrifikacije (VIII) Filtracijom reprezentativnog uzorka kroz 45 µ filter, sušenje na 105 °C i vaganje

Srbija još uvek nije završila analizu kojom će se utvrditi osetljive ili manje osetljive zone u skladu sa kriterijumima datim u Aneksu II DPUOV. Međutim, prema raspoloživim rezultatima praćenja upoređenim sa kriterijumima propisanim u “Pravilniku o parametrima ekološkog i hemijskog statusa površinskih voda i parametrima hemijskog i kvantitativnog statusa podzemnih voda” („Službeni glasnik RS“, br. 74/2011) vode reke Begej bi se mogle svrstati u 3. kategoriju. Ipak, reka Begej je klasifikovana kao vodno telo koje pripada Tipu 2. Stoga se očekuje da će u procesu realizacije idejnog projekta za PPOPV, biti postavljeni strožiji vodni uslovi kako bi se podstaklo poboljšanje stanja voda u skladu sa Zakonom o vodama (“Službeni Glasnik RS”, br. 30/2010). Prema tome, može se predložiti da projektni zahtevi za izgradnju PPOV budu prilagođeni statusu osetljive zone. Svakako, do 2015. će to biti slučaj.

2.3.3 Ekvivalent stanovnik

Pojam “ekvivalent stanovnik” ili ‘’ES’’ je definisan i interpretiran u dva dokumenta:

1. Direktiva o prečišćavanju urbanih otpadnih voda 91/271/ EEC, Član 2.6, 4.4, i 13; i 2. Pojmovi i definicije Direktive o prečišćavanju urbanih otpadnih voda 91/271/EEC, 16.

januar 2007, Brussels.

Generisano opterećenje podrazumeva organsko biorazgradivo opterećenje aglomeracije, izraženo u ES. Čine ga urbane otpadne vode koje zahtevaju sakupljanje ili primenu drugog





sistema kao što je navedeno u Članu 3.1 DPUOV. Ne uključuje opterećenje nemešanih industrijskih otpadnih voda koje se tretiraju odvojeno i ispuštaju direktno u vode.

Generisano opterećenje ili veličina aglomeracije su izraženi u ES. Prema Članu 2.6 DPUOV, jedan ES označava organsko biorazgradivo opterećenje koje ima petodnevnu biohemijsku potrošnju kiseonika (BPK5) od 60 grama kiseonika na dan pa se opterećenja konvertuju u ES koji koristi 60g BPK5/dan.

Generisano opterećenje treba računati uzimajući u obzir normalne lokalne klimatske uslove kao i sezonske varijacije kako bi kolektorski sistemi i postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda imali odgovarajući kapacitet (pogledati Članove 4.4 i 10 DPUOV). Generisano opterećenje uzima u obzir opterećenje koje dolazi od:

• Rezidentnog stanovništva;• Nerezidentnog stanovništva (turisti i ostali); i • Industrija obuhvaćenih Članom 11 DPUOV.

Procena generisanog opterećenja će biti urađena u skladu sa DPUOV i „Pojmovima i definicijama“ datog dokumenta.

2.3.4 Demografija

Prognoza populacije predstavlja polaznu tačku u proceni buduće potrošnje vode i generisanja otpadnih voda. Prema podacima republičkog zavoda za statistiku (Popis 2011), ukupan broj stanovnika pod upravom grada Zrenjanina iznosio je 245 428 od čega je 122 714 stalno naseljenih u gradu Zrenjaninu.

Prema zvaničnim podacima popisa, i urbana i ruralna područja Zrenjanina beleže negativna demografska kretanja (u proseku stopa je iznosila -1.10% na godišnjem nivou za period od 2002. do 2011, što je ispod republičkog proseka koji je iznosio -0.56%). Stoga se očekuje da će biti negativnih promena u broju stanovnika u području projekta, a samim tim i u kratkoročnim i dugoročnim projekcijama. Stopa prirodnog priraštaja u gradu Zrenjaninu iznosi -6%, što je bila tendencija za 2002-2011.

Stopa rasta stanovništva u drugim okolnim naseljima u aglomeraciji takođe pokazuje negativne tendencije. Tabela 7.4-1 prikazuje stopu rasta stanovništva između 2002-2011 u glavnim naseljima u aglomeraciji.

Tabela 7.4-1 Stope porasta stanovništvaOblast Vremenski period 2002-2011

Srbija -6%

Grad Zrenjanin -8%Aradac -4%





Ečka -13%Elemir - 8%Jankov most -25%Klek -9%Lazarevo -15%Lukićevo -16%Lukino selo -20%Mihajlovo -6%

Iako je broj stanovnika u stalnom padu, za potrebe projektovanja, kraj projekta predviđa stopa rasta stanovništva od 0.25%. Ovo je detaljnije obrazloženo u Poglavlju 8.

2.4 Potrošnja vode

Trenutno 99% stanovništva pod upravom grada Zrenjanina i 90.6% ruralnih područja koristi usluge sistema vodosnabdevanja, a 94% urbanog područja (grad Zrenjanin) koristi kanalizacioni sistem. Ruralna područja uglavnom nemaju kanalizacione mreže, sa izuzetkom tri naselja – Elemir, Ečka i Klek, koji imaju pokrivenost kanalizacionom mrežom 60%, 50% odnosno 60%. Elemir je povezan na kanalizacionu mrežu grada Zrenjanina.

Nakon predloženih kapitalnih investicionih radova na sanaciji i rekonstrukciji sistema za vodosnabdevanje i sistema za sakupljanje otpadnih voda, pretpostavlja se da će stopa pokrivenosti uslugom od 100% biti postignuta do 2025. godine za vodosnabdevanje, a 2030. godine za sakupljanje otpadnih voda– za celu aglomeraciju.

Tipične varijacije u potrošnji za različite grupe potrošača su usvojene na osnovu kakarakteristika i veličine naselja, kao i na osnovu podataka o razlikama u potrošnji koji su zabeleženi u brojnim sistemima ovog tipa u Srbiji. Tipični projektovani faktori vršnog opterećenja su u skladu sa karakteristikama datog sistema vodosnabdevanja i njegovim komponentama, kao i u skladu sa pozitivnom inženjerskom praksom i iskustvom u radu na sličnim sistemima širom regiona. Usvojeni su sledeći faktori dnevnog vršnog opterećenja:

K day max = 1.6

K h max = 1.7

Poglavlje 8 detaljnije razmatra potrošnju i predviđanja potrošnje vode.





2.5 Procena opcija

Kada su u pitanju mere za sakupljanje i prečišćavanje otpadnih voda, procena opcija se uglavnom bavi velikim brojem strateških alternativa, kao što su proširenje kanalizacije/ mreže sa sakupljanje otpadnih voda i opcije centralizovanog naspram de-centralizovanih postrojenja za preradu otpadnih voda. Zaključak ove sprovedene analize je da je potrebno centralizovano postrojenje za preradu otpadnih voda i dodatni priključci na postojeću i novu kanalizaciju/ mrežu za sakupljanje otpadnih voda.

Tehničke alternative predloženog procesa prečišćavanja otpadnih voda takođe čine deo procene sprovedene na osnovu pravnih i ustavnih akata, propisa za zaštitu životne sredine, itd.

Prilikom procene izvodljivosti predloženih opcija, u obzir su uzeti sledeći kriterijumi:

• Usaglašenost sa odredbama važećih pravnih akata EU i Srbije (broj ljudi priključenih na sistem za snabdevanje pijaćom vodom i kanalizacionu mrežu, broj ES priključenih na prečišćavanje otpadnih voda, itd.);

• Usaglašenost projektnih aktivnosti sa trenutnim investicionim i strateškim planovima i programima na regionalnom, opštinskom i lokalnom nivou;

• Uticaj predloženih mera na rad kanalizacionog sistema (smanjenje prodora vode, smanjenje infiltracije, eksfiltracije u kanalizacionoj mreži, procenat prenosa otpadnih voda do postrojenja za prečišćavanje, efikasnost i operativnost crpnih stanica, uticaj na upravljanje i održavanje, itd.);

• Tehnička i ekonomska procena predloženih tehnologija za prečišćavanje otpadnih voda (fleksibilnost prilikom sezonskih varijacija, energetska efikasnost, troškovi upravljanja i održavanje, itd.); i

• Investicioni troškovi predviđenih mera i socijalna podnosivost cene usluga vodosnabdevanja i kanalizacije u okviru aglomeracije (finansijsko-ekonomska analiza).

U Poglavlju 8 su posebno prikazane tehničke opcije za sakupljanje otpadnih voda i sistem prečišćavanja. Svaki deo uključuje i procenu mogućih rešenja za svaki od ovih sistema.





5 OPCIJE ZA SAKUPLJANJE I PREČIŠĆAVANJE OTPADNIH VODA

5.1 Uvod

Obim projekta, a na kraju i tehničke opcije za komponente projekta koje se odnose na kanalizaciju i prečišćavanje otpadnih voda, zavise o mnogobrojnih ključnih činilaca, između ostalog, tehničkih i budžetskih aspekata za buduće planirane investicije vezane za otpadne vode. Nakon razgovora sa glavnim korisnicima projekta, glavni prioritet je rešavanje problema ispuštanja otpadnih voda u Aleksandrovački kanal, a zatim u reku Begej, zajedno sa transportovanjem otpadnih voda u predloženo PPOV.

Na osnovu analize postojeće infrastrukture (Odeljak 6) za komponentu sakupljanja otpadnih voda, glavni priritet će biti sanacija više kanalizacionih crpnih stanica, kao i izgradnja glavnog kolektora od postojećeg odvoda otpadnih voda do predloženog PPOV. Projekat se neće baviti postojećom kanalizacionom mrežom za koju se smatra da je u dobrom stanju.

Za postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda (PPOV), važni činioci za projektne kriterijume su sledeći:

• Previše veliko PPOV nema poželjni kvalitet efluenata i koristiće prevelike količine električne energije;

• Adekvatno projektovano PPOV sa odgovarajućom fleksibilnošću, opremom i iskusnim radnicima može primiti opterećenje otpadnih voda u rasponu od 25% projektnog kapaciteta i i dalje proizvoditi otpadne vode željenog kvaliteta; i

• Postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda mogu primiti maksimalna opterećenja otpadnih voda tokom vrlo kratkog vremenskog perioda, ali maksimalno opterecenje tokom dužeg perioda poremetiće biološki proces i kvalitet otpadnih voda će se pogoršati.

PPOV koje dobro funkcioniše ne sme biti ni mnogo veliko ni mnogo malo za celokupni period tokom koga se očekuje da radi, odnosno mora da bude funkcionalno u postojećoj situaciji kao i za narednih 10 godina najmanje. Kada nisu sasvim poznate potrebe za narednih 10 godina, kao što je slučaj u Zrenjaninu, preporučuje se usvajanje pesimističnog pristupa umesto optimističkog rešenja.

Otpadne vode iz industrijskih objekata moraju biti strogo praćene i kontrolisane kako bi se izbeglo remećenje biološkog procesa u PPOV sa toksičnim efluentima. Visoke koncentracije i protok moraju biti prilagođeni pre ispuštanja u kolektore ili moraju biti smanjene pri dolaska na PPOV. Stoga je važno da operator PPOV bude svestan ovih mogućih ispuštanja id a reaguje na njihovu pojavu u skladu sa mogućnostima.





5.2 Projektni kriterijumi

5.2.1 Faktori vršnog časa

Što se tiče faktora vršnog časa za planiranu izgradnju, korišćen je isti pristup kao i u ranijoj analizi postojećeg sistema. Za potrebe procene hidrauličnog opterećenja glavnih kolektora za budući razvoj sistema otpadnih voda u Zrenjaninu, usvojeni su tipični faktori vršnog časa, na osnovu sledećeg:

• Raspoloživi operativni podaci o varijacijama količine protoka otpadnih voda u ostalim opštinama u Srbiji, sličnim po veličini i ostalim karakteristikama (stepen urbanizacije, gustina naseljenosti, topografija, dužina i konfiguracija kanalizacionog sistema);

• Podaci o merenju protoka otpadnih voda sprovedenom u Zrenjaninu; i

• Obično primenjene inženjerske formule (Harmonova formula) na osnovu empirijskih podataka i teorije verovatnoće koji uvode matematičku realiciju između broja korisnika (tj. veličine slivnog područja) i odgovarajućeg faktora vršnog časa. Primenjeni faktor vršnog časa biće izračunat za svaki deo kolektora pomoću Harmonove formule i, u zavisnosti od kumulativnog slivnog područja na deonici koja je u izgradnji, može da varira između 2 i 3 ili više.

5.2.2 Odnos otpadnih voda i voda

Odnos otpadnih voda i voda od 0.9 procenjen je i potvrđen na postojećem sistemu te je stoga zadržan u analizi budućeg razvoja.

5.2.3 Infiltracija

Procena količine infiltracije u postojećem kanalizacionom sistemu u Zrenjaninu izvršena je na osnovu pripadajućih slivnih područja i zabeleženih ispuštanja otpadnih voda. Infiltracija od 20% se koristi za hidraulične procene u budućem razvoju.

5.2.4 Jedinične količine otpadnih voda

Jedinične količine otpadnih voda posebno su primenljive na nejednako, nekoncentrisano stvaranje otpadnih voda kao što su domaćinstva (stanovništvo) i ostali mali potrošači i ustanove.

Za planirani razvoj sanitarnog kanalizacionog sistema u Zrenjaninu, predviđen je blagi porast jedinične količine otpadnih voda u poređenju sa aktuelnom situacijom:

• q domaćinstva - 140 l/cap/dan• q ostali potrošači, ustanove - 10 l/cap/dan





Povećana proizvodnja otpadnih voda kod malih potrošača (ne domaćinstava) i ustanova pripisuje se širenju i unapređenju komunalnih usluga kao što su socijalna zaštita, medicinska nega, škole, javna komunalna preduzeća i slično, posebno u seoskim područjima gde su ove usluge trenutno slabo zastupljene. To takođe uzima u obzir i ograničene mogućnosti razvoja malih i srednjih preduzeća.

5.2.5 Hidrauličko i biološko opterećenje tokom projektnog ciklusa

Na osnovu aktuelnog bilansa otpadnih voda i prethodno pomenute osnove za planirani razvoj sistema za sakupljanje otpadnih voda u Zrenjaninu, predviđeno je tipično hidrauličko i biološko opterećenje otpadnih voda do kraja projekta - 2045. Odeljak 8.4 (i prateće tabele) pokazuju ukupne projektovane protoke otpadnih voda i njihovo prostorno raspoređivanje na osnovu demografskih projekcija za pojedinačne zajednice. Projekcije se odnose samo na protok po suvom vremenu. Ispuštanje atmosferskih voda u planirani system ograničeno je samo na analizu postojeće mreže dok se pretpostavlja da ispuštanje atmosferskih voda u novu sanitarnu kanalizacionu mrežu neće biti dozvoljeno.

Primećeno je da otpadne vode koje proizvode industrijski potrošači imaju relativno stabilan do negativan trend, što je najverovatnije izazvano smanjenjem industrijskih aktivnosti. Očekuje se da je ovaj trend dostigao svoj minimum, a postepen umeren rast može se očekivati u bliskoj budućnosti kao i dugoročno. Stoga se, počev od 2015, očekuje umereno pozitivan trend u potrošnji vode i proizvodnji otpadnih voda od 0.3% godišnje.

Projekcije u vezi sa otpadnim vodama organizovane su i predstavljene u jednom velikom slivnom području – aglomeraciji Zrenjanin, u skladu sa tehničkim predlogom za sakupljanje i prečišćavanje otpadnih voda. Što se tiče projekcija biološkog opterećenja koje treba uzeti u razmatranje prilikom projektovanja objekata za sakupljanje i tretman otpadnih voda, primenjeni su sledeći kriterijumi:

• Biološko opterećenje u kanalizacionoj mreži (BOD5): 200mg/l (2011.) - 300mg/l (2041.)

• Biološko opterećenje po ekvivalent stanovniku (ES): 60 g/d• Biološko opterećenje se računa za prosečne protoke industrijskih otpadnih voda

Što se tiče pretpostavki i pristupa korišćenih za postojeću i buduću potrošnju koja se ne odnosi na domaćinstva, korišćeni su sledeći glavni principi:

• Izmerene i fakturisane količine otpadnih voda i zabeleženi podaci o kvalitetu otpadnih voda predstavljali su osnovu za procenu hidrauličkog i organskog opterećenja u postojećem sistemu;

• Predviđena stopa industrijskog rasta od 1% godišnje do 2015. i 2% godišnje od 2015-2045;





• Postepeno povećanje organskog opterećenja kao rezultat propisanih graničnih vrednosti u Pravilniku o graničnim vrednostima emisije zagađujućih materija u vode i rokova za usklađivanje sa ovim vrednostima;

• Opterećenje zagađujućih materija za otpadne vode koje se ne ispuštaju iz domaćinstava (izraženo u ES) nastalo je iz projektovanih protoka otpadnih voda i vrednosti BOD5 (biološka potrošnja kiseonika).

• Ispuštanje industrijskih otpadnih voda u javnu kanalizaciju ili u vodno telo uređeno je važećim nacionalnim propisima, Pravilnikom o graničnim vrednostima emisije zagađujućih materija u vode i rokovima za usklađivanje sa istim (“Službeni glasnik RS”, br. 67, od 13. septembra 2011). Pomenuti pravilnik navodi granične vrednosti za četrdeset fizičkih i hemijskih karakteristika otpadnih voda koje se mogu ispuštati u javnu kanalizaciju. Neke od tiičnih graničnih vrednosti su:- pH - 6.5-9.5;- COD - 1000 mg/l;- BOD5 - 500 mg/l; and - Ukupan azot - 150 mg/l.

5.2.6 Nivo poplava

Prema podacima Republičkog hidrometeorološkog zavoda Srbije, najveći zabeležen nivo vode (od 1965.) na reci Tisi kod Titela je 77.7 mnv i javlja se između aprila i jula. Sledeći nivo koji je zahtevao upozorenje o poplavi zabeležen je kod Titela i iznosio je 76.7mnv. Prosečni nivo vode je između 71.4 i 73.7 mnv.

Sledeći nivo sa upozorenjem o poplavi bio je na reci Begej, oko 29 km uzvodno od Tise i iznosio je 80.2 mnv. Nivo vode povratnog perioda od 100 godina za reku Begej na lokaciji predloženog PPOV nije poznat te su navedeni podaci upotrebljeni za određivanje verovatnih nivoa; s obzirom da se predloženo PPOV nalazi na oko 22 km pored Begeja, od njenog ušća u Tisu i oko 7 km nizvodno od stanice za merenje nivoa površinskih voda, uzvodno od Zrenjanina, drugo upozorenje o poplavama se može okvirno odrediti na 79.4 mnv. Pod pretpostavkom margine od 1 m, nivo vode povratnog perioda od 100 godina procenjen je na 80.4 mnv.

5.2.7 Poređenje materijala kanalizacionih cevi

Najčešći materijali koji se koriste za sakupljanje otpadnih voda su beton (nearmirani ili armirani), polivinil hlorid (PVC), polietilen visoke gustine (HDPE), polietilen ojačan staklenim nitima (GRP). Različiti kriterijumi kao i prednosti i nedostaci koji utiču na izbor materijala cevi za sakupljnaje otpadnih voda, prikazani su u tabeli 8.2-1.

Tabela 8.2-1 Prednosti i nedostaci različitih cevnih materijala Način izgradnje Hemijska

otpornostMehanička otpornost

Vek trajanja

Troškovi izgradnje





Beton Polaganje u otvoreni rov, spajanje cevi prstenom i spojnicom, vodonepropusna zbog gumenog prstena Dužina cevi = 3 m

Normalna Normalna 30-50 Umereni

Armirani beton

Polaganje u otvoreni rov ili hidrauličko utiskivanje cevi, spajanje cevi prstenom i spojnicom, vodonepropusna zbog gumenog prstenaDužina cevi = 3 m

Normalna Normalna 30-50 Umereni

PVC Polaganje u otvoreni rov,spajanje cevi prstenom i spojnicom, vodonepropusna zbog gumenog prstena Dužina cevi = 6 m i 12 m

Slaba Normalna 40-50 Mali

HDPE Polaganje u otvoreni rov,spajanje cevi čeonim zavarivanjem Dužina cevi = 6 m i 12 m

Normalna Visoka 40-50 Umereni

GRP Polaganje u otvoreni rov,spajanje cevi naglavkomDužina cevi = 1 m do 3 m

Visoka Visoka 50 Umereni

5.3 Budući razvoj sakupljanja otpadnih voda

5.3.1 Aglomeracije

Određivanje aglomeracija je prvi i glavni korak u pripremi strategije investiranja u razvoj infrastrukture za komunalne otpadne vode; takvo definisanje je od izuzetnog značaja za praćenje usklađenosti sa zahtevima Direktive o tretmanu komunalnih otpadnih voda (UWWTD) i ostalim pratećim propisima. Tabela 8.3-1 sadrži prikaz uslova UWWTD.

Tabela 8.3-1 Uslovi Direktive o tretmanu komunalnih otpadnih voda Veličina aglomeracije

Uslov

Aglomeracija Kanalizacioni sistem Prečišćavanje> 10,000 ES Obezbeđen uz sistem za

sakupljanje (član 3 stav 1)Podleže strožem tretmanu (član 5 stav 2)

> 2,000 ES Obezbeđen uz sistem za sakupljanje (član 3 stav 1)

Sekundarno ili ekvivalentno prečišćavanje u skladu sa Aneksom I B (član 4 stav 1, 3)

< 2,000 ES Nema posebnih uslova Nema posebnih zahteva, ali podleže “odgovarajućem tretmanu” (član 7) za aglomeracije sa postojećom kanalizacijom

Definicija “aglomeracije” 159April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




Termin “aglomeracija” se definiše i tumači u dva dokumenta: • Direktiva o tretmanu komunalnih otpadnih voda (UWWTD), član 2.4; i • “Uslovi i definicije Direktive o tretmanu komunalnih otpadnih voda 91/271/EEC”, 16.

januar 2007, Brisel, poglavlje 1.Član 2.4 UWWTD definiše “aglomeraciju” na sledeći način:“aglomeracija” označava oblast gde su stanovništvo i/ili ekonomske aktivnosti dovoljno koncentrisani da bi se vršilo sakupljanje otpadnih voda i odvođenje istih do postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda ili do krajnje tačke ispuštanja”. “Dovoljna koncentracija” je od izuzetnog značaja i uglavnom relevantna za manje aglomeracije ili opštine koje mogu biti slične po veličini jednoj od kategorija u Direktivi (tj. 2,000 ES, 10,000 ES).

Dokument “Uslovi i definicije Direktive o tretmanu komunalnih otpadnih voda 91/271/EEC” navodi sledeće:

• Sve komunalne otpadne vode nastale u aglomeraciji moraju biti sakupljene, transportovane i prečišćene kao što nalaže Direktiva, imajući u vidu oticanje atmosferskih voda;

• Granice aglomeracije su granice trenutno izgrađenih područja i područja koja će biti izgrađena tamo gde otpadne vode mogu da budu sakupljane na isplativ način (veliki broj zgrada koje proizvode otpadne vode);

• Ukupno opterećenje otpadnih voda nastalih u aglomeraciji pokazuje veličinu aglomeracije u tehničkom smislu i prvi je i glavni kriterijum za određivanje uslova sakupljanja i tretman aotpadnih voda;

• Postojanje aglomeracije je nezavisno od postojanja sistema za sakupljanje. Koncept aglomeracije stoga takođe uključuje oblasti sa dovoljnom koncentracijom, ali gde još uvek nema kanalizacionog sistema;

• Granice aglomeracije ne moraju obavezno da se poklapaju sa granicama kanalizacionog sistema (samo u slučaju 100% priključenosti);

• Aglomeracija takođe može uključivati područja sa dovoljnom koncentracijom, ali gde još uvek nema sistema za sakupljanje otpadnih voda i/ili gde se upravljanje otpadnim vodama vrši kroz pojedinačne sisteme ili ostale odgovarajuće sisteme ili se sakupljanje vrši na neki drugi način;

• Granice aglomeracije mogu ili ne moraju da se poklapaju sa granicama administrativnih oblasti;

• Granice aglomeracije i generisano opterećenje (osoba-ekvivalent) treba da uzmu u razmatranje budući razvoj i da budu redovno ažurirani;

• Granice aglomeracije treba da budu određene po pojedinačnoj proceni;





• Granice aglomeracije mogu biti definisane razmatranjem isplativosti sakupljanja otpadnih voda. Granice aglomeracije se zasnivaju na (a) koncentraciji stanovništva (gustini naseljenosti), (b) koncentraciji privrednih aktivnosti i (c) koncentraciji kriterijuma a) ili a) i b) za komunalne otpadne vode koje treba sakupiti i transportovati.

Prvi aspekt je određivanje veličine (i obima) aglomeracije i odnosi se na definisanje “dovoljne i nedovoljne koncentracije” za sakupljanje generisanih otpadnih voda. Drugi aspekt je da li identifikovana naselja treba da budu pokrivena uslugama centralizovanog postrojenja za tretman otpadnih voda ili treba da imaju svoje zasebno postrojenje bez obzira da li postoji sistem za sakupljanje otpadnih voda ili ne. Izbor najpogodnijeg rešenja zavisi od mnogo različitih činilaca kao što su:

• Gde se koncentracije u naseljima smatraju nedovoljnim da bi se opravdao kanalizacioni sistem, uključivanje tog naselja u aglomeraciju treba da zavisi barem od troškova rešavanja pražnjenja i tretmana otpada iz pojedinačnih odgovarajućih sistema.

• Poređenje kapitalnih i operativnih troškova alternativnih rešenja kao što je centralno postrojenje ili više manjih postrojenja.

• Postojanje vodnog tela u koje se može vršiti ispuštanje i uticaj na kvalitet.

• U mnogim manjim naseljima smanjuju se broj stanovnika i privredna aktivnost.

• U kontekstu ovog projekta, važni su protok i opterećenje otpadnih voda koje ne dolaze iz domaćinstava te će razmotriti sledeće:

• Za industrijske otpadne vode: uticaj neophodnog preliminarnog tretmana i da li industrija treba da bude priključena na kanalizaciju ili da ima odvojen tretman; i

• Za industrijske otpadne vode: realne činjenice za budući razvoj.

Određivanje aglomeracija

Kao što je navedeno, sa izuzetkom Regionalnih planova upravljanja voda Zapadne i Južne Morave, nema regionalnih ili lokalnih master planova koji su okvirno ili jasno definisali granice aglomeracija u Srbiji. Glavni indikatori koji se koriste za određivanje aglomeracije su sledeći:

• Sakupljanje otpadnih voda gravitacionim sistemom moguće je za glavne delove dreniranih crpnih područja;

• Sistem za sakupljanje otpadnih voda dostiže maksimum stanovništva i/ili industrije/privrednih preduzeća;

• Prenosni cevovod/potisni cevovod imaju minimalnu dužinu;

• Treba sagraditi najmanje posebne objekte (sifoni, cevni mostovi, crpne stanice);





• Obezbeđivanje zemlje je moguće za izgradnju centralnog PPOV koje pokriva sva naselja aglomeracije;

• Investicioni troškovi centralnog PPOV su manji od troškova decentralizovanog PPOV u svakom naselju; i

• Investicioni i operativni troškovi za izgradnju crpnih stanica i potisnih cevovoda su manji od troškova izgradnje decentralizovanog PPOV u svakoj aglomeraciji.

Ključni faktori koje treba uzeti u razmatranje pri određivanju aglomeracije prikazani su u tabeli 8.3-2.

Tabela 8.3-2 Izabrani pokazatelji za određivanje aglomeracije Br. Pokazatelji Kriterijum Mera1 Naselje Ime -2 Razdaljina između svakog naselja i

predloženog PPOV < 10 km

3 Broj stanovnika u svakom naselju > 2,000 PE4 Gustina naseljenosti > 100 p/km2

5 Prosečna fakturisana količina vode > 100 l/c/d

Pregled aglomeracija

Grad Zrenjanin čine sledeća naselja:

Grad ZrenjaninAradacBanatski DespotovacBelo BlatoBotošElemirEčka

Jankov MostKlekKnićaninLazarevoLukino seloLukićevoMelenci

MihajlovoOrlovat PerlezStajićevoTarašTomaševacFarkaždinČenta

Koristeći glavni kriterijum, kao što je prikazano u tabeli 8.2-1, neka od navedenih naselja mogu biti izuzeta na osnovu kombinacije kriterijuma – da imaju manje od 2,000 ES i preko 10 km udaljenosti od mogućeg priključka na centralni sistem za sakupljanje otpadnih voda Grada Zrenjanina i/ili predloženog PPOV. Na osnovu navedenog, tabela 8.3-3 prikazuje moguća naselja koja mogu formirati aglomeraciju i ključne faktore.

Tabela 8.3-3 Predložena aglomeracija Naselje Stanov

ništvo Oblast (izgrađena)km2

Gustina naseljenosti (p/km2)

Udaljenost do PPOV/tačka ispuštanja voda

Količina vode (l/c/d)

Kanalizaciona mreža (% priključenosti)

Planirani/prošireni kanalizacioni sistem

Priklučen na kanalizacioni sistem Zrenjanina

Zrenjanin 75,743 23.5 3,223 - 253 94 2015-2020 xAradac 3,307 3.54 934 4.53 118 - 2015-2020 -





Elemir 4,303 4.18 1,029 7.00 150 60 2014-2017 xEčka 3,997 3.61 1,107 3.02 127 50 2014-2020 -Klek 2,711 3.43 790 3.52 180 75 2014-2017 -Lazarevo 2,879 3.18 905 7.10 148 - 2015-2020 -Lukino selo 495 1.13 438 1.70 146 - UnknownLukićevo 1,792 2.06 870 7.40 156 - 2015-2020 -Stajićevo 1,839 1.54 1,194 6.63 129 - 2015-2020 -

Tehničko-ekonomska analiza je sprovedena za svako naselje koje može biti uključeno u aglomeraciju Zrenjanin. Analiza pokriva dve alternative – jedna je izgradnja zasebnog PPOV za svaku aglomeraciju, a druga je izgradnja kolektora i crpnih stanica za transport sakupljenih otpadnih voda do centralnog postrojenja aglomeracije. Elemir je već priključen na kanalizacioni sistem Zrenjanina i definitivno je deo aglomeracije. Tri naselja (Lukićevo, Stajićevo i Lukino Selo) su vrlo blizu Ečke te su stoga razmatrana za ispuštanje otpadnih voda u kanalizacioni sistem Ečke. Sledeća tabela 8.3-4 prikazuje rezultate tehničko-ekonomske analize sa diskontnom stopom od 5.5%.

Tabela 8.3-4 Tehničko-ekonomska analiza za razmotrena naseljaNaselje Aradac Lukino

Selo/Ečka Ečka Klek Lazarevo Lukićevo/ Ečka

Stajićevo/ Ečka

Stanovništvo 3,307 497 4,500 2,700 3,000 1,700 1,800Ekvivalent stanovnika 3,638 547 4,950 2,970 3,300 1,870 1,980Razlika u visini od naselja 10 5 0 5 0 5 5Dužina transportnog kolektora, m 4,800 2,000 2,400 5,300 7,200 3,000 500

Prečnik transportnog kolektora, mm 250 150 300 250 250 200 200

Crpna stanica, instalirani kW 21 2 12 17 21 6 3Jedinični troškoviKolektor, RSD/m 7,664 5,708 8,708 7,664 7,664 6,664 6,664Crpna stanica, RSD/kW 610,921 1,344,018 739,141 656,296 603,178 941,778 1,179,050Inkrementalna jedinična cena CPPOV, RSD/es 8,722 8,792 8,694 8,737 8,730 8,762 8,760

Jedinična cena sopstvenog PPOV, RSD/es 21,105 34,795 19,458 22,265 21,654 25,155 24,778

Opcije transportaKapitalni troškoviTransportni kolektor, x1000RSD 36,787.7 11,415.7 20,898.9 40,619.7 55,181.5 19,992.3 3,332.1Crpne stanice, x1000RSD 12,632.3 2,983.3 8,913.0 11,079.7 12,930.7 5,720.3 3,791.4Inkrementalni troškovi CPPOV x1000RSD 31,729.5 4,806.8 43,032.8 25,949.8 28,808.7 16,385.1 17,344.0

Ukupno Capex, x1000RSD 81,149.5 19,205.8 72,844.7 77,649.2 96,921.0 42,097.7 24,467.4Godišnji operativni troškoviOdržavanje, x1000RSD/god. 494.2 144.0 298.1 517.0 681.1 257.1 71.2El.energija CS, x1000RSD/god. 603.8 38.9 352.1 493.0 626.0 177.4 93.9Ukupnol, x1000RSD/god. 1,098.0 182.9 650.2 1,010.0 1,307.1 434.5 165.1Ukupno Opex, x1000RSD 21,061.3 3,507.9 12,472.6 19,372.7 25,072.5 8,334.2 3,167.5

Ukupno Capex + Opex, x1000RSD 102,210.7 22,713.7 85,317.4 97,021.9 121,993.5 50,432.0 27,634.9

Opcija zasebnih PPOV Ukupno Capex, x1000RSD 76,773.4 19,022.2 96,316.0 66,126.2 71,459.5 47,039.2 49,060.8





Naselje Aradac Lukino Selo/Ečka Ečka Klek Lazarevo Lukićevo/

EčkaStajićevo/

EčkaInkrementalni operativni troškoviOdržavanje 3,838.7 951.1 4,815.8 3,306.3 3,573.0 2,352.0 2,453.0Ukupno Opex, x1000RSD 73,632.7 18,244.0 92,375.8 63,421.0 68,536.2 45,114.9 47,053.8

Ukupno Capex + Opex, x1000RSD 150,406.1 37,266.2 188,691.8 129,547.2 139,995.7 92,154.0 96,114.6

Optimalna maks.udaljenost do CPPOV (100000pe), km 8.8 4.0 9.6 8.0 8.9 7.1 7.4

Ova naliza pokazuje da sva navedena naselja mogu biti uključena u aglomeraciju Zrenjanin. Sva razmotrena naselja imaju sledeća zajednička obeležja:

• Snabdevanje vodom iz lokalnih izvora; i • Potpuno vlasništvo nad snabdevanjem i mrežom pripada zrenjaninskom JKP

“Vodovod i kanalizacija”.

Naselje Aradac trenutno nema kanalizaciju, ali će ispuštati otpadne vode u kanalizacioni sistem Zrenjanina. Naselje Elemir ima kanalizacioni sistem i otpadne vode iz Elemira se pumpaju ka kanalizacionom sistemu u Zrenjaninu. Naselje Klek trenutno ima kanalizacioni sistem, ali ispušta otpadne vode u Begej. Plan je da otpadne vode budu ispuštane u kanalizacioni sistem Zrenjanina. Naselje Ečka trenutno ima kanalizacioni sistem i ispušta otpadne vode u Begej. Planira se da budu ispuštane u buduće PPOV. Naselja Lukićevo, Stajićevo i Lukino selo nemaju kanalizaciju. Plan je da njihove otpadne vode budu ispuštane u buduće PPOV.

Slika 8.3-1 Naselja u predloženoj aglomeraciji Zrenjanin





5.4 Projekcije protoka otpadnih voda

Projekcije protoka otpadnih voda za naselja u projektnoj oblast i u izabranoj aglomeraciji urađene su za 2014, 2025. i 2045.





Tabela 8.4-1 Procena protoka otpadnih voda sa i bez infiltracije za 2014. godinu

Br. Sektor NaseljaPriključeno

stanovništvo (2014.)

Otpadne vode iz domaćinstava Ostale otpadne vode Ukupan prosečni protok bez infiltracije Infiltracija Ukupan protok -

sa infiltracijom

Potrošnja vode -

domaćinstva (l/cap/dan)

Qdom,

prosek

(l/s)

Kumulativno

Qdom (l/s)

Ostala potrošnja q n.d.

(l/cap/day)

*

Q n.d.

(l/s)

Kumulativno Q n.d.

(l/s)

Q prosek ukupno

(l/s)

Kumulativno Q

prosek ukupno

(l/s) bez infiltracije

Infiltracija qinfilt

(l/s)Kumulativ

no Qinf(l/s)

Q avg.total

(l/s) sa infiltracijo

m

Kumulativno Q avg.total


m

1 Sever Zrenjanin 27,500 120 34.38 37.50 4.11 4,11 38.49 41.61 20% 7,70 8.32 46.19 49.94

Elemir 2,500 120 3.13 0,00 3.13 20% 0,63 3,75

2 Istok Zrenjanin 15,000 120 18.75 18.75 38.14 38,14 56.89 56.89 20% 11,38 11.38 68.27 68.27

Klek 0 120 0,00 0,00 0,00 20% 0,00 0,00

Lazarevo 0 120 0,00 0,00 0,00 20% 0,00 0,00

3 Zapad Zrenjanin 31,000 120 38.75 38.75 2.47 2,47 41.22 41,22 20% 8,24 8.24 49.46 49.46

Aradac 0 120 0,00 0,00 0,00 20% 0,00 0,00

4 Jug Ečka 0 120 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 20% 0,00 0,00 0,00 0,00

Stajićevo 0 120 0,00 0,00 0,00 20% 0,00 0,00

Lukićevo 0 120 0,00 0,00 0,00 20% 0,00 0,00

Lukino selo 0 120 0,00 0,00 0,00 20% 0,00 0,00

5 UKUPNO 76,000 95,00 95.00 44.72 44.72 139.72 139.72 27.94 27.94 167.66 167.66

*industrijske otpadne vode (l/cap/dan), podaci JKP „Vodovod i kanalizacija“ Zrenjanin





Tabela 8.4-2 Projekcije protoka otpadnih voda sa i bez infiltracije za 2025. godinu

Br. Sektor NaseljaPriključen

o stanovništvo (2014.)


sa infiltracijom

Potrošnja vode -


Qdom,

prosek

(l/s)

Kumulativno Qdom

(l/s)

* Ostala potrošnja q

n.d.

(l/cap/dan)

Q n.d.

(l/s)

Kumulativno

Q n.d. (l/s)

Q prosek ukupno

(l/s)


(l/s) bez infiltracije


(l/s)Kumulativ

no Qinf(l/s)

Q avg.total (l/s) sa

infiltracijom

Kumulativno Q avg.total (l/s)

sa infiltracij

om

1 Sever Zrenjanin 28.266 120 35,33 40,31 15 4,42 4,75 39,75 45,06 20% 7,95 9,01 47,70 54,07

Elemir 3.981 120 4,98 8 0,33 5,31 20% 1,06 6,37

2 Istok Zrenjanin 15.418 120 19,27 22,06 43,12 43,31 62,39 65,37 20% 12,48 13,07 74,87 78,44

Klek 2.229 120 2,79 8 0,19 2,97 20% 0,59 3,57

Lazarevo 0 120 0,00 0,00 0,00 20% 0,00 0,00

3 Zapad Zrenjanin 31.863 120 39,83 39,83 8 2,66 2,66 42,48 42,48 20% 8,50 8,50 50,98 50,98

Aradac 0 120 0,00 0,00 0,00 20% 0,00 0,00

4 Jug Ečka 3.287 120 4,11 4,11 8 0,27 0,27 4,38 4,38 20% 0,88 0,88 5,26 5,26

Stajićevo 0 120 0,00 0,00 0,00 20% 0,00 0,00

Lukićevo 0 120 0,00 0,00 0,00 20% 0,00 0,00

Lukino selo 0 120 0,00 0,00 0,00 20% 0,00 0,00

5 UKUPNO 85.043 106,30 106,30 50,99 50,99 157,29 157,29 31,46 31,46 188,75 188,75





*projekcije potrošnje bez domaćinstava se zasnivaju na podacima koje je zabeležilo JKP „Vodovod i kanalizacija“ Zrenjanin, u 2013, i procenjenom privrednom rastu (1% do 2025. i 2% između 2025. i 2045.)

Tabela 8.4-3 Projekcije protoka otpadnih voda u 2045. godini

Br. Sektor NaseljaPriključeno stanovništv

o (2014.)


sa infiltracijom

Potrošnja vode -


Qdom,

prosek

(l/s)

Kumulativno Qdom

(l/s)

* Ostala potrošnja q n.d.

(l/cap/day)

Q n.d.

(l/s)

Kumulativno

Q n.d. (l/s)

Q prosek ukupno

(l/s)


(l/s) sa infiltracijom


(l/s)Kumulativ

no Qinf(l/s)

Q prosek

ukupno (l/s) sa

infiltracijom

Kumulativno Q prosek

ukupno (l/s) sa infiltracijo

m

1 Sever Zrenjanin 30.011 120 37,51 43,38 15 4,69 5,42 42,20 48,81 20% 8,44 9,76 50,64 58,57

Elemir 4.696 120 5,87 15 0,73 6,60 20% 1,32 7,92

2 Istok Zrenjanin 16.370 120 20,46 28,09 63,06 64,01 83,52 92,10 20% 16,70 18,42 100,22 110,52

Klek 2.959 120 3,70 15 0,46 4,16 20% 0,83 4,99

Lazarevo 3.142 120 3,93 15 0,49 4,42 20% 0,88 5,30

3 Zapad Zrenjanin 33.831 120 42,29 46,80 15 5,29 5,85 47,57 52,65 20% 9,51 10,53 57,09 63,18

Aradac 3.609 120 4,51 15 0,56 5,08 20% 1,02 6,09

4 Jug Ečka 4.362 120 5,45 11,08 15 0,68 1,39 6,13 12,47 20% 1,23 2,49 7,36 14,96

Stajićevo 2.007 120 2,51 15 0,31 2,82 20% 0,56 3,39

Lukićevo 1.956 120 2,44 15 0,31 2,75 20% 0,55 3,30

Lukino selo 540 120 0,68 15 0,08 0,76 20% 0,15 0,91

5 UKUPNO 103.481 129,35 129,35 76,67 76,67 206,02 206,02 41,20 41,20 247,22 247,22





*projekcija ostale potrošnje zasniva se na podacima koje zabeležilo JKP „Vodovod i kanalizacija“ Zrenjanin, u 2013, i procenjenom privrednom rastu (1% do 2025 i 2% između 2025. i 2045.)





Tabela 8.4-4 Domaćinstva i privreda – potrošači u periodu 2014-2045.

God.Stanovništ

voPriključeno stanovništ

vo

Otpadne vode iz

domaćinstava

Ostale otpadne

vode

Ukupan prosečni

protok bez infiltracije

Ukupan prosečni protok sa

infiltracijom

Ukupno maks. dnevni protok

Ukupno maks.

protok/sat

l/sec l/sec l/sec l/sec l/sec l/sec2014. 94,823 76,000 95 45 140 168 251 3952025. 97,463 85,043 106 51 157 189 283 4502045. 103,481 103,481 129 77 206 247 371 602

Tabela 8.4-5 Procena protoka otpadnih voda sa infiltracijom, maksimalni časovni i maksimalni dnevni, u 2014. godini

Br. Sektor NaseljaPriključeno

stanovništvo (2014.)

Ukupan protok - sa infiltracijom

KHarmanQ max

day(l/s)Kumulativno Q max day(l/s) Qmax

h

(l/s)Kumulativno

Qmax h

(l/s)Q prosek ukupno


m

Kumulativno Q prosek ukupno

(l/s) sa infiltracijom

1 Sever Zrenjanin 27.500 46,19 49,94 2,51 69,28 74,90 104,48 115,43Elemir 2.500 3,75 3,30 5,63 10,95

2 Istok Zrenjanin 15.000 68,27 68,27 2,78 102,40 102,40 169,43 169,43Klek 0 0,00 3,48 0,00 0,00 Lazarevo 0 0,00 3,46 0,00 0,00

3 Zapad Zrenjanin 31.000 49,46 49,46 2,46 74,19 74,19 109,77 109,77Aradac 0 0,00 3,41 0,00 0,00

4 Jug Ečka 0 0,00 0,00 3,33 0,00 0,00 0,00 0,00 Stajićevo 0 0,00 3,61 0,00 0,00

Lukićevo 0 0,00 3,62 0,00 0,00 Lukino selo 0 0,00 3,98 0,00 0,00

5 UKUPNO 76.000 167,66 167,66 2,10 251,49 251,49 394,63 394,63

Tabela 8.4-6 Projekcije protoka otpadnih voda sa infiltracijom, maksimalni časovni i maksimalni dnevni, u 2025. godini



Br.Sektor Naselja

Priključeno stanovništv

o (2025.)

Ukupan protok – sa infiltracijom

KHarmanQ max

day(l/s)Kumulativ

no Q max

day(l/s)Qmax

h

(l/s)

Kumulativno Qmax

h

(l/s)

Q prosek ukupno


m

Kumulativno Q

prosek ukupno (l/s) sa

infiltracijom

1 Sever Zrenjanin 28.266 47,70 54,07 2,50 71,55 81,10 107,43 126,03Elemir 3.981 6,37 3,30 9,55 18,60

2 Istok Zrenjanin 15.418 74,87 78,44 2,77 112,31 117,66 185,08 196,01

Klek 2.229 3,57 3,48 5,35 10,94

Lazarevo 0 0,00 3,46 0,00 0,00

3 Zapad Zrenjanin 31.863 50,98 50,98 2,45 76,47 76,47 112,65 112,65

Aradac 0 0,00 3,41 0,00 0,00

4 Jug Ečka 3.287 5,26 5,26 3,33 7,89 7,89 15,49 15,49

Stajićevo 0 0,00 3,61 0,00 0,00

Lukićevo 0 0,00 3,62 0,00 0,00

Lukino selo 0 0,00 3,98 0,00 0,00 5 UKUPNO 85.043 188,75 188,75 2,06 283,12 283,12 450,18 450,18



Tabela 8.4-7 Projekcije protoka otpadnih voda sa infiltracijom, maksimalni časovni i maksimalni dnevni, u 2045. godini

Br. Sektor NaseljaPriključeno stanovništv

o (2045.)

Ukupan protok – sa infiltracijom

KHarmanQ max

day(l/s)Kumulativn

o Q max

day(l/s)Qmax

h

(l/s)Kumulativno Qmax

h (l/s)

Q prosek ukupno


m

Kumulativno Q avg.total (l/s)

sa infiltracijom

1 Sever Zrenjanin 16.370 50,64 58,57 2,48 75,97 87,85 112,98 136,12

Elemir 2.959 7,92 3,30 11,89 23,14

2 Istok Zrenjanin 3.142 100,22 110,52 2,74 150,33 165,77 245,54 277,01

Klek 33.831 4,99 3,48 7,49 15,31

Lazarevo 3.609 5,30 3,46 7,95 16,16

3 Zapad Zrenjanin 4.362 57,09 63,18 2,43 85,63 94,77 124,94 143,24

Aradac 2.007 6,09 3,41 9,14 18,30

4 Jug Ečka 1.956 7,36 14,96 3,33 11,04 22,44 21,68 46,12

Stajićevo 540 3,39 3,61 5,08 10,76

Lukićevo 103.481 3,30 3,62 4,95 10,51

Lukino selo 30.011 0,91 3,98 1,37 3,17

5 UKUPNO 4.696 247,22 247,22 1,99 370,83 370,83 602,5

0 602,50

Protok otpadnih voda u satu maksimalne potrošnje vode, u 2025. godini, predstavlja osnovu za sledeće:

• Izračunavanje kapaciteta PPOV, kolektora i kanalizacionih crpnih stanica; i • Dijagnostička analiza postojećih kolektora i kanalizacionih crpnih stanica.

5.4.1 Aspekti dugoročnog razvoja sakupljanja otpadnih voda

Trenutno stanje kanalizacionog sistema u Zrenjaninu detaljno je razmotreno sa predstavnicima JKP “Vodovod i kanalizacija” Zrenjanin tokom 2014. Prema sakupljenim podacima, razgovorima i oceni aktuelnog sakupljanja otpadnih voda, zaključci su sledeći:

• Pokrivenost uslugom u gradu Zrenjaninu je već ~100%.

• Samo jedno naselje u aglomeraciji je priključeno na kanalizacioni sistem u Zrenjaninu (Elemir). Dva naselja u aglomeraciji imaju kanalizacionu mrežu, ali ispuštaju otpadne vode u reku (Klek i Ečka).

• S obzirom da je naselje Klek uzvodno od Zrenjanina, kanalizacija u Kleku bi mogla da bude priključena na postojeću kanalizaciju u Zrenjaninu čak i pre izgradnje PPOV.

• Pet naselja u aglomeraciji nema kanalizacionu mrežu (Aradac, Lazarevo, Lukićevo, Stajićevo i Lukino selo) i domaćinstva ispuštaju kanalizaciju/svoje otpadne vode u septičke jame. S obzirom da je nivo podzemnih voda visok, a septičke jame su propusne, ovakvo stanje nije prihvatljivo.





• Područje obuhvaćeno projektom je vrlo ravno i kanalizacioni sistem ima 40 kanalizacionih crpnih stanica (KCS). Sve KCS se ne održavaju redovno. Četiri najveće i najvažnije KCS su od značaja za komunalno preduzeće, ali manje nisu. Devet KCS nemaju pumpe. Pored toga, važnije KCS nemaju automatsko čišćenje rešetki. Ne postoji SCADA sistem što otežava rad i kontrolu.

• Kanalizacione crpne stanice bez odvoda ispuštaju otpadne vode u reku zbog čega je ona zagađena na čitavom području Zrenjanina.

• Većina KCS ima kapacitet koji je dovoljan za narednih 10 godina. Kapaciteti su dovoljni za priključivanje kanalizacije u Kleku i izgradnju mreže u Elemiru i Kleku. U slučaju potpune izgradnje kanalizacionih mreža u naseljima Aradac i Lazarevo, neke od KCS neće imati dovoljan kapacitet do 2025.

• Kolektori imaju dovoljan kapacitet za aktuelni i budući protok otpadnih voda.

• JKP “Vodovod i kanalizacija” Zrenjanin ne može da pokrije operativne i troškove održavanja sa postojećim cenama kanalizacije.

• JKP održava kanalizacione mreže u Elemiru, Kleku i Ečkoj, ali nema dovoljno sredstava za održavanje istih. Sektor za održavanje nije opremljen za adekvatno i redovno održavanje kanalizacionog sistema.

• Nema sistema GIS niti potpunih podataka o kanalizacionom sistemu. JKP ima dosta podataka o slivnim područjima na severu i zapadu, ali ne na istoku.

• Industrijski objekti se nalaze u istočnom slivnom području. Mlekara i industrija jestivog ulja ispuštaju otpadne vode bez ikakvog prečišćavanja. Mešavina otpadnih voda iz tih dveju industrija stvara velike blokade u kanalizacionom sistemu. Takva zapušenja moraju da otklone stručna preduzeća i to je vrlo skupo. Zapušenja utiču na usporavanje izvodno u kanalizacionoj mreži i uzrokuju štetu na slabim kolektorima manjeg prečnika.

• Kanalizacioni sistem sadrži velike količine površinskog/čvrstog otpada.

• S obzirom da oticanje površinskih voda/kiše nije potpuno rešeno, kanalizacija prima i mnogo kišnice te treba postaviti prelivnike na odgovarajuća mesta.

• Opštinske odluke o odlaganju površinskih voda/kišnice su donete, ali mnoge stambene zgrade ispuštaju kišnicu sa svojih krovova u kanalizaciju; JKP mora redovno da kontroliše takva nedozvoljena ispuštanja.

• Gradska uprava je planirala izgradnju PPOV na zemlji u vlasništvu opštine (parcela je u vlasništvu grada), nizvodno od Aleksandrovačkog kanala i uzvodno od ispusta kod Ečke. Zbog ideja o industrijskom razvoju u blizini lokacije, ova parcela je uneta u urbanističke planove i i dalje je rezervisana za tu svrhu. Ova lokacija je pogodna za priključenje kanalizacije u Ečkoj na PPOV, ali je neophodno zatrpavanje kako bi se izbegli nivoi voda povratnog perioda od 100 godina na reci Begej. Kako bi se PPOV smestilo na većoj visini, neophodno je da se nalazi na 4-5 km od reke ka istoku.





5.5 Prioritetne mere u sakupljanju otpadnih voda

5.5.1 Odgovarajuće rešenje za sakupljanje otpadnih voda

Rešenje za sakupljanje otpadnih voda u gradu Zrenjaninu postoji od 1980. Sakupljanje otpadnih voda se vrši na tri slivna područja na obe obale reke Begej i voda se crpi ka glavnom kolektoru na levoj obali Begeja. Dijagnostički prikaz glavnih kolektora i kapaciteta crpnih stanica dat je u odeljku 6. On pokazuje da su tehničke karakteristike glavnih crpnih stanica i kolektora dovoljne za aktuelno sakupljanje i ispuštanje otpadnih voda u postojeći recipijent - Aleksandrovački kanal.

Na području pokrivenom kanalizacijom u Zrenjaninu, 100% domaćinstava je priključeno na mrežu, odnosno 100% stanovnika Zrenjanina i 60% stanovnika Elemira. Na kraju projektnog perioda, 2045. godine, 100% stanovnika Zrenjanina, Elemira, Kleka, Lazareva, Aradca, Ečke, Stajićeva, Lukićeva i Lukinon sela biće priključeno na kanalizacioni sistem. Procena broja stanovnika priključenih na kanalizacioni sistem u periodu 2014-2045, data je u sledećoj tabeli.





Tabela 8.5-1 Priključenost stanovništva na kanalizacioni sistem 2014, 2025. i 2045. godineGodina 2014. 2025. 2045.

Slivno područje Naselja Br.

stanovnika

Procenat priključenosti

na kanalizaciju

Priključeno stanovništvo

Br. stanovnika


na kanalizaciju


Br. stanovnika


na kanalizaciju


Sever Zrenjanin 27.500 100% 27.500 28.266 100% 28.266 30.011 100% 30.011 Elemir 4.303 60% 2.500 4.423 90% 3.981 4.696 100% 4.696

Istok Zrenjanin 15.000 100% 15.000 15.418 100% 15.418 16.370 100% 16.370 Klek 2.711 0% 0 2.786 80% 2.229 2.959 100% 2.959 Lazarevo 2.879 0% 0 2.959 0% 0 3.142 100% 3.142

Zapad Zrenjanin 31.000 100% 31.000 31.863 100% 31.863 33.831 100% 33.831 Aradac 3.307 0% 0 3.399 0% 0 3.609 100% 3.609

Jug Ečka 3.997 0% 0 4.108 80% 3.287 4.362 100% 4.362 Stajićevo 1.839 0% 0 1.890 0% 0 2.007 100% 2.007

Lukićevo 1.792 0% 0 1.842 0% 0 1.956 100% 1.956 Lukino selo 495 0% 0 509 0% 0 540 100% 540

Stanovništvo 94.823 76.000 97.463 85.043 103.481 103.481





Rezultat procene je povećanje prosečnog protoka otpadnih voda iz domaćinstava od aktuelnih 95 l/sec do 129 l/sec u 2045. U istom periodu, protok industrijskih otpadnih voda će se povećati sa trenutnih 45 l/sec do 77 l/sec u 2045. To je ukupno povećanje prosečnog protoka otpadnih voda (sa infiltracijom) za 45 % (od 140 l/sec do 206 l/sec).

Rešenje za sakupljanje otpadnih voda sa tri slivna područja u Zrenjaninu je prihvatljivo trenutno kao i ubuduće. Uprkos procenjenom rastu broja stanovnika i industrijskog razvoja, kapaciteti postojećih glavnih kolektora, potisnih cevovoda i crpnih stanica Centar gradilište, Mali most, Kolektor D3 i Radnoti Mikloša dovoljni su za predviđeni protok otpadnih voda u prvih 10-15 godina, a neki i za duže vreme. Glavni razlog za to je određivanje obima kanalizacionog sistema prema industrijskom razvoju pre 30 godina. Od 1992, mnoge fabrike su zatvorene, a količina otpadnih voda iz industrijskih objekata je smanjena. Trenutna industrijska proizvodnja i prateća potrošnja vode su niski u poređenju sa periodom 1980-1990. i kanalizacioni sistem je trenutno prevrelik.

Poređenje procena budućeg protoka otpadnih voda za sva tri slivna područja u gradu i kapaciteti kanalizacionih crpnih stanica prikazani su u sledećim tabelama.

Tablela 8.5-2 Protok otpadnih voda u slivnim područjima u gradu Zrenjaninu, 2014 – 2045.

Slivno područje SEVER

u Zrenjaninu

Priključenost na

kanalizacionu mrežu

Priključeno stanovništ

vo

Ispuštanje otpadnih voda

iz domaćinstava

Ostale otpadne

vode

Ukupan prosečni


Ukupan prosečni protok sa infiltracijo

m

Ukupan maks. dnevni protok

Ukupan

maks. protok/sat

Godina l/sec l/sec l/sec l/sec l/sec l/sec2014. 100% 27.500 34 4 38 46 69 1042025. 100% 28.266 35 4 40 48 72 1072045. 100% 30.011 38 5 42 51 76 113

Kapacitet postojeće KCS Centar gradilište je180 l/sec.

Slivno područje ISTOK u

Zrenjaninu

Priključenost na



vo

Ispuštanje otpadnih voda iz

domaćinstava

Ostale otpadne

vode

Ukupan prosečni



m


Ukupan

maks. protok

/satGodina l/sec l/sec l/sec l/sec l/sec l/sec2014. 100% 15.000 19 38 57 68 102 1692025. 100% 15.418 19 43 62 75 112 1852045. 100% 16.370 20 63 84 100 150 246

Kapacitet postojeće KCS Kolektor D3 je 210 l/sec.

Slivno područje ZAPAD

u Zrenjaninu

Priključenost na



vo


domaćinstava

Ostale otpadne

vode

Ukupan prosečni protok

bez infiltracije

Ukupan prosečni protok sa

infiltracijom


Ukupan

maks. protok/

satGodina l/sec l/sec l/sec l/sec l/sec l/sec2014. 100% 31.000 39 2 41 49 74 1102025. 100% 31.863 40 3 42 51 76 1132045. 100% 33.831 42 5 48 57 86 125





Kapacitet postojeće KCS Radnoti Mikloša je 240 l/sec.

Sva 3 slivna

područja u Zrenjaninu

Stanovništvo



domaćinstava

Ostale otpadne

vode

Ukupan prosečni



m


Ukupan maks. protok/

sat

Godina l/sec l/sec l/sec l/sec l/sec l/sec2014. 73.500 73.500 92 45 137 164 246 3842025. 75.547 75.547 94 50 145 174 260 4052045. 80.211 80.211 100 73 173 208 312 483

5.5.2 Mere za priključivanje kanalizacionih sistema u naseljima Aradac, Elemir, Klek i Lazarevo na kanalizacioni sistemu Zrenjanina

S obzirom da otpadne vode u naseljima Aradac, Elemir, Klek i Lazarevo treba da budu ispuštane u kanalizacioni sistem Zrenjanina, glavni postojeći kolektori i crpne stanice u gradu treba da imaju dovoljne kapacitete da prime te količine.

Otpadne vode iz naselja Aradac biće ispuštane u slivno područje zapad. Predlog je da se Aradcu izgradi kanalizaciona mreža u drugoj fazi razvoja kanalizacionog sistema Zrenjanina, nakon 2025. Sadašnji kapaciteti kolektora 500 i 800 mm, KCS Radnoti Mikloša (240 l/sec) i potisnih cevovoda 2 x 300 mm dovoljni su za planirano priključenje kanalizacije u naselju Aradac na slivno područje sever.

Tabela 8.5-3 Količine otpadnih voda iz naselja Aradac u periodu 2015-2045. Godina Priključenos

t na kanalizacion

u mrežu



domaćinstava

Ostale otpadne

vode


bez infiltracij

e


m


Ukupan maks.

protok/sat

l/sec l/sec l/sec l/sec l/sec l/sec2014. 0% 0 0 0 0 0 0 02025. 0% 0 0 0 0 0 0 02045. 100% 3.609 5 1 5 6 9 18

Otpadne vode iz naselja Elemir se već ispuštaju u slivno područje sever. Predlog je da celokupno stanovništvo Elemira bude priključeno na kanalizaciju do 2045. Sadašnji kapaciteti potisnog cevovoda PE 200 mm, kolektora 400 i 500 mm i KCS Centar gradilište (180 l/sec) su dovoljni za priključenje na slivno područje sever (113 l/sec u 2045.) i planirano priključenje čitavog naselja Elemir (23 l/sec u 2045.) do kraja projektnog perioda.

Tabela 8.5-4 Količine otpadnih voda iz naselja Elemir u periodu 2015-2045. Godina Priključenost

na kanalizacionu

mrežu



domaćinstava

Ostale otpadne

vode


bez infiltracij

e


m


Ukupan maks.

protok/sat

l/sec l/sec l/sec l/sec l/sec l/sec2014. 60% 2.500 3 0 3 4 6 112025. 90% 3.981 5 0 5 6 10 192045. 100% 4.696 6 1 7 8 12 23





Kanalizacija u naselju Klek postoji i otpadne vode se ispuštaju u reku Begej, blizu krajnjeg istoka kanalizacionog sistema Zrenjanin. Priključivanje kanalizacije u Kleku na slivno područje istok kanalizacionog sistema Zrenjanin predloženo je kao prvi korak u svim opcijama dugoročnog razvoja (proširenje potisnog cevovoda 200 mm, dužine 500 m). Predlog je da se 100 % stanovnika Kleka priključi na mrežu do 2045.

Tabela 8.5-5 Količine otpadnih voda iz naselja Klek u periodu 2015-2045. Godina Priključenost

na kanalizacionu

mrežu



domaćinstava

Ostale otpadne

vode


bez infiltracij

e


m


Ukupan maks.

protok/sat

l/sec l/sec l/sec l/sec l/sec l/sec2014. 0% 0 0 0 0 0 0 02025. 80% 2.229 3 0 3 4 5 112045. 100% 2.959 4 0 5 5 7 15

Otpadne vode iz naselja Lazarevo biće ispuštane u slivno područje istok. Predložena je izgradnja kanalizacione mreže u Lazarevu u drugoj fazi razvoja kanalizacionog sistema Zrenjanin, posle 2025. Sadašnji kapaciteti kolektora 500,700 i 800 mm i KCS Kolektor D3 (210 l/sec) nisu dovoljni za prijem otpadnih voda iz Lazareva u drugoj fazi razvoja, nakon 2025.

Tabela 8.5-6 Količine otpadnih voda iz naselja Lazarevo u periodu 2015-2045. Godina Priključenost

na kanalizacionu

mrežu



domaćinstava

Ostale otpadne

vode


bez infiltracij

e


m


Ukupan maks.

protok/sat


Trenutni kapaciteti kolektora 500,700 i 800 mm i KCS Kolektor D3 (210 l/sec) dovoljni su za prijem otpadnih voda iz slivnog područja istok (185 l/sec u 2025.) i Kleka (15 l/sec u 2025.), u prvoj fazi razvoja, do 2025. Proširenje KCS Kolektor D3 je neophodno u drugoj fazi razvoja, kako bi se crpelo 277 l/sec otpadnih voda iz slivnog područja istok (246 l/sec), iz Kleka (15 l/sec) i Lazareva (16 l/sec) 2045. godine.

5.5.3 Mere za priključivanje kanalizacionih sistema u naseljima Lukićevo, Ečka, Stajićevo i Lukino selo na buduće PPOV Zrenjanin

S obzirom da naselja Lukićevo, Ečka, Stajićevo i Lukino selo moraju da ispuštaju otpadne vode u buduće PPOV, moraju biti izgrađeni novi kolektori/potisni cevovodi iz ovih naselja do PPOV.

Kanalizacija u naselju Ečka postoji i otpadne vode se ispuštaju u Begej, nizvodno od Zrenjanina. Priključivanje kanalizacije u Ečkoj na glavni kolektor u blizini predloženo je kao





prvi korak u svim opcijama dugoročnog razvoja. Predloženo je da 100% stanovništva Ečke bude priključeno do 2045.

Tabela 8.5-7 Količine otpadnih voda iz naselja Ečka u periodu 2015-2045.Godina Priključenost

na kanalizacionu

mrežu



domaćinstava

Ostale otpadne

vode


bez infiltracij

e


m


Ukupan maks.

protok/sat

l/sec l/sec l/sec l/sec l/sec l/sec2014. 0% 0 0 0 0 0 0 02025. 80% 3.287 4 0 4 5 8 152045. 100% 4.362 5 1 6 7 11 22

Naselja Lukićevo, Stajićevo i Lukino selo trenutno nemaju kanalizaciju; sakupljanje njihovih otpadnih voda i priključivanje na PPOV planirano je u drugoj fazi, posle 2025.

Tabela 8.5-8 Količine otpadnih voda iz naselja Lukićevo u periodu 2015-2045.Godina Priključenost

na kanalizacionu

mrežu



domaćinstava

Ostale otpadne

vode


bez infiltracij

e


m


Ukupan maks.

protok/sat


Tabela 8.5-9 Količine otpadnih voda iz naselja Stajićevo u periodu 2015-2045.Godina Priključenost

na kanalizacionu

mrežu



domaćinstava

Ostale otpadne

vode


bez infiltracij

e


m


Ukupan maks.

protok/sat


Tabela 8.5-10 Količine otpadnih voda iz naselja Lukino selo u periodu 2015-2045.Godina Priključenost

na kanalizacionu

mrežu



domaćinstava

Ostale otpadne

vode


bez infiltracij

e


m


Ukupan maks.

protok/sat

l/sec l/sec l/sec l/sec l/sec l/sec2014. 0% 0 0 0 0 0 0 02025. 0% 0 0 0 0 0 0 02045. 100% 540 1 0 1 1 1 3

Od ukupnog maksimalnog časovnog protoka od 602 l/sec u 2025, samo 15 l/sec iz Ečke će biti ispuštano u PPOV. Do 2045. godine, Ečka, Lukićevo, Stajićevo i Lukino selo će biti 100% priključeni na kanalizaciju i ispuštaće 47 l/sec ukupno. To će biti 8% ukupnog maksimalnog časovnog protoka u 2045. (602 l/sec). 178April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




5.5.4 Mere unapređenja postojećeg kanalizacionog sistema Zrenjanin

Mere unapređenja postojećeg kanalizacionog sistema Zrenjanin predložene su sve tri opcije. Uglavnom su fokusirane na sledeće:

• Bolji rad kanalizacionih crpnih stanica; • Ugradnja opreme za automatski rad kanalizacionih crpnih stanica i sistema SCADA; • Intenzivno čišćenje kolektora na područjima sa čestim zagušenjima; • Oprema za čišćenje kanalizacije; i • GIS za celokupni kanalizacioni sistem čije održavanje vrši komunalno preduzeće.

Tabela 8.5-11 Spisak kanalizacionih crpnih stanica kojima nedostaju pumpe Br. Naziv KCS Slivno

područjePumpe Q

(l/sec)H

(l/sec)Godina

izgradnjeStanje

13 Mala Vranjevačka Sever 1+1, centrifugalna 5 10 2009. Nema rezervne pumpe10 Sarajevska Sever 1+1, centrifugalna 10 15 2002. Nema pumpi11 29.novembra Sever 1+1, centrifugalna 5 15 2000. Nema pumpi3 Šumica Istok 1+1, centrifugalna 35 20 1985. Nema pumpi2 2.oktobar Istok 1+1, centrifugalna 20 15 1989. Nema pumpi1 Zeleno polje Istok 1+1, centrifugalna 30 10 1890. Nema pumpi20 Tot Ištvana 47/c Zapad 1+1, centrifugalna 5 10 2002. Nema rezervne pumpe23 Kun Bele 3 Zapad 1+1, centrifugalna 15 15 2003. Nema pumpi24 Feješ Klara Zapad 1+1, centrifugalna 10 15 2003. Nema pumpi

Tabela 8.5-12 Spisak kanalizacionih crpnih stanica kojima su potrebni novi prelivnici, automatske rešetke i sistem SCADABr. Naziv KCS Slivno

područjePumpe Q

(l/sec)H

(l/sec)Godina

izgradnjeStanje

5 Mali most - centar Sever, istok 2+0, centrifugalna 50 23 1961. Bez prelivnika, ručna rešetka (potrebna je automatska),bez sistema SCADA

21 Glavna Zapad 1+1, centrifugalna 30 18 2003. Dobro stanje, bez prelivnika

22 Mlin Zapad 1+1, centrifugalna 15 15 2003. Dobro stanje, bez prelivnika

2 2.oktobar Istok 1+1, centrifugalna 20 15 1989. Nema pumpi, prelivnik nije adekvatan

4 Kolektor D3 Sever, istok 2+1, sa zavrtnjem 210 9 1984. Bez prelivnika, ručna rešetka (potrebna je automatska),bez sistema SCADA

19 Radnoti Mikloša Zapad 3+1, centrifugalna 240 22 1982. Bez prelivnika, ručna rešetka (potrebna je automatska),bez sistema SCADA

Komunalnom preduzeću je potrebna oprema za redovno održavanje. Pored toga, za veće cevovode i kolektore neophodno je intenzivno čišćenje na sledećim deonicama: Šumadijska, Crnogorska, Birčaninova i Banatska ulica, Temišvarski drum od mlekare do brodogradilišta, kolektor od zelene pijace do ulice Cara Dušana. Ukupna dužina predložene deonice je 10 km.





Komunalno preduzeće u Zrenjaninu nema potpune podatke o cevovodima u kanalizacionom sistemu. Do 2014. godine, podatke o cevima i šahtovima u slivnom području zapad sakupljao je sektor za održavanje komunalnog preduzeća. 2014. godine urađen je glavni projekat za rekonstrukciju KCS Centar i takođe su sakupljeni podaci o cevima i šahtovima na slivnom području sever. Trenutno nema podataka o cevovodima u Elemiru, Kleku, slivnom području istok i Ečkoj. Komunalno preduzeće mora da formira pravi sektor za održavanje i neophodna je potpuna baza podataka. Jedan od predloga za dalji razvoj jeste nabavka servera sa softverom za upravljanje mrežom, sakupljanje podataka i obuka zaposlenih.

5.5.5 Mere za priključivanje postojećeg kanalizacionog sistema na novo PPOV

U ovoj studiji je sprovedena analiza predloženih lokacija za PPOV što je deo evaluacije opcija (Odeljak 8.7.5). Kako bi kanalizacija/otpadne vode iz kanalizacionog sistema Zrenjanin bile ispuštane, neophodno je proširenje glavnog kolektora – from Aleksandrovačkog kanala do PPOV.

Tabela 8.5-13 Neophodni kapaciteti glavnog kolektora od Aleksandrovačkog kanala do novog PPOV (protok otpadnih voda u vršnom času od Zrenjanina, Aradca, Elemira, Kleka i Lazareva)

Godina Zrenjanin Aradac Elemir Klek Lazarevo Ukupnol/sec l/sec l/sec l/sec l/sec l/sec

2014 384 0 11 0 0 3952025 405 0 19 11 0 4352045 483 18 23 15 16 556

Postojeći glavni kolektor do ispusta u Aleksandrovački kanal je ovoidnog oblika, 1200/800 mm, sa nagibom od 0.5 %0 i kapaciteta 553 l/sec (vidi dijagnostiku glavnih kolektora, tabela 6.4-14).

S obzirom da se PPOV nalazi nizvodno od Aleksandrovačkog kanala, glavni kolektor će biti proširen do PPOV sa 1,350/900 mm, kapaciteta oko 700 l/sec i nagibom od 0.5 %0, kako bi omogućio ulivanje površinske vode/kišnice.

5.6 Alternativni tretmani otpadnih voda

5.6.1 Osnovne informacije

Veličina predloženog PPOV određena je na osnovu definisane Aglomeracije (Poglavlje 3.8), sadašnjeg i projektovanog broja priključaka, uključujući tu i domaće i ne-domaće potrošače, kao i standarda za ispuštanje otpadnih voda utvrđenih u skladu sa važećom Uredbom.

U skladu sa aktuelnim propisima u Srbiji, usaglašenim sa Okvirnom direktivom EU o vodama, zahtevi u pogledu ispuštanja otpadnih voda u primaoce i zahtevano uklanjanje zagađujućih materija su kako sledi:





Tabela 8.6-1 Zahtevi u pogledu ispuštanja otpadnih voda iz PPOV u primaoceParametar Granična vrednost Minimalno zahtevano uklanjanje

mg/l %BOD5 (at 20°C) 25 70-90COD 125 75Ukupne lebdeće čestice 35 90

Krajnji primalac tretiranih ispuštenih voda je reka Begej. U ovom trenutku reka Begej nije kategorisan kao osetljivo telo. S tim u vezi, nije razmatrano uklanjanje hranljivih materija uz obezbeđivanje dovoljne količine koja omogućava potpunu nitrifikaciju radi sprečavanje ispuštanja amonijaka u primaoca, kao i denitrifikaciju kako bi se sačuvala potražnja za kiseonikom i, shodno tome, zahtevana energija za aeraciju.

U slučaju da u budućnosti bilo nacionalne ili međunarodne vlasti predvide strože zahteve u pogedu uklanjanja hranljivih materija, posebno u pogledu uklanjanja fosfora, izvršiće se dodatno uklanjanje i raspoređivanje objekata radi jednostavne nadogradnje PPOV radi uklanjanja biološkog fosfora.

Na osnovu detaljne analize raspoloživih podataka o aktuelnom prikupljanju otpadnih voda i fizičko-hemijskih karakteristika otpadne vode, planiranih aktivnosti na sanaciji i proširivanju sistema prikupljanja, kao i projektovanom rastu broja stanovnika i razvoju industrije, uzimaju se u obzir sledeći kriterijumi za projektovanje PPOV u Zrenjaninu:

Tabela 8.6-2 Kriterijumi za projektovanje PPOVStavka Opis Jedinica 2014. 2025. 2045.1 Protok otpadnih voda 1.1 Protok otpadne vode iz domaćinstva, Qs1 m³/d 8,208 9,158 11,1461.2 Protok industrijske otpadne vode, Qs2.2 m³/d 3,862 4,406 6,653

2 Protok suve otpadne vode bez infiltracije, Qs=Qs1+Qs2 m³/d 12,070 13,565 17,798

3 Protok infiltracije, Qf m³/d 2,414 2,718 3,560 m³/h 101 113 148 l/s 28 31 41

4 Protok (prosečan) po suvom vremenu, sa infiltracijom m³/d 14,484 16,283 21,358

Qd = Qs + Qf l/s 168 188 2475 Vršni satni protok po suvom vremenu m³/h 905 1,018 1,335 Qmax = Qs/f + Qf l/s 251 283 3716 Vršni satni protok po vlažnom vremenu m³/h 1,418 1,620 2,167 Qmax,h, WW l/s 394 450 6027 Zagađenje Opterećenje 7.1 Priključeno stanovništvo 76,000 85,043 103,4817.2 Ekvivalent stanovništva (PE) 98,529 110,747 142,2897.3 BOD5 kg/d 5,912 6,645 8,5377.4 COD kg/d 11,823 13,290 17,0757.5 TSS kg/d 6,897 7,752 9,9607.6 TN kg/d 1,084 1,218 1,5657.7 TP kg/d 177 199 2568. Koncentracije





Stavka Opis Jedinica 2014. 2025. 2045.8.1 Qd m³/d 14,484 16,283 21,3588.2 BOD5 mg/l 408 408 4008.3 COD mg/l 816 816 7998.6 TSS mg/l 476 476 4668.4 TN mg/l 74.8 74.8 73.38.5 TP mg/l 12.2 12.2 12.09 Standardi za ispuštanje9.1 BOD5 mg/l 25 25 259.2 COD mg/l 125 125 1259.3 TSS mg/l 35 35 359.4 TN mg/l - - -9.5 TP mg/l - - -10 Temperatura za projektovanje °C 12 12 12

Tehničke alternative za tretman otpadnih voda su donesene na osnovu sledećeg:• sadašnjeg i projektovanog opterećenja otpadnim vodama (hidraulično opterećenje i

opterećenje zagađujućim materijama);• Porast broja stanovnika i razvoj industrijskog kapaciteta na kraju projektnog perioda;• Dostupna prihvaćena urbanistička dokumentacija;• Planirani razvoj sistema za prikupljanje otpadnih voda u naseljima na projektnom

području; i • Sveobuhvatna tehnička debata sa korisnicima, uključujući tu i JKP “Vodovod i

kanalizacija”.

Predloženi PPOV će se sastojati od sledećeg:• Podizna pumpna stanica sa grubim sitima;• Preliminarni tretman, objekti i oprema, uključujući tu i fina sita sa ispiranjem i

sabijanjem zadržanih čestica i uklanjanjem nečistoća;• Biološki tretman na osnovu procesa zadržanog rasta aktivnog mulja sa nitrifikacijom i

denitrifikacijom; • Stabilizacija anaerobičnog mulja; i• Odstranjivanje ovde iz mulja.

S obzirom na veličinu postrojenja i zahtevanu efikasnost uklanjanja karbonskih organskih materija i prehrambenih materija, razmatrane su sledeće alternative:

• Alternativa 1 – Konvencionalni proces aktiviranja mulja (CASP) sa biološkim uklanjanjem hranljivih materija (BNR);

• Alternativa 2 – Sekvencijlani šaržni reaktor (SBR) sa uklanjanjem hranljivih materija; i • Alternativa 3 – Membranski bioreaktor (MBR).





Tabela 8.6-3 Osnovne karakteristike alternativa Opcija Ključne karakteristike

1 – CASP sa uklanjanjem hranljivih materija

Zasniva se na tri osnovne komponente – biološki reaktor (aeracioni bazen), sekundarnih aeracionih bazena i vraćanja aktiviranog mulja pumpanjem.Biološki reaktor je aerisan i stvara uslove da mikroorganizmi razgrađuje organske materije.Uklanjanje hranljivih materija se sastoji od uklanjanja azota kroz procese nitrifikacije i denitrifikacije. Uklanjanje biološkog fosfora je omogućeno dodatnom zapreminom pod anaerobičnim uslovima koji se stvaraju odgovarajućim mešanjem. U nekim fazama se dodaje sredstvo za smanjivanje sadržaja fosfora kako bi se poboljšalo uklanjanje.Mulj podleže daljem tretmanu pre odlaganja.

2 – SBR sa uklanjanjem hranljivih materija

SBR je proces zaustavljenog rasta aktiviranog mulja koji se odvija u sekvencama: punjenje, aeracija, taloženje, dekantacija. Ovo razdvajanje čvrstih od tečnih materija vrši se u istom bazenu.Uklanjanje bioloških hranljivih materija se zasniva na istom principu kao i konvencionalni sistemi sa aktiviranim muljem.Zato su potrebna najmanje dva modula da bi se obezbedio kontinuiran tretman otpadnih voda pri čemu svaki bazen radi u sekvencama.SBR obezbeđuje istu starost mulja, F/M i mešane suspendovane čvrste materije (MLSS kao konvencionalni sistemi sa aktiviranim muljem). Pročišćene otpadne vode se uklanjaju dekantacijom, a nataloženi mulj se ispumpava.

3 – MBR MBR funkcioniše kao sistem sa aktiviranim muljem sa integrisanim razdvajanjem čvrstih i tečnih materija u istom bazenu. Bazeni su konfigurisani kao zatvoren niz aerisanih bioreaktora suspendovanog rasta.Membrane su potopljene direktno u biološkom reaktoru.Primenjuju se u PPOV kod kojih su na snazi strogi zahtevi u pogledu otpadne vode, za ponovno korišćenje vode na područjima gde nema dovoljno vode, ili za tretman industrijske otpadne vode.Materije koje izlaze iz MBR imaju nizak nivo suspendovanih čvrstih materija što znači da je nizak i sadržaj bakterija, BOD, azota i fosfora. Dezinfekcija se vrši lako,a možda za njom i nema potrebe što zavisi od zahteva navedenih u dozvoli.Zbog velike starosti mulja u bazenu, otpadni mulj možda i ne treba dodatno stabilizovati, te se obično primenjuje zgušnjavanje i uklanjanje vode.

Osnovne prednosti i mane alternativa prikazane su u tabeli dole.





Tabela 8.6-4 Prednosti i mane alternativnih procesa Alternativa Prednosti i mane

1 – Sistem niskog opterećenja sa aktivnim muljem, sa biološkim uklanjanjem hranljivih materija

Prednosti: Neprestan radKompaktan sistemModularni razvojLak za radObezbeđuje traženi kvalitet otpadne vode. Manje zahtevan u pogledu rada i održavanja

Mane: Veći otisak na građane

2 – SBR Prednosti: Modularni pristup Fleksibilan rad u smislu sezonskih varijacija i opterećenjaKompaktan

Mane:Potpuno automatizovan proces za koji je potrebno kvalifikovano osobljeUopšte, veći operativni troškovi

3 – MBR Prednosti: Otpadne vode visokog kvalitetaManji otisak i stoga i manje potrebe za zemljištemManja količina mulja, što znači i manje kapacitete za brigu o mulju

Mane:Potpuno automatizovan te zahteva kvalifikovane rukovaoceKoličina vazduha koja je potrebna za čišćenje je duplo veća od količine koja je potrebna za aeraciju kod konvencionalnog sistema sa aktivnim muljemZačepljivanje membranskih kanala Veliki troškovi rada i odražavanja, uključujući tu i veliku potrošnju energije, korišćenje hemikalija, i zamenu membrana

Na osnovu prednosti i mana ove tri opcije, treća opcija je izuzeta iz dalje evaluacije. Dalja evaluacija se zasnivala na prva dva tretmana:

• Alternativa 1 – Konvencionalna tehnologija sa aktivnim muljem (CASP), uz obezbeđivanje BNR; i

• Alternativa 2 – Tehnologija sekvencijalnog šaržnog reaktora, uz uklanjanje hranljivih materija.

S obzirom na napred navedeni razvoj događaja u vezi sa prikupljanjem kanalizacionog otpada u naselju Zrenjanin, razvojem industrije i povećanjem broja priključaka, predviđa se fazna izgradnja PPOV. Imajući u vidu priključeno stanovništvo i industriju u ovom naselju, za prvu fazu izgradnje predviđena je izgradnja PPOV sa kapacitetom od 110.000 PE. Procesne jedinice PPOV će se projektovati za vršni satni protok – suvo vreme. Međutim, s obzirom da sadašnji kanalizacioni sistem prima i određene količine atmosferske vode, obezbediće se kombinovano zadržavanje protoka (retencioni bazen na ulazu u PPOV) kako bi se primila atmosferska voda koja povremeno ulazi u sistem

PPOV će se izgraditi u dve identične hidraulične linije, dok će se proces tretiranja sastojati od:





• Preliminarnog tretmana;• Sekundarnog tretmana sa uklanjanjem azota i obezbeđivanja uklanjanja biološkog

fosfora u budućnosti; • Tretman mulja (anaerobna stabilizacija mulja, zgušnjavanje mulja i odstranjivanje

vode)• U projektne proračune bio je uključen BNR, prvenstveno da bi se predvidele potrebe u

pogledu prostora i rasporeda objekata, za slučaj zahtevi da u budućnosti budu stroži; i • Navedene tehnologije obezbeđuju odgovarajući kvalitet otpadne vode i zasnivaju se

na rastu mikroorganizama koji čine aktivnu biomasu koja se održava u suspenziji u reaktoru..

5.6.2 Alternativa 1 - CASP sa BNR

CASP je najčešći proces koji se koristi za tretiranje otpadne vode iz domaćinstava i industrije. Otpadne vode koje su tretirane u napred opisanim objektima za preliminarni tretman se dovodi u sistem koji se sastoji od biološkog bazena u kojem se odvija proces sa aktivnim muljem, nakon čega dolazi do sekundarnog prečišćivača. Biološki bazen je ili sa potpuno mešanim protokom ili sa klipnim protokom gde se obezbeđuje kiseonik za žive organizme. Specifična koncentracija biomase (izmerena kao mešane suspendovane čvrste materije (MLSS) ili mešane volatilne suspendovane čvrste materije (MLVSS) se održava zajedno sa dovoljnom koncentracijom rastvorenog kiseonika (DO) (uglavnom 2 mg/l) kako bi se izazvala biološka degradacija rastvorljivog organskog sadržaja (BOD5 ili COD).

Za biološki bazen je obezbeđena aeracija difuznim sitnim mehurićima preko difuzora koji su raspoređeni po dnu, kojima se potreban kiseonik prenosi u biomasu a obezbeđuje i potpuno izmešani reaktor. Aerisana mešan tečnost iz aeracionog bazena se usled gravitacione sile preliva u jedinicu sekundarnog prečišćavanja da bi se izdvojila biomosa i prečišćena, tretirana vode dovela do ispusta. Izdvojena biomasa se vraća u aeracioni bazen vraćanjem pumpom za aktivni mulj (RAS), dok se višak biomase (dobijen tokom procesa biološke degradacije) odbacuje u uređaj za procesiranje mulja i odstranjivanje vode.

Odstranjeni mulj može još da bude neprijatnog mirisa i treba da se dalje tretira da bi se dobio biološki stabilan proizvod, sa završenim procesom truljenja, kao i da mu se smanji zapremina radi konačnog odlaganja ili upotrebe u poljoprivredi ili šumarstvu. Zbog velike starosti mulja i potrebe za kiseonikom za aerobnu stabilizaciju mulja u biološkim bazenima, te stoga i velike zapremine aerobnih bazena i velike potrošnje energije, mulj dobijen u ovom postrojenju biće stabilizovan anaerobno. Biogas dobijen u anaerobnim digestorima će se koristiti za svrhe grejanja. obezbediće se prostor za instaliranje Postrojenja za kombinovanu proizvodnju toplotne i električne energije (CHP) u drugoj fazi.





CASP sa malim opterećenjem je fleksibilan i robustan proces koji može da se sprovede na takav način da se azot i fosfor odstrane, a da istovremeno bude otporan na šok opterećenja koja proističu iz industrijskih ispuštenih materija. Iako su aerobne bakterije preovladavjući mikroorganizmi i ovom procesu, mogu da budu prisutne i druge aerobne, anaerobne i/ili nitrifilne bakterije, zajedno sa višim organizmima. Zato se, osim uklanjanja organskih materija, biološki mogu uklanjati i hranljive materije (organski amonijak, fosfor): om/denitrifikacijom i biološkim hvatanjem fosfora.

Sistemi sa aktivnim muljem su veoma efikasni kod uklanjanja karbonskih organskih materija. Zavisno od starosti mulja u bazenu sa aktivnim muljem, otpadni mulj može da bude predmet daljeg truljenja i zato je potrebna dodatna aerobna ili anaerobna stabilizacija pre odstranjivanje vode i konačnog odlaganja ili upotrebe.

Ključne karakteristike CASP sa BNR su sledeće:

Proces suspendovanog rasta aktivnog mulja sa uklanjanjem hranljivih materija

Otpadne vode

Opis procesaMikroorganizmi suspendovani u tečnostiAeracija koju obezbeđuju difuzori/površinski aeratoriPotrebna sekundarna sedimentacijaPravougaoni bazeni klipnog protoka, ili bazeni tipa „karusel“

KoristiStabilan i otporan na šok opterećenje/protokUklanjanje azota (amonijak i nitrat) koje je omogućeno kombinacijom oksičnih i anoksičnih uslova i recikliranja nitrataUklanjanje biološkog fosfora koje se može postići u dodatnim anaerobnim bazenimaMoguće uklanjanje hemijskog fosfataManja zapremina mulja i stabilniji mulj zahvaljući dužem starenju mulja u odnosu na veću brinu sistema sa potpunim mešanjem

OgraničenjaVeliki otisakKvalifikovani rukovalac za kontrolu procesa

Prikaz tipičnog procesa tretmana otpadne vode za CASP sa BNR dat je na slici dole.



Tretirane ispusne vode

Aeracija Aeraciona trasa

Recikliranje mulja Višak

mulja

FST

Aerobna zonaAnoksična zona

Recikliranje nitrata

Anaerobna zona

http://www.sswm.info/glossary/2/lettera#term18

http://www.sswm.info/glossary/2/letterd#term120

http://www.sswm.info/glossary/2/lettern#term119

http://www.sswm.info/glossary/2/lettero#term385

http://www.sswm.info/glossary/2/lettern#term380

http://www.sswm.info/glossary/2/letterm#term368

http://www.sswm.info/glossary/2/letterm#term368



Slika 8.6-1 Tipičan tlocrt CASP sa BNR





Slika 8.6-2 Prikaz tipičnog toka procesa – CASP sa BNR

Linija tretmana otpadne vode

A) Preliminarni tretman

Prvi korak u procesu je uklanjanje ostataka i lebdećih čvrstih materija koje se nalaze u otpadnoj vodi (plastika, krpe, ostaci toalet papira, itd.), a koje bi mogle da ometaju pravilan rad postrojenja za tretman. Dolazne otpadne vode ulaze u ulaznu komoru kroz glavnu kanalizacionu cev Ø 1350/900 mm.

Planirano je da se postave dva krupna sita sa otvorima od 25 mm uzvodno od korita podizne pumpne stanice. Podizna pumpna stanica ima tri pumpe (dve radne i jednu rezervnu) za podizanje vode do finih sita.

Višak protoka u slučaju vršnih protoka tokom olujnog vremena može da se skupi u retencionom bazenu koji je projektovan za 2-satno smeštanje za vreme vršnog protoka pri vlažnom vremenu. Retencioni bazen će biti smešten do podizne pumpne stanice, a imaće dve jedinice za mešanje kako bi se sprečilo taloženje u bazenu. 188April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




Obezbediće se i dodatna pumpna stanica za kontrolisano ispuštanje prikupljene atmosferske vode u nizvodni tretman.

Nizvodne jedinice su projektovane za vršni protok pri suvom vremenu.

Tabela 8.6-5 Projektni kriterijumi za podiznu pumpnu stanicu i retencioni bazenParametar Jedinica Period projekta

do 2025.

1 Gruba sita sa automatskim čišćenjemBroj jedinica kom. 2Veličina otvora mm 25Materijal od kojeg je urađeno AISI 304/316

2 Podizna pumpna stanica

Broj jedinica u radu za vodnu liniju kom. 2Broj rezervnih jedinica 1Kapacitet po pumpi m3/h 810 l/s 225

3 Retencioni bazenRetenciono vreme pri vršnom protoku po vlažnom vremenu h 2Zahtevana zapremina m3 3,240Zahtev pogledu mešanja W/m3 3Ukupna zahtevana energija za mešanje bazena kW 10

Podizna pumpna stanica će imati prostor za instaliranje dodatne pumpe za drugu fazu izgradnje. Predviđena su dva fina sita sa otvorima od 6 mm nizvodno od podizne pumpne stanice.

I gruba i fina sita imaće uređaje za automatsko čišćenje i ograđeni su kako bi se izbegli problemi sa neprijatnim mirisom. Materijal koji se zadrži na sitima se pere a onda sabija radi konačnog odlaganja. I oprema za pranje i sabijanje takođe mora da bude ograđena kako bi se izbegli problemi sa neprijatnim mirisom.

Nizvodno od finih sita omogućeno je da se fina mineralna taložljiva materija (šljunak i pesak), taloži u aerisanim komorama za krupniji pesak, dok se lebdeća mast i ulje odvajaju na površini delova za odvajanje masti. Vazduh se uvodi preko difuzora čime se pomaže da se delići šljunka i peska veći od 0,2 mm talože bez organskih nečistoća, te da ulje i mast izađu na površinu. Predviđene su dve uzdužne aerisane komore za šljunak, i to za konačni kapacitet postrojenja. šljunak se izdvaja potapajućom pumpom i onda se pere i sortira pre odlaganja. Mast nakupljena u komori za mast se prenesi u bafer bazen za mulj i rastvara zajedno sa muljem.

Tabela 8.6-6 Projektni kriterijumi za preliminarni tretmanParametar Jedinica Period projekta do 2025.Fina sita sa automatskim čišćenjem





Parametar Jedinica Period projekta do 2025.Projektni protok m3/h 810Broj jedinica u radu kom. 2Veličina otvora mm 6Materijal izrade AISI 304/316Presovanje materijala zadržanog na situBroj jedinica kom. 1Sadržaj DS % 30Komora za uklanjanje šljuka i mastiBroj jedinica kom. 2Vreme zadržavanja za QhWWF min 10Vrsta jedinice za uklanjanje šljunka Horizontalna brzina m/s ≤ 0.2Efikasnost odvajanja (Ø 0.2 mm) % ≥ 90Dužina komore m 23Odnos dubine i visine 0.8Šljunkasti materijal l/es/a 4Duvači u radu kom. 2Duvači u rezervi kom. 1Način rada Varijabilan protok vazduhaSortirna jedinica za pranje šljuka kom. 2Materijal izrade AISI 304

Tabela 8.6-7 Prosečna dnevna količina ostataka na situ i šljunkaParametar Jedinica 2025.

Ekvivalent stanovništva PE 110,747Specifična proizvodnja ostataka na situ l/PE∙a 5Ostaci na situ pre presovanja m3/d 3,034Broj presa za ostatke na situ kom. 1Protok po presi za ostatke na situ m3/h 2Efikasnost sabijanja % 30%Ostaci na situ posle prese za ostatke na situ m3/d 0.91Specifična gravitaciona sila ostataka na situ t/m3 0.7Težina sabijenih ostataka na situ za odlaganje t/a 233Specifična proizvodnja šljunka l/PE∙a 4Ukupna količina šljunka m3/a 443

B) Primarna sedimentacija

Ciljevi primarne sedimentacije su:• uklanjanje konačno rasutih čvrstih čestica njihovim skupljanjem u veće čestice; • uklanjanje koloidalnih materija njihovom apsorpcijom u veće čestice; i• uklanjanje lebdećih materija.

Otpad prolazi kroz distribucionu komoru i ulazi u bazene za sedimentaciju u kojima dolazi do neaktivne sedimentacije. Bazeni za primarno taloženje uklanjaju veće taložljive čvrste 190April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




materije iz otpadne vode pre nego što se ona ispusti u jedinice za sekundarni tretman, kao i preostale lebdeće materije na površini. Nataložene čvrste materije iz primarnog mulja koji se pumpa sa dna bazena u otvorene gravitacioni zgušnjivač radi daljeg tretiranja. Lebdeće materije se uklanjaju površinskom lopaticom koja je priključena na kolektor mulja. Obezbediće se i uređaj za uklanjanje pene.

Pored glavnih koristi koje donosi primarno taloženje, postiže se i sporedna korist od ekvilizacije sile otpadne vode tokom vremena zadržavanja u bazenu. Kada se radi o BNR, brzina površinskog prelivanja i period zadržavanja su najkraći mogući u okviru prihvatljivih projektinih kriterijuma, kako bi se omogućilo da najveće organsko opterećenje pređe u anoksičnu zonu. Distribuciona komora pre bazena za primarnu sedimentaciju se postavlja tako da se omogući zaobilaženje svakog pojedinačnog bazena i svih bazena.

Odabrani bazeni za primarnu sedimentaciju su cirkularni. Predviđeno je centralno punjenje bazena, pri čemu otpadne vode otiču u centralni bunar za punjenje koji rasipa ulazne brzine. Otpadne vode se kreću radijalno od bunara za punjenje do ustave i prelivaju se preko spoljne ivice bazena. Štitom se sprečava da lebdeće materije dospeju do ustave za prelivanje.

Tabela 8.6-8 Projektni kriterijumi za bazen za primarnu sedimentaciju Parametar Jedinica Period

projekta do 2025.

1 Bazen za primarnu sedimentaciju Vršna protočna brzina m³/h 1,018Odabrani oblik bazena cirkularniBroj bazena kom. 2Vreme zadržanja, pod max. DWF h 0.9Ukupna zapremina svih bazena m3 916Zapremina po bazenu m3 458Dubina vode sa strane m 3Zapremina po bazenu m3 458Prečnik bazena m 14

2 Efikasnost prečišćavanja i proizvodnja primarnog muljaEfikasnost uklanjanjaOpterećenje BOD5 % 25Opterećenje COD % 25Opterećenje SS % 50Opterećenje TN (TKN) % 9Opterećenje TP % 11Opterećenje primarnog mulja Opterećenje BOD5 u primarnom mulju, (BOD5) kg/d 1,661Opterećenje COD u primarnom mulju, (COD) kg/d 3,322Opterećenje SS u primarnom mulju, (SS) kg/d 3,876TN u primarnom mulju, (TN) kg/d 110TP u primarnom mulju, (TP) kg/d 22





Parametar Jedinica Period projekta do

2025.Proizvodnja primarnog muljaKoličina primarnog mulja kg/d 3,876Sadržaj suvih čvrstih materija kg/m3 40Protok primarnog mulja m3/d 97Kapacitet svake pumpe m3/h 11Broj pumpi (u radu) kom. 2Broj rezervnih pumpi kom. 1

C) Sekundarni tretman

Otpadna voda is komore as aerisanim šljunkom prolazi kroz distribucionu komoru i ulazi u fazu sa biološkim tretmanom gde dolazi u kontakt sa mikroorganizmima koji koriste preostale organske zagađujuće materije i hranljive materije. Fosfor je prisutan u otpadnoj vodi kao fosfat, kako u rastvorivoj, tako i u suspendovanoj formi. Samo 10 do 15% ukupnog fosfora sadržanog u taložljivim česticama može da se ukloni primarnom sedimentacijom. Princip uklanjanja fosfora iz otpadne vode se zato zasniva prenosu rastvorljivog fosfora biološkim tretmanom do čvrste faze nakon koje sledi razdvajanje čvrstih od tečnih materija. U procesu biološkog uklanjanja fosfora, polifosfati se akumuliraju uz pomoć bakterija i uklanjanju sa otpadnim aktivnim muljem. Bakterije koje akumuliraju fosfor (PAO) se izlažu naizmeničnim anaerobnim i aerobnim uslovima. Ako treba postići bolje biološko uklanjanje fosfora, influent mora da obezbedi dovoljno veliku količinu za biološko razlaganje spremnih nisko-molekularnih organskih materija u anaerobnom delu. Kolektor kanalizacije za dugu isporuku do postrojenja će obezbediti anaerobne uslove da bi se u izvesnoj meri obrazovale volatilne masne kiseline (VFAs). Mogućnost prenosa nataloženog primarnog mulja koji je bogat VFAs u anaerobni deo ako je to potrebno da bi se obezbedila dodatna sigurnost uklanjanja biološkog fosfora.

U komunalnim otpadnim vodama azot je prisutan kao amonijak i kao organski azot. Primarnim tretmanom uklanja se 10 do 15% ukupnog azota po Kjeldalu (TKN) iz sirove kanalizacije. Zato se za uklanjanje azota koriste biološki i fizičko-hemijski procesi. U sistemima sa biološkim tretmanom otpadne vode azot se uklanja asimilacijom (15-20% ukupnog azota) i biološki procesom uklanjanja azota koji se odvija u dve faze: nitrifikacija i denitrifikacija. U procesu nitrifikacije amonijak oksidiše u nitrat pomoću dve grupe bakterija koje deluju jedna za drugom: nitrobakterije i nitrosomone. Proces obezbeđivanja kiseonika aeracijom za oksidaciju amonijaka je proces koji iziskuje najveću potrošnju energije. Biološkim procesom denitrifikacije nitratazot prelazi u azot gas. Denitrifikacija se postiže kada heterotrofne bakterije koriste kiseonik iz nitrata i nitrita za organsku karbonsku oksidaciju. Krajnji proizvod je gasoviti azot koji se ispušta u atmosferu. Ovaj proces mora da se odivja u anoksičnim uslovima.





Najčešće konfiguracije postrojenja za uklanjanje fosfora i azota zasnivaju se na biološkim procesima i različitim kombinacijama anaerobnih, aerobnih i anoksičnih zona. Kada je u pitanju kanalizacija koja ulazi u sekundarni tretman u PPOV Zrenjanin, organsko opterećenje protiv ukupnog azota po Kjelhdalu i ukupnog fosfora zadovoljava zahteve za uklanjanje biološkog fosfora i azota korišćenjem anoksičnog procesa (denitrifikacija) ispred oksičnog procesa (nitrifikacije). Proces biološkog uklanjanja hranljivih materija se uglavnom sastoji iz sledećeg:

• anaerobne faze za oslobađanje P;• anoksična faza za denitrifikaciju; • oksična faza za uklanjanje ugljenika i nitrifikaciju; i • bazei završne sedimentacije.

Da bi se izbeglo doziranje dodatnog izvora ugljenika da bi došlo do reakcija, ili hemijsko doziranje za uklanjanje fosfora, na raspolaganju su modifikacija faza i pozicioniranja i brzina vraćanja aktivnog mulja. Međutim, treba se pobrinuti da se obezbedi da sva raspoloživa organska opterećenja dođu do biološkog koraka. Jedna od šema BNR procesa data ja na slici dole.

Slika 8.6-3 Šematski prikaz procesa BNR

Tabela 8.6-9 Projektni kriterijumi for biološki uklanjanje hranljivih materija



AN-AER-OBIC

AN-OXIC

OXICFST

RAS

WAS

INFLUENTEFFLUENTTT



Parametar Jedinica Period projekta do 2025.

1 OpterećenjaOpterećenje BOD5 kg/d 4,984Opterećenje COD kg/d 9,967Opterećenje SS kg/d 3,876Opterećenje TN (TKN) kg/d 1,109Opterećenje TP kg/d 177 Koncentracije na ulazu u biološki tretman: BOD5 mg/l 306COD mg/l 612SS mg/l 238Ukupni azot mg/l 68

2 Anaerobni bazenVreme hidrauličnog zadržavanja h 0.5Ukupna zapremina anaerobnih bazena m3 890Dubina vode u bazenu m 6

3 Bazen za nitrifikaciju-denitrifikacijuNO3-N koji se denitrifikuje mg/l 49.1Zapremina deni/nitrif VD/VA 0.4Starost aerobnog mulja d 7Starost denitrifikacije/nitrifikacije mulja d 12Opterećenje muljem kg/kg d 0.08MLSS kg/m3

Specifična proizvodnja viška mulja kgSS/kg BOD 1.08SVI ml/g 120Zahtevana ukupna zapremina m3 23,000Dubina vode u bazenu m 6Vertikalni razmak od površine vode m 0.6Broj bazena 2

4 Mešanje u N/DN bazenuSpecifični ulaz energije W/m3 5Vrsta jedinice za mešanje Vertikalna potapajuća

5 Unutrašnje recirkularne pumpeVrsta pumpe PotapajućaBroj jedinica kom. 2Broj jedinica per bazen kom. 1

6 Duvačka stanicaKoncentracija rastvorenog kiseonika koja se održava mg/l 2.0Projektna temperatura °C 20Broj duvača n+1OVd,C kgO2/kgBOD5 1.11OVd,D kgO2/kgBOD5 0.44OVd,N kgO2/kgBOD5 0.74






Ukupan potreban kiseonik kg/h 760Zahtevani kapacitet duvača m3/min 90Prosečna potrošnja energije kW/h 210

D) Završna sedimentacijaPosle sekundarnog (biološkog) tretmana, nitrifikovani protok prelazi u bazene završne sedimentacie gde se najveći deo bioloških čvrstim materija taloži kao sekundarni mulj, a pročišćene otpadne vode prelaze na dezinfekciju, a onda u izlaznu cev da bi se ispustile u Aleksandrovački kanal.

Bazeni za sedimentaciju treba da obezbede dobru efikasnost taloženja, ali istovremeno mulj ne sme da pređe u anoksičnu do anaerobne faze kako bi se izbeglo rastvaranje fosfora. Zato su bazeni projektovani sa bezbednom brzinom površinskog prelivanja, ali sa oštrim vremenom zadržavanja i visinom prekrivača mulja. Nataloženi mulj se uklanja uz pomoć rotacionog strugača.

Kada je u pitanju proces BNR, nešto nataloženog aktivnog mulja se vraća u proces u preanoksičnom delu radi kontakta sa kanalizacijom kako bi se obezbedila denitrifikacija vraćenog mulja. Preostali deo nataloženog aktivnog mulja mora da ukloni iz procesa kao otpadni aktivni mulj.

Vraćeni aktivni mulj se puma pomoću pumpne stanice za vraćeni aktivni mulj. Višak mulja koji se proizvede u biološkom procesu se upumpava u liniju za tretiranje mulja uz pomoć pumpne stanice za višak aktivnog mulja.

Uklonjeni otpadni aktivni mulj zahteva odvojeno zgušnjavanje i dalji tretman radi smanjenja zapremine i stabilizacije u procesu anaerobne digestije.

Tabela 8.6-10 Projektni kriterijumi za bazen za završnu sedimentaciju


1 Bazen za završnu sedimentaciju Broj jedinica kom. 2

Vrsta

Cirkularna, centralno napajanje

Indeks mulja, SVI ml/g 120Vreme zgušnjavanja mulja (prema ATV-DVWK-A 131E) h 2

Suvi čvrsti sadržaj na dnu bazena (mulj na dnu) kg/m3 11

Suvi čvrsti sadržaj RAS kg/m3 7.8Maksimalni suvi čvrsti sadržaj u AT (MLSS) kg/m3 3.34Ograničeno površinsko opterećenje zapremine mulja l/m2∙h 480






Maksimalna brzina površinskog prelivanja m/h 1.2Zahtevana efektivna površina po prečistaču m2 425SS opterećenje (treba da bude manje od 10 kg SS/m2∙d) kgSS/m2∙d 4

Visina zone bistre vode, (h1) m 0.50Visina za adaptaciju, (hPuffer) m 0.00Visina separacione zone/zone povratnog protoka, (h2)

m 1.75

Visina zone za smešttaj mulja /protok gustine (h3)

m 0.76

Visina zone za zgušnjavanje mulja/ uklanjanje mulja, (h4)

m 1.51

Ukupna visina na 2/3 putanje protoka, (htot.) m 4.52Prečnik bazena, (DFST) m 23

2 Pumpna stanica za povratni mulj Broj pumpi 2+1Suvi čvrsti sadržaj u povratnom mulju 0.7-0.9

2 Pumpna stanica za otpadni mulj Dnevno proizvedeni WAS - SPd na 12 °C kg/d 5,961Suvi čvrsti sadržaj viška mulja, SSBS kg/m3 7.8Protok viška mulja, (QWAS) m3/d 765Broj pumpi kom. 2Rezerva kom. 1

Slika 8.6-4 Predloženi tlocrt PPOV





3

1

3

4

4

2

5

5

6

8

7

9

12

11

1010

14

15

13

18

17

16

1. Preliminary Treatment2. Retention Tank3. Preliminary Sedimentation Tanks4. Activated Sludge Tanks5. Final Sedimentation Tanks6. Provision for Phosphorous removal7. Blower Station8. Transformer Station9. Gravity thickener for Primary Sludge10. Anaerobic Digesters11. Mechanical Building12. Final Thickener13. Sludge Thickening and Dewatering Building14. Biogas Holder15.Flare16. Guard house17. Administrative Building18. Workshop and Guarage

II PHASE

I PHASE





Slika 8.6-5 Prikaz toka procesa – Linija otpadne vode

- WASTEWATER LINE

- COMPRESSED AIR LINE- SLUDGE LINE

INLETCHAMBER

5. AIR BLOWERS FOR GRITCHAMBER AERATION

10. SLUDGERECYCLING PUMPING

STATION

OUTLETCHAMBER

SLUDGERECIRCULATION

BY-PASS LINE

MUNICIPALCOLLECTOR

INDUSTRIALCOLLECTOR

DN1200

DN1200

2. LIFTING PUMPINGSTATION

II PHASE

EXCESS SLUDGETO THICKENER

TREATEDEFFLUENT

II PHASE

TO SLUDGEBUFFER TANK


11. EXCESSSLUDGE

PUMPINGSTATION

LEGEND:

1. COARSE SCREENS

2. LIFTING PUMPING STATION

3. FINE SCREENS

4. AERATED GRIT CHAMBER

5. AIR BLOWERS FOR GRIT CHAMBER AERATION

6. PRIMARY CLARIFIER

7. BIOLOGICAL TREATMENT TANKS

8. AIR BLOWERS FOR BIOAERATION

9. FINAL CLARIFIER

10. RETURN SLUDGE PUMPING STATION

11. EXCESS SLUDGE PUMPING STATION

12. PRIMARY SLUDGE PUMPING STATION

13. STORM WATER RETENTION TANK

1. COARSE SCREENS 3. FINE SCREENS

4. AERATED GRIT CHAMBER

6. PRIMARY CLARIFIER

7. BIOLOGICAL TREATMENT LINE 9. FINAL CLARIFIER

8. AIR BLOWERS FOR BIOAERATION

13. STORM WATERRETENTION TANK

OVERFLOW BY-PASS LINE TO THEOUTLET CHAMBER


TO GRAVITYTHICKENER

12. PRIMARY SLUDGE PUMPING STATION





5.6.3 Alternative 2 - SBR

Sekvencijalni šaržni reaktor (SBR) je tehnološki proces sa modifikovanim aktivnim muljem u kojem se svi različiti procesi (taloženje i aeracija) odvijaju u jednom bazenu i to prema unapred programiranom vremenskom planu. Proces sa aktivnim muljem je isti kao produžena aeracija sa aeracijom otpadne vode tokom unapred utvrđenog perioda i taloženjem koje je isto tako u unapred utvrđenom periodu.

Proces SBR koristi reaktor sa punjenjem i povlačenjem i potpunim mešanjem tokom šaržne reakcije, pri čemu do narednih koraka reakcije (mešanje/aeracija) i pročišćenja dolazi u istom bazenu. Sistem SBR ima četiri koraka koji se izvode jedan za drugim kako sledi

• Punjenje;• Reagovanje; • Taloženjem (sedimentacija/pročišćavanje); i • Povlačenje (dekantacija).

Da bo se obezbedio kontinuiran protok otpadne vode, bazeni SBR su upareni u nizu tako da, pošto se završi punjenje prvog reaktora (do unapred određenog nivoa vode), počinje punjenje drugog. Trajanje i redosled ciklusa reakcije zavisi od zahteva (samo uklanjanje ugljenika, uklanjanje hranljivih materija, itd.). Po završetku ciklusa procesa, omogućava se taloženje suspendovane tečnosti, a onda se pomoću dekantora izvlači pričišćena voda. Konačno, opet počinje punjenje bazena. Broj bazena koji je potreban zavisi od očekivanih protoka i trajanja svakog od ciklusa procesa, ali bi trebalo da bude najmanje dva bazena..

Ovaj tehnološki proces se dobrano oslanja na ventile, pumpe, duvače, itd. kojima se upravlja preko softvera. Ova tehnologije je veoma fleksibilna, ali softver mora da bude napisan tako da može da se modifikuje za potrebe različitih protoka i nivoa kvaliteta otpadne vode.Višak mulja iz ovog procesa treba redovno da se uklanja iz bazena, a proces tretiranja mulja je istovetan procesu za CASP.

S obzirom na to, druga alternativa za tretman otpadne vode u PPOV Zrenjanin koja je bila predmet razmatranja, tj. sekvencijalni šaržni reaktor – SBR, preliminarni i primarni tretman dolazne otpadne vode će biti isti kao za Alternativu 1 - CASP.

Međutim, u ovoj opciji je razmatran i alternativan biološki tretman. SBR je reaktor šaržng tipa gde se aeracija i sedimentacija odvijaju u istom reaktoru.

U ključne karakteristike spada sledeće:





Sekvencijalni biološki reaktor (sa BNR)

Tank 1 Tank 2

Stage 1 1. Fill/ equalization

Stage 2 2. Aerate 3. Settle 4. Decant 5. Desludge

Decanter

Anaerobic Zone

Stage 2 2. Aerate 3. Settle 4. Decant 5. Desludge

Stage 1 1. Fill/ equalization

Cycle 1

Cycle 2

Wastewater

Treated Effluent

Sludge Recycle

Sludge Recycle

Sludge Storage

Screened Wastewater

Opis procesa• Mikroorganizmi suspendovani u tečnosti• Aeracija koju se obavlja pomoću difizora /

površinskih aeratora• Svi procesi se odvijaju u istom bazenu

Koristi• Mali otisak• Niski troškovi izgradnje• Bazeni za taloženje nisu potrebni• Reciklaža mulja nije potrebna• Može da se projektuje samo za uklanjanje

ugljenika, kao i za uklanjanje nitrata i fosfata

Ograničenja• Visoke potrebe za automatizacijom• Kompleksan sistem kontrole• Komplikovan sistem dekantovanja

Tipični tlocrt SBR postrojenja za tretman otpadne vode je prikazan na slici dole.





Slika 8.6-6 Tipični tlocrt SBR postrojenja za tretman otpadne vode

Strategija faznog punjenja se primenjuje u SBR za tretiranje otpadne vode iz urbanih sredina sa uklanjanjem azota i fosfora, kao i izmenjivanje anoksične i aerobne faze kako bi se postiglo uklanjanje azota. Naime, uvodi se početna anaerobna faza kako bi se omogućilo uklanjanje fosfora u SBR. Mogu se koristiti različite strategije punjenja, duge i kratke faze punjenja, kao i različit broj punjenja, od šest do tri, za ove performanse u uklanjanju azota i fosfora. Ciklusi mogu da uključuju naizmenične periode „sa vazduhom“ i „bez vazduha“ tokom faze reakcije kako bi se stvorili aerobni/anoksični/anaerobni uslovi za što bolju nitrifikaciju/denitrifikaciju i puštanje i hvatanje fosfora. Mešalice mogu da se dodaju za rad tokom perioda „bez vazduha“ kako bi se postigao optimalan kontakt supstrata i mikroorganizama.

Da bi se obezbedila dovoljna koncentracija organskih materija za stabilan rad sistema, treba uzeti u obzir odnos punjenja ugljenik / fosfor (C/P) i ugljenik/ azot (C/N).Da bi se postiglo uklanjanje biološkog fosfora, potrebni su anaerobni uslovi za VFAs i smeštanje u PHA. Tako će dodatna anaerobna faza uzvodno poboljšati hvatanje neposredno dostupnih biološki razgradivih organskih materija pomoću PAOs, nakon čega sledi aerobna faza za hvatanje fosfata sa potrošnjom uskladištenih proizvoda. Iz ovog razloga ciklus uklanjanja je modifikovan tako da obezbeđuje različite uslove sredine u najmanje tri faze punjenja (pri čemu prva udvostručava zapreminu drugih). 201April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




Kod postrojenja BNR, SBR eliminiše potrebu za pumpama i cevima za povraćaj aktivnog mulja (RAS), kao i za ponovnom cirkulacijom unutrašnjih mešanih čvrstih materija suspendovanih u tečnosti (MLSS). Osmočasovni ciklus su projektovani sa sledećim fazama: 1.0 h anaerobna, 3.5 h aerobna, 1.5 h anoksična, 1 h taloženje i 1 h dekantacija.

Principi BNR:• Nitrifikacija amonijaka - azota;• Oksični uslovi;• Denitrifikacija nitrata i nitrita;• Anoksični uslovi;• Neorgansko oslobađanje P;• Anaerobni uslovi;• Intenzivnije hvatanje P; i • Oksični uslovi.

U anaerobnim uslovima organizmi koji akumuliraju fosfor (PAO) mogu da hvataju volatilne masne kiseline (VFA) i da ih skladište unutar ćelije kao polihidroksialkanoate (PHA). Istovremeno, troši se pul polipfosfata pri čemu se fostati oslobađaju u tečni medijum. U aerobnim ili anoksičnim uslovima PAO hvata rastvorljive fosfate kako bi uz pomoć oksidacije uskladištenih PHA povratio nivoe intercelularnog pula polifosfata. Pored toga, energija koja se dobija od PHA se koristi i za rast. Fosfor se hvata u anoksičnim ili aerobnim uslovima tako što se koriste nitrati ili kiseonik kao primaoci krajnjeg elektrona. Prednost anoksičnog uklanjanja fosfata je to što može značajno smanjiti i količina COD i količina kiseonika koja je neophodna za uklanjanje hranljivih materija jer se uskladišteni PHA koristi istovremeno za denitrifikaciju i za hvatanje fosfata. Microbiološka aktivnost u organskoj materiji i uklanjanje hranljivih materija podrazumevaju fizičke i hemijske promene koje su primetne ako se on-line prati količina pH, DO i ORP tokom ciklusa.

Tabela 8.6-10 Projektni kriterijumi za SBRProjektni SBR Jedinica Zima 2025. Projektna temperature °C 12Broj ciklusa na dan 3Kompletno vreme ciklusa h 8Anoksična h 0.5Vreme rakcije h 5.25Vreme taloženja h 1Vreme dekantacije h 1Vreme praznog hoda h 0.25MLSS mg/l 3,000Starost mulja d 12Višak mulja kgSS/d 5,961SVI ml/g 120Broj bazena 4Ukupna zahtevana zapremina m3 28,000Dubina vode u bazenu m 6





Projektni SBR Jedinica Zima 2025. Pumpe za evakuaciju otpadnog mulja 4Kapacitet po dekantoru m3/h 2,100

5.6.4 Tretman mulja

Kada se tretiraju komunalne otpadne vode, odlaganje mulja je problem koji sve više dobija na značaju i može da dostigne do 50% sadašnjih operativnih troškova PPOV. Iako su mogući različiti načini odlaganja, anaerobno razlaganje ima važnu ulogu jer može da organske materije dalje pretvori u biogas (60-70% metan, CH4), jer se tako smanjuje količina čvrstih materija u končanom mulju za odlaganje i istovremeno uništava najveći deo patogena prisutnih u mulju i suzbija problem neprijatnog mirisa koji se vezuje za odlaganje rezidualnog mulja. Anaerobno razlaganje tako optimizuje troškove PPOV, njegov ekološki otisak i smatra se delom modernog PPOV. Potencijal korišćenja biogasa kao energenta opšte je prihvaćen i razvijaju se tehnike za nadograđivanje kvaliteta kako bi se unapredilo korišćenje energije.

Predlozi uključuju:

A) Zgušnjavanje mulja

Zgušnjavanje mulja je predviđeno da bi se obezbedilo sledeće:• smanjenje zapremine;• smanjenje kapaciteta za fermentaciju, i • bolje rezultate jedinice za odstranjivanje vode.

Zgušnjavanje jer prva faza u smanjivanju zapremine mulja. Proces zgušnjavanja odgovara povećanju koncentracije mulja prikupljenog u bazenima za primarnu ili završnu sedimentaciju. Zgušnjivač primarnog mulja je cirkularnog tipa otvorene gravitacije. Onda se omogućava taloženje i sabijanje primarnog mulja, a zgusnuti mulj se povlači sa dna bazena. Gravitacioni zgušnjivač je projektovan na osnovu brzine površinskog prelivanja i opterećenja čvrstim materijama, ali dozvoljava mulju da dospe samo u fazu acidifikacije. Zgusnuti mulj se upumpava u bafer bazen za mulj gde se meša sa zgusnutim aktivnim muljem i mastima i onda upumpava u digestor. Supernatant se pumpa u procesu biološkog tretmana.

Tabela 8.6-11 Projektni kriterijumi za zgušnjivač primarnog muljaParametar Jedinica Period trajanja

projektaParametar Jedinica 2025.Količina primarnog mulja kg/d 3.876Sadržaj suve čvrste materije u primarnom mulju pre zgušnjavanja kg/m3 40

Protok primarnog mulja pre zgušnjavanja m3/d 97Vreme zadržavanja d 2.0Zahtevana zapremina po zgušnjivaču m3 194Zahtevana ukupna zapremina m3 194Maksimalno površinsko opterećenje kg/m2/d 50Zahtevani prečnik po bazenu m 9.9





Parametar Jedinica Period trajanja projekta

Broj zgušnjivača kom. 1Prečnik m 10Dubina vode m 2.5Sadržaj suvih čvrstih materija na izlazu kg/d 3,876Sadržaj suvih čvrstih materija posle zgušnjivača kg/m3 50

Protok zgusnutog mulja m3/d 78Protok supernatanta m3/d 19

Otpadni aktivni mulj (WAS) se zgušnjava pomoću gravitacijskog trakastog zgušnjivača ili druge jedinice za mehaničko zgušnjavanje. Oba zgusnuta mulja se mešaju pre nego što uđu u aerobne digestore. Na taj način proces zgušnjavanja se intenzivira i primarni i otpadni aktivni mulj će imati manju zapreminu. Tako se poboljšavaju rezultati rada anaerobnih digestora i smanjuje ukupna zapremina digestora.

Tabela 8.6-12 Projektni kriterijumi za zgušnjavanje mulja Parametar Jedinica Period projekta

do 2025.Količina WAS kg/d 5,961Dnevna zapremina WAS m3/d 765Koncentracija DS u ulaznom mulju kg/m3 7.8Koncentracija DS u izlaznom mulju kg/m3 50Zapremina izlaznog mulja posle zgušnjavanja m3/d 119Odabrana vrsta zgušnjivača / trakaVreme rada po danu, max. h/d 10Zahtevan kapacitet zgušnjivača kg/d5 8,345Hidraulični kapacitet zgušnjivač m3/h 107Kapacitet odabranog trakastog zgušnjivača kg/d5 800Kapacitet odabranog trakastog zgušnjivača m3/h 100Broj zgušnjivača kom. 2Ukupni kapacitet zgušnjavanja kg/d5 1,600Ukupni kapacitet zgušnjavanja m3/h 200Maksimalno maseno opterećenje trakastog zgušnjivača kgDS/m∙h 450

Zahtevana širina trake m 2Protok supernatanta m3/d 646

B) Anaerobno razlaganje

Anaerobno razlaganje ili digestija (AD) je proces u kojem organski otpad u kontrolisanom okruženju bez kiseonika razlažu bakterije koje su prirodno prisutne u otpadnom materijalu. Proizvodi se biogas bogat metanom i tako omogućava stvaranje obnovljive energije. To ima za rezultat da može da se koristi materijal koji u ovom trenutku ide na deponiju, da se smanjuju emisije metana i dislocira konvencionalno stvaranje emisija ugljenika koji se povezuje sa njim. Anaerobni digestori nisu samo neutralni u pogledu ugljenika, ali korišćenje otpadnog mulja u digestoru značajno smanjuje emisije ugljenika. Smanjenje emisija ugljenika se gotovo u potpunosti postiže zamenjivanjem energenta (prirodni gas ili drugo) biogasom





dobijenim iz otpadnog mulja i sprečavanjem da se metan i ugljendioksid ispuste u deponije ili zemljište.

Proces anaerobne digestije mulja je šematski prikazano na slici 8.6-7.

Slika 8.6-7 Anaerobna digestija velike brzine

Osnovni principi i parametri anaerobne digestije (AD) - AD organske materije je u osnovi sledi: hidroliza, acidogeneza, acetogeneza i metanogeneza. Proces AD iziskuje strogo anaerobne uslove (potencijal smanjenja oksidacije < -200 mV) i zavisi od koordinisane aktivnosti kompleksne mikrobne asocijacije radi transformisanja organskih materija uglavnom u CO2 i CH4. U anaerobnom okruženju različiti važni parametri utiču na brzine različitih faza procesa digestije, tj. pH i alkalnost, temperatura i vremena zadržavanja, kako sledi:

• Hidroliza: razlaže i nerastvorljive organske materije i viši organski otpad u rastvorljive organske supstance;

• Acidogeneza: komponente nastale tokom hidrolize se dalje dele i dobijaju se VFA, amonijak, CO2, H2S i drugi nus-proizvodi;

• Acetogeneza: više organske kiseline i alkoholi su delje razlažu i nastaje uglavnom sirćetna kiselina, CO2 i H2; i

• Metanogeneza: metan proizvode dve grupe metanogene bakterije (od acetata ili hidrogena i ugljendioksid).

Danas postoje različite vrste postrojenja za anaerobnu digestiju ali sve imaju za cilj bolju proizvodnju biogasa, smanjenje stabilizovanog mulja i nivoa stabilizacije mulja. Za predloženo PPOV u Zrenjaninu predviđa se proces anaerobne digestije velike brzine koji se sastoji od dva potpuno mešana digestora sa svom potrebnom opremom za pravilno funkcionisanje.





U primenjenim projektnim kriterijumima uzeto je u obzir da će naposletku jedan od digestora biti izbačen iz rada radi održavanja dok će drugi digestor preuzeti puno opterećenje, ali sa manjim količinama proizvedenog biogasa.

Velikobrzinski rad digestora karakterišu interno i eksterno veoma intenzivno mešanje sadržaja digestora i zagrevanje mulja u recirkulaciji. Najvažnije je da punjenje zgušnjenim primarnim i otpadnim aktivnim muljem bude jedoobrazno tokom dana kako bi se smanjila udarna opterećenja (radi boljeg uništavanja patogena). Mulj se meša uređajem za interno mešanje bazena i eksternom recirkulacionim pumpom.

Rad anaerobnog digestora je stabilan ako se kontrolišu nivo čvrstih materija i odnos baza i kiselina. Za redovan rad potrebno je adekvatno održavanje i popravka, čišćenje i postupci pokretanja / prestanka rada. Preporučeno vreme zadržavanja čvrstih materija (SRT) na 35 - 370C, uz uzimanje u obzir da je bezbednosni faktor 20 dana. Opterećenja za visokobrzniski rad su 1,6 - 4.8 kgVSS/m3d, dok bi smanjenje volatilnih čvrstih materija bilo oko 60%.

Biogas – specifična proizvodnja gasa kreće se u opsegu 0,75-1,12 m3/kg uništenog VS, ili 0,5-0,75 m3/kg opterećenja VS. Digestor gas sadrži oko 60-70% metana, 30-40% ugljen dioksida, tragove azota, hidrogena, hidrogen sulfida i vode.

Sa prosečnom koncentracijom od 65% metana, grejna vrednost je oko 21-25 MJ/m3 (30-40% manje nego u slučaju prirodnog gasa). Biogas je čisto i ekološki prihvatljivo gorivo.

Glavni razlozi za gasnu nadogradnju uključuju potrebu da se ispune potrebe gasnih aparata, poveća grejna vrednost biogasa i/ili da se standardizuje kvalitet biogasa. Biogas se uglavnom koristi u kombinaciji grejanja i struje (CHP) dok su različite zemlje EU pokrenule programe da koriste sve više biogasa u saobraćajnom sektoru, što je naročito privlačno kad se zna za stalno povećanje troškova fosilnih goriva. Za korišćenje motora i bojlera CHP na postrojenju, treba odstraniti hidrogen sulfid iz biogasa. Proizvedeni biogas se skladišti u kontejnerima za biogas pre nego što će se dalje koristiti u bojlerima, dok se višak gasa sagoreva na gorioniku. Nabavka i instaliranje motora CHP su predviđeni u drugoj fazi PPOV, posle 2025. godine.

Tabela 8.6-13 Projektni kriterijumi za digestiju mulja Parametar Jedinica Period projekta

do 2025.Kapacitet postrojenja PE 110,747Zgusnuti primarni mulj: Količina (DS) zgusnutog primarnog mulja kgTS/d 3,876Sadržaj suve čvrste materije u primarnom mulju posle zgušnjavanja kg/m3 50

Količina zgusnutog primarnog mulja m3/d 78Organska frakcija primarnog mulja % w. 67%Ukupna masa organske frakcije primarnog mulja kg oTS/d 2,597

Ukupna količina organske frakcije u primarnom mulju m3/d 52

Zgusnuti višak mulja: Količina (DS) zgusnutog viška mulja kgTS/d 5,961Sadržaj suve čvrste materije WAS posle kg/m3 50






zgušnjavanjaKoličina zgusnutog viška mulja m3/d 119Organska frakcija WAS % w. 72%Ukupna masa organske frakcije WAS kg oTS/d 4,292Ukupna količina organske frakcije u WAS m3/d 86Ukupna masa suve čvrste materije kg TS/d 9,837Ukupna količina mulja do digestora, (QS,ges) m3/d 197Prosečan sadržaj suve čvrste materije kg/m3 50.0Prosečna organska frakcija mulja % w. 70Organska frakcija ukupne mase suve čvrste materije kg oTS/d 6,889

Ukupna količina organske frakcije mulja m3/d 137.8Prosečan sadržaj suve čvrste materije kg/m3 50.0Ukupan broj digestora kom. 2Zapremina po jednom digestoru m3 1,378Prečnik digestora m 12Visina digestora, odabrana m 14.0Zapremina po digestoru, odabran m3 1,583Ukupna zapremina digestora, odabrana m3 3,165Ukupna količina mulja posle digestora kg DS/d 6,737Prosečan sadržaj suve čvrste materije posle digestora % w. 4.9

Proizvodnja biogasaUkupna dnevna proizvodnja gasa mN

3/d 1,687Bazen za državanje gasa i gasni gorionikFaktor za vršnu proizvodnju h/d 19Maksimalna proizvodnja gasa na sat mN

3/h 88.8Prosečan sadržaj metana % vol. 65Broj bazena za držanje gasa kom. 1Zapremina bazena za držanje gasa m3 800Broj gasnih gorionika kom. 1Protočni kapacitet gasnog gorionika mN

3/h 150

C) Dehidratacija mulja

Završna faza u tretiranju mulja u PPOV je smanjenje zapremine razloženog stabilizovanog mulja. Za te svrhe je predviđeno odstranjivanje vode kroz tračnu filter presu ili centrifugu Dehidratacija je fizička (mehanička) operacija koja se koristi za smanjivanje sadržaja mulja. Flokulant se koristi za kondicioniranje, tj. pripremu mulja. Korišćenjem flokulanta povećava se koncentracija stegnute čvrste materije, kao i kapacitet i provodljivost mulja. Korišćena vrsta flokulanta, kao npr. fero-hlorid, može da taloži delimično rastvorene fosfate koji su prisutni posle anaerobne digestije. Sadržaj čvrste materije dehidratisanog mulja je oko 25%. Ocedna voda će imati veliko opterećenje COD i azotom i njome će se upravljati na odgovarajući način.

Predviđena su dva objekta za odstranjivanje vode, tj. dehidrataciju, zajedno sa svom opremom potrebnom za pravilan rad.





Tabela 8.6-14 Projektni kriterijumi za dehidrataciju muljaParametar Jedinica Period projekta do 2045.

1 Odstranjivanje vode iz muljaVrsta Centrifuga ili filter presaBroj jedinica kom. 1 + 1Koncentracija digestovanog mulja g/l 49Radni dani u nedelji d/w 5Radni sati u danu h/d 8Koncentracija dehidratisanog mulja % 26





Slika 8.6-8 Dijagram procesa – linija za mulj

PROCESS DIAGRAM - SLUDGE AND BIOGAS LINE

15. BELT THICKENER

18. BELT PRESS

16. THICKENED SLUDGESTORAGE TANK

21. FINAL THICKENER

17. BLENDINGTANK

DIGESTER III DIGESTER I

22. FLARE23. BIOGAS TANK

19. POLYELECTROLYTE

SERVICEWATER

25. GAS GENERATOR

24. BOILER PLANT

27. LEACHATESUMP

20. DIGESTERS

LEGEND :

14. PRIMARY SLUDGE PRIMARY THICKENER14.1 EXCESS SLUDGE BELT THICKENER15. THICKENED EXCESS SLUDGE STORAGE TANK16.1BLENDING TANK16. BELT PRESS17. POLYELECTROLYTE18. DIGESTERS

18.1

18.2

18.1

18.2

18.4

18.3

20.2

20.3 20.3

- Primary Sludge- Excess Sludge- Digester Recycling Sludge- Digester Feeding Sludge- Digested Sludge

20.5

25.125.1

- Polymer dosing line- Biogas line- Supernatant and leachate

18.4

18.3

19. POLYELECTROLYTE

14. PRIMARY THICKENER

19. SECONDARY THICKENER20. FLARE21. BIOGAS TANK22. BOILER PLANT23. GAS GENERATOR24. DIESEL25. LEACHATE SUMP





D) Tretman supernatanta

Supernatant iz procesa anaerobne digestije i ostaci posle dehidratizacije mulja sadrže znatne količine ukupnog azota u obliku amonijaka. Ovaj tok se vraća nazad u liniju za tretman.

E) Konačno odlaganje dehidratisanog mulja

Procenjuje se da će za oko 120 m3 zgusnutog viška mulja biti potreba dehiratizacija i stabilizacija.

Konačno odlaganje dehidratisanog mulja može da se uradi na različite način, npr. insineracijom, tj. spaljivanjem; odlaganjem na komunalnu deponiju; ponovnim korišćenjem u poljoprivredi (kako za humanu tako i za drugu potrošnju); ili za primenu u zemljištu (na primer, na zelenim površinama ili u šumama). Isto tako, možda bi moglo da se uzme u obzir dugoročno skladištenje mulja u lagunama za mulj u okviru fabrike. Međutim, to zahteva veliku površinu zemljišta što ovu opciju čini manje privlačnom. Zato što je mulj stabilizovan kao deo procesa tretiranja, nijedan od ovih načina konačnog odlaganja ne podrazumeva veća ekološke probleme, poput neprijatnih mirisa, insekata, itd.

Danas se sve više insistira da se višak mulja iz komunalnog PPOV smatra veoma korisnim nus-proizvodom koji je bogat hranljivim materijama, a ne samo otpadom koji treba odložiti. Direktivama EU (1986/278, 1999/31 i 1991/271) se ovaj koncept podržava i insistira na ponovnom korišćenju mulja u poljoprivredi i drugim primenama u zemljištu, pri čemu se opcija konačnog odlaganja na deponiji ostavlja samo za slučaj da navedene alternative nisu moguće. U Direktivi o deponijama 1999/31, u članu 5. uvode se ciljne vrednosti smanjenja biodegradabilnog komunalnog otpada koji se odlaže na deponiji.

Procesi kojima se može značajno smanjiti količina patogena (PSRP) se primenjuje za stabilizaciju mulja tako da mulj može da se koristi na zemljištu, bilo radi đubrenja pašnjaka, šuma, itd., ili za poboljšanje kvaliteta zemljišta. Da bi se stabilizovao mulj i smanjio potencijal za širenje infektivnih bolesti, primenjuju se sledeće tehnologije: anaerobna digestija, aerobna digestija, kompostiranje i sušenje vazduhom i stabilizacija krečom.

Stabilizovan i dehidratisan mulj iz PPOV može da se koristi kao prekrivni sloj sanitarne deponije. Međutim, troškovi transporta i odlaganja povećavaju ukupne operativne troškove. Druga opcija je da se mulj koristi za sanaciju nelegalnih đubrišta ali, s obzirom da se bliži operativna faza PPOV, možda treba ponovo razmotriti ovaj alternativan način rešavanja problema sa muljem.

Ostali elementi PPOV za obe opcije

Pored potrebnih instalacija za tretman otpadne vode i mulja, za postrojenje za tretman otpadne vode treba obezbediti i pomoćne objekte, kako se navodi dole u tekstu.

A Glavna zgrada

• Kancelarija 210April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




• Kontrolna soba i prostorije za osoblje• Laboratorija, uključujući tu i laboratorijsku opremu i nameštaj• Skladište• Mašinska radionica i elektro radionica, uključujući tu i alat • Čiste i prljave sanitarne prostorije• Bezbednosnu i zaštitnu opremu i odeću

Svi ovi objekti treba da budu opremljeni nameštajem, rasvetom, grejanjem i klima uređajima

B Priključci

• Struja – videti dole u tekstu• Voda za piće – dostavlja se• Telefon /fax/ Internet

C Fabrički krug i prilazni put

• Prilazni put• Ograda i ulazna kapija na daljinsko upravljanje• Interni putevi• Parking prostor• Osvetljenje fabričkog kruga• Zaštita od poplave• Pejzažna arhitektura• Struktura za ispuštanje otpadne vode• Sistem za snabdevanje fabričkog kruga vodom• Sistem za odvođenje vode iz fabričkog kruga• Video, alarm i sigurnosna mreža fabričkog kruga• Zaštita od požara

5.6.5 Snabdevanje strujom

Predviđeno je da ukupna potreba za električnom energijom u predloženom PPOV u Zrenjaninu 1.400 kW simultane snage. da bi se zadovoljile ove potrebe za energijom, biće potrebne tri trafo jedinice, svaka od po 1.000 VA. Tehničko rešenje za obezbeđenje snabdevanja strujom u PPOV Zrenjanin urađeno je na osnovu predviđenih potreba za strujom. Elektro sistem bi trebalo da obezbedi:

• 100% rezervno snabdevanje mreže;

• Snabdevanje strujom iz dva pravca, ako je moguće iz različitih izvora energije;

• Maksimalno trajanje prekida struje od 30 minuta;

• Obezbeđenje rezervne električne struje iz dizel generatora, kao rezervni izvor struje za prioritetne potrošače; i





• Mogućnosti za povezivanje generatora na biogas (kombinovano grejanje i struja) za snabdevanje potrošača PPOV iz sopstvenog generatora (posle 2025. godine).

Plan je da se predloženi PPOV snabdeva iz postojeće banke za distribuciju struje od 20kV preko postojeće trafo podstanice (Trafo podstanica 110/35/20kV – Zrenjanin 4) standardnim kablovima od 20 kV. Zrenjaninske 4 trafo podstanica se nalaze 1,2 km od lokacije predloženog PPOV. Kablovi (20 kV) su postavljeni od trafo podstanice duž Pančevačke ulice i glavnog Zrenjaninskog puta, na razdaljini od oko 300 m od PPOV. Međutim, kako je sada elektro vod postavljen radijalno, preporuka je da postavi sistem dvostrukog voda.

Predloženo tehničko rešenje za obezbeđenje struje za PPOV Zrenjanin je sledeće:

a. Osnovna jedinca za snabdevanje strujom treba da bude zidana (a ne montažna) betonska podstanica od 20/0.4kVA sa kapacitetom od 3x1600kVA. Alternativno, ova trafo podstanica može da se nalazi u namenskom objektu (na primer, zajedno sa rezervnim dizel generatorom).

b. Standardna trafo jedinica je odabrana kao 1.000 kVA. Ove jedinice su predviđen da bi se obezbedio ukupni redundantni princip (n-1).

c. Distributivna trafo podstanica od 10/0.4kV je jedna, odabrana za konačni kapacitet i za čitavu fabriku. Ukupni kapacitet trafo podstanice je 3 x 1600kVA i to sledećeg sastava: • MV – Prekidač:

o Kablovi za punjenje - 3 kom.o Bus analizator sa mernom ćelijom – 1 kom.o Trafo ćelija – 2 kom.

• Niskonaponski prekidač sa 12 izlaznih punjača;• Kompenzacijska ćelija reaktivne snage sa suvim kondenzatorima;• Razvodni ormar za javnu rasvetu sa 4 izlazna punjača; • Tri komada trofaznih trafo, uljem hlađenih, svaka od po 1.000kVA, prenos

20±2x2,5%/0,4 kV, Dyn5 šema, frekvencija 50 Hz, sa Buholcovim relejem i kontaktnim termometrom;

• Dve konturne elektrode za uzemljenje od Fe/Zn 25mm x 4mm Galvanizovana zaštita / uzemljenje. Zajedno sa kablovima i svim priborom

d. Trafo podstanica od 20/0.4kV za fabriku će se dobiti iz TS 110/35/20kV Zrenjanin 4 trafo podstanica, kako sledi: • Punjenje se obezbeđuje rezervnim ćelijama od 20kV u transformatorskoj

podstanici TS 110/35/20kV Zrenjanin 4, u ovom trenutku radi sa dve jedinice od 31,5 MVA; planirano za proširenje na 94,5 kVA. U ovom trenutku nije pod punim opterećenjem, kako je to prikazano u Tabeli 1. Rezervne ćelije od 20kV moraju da budu opremljene;

• Postavljanje kablova je skoro pa završeno jer su dva podzemna kabla postavljena na odgovarajuću trasu. Kablovi od 110/20 kV. Trafo podstanica





Zrenjanin 4 je predviđena u potpunosti od dvostrukih podzemnih kablova 3x(1x150/25mm2), vrsta XHE 49A, koja je gotovo potpuno završena; i

e. Distributivna mreža PPOV od 0,4 kV realizovaće se u prstenastoj topologiji.

Predviđeni predračuni troškovi uključuju: • Podzemna 20 kV kablovska mreža: 45.000 €• 3 trafo podstanice (20/0, 4kV x 1,600 kVA) 90.000 €• Kablovi (20 kv) za napajanje trafo podstanica 40.000 €

Ukupni troškovi 175.000 €

5.6.6 Predračun troškova

Opcija 1 - CASP sa BNR

Prikaz po stavkama investicionih troškova, troškova održavanja i operativnih troškova za prvu fazu izgradnje PPOV Zrenjanin dat je u tabelama dole.

Tabela 8.6-15 Investicioni troškovi za alternativu 1 - CASP Br. Opis stavke Oprema (€) Građevinski

radovi (€) Ukupno (€)

Linija za vodu1 Ulazni radovi i preliminarni tretman 647.000 570.000 1.217.000

2 Merenje protoka automatskim uzimačem uzoraka 28.000 10.000 38.000

3 Distributivne komore 34.000 80.000 114.0004 Primarni sedimentacioni bazeni 224.000 280.000 504.0005 Biološki tretman 820.000 2.800.000 3.620.0006 Duvačka stanica 320.000 82.000 402.0007 Završni sedimentacioni bazen 320.000 1.200.000 1.520.0008 Merenje i uzorkovanje otpadne vode 28.000 10.000 38.0009 Cevovod 1.380.000 1.380.000

Linija za mulj10 Recirkulacija mulja i višak mulja PS 80.000 24.000 104.00011 Primarni zgušnjivači 92.000 43.000 135.00012 Zgušnjavanje aktivnog mulja 185.000 140.000 325.00013 Anaerobni digestori 800.000 650.000 1.450.00014 Odstranjivanje vode iz mulja 250.000 270.000 520.00015 Kontejner za biogas 230.000 14.000 244.00016 Cevovod 812.000 812.000

Servisni objekti

17 Laboratorija, adminstrativna zgrada i radionice 180.000 120.000 300.000

18 Trafo stanica 650.000 25.000 675.00019 SCADA 150.000 150.00020 Elektro instalacije 670.000 670.00021 Stražarska kućica 12.000 12.00022 Prilazni put 70.000 70.000





Br. Opis stavke Oprema (€) Građevinski radovi (€) Ukupno (€)

23 Ukupno troškovi 7.900.000 6.400.000 14.300.000

Pored toga, i pripremni radovi i radovi na zaštiti od požara će biti integrisani u projektne građevinske radove. Zato su radovi na sanaciji i uređenju lokacije preduslov za izgradnju PPOV.

Ostali troškovi uključeni u ovu fazu sprovođenja projekta, kao što su projektovanje, tehnička pomoć, nepredviđene situacije i nadzor, su deo finansijske i ekonomske analize u Poglavlju 9.

Alternative 2 - SBR

Razlika između razmatranih alternativa odnosi se na biološki tretman, dok su ostali elementi tretmana otpadne vode i mulja isti. Redosled ciklusa SBR (punjenje, reakcija, dekantacija) je programiran i funkcioniše potpuno automatski. Shodno tome, u poređenju sa prethodnom opcijom, potrebna je obimna oprema za proces kontrole.

Tabela 8.6-16 Investicioni troškovi za alternativu 2 - SBR

No Stavka opis Oprema (€) Građevinski radovi (€) Ukupno (€)

Linija za vodu 1 Ulazni radovi i preliminarni tretman 647.000 570.000 1.217.000

2 Merenje protoka sa automatskim uzimačem uzoraka 28.000 10.000 38.000

3 Distributivne komore 20.000 60.000 80.0004 Bazeni za primarnu sedimentaciju 224.000 280.000 504.0005 Biološki tretman 1.148.000 3.780.000 4.928.0006 Duvačka stanica 430.000 82.000 512.000

8 Merenje protoka otpadne vode i uzimanje uzoraka 28.000 10.000 38.000

9 Cevovod 1.480.000 1.480.000Linija za mulj

10 Bafer bazen za mulj 10.000 30.000 40.00011 Primarni zgušnjivači 92.000 43.000 135.00012 Zgušnjavanje aktivnog mulja 185.000 140.000 325.00013 Anaerobni digestori 800.000 650.000 1.450.00014 Odstranjivanje vode iz mulja 250.000 270.000 520.00015 Kontejner za biogas 230.000 14.000 244.00016 Cevovod 812.000 812.000

Servisni objekti

17 Laboratorija, administrativna zgrada i radionice 180.000 120.000 300.000

18 Trafo stanica 650.000 25.000 675.00019 SCADA 200.000 200.00020 Elektro instalacije 810.000 810.00021 Stražarska kućica 12.000 12.00022 Prilazni put 70.000 70.00023 Ukupno troškovi 8.224.000 6.166.000 14.390.000





Tabela 8.6-17 Godišnji troškovi održavanja za alternativne tretmane otpadne vode Godišnji troškovi održavanja (€/godina)

1 - CASP 2 - SBRMašinska i elektro oprema 197.500 206.100Građevinski radovi 32.000 30.830Ukupno održavanje troškovi 229.500 236.930

Tabela 8.6-18 Godišnji operativni troškovi za tretman otpadne vode

Opis Jedinica Količina Jedinica troškovi

Ukupno godišnji troškovi

(€/godina)1 Osoblje* lica 16 800 €/month 153.600Varijabilni operativni troškovi2 Hemikalije t/a 27 7 €/kg 189,000

3Transport i odlaganje čvrstog otpada

t/a 9.400 30 €/t 282.000

4 Električna energija kWh/a 240.700 0,1 €/kWh 240.700

Ukupno operativni troškovi 865.300* Isključivo troškovi za osoblje PPOV (nisu samostalno razmatrani u finansijskoj analizi)

5.6.7 Evaluacija alternativa

Za evaluaciju dva alternativna procesa PPOV po pravilu se koriste tehnički, ekološki kriteriji, kriterijum realizacije i finansijski kriterijum. Za tehničku, ekološku evaluaciju i evaluaciju realizacije po pravilu se koriste sledeći kriterijumi:

1. Ekološki kriterijumi• Neprijatan miris; i • Buka.

2. Procesni/operativni kriterijumi• Kvalitet otpadne vode; • Stabilnost procesa; • Osetljivost na toksične supstance;• Potrebne kvalifikacije osoblja; • Mogućnost proširivanja; i • Potrošnja energije.

3. Realizacija• Vreme izgradnje; i • Raspoloživost lokalnih firmi.

Najveći broj ovih kriterijuma su slični za obe alternative, sa izuzetkom zahteva u pogledu zemljišta (iako to nije značajno pitanje). Ključna prednost alternative 1 biće robustniji proces u slučaju „udarnih“ opterećenja i jednostavniji rad. 215April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




Za finansijsku evaluaciju po pravilu se radi analiza diskontovanog gotovinskog toka. Kada se uporede alternative 1 i 2, očigledno je da su kombinovani kapitalni investicioni troškovi i troškovi rada i održavanja tokom perioda projekta viši, zato je opredeljenje za alternativu 1 i CASP.

Tabela 8.6-1 Opšte poređenje alternativaKoristi Manjkavosti

CA

SP B

NR

Robustni proces u slučaju udarnog opterećenjaStabilnija temperatura zbog velikih bioloških bazena Jednostavniji za radNiski troškovi rada i održavanjaManja verovatnoća nastanka neprijatnih mirisaNiski troškovi rada i održavanja

Veći otisak i veće potrebe za zemljištem Potreba za odvojenim bazenom za završnu sedimentacijuVeži troškovi građevinskih radova

SBR

Manji otiska i potrebe za zemljištemManje skupi građevinski radoviRast organizama sa visokom stopom hvatanja organskih materija podstaknut šaržnim procesom, tj. manje gomilanje mulja

Kompleksan rad, normally requires computer operationZahteva softverske veštine za prilagođavanje kada se promene karakteristike influentaCiklično vreme može da bude veliko u situacijama sa niskim protokom i da tako zahteva dugu aeraciju tokom ciklusa punjenja Specifični zahtevani dekantor, obično zaštićen patentom Intenzivno korišćenje ventila na automatsko upravljanje (obično elektro)Viši pumpni pritisak potreban na ulau kako bi se pokrili radni nivoi dekantoraVeći investicioni troškoviVeći troškovi rada i održavanja

5.7 Predložene opcije

Na osnovu informacija navedenih u prethodnom tekstu i datih pojašnjenja, razvijene su tri glavne opcije projekta. One su opisane u daljem teksu.

5.7.1 Opcija 1 – PPOV Zrenjanin – sa lokacijom u Zrenjaninu

Opcija 1 predstavlja predloge za:• Primenu mera za poboljšanje postojećeg kanalizacionog sistema u Zrenjaninu;• Povezivanje kanalizaciije naselja Klek na kanalizacioni sistem Zrenjanina;• Povezivanje kanalizacionog sistema Zrenjanina na PPOV;• PPOV, prva faza od 110.000 PE (od ukupno 150.000 PE) – sa lokacijom u Zrenjaninu;• Povezivanje kanalizacije naselja Ečka na PPOV;• Izgradnju kanalizacije u naseljima Aradac, Elemir, Klek, Lazarevo, Ečka, Lukićevo,

Stajićevo i Lukino Selo; • Povezivanje kanalizacija naselja Aradac i Lazarevo na kanalizacioni sistem

Zrenjanina;• Povezivanje kanalizacije naselja Lukićevo na PPOV;• Povezivanje kanalizacija naselja Stajićevo i Lukino Selo na kanalizaciju u Ečkoj; i





• PPOV, druga faza od 40.000 PE (od ukupno 150.000 PE).

Opcija 1 ima dve faze. Predložene aktivnosti u okviru opcije 1 su sledeće:

Faze Aktivnost OpisFaza 1 Primena mera za

poboljšanje postojećeg kanalizacionog sistema Zrenjanina

Bolje upravljanje kanalizacionim crpnim stanicama Ugradnja opreme za automatsko upravljanje kanalizacionim crpnim stanicama Mali most, kolektor D3 i Radnoti Mikloša, kao i SCADA sistemaIntenzivno čišćenje kanalizacionog sistema na mestima sa čestim zagušenjima, 10 kmOprema za čišćenje kanalizacijeGIS za čitav kanalizacioni sistem koji će održavati vodovodno preduzeće

Povezivanje kanalizaciije Kleka na kanalizacioni sistem Zrenjanina

Izgradnja PE 200 mm, u dužini od 500 mUklanjanje postojećeg kanalizacionog izliva iz naselja Klek u reku Begej

Povezivanje kanalizacionog sistema Zrenjanina na PPOV

Izgradnja glavnog kolektora 1350/900 mm, u dužini od 1,3 km

PPOV, prva faza Izgradnja 110.000 PE (od ukupno 150.000 PE)Povezivanje kanalizacije Ečke na PPOV

Povećanje kapaciteta kanalizacione crpne stanice u Ečkoj do 20 l/sec, Izgradnja potisnog cevovoda od 200 mm, u dužini od 3,4 kmUklanjanje postojećeg kanalizacionog izliva iz naselja Ečka u reku Begej

Faza 2 Izgradnja kanalizacije u naseljima Aradac, Elemir, Klek, Lazarevo, Ečka, Lukićevo, Stajićevo i Lukino Selo

Izgradnja kanalizacione mreže u navedenim naseljima sa 100% mogućnošću povezivanja do 2045

Povezivanje kanalizacija naselja Aradac i Lazarevo na kanalizacioni sistem Zrenjanina

Izgradnja potisnog cevovoda od kanalizacione mreže u Aradcu do mreže u zapadnom slivnom području Zrenjanina Izgradnja potisnog cevovoda od kanalizacione mreže u Lazarevu do mreže u istočnom slivnom području Zrenjanina

Povezivanje kanalizacije naselja Lukićevo na kanalizaciju u Ečkoj

Izgradnja potisnog cevovoda od kanalizacione mreže u Lukićevu do kanalizacije u Ečkoj

Povezivanje kanalizacija naselja Stajićevo i Lukino Selo na kanalizaciju u Ečkoj

Izgradnja potisnih cevovoda od kanalizacionih mreža u Stajićevu i Lukinom Selu do kanalizacije u Ečkoj

PPOV, druga faza od 40.000 PE

Proširenje PPOV za 40.000 PE (od ukupno 150.000 PE)

Predložena lokacija PPOV je na levoj obali reke Begej, nizvodno od centra grada, a uzvodno od Ečke, u blizini buduće industrijske zone.

Slika 8.7-1 Opcija 1













5.7.2 Opcija 2 – PPOV Zrenjanin – lokacija u Mužlji

Opcija 2 predstavlja predloge za:• Primenu mera za poboljšanje postojećeg kanalizacionog sistema u Zrenjaninu;• Povezivanje kanalizaciije naselja Klek na kanalizacioni sistem Zrenjanina;• Povezivanje kanalizacionog sistema Zrenjanina na PPOV;• PPOV, prva faza od 110.000 PE (od ukupno 150.000 PE) – sa lokacijom u Mužlji;• Povezivanje kanalizacije naselja Ečka na PPOV;• Izgradnju kanalizacije u naseljima Aradac, Elemir, Klek, Lazarevo, Ečka, Lukićevo,


Zrenjanina;• Povezivanje kanalizacije naselja Lukićevo na PPOV;• Povezivanje kanalizacija naselja Stajićevo i Lukino Selo na kanalizaciju u Ečkoj; i • PPOV, druga faza od 40.000 PE (od ukupno 150.000 PE).


Faze Aktivnost OpisFaza 1 Primena mera za


Bolje upravljanje kanalizacionim crpnim stanicamaUgradnja opreme za automatsko upravljanje kanalizacionim crpnim stanicama Mali most, kolektor D3 i Radnoti Mikloša, kao i SCADA sistemaIntenzivno čišćenje kanalizacionog sistema na mestima sa čestim zagušenjima, 10 kmOprema za čišćenje kanalizacijeGIS za čitav kanalizacioni sistem koji će održavati vodovodno preduzeće




Izgradnja glavnog kolektora 1350/900 mm, u dužini od 5,6 km, sa prelaskom reke kod Ečke

PPOV, prva faza Izgradnja 110.000 PE (od ukupno 150.000 PE)Povezivanje kanalizacije Ečke na PPOV

Povezivanje kanalizacije Ečke na glavni kolektor ka PPOV Uklanjanje postojećeg kanalizacionog izliva iz naselja Ečka u reku Begej



Povezivanje kanalizacija naselja Aradac i Lazarevo na kanalizacioni sistem

Izgradnja potisnog cevovoda od kanalizacione mreže u Aradcu do mreže u zapadnom slivnom području Zrenjanina Izgradnja potisnog cevovoda od kanalizacione mreže u





Zrenjanina Lazarevu do mreže u istočnom slivnom području ZrenjaninaPovezivanje kanalizacije naselja Lukićevo na kanalizaciju u Ečkoj

Izgradnja potisnog cevovoda od kanalizacione mreže u Lukićevu do PPOV



PPOV, druga faza Proširenje PPOV za 40.000 PE (od ukupno 150.000 PE)

Predložena lokacija PPOV je na desnoj obali reke Begej, nizvodno od centra grada i oblasti Mužlja, a uzvodno od Ečke, u blizini mosta u Ečkoj.






5.7.3 Opcija 3 – PPOV Zrenjanin – lokacija u Lukićevu

Opcija 3 predstavlja predloge za:





• Primenu mera za poboljšanje postojećeg kanalizacionog sistema u Zrenjaninu;• Povezivanje kanalizaciije naselja Klek na kanalizacioni sistem Zrenjanina;• Povezivanje kanalizacionog sistema Zrenjanina na PPOV;• PPOV, prva faza od 110.000 PE (od ukupno 150.000 PE) – sa lokacijom u Lukićevu;• Povezivanje kanalizacije naselja Ečka na glavni kolektor ka PPOV;• Izgradnju kanalizacije u naseljima Aradac, Elemir, Klek, Lazarevo, Ečka, Lukićevo,


Zrenjanina;• Povezivanje kanalizacije naselja Lukićevo na glavni kolektor ka PPOV;• Povezivanje kanalizacija naselja Stajićevo i Lukino Selo na kanalizaciju u Ečkoj; i • PPOV, druga faza od 40.000 PE (od ukupno 150.000 PE).


Faza Aktivnost OpisFaza 1 Primena mera za


Bolje upravljanje kanalizacionim crpnim stanicamaUgradnja opreme za automatsko upravljanje kanalizacionim crpnim stanicama Mali most, kolektor D3 i Radnoti Mikloša, kao i SCADA sistemaIntenzivno čišćenje kanalizacionog sistema na mestima sa čestim zagušenjima, 10 kmOprema za čišćenje kanalizacijeGIS za čitav kanalizacioni sistem koji će održavati vodovodno preduzeće




Izgradnja glavnog kolektora 1350/900 mm, u dužini od 4 kmIzgradnja KCS od 450 l/sec, 20 mIzgradnja potisnog cevovoda od 700 mm, u dužini od 7,18 km

PPOV, prva faza Izgradnja 110.000 PE (od ukupno 150.000 PE)Povezivanje kanalizacije Ečke na glavni kolektor ka PPOV

Povećanje kapaciteta kanalizacione crpne stanice u Ečkoj do 20 l/sec, Izgradnja potisnog cevovoda 200 mm, u dužini od 1,2 kmUklanjanje postojećeg kanalizacionog izliva iz naselja Ečka u reku Begej









Povezivanje kanalizacije naselja Lukićevo na glavni kolektor ka PPOV

Izgradnja potisnog cevovoda od kanalizacione mreže u Lukićevu do glavnog kolektora ka PPOV



PPOV, druga faza Proširenje PPOV za 40.000 PE (od ukupno 150.000 PE)

Predložena lokacija PPOV je na levoj obali reke Begej, u blizini naselja Lukićevo, 81 mnm.










5.7.4 Investicioni troškovi

Predloženi investicioni troškovi za prvu fazu svake od tri opcije prikazani su u tabeli 8.7-1.

Tabela 8.7-1 Investicije u prvoj fazi predloženih opcija (EUR)Opis investicija Opcija 1 Opcija 2 Opcija 3 EUR EUR EURInvesticije u sistem za prikupljanje otpadnih voda bez PPOV (1+2+3+4) 2.770.000 7.120.000 8.650.000 1 Aktivnosti na poboljšanju postojećeg kanalizacionog sistema u Zrenjaninu 870.000 870.000 870.000Nabavka nedostajućih pumpi za 9 KCS u KS Zrenjanin 90.000 90.000 90.000Nabavka, ugradnja i izgradnja nedostajućih automatskih filtera, preliva i SCADA sistema 380.000 380.000 380.000Intenzivno čišćenje kanalizacionog sistema (10 km) 100.000 100.000 100.000GIS – prikupljanje podataka, softver, hardver (server, GPS) 300.000 300.000 300.000 2 Povezivanje Kleka na KS Zrenjanin 50.000 50.000 50.000 3 Povezivanje Ečke na PPOV Zrenjanin 350.000 0 130.000 4 Proširenje glavnog kolektora od Aleksandrovačkog kanala do PPOV 1.500.000 6.000.000 7.600.000 5 Investicije u PPOV 14.300.000 14.300.000 14.300.000 Ispuštanje otpadnih voda iz PPOV 0 0 2.100.000 Ukupne investicije (1+2+3+4+5) 17.070.000 21.420.000 25.500.000Investicije u pripremu terena i zaštitu od poplava 600.000 600.000 300.000Ukupni investicioni troškovi 17.670.000 22.020.000 25.350.000

5.7.5 Lokacije postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda

Razmatrane su tri predložene lokacije PPOV.

Lokacija 1 je na oko 4 km jugoistočno od Zrenjanina, u blizini reke Begej. Lokacija 2 je dalje nizvodno, oko 2,5 km južno od lokacije 1, blizu naselja Ečka. Lokacija 3 je na jugoistoku, oko 1,7 km od Lukićeva (slika 7).





Slika 8.7-4 Moguće lokacije PPOV

Lokacija 1 u osnovi obuhvata dve, susedne parcele. Obe lokacije (parcele) su uključene u odgovarajuću dokumentaciju o planiranju kao što je Generalni plan Zrenjanina (2006-2026), Strategija održivog razvoja opštine Zrenjanin, Prostorni plan grada Zrenjanina i Studija o izboru lokacije za PPOV.

Analiza održivosti predloženih lokacija je prikazana u tabeli 8.7-2. Procena lokacije 1 je delimično zasnovana na informacijama iz Generalnog projekta PPOV dok su lokacije 2 i 3 procenjene zasebno.

Tabela 8.7-2 Procena lokacija PPOV

Lokacija 1 Lokacija 2 Lokacija 3

Detalji o lokaciji

1 – Parcela br. 15394

2 – Parcela br. 15392/1

Strategija/planiranje

Generalni plan Zrenjanina (2006-2026), Strategija održivog razvoja opštine Zrenjanin, Prostorni plan grada Zrenjanina i Studija o izboru lokacije za PPOV.

Nije uključena ni u jednu strategiju ili planski dokument.

Nije uključena ni u jednu strategiju ili planski dokument.





Neprijatnosti (neprijatni mirisi i buka)

Najbliži receptori (stambene kuće) nalaze se na oko 500 m od lokacije, što pruža veću tampon zonu i prostor za sprovođenje mera otklanjanja neprijatnih mirisa i buke (zelene barijere itd.)

Najbliži receptori (stambene kuće) nalaze se na samo 50 m od lokacije. Rizik od neprijatnih mirisa i buke je povećan zbog male tampon zone.

Najbliži receptori (stambene kuće) nalaze se na 300 m od lokacije, na suprotnoj obali reke Begej. Rizik od pojave neprijatnih mirisa i buke je zanemarljiv zbog veće udaljenosti.

Najbliža naselja su na oko 1,7 km severozapadno od lokacije PPOV u selu Lukićevo. Rizik od pojave neprijatnih mirisa i buke je zanemarljiv zbog veće udaljenosti.

Raspoloživi prostor

Veći od potrebnih 5ha.




Infrastruktura Udaljene veze sa komunalnom infrastrukturom (prilazni putevi, vodosnabdevanje, struja, telekomunikacije) – oko 500 m od lokacije, potrebno je potvrditi dostupnost priključka na električnu mrežu. Potreban duži kolektor do PPOV.

Bliže veze sa komunalnom infrastrukturom (prilazni putevi, vodosnabdevanje, struja, telekomunikacije) – oko 50 m od lokacije, potrebno je potvrditi dostupnost priključka na električnu mrežu.

Lokacija udaljena od najbliže infrastrukture. Nema detaljnijih informacija.

Lokacija udaljena od najbliže infrastrukture. Nema detaljnijih informacija.

Geološke karakteristike

Nepovoljne površinske karakteristike. Močvarno i plavno zemljište. Prisustvo nanosa i mulja do dubine od 4 m što ne pruža dovoljnu stabilnost zemljišta i možda zahteva određene tehničke intervencije. Podzemne vode zabeležene na dubini od 3,5 m ispod površine zemljišta.

Ovu lokaciju karakteriše prisustvo močvarnog i plavnog zemljišta (mulj i blato) sa slabom stabilnošću u površinskim slojevima. Lokacija 2 ima malo bolje karakteristike, zbog prisustva sloja kompaktnog zemljišta (aluvijalni pesak), što omogućava da se manje zemljišta iskopa i kasnije vrati. Nivo podzemnih voda je zabeležen na oko

Nisu sprovedena nikakva istraživanja ali se očekuje da karakteristike budu iste kao kod lokacje 1.

Nisu sprovedena nikakva istraživanja.





6-7 m od površine.

Kupovina zemljišta

Zemljište ne pripada državi u potpunosti (ne pripada JVP) i kupovina zemljišta je složenija.

Zemljište pripada državi (JVP) pa je obezbeđivanje zemljišta za izgradnju postrojenja jednostavnije.

Nema informacija u pogledu vlasništva nad zemljištem.

Nema informacija u pogledu vlasništva nad zemljištem.

Vizuelni uticaj Neznatni vizuelni uticaj zbog veće tampon zone između lokacije i najbližih receptora (oko 500 m).

Srednji vizuelni uticaj zbog manje tampon zone između lokacije i najbližih receptora (oko 50 m).

Neznatni vizuelni uticaj zbog veće tampon zone između lokacije i najbližih receptora.

Neznatni vizuelni uticaj zbog veće tampon zone između lokacije i najbližih receptora.

Raseljavanje Nije potrebno raseljavanje.

Nije potrebno raseljavanje.



ZaključakNa osnovu početne procene navedenih faktora, sve tri lokacije se mogu smatrati prihvatljivim zbog postojanja dovoljno velike tampon zone do najbližih receptora (stambenih kuća).

Glavno ograničenje lokacija br. 2 i 3 je slaba dostupnost infrastrukture što može izazvati dalju pojavu negativnih uticaja na životnu sredinu (naročito tokom izgradnje).

Može se zaključiti da je lokacija 1 najpreporučljivija, prvenstveno zbog postojanja veće tampon zone do najbližih receptora (stambenih kuća). Međutim, geološke karakteristike lokacije 2 pružaju bolje uslove u smislu stabilnosti, ali bi verovatno bile neophodne tehničke intervencije. Uz to, blizina i dostupnost postojeće komunalne infrastrukture i jednostavnija kupovina odnosno obezbeđivanje zemljišta utiču na to da se lokacija 2 smatra povoljnijom.

5.7.6 Procena predloženih opcija

Predložene opcije sadrže predloge za:

• sanaciju postojećeg kanalizacionog sistema Zrenjanina;

• povezivanje novog kanalizacionog sistema u naseljima u okviru aglomeracije;

• povezivanje kanalizacione mreže Zrenjanina na novo PPOV; i

• sprovođenje prve i druge faze izgradnje novog PPOV.

Razlika između opcija ogleda se u predloženoj lokaciji PPOV i uticaja ovih lokacija na povezivanje otpadnih/kanalizacionih voda na kanalizacioni sistem (duž glavnog kolektora od Zrenjanina do PPOV, povezivanje kanalizacije Ečke na glavni kolektor/PPOV).

Predlozi za sanaciju postojećeg kanalizacionog sistema Zrenjanina su isti u sve tri opcije. Ovim će se povećati količina prikupljenih otpadnih voda, unaprediti održavanje postojećih sistema i sprovođenje predloženih mera u sistemu prikupljanja kanalizacionih/otpadnih voda. 229April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




Sledeće razlike u povezivanju na kanalizacioni sistem između tri opcije su očigledne:

• Klek će biti povezan na kanalizacioni sistem u Zrenjaninu u sve tri opcije, u prvoj fazi;

• Lazarevo i Aradac će biti povezani na kanalizacioni sistem u drugoj fazi; i

• Kanalizaciona mreža u Ečkoj će biti povezana direktno na PPOV u prvoj fazi u opciji 1, i na glavni kolektor ka PPOV u opcijama 2 i 3.

Nivo reke Begej je od presudnog značaja za aktivnosti opštine na zaštiti od poplava i iznosi 77,25 mnm (povratni period od 20 godina). Nivo reke Begej iznosi 80,4 mnm za povratni period od 100 godina, što je značajno za lokaciju PPOV. Predložena lokacija PPOV u opciji 1 je veoma blizu reke Begej na 76 mnm, dok je u opciji 2 na 70 mnm i samim tim zahteva skupe mere zaštite od poplava. U opciji 3, kako bi se izbegli visoki troškovi zatrpavanja (podizanje PPOV na nivo iznad nivoa povratnog perioda od 100 godina), PPOV je locirano na najbližoj tačci iznad nivoa plavljenja od 81 mnm, a koja je u blizini naselja Lukićevo. Ova lokacija je 7 km od reke Begej na teritoriji Ečke i 4,5 km od kanala DTD. Ne postoji bliža lokacija na 81 mnm u blizini Aleksandrovačkog kanala ili postojećeg glavnog kolektora.

Predložene faze sve tri opcije su prikazane u tabeli 8.7-3.

Tabela 8.7-3 Fazni razvoj i predložene investicije kod različitih opcijaOpcija Faza 2015-2025 Faza 2025-2045

1

Aktivnosti na unapređenju postojećeg kanalizacionog sistema Zrenjanina (sanacija KCS, SCADA, GIS, intenzivno čišćenje kanalizacionog sistema)

Izgradnja kanalizacije u naseljima Aradac, Elemir, Klek, Lazarevo, Ečka, Lukićevo, Stajićevo i Lukino Selo

Povezivanje kanalizacije naselja Klek na kanalizacioni sistem Zrenjanina (200 mm, 500 m)


Povezivanje kanalizacionog sistema Zrenjanina na PPOV (1350/900 mm, 1,3 km)

Povezivanje kanalizacije naselja Lukićevo na PPOV

Povezivanje kanalizacije naselja Ečka na PPOV (potisni cevovod 200 mm, 3,4 km i proširenje kapaciteta KCS)


PPOV, prva faza, 110.000 PE PPOV, druga faza, 40.000 PE

2





Povezivanje kanalizacionog sistema Zrenjanina na PPOV (1350/900 mm, 5,6 km, sa prelaskom reke kod Ečke)

Izgradnja potisnog cevovoda od kanalizacione mreže u Lukićevu do PPOV

Povezivanje kanalizacije naselja Ečka na glavni kolektor ka PPOV (ispuštanje otpadnih voda iz kanalizacije Ečke u centru naselja)

Izgradnja potisnog cevovoda od kanalizacione mreže u Stajićevu i Lukinom selu do kanalizacije u Ečkoj





PPOV, prva faza, 110.000 PE PPOV, druga faza, 40.000 PE

3


Izgradnja kanalizacije u naseljima Aradac, Elemir, Klek, Lazarevo, Ečka, Lukićevo, Stajićevo i Lukino Selo



Povezivanje kanalizacionog sistema Zrenjanina na PPOV (1350/900 mm, 4 km i izgradnja KCS kapaciteta 450 l/sec, 20 m)

Povezivanje kanalizacije naselja Lukićevo na glavni kolektor ka PPOV

Povezivanje kanalizacije naselja Ečka na glavni kolektor ka PPOV (proširenje kapaciteta KCS, potisni cevocod 200 mm, 1,2 km)


PPOV, prva faza, 110.000 PE Sa ispuštanjem otpadnih voda u kanal DTD

PPOV, druga faza, 40.000 PE

Kako bi se utvrdilo koja od opcija predstavlja onu najisplatljiviju, sprovedena je analiza kapitalnih investicija, periodičnog upravljanja i troškova održavanja tokom trajanja projekta primenom metode diskontovanih novčanih tokova (neto sadašnja vrednosti - NPV, na osnovu diskontne stope od 4%). Isti parametri su korišćeni za tehničku pomoć (4% troškova kapitalnih investicija), nadzor nad izvođenjem projektovanih radova (5% troškova kapitalnih investicija), nepredviđene troškve (5% troškova kapitalnih investicija), itd. Glavne razlike nastaju u pogledu troškova kapitalnih investicija u odnosu na pripremu terena i zaštitu od poplava, instalaciju kanalizacijonih cevovoda (sa pumpama), i u dve opcije, dužinu glavnog kolektora do PPOV. Analiza je predstavljena u tabeli 8.7-4.

Tabela 8.7-4 Analiza opcija

Opcija Ukupni investicioni troškovi, €

Neto sadašnja vrednost PPOV i investicioni troškovi sistema za prikupljanje otpadnih voda, €

NSV i troškovi upravljanja i održavanja, €

Ukupna NSV, €

1 - Zrenjanin 20,657,000 18,323,000 16,635,000 34,958,000

2 - Mužlja 25,453,000 22,478,000 20,979,000 43,457,000

3 - Lukićevo 29,140,000 25,724,000 23,377,000 49,101,000

Na osnovu prethodne analize, opcija 1 ima manju NPV i najmanje inkrementalne troškove (oko 20% manje od opcije 2 i oko 32% manje nego opcija 3). O&M troškovi (troškovi upravljanja i održavanja) su takođe manji za opciju 1 od opcije 2 ili 3.





Pored poređenja troškova, sprovedena je višekriterijumska analiza predloženih opcija prikupljanja otpadnih voda/kanalizacije i njihove prerade. Glavni zaključci višekriterijumske analize su navedeni u sledećoj tabeli.

Tabela 8.7-5 Višekriterijumski izbor prikupljanja i prerade otpadnih voda/kanalizacije

Br Opis kriterijuma Opcija 1

Opcija2

Opcija3 Komentar

1 Inkrementalni troškovi 5 3 2 2 Pogodnost za faznu realizaciju 5 5 5

3 Usklađenost sa gradskim planskim dokumentima 5 1 1

4 Operativna stabilnost, pouzdanost i troškovi 5 4 2

5 Usklađenost sa prioritetnim faktorima prirodne sredine 5 5 5

6 Praćenje i kontrola 5 4 3 Ukupni rezultat 30 22 18

Na osnovu prethodne analize, moguće je zaključiti da je je opcija 1 rangirana najviše i da zbog toga predstavlja optimalnu opciju za budući razvoj sistema za prikupljanje otpadnih voda/kanalizacije i njihovu preradu.





6 FINANSIJSKA I EKONOMSKA ANALIZA

Pregled u nastavku sadrži ključne elemente celokupne finansijske i ekonomske analize (ili “Cost Benefit” analize) koja je uzeta iz Finansijske i ekonomske analize sadržane u Delu 3: Prilozi - Prilog 2.

U ovom odeljku, namera je da se pruži kompaktan ali skladan pregled koji dovoljno potvrđuje zaključke projekta.

6.1 Finansijska procena JKP i opštine koji posluju u regionu

6.1.1 Osnovni podaci

Finansijska procena Grada Zrenjanina – obuhvaćeni su gradska administracija i JKP. Celokupna analiza je sadržana u Delu 3: Prilozi, Prilog 2.

6.1.2 Finansijska procena JKP “Vodovod i kanalizacija”

JKP “Vodovod i kanalizacija” Zrenjanin posluje sa gubitkom od svojih osnovnih delatnosti što je rezultat povećanja materijalnih troškova i značajnog smanjenja opštinskih subvencija. Neto prihod je pozitivan samo u 2011. godini dok je negativan u 2012. i 2013. što nije tipično za JKP koje posluje u Srbiji.

JKP trenutno posluje sa dugoročnim i kratkoročnim dugovima za svoje dnevne operativne delatnosti i suočava se sa problemom likvidnosti koji se pogoršava. Uzrok toga je previše zaposlenih u JKP, veliki rashodi za materijalne troškove, gubici na mreži za distribuciju vode, nepostojanje računovodstva po troškovnim centrima.

Trenutne cene vode i kanalizacije nisu dovoljne da pokriju operativne troškove mada je za JKP teško proceniti nivo operativnih subvencija i troškova koje treba da pokriju zbog nepostojanja sistema za finansijsko upravljanje koji se zasniva na troškovnim centrima. To je uobičajena situacija sa JK preduzećima u Srbiji – da imaju problem sa gotovinom id a moraju da se oslone na kratkoročne zajmove kako bi održali likvidnost. Obračunate usluge su retko 100%, čak i 95% naplaćene.

Pokazatelj zaduženosti JK preduzeća je nizak i u granicama uobičajenih standarda od 10% za pozajmljena sredstva izražena kao udeo u ukupnim prihodima.

Na osnovu rezultata ove analize, jasno je da JKP u trenutnoj situaciji može imati poteško e uć dobijanju zajma za finansiranje predložene investicije.

Pregled glavnih zaklju aka o JKPč sledi u nastavku:

• JKP “Vodovod i kanalizacija” Zrenjanin ostvaruje gubitak od svoje osnovne delatnosti što je rezultat male podrške iz opštinskog budžeta i velikih materijalnih troškova i plata. Neto prihod u pomenutim godinama je dosta ispod 0% što je takođe rezultat vanrednih troškova. Značajni rast troškova i smanjenje subvencija imali su veliki uticaj na finansijsku i operativnu stabilnost preduzeća u navedenim godinama;





• Operativne subvencije dobijene od Grada u proseku su iznosile 12.7% operativnih prihoda u posmatranim godinama i nisu mogle da pokriju opeativne gubitke;

• Troškovi rada čine najveći deo ukupnih troškova, dostigavši 60% u 2014. Udeo troškova rada u ukupnim troškovima se vremenom povećava;

• Troškovi amortizacije u proseku iznose 13% ukupnih troškova u period od 2012. do 2014. i stabilni su tokom godina. To je dokaz da su sredstva manje ili više u amortizovanim uslovima;

• JKP posluje sa novčanim tokom koji je ispod očekivanja za jedno komunalno preduzeće. Generisana gotovina je nedovoljna za finansiranje investicija. Većinu investicija finansira direktno Grad ili se obezbeđuju kroz kapitalne subvencije;

• Procenat naplate u Gradu Zrenjaninu je vrlo visok – u proseku 90% u 2014, ali je niži kod domaćinstava potrošača;

• Trenutne cene za vodu i kanalizaciju nisu dovoljne da pokriju operativne troškove mada je za JKP teško odrediti nivo operativnih subvencija i troškove koje treba da pokriju jer ne postoji sistem finansijskog upravljanja koje se zasniva na troškovnim centrima;

• Pokazatelj zaduženosti je bio prilično nizak i u granicama;

• JKP priprema godišnje planove i budžet u skladu sa smernicama Ministarstva finansija. Ne postoji višegodišnje planiranje integrisano u ovo godišnje planiranje i budžetski ciklus;

• Upravljanje budžetom je centralizovano na nivou direktora;

• Ne postoji formula ili procedura za određivanje cene usluga jer je trenutna politika opštine da ograniči povećanje cena sa predviđenom stopom inflacije za narednu godinu;

• Deset najvećih dužnika JKP “Vodovod i kanalizacija” Zrenjanin čine 69% ukupnih potraživanja tokom 2013. Veći deo toga je loš dug preduzeća u upravi ili nenaplativ dug javnih institucija; i

• Četiri najveća poverioca JKP “Vodovod i kanalizacija” Zrenjanin čine 88% ukupnih dugovanja tokom 2013. Ovaj dug je rezultat nedostatka gotovine.

6.1.3 Procena kreditne sposobnosti Grada Zrenjanina

Prema Zakonu o budžetskom sistemu, gradska uprava/opštine se mogu zadužiti u iznosu od 50% tekućih prihoda iz budžetskih prihoda realizovanih u prethodnim godinama. Ministarstvo finansija redovno objavljuje ta ograničenja i ona se primenjuju vrlo striktno. Prema poslednjoj zvaničnoj obaveštenju iz Ministarstva finansija, važećih za 2014, Grad Zrenjanin može izvršiti pozajmicu do sledećih ograničenja:





Tabela 9.1-1 Kreditna ograničenja za Grad Zrenjanin (2014 /€1 = RSD 120)Opština Prihodi

realizovani u 2013. u mil. RSD

Prihodi realizovani u 2013. (€ 000)

Kreditno ograničenje 2014.(RSD m) na osnovu prihoda u 2013; 50%

Kreditno ograničenje 2014.(€ 000) na osnovu prihoda u 2013; 50%

Neisplaćena glavnica tekućih dugova

(€ 000), 2013.

Maksimalno zaduženje u 2014.

(€ 000)

Maksimalno zaduženje u 2014.

(RSD m)

1 2 3 4 5 6 7 (5-6) 8

Zrenjanin 3,603 30,025 1,801 15,012 1,393 13,619 1,634

Izvor: Ministarstvo finansija Republike Srbije

Zbog kredita već uzetih tokom prethodnih godina, preostali kreditni limit Grada Zrenjanina od 2014. godine je 1.634 milijardi dinara ili 13.619 miliona evra.

Tabela 9.1-2 Kreditno ograničenje Grada Zrenjanina, (2014 /€1 = RSD 120)

Br. OpštinaPrihodi realizovani 2013. Kreditno ograničenje 2014.

RSD m € 000 RSD bn € 000

1 Zrenjanin 3,603 30,025 13,619 1,634

Ukupno 3,603 30,025 13,619 1,634Izvor: Ministarstvo finansija Republike Srbije

Sa planiranim kreditom u 2014. Grad Zrenjanin može finansirati svoje kapitalne investicije u 2013. i 2014. godini. 2013. Grad Zrenjanin nije iskoristio celokupno zakonski propisano kreditno ograničenje zbog čega može uzeti još kredita. Za Grad Zrenjanin to iznosi 1.634 miliona dinara ili 13.619 miliona evra.

U pogledu projekcija za period 2015-2019, glavni rezultati projekcija su sledeći:

• Tekuće kreditne obaveze ograničavaju mogućnost Grada da finansira značajne kapitalne rashode direktno iz budžeta;

• Kumulativni ukupan raspoloživi budžet za kapitalne projekte tokom perioda 2014. do 2015. u svim makroekonomskim scenarijima je negativan i zabranjuje finansiranje svih investicionih projekata iz budžeta;

• Postoje neke mogućnosti za pozajmicu u periodu od 2014. do 2015. što je rezultat rastućih opštinskih prihoda i otplate glavnice postojećih dugova. To je procenjeno na 18.28 miliona evra u 2015. (osnovni scenario);

• Ako 50% toga bude iskorišćeno za finansiranje aktivnosti vezanih za osnovnu infrastrukturu, ukupno opštinsko finansiranje projekta bi moglo da iznosi oko 9.14 miliona evra;

• Stoga, na osnovu ove analize, opština ima ograničene finansijske izvore za sufinansiranje projekta u narednim godinama.





6.2 Ključni elementi finansijske analize

6.2.1 Pristup i metod finansijske analize

Jedan od ključnih ciljeva projekta jeste podsticanje potpune pokrivenosti troškova (FCR) i to svih troškova vezanih za investicije, rad i upravljanje unapređenih sistema. FCR se može definisati onda kada JKP koje rukovodi radom sistema dostigne tačku kada može da pokrije sve svoje finansijske obaveze iz cena usluga, uključujući finansiranje budućih investicija. To znači (i) platiti troškove rada i održavanja i troškove amortizacije; (ii) pokriti troškove budućih kapitalnih proširenja iz cena usluga; i (iii) mogućnost servisiranja kredita neophodnih za finansiranje tekućih i budućih kapitalnih troškova. To je dugoročni cilj. Kratkoročni i srednjeročni cilj JKP koje rukovodi radom sistema biće pokrivanje njihovih potreba za gotovinskim tokom što se može definisati kao (i) troškovi rada i održavanja plus svi troškovi servisiranja duga; i (ii) ponovno investiranje radi održivog funkcionisanja infrastrukturnog sistema realizovanog u okviru projekta.

Glavni cilj ove finansijske analize jeste obezbeđivanje dugoročne finansijske stabilnosti projekta što podrazumeva sledeće: (i) procena prihoda i troškova projekta i implikacije istih na gotivinski tok; (ii) definisanje structure finansiranja projekta kao i njegove rentabilnosti; i (iii) verifikacija dovoljnosti projektovanog gotovinskog toka koji treba da obezbedi odgovarajući rad sistema i ispuni sve investicione i obaveze servisiranja duga. Na kraju, u svrhu pripreme zahteva za finansiranje, finansijska analiza je neophodna kako bi se obezbedila osnova za izračunavanje “nedostajućih sredstava” izabrane opcije, a zatim i za izračunavanje dozvoljenih troškova na projektima koji ostvaruju prihod.

Kao što je istaknuto u dokumentu Generalnog direktorata za regionalnu politiku (DG Regio), nazvanom “Vodič za Cost-Benefit analizu investicionih projekata u okviru Strukturalnih fondova, Kohezionog fonda i Instrumenata pretpristupne pomoći”, iz juna 20086 i u novom vodiču objavljenom u decembru 2014, inkrementalna metoda je standardna metoda preporučena za sprovođenje ove analize (CBA), uključujući ekonomsku i finansijsku analizu koja treba da omogući da nepovratna sredstva koja obezbeđuju servisi EK budu strogo uložena samo u investicioni projekat.

Finansijske pretpostavke za razvoj projekata integrisanog sistema za snabdevanje vodom i sakupljanje i preradu otpadnih voda sadržane su u tabeli 10.2-1.

Tabela 10.2-1 Finansijske pretpostavkeFinansijski parametar sa opisom Jedinica Scenario “sa

projektom” Scenario “bez projekta”

Diskontne stopeFinansijska diskontna stopa % 5.0 4.0Socijalna diskontna stopa % 5.5 5.0AmortizacijaPostojeća sredstva % 2.5 2.5

6 Evropska komisija, Vodič za Cost-Benefit analizu investicionih projekata, 2008, http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docgener/guides/cost/guide2008_en.pdf 236April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija


http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docgener/guides/cost/guide2008_en.pdf



Finansijski parametar sa opisom Jedinica Scenario “sa

projektom” Scenario “bez projekta”

Ekonomsko trajanje cevi godine 40 50Ekonomsko trajanje građevinskih radova godine 40 50

EM oprema – ekonomski vek trajanja godine 15 15

PorezPDV % 8 8Porez na dohodak (korporativni porez)

% EBT (dobitak pre poreza) 15 15

Radni kapitalNaplata od dužnika dani 36.5 36.5Cilj naplate dani 30 30

Godišnji otpisi, loši dugovi % godišnjeg fakturisanja 2 2

Rezerve Dani troškova OM&A 10 10

Obaveze Dani troškova OM&A 30 325

Upravljanje gotovinomMinimalna raspoloživa gotovina

Dani troškova OM&A 14 14

Maksimalno prekoračenje Dani troškova OM&A 50 50

Kamata na prekoračenje %, RSD nominalne 10 10

Kredit od bankeKamate kredita %, EUR realne 5 5Trajanje kredita godine 12 12“Grejs” period godine 3 3Ulazna naknada % 1 1Naknada za neiskorišćeni deo odobrenog kredita % 0.5 0.5

6.2.2 Investicioni plan

Inkrementalna analiza zahteva procene troškova za oba scenarija - “sa projektom” i “bez projekta”. Scenario “sa projektom” uključuje investicione troškove za sanaciju i proširenje sistema za snabdevanje vodom i kanalizacionog sistema kao i relevantne projekcije tekućih troškova za njihov rad, održavanje i administraciju (OM&Adm).

Investicioni troškovi su predviđeni u scenariju “sa projektom” i u vrlo ograničenoj meri u scenariju “bez projekta”, što u osnovi pretpostavlja nastavak statusa quo bez ikakvih većih unapređenja sistema.

Investicioni troškovi uključuju sve mere sanacije i proširenja predviđene za period foreseen 2016-2019, podeljene na građevinske radove i elektromašinsku opremu, sa procenjenim rezidualnim vrednostima i stopom amortizacije u zavisnosti od različitog korisnog veka trajanja.

Dodatne komponente su kupovina zemlje, usluge projektovanja i nadzora radova i ostale usluge tehničke pomoći predloženoj Jedinici za sprovođenje projekta (JSP) koja će voditi 237April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




sprovođenje projekta, kao i lokalni porezi, nadoknade i dozvole koje se odnose na projekat i sprovođenje radova, (tehničke) nepredviđene troškove i korekciju cena zbog inflacije.

Investicije su podeljene na faze u skladu sa predloženim planom nabavke, sadržanim u odeljku 11, i odvojene za vodu i kanalizaciju po vrsti investicije tj: zemljište, planiranje/projektovanje, priprema gradilišta, glavni radovi, postrojenje i mašinska oprema, tehnička pomoć i obuke, nazdor, odnosi s javnošću, nepredviđeni troškovi i porezi/javni nameti.

Predloženi investicioni troškovi za različite komponente projekta prikazani su u tabeli 10.2-1.

Tabela 10.2-2 Investicioni troškovi projekta (milioni, €, konst. cene, 2014.)

Investicioni troškovi projekta Ukupno 2016- 2019. 2016. 2017. 2018. 2019.

Otpadne vode – PPOVZemlja 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000Planiranje/projekat 0.750 0.750 0.000 0.000 0.000Priprema gradilišta 0.600 0.000 0.600 0.000 0.000Glavni radovi 8.790 0.000 2.470 4.740 1.580Postrojenje i mašinska oprema 8.280 0.000 0.000 3.540 4.740Tehnička pomoć i obuke 0.350 0.175 0.175 0.000 0.000Nadzor 0.854 0.000 0.124 0.414 0.316Odnosi s javnošću 0.050 0.013 0.013 0.013 0.013Nepredviđeni troškovi 0.984 0.047 0.169 0.435 0.332Porez/javni nameti 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000Ukupno investicioni troškovi 20.657 0.984 3.550 9.142 6.981Ukupni nedozvoljeni investicioni projekti - - - - -

Ukupni dozvoljeni investicioni projekti 20.657 0.984 3.550 9.142 6.981

Ukupni dozvoljeni investicioni troškovi projekta (uključujući nepredviđenje troškove), u konstantnim cenama iz 2015. godine, iznose 20.657 miliona evra. Ukupni nedozvoljeni investicioni troškovi u konstantnim cenama iz 2015. godine iznose 0 miliona evra. Specifični dugoročni investicioni troškovi po glavi stanovnika, u konstantnim cenama iz 2015, iznose približno 244 evra/capita za komponentu projekta koja se odnosi na sakupljanje i prečišćavanje otpadnih voda – na osnovu ukupnog broja stanovnika korisnika u gradu Zrenjaninu koji treba da bude pokriven ovim uslugama u 2018/2019. (vreme završetka prve faze projekta). Za izračunavanje usluga projektovanja i nadzora, lokalnih poreza, nadoknada, dozvola i nepredviđenih troškova, pošlo se od sledećih pretpostavki:

• Glavni projekat: oko 4% neto investicionih troškova komponenti FIDIC Crvene knjige. Glavni projekat za komponente FIDIC Žute knjige oko 2% do 3% troškova radova već uključenih u neto investicione troškove s obzirom da su to usluge koje treba da pruže izvođači;

• Nadzor: u proseku oko 5% neto investicija; i





• Lokalni porezi, nadoknade i dozvole kao što sledi (sve se mogu sufinansirati): (i) Plaćanje odobrenja i dozvola, Studije izvodljivosti: 0.3% neto investicija, (ii) Verifikacija projekata u skladu sa srpskim zakonom: 0.2% neto investicija i (iii) Fizički nepredviđeni troškovi: oko 5% neto investicija.

Tabela 10.2-2 Investicioni troškovi za projekat (tekuće cene, milioni €) prikazuje presek dozvoljenih i nedozvoljenih troškova u tekućim cenama (uključujući korekciju cena), u skladu sa strukturom koju zahteva servis EK za potencijalno finansiranje sredstvima IPA.

Tabela 10.2-2 Investicioni troškovi za projekat (tekuće cene, milioni €)

Stavka Ukupni troškovi projekta (A)

Nedozvoljeni troškovi* (B)

Dozvoljeni troškovi

(C)=(A)-(B)1. Trokovi planiranja i projektovanja 775,313 - 775,3132. Kupovina zemlje - - -3. Izgradnja 10,323,994 - 10,323,9944. Postrojenje i mašinska oprema 8,803,198 - 8,803,1985. Nepredviđeni troškovi 1,061,681 - 1,061,6816. Korekcija cena (po mogućnosti) - - -7. Tehnička pomoć 364,597 - 364,5978. Odnosi s javnošću 54,344 - 54,3449. Nadzor tokom sprovođenja izgradnje 912,176 - 912,17610. Međuzbir 22,295,302 - 22,295,30211. (Porrezi i nadoknade) - - -12. UKUPNO 22,295,302 - 22,295,302* Nedozvoljeni troškovi obuhvataju (i) troškove van dozvoljenog perioda, (ii) troškove koji nisu dozvoljeni prema nacionalnim propisima (član 56 (4) Regulative Saveta 1083/2006), (iii) ostale troškove koji nisu predstavljeni za sufinansiranje. ** PDV nije uključen u ovu stavku; stavka uključuje samo dozvoljene lokalne zakonske poreze, naknade i dozvole taxes, fees and permits

6.2.3 Količine otpadne vode

Kao osnova za projekcije troškova rada i održavanja i administrativnih troškova (OM&Adm) poslužile su projekcije potreba za vodom i količine otpadnih voda za scenarije “sa projektom” i “bez projekta”. Tabela 9.2-3 Projektovane količine otpadnih voda u scenariju “sa projektom”(milioni m3/god.) i odražavaju ove projekcije. Za period 2016-2019. Potrebe za vodom i količina otpadnih voda su iste u oba scenarija jer se tada (kraj investicija) samo očekuje da bude u funkciji novi ili unapređen sistem upravljanja otpadnim vodama i sanirana infrastruktura za snabdevanje vodom.

Tabela 9.2-3 Projektovane količine otpadnih voda u scenariju “sa projektom” (milioni m3/god.)Stavka Tekuće

stanje Projekcije ……

Godina 2015. 2016 2017. 2018. 2019. 2020. 2025. 2035. 2045.Fakturisane količineProdaja vode - domaćinstva 6.364 6.364 6.364 6.364 6.364 6.364 6.364 6.364 6.364Otpadne vode - domaćinstva 3.472 3.512 3.551 3.591 3.630 3.669 3.866 3.964 4.068Prečišćavanje otpadnih voda - Domaćinstva - - - - 3.630 3.669 3.866 3.964 4.068





Stavka Tekuće stanje Projekcije ……

Godina 2015. 2016 2017. 2018. 2019. 2020. 2025. 2035. 2045.Prodaja vode – ostalo 0.995 0.995 0.995 0.995 0.995 0.995 0.995 0.995 0.995Otpadne vode – ostalo 1.299 1.327 1.355 1.383 1.410 1.438 1.577 1.924 3.217Prečišćavanje otpadnih voda – ostalo - - - - 1.410 1.438 1.577 1.924 3.217

Ukupna prodaja vode 7.359 7.359 7.359 7.359 7.359 7.359 7.359 7.359 7.359Ukupno otpadne vode 4.772 4.839 4.906 4.973 5.040 5.107 5.443 5.888 7.285Ukupno prečišćene otpadne vode - - - - 5.040 5.107 5.443 5.888 7.285

Proizvodnaj vode / gubiciUkupni gubici & neobračunata voda 1.840 1.840 1.840 1.840 1.840 1.840 1.840 1.840 1.840

Nivo gubitaka & neobračunata voda ( kao % ukupne proizvodnje vode)

20.0% 20.0% 20.0% 20.0% 20.0% 20.0% 20.0% 20.0% 20.0%

Ukupna proizvodnaj vode 9.199 9.199 9.199 9.199 9.199 9.199 9.199 9.199 9.199Količina prečišćene otpadne vodeUkupan nivo infiltracije 1.450 1.520 1.592 1.658 1.828 1.900 2.118 2.155 2.239Ukupan nivo infiltracije (%) 23.3% 23.9% 24.5% 25.0% 26.6% 27.1% 28.0% 27.6% 27.6%Ukupno prečišćene otpadne vode - - - - 6.869 7.008 7.562 7.820 8.127

U scenariju “sa projektom”, ukupna količina otpadnih voda prati rast broja stanovnika, a prečišćavanje otpadnih voda počinje 2018.

Tabela 9.2-4 Projektovane količine otpadnih voda u scenariju “bez projekta” (milioni m3/god.)


Godina 2015. 2016. 2017. 2018. 2019. 2020. 2025. 2035. 2045.Fakturisane količineProdaja vode - domaćinstva 6.364 6.364 6.364 6.364 6.364 6.364 6.364 6.364 6.364Otpadne vode - domaćinstva 3.472 3.478 3.483 3.489 3.494 3.494 3.494 3.494 3.494Prečišćavanje otpadnih voda - Domaćinstva - - - - - - - - -

Prodaja vode – ostalo 0.995 0.995 0.995 0.995 0.995 0.995 0.995 0.995 0.995Otpadne vode – ostalo 1.299 1.327 1.355 1.383 1.410 1.410 1.410 1.410 1.410Prečišćavanje otpadnih voda – ostalo - - - - - - - - -

Ukupna prodaja vode 7.359 7.359 7.359 7.359 7.359 7.359 7.359 7.359 7.359Ukupno otpadne vode 4.772 4.805 4.838 4.871 4.904 4.904 4.904 4.904 4.904Ukupno prečišćene otpadne vode - - - - - - - - -

Proizvodnja vode / gubiciUkupni gubici & UFW 1.840 1.840 1.898 1.956 2.016 2.076 2.388 2.722 3.080Nivo gubitaka & neobračunata voda (kao% ukupne proizvodnje vode)

20.0% 20.0% 20.5% 21.0% 21.5% 22.0% 24.5% 27.0% 29.5%

Ukupna proizvodnaj vode 9.199 9.199 9.257 9.316 9.375 9.435 9.748 10.081 10.439Količina prečišćene otpadne vodeUkupni nivo infiltracije 1.382 1.382 1.382 1.382 1.382 1.382 1.382 1.382 1.382Ukupni nivo infiltracije (%) - - - - - - - - -Ukupno prečišćene otpadne vode - - - - - - - - -





6.2.4 Troškovi rada i održavanja i administrativni troškovi

Projekcije navedenih troškova uključuju fiksne troškove (održavanje, zaposleni i administrativni troškovi) i varijabilne troškove (električna energija, potrošni material, odlaganje mulja, nadoknada za odlaganje otpadnih voda) komponenti za upravljanje otpadnim vodama od strane JKP. Tabele u nastavku prikazuju predviđeni razvoj godišnjih troškova OM&Adm u konstantnim cenama iz 2015. za period planiranja od 2015-2045, za scenarije “sa projektom” i “bez projekta”. Procena troškova OM&Adm izvršena je na osnovu pretpostavki definisanih za oba scenarija sadržanih u tabeli 9.2-5.

Tabela 9.2-5 Prikaz troškova OM&Adm za otpadne vode za scenario “sa projektom” (milioni €, konstantne cene, 2014.)


Godina 2015. 2016. 2017. 2018. 2019. 2020. 2025. 2035. 2045.Materijali / hemikalije (u vezi sa merama) 0,000 0,000 0,000 0,000 0,088 0,193 0,204 0,244 0,276Materijali / hemikalije (u vezi sa postojećim sistemom) 0,094 0,094 0,094 0,094 0,106 0,108 0,118 0,123 0,128Električna energija (u vezi sa merama) 0,000 0,000 0,000 0,000 0,130 0,257 0,241 0,291 0,342Električna energija (u vezi sa postojećim sistemom) 0,114 0,114 0,114 0,114 0,127 0,148 0,158 0,178 0,197Troškovi zaposlenih 0,660 0,660 0,660 0,660 0,660 0,660 0,660 0,660 0,660Održavanje/ popravka (u vezi sa merama) 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,052 0,052 0,052 0,052Održavanje/ popravka (u vezi postojećim sistemom) 0,026 0,026 0,026 0,026 0,032 0,088 0,066 0,071 0,079Troškovi ispuštanja otpadnih voda 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000Troškovi odlaganja mulja 0,000 0,000 0,000 0,000 0,131 0,266 0,283 0,277 0,272Amortizacija 0,503 0,503 0,503 0,503 0,503 0,772 0,772 0,772 0,772Ispuštanje otpadnih voda 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000Opšta administracija 0,196 0,196 0,196 0,196 0,169 0,169 0,169 0,169 0,169Ukupno troškovi O&M 1,593 1,593 1,593 1,593 1,946 2,712 2,722 2,837 2,946

U načelu, pretpostavlja se da će se troškovi OM&Adm naglo povećati nakon 2018. u scenariju “sa projektom”, ali neznatno u scenariju “bez projekta”.

U scenariju “sa projektom” projekcije su da će se troškovi OM&Adm JK preduzeća povećati na oko 1.946 miliona evra u 2019. (izraženo u konstantnim cenama iz 2015.), uglavnom kao posledica izgradnje dodatne infrastructure u okviru projekta. Kao posledica pretpostavljenog realnog povećanja plata, troškova energije i ostalog važnog potrošnog materijala, projekcije su da će se troškovi OM&Adm dalje povećavati do iznosa od 2.722 miliona evra u 2025. U scenariju “bez projekta” očekuje se da će troškovi OM&A ostati na skoro istom nivou tokom čitavog projektnog perioda (razlog su troškovi ne-amortizacije postojećih sredstava koja neće biti obnovljena).





6.2.5 Prosečni inkrementalni finansijski troškovi (AIFC)

Prosečni inkrementalni finansijski troškovi (AIFC, u RSD ili EUR po m3) su odgovarajuća približna vrednost za dugoročne marginalne troškove sistema snabdevanja vodom i kanalizacionog sistema koji će biti realizovani. AIFC se dobija deljenjem diskontovana vrednosti (neto sadašnja vrednost) ukupnih troškova usluge (troškovi investicija i rada, upravljanja i administrativni troškovi – OM&Adm) diskontovanom količinom obračunate distribuirane vode ili prečišćenih otpadnih voda. Sledeća formula opisuje matematičku funkciju:

AIFC =

Pri čemu je: Q = obračunata potrošnja vode, q = diskontna stopa, t = godine (0, 1, ...., T), T = prošla godina.

AIFC su dobra referenca ili zamena za određivanje budućih cena koje su neophodne za pokrivanje troškova usluga.

AIFC su izračunati za celokupni sistem snabdevanja vodom i kanalizacioni sistem koji su nastali u okviru projekta u oba scenarija. Pored toga, AIFC su izračunati zasebno za svaku investiciju i troškove OM&Adm. Izračunavanja su vršena u konstantnim cenama iz 2015, na osnovu perioda od 30 godina (2015 – 2044.) is a diskontnom stopom od 5%.

Sledeće stavke i serije troškova razmotrene su pri izračunavanju AIFC:• Rezidualna vrednost postojeće infrastrukture (vidi relevantnu pretpostavku u

nastavku);• Investicioni troškovi za sanaciju i proširenje sistema; • Troškovi ponovnog investiranja u zamenu sredstava; • Rezidualna vrednost celokupne infrastructure na kraju perioda analize 2045; i • Troškovi OM&Adm koji se odnose na postojeću i novu infrastrukturu.

Rezidualna vrednost postojeće infrastrukture je uneta u prvu godinu, a rezidualna vrednost projektne infrastrukture u poslednju godinu perioda analize. Svi ostali podaci o troškovima su uneti u godinu u kojoj se realizuju.

U scenariju “sa projektom”, razmotreni su samo investicioni troškovi projekta i prateći troškovi reinvestiranja.

Za izračunavanje troškova ponovnih investicija i rezidualnih vrednosti sredstava, poslo se od sledećih pretpostavki:

• Ekonomsko trajanje sredstava: izračunavanje troškova ponovnog investiranja i rezidualnih vrednosti vršeno je na osnovu korisnog veka trajanja različitih komponenti:

- Radovi na cevnoj armaturi 40 godina- Građevinski radovi 40 godina- Elektro-mašinska oprema 15 godina





• Rezidualna vrednost postojećih sredstava: pretpostavlja se da celokupna postojeća infrastruktura ima rezidualnu vrednost 0 (usled lošeg stanja infrastrukture).

• Rezidualna vrednost novih investicija u 2044: izračunata je na osnovu svih planiranih investicija i prethodno pomenutog korisnog veka trajanja.

Troškovi OM&Adm, korišćeni u kalkulacijama, prikazani su u prethodnom odeljku. Izračunavanjem se kao inkrementalna vrednost dobija AIFC od 0.27 EUR/m3 za celokupni sistem. Tabela 9.2-6 AIFC sadrži prikaz elemenata AIFC relevantnih za projekat.

Tabela 9.2-6 AIFC projektnih komponentiStavka Scenario “sa projektom” Scenario “bez projekta” Inkrementalne

vrednosti

AIFC (€/m3)

NPV 2015-2045(000’ €)

AIFC (€/m3)

NPV 2015-2045(000’ €)

AIFC (€/m3)

NPV 2015-2045(000’ €)

Otpadne vodeUkupno 0.52 60,870 0.27 27,542 0.25 33,328

Investicije 0.16 18,323 0 0.16 18,323O,M&Adm 0.38 44,176 0.27 27,542 0.11 16,635Rezidualna vrednost 0.01 1,629 0 0.01 1,629

6.3 Preporučeni profil povećanja cena (ili projekcije cena)

Klučni ulazni podatak za finansijsku analizu projekta je cena koja će se primenjivati za usluge snabdevanja vodom i kanalizacije u opštini korisnika. Iako je očigledno da cene treba da obezbede pokrivanje troškova, one imaju društveno-ekonomske implikacije koje treba pažljivo razmotriti.

Analiza platežne sposobnosti se odnosi na sadašnju i buduću mogućnost domaćinstava kao korisnika usluga da plate usluge snabdevanja vodom i kanalizacije na području pokrivenom uslugama. Na osnovu projekcija dohotka po domaćinstvu, analiza platežne sposobnosti nastoji da odgovori na pitanje koja je maksimalna cena kanalizacije koja se može platiti, takođe uzimajući u obzir potrebu domaćinstava da pokriju usluge upravljanja otpadnim vodama u skladu sa principom “zagađivač plaća”.

Kako bi se u razmatranje uzela ekonomska situacija najsiromašnijih domaćinstava, granica platežne sposobnosti za usluge snabdevanja vodom i kanalizacije, obezbeđene u okviru projekta, određena je kao 3% neto (raspoloživog) prihoda domaćinstava u tri najniže decile, na osnovu ispuštanja otpadnih voda pri ograničenoj minimalnoj potrošnji vode po glavi stanovnika od 88 litara dnevno. Ovo ograničenje je oko 1.25% neto prihoda prosečnog domaćinstva, izračunato na osnovu prosečne potrošnje vode od oko 150 l/c/d. Bez obzira na ovo ograničenje referentne vrednosti, veća cena usluga se može razmatrati ako ograničenja opšte platežne sposobnosti ugrožavaju finansijsku održivost operatora ili projekta. U takvim slučajevima treba razmotriti posebne mere za smanjenje opterećenja platežne sposobnosti





kod najsiromašnijih domaćinstava kako bi se ona zadržala u okvirima pomenutih referentnih vrednosti.

Analiza platežne sposobnosti u okviru ovog projekta uključuje sledeće:

• Procena prošlih i sadašnjih odnosa nivoa cene i platežne sposobnosti; • Određivanje maksimalne cene usluge koja se može platiti na novou opštine; i • Preporučeno povećanje cene koje će biti predloženo JK preduzeću i stanovništvu-

korisnicima obuhvaćenim ovim projektom.

Kao referenca za definisanje budućih cena, AIFC, koji predstavlja približnu vrednost marginalnih troškova usluge tokom referentnog perioda, posmatran je kao zamena.

Razvoj cena u skorijoj prošlosti

Tabela 9.2-7 prikazuje trenutne prosečne cene pijaće vode i kanalizacije u ciljnom gradu/opštini projekta.

Tabela 9.2-7 Skorije cene vode i kanalizacije u Zrenjaninu (bez PDV)Godina 2012. 2013. 2014.

Opština VodaRSD/m3

Otpadne vode

RSD/m3

VodaRSD/m3

Otpadne vode

RSD/m3

VodaRSD/m3

Otpadne vode RSD/

m3

Zrenjanin -domaćinstva 25.00 20.00 27.83 22.26 27.83 22.26Zrenjanin - industrija 59,00 45.00 65.68 50.09 65.68 50.09

Preporučena povećanja cena usluga u opštini

Tabela 4.14-3 Preporučeno povećanje cena (konst, u RSD 2015 – bez PDV)Tekuće stanje Projekcije ……

Godina 2015. 2016. 2017. 2018. 2019. 2020. 2025. 2030. 2035.Stanovništvo i ustanoveVoda 27.83 27.83 27.83 29.64 29.64 35.57 69.95 69.95 69.95Otpadne vode 22.26 22.26 22.26 23.71 47.42 47.42 54.00 54.00 54.00Ukupna kombinovana cena 50.09 50.09 50.09 53.35 77.05 82.98 123.95 123.95 123.95Privreda i industrijaVoda 65.68 65.68 65.68 69.95 69.95 69.95 69.95 69.95 69.95Otpadne vode 50.09 50.09 50.09 53.35 53.35 53.35 54.00 54.00 54.00Ukupna kombinovana cena 115.77 115.77 115.77 123.30 123.30 123.30 123.95 123.95 123.95

Kako bi bio zadovoljen princip “Zagađivač plaća”, koji preovladava u EU, cena kanalizacije za dve kategorije korisnika je s namerom podstaknuta da konvergira. Ovaj princip diktira istu cenu prečišćavanja otpadnih voda za istu količinu ispuštenih otpadnih voda. S obzirom da važeći lokalni propisi zahtevaju pred-tretman industrijskih otpadnih voda kako bi se smanjila količina otpadnih voda koja se ispušta u kanalizacionu mrežu do nivoa koji se može porediti sa količinama otpadnih voda iz domaćinstava, predložena cena se u potpunosti oslanja na princip iste cene prečišćavanja otpadnih voda za istu jediničnu količinu otpadnih voda. Trenutna razlika u ceni prečišćavanja otpadnih voda između ove dve grupe je relativno velika. 244April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




Imajući u vidu da je važeća cena za ostale korisnike osim domaćinstava vrlo visoka u poređenju sa cenama za domaćinstva in a nivou potpunog pokrivanja troškova, konvergencijatreba da se desi nakon završetka projektnog perioda.

U svrhu te procene, razmotrena je platežna sposobnost 3 najniže decile prihoda domaćinstava. S obzirom da u Srbiji nema podataka o prihodu domaćinstava po decilama na nivou opština, uzeta je zamena. Ona je nastala korišćenjem raspoloživih podataka o prosečnom prihodu po domaćinstvu u opštini koji je zatim podeljen na decile pri čemu je kao referenca korišćen prihod po domaćinstvu podeljen na decile na nacionalnom nivou.

Detaljni podaci se nalaze u Delu 3: Prilozi, Prilog 2.

6.4 Analiza nedostajućih sredstava

Izračunavanje “nedostajućih sredstava” kao i pokazatelja rentabilnosti projekta (tj: finansijski povraćaj na investiciju ili FRR/C, finansijski povraćaj na sopstveni kapital ili FRR/K, i odgovarajuća finansijska neto sadašnja vrednost - FNPV) vršeno je u skladu sa “Radnim dokumentom 4: Vodič za metodologiju sprovođenja analize Cost-Benefit” (WD4)7. Inkrementalna metoda je primenjena poređenjem scenarija sa projektom (“sa projektom”) sa alternativnim scenarijom bez projekta (“bez projekta”). U skladu sa uslovima Radnog dokumenta br.4 o analizi Cost-Benefit (CBA), izračunavanje nedostajućih sredstava je vršeno bez razmatranja nepredviđenih troškova. Stoga nepredviđeni troškovi nisu uključeni u doskontovanu rezidualnu vrednost investicija.

Radni dokument br. 4 (WD4) daje jasna uputstva koja su ponovljenja na slici 10.4-1 u nastavku.

Slika 10.4-1 Koraci u određivanju donacije EU KORACI U ODREĐIVANJU DONACIJE EU

PERIOD PLANIRANJA 2007-2013.

Korak 1. Utvrditi procenat nedostajućih sredstava (R):R = Max EE/DIC

Gde su

Max EE - maksimalni dozvoljeni troškovi = DIC-DNR (Član 55.2)

DIC - diskontovani troškovi investicija

DNR – diskontovani neto prihod = diskontovani prihodi – diskontovani operativni troškovi + diskontovana rezidualna vrednost

Korak 2. Utvrditi “Decision Amount” (DA), tj. “iznos na koji se primenjuje procenat sufinansiranja za osu prioriteta” (Član 41.2):

DA = EC*R

77Evropska komisija- Generalni direktorat za regionalnu politiku, Vodič za metodologiju sprovođenja Cost-Benefit analize, Radni dokument br. 4, 2006, http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docoffic/2007/working/wd4_cost_en.pdf 245April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija


http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docoffic/2007/working/wd4_cost_en.pdf



Gde je

EC – dozvoljeni troškovi.

Korak 3. Utvrditi (maksimalnu) donaciju EU:EU grant = DA*Max CRpa

Gde je

Max CRpa – maksimalna stopa sufinansiranja vezana za osu prioriteta u odluci Komisije o usvajanju operativnog programa (Član 52.7).

U praktičnom smislu, procena inkrementalnih prihoda i troškova projekta se vrši pomoću dva scenarija finansijskih projekcija: “sa” i “bez” projekta. Ovi inkrementalni prihodi i troškovi, u nominalnom evru, biće prevedeni an konstantne iznose u evrima i diskontovani stopom od 4% u realnim vrednostima. Rezultujući iznos “nedostajućih sredstava” i naknadni procenat donacije su onda uneti u model finansijskih projekcija u iterativnom postupku.

Na osnovu prethodnih interpretacija smernica, primenjen je sledeći pristup:

1) Promene radnog kapitala su posmatrane kao operativni gotovinski tok, a ne kao investicioni gotovinski tok, kako bi se sledio Radni dokument br. 4 u tački 2.2.2 ("...Posmatrati samo gotovinske troškove...");

2) Troškovi zamene sredstava posmatrani su kao troškovi održavanja koji se pojavljuju kao operativni gotovinski tok u kalkulaciji diskontovanog neto prihoda (DNR); razlog za to je što će oni verovatno biti raspoređeni po vremenu i mestu (na primer, zamena pumpi i i pomoćne opreme na projektu, po potrebi).

Uopšteno, izračunavanje “nedostajućih sredstava” se vrši u realnim terminima, koristeći evro u konstantnim cenama iz 2015. U skladu sa ovom metodologijom, primenjena je realna diskontna stopa od 4%.

Tabela 10.4-1 prikazuje izračunavanje “nedostajućih sredstava” za projekat.

Tabela 10.4-1 Izračunavanje “nedostajućih sredstava” za projekat, po smernicama EKParametar Nediskontovane vrednosti

(€)Diskontovane vrednosti

(€)1 Referentni period (godine) 30

2 Finansijska diskontna stopa (%) 4.0%

3 Ukupni troškovi investicija 20,657,1754 DIC 18,323,1085 Rezidualna vrednost 5,284,500

6 Diskontovana rezidualna vrednost 1,629,310

7 Diskontovani prihodi 18,621,5978 Operativni troškovi 16,962,2079 DNR (7-8+6) 3,288,70110 Dozvoljeni troškovi (4-9) 15,034,408

11 Nedostajuća sredstva ((4-9)/(4)) (%) 82.1%

Svi troškovi bez PDV 246April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




Deo 3: Prilozi, Prilog 2 sadrži detaljan pregled radnih listova korišćenih u kalkulacijama. Rezultat izračunavanja nedostajućih sredstava podrazumeva da bi Srbija kao zemlja članica EU imala pravo na donacije (takozvani Decision Amount – iznos za koji se primenjuje stopa sufinansiranja za prioritetnu osu) iz strukturnih fondova EU, u iznosu od oko 82.1% dozvoljene investicione vrednosti projekta (ekvivalent od oko 18.3 miliona evra u tekućim cenama ili 16.9 miliona evra u konstantnim cenama).

Ovaj iznos donacije u zemlji članici EU bi međutim trebalo da bude korigovan u smislu daljeg smanjenja maksimalnom stopom sufinansiranja koja preovladava za osu prioriteta u Sektorskom operativnom programu (SOP) u okviru koga bi projekat bio finansiran u toj konkretnoj zemlji članici EU (obično oko 85% u zavisnosti od razmotrene infrastructure u oblasti zaštite životne sredine).

Glavni zaključak ove analize je da je preporučeno raspoređivanje izvora finansiranja (Tabela10.4-3), posebno iznos donacije EU, u razumnoj meri usklađeno sa prethodnom kalkulacijom.

6.4.1 Izvori finansiranja

Tabela 10.4-3 prikazuje potencijalne izvore finansiranja pretpostavljene u prvoj aproksimaciji za kapitalnu investiciju projekta kao osnovu za razgovore sa ministarstvima i zajednicom donator koji mogu i žele da podrže kapitalnu investiciju projekta.

Ove cifre će biti bolje definisane i potvrđene nakon dijaloga sa potencijalnim finansijerima (ministarstva, opština i servisi EK) i studija izvodljivosti će u svojoj konačnoj verziji prikazati rezultate ovih diskusija. Izvori finansiranja će biti prilagođeni u studiji izvodljivosti i sve tabele sa finansijskim podacima će biti posledično korigovane kako bi odrazile dogovoreno finansiranje sa različitim stranam.

Među aspektima koje treba razmotriti za bolje definisanje izvora finansiranja, nastojaće se da se definišu i alociraju samostalni investicioni “paketi” koji će onda biti finansirani iz različitih izvora (EU, domaći budžeti i kredit). Ovaj pristup može biti prikladan za brzo aktiviranje finansiranja od strane EU, ali može nositi rizik da druga komponenta kasni usled kasne mobilizacije sredstava iz domaćih izvora. Adekvatniji pristup u ovom smislu bio bi uspostavljanje automatskih mehanizama sufinansiranja iz različitih izvora (domaći budžeti i kredit) nakon konačnog definisanja nedostajućih sredstava i sufinansiranja od strane EU.

Tabela 10.4-3 Potencijalni izvori finansiranja projekta (tekuće cene)Izvor finansiranja Investicione vrednosti

(tekuće cene, €)% ukupnih troškova projekta

Potencijalna donacija Vlade 4,962,069 22.3%Potencijalno finansiranje sredstvima IPA 15,549,608 69.7%Potencijalni doprinos opštine 0 0.0%Potencijalni kredit 1,783,624 8.0%Ostalo 0 0.0%Ukupni troškovi projekta 22,295,302 100.0%





Mora se pomenuti da je jedno od pravila koje se primenjuje na ovaj projekat, kao što je diskutovano sa korisnicima projekta i zainteresovanim stranama, sprečavanje prethodnih problema sa finansijskim paketima kada su komponente bile finansirane od strane različitih donator/strana što je za posledicu imalo fragmentirani process; u slučaju Zrenjanina finansiranje treba obezbediti za sve povezane investicione komponente koje su neophodne za sprovođenje predloženog projekta upravljanja otpadnim vodama.

Status zemlje kandidata koji je Srbija stekla nedavno (oktobar 2012.) i uvođenje decentralizovanog sistema sprovođenja (DIS) dalje potvrđuje ovakav pristup. Na taj način bi svaka investiciona komponenta bila finansirana u prethodno navedenoj proporciji, na pravilan i ekonomski efikasan način.

6.4.2 Pokazatelji finansijskih rezultata

Rentabilnost projekta će biti izmerena finansijskom stopom povraćaja na investiciju (FRR/C) pre dobijanja pomoći od EK i finansijskom stopom povraćaja na sopstveni kapital (FRR/K) nakon pomoći EK. Očekuje se da vrednost FRR/C pre dobijanja pomoći od EK bude niska ili čak negativna što opravdava potrebu za sufinansiranjem iz fondova EU. FRR/K nakon dobijanja pomoći EK ne bi trebalo da bude viša od obaveznog povraćaja na sopstveni kapital za preduzeća u ovom sektoru, s obzirom da bi to pokazalo preveliki povraćaj promoterima projekta na račun poreskih obveznika EU.

Glavna svrha finansijske analize jeste korišćenje projekcija gotovinskog toka projekta za izračunavanje odgovarajućih pokazatelja neto povraćaja. Vodič EU za sprovođenje analize Cost-Benefit stavlja akcenat na dva finansijska pokazatelja: finansijska neto sadašnja vrednost (FNPV) i finansijska interna stopa povraćaja (FRR).8 Imajući u vidu činjenicu da će investicija biti finansirana uz pomoć EU, razmotrene su dve serije pokazatelja. Jedna grupa predstavlja finansijske rezultate u smislu povraćaja na ukupne troškove investicije, FNPV(C) i FRR(C), a druga grupa pokazuje povraćaj na osnovu investiranog nacionalnog kapitala FNPV(K) i FRR(K), što znači da donacija EU grant nije uključena u procenu investicionog kapitala. Pokazatelji finansijskih rezultata (FRR i FNPV) za projekat prikazani su u tabeli 10.4-4.

Tabela 10.4-4 Pokazatelji finansijskih rezultata pre dobijanja pomoći EU Glavni elementi i

parametriBez pomoći EU

FRR/CUz podršku EU

FRR/KFinansijska stopa povraćaja (%) -3.17% (FRR/C) 5.82% (FRR/K)

Neto sadašnja vrednost (€) -15,034,408 (FNPV/C) 1,676,063 (FNPV/K)

Kao što se može očekivati, finansijska neto sadašnja vrednost i finansijska interna stopa povraćaja na investiciju (FRR/C, FNPV/C) su negativne pre dobijanja pomoći EU (15 miliona €), što pokzuje potrebu projekta za spoljnom finansijskom podrškom.

FNPV/K, koja izražava neto sadašnju vrednost gotovinskog toka na osnovu upotrebljenog sopstvenog (nacionalnog) kapitala je negativna, a odnosna finansijska stopa povraćaja FRR/

8 Evropska komisija, Vodič za Cost-Benefit analizu investicionih projekata, 2008, http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docgener/guides/cost/guide2008_en.pdf 248April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija


http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docgener/guides/cost/guide2008_en.pdf



K je malo iznad diskontne stope. To znači da će projekat ostvariti mali višak (profit) od investicije i donacije dobijene od strane EU i centralne vlade. Niska finansijska rentabilnost u poređenju sa komercijalnim projektima može se objasniti činjenicom da je značajni deo nove infrastrukture planirane u okviru projekta uglavnom usmeren na unapređenje usluge i standard kvaliteta životne sredine što ima samo mali uticaj na prihode. Uzimajući u obzir rezultate ekonomske analize (vidi u nastavku), finansijska rentabilnost projekta može biti opravdana ekonomskim i koristima za životnu sredinu koje ostvaruje projekat, a koje su same po sebi pozitivne.

6.4.3 Procena finansijske održivosti

Vodič za metodologiju sprovođenja Cost-Benefit analize zahteva procenu finansijske održivosti projekta što treba da dokaže da su kumulativni (nediskontovani) neto gotovinski tokovi predloženog operatora pozitivni tokom čitavog posmatranog perioda.9 Neto gotovinski tokovi razmotreni za ovu analizu uključuju sledeće:

• Ukupni investicioni troškovi, uključujući ponovne investicije u zamenu sredstava; • Prihode za operatora za pružene usluge; • Troškovi rada i održavanja koje snosi operator, za pružene usluge; • Kapitalni resursi iskorišćeni za investiranje (donacije EU i nacionalni budžet); i • Servisiranje duga za ugovorene kredite.

S obzirom da je projekat deo postojećeg sistema za ostvarivanje prihoda, sprovedena je analiza finansijske održivosti za JKP “Vodovod i kanalizacija” koje trenutno upravlja sistemom za snabdevanje vodom i kanalizacijom. Finansijska održivost JKP se zasniva na izveštaju o novčanom toku preduzeća koji uključuje sve operativne novčane tokove (prihodi i troškovi O&M) kao i novčane tokove za investicije i finansiranje koje generišu postojeći sistemi za snabdevanje vodom i kanalizaciju, a kojima upravljaju JKP i projekat. Ona se zasniva na pokazateljima rezultata naglašenim u tabeli 10.4-5. Tabela 10.4-5 pokazuje glavne komponente izveštaja o novčanom toku za svaki važan element sistema i očekivane rezultate tokom analiziranog perioda. Detaljni sadržaj se nalazi u Delu 3: Prilozi, Prilog 2.

Tabela 9.4-5 Finansijska održivost projekta (milioni RSD)Projekcije ……

Stavka 2016. 2017. 2018. 2019. 2020. 2025. 2030. 2035. 2045.Ceokupni sistemUkupni finansijski resursi 186.339 693.065 1,301.160 1,005.376 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000

Ukupni operativni prihodi 149.644 157.264 175.146 282.021 298.306 391.465 445.469 506.143 748.542

Ukupni priliv 335.983 850.329 1,476.307 1,287.397 298.306 391.465 445.469 506.143 748.542Ukupni operativni troškovi 138.946 144.503 149.561 204.375 283.094 318.483 358.266 403.090 507.208

Ukupni troškovi investicija 186.339 710.275 1,301.160 1,005.376 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000

Otplata kamata 0.745 1.736 5.328 9.941 11.952 10.458 4.930 0.000 0.000

9 Evropska komisija – Generalni direktorat za regioanlnu politiku, Vodič za metodologiju sprovođenja Cost-Benefit analize, Radni dokument br. 4, 2006, http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docoffic/2007/working/wd4_cost_en.pdf 249April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija


http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docoffic/2007/working/wd4_cost_en.pdf



Projekcije ……Stavka 2016. 2017. 2018. 2019. 2020. 2025. 2030. 2035. 2045.

Otplata kredita 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 19.920 19.920 19.920 0.000Porezi 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 9.190Ukupni odliv 326.030 856.514 1,456.049 1,219.693 295.046 348.861 383.116 423.010 516.397Ukupni novčani tok 9.953 -6.186 20.257 67.705 3.260 42.604 62.353 83.132 232.145Ukupi kumulirani novčani tok 9.953 3.767 0.000 67.705 70.965 234.925 505.976 886.876 2,526.900

Tabela 10.4-6 prikazuje finansijske rezultate u odnosu na finansijske ciljeve za celokupan system. Detaljan opis se nalazi u Delu 3: Prilozi, Prilog 2.

Tabela 10.4-6 Pokazatelji finansijskih rezultata projekta (000 RSD)Cilj Projekcije……

Stavka 2016. 2017. 2018. 2019. 2020. 2025. 2030. 2035.Celokupni sistemEBITDA + svaka godina 10.699 12.761 25.585 77.646 15.212 72.982 87.203 103.052EBIT + svaka godina -53.462 -53.967 -43.477 6.373 -97.390 -53.052 -50.589 -47.596Operativni gotovinski tok + svaka godina 9.953 -6.186 20.257 67.705 3.260 42.604 62.353 83.132Gotovina na kraju godine + svaka godina 9.953 3.767 0.000 67.705 70.965 234.925 505.976 886.876Troškovi rada / troškovi 60.6% 60.6% 60.6% 45.7% 34.0% 33.8% 32.9% 32.0%Troškovi el.energije / troškovi O&M 10.5% 10.5% 10.5% 10.5% 17.8% 20.6% 21.4% 22.5%Pokrivanje troškova O&M 108% 109% 117% 138% 105% 123% 124% 126%Stopa naplate 95.0% 95.0% 95.0% 95.0% 95.0% 95.0% 95.0% 95.0%DSCR >1.3 14.4 7.4 4.8 7.8 1.3 2.4 3.5 5.2DSCR – kumulirana gotovina 30.78 5.95 4.74 4.14 2.91 3.86 10.46 -54.66CRR >1.0 0.7 0.7 0.8 1.0 0.7 0.8 0.9 0.9SFR >20% 2% 1% 0% 106%

(za EBITDA, EBIT) prikazuje glavne projektovane godišnje finansijske rezultate rada sistema tokom perioda nalize projekta.

Slika 10.4-1 EBITDA & EBIT sistema tokom perioda analize





6.5 Procena platežne sposobnosti

Kao što je ranije prikazano, predložene cene snabdevanja vodom i kanalizacije, predviđene za oblast obuhvaćenu projektom u scenariju “with-project”, mogu prevazići maksimalne dostupne cene definisane u ciljevima projekta, posebno za najsiromašnije stanovništvo gradskog područja opštine.

Tri moguća načina rešavanja pitanja ograničenja platežne sposobnosti uključuju sledeće: • Uvođenje direktnih subvencija za domaćinstva sa problemom platežne sposobnosti; • Uvođenje blok tarife koja se povećava, što omogućava minimalnu potrošnju po nižim

cenama za sve potrošače; i • Uvođenje diferencirane tarifne strukture, sa višim tarifama za ostale potrošače osim

domaćinstava.

Deo 3: Prilozi, Prilog 2 - Odeljak 4 sadrži opis predloženih opcija i preporuka.

U nastavku su navedene neophodne mere koje JKP treba da preduzme u okviru svojih operativnih planova poslovanja, a koje bi pratile sprovođenje povećanja cena usluga:

• Sprovođenje aktivnosti vezanih za odnose s javnošću radi povećanja svesti javnosti o projektu i njegovom uticaju na nivo usluge i životnu okolinu kao i prihvatanje neophodnog povećanja cena od strane javnosti;

• Sprovođenje aktivnosti vezanih za odnose s javnošću radi podsticanja štednje vode među potrošačima;

• Sprovođenje delotvornih i efikasnih procedura obračuna i naplate u komercijalnom sektoru JKP;

• Kontinualna analiza razvoja stope naplate kako bi se blagovremeno identifikovali negativni trendovi koji predstavljaju rizik za gotovinski tok preduzeća;

• Uspostavljanje sistema upravljanja lošim dugom, uključujući blagovremene opomene i isključenje takvih dužnika;

• U okviru međuopštinskog udruženja i lokalne uprave pronaći rešenja, na godišnjoj osnovi, za problem stanovništva sa niskom platežnom sposobnošću; i

• Kratkoročno (najkasnije 2016.), ažurirati elaborat o cenama i platežnoj sposobnosti pripremljen u okviru ove studije izvodljivosti, kao osnovu za uvođenje adekvatne tarifne strukture kako bi se obezbedile finansijska održivost za JKP i platežna sposobnost za domaćinstva sa niskim prihodima.

Među opcijama navedenim u vezi sa ograničenjima platežne sposobnosti, poželjna opcija bi bila blok tarifa koja se povećava. U okviru tog rešenja, tarife u različitim blokovima će biti određene na takav način da se održavaju definisana povećanja prosečnih tarifa.

U implementaciji prethodno navedenih mera, JKP će imati tehničku podršku predviđenu u projektu.





6.6 Analiza osetljivosti

6.6.1 Određivanje “kritičnih varijabli”

“Kritična varijabla” je parameter koji sa 1% promene utiče na više od 5% promene u jednom ili više gorepomenutih ključnih finansijskih pokazatelja. Primenjena je metodologija modifikovanja varijabli u scenariju “sa projektom” i zadržavanja nepromenjenih varijalbi u scenariju “bez projekta”. Izvršena je procena sledećih varijabli:

• Troškovi investicija;• Troškovi OM&A (rad, održavanje i administrativni troškovi); i• Cene za uslugu snabdevanja vodom; ova varijabla je proporcionalna ukupnim

prihodima.

Ograničenja u okviru kojih su modifikovane varijable modela definisana su kao -10% do +10% ispod i iznad njihove osnovne procene, dok su ostale varijable modela ostale nepromenjene. Detaljni rezultati su sadržani u Delu 3: Prilozi – Prilog 2, Odeljak 2.

6.7 Ekonomska naliza

6.7.1 Pristup i metodologija ekonomske analize

Ekonomska anliza se bavi pitanjem u kojoj meri je projekat dobra investicija iz perspective države. Projekat je vredan ulaganja od strane države i EK ako je ekonomska korist za oblast obuhvaćenu projektom mnogo veća od koristi koje se očekuju od drugih alternativnih projekata u zemlji.

U tom pogledu, glavni cilj ekonomske analize jeste procena troškova i koristi predloženog projekta za stanovništvo Zrenjanina u celini i za državu, posmatrano sa stanovišta dobrobiti za državu.

Za razliku od finansijske analize koja se sprovodi u ime vlasnika infrastrukture, ekonomska analiza se sprovodi u ime čitavog društva i ocenjuje doprinos projekta ekonomskom napretku oblasti i države. Ona se oslanja na činjenicu da su posmatrane tržišne cene ulaznih i izlaznih stavki često pogrešne i ne odražavaju njihovu društvenu vrednost (tj. cenu njihove socijalne mogućnosti), odakle potiče potreba za korišćenjem obračunski cena (cena u senci).

Pored toga, investicioni projekti često imaju uticaj bez direktnih tržišnih vrednosti, na primer uticaj na životnu sredinu ili zdravlje ljudi. U tom slučaju, efekti se mogu monetizovati kroz različite tehnike vrednovanja, u zavisnosti od prirode posmatranog efekta.

Ključni cilj ekonomske analize jeste da dokaže da projekat ima pozitivan neto doprinos za društvo (tj. ekonomske koristi prevazilaze ekonomske troškove) te stoga zaslužuje sufinansiranje u okviru programa finansiranja od strane EK, a to su trenutno instrumenti pretpristupne pomoći.

Ova analiza praktično treba da pokaže da sadašnja vrednost ekonomskih koristi projekta prevazilazi sadašnju vrednost njegovih ekonomskih troškova. To je izraženo kao pozitivna 252April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




ENPV, odnos korist/troškovi (B/C) koji je veći od 1, ili ekonomska stopa povraćaja projekta (ERR) koja je veća od društvene diskontne stope (tj. 5%). Ekonomska anliza se razlikuje od, ali se zasniva na finansijskoj analizi. U finansijskoj analizi u razmatranje se uzimaju samo realni gotovinski tokovi koji su dospeli ili su plaćeni od strane investitora/operatora projekta. Ekonomska naliza se zasniva na ovim podacima, koriguje neke podatke kako bi dokumentovala ekonomske troškove koji predstavljaju neizmenjene obračunske cene i dodaje dodatne ekonomske troškove i koristi. Analiza razvijena u okviru ovog projekta sprovedena je strogo u skladu sa metodološkim smernicama datim u Vodiču za Cost-Benefit analizu u investicionim projektima za Kohezionu politiku 2014-2020, Evropska komisija, Generalni direktorat za regionalnu i urbanu politiku, 2014. (http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docgener/studies/pdf/cba_guide.pdf). Kao takva ekonomska analiza se sastoji od sledećeg:

1. Potpuna kvalitativna procena eksternih koristi troškova predloženog projekta za društvo u celini;

2. Kvantitativna ekonomska procena koristi koje se mogu reprezentativno monetizovati;3. Konverzija tržišnih u obračunske cene uz pomoć standardizovanih faktora konverzije i

uklanjanje nerealnih zarada korišćenjem cena iz senke; i 4. Eliminacija fiskalne distorzije,

Glavni rezultat ekonomske analize jeste procena ekonomske interne stope povraćaja (EIRR), ekonomske neto sadašnje vrednosti (ENPV) i odnosa koristi/roškova (B/C ratio) projekta, što se sve može uporediti sa utvrđenim minimalnim ograničenjima. Na primer, minimalno ograničenje za odnos koristi/roškova (B/C ratio) treba da bude 1, što znači da ukupne koristi za društvo treba da budu veće od nastalih troškova. Prema servisima EK, projekat je vredan investiranja sa ekonomskog stanovišta kada je barem pozitivna društveno-ekonomska neto sadašnja vrednost (ENPV). Smatra se da je to slučaj kada je ekonomska interna stopa povraćaja (EIRR) projekta iznad socijalne diskontne stope u projektnoj oblasti. Kao što je već napomenuto, servisi EK smatraju da je 5% reprezentativna društvena diskontna stopa za projekat zaštite životne sredine u državi kandidatu za članstvo u EU.

6.7.2 Ekonomske koristi

Projekti unapređenja životne sredine u zemljama EU imaju mnogobrojne društveno-ekonomske koristi. Među ostalima, sledeće koristi mogu bi značajne za projekat upravljanja otpadnim vodama:

• Bolji kvalitet vode u domaćinstvima i kod ostalih potrošača.• Bolje javno zdravlje jer je izloženost zagađenju smanjena i, kao rezultat, smanjuje se

broj bolesti i slučajeva prerane smrti.• Čistija javna vodna tela kao što su reke i jezera. • Manje štete za šume, zgrade, polja i ribolov smanjenjem zagađenosti vode. • Promocija turizma kao rezultat čistije životne sredine (šume, vodne površine za

kupanje, reke, prirodni rezervati).• Smanjeni rizik od bolesti uzrokovanih neispravnom vodom i bolji ukus vode kao

rezultat boljeg kvaliteta vode. • Veća ekonomska efikasnost i veća produktivnost kao rezultat modern tehnologije i niži

troškovi proizvodnje i održavanja zbog čistije vode.



http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docgener/studies/pdf/cba_guide.pdf



• Manji rizik (nepovratno) od narušavanja prirodnih resursa kao što površinski vodonosni slojevi.

• Bolja zaštita prirodnih ekosistema i (ugroženih) vrsta.• Čistija voda i okolina utiču na kvalitetniju zaposlenost što koristi lokalnom i

regionalnom razvoju. • Preduzeća takođe mogu imati korist kroz sticanje veće svesti o ekološkim rizicima i

načinima da se ti rizici smanje. • Dodatne društvene koristi kroz više učenja, veću svest, uključenost i odgovornost u

vezi sa aspektima životne sredine.

Glavne koristi koje su dalje kvalitativno razmotrene u ovoj studiji, uključuju: • Zdravstvene koristi: direktne koristi za javno zdravlje, na primer smanjenje bolesti i

sprečavanje rane smrtnosti. • Korist za resurse: korist za delože životne sredine koji se koriste u komercijalne svrhe,

na primer šumarstvo, poljoprivreda i ribolov. • Korist za ekosistem: korist za prirodnu okolinu bez direktne komercijalne vrednosti. • Korist za društvo: korist za društvo u širem smislu, uključujući zaštitu i pristup

prirodnom i kulturnom nasleđu (izbegnuta šteta od zagađenja na istorijskim zgradama), mogućnost za rekreaciju (npr. ribolov and bathing), društvena kohezija usled podrške zaposlenosti, društveno učenje i razvoj civilnog društva (usled većeg pružanja informacija, konsultacija i uključenosti).

• Šira ekonomska korist: indirektne koristi van neposredne ekonomske eksploatacije, uključujući lokalni i regionalni razvoj (privlačenje investicija) što je često potpognuto većom zaposlenošću kroz investicije u životnu sredinu, ekološki efikasnu korist, razvoj novih i postojećih industrijskih grana/privrednih sektora i ekonomske koristi od prirodnih resursa (npr. korist za turizam ili čiste rečne obale, eko-turizam).

Detaljni prikaz ovih kvalitativnih koristi sledi u nastavku:

Zdravstvene koristi:Sledeće koristi se javljaju tamo gde je nivo zagađenja trenutno značajan i biće smanjen sprovođenjem i primenom zakonodavstva EU koje se odnosi na životnu sredinu, posebno Direktiva o vodama i prečišćavanju komunalnih otpadnih voda.

• Manji broj bolesti i slučajeva prevremene smrti zbog boljeg kvaliteta vode; • Manji broj bolesti i slučajeva prevremene smrti kao rezultat boljih zdravstvenih uslova; • Bezbednija životna sredina za decu kao rezultat boljeg kvaliteta vode i dobrih

zdravstvenih uslova; i • Manji broj bolesti organa za varenje i iritacija kože izazvanih lošim kvalitetom vode i

visokim koncentracijama kontaminanata u zagađenim rekama i obalama.

Korist za resurse:• Bolja zaštita ribljeg fonda koji je ugrožen trenutnim nivoima zagađenja. To se dešava

usled ispuštanja teških metala, viška đubriva, neprečišćenih otpadnih voda i pesticide; i

• Manje šteta za poljoprivredu od količine zagađenja. To može uticati na značajne koristi u prinosima.





Korist za ekosistem:• Bolja zaštita ekosistema koji su pod naročitim pritiskom od zagađenja vode; i• Manja šteta za vodene ekosisteme kroz smanjeni pritisak od zagađenja vode.

Korist za društvo:• Veće mogućnosti za odmor u prirodi zbog čistijih reka i rečnih obala; • Veći kapacitet za razmenu informacija o životnoj sredini; • Veća razmena saveta i uključenost u procese donošenja odluka o okolini;• Zaposlenost koja se može podržati trošenjem na zaštitu životne sredine; i • Veća društvena stabilnost.

Šira ekonomska korist:• Stabilno snabdevanje vodom domaćinstava i ostalih potrošača; • Podrška turizmu krot čistije reke i jezera; • Manji troškovi prečišćavanja otpadnih voda za preduzeća; • Ulaganje u, a zatim i funkcionisanje i održavanje nove infrastrukture uticaće na

ulaganje u lokalnu privredu, sa pozitivnim posledičnim posledicama po lokalni i regionalni ekonomski razvoj i podrška zaposlenosti;

• Bolji “lokacijski kvalitet” koji može pomoći u privlačenju investicija. “Lokacijski kvalitet” je ključni činilac za interno ulaganje i zadržavanje visokokvalifikovane radne snage; i

• Unapređena estetska vrednost okoline i obimniji turizam što pozitivno utiče na zaposlenost.

6.7.3 Kvantitativna ekonomska “Cost – Benefit” analiza

Monetizovanje ekonomskih koristi je težak zadatak u praksi. On zahteva detaljne analize i obimno istraživanje u ciljnoj oblasti van obima ove studije. U odsustvu takvih studija, primenjen je pristup “transfer koristi”. U okviru ovog pristupa, vrši se procena koristi za stanovništvo obuhvaćeno projektom, na osnovu rezultata detaljnih studija iz drugih uporedivih zemalja i oblasti. Iako takav “transfer” koristi iz druge zemlje u Srbiju možda neće u potpunosti odraziti pravo stanje, ipak se može smatrati prilično dobrom aproksimacijom ekonomskih koristi koje se mogu očekivati na predloženom projektu.

U studiji su razmotrena tri različita aspekta (i) zdravstvene koristi koje potiču od boljih zdravstvenih uslova, (ii) ostalne spoljne koristi uključujući bolji kvalitet vode i snabdevanja, a od dobrog snabdevanja i očuvanje resursa i (iii) dodatni troškovi/uštede od emisije CO2 zbog sprovođenja ovog projekta.

A. Koristi za zdravljeKao rezultat bolje kanalizacije usled sprovođenja projekta, zdravstvene koristi su kvantifikovane u smislu izbegnutih vodom prenosivih bolesti i uticaja istih na odrasle koji zarađuju, decu i starije osobe koji se priključuju na sistem umesto korišćenja loših septičkih jama.

Na osnovu studije EU, koju je izradio ECOTEC za nove zemlje članice EU 2001. godine, pod naslovom “Koristi harmonizacije sa zakonodavstvom u vezi sa zaštitom životne sredine za zemlje članice,” godišnji izbegnuti troškovi za decu i starije osobe procenjeni su na 25 255April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




EUR/god/domaćinstvo. To uključuje (i) izbegnute troškove zbog smanjenog broja dana provedenih u bolnici i medicinske brige za decu i starije i (ii) izbegnute troškove zbog nepohađanja časova i manje produktivnosti za zaradu prihoda od strane odraslih koji brinu o bolesnom detetu. To se odnosi samo na nova domaćinstva koja će biti priključena na kanalizacioni sistem.

B. Ostale spoljne koristiKao glavni izvor podataka za primenjen pristup transfera koristi, ova studija se oslanja na smernice i podatke izveštaja JASPERS-a iz 2008. za susednu zemlju, Rumuniju, pod nazivom “Vodič za “CB” analizu na projektima vodosnabdevanja i upravljanja otpadnim vodama koji će biti finansirani sredstvima kohezionog fonda i Evropskog regionalnog razvojnog fonda od 2007-2013”.

Taj izveštaj preporučuje veliki broj aspekata u sektoru otpadnih voda koje treba razmotriti, uzimajući u obzir pozitivne koristi u sledeće tri kategorije:

• Koristi od unaprećene raspoloživosti vode za piće što znači prodaju više vode odgovarajućeg kvaliteta potrošačima, bilo kroz veću pokrivenost uslugom vodosnabdevanja ili kroz veću pojedinačnu potrošnju zbog boljeg kvaliteta usluge (tj. Veći pritisak i manje prekida u snabdevanju).

• Koristi od kupanja u površinskim vodama što znači unaprećenje opšteg stanja vodnih tela u projektnoj oblasti, a što je rezultat sprečavanja zagađenja.

• Uštede resursa:- Za potrošače što se dešava kada potrošač više ne mora da koristi private bunare,

pumpe, septičke jame itd; i , - Za operatora, kroz optimizaciju sistema što omogućava smanjeno siromašenje

resursa putem crpljenja vode i smanjene emisije, a što utiče na uštedu energije.

Tabela 9.7-1 sadrži pretpostavke koje treba koristiti pri kvantifikovanju i monetizovanju uticaja projekta u smislu ekonomskih koristi, po izveštaju JASPERS-a.

Tabela 9.7-1 Kvantifikovane pozitivne spoljne koristiKorist

Osnova za izračunavanje Novčana vrednost Komentar za ovu studiju

Korist od usklađivanja sa direktivama o vodi i otpadnim vodama

Br. ljudi u oblasti pokrivenoj uslugama u okviru projekta

70 EUR/osoba/god. Vrednosti za projekcije za naredne godine povećati za realni rast BDP

Unapređenje vodnih tela (iskoristivost)

Br. ljudi u oblasti pokrivenoj uslugama u okviru projekta

32 EUR/ osoba/god. (vrednost iz 2008.)

Vrednosti za projekcije za naredne godine povećati za realni rast BDP

Unapređenje vodnih tela (ostale vrednosti)

Br. domaćinstava u oblasti pokrivenoj uslugama u okviru projekta

0.004 – 0.011 EUR/domaćinstvo/god/ km reke u projektnoj oblasti

30 km reke Begej i 10 km reke Tisa (do ušća sa rekom Dunav) je obuhvaćeno; osnova troškova 0.010 EUR/domaćinstvo/god/ km

Ušteda troškova za potrošače – odlaganje otpadnih voda

Broj domaćinstava tek priključenih

348 EUR/ domaćinstvo/god.

Tabela 1.4-3 u nastavku je prilagođena Srbiji i prikazuje slične vrednosti razmotrene u studiji - 320 EUR/domaćinstvo/god.

Ušteda troškova za operatora – potrošnja energije

Smanjena emisija CO2 (u tonama)

Od 25 EUR/tona u 2010. do 45 EUR/tona u 2030.

U okviru studije je procenjeno da polovina energije može biti smanjena kroz digestiju i kogenerativna postrojenja (CHP) - (44 kg / 1,000 m3)





U projektnoj oblasti u Zrenjaninu, procenjeno je da je oko 94% stanovništva trenutno priključeno na kanalizacioni sistem. Udaljena naselja koja pripadaju aglomeraciji Zrenjanin imaju procenat priključenosti od 60-75% stanovništva. Za ova polu-urbana i ruralna područja, pravo povećanje u sakupljanju otpadnih voda i naknadnom prečišćavanju istih desiće se nakon 2025. godine.

A. Ostali negativni spoljni faktoriNegativni spoljni faktori bi mogli da prerastu u negativan uticaj na životnu sredinu (narušavanje okoline, uticaj an prirodu, gubitak vrednosti lokalnog zemljišta i nekretnina usled negativnih uticaja kao što su buka i smrad), negativan uticaj zbog otvaranja gradilišta (privremeni uticaj) ili povećana emisija zbog povećanog obima aktivnosti iniciranih projektom.

Studija predlaže da se barem sledeći negativni faktori (troškovi) uzmu u razmatranje:• Emisije CO2 iz objekata i postrojenja za prečišćavanje uključujući tretman i odlaganje

mulja. • Emisije CO2 iz transporta mulja do lokacije za odlaganje na osnovu kvantifikacije

dehidriranog mulja i ostalog otpada iz PPOV (grube i fine rešetke) koji će biti transportovan na sanitarnu deponiju i/ili iskorišćen na poljoprivrednom zemljištu.

Tabela 9.7-2 sadrži prikaz pretpostavki koje su upotrebljene za kvantifikaciju i monetizaciju uticaja projekta u smislu negativnih spoljnih faktora, na osnovu izveštaja iz Rumunije.

Tabela 9.7-2 Kvantifikovani negativni faktoriVrsta troškova Osnova za

kalkulacijeNovčana vrednost Komentar za ovu studiju

Povećana emisija CO2

zbog izgradnje i rada PPOV

Emisija CO2 (u tonama)


Na osnovu studije VB 1) izgradnja PPOV za 100,000 ES generiše 322 kg CO2/1000 m3 prečišćenog (10 kg za izgradnju; 224 kg za rad, 88 kg za upotrebu energije).

Povećana emisija CO2

zbog odvoženja mulja na lokaciju za konačno odlaganje

Emisija CO2 (u tonama)


S obzirom da je planirano da mulj bude odložen lokalno radi smanjenja uticaja i zatvaranja obližnje deponije, u ekonomskoj evaluaciji nisu razmotrene značajne količine CO2

1) Izveštaj Velike Britanije iz Evidencije agencije za zaštitu životne sredine (2010)“ Transformacija PPOV radi smanjenja emisija ugljenika”

Tabela 9.7-3 prikazuje monetizovane ekonomske koristi koje je proizveo projekat na osnovu prethodnih pretpostavki.

Tabela 9.7-3 Procena ekonomske koristi projekta (2015-2044.) (€, konst. cene)

Ekonomski troškovi i koristiProjekat sakupljanja i prečišćavanja otpadnih voda Zrenjanin

Ekonomski troškovi/koristi

2016-2045.

Ekonomske koristi

diskontovane 2016-2045.

Ekonomski troškovi

Povećane emisije CO2 zbog izgradnje i rada PPOV 1,937,486 945,501

Povećane emisije CO2 usled transportovanja mulja na lokaciju za konačno odlaganje - -

Ekonomske koristi

Koristi od uslađivanja sa direktivama o vodi - -





Zdrvastvene koristi 77,311 35,407

Korist od smanjenja zagađenja 1,067,452 481,683

Unapređenje vodnih tela (iskoristivost) 113,735,673 52,987,638

Unapređenje vodnih tela (ostale vrednosti) - -

Ušteda troškova za potrošače – odlaganje otpadnih voda - -

Ušteda troškova za operatora – potrošnja energije 243,314 109,754

Korekcija ekonomskih troškova

U svrhu kvantitativne procene ekonomskih troškova, preduzeta su sledeća tri koraka i primenjena na tokove finansijskih troškova:

• Fiskalne korekcije. Sve finansijske cene u finansijskoj analizi treba da budu neto iznosi bez indirektnih poreza/subvencija i ostalih transfera kao što je porez na dodatu vrednost što su izmenjene tržišne cene sa izuzetno nacionalnog stanovišta. Međutim, direktni porezi (kao porezi na dohodak) treba da budu uključeno u analizu.

• Korekcije za spoljne faktore. Spoljni troškovi koji nisu navedeni u finansijskoj analizi su ovde kvantifikovani i vrednovani.

• Konverzija tržišnih cena u obračunske cene. Tržišne cene su izmenjene zbog nesavršenih tržišta. Primer tržišnih deformacija koji je naročito značajan za ovu studiju, mogu biti zakonski primenjene minimalne zarade u zemlji sa visokom stopom nezaposlenosti.

Ključne komponente troškova uključuju sledeće: • Investicioni troškovi;• Troškovi zamene; i • Rad i održavanje (i administracija) – troškovi OM&Adm.

Detaljni prikaz rezultata sadržan je u Delu 3: Prilozi - Prilog 2, odeljak 5.

Analiza osetljivosti i rizika

Detaljni prikaz rezultata sadržan je u Delu 3: Prilozi - Prilog 2, odeljak 5.

Ekonomska neto sadašnja vrednost i ekonomska interna stopa povraćaja

Tabela 9.7-4 prikazuje pokazatelje procenjenih ekonomskih rezultata projekta, izračunatih uz pomoć modela zasnovanog na monetizovanim troškovima i koristima naznačenim u prethodnim pasusima.

Tabela 9.7-4 Detaljni prikaz ekonomskih koristi i troškovaKorist Ukupna vrednost

(evro, diskontovana)% ukupnih

koristiPriključenje na kanalizacionu mrežu 148,545 0.3%Ukupne društvene i ekološke koristi 53,614,482 99.7%





Ukupne koristi od usklađivanja sa direktivama o vodi - -

Troškovi Ukupna vrednost(evro, diskontovana)

% ukupnih troškova

Rezultirajući ukupni ekonomski kapitalni troškovi 19,873,096 62.1%Inkrementalni ekonomski operativni troškovi za vodu i otpadne vode 12,134,666 37.9%

Tabela 9.7-5 Rezultati ekonomske “Cost-Benefit” analize Glavni parametric i indikatori Vrednosti

Društvena diskontna stopa (%) 5.0%Ekonomska stopa povraćaja (ERR) (%) 22.2%Ekonomska neto sadašnja vrednost (ENPV) (u evrima) 37,713,884Odnos koristi i troškova 2.18





6.8 Opšti zaključci

Finansijska naliza pokazuje sledeće:

• Ukupni dozvoljeni projektni investicioni troškovi (uključujući nepredviđene troškove) u konstantnim cenama iz 2015. iznose 20.657 miliona evra, što daje specifične dugoročne investicione troškove po glavi stanovnika od približno 244 evra po glavi, na osnovu ukupnog broja stanovnika korisnika u Zrenjaninu za koji se očekuje da će koristiti navedene usluge u 2018/2019. (vreme završetka prve faze projekta).

• Prosečni inkrementalni finansijski troškovi (AIFC, u RSD ili € po m3) koji predstavljaju adekvatnu aproksimaciju dugoročnih marginalnih troškova snabdevanja vodom i kanalizacije koji treba da budu realizovani, pokazuju vrednost od 0.25 evra po m3 za komponentu otpadnih voda.

• U vezi sa cenom usluga, važeće cene za vodu su 22.25 dinara po kubnom metru za domaćinstva i 50 RSD dinara po kubnom metru za privredu i industriju. Što se tiče otpadnih voda, predviđeno povećanje iznosi 47.42 dinara po kubnom metru za domaćinstva i 53.35 RSD dinara po kubnom metru za privredu i industriju, u 2018/2019. Iznosi su dati u skladu sa “potpunim pokrivanjem troškova” i odgovaraju primenjenim kriterijumima platežne sposobnosti, a kreću se u pravcu mera “jedinstvene” cene.

• Finansijska neto sadašnja vrednost i finansijska interna stopa povraćaja (FRR/C, FNPV/C) su negativne pre dobijanja pomoći od EU (-3.17%; -15,034.408€), što odražava potrebu projekta za spoljnom finansijskom podrškom.

• Ukupni troškovi projekta su 22.295 miliona evra. Izračunata “nedostajuća sredstva” za projekat iznose 82% što je jednako potencijalnoj donaciji EC od 15.55 miliona evra (ili nešto ispod 70% vrednosti projekta); potencijalno finansiranje od strane Vlade iznosi 4.962 miliona evra, a doprinos grada je 1.783 miliona evra.

Ekonomska analiza pokazuje sledeće:

• Postoji veliki broj koristi za zdravlje, resurse, ekosistem, društvenih i ostalih koristi od projekta sakupljanja i prečišćavanja otpadnih voda.

• Uzimajući u obzir društvenu diskontnu stopu od 5%, ekonomska stopa povraćaja (ERR) iznosi 22.2%; ekonomska neto sadašnja vrednost je 37.714 miliona evra, a odnos koristi i troškova je 2.18.





7 EKOLOŠKA I DRUŠTVENA PROCENA I KATASTARSKI PREGLED

7.1 Pozadina

Opšti cilj projekta je zaštita kvaliteta vode reke Begej i sprečavanje daljeg zagadjenja uzrokovano ispuštanjem netretirane otpadne vode. Projekat će doprineti poboljšanju opšteg kvaliteta života (javno zdravlje, estetika itd.) za stanovnike Zrenjanina i okolnih naseljenih mesta. Projekat će za rezultat imati dostignuće nacionalnih ekoloških ciljeva, koji odgovaraju EU ciljevima, pre svega, onim koji su postavljeni u Direktivi za urbane otpadne vode 91/271 EC.

Izveštaj o ekološkoj i društvenoj proceni (ESA) se fokusira na opštu ekološku osetljivost lokacije projekta i identifikuje potenciijalne ekološke i društvene probleme i koristi u vezi sa implmentacijom projekta. Formulisane su inicijalne mere za ublažavanje koje se odnose na identifikovane ekološke i društvene uticaje. Preporučuje se da se ove mere ugrade u daljle faze razvoja projekta (idejno rešenje, ocena uticaja na životnu sredinu /EIA/, glavni projekat, izgradnja i rad). Kompletnu procenu uticaja na životnu sredinu prema procedurama u Srbiji bi trebalo pripremiti u kasnijoj fazi projekta.

Puna verzija ocene uticaja na životnu sredinu je data u Knjizi 3: Prilozi, Prilog 3.

Kvalitet životne sredine

Organizovano sakupljanje otpadnih voda u Gradu Zrenjaninu počelo je 1960. godine i projektovano je kao odvojenih sistem sakupljanja otpadnih voda. Postoji oko 300 km mreže za sakupljanje otpadnih voda sa prečnikom OD150 mm - 800 mm. Takodje postoji oko 25,000 priključaka na mrežu otpadnih voda, i 4,500 odvoda. U urbanom području Zrenjanina, pokrivensot mrežom sanitarne kanalizacije je 95%, a mrežom kišne kanalizacije pokrivneost je 50%.

Sva voda iz kanalizacije ispuštase netretirana na brojnim mestima ispuštanja u reku Begej koja teče 23 km južno do Titela gde se uliva u reku Tisu, koja je pritoka Dunava.

7.2.1 Industrijski sektor Zrenjanina

Postoje dva glavna industrijsk apodručja u Zrenjaninu, severna industrijska zona za tešku industriju i još dve na Bagljašu za laku industriju i logistiku i Ečka, nedavno opremljena zona za lake industrije koja je još uvek uglavnom nepopunjena. Starije tradicionalen idnustrije, locirane uglavnom u severnoj i južnoj zoni su postepeno privatizovane i transformisane. Ostatak ovih industrija je u stanju mirovanja čekajući na završetak procesa privatizacije ili preuzimanje. Iako su neke od ovih industrija privatizovane proces je spor i verovatno je da će nove industriej biti više ekološki orijentisane i svesne benefita povrćaja i recikliranja otpadnih nuzproizvoda smanjujući tako zagadjenost za šta je potrebno postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda u opštini.

Industrije locirane na severu Bagljaša ili ispuštaju svoje otpadne vode u optšinsku kanalizaciju ili u reku . Industrije na jugu ili ispuštaju svoje otpadne vode u reku Begej ili Aleksandrovački kanal koji protiče duž reke Begej. 261April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




Da bi se analizarao industrijski sektor Zrenjanina veobuhvatna revizija je uradjena na osnovu odgovora na uptinik koji je pripremilo JKP i na osnovu diskusija koje su usledile sa lokalnim organima za ekologiju, tj. inspektorima za ekologiju.

Kompletna lista svih kompanija (poredjanih po sektorima) uključujući karakteristikenjihove otpadne vode (tokove, opterećenja, potencijal zagadjenja) dti su u Knjizi 2: Studija izvodljivosti – Poglavlje 6.

7.2.2 Aleksandrovački kanal – glavni recipijent industrijskog ispuštanja

Otpadna voda iz industrijske zone na jugu Grada Zrenjanina ispušta se u Aleksandrovački kanal.Kvalitet kanalske vode prati (četiri puta godišnje) Zavod za javno zdravlje, Zrenjanin. Ispitivanja kvaliteta vode kanala zabeležena za period do jula 2012 do septembra 2013 su rezimirana na sledeći način:

• budući da je glavni recipijent industrijskih otpadnih voda, kanal je teško zagadjen.• Tokom godine industrijska ispuštanja su visoko varijabilna i u smislu tokov ai

opterećenja.• Vizuelni indikatori (boja, miris, mutnoća) naglašavaju industrijski karakter ispuštanja.• Postoji značajno (organssko) opterećenje koje se ispušta u kanal: BOD5 do 4,400

mg/l; COD do 12,400 mg/l; i suspendovane materije do 365 mg/l.

Na osnovu ovih nalaza i na osnovu analize kvaliteta vode nizvodno reke Begej, očigledno je da je Aleksandrovački kanal glavni izvor permenentne ekološke degradacije reke Begej. Industrijska ispuštanja u kanal su smanjila kvalitet vode na 3. ili 4. klasu (loše stanje). Takodje, značajne koncentracije (teških) metala su prisutne u kanalu i/ili rečnom sedimentu. Zaključak je da Aleksandrovački kanal predstavlja ozbiljnu pretnju za lokalno stnaovništvo i životnu sredinu.

Ekološki uslovi projektnog područja su potpuno opisani u Knjizi 3: Prilozi – Prilog 3.

Uticaji na životnu sredinu i ublažavanje

7.3.1 Lokacija

Predložene lokacije za prečistač WWTP su ocenjene u Poglavlju 8, uz preporuku za preferiranu lokaciju. Lokacija kojoj je data prednost za prečistač WWTP prikazana je na Slici 10.3-1.





Slika 10.3-1 Predložena lokacija za prečistač WWTP

7.3.2 Potencijalni uticaj na životnu sredinu

Medologija korišećena za ocenu potencijalnih uticaja na životnu sredinu za predloženi prečistač WWTP uzela je u obzir i fazu izgradnje i fazu rada budućeg prečistača WWTP. Glavne aktivnosti i u fazi izgradnje i u fazi rada navedene su na dole datoj listi.

Faza izgradnje prečistača:

• izgradnja pristupnih puteva;

• pripremni radovi na gradilištu za prečistač i normativni radovi;

• izgradnja struktura prečistača i postavljanje cevovoda (gradjevinski radovi, upotreba teških mašina i vozila); i

• postavljanje opreme.

Faza rada prečistača:

• uklanjanje i odlaganje grit materijala;





• ispuštanje otpadnih voda u reku Begej ; i

• uklanjanje mulja, prečišćavanje i finalno odlaganje.

Karakterizacija uticaja je uradjena na osnovu izvesnog broja indikatora koji su u potpunosti opisani u Knjizi 3: Prilozi - Prilog 3.

7.3.3 Uticaji na životnu sredinu tokom izgradnje

Najbliži osetljivi recipijent je mala grupa kuća koje se nalaze pored budućeg gradilišta (severno). Može se očekivati da najbliže kuće budu izložene smetnjama (emisija prašine, buke, vibracija, saobraćaja).

Mere poboljšanja: Pošto će se gradjevinski radovi obavljati na mestu blizu reke Begej , mere poboljšanja imaju za cilj sprečavanje uticaja oticanja tokom pripreme zemlje i izgradnje i to:

• sakupljanje površinskog oticanja biće implementirano preko privremenih jarkova za drenažu i jezera za sedimentaciju da bi se izbeglo njihovo ispuštanje u prirodni recipijent, ovo je naročito važno tokom vlažnih sezona- u vreme padavina;

• mere kontrole erozije će biti preduzete;

• iskopavanja će biti minimalna da bi se izbeglo izlaganje izloženih površina prirodnim uslovima; i

• parking prostor za mašine će biti opremljen kontrolnim odvodnim sistemom tako da se slučajna prosipanja sakupljaju.

Sledeće mere za smanjenje buke se prelažu:

• ustanovljenje radnog vremena na gradilištu za “normalne” gradjevinske aktivnosti;

• upotreba mera kao što su utišivači/kućišta, gde je to moguće;

• postrojenje će biti dobro održavano i isključeno kada ne radi,i

• gradjevinski saobraćaj će se odvijati po unapred odredjenim putanjama da bi se pristupalo gradilištu sa najmanje uticaja, a gde je moguće, pravci će biti odabrani tako da se izbegnu stambeni objekti.

Mere zaštite zemljišta će uključivati sledeće:

• svo površinsko zemljište će biti skladišteno za ponovnu upotrebu u cilju rehabilitacije privremeno zauzete i narušene zemlje;

• sabijeno i narušeno zemljište će biti vraćeno u prvobitno stanje (uključujući poljoprivredno ) ; i

• niz mera za kontrolu erozije će biti implementirano (slivnici i kanali za odvod, stabilnost nagiba, postavljanje travnjaka, prskanje itd).

Kontrola emisija vazduha će uključivati sledeće:





• polivanje puteva vodom, kao i površina koje su postojale pre radova, sakupljanje materijala da bi se minimaliziralo podizanje prašine, kao što je potrebno naročito tokom sušne sezone; i

• ograničenje brzine za vozila na neuredjenim površinama da bi se minimaliziralo podizanje i raspršivanje prašine;

Upravljanje opasnim materijama i otpadom će uključiti sledeće:

• Zagadjivači kao što su ulja, goriva i hemikalije biće skladišteni u za to odredjenim skladištima, sa kompletnom zaštitom od prelivanja i u skladu sa radnim procedurama, koje obezbedjuju da se sa ovim materijama pravilno rukuje.

Rezidualni uticaj: Izgradnja prečistača WWTP i pratećih struktura se očekuje da traje nekoliko meseci. Predvidjene aktivnosti su uglavnom kratko do srednjoročne po trajanju. Očekivani uticaji su lokalno ograničeni i reverzibilni. Ako se ublažavaju na odgovarajući način oni ne rezultiraju teškom degradacijom životne sredine. Pod uslovom da se niz mera za ublažavanje implementira uticaj izgradnje prečistača, rezidualni uticaj na životnu sredinu se može oceniti kao malo nepovoljan.

7.3.4 Ekološki uticaji tokom rada

Uticaj na reku Begej

Postavljanje prečistača WWTP rezultiraće prestankom ispuštanja netretiranih otpadnih voda (i iz domaćinstva i industrijskih) u reku Begej. Nakon prečišćavanja, ispuštena otpadna voda će morati d a bude u skladu sa zahtevanim graničnim vrednostima definisanim Uredbom o emisiji granični vrednosti zagadjujućih supstanci koje se ispuštaju u vodu i krajnjim rokovima za usaglašavanje (Sl. glasnik RS, br.67/2011).

Očekuje se da rad predloženog prečistača WWTP znatno smanji postojeće opterećenje nutrijentima i ispuštanje hemijskog zagadjenja od netretiranih/delimično tretiranih ispuštanja otpadnih voda. Takodje se očekuje značajno smanjenje ukupnog broja i broja fekalnih koliforma. Ovo će pozitivno uticati na kvalitet vode. Kao rezultat, očekuje se da se opšti ekološki status reke poboljša čime se može očekivati korist i za lokalno stanovništvo i lokalne vodene ekosisteme i ribnjake.

Rezidualni uticaj: Opšti ekološki uticaj imaće dugoročne pozitivne efekte na kvalitet površinske vode i hemijski i biološki status reke i ovaj uticaj se može oceniti kao najvažnjije korisnim. Iako će ovaj uticaj imati i izvesni regionalni kontekst, trebalo bi naznačiti da će direktni pozitivni efekti biti minorni ako se ne poboljša pitanje upravljanja otpadnim vodama u širem području mreže DTD kanala.

Otpad i mulj

Opis uticaja: Generisanje optada je jedan od glavnih negativnih ekoloških uticaja projekta prečistača WWTP . Ono ima i direktnih i indirektnih ekoloških i socijalnih efekata. Direktni efekti se odnose na generisanje nekoliko tipova otpadnog materijala. Indirektni efekti (buka i emisija vazduha) su rezultat trasporta otpada.





Tipovi generisanog otpada i njegovo odlaganje

Očekivane vrste otpada su preliminarno identifikovane na osnovu iskustva iz sličnih projekata za prečistač WWTP . Vrste otpada su identifikovane prema mestu njihovog generisanja.

Tokom preliminarnog prečišćavanja otpadne vode sledeće vrste otpada će biti generisane:

• Grubi otpad iz grubog filtriranja biće redovno generisani nakon automatskog čišćenja grubim sitom. To će obuhvatiti krpe, papir, plastiku i metale, koji će biti filtrirani da bi se sprečilo oštećenje i zapušavanje nizvodne opreme i cevi.

• Fin o filtriranje otpada obuhvatiće manje delove kao što su pesak, razbijeno staklo, mulj i šljunak. Ako se obi objekti ne uklone, oni mogu ošteti pumpe I druge mašinske uredjaje. Ovi objekti takodje imaju tendenciju da se sakupljaju u uglovima i krivinama, smanjujući tako kapacitet protoka i konačno zapušavajući cevi I kanale.

Filtrirani material će biti ispran I ispresovan na 30% suve čvrst ematerije pre odlaganja.

Prema Propisu (56/10) otpad generisan tokom pred-tretmana je kategorisan kao 19 08 01 – skrining i smatra se da nije opasan. Procenjuje se da će ca. 350 m3 (circa 240 tona) ispranog i presovanog filtriranog otpada biti godišnje generisano u prečistaču WWTP.

• Pesak, mulj, kamenčići se sakupljaju u grit komori i obično u prirodi ne stvaraju hemisjke reakcije, niskog organskog sadržaja i nisu opasni. Kategorija otpada za grit je 19 08 02 – Otpad od odpeskavanja. Procenjuje se da će ca. 450 m3 grita godišnje biti generisano u prečistaču WWTP. Ova vrsta otpada se ne smatra opasnim i može se odlagati na opštinsku deponiju (potvrdjeno analizom otpada).

• Ulje se sakuplja u aeracionu grit komoru I klasifikuje se kao otpad kategorije 19 08 09 – ulje io mešavine ulja od separacije ulje/voda i sadrži samo jestiva ulja i masti i 19 08 10 mešavina maziva i ulja od separacije ulja/voda osim onih pomenutih u 19 08 09. Procenjuje se da će godišnje biti ca. 1.5 m3 ulja i maziva generisano u prečistaču WWTP. Ova vrsta otpada se smatra opasnim i potrebno ju je skladištiti i odlagati prema zakonskim zahtevima10.

Tokom primarnog tretmana otpadne vode, sledeće vrste otpada će biti generisane• Primarni mulj (iz rezervoara za primarnu sedimentaciju) je organska materija (fekalije,

povrće, voće, tekstil, papir, itd) koja će se odvojiti gravitacijom. Sastav ovog mulja zavisiće od karakteristika izvora otpadne vode. To je gusti sivi fluid sa visokim procentom vode (oko 95%) tako da bi ga trebalo staiblizovati i dehidrirati pre odlaganja ili bilo koje druge upotrebe. Njegova kategorija otpada je 19 08 05 – mulj od prečišćavanja urbane otpadne vode. Procenjuje se da će ca. 100 m3/dnevno primarnog mulja biti generisano tokom rada prečistača WWTP.

Tokom sekundarnog tretmana otpadne vode sledeće vrste otpada će biti generisane:

10 Propis o skladištenju, pakovanju I označavnaju opansog otpada (Sl. glasnik RS, br.. 92/10) 266April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




• Aktivni mulj iz otpada će se generisati kao rezultat bilološkog procesa interakcije različitih vrsta bakterija i mikroorganizama u aerobnim uslovima. On je vrlo različit od primarnog mulja, Aktivni mulj iz otpada (WAS) je kao želatin zbog svog biološkog porekla i sadrži vezanu vodu.

Sadržaj mulja će biti pod direktnim uticajem kvaliteta izvorne otpadne vode. Ako izvorna otpadna voda ima visoku koncentraciju teških metala ili drugih opasnih supstanci, vrlo je verovanto da će većina ovih supstanci biti nataložena u mulju. Pored teških metala, mulj može sadržati organska jedinjenja ipatogene. Njegova kategorija otpada je 19 08 05 – mulj od prečišćavanja urbane otpadne vode. Aktivni mulj iz otpada (WAS) će biti zgusnut usled primarnog mulja I aerobno stabilizovan.

Zgusnut mulj će posledično da se transformiše u anaerobni digestator. Višak zgusnutog mulja zahteva ponovno dehidriranje I stabilizacija će biti uExcess thickened ca. 120 m3/dnevno.

U zavisnosti od kvaliteta mulja, dehidrirani mulj se može koristiti za recilklažu zemljišta,kao djubrivo u poljoprivredi ili šumarstvu ili se može odlagati/koristiti kao sloj za pokrivanje na snaitarnim deponijama nakon završene procedure karakterizacije. Kriterijumi za odlaganje i/ili ponovnu upotrebu mulja definisani su Uredbom (67/2011), a dati su u Tabeli Tabela 10.3-1.

Tabela 10.3-1 Granične vrednosti zagadjujućih supstanci u ostacima nakon tretmana opštinske otpadne vode

Parametar jedinica1 Granične vrednsoti emisijeponovna upotreba u

poljoprivredi2ostale svrhe3

Neorganske supstanceOlovo (Pb) mg/kg 120 1200Kadmijum (Cd) mg/kg 2.5 40Hrom (Cr) mg/kg 100 1000Nikl (Ni) mg/kg 60 400Živa (Hg) mg/kg 1.6 25Bakar (Cu) mg/kg 700 1750Cink (Zn) mg/kg 1500 4000Arsen (As) mg/kg 15 75Organske supstanceAOX5 mg/kg 400 500PCB6 mg/kg 0.1 (po kengeneru) 0.2 (po kengeneru)PCCD/F7 mg/kg DM 30 30Patogeni4

Salmonella MPN/10g DM8 0-10Enterovirus MPCN/10g DM9 31 odnosi se na masu suve materije (DM) nakon prečišćavanja2 U slučaju upotrebe ostatka u poljoprivredi treba uzeti u obzir ciklus useva, uključujući stanje da je pH zemljišta izmedju 6 i 7. Ako je pH manji od 6 mora se uzeti u obzir pokretljivost metala I nihjov absorp cija od strane biljaka I moraju se primeniti niže granične vrednosti. Ostatak od prečišćavanja se mora koristiti uzimajući u obzir potrebe biljaka za hranljivim sastojcima, kvalitet zemljišta I prevencija zagadjenja površinske ili podzemne vode 3 ostatak od prečišćavanja se može koristiti I kao sloj za pokrivanje na deponiji, za zelene površine u parkovima, za poboljšanje kvlaiteta zemljišta I tamo gde neće bit zemljište obradjivano niti korišćeno





za stočnu ispašu najmanje godinu dana, za rehabilitaciju zemljišta (landscaping). U svim pomenutim slučajevima pH zemljišta mora da bude izmedju 6 i 7.4 Za specifičnu upotrebu zemljišta (uzgoj povrća, ispašu stoke) postavljena su ogrnaičenja zbog rizika za ljudsko zdravlje usled patogena koji se zadržavaju. U ovom slučaju ostatak od prečišćavanja se tetira pre upotrebe da bi se smanjio broj patogena na prihvatljivi nivo. 5 AOX – Absorbujući orgnaski halogeni6 PCB – Polihlorisani bifenili, svaki od 6 individualnih PCBs (28, 52, 101, 138, 153 i 180) 7 PCCD/F8 MPN – najverovatniji broj9 MPCN – najverovatniji broj prouzrokujući citopatogeni efekat

Mere ublažavanja:

• Neopasni otpad koji se generiše u postrojenju će redovno biti uklanjan, povremeno sakupljan, transportovan i konačno odlagan u saradnji sa javnim preduzećem za upravljanje otpadom Grada Zrenjanina.

• Opasni otpad će biti povremeno sakupljan i skladišten u adekvatno opremljenom prostoru na lokaciji, na period ne duži od 12 meseci.

• Filteri/sita će se redovno čistiti i filtrirani material će se ispuštati. Ispušteni filtirirani material će se sakupljati i presovati u zatvorenim kontejnerima za transport i odlaganje na regional deponiju. Prevoz se vrši u kamionima sa zatvorenim vrhom.

• Pesak i grit: odgovarajući dizajn i rad grit komore služi kao prva mera ublažavanja. Grit će se ispirati dnevno i odvajati tako da organske čestice koje se nadju u gritu će biti reciklirane nazad u tok. Ovo će grit održati bez mirisa i on će se tako očišćen skladištiti na otvorenom prostoru. Isprani grit će se zatim transportovati do sledeće (sanitarne) deponije.

• Sva isporuka i uklanjanje mulja do i od prečistača odvijaće se u zapečaćenim cisternama ili kontejnerima, koje su proizveden tako da se izbegne gubitak materijala ili ispuštanje mirisa tokom transporta. Transport grita i filtriranog materijala nije povezan sa problemom neprijatnih mirisa i za to će se koristiti pokriveni kipper kamioni da bi se izbegao gubitak materijala.

Rezidualni uticaj: Generisanje, transport i odlaganje otpada iz prečistača imaće direktnih, dugoročnih i nekih negativnih efekata za životnu sredinu i društvo. Čitav niz mera ublažavanja će biti implementiran da bi se sprečilo bilo kakvo ispuštanje u životnu sredinu. U slučaju da se gorepomenute mere implementiraju ovaj uticaj s emože oceniti kao srednji.

7.3.5 Uticaj na izvore podzemne vode

OPis uticaja: Trenutno se deo sanitarnih otpadne vode iz prigradskih nasleja Zrenjanina ispušta u individualne septičke jame nepoznatog integriteta, predstavljajući izvor zagadjivanja podzemnih voda. Mere ublažavanja: ne predlažu se s obzirom na korisni karakter predloženog projekta.

Rezidualni uticaj: Projekat će reuzultirati daljim razvojem kanalizacionemreže, suspendujući dalje ispuštanje otpadne vode u podpovršinsku životnu sredinu. Poboljšana sanitacija 268April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




područja vodiće do dugoronog poboljšanja postojećih izvora podzemnih izvora u projektnom području. Stoga se ovaj uticaj može oceniti kao srednje koristan.

7.3.6 Vizuelni uticaj

Opis uticaja: Uticaj na ambijent biće rezultat uvodjenja novih elemenata u rurano podurbano područje (rezervoarai/jame, zgrade, pristupni i unutrašnji putevi itd). Najvizuelnije strukture biće zgrada ulaznih radova i objekat za tretman mulja koji mogu imati visinu do 7-8 m.

Predloženi razvoj biće vidljiv iz najbližeg naseljenog mesta i sa obližnjeg regionalnog puta, delimično zaklonjen drvećem duž puta. Karakter područja s eneće značajno izmeniti ako se predloženi prečistač locira pored postojećih industrijskih objekata (nov aindustrijska zona je odmah preko puta). Stoga se vizuelni uticaj može oceniti kao minoran.

Mere ublažavanja:

• Sva postojeća vegetacija biće sačuvana I dodatna granična vegetacija bi trebalo da se zasadi da bi se obezbedio efikasan zaklon lokacije. Ovu vegetaciju bi trebalo održavati da bi se obezbedio dugoročni zakon vegetacijom; i

• Predložene zgrade bi trebalo da budu sive da bi se minimizirao vizuelni uticaj.

Rezidualni uticaj: Vizuelni uticaj predloženog prečistača biće dugoročni i nepovratan. Pošto je kvalitet ruralnog ambijenta nizak, ovaj uticaj se može oceniti kao minoran.

Društveni uticaji

7.4.1 Društveni uticaji tokom izgradnje

Gradjevinski radovi će neminovno prouzrokovati neka narušavanja projektnog područja, medjutim očekuje se da ovo bude manjeg obima i kratkoročno i kao rezultat, uticaj na lokalnu zajednicu se može oceniti kao zanemarljiv.

7.4.2 Miris i smetnje

Formiranje komponenti neprijatnog mirisa u prečistaču je obično ograničeno na ulazne radove, primarno na rezervoare i u područjima gde se generiše i rukuje muljem. Drugi potencijalni izvor neprijatnih mirisa bi mogao biti stanica za prijem mulja iz seoskih septičkih jama. Odgovarajući proces rada minimiziraće stvaranje neprijatnih mirisa.

Najbližipotencijalni receptor neprijatnih mirisa je manje naselje locirano severno, pored lokacije. Prema podacima Metereološke stanice u Zrenjaninu najdominantniji pravac vetra je od jugositoka I severozapada.

Mere ublažavanja: Prema propisima Srbije ako tehnološki proces može da rezultira emisijom mirisa, emisione vrednosti se moraju pratiti putem opreme za merenje mirisa.

Pored toga, sledeće mere se predlažu za proejktovanje i rad postrojenja:





• Ulazni radovi će biti nadkriveni i oprema za skrining/filtriranje će biti redovno čišćena.• Proces primarne sedimentacije neće biti preopterećen.

Rezidualni uticaj: Uticaj neprijatnog mirisa prdloženog prečistača WWTP je verovatan ali će biti lokalni, kratkoročni i periodičan. Uz predložene tehničke mere ublažavanja ovaj uticaj se može oceniti kao srednji.

7.4.3 Buka i vibracija

Opis uticaja: Glavni izvor buke tokom rada prečistača je elektro-mašinska oprema (kompresori i generator) i transportna vozila. Buka može prouzrokovati smetnje za obližnje receptore. Najbliži receptor buke je malo naselje locirano severno, pored lokacije. Pošto će oprema biti smeštena u zatvorenom prostoru to će značajno smanjiti stepen zvuka i stepen predvidjene buke verovatno neće preći dozvoljene vrednsoti.

Mere ublažavanja: Predvidjeni stepen buke biće ispod dozvoljenih vrednosti i ne razmatraju se nikakve posebne mere ublažavanja buke osim onih koje su predvidjene projektom.

• Stepen spoljašnje buke će biti minimalan zbog poboljšanja zvučne izolacije u zgradama, kontrolisanje vibracija ventilacionog sistema, poboljšanog hidrodinamičkog dizajna hidrauličnih struktura i nereflektujući materijali koji ne upijaju zvuk kao što su fibroglas prostirka, medjuplafon i teška masivna vrata i odgovarajući balans rotirajućih masa.

• Programodgovarajućeg održavanja će biti implementiran da bi se osiguralo ispravno funkcionisanje opreme, u skladu sa zajtevima proizvodjača da bi se obezbedio pravilan rad i minimalizovala buka.

Uticaj ostatka: Uz mere ublažavanja koje se implementiraju rezidualni uticaj buke biće minimalan. Prema rastojanju od receptora buke, opšti uticaj buke se može oceniti kao zanemarljiv.

7.4.4 Rizici za profesionalno zdravlje i bezbednost

Opis uticaja: radnici na prečistaču mogu biti izloženi rizicima direktnog kontakta sa otpadnim vodama i muljem, ili gasovima, česticama, aerosolima, parama ili kapljicama. Dodatne opasnosti odnose se na duboke otvorene rezervoare, mašinsku u električnu opremu.

Mere ublažavanja: Sistem upravljanja se mora razviti da bi se obezbedilo da uticaji na zdravlje i bezbednost tokom rada prečistaća budu kontrolisani. Sistem upravljanja bi trebalo da obuhvati rutinsko servisiranje, procedure bezbednosti na radu, vanredne situacije, zamenu opreme itd.

Uticaj ostatka: OHS rizici kod rada prečistača se mogu efikasno ublažiti putem implementiranja najnovijih tehničkihi organizacionih merama predstavljaju manji potencijalni uticaj.





Analiza klimatske stabilnosti projekta

Projekat prečišćavanja otpadne vode Zrenjanina je osetljiv na nekoliko klimatskih varijabila. Prema EC Uputstvima11 osetljivost projekta na promenu klime se može oceniti kao visoka, srednja i bez osetljivosti.

Na osnovu posmatranih klimatskih uslova projektnog područja i očekivane klimatske promene, klimatske varijabile na koje je projekat visoko osetljiv su sledeće:

• Ekstremna promena kišnih padavina (dugi periodi bez padavina posle kojeg sledi period sa ekstremnim padavinama koje utiču na drenažu, kanalizacione sisteme, opremu prečistača, efikasnost prečišćavanja itd.);

• Ekstremno povećanje temperature (povećanje ekstremnih temperature i pad padavina vode do suša koje mogu uticati na kapacitet rastvaranja recipijenta, proces prečišćavanja i efikasnost itd.); i

• Fluvijalne poplave (poplave mogu da utiču na osnovna sredstva na lokaciji i na proces).

Klimatske varijabile srednje osetljivosti projekta su:

• Maksimalna brzina vetra (vetrovi velike brzine, uobičajni u region Banata, mogu uticati na osnovna sredstva na lokaciji na proces, snabdevanje energijom, uticaj na transportne veze, profesionalnu bezbednost, itd);

• Oluje (povećani broj ekstremnih vremenskih dogadjanja uključujući razne vrste oluja mogu uticati na osnovna sredstva na lokaciji i na proces, snabdevanje energijom, uticaj na transportne veze, profesionalnu bezbednost, itd); i

• Erozija obale i nestabilnost zemljišta (kao rezultat poplava, povećanog nivoa podzemnih voda ili suša mogu uticati na osnovna sredstva na lokaciji kao rezultat poplava).

Uzimajući u obzir primećeno (osnovni standard) klimatske opasnosti u regionu Banata (Pokrajina Vojvodina), sa ekstremnim vremenskim pojavama koje se javljaju svakih nekoliko godina, projekat se može klasifikovati kao srednje izložen svim identifikovanim klimatskim promenljivim.

U vezi sa izlaganjem budućim uslovima klimatske promene, a imajući u vidu kratak životni vek projekta od 30 godina (“kratak” u smislu klimatske promene), procenjuje se da će izloženost projekta ostati na srednjem nivou.

Ocena rizika je takodje preduzeta (Knjiga 3: Prilozi – Prilog 3), pokazuje:

• Srednji rizik od promene ekstremnih kišnih padavina – najveće vrednosti hidirauličnog opterećenja mogu ugroziti drenažu, kanalizacioni system, opremu prečistača, kvalitet vode u recipijentu;

11 Guidelines for Project Managers: making vulnerable investments climate resilient, Report for the European Comission, September 2012. 271April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




• Ekstremno povećanje temperature – visoka temperature vazduha može smanjiti przinu protoka recipijenta rezultirajući manjm kapacitetom rastvaranja;

• Fluvijalne poplave – poplava može oštetiti opremu prečistaća i procese; i

• Erozija obale i nestabilnost zemljišta mogu reultirati oštećenjem opreme I process aprečistača

Predložene mere za klimatko stabilizovanje bi trebalo da budu integrisane u projekat i u ugovore o “projektovanju/izgradnji“ i drugim tenderskim i ugovornim zahtevima. Jasne uloge i odgovornosti treba identifikovati za relevantne zainteresovane strane koje su uključene u projekat (pogotovo izvodjače i dobavljače. Specifične odgovornosti bi trebalo dodeliti odgovarajućim zainteresovnaim stranama.

Monitoring životne sredine

Predlaže se program monitoring životne sredine tokom i izgradnje i operativnih aktivnosti.

Puni detalji dati su u Knjizi 3: Prilozi -Prilog 3.

Emisija gasova staklene bašte

Ocena verovatnih emisija gasa staklene bašte (uglavnom ugljen dioksid - CO2)) od rada prečistača WWTP, emisija mettana (CH4) od prečišćavanja otpadne vode može da nastane od anaerobnog dela procesa. Anaerobno razlaganje kanalizacionog mulja sa deponije je takodje izvor emisija CH4 . Ni aerobna komponenta razlaganja mulja na deponiji ni digestija anaerobnog mulja sa sakupljanjem metana za upotrebu kao goriva nisu značajni izvori metana za atmosferu.

Procena emisija gasa staklene bašte (GHG) tokom rada projekta se zasniva na IPCC Uputstvu za dobru praksu, 2006 koje je (izmedju ostalog) usvojila Evropska banka za investicije. Uputstvo daje lepezu fakotra emisije u zavisnosti od metoda prečišćavanja12.

Procenjuje se da emisija GHG od predloženog prečistača WWTP kreće u region od 5,000 tona godišnje ugljen dioksida (CO2).

Drugi izvor GHG emisija će se generirati tokom transport amulja do mesta odlaganja i/ili do poljoprivrednog zemljišta. Procenjuje se da će biti ca. 33,000 tona ugljen dioksida CO2

generisano.

12 Metodologije za ocenu projekta GHG emisija i varijacije emisije, v.10.1 – Evropska banka za investicije, 2014. 272April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




7.8 Katastarski aspekti

Katarskarski aspekti za ovaj projekat se sastoje of jedne glavne komponente – razvoja I izgradnje potrojenja za prečišćavanje otpadne vode). Preferirana lokacija za prečistač WWTP je na zemljištu koje je potpuno u vlasništvu Pokrajinskog preduzeća za upravljanje vodama – JP “Vode Vojvodine”. Zemljište u dogledno vreme treba prevesti u vlasništvo.





8 PLAN SPROVOĐENJA PROJEKTA I ZAKLJUČCI

8.1 Uvod

Ovaj odeljak studije izvodljivosti sadrži prikaz obima projekta koji će biti sproveden u prioritetnoj fazi, vrši analizu trenutne situacije u vezi sa pripremom projekta i predlaže sledeće korake za sprovođenje prve faze projekta. Ova odeljak takođe sadrži glavne zaključke studije izvodljivosti.

8.2 Opis prioritetnog projekta

Predloženi prioritetni projekat je definisan na sledeći način: :

• Mere unapređenja postojećeg kanalizacionog sistema u Zrenjaninu;• Priključenje kanalizacije u Kleku na kanalizacioni sistem u Zrenjaninu;• Priključenje kanalizacionog sistema u Zrenjaninu na PPOV;• PPOV, prva faza od 110,000 ES (od 150,000 ES ukupno) – lokacija u Zrenjaninu;• Priključenje kanalizacije u Ečkoj na PPOV;• Izgradnja kanalizacije u naseljima Aradac, Elemir, Klek, Lazarevo, Ečka, Lukićevo,

Stajićevo i Lukino selo; • Priključenje kanalizacije u naseljima Aradac i Lazarevo na kanalizacioni sistem u

Zrenjaninu;• Priključenje kanalizacije u naselju Lukićevo na PPOV; i• Priključenje kanalizacije u naseljima Stajićevo i Lukino selo na kanalizacioni sistem u

Ečkoj.

8.3 Procena troškova i plan finansiranja

Procena troškova projekta uključuje kapitalne radove, troškove opreme i troškove tehničke pomoći kako bi se obezbedilo uspešno sprovođenje projekta, kao što je prikazano u tabeli 11.3-1.

Tabela 11.3-1 Ukupni troškovi projekta (tekuće cene, milioni €)


Sistem otpadnih voda – PPOVZemlja 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000Planiranje / projektovanje 0.750 0.750 0.000 0.000 0.000Priprema lokacije 0.600 0.000 0.600 0.000 0.000Glavni radovi 8.790 0.000 2.470 4.740 1.580






Postrojenje i mehanizacija 8.280 0.000 0.000 3.540 4.740Tehnička pomoć i obuka 0.350 0.175 0.175 0.000 0.000Nadzor 0.854 0.000 0.124 0.414 0.316Odnosi s javnošću 0.050 0.013 0.013 0.013 0.013Nepredviđeni troškovi 0.984 0.047 0.169 0.435 0.332Porez/javni nameti 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000Ukupni investicioni troškovi 20.657 0.984 3.550 9.142 6.981Ukupni nedozvoljeni investicioni troškovi - - - - -

Ukupni dozvoljeni investicioni troškovi 20.657 0.984 3.550 9.142 6.981

Ukupni dozvoljeni investicioni troškovi projekta (uključujući nepredviđene troškove) u konstantnim cenama iz 2015. godine iznose 20.657 miliona evra. Ukupni nedozvoljeni investicioni troškovi projekta u konstantnim cenama iz 2015. godine iznose 0 miliona evra. Specifični dugoročni investicioni troškovi po glavi stanovnika u konstantnim cenama iz 2015. godine iznose približno €244 po glavi stanovnika za komponentu projekta koja se odnosi na sakupljanje i prečišćavanje otpadnih voda – na osnovu ukupnog broja stanovnika korisnika u Zrenjaninu koji treba da bude obuhvaćen uslugama u 2018/2019. (vreme završetka prve faze projekta).

Tabela 10.2-2 Investicioni troškovi za projekat (tekuće cene, milioni €)prikazuje presek dozvoljenih i nedozvoljenih troškova u tekućim cenama (uključujući korekcije cena), u skladu sa strukturom koju zahteva servis EK za potencijalno finansiranje sredtvima IPA.

Tabela 11.3-2 Investicioni troškovi za projekat (tekuće cene, milion €)

StavkaUkupni troškovi

projekta(A)

Nedozvoljeni troškovi*

(B)Dozvoljeni troškovi

(C)=(A)-(B)

1. Planiranje – nadoknada za projekat 775,313 - 775,313

2. Otkup zemlje - - -3. Izgradnja 10,323,994 - 10,323,9944. Postrojenje i mehanizacija 8,803,198 - 8,803,1985. Nepredviđeni troškovi 1,061,681 - 1,061,6816. Korekcije cena (po mogućstvu) - - -7. Tehnička pomoć 364,597 - 364,5978. Odnosi s javnošću 54,344 - 54,3449. Nadzor za vreme sprovođenja izgradnje 912,176 - 912,176

10. MEĐUZBIR 22,295,302 - 22,295,30211. (Porezi i takse) - - -12. UKUPNO 22,295,302 - 22,295,302 * Nedozvoljeni troškovi uključuju (i) troškove van dozvoljenog perioda, (ii) troškove koji nisu dozvoljeni po nacionalnim propisima

(član 56 (4) Regulative saveta 1083/2006), (iii) ostale troškove koji nisu predstavljeni za sufinansiranje. ** PDV nije uključen u ovu stavku; ona se sastoji samo d dozvoljenih lokalnih zakonskih poreza, taksi i dozvola (detaljnije objašnjenje je na prethodnoj strani)





Predloženi plan finansiranja u tekućim uslovima prikazan je u sledećoj tabeli 11.3-3.

Tabela 11.3-3 Potencijalni izvori finansiranja projekta (tekuće cene)Izvor finansiranja Vrednosti investicija

(tekuće cene, €)% ukupnih troškova projekta

Potewncijalna donacija Vlade 4,962,069 22.3%Potencijalno finansiranje sredstvima IPA 15,549,608 69.7%Potencijalni doprinos opštine 0 0.0%Mogući kredit 1,783,624 8.0%Ostalo 0 0.0%Ukupni troškovi projekta 22,295,302 100.0%

Projekat može ispunjavati uslove za dobijanje finansijske pomoći u okviru budućih aranžmana, u periodu 2014-2020, iz fondova pretpristupne pomoći EU (tj. Operativni program za ekonomski razvoj ili slično, Osa prioriteta – zaštita životne sredine).

8.4 Status pripreme projekta

Nakon uspešnih preliminarnih pregovora o finansijskom aranžmanu, još uvek ima mnogo aktivnosti koje treba završiti radi uspešnog sprovođenja projekta. Status ovih aktivnosti je razmotren u nastavku:

• Određivanje zemljišne parcele;• Izrada projektne dokumentacije;• Planovi sprovođenja; i • Rešavanje finansijskih aranžmana.

8.4.1 Određivanje zemljišne parcele

Poželjna lokacija za predloženo PPOV je isključivo u vlasništvu Pokrajinskog vodoprivrednog preduzeća – JP “Vode Vojvodine” i biće neophodno sprovesti procedure određivanja zemljišne parcele kako bi se vlasništvo nad zemljom prenelo na Grad Zrenjanin.

8.4.2 Projektna dokumentacija

Postojeća lokacija za izgradnju predloženog PPOV prepoznata je u Generalnom urbanističkom planu i Planu generalne regulacije za područje jugoistok u Zrenjaninu, gde je oblast definisana kao oblast za industrijski razvoj.

Prema srpskom Zakonu o planiranju i izgradnji, generalni projekat mora biti izrađen kako bi se odredilo tehničko rešenje za projekat kao deo prethodne studije izvodljivosti13, koja treba

13 Napomena: “prethodna studija izvodljivosti” i “studija izvodljivosti” prema srpskom zakonu razlikuju se u izvesnoj meri od studije izvodljivosti pripremljene po smernicama DG Regio. 276April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




da izvrši evaluaciju alternativnih rešenja i predloži najbolje rešenje za budući razvoj. Ova studija izvodljivosti, izrađena u skladu sa zahtevima DG Regio, može se smatrati generalnim projektom iako je mnogo sadržajnija nego što to zakon nalaže.

Pored toga, prema srpskom Zakonu o planiranju i izgradnji, idejni projekat se priprema kao deo studije izvodljivosti što bi potvrdilo izvodljivost projekta. Obično se očekuje da je investitor sproveo (prethodnu) studiju izvodljivosti kako bi potvrdio pozitivni ishod pre nego što odluči da nastavi dalje sa projektom. Treba naglasititi da je izrada studije izvodljivosti sa idejnim projektom obavezna samo za projekte koji uključuju objekte za koje građevinsku dozvolu izdaje resorno ministarstvo zaduženo za izgradnju ili odgovarajuća pokrajinska ustanova, u skladu sa članom 133 Zakona. Za projekte za koje građevinsku dozvolu izdaje lokalna vlast, priprema studije izvodljivosti sa idejnim projektom nije obavezna i investitor može direktno da otpočne pripremu glavnih (izvođačkih) projekata14.

Nakon donošenja odluke o nastavku projekta, investitor će obezbediti zemljište neophodno za sprovođenje projekta. Kada je zemljište obezbeđeno, lokacijska dozvola se može dobiti zajedno sa projektnim uslovima koji važe za lokaciju15.

Za vreme izrade studije izvodljivosti i idejnog projekta, od investitora se očekuje da od institucija nadležnih za izdavanje lokacijske dozvole zatraži projektne uslove uključujući odluku o neophodnosti procene uticaja na životnu sredinu.

Idejni projekat mora da bude pripremljen na osnovu projektnih uslova, a zatim se vrši revizija istog kako bi se potvrdila usklađenost sa tehničkim uslovima. Revizija se vrši na republičkom ili lokalnom nivou, u zavisnosti od vrste projekta. Ponekad se navodi da je idejni projekat koji je prošao reviziju neophodan za izdavanje lokacijske dozvole onda kada projekat još uvek nije identifikovan u planskoj dokumentaciji. Međutim, taj uslov može biti kontradiktoran jer idejni projekat mora da bude urađen na osnovu projektnih uslova koji se obično izdaju sa lokacijskom dozvolom. Na osnovu celokupne liste projektnih i tehničkih uslova kao i komentara revizije za idejni projekat (za projekte za koje je obavezna studija izvodljivosti sa idejnim projektom) koji su izdati zajedno sa lokacijskom dozvolom, investitor može da započne izradu glavnog projekta. Trenutni status pripreme projekta prikazan je u tabeli 11.5-1.

14 Prema novom Zakonu o planiranju i izgradnji usvojenom 9. decembra 2014, ovaj dokument je preimenovan u projekat za dobijanje građevinske dozvole.15 Lokacijska dozvola je ukinuta novim Zakonom o planiranju i izgradnji (“Službeni glasnik RS”, br. 132/2014). Umesto toga, investitor podnosi zahtev za lokacijske uslove instituciji nadležnoj za izdavanje građevinske dozvole. Vlasništvo nad zemljom nije neophodno za dobijanje lokacijskih uslova i predstavlja samo preduslov za dobijanje građevinske dozvole. 277April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




Tabela 11.5-1 Status projektne dokumentacije

KomponentaPl

an g

ener

alne

re

gula

cije

Plan

det

aljn

e re

gula

cije

Gen

eral

ni p

roje

kat

Idej

ni p

roje

kat

Rev

izija

idej

nog

proj

ekta

Gla

vni p

roje

kat

Tehn

ička

kon

trol

a gl

avno

g pr

ojek

ta

Tend

ersk

a do

kum

enta

cija

Gra

đevi

nska

doz

vola

PPOV Zrenjanin

Sakupljanje otpadnih voda Sanacija kanalizacionih crpnih stanica NR NR

Napomena: završeno, - nije završeno, P – u pripremi, R - uslov, NR – nije uslov

Tabela 11.5-1 potvrđuje da je ovaj projekat još uvek u relativno ranoj fazi i veliki deo projektne dokumentacije tek treba rešiti.

8.5 Plan sprovođenja

8.5.1

Nakon završetka izrade studije izvodljivosti i kako bi se zadržala dinamika u pogledu sprovođenja, neophodno je kontinuirano upravljanje projektom što uključuje identifikaciju izvora finansiranja i organa sprovođenja, imenovanje konsultanata za izradu projektne dokumentacije kao što su procena uticaja na životnu sredinu (EIA), glavni projekat, izrada tenderske dokumentacije i nadzor izgradnje. Uporedo sa završetkom izrade projektne dokumentacije, treba obaviti administrativne aktivnosti kao što su obezbeđivanje dozvola i uspostavljanje operativne strukture.

Ako sredstva budu obezbeđena kroz Instrumente pretpristupne pomoći (IPA) ili naknadne programme, ovaj projekat će verovatno biti deo programa predloženog kao podrška privrednom razvoju i naročito zaštiti životne sredine u Srbiji.

Organ koji sprovodi projekat će zavisiti od izvora finansiranja projekta. Međutim, ako se projekat finansira sredstvima IPA i kroz nacionalno/lokalno sufinansiranje, kao deo Decentralizovanog upravljanja (DM), celokupna odgovornost za sprovođenje (ugovaranje i upravljanje projektom) biće na Jedinici za finansiranje i ugovaranje sredstava EU pomoći (CFCU) u okviru Ministarstva finansija.

U tu svrhu treba formirati Jedinicu za upravljanje ili sprovođenje projekta (JUP/JSP) koja će inicirati i upravljati daljim sprovođenjem projekta, kao što je detaljno opisano u odeljku 9.

Formirana je radna grupa koja treba da doprinese nesmetanom sprovođenju studije izvodljivosti i taj mehanizam bi mogao da bude odgovarajuća osnova za formiranje JUP/JSP za dalji razvoj projekta i različite neophodne aktivnosti.





8.5.2 Obezbeđivanje dozvola

Građevinska dozvola mora biti obezbeđena pre objavljivanja tendera pri čemu investitor priprema glavne projekte kao u slučaju projekata gde građevinski predmer nije poznat npr. putevi, cevovodi. Građevinska dozvola se izdaje nakon tehničke revizije glavnog projekta koji priprema investitor ili izvođač(i) radova. Izrada zahteva za izdavanje građevinske dozvole uključuje mnogo administracije što lako može da potraje godinu ili više.

Tender za izgradnju treba objaviti nakon izdavanja građevinske dozvole bez ikakvih uslova.

8.5.3 Izrada idejnog i glavnog projekta

U razvojnom ciklusu projekta neophodno je izraditi glavni projekat za neke od radova kao što je prethodno objašnjeno. Sva projektna dokumentacija mora biti pripremljena na srpskom jeziku kako bi bila u skladu sa srpskim propisima i zbog revizije. Za neke projekte koji se finansiraju sredstvima međunarodnih finansijskih institucija, projektna dokumentacija će možda morati da bude izrađena i na engleskom jeziku ili nekom drugom međunarodnom jeziku.

Treba napomenuti da se obim idejnih projekata odnosi na komponente prioritetnog projekta koji treba realizovati kao što je navedeno u studiji izvodljivosti.

Tabela 11.5-2 Projektna dokumentacija i izvori finansiranjaOpis Dogovoreni izvor

finansiranja i očekivani datum završetka

Potencijalni izvori finansiranja

Planska dokumentacija Generalni urbanistički plan/ Plan regulacije Grad Zrenjanin Grad ZrenjaninLokacijski uslovi Grad Zrenjanin Grad ZrenjaninIdejni ProjekatSanacija kanalizacionih crpnih stanica Deo izgradnjePostrojenje za prečišćavanje otpadnih voda Deo izgradnjeGlavni kolektor otpadnih voda Deo izgradnjeRevizije Grad Zrenjanin Grad ZrenjaninGlavni ProjekatSanacija kanalizacionih crpnih stanica Grad Zrenjanin Deo izgradnjePostrojenje za prečišćavanje otpadnih voda Grad Zrenjanin Deo izgradnjeGlavni i ostali kolektori otpadnih voda Grad Zrenjanin Deo izgradnjeGrađevinske dozvole(u zavisnosti od vrste radova) Grad Zrenjanin Grad Zrenjanin

Tenderska dokumentacijaProjekat finansiran sredstvima IPA IPA 2014-20

Sufinansiranje - državaMinistarstvo poljoprivrede i zaštite životne sredine/Direkcija za vode

Sufinansiranje - opština Grad Zrenjanin





Važeći srpski zakon je nejasan po pitanju značaja studije izvodljivosti (mada definiše infrastrukturne objekte za koje je obavezna studija izvodljivosti) koja se obično priprema kako bi se dokazala tehnička i ekonomska izvodljivost projekta predloženog u idejnom projektu (prema srpskom zakonu, idejni projekat je deo studije izvodljivosti). Savremena studija izvodljivosti vrši procenu svih mogućih pitanja pored tehničkih i ekonomskih (zakonodavni, društveni, institucionalni, finansijski, pitanja sprovođenja itd.) kao i opcija koje mogu poslužiti za rešavanje ovih pitanja. Aktivnosti koje treba sprovesti uključuju sledeće:

• Objavljivanje tendera za izradu idejnih projekata koji nedostaju, po potrebi; • Sprovođenje topografskih snimanja i geotehničkih istraživanja za vreme izrade idejnog

projekta; • Dobijanje projektnih uslova od Pokrajinske vlade Vojvodine – različiti sektori i ostale

ustanove; • Revizija idejnog projekta i dobijanje pozitivne ocene za sve idejne projekte; • Objavljivanje tendera za izradu glavnih projekata koji nedostaju; • Izrada glavnog projekta za radove; • Izrada funkcionalnih i materijalnih specifikacija za građevinski ugovor; • Izrada dovoljno detaljnih crteža i predmera i predračuna za tendersku procedure i

izgradnju; • Revizija glavnog projekta i dobijanje pozitivne ocene za sve glavne projekte.

Imenovanje konsultanta za izradu projektne dokumentacije je obaveza Grada Zrenjanina i formirane JSP/JUP.

8.5.4 Izrada tenderske dokumentacije

Neophodno je pripremiti tendersku dokumentaciju za preostale komponente predloženog projekta za celokupni paket radova.

Sve javne nabavke u Srbiji moraju da slede novi Zakon o javnim nabavkama, objavljen u Službenom glasniku RS, br. 116/08 od 20. decembra 2008. Zakon o javnim nabavkama je izrađen po modelu Direktive EU 2004/17 i 2004/18, ali Direktiva nije u potpunosti preneta.

Tenderi treba da budu objavljeni za sve nabavke, ali su procedure za ugovore malih iznosa pojednostavljene i ograničenje ovakvih ugovora se godišnje utvrđuje Zakonom o budžetu. Međunarodni tender mora biti objavljen za ugovor o uslugama čija vrednost prelazi 150 miliona dinara i za ugovor o izvođenju radova preko 300 miliona dinara. Međutim, projekti sprovedeni prema sporazumu o primeni posebne procedure međunarodnih institucija koje obezbeđuju kredite i donacije, izuzeti su od ovog pravila što ostavlja mogućnost za primenu procedura EU i ostalih procedura usvojenih od strane međunarodnih finansijskih institucija.

Za projekte koji zavise od međunarodnih sredstava, moraju se poštovati međunarodne tenderske procedure, a one možda nisu u skladu sa srpskim zakonodavstvom. To znači da tenderska dokumentacija mora biti pripremljena na engleskom ili drugom međunarodnom jeziku. Srpski zakon takođe nalaže da dokumentacija za međunarodne tendere bude izrađena na engleskom jeziku. Ovaj uslov može biti vrlo zahtevan za lokalne konsultante te





se preporučuje imenovanje konsultanta sa međunarodnim iskustvom za izradu dokumentacije.

Zadaci konsultanta u tom smislu mogu obuhvatiti sledeće:• Podrška JSP/JUP u smislu saveta o tenderskoj strategiji i procedurama i modelima

uslova ugovora; • Prevod značajnog dela projekta na engleski za potrebe tendera; • Izrada tenderske dokumentacije uključujući poziv, prekvalifikaciju i dokumentaciju za

ponude u skladu sa dogovorenim procedurama i modelom uslova ugovora; • Odobrenje tenderske dokumentacije od strane JSP/JUP, finansijskih institucija i

ostalih nadležnih organa; • Podrška organu ugovaranja pri objavljivanju tendera i odgovaranje na pitanja

ponuđača za vreme trajanja tenderskog perioda i evaluacija ponuda; • Podrška u izradi izveštaja o evaluaciji ponuda; • Podrška organu ugovaranja u pregovorima sa potencijalnim izvođačima; • Priprema završnih ugovora o izgradnji; i • Podnošenje izveštaja o napretku JSP/JUP i organu finansiranja.

Imenovanje konsultanta za izradu tenderske dokumentacije je obaveza JSP/JUP ili organa finansiranja ako je on finansira. Organi finansiranja obično obezbede sredstva za angažovanje konsultanta za izradu tenderske dokumentacije.

8.5.5 Ugovaranje radova i nadzor izgradnje

Nakon završetka izrade projektne i tenderske dokumentacije, treba doneti ostale odluke u vezi načina ugovaranja radova i upravljanja procesa ugovaranja. Ove procedure mogu biti izuzetno složene i, s obzirom da opština nema stručnjake ili ljudske resurse neophodne za tako složene aktivnosti, neophodno je angažovati iskusne spoljne konsultante koji će pružiti podršku JSP/JUP, opštini i organu sprovođenja u realizaciji aktivnosti.

Svrha procedura ugovaranja jeste da omoguće da javni ugovori budu otvoreni za firme pod jednakim uslovima i da procedure ugovaranja budu transparentne kako bi se zadovoljili principi jednakosti i konkurencije, a kada je u pitanju Evropska unija, naročito oni principi navedeni u Rimskom sporazumu.

Politika konkurencije pravnih tekovina EU (Acquis Communautaire) definiše brojne osnovne uslove za javne organe pri dodeli ugovora. Oni uključuju sledeće:

• Izbegavanje diskriminacije kao što je navođenje robne marke proizvoda; • Jednaki tretman za sve konkurente tj. svako dobija istu informaciju; • Transparentnost procesa sa jasnim uslovima za robu i usluge i sprečavanje tajnih

dogovora između konkurenata; • Slobodno kretanje robe i usluga u skladu sa propisima STO; • Ovi principi se prenose na sledeće aktivnosti:• Oglašanje ugovora širom zajednice tako da firme u svim zemljama članicama imaju

priliku da učestvuju u ponudi;





• Zabrana tehničkih uslova koji bi mogli da diskriminišu potencijalne inostrane ponuđače; i

• Primena objektivnih kriterijuma u tenderskoj i proceduri dodele ugovora.

Ovi uslovi su važeći bez obzira na primenu Direktiva EK o javnim nabavkama. Oni mogu imati dalekosežne posledice. Na primer, pitati ponuđača da li namerava da angažuje lokalne stručnjake ili zahtevati od ponuđača da ima lokalnu kancelariju može biti diskriminatorno; pružanje nekim ponuđačima informacija koje nisu dostupne svima može kršiti princip jednakih uslova; nedostavljanje odgovarajućih informacija ponuđačima može narušiti princip transparentnosti, a uvođenje zahteva koje neki ponuđači mogu teško da ispune, na primer navođenje materijala koji proizvodi samo određeni proizvođač, može narušiti princip slobodnog kretanja robe i usluga.

Pored toga, neophodno je razviti takvu strategiju za ugovaranje radova da rizici sprovođenja budu razumni id a njima mogu upravljati sve strane.

Pomenuti principi su komplikovani i zbog posebnih zahteva da “Sva roba (roba i materijali) kupljena u okviru ugovora finansiranog od strane instrumenata EU, mora imati poreklo EU ili neke dozvoljene države”.

Strategija ugovaranja

U vrlo ranoj fazi projektovanja treba dogovoriti strategiju ugovaranja jer će ona odrediti broj i vrstu tenderske dokumentacije koju će morati da pripremi consultant koji je odabran da primremi tendersku dokumentaciju.

Broj i vrsta tenderske dokumentacije zavisiće od sledećeg:• Broj ugovora;• Vrsta ugovora;• Model uslova ugovora; i • Tenderske procedure.

Broj ugovora

Predložene komponente projekta mogu biti grupisane u četiri vrlo različite vrste radova:

• Radovi kod kojih finalne količine zavise od realnih uslova gradilišta; • Radovi kod kojih tehniški ishodi mogu biti dobro definisani, međutim, dovoljno

fleksibilnosti će omogućiti da odgovarajući projekti budu razrađeni i sprovedeni – projektuj-izgradi npr. postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda;

• Projektovanje i izrada tenderske dokumentacije; i • Evaluacija tendera i nadzor izgradnje.

Kod izvođenja radova, vrsta radova može usloviti da dva zasebna ugovora budu usklađena po tipu, ali je zbog jednostavnijeg upravljanja poželjno da postoji jedan ugovor. Međutim, ako ima zasebnih izvora finansiranja, komponente mogu biti organizovane tako da različiti izvori finansiranja pokrivaju različite komponente. 282April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




Kod finansiranja sredstvima IPA, preporučuje se zajedničko finansiranje celokupnog projekta, a ne paralelno finansiranje pri čemu postoje zasebni ugovori koji prokrivaju različite komponente radova koji će biti sufinansirani.

Planirano je da Ministarstvo finansija, Jedinica za finansiranje i ugovaranje sredstava EU pomoći (CFCU) bude odgovorno za ugovaranje radova, usluga i robe za programski period, 2014-2020.

Projekat radova, izrada tenderske dokumentacije i nadzor izgradnje zahtevaće jedan ili više zasebnih ugovora tehničke pomoći.

Vrste ugovora

Za predložene radove, obično se sklapaju četiri vrste ugovora o izvođenju radova:

• Ugovor sa fiksnim cenama sa glavnim projektom i predmerom radova;;• Ugovor projektuj-i-izgradi sa fiksnim cenama sa specifikacijom cena;• Ugovor zasnovan na jediničnim cenama sa glavnim projektom i predmerom radova; i • Ugovor zasnovan na jediničnim cenama sa fiksnim tenderskim cenama, glavnim

projektom i predmerom radova.

Predloženi radovi će biti građevinski radovi čiji će projekat biti dostavljen izvođaču, a on će biti plaćen za radove koji su stvarno izvedeni kao i za radove koje on mora da projektuje i izvede.

Opcija “projektuj-izgradi” je naročito pogodna za ugovaranje infrastrukture za prečišćavanje otpadnih voda i ima više ili manje fiksnu cenu. Za izgradnju cevovoda i kolektora pogodniji je ugovor zasnovan na jediničnim cenama.

Rizik u slučaju ugovora zasnovanog na jediničnim cenama jeste da krajnja cena nije poznata što stvara problem budžetiranja koji Organ ugovoranja ne prihvata. Poslednja opcija – ugovor zasnovan na jediničnim cenama sa fiksnim tenderskim cenama je poželjna jer pruža fleksibilnost za nepredviđene promene u predmeru radova i takođe ograničava rizik za Organ ugovaranja. Očigledno je da se fiksna cena i dalje može menjati uz varijaciju nakon odobrenja od strane Organa ugovaranja.

Modeli uslova ugovora

Postoje četiri modela uslova ugovora koji se mogu upotrebiti: • FIDIC uslovi ugovaranja za građevinske radove koje projektuje naručilac (Crvena

knjiga), 1999;• FIDIC uslovi ugovaranja za građevinske radove koje projektuje naručilac (Roze

knjiga), 2005;• FIDIC uslovi ugovaranja za opremanje i projektuj-i-izgradi, za elektro i mašinske

radove i za građevinske i tehničke radove koje projektuje izvođač radova (Žuta knjiga), 1999; i

• EU PRAG uslovi ugovaranja, 2012. i izmene iz 2013. 283April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




0FIDIC Crvena knjiga, Žuta knjiga i procedure PRAG često se koriste na projektima finansiranim sredstvima EU i mnoge institucije uključujući predloženi organ sprovođenja projekta naveli su da će primeniti uslove ugovora FIDIC.

Poslednje izdanje FIDIC uslovi ugovaranja za građevinske radove koje projektuje naručilac, iz 2005, jeste usklađena verzija koja u načelu uključuje uslove Svetske banke, Azijske razvojne banke i mnogih drugih međunarodnih finansijskih institucija u izdanje iz 1999. Primena ove verzije, poznate kao Roze knjiga, još uvek je mala jer se nedavno pojavila i, iako se ova verzija zasniva na modelu dogovorenom između različitih multilateralnih razvojnih banaka (MRB), Svetska banka i dalje koristi sopstveni model uslova ugovora zasnovan an Roze knjizi.

Konsultant je takođe mišljenja das u uslovi ugovora FIDIC bolji izbor zbog širokog iskustva stečenog u primeni ovih uslova za međunarodni ugovor koji se razvio od 1957.

Uslovi PRAG su adaptacija uslova FIDIC prvi put objavljenih 2004. godine i poznato je da imaju neke nedostatke koje tek treba ispitati u realnim situacijama. S druge strane, uslovi FIDIC postoje od 1957. i od tada su uspostavljene mnoge sudske prakse koje pojašnjavaju sve nejasnoće u tekstu.

Tenderska procedura

Ne postoji pravilo koje nalaže koje procedure ugovaranja može da primeni organ sprovođenja pod uslovom da su u skladu sa Direktivama EU o javnim nabavkama. Procedure PRAG za objavljivanje i upravljanje tenderskim procesom u primeni su od 2001. sa redovnim ažuriranjem uključujući poslednju izmenu u aprilu 2013. te predstavljaju dokazanu grupu procedura prilagođenih međunarodnim tenderima. S obzirom da će ovaj projekat verovatno biti finansiran donacijom EU, nema razloga da se koriste bilo koje druge procedure. and is therefore a well proven set of procedures adapted for international tendering.

Ostali izvori finansiranja imaju sopstvene obavezne procedure za projekte koje finansiraju. To znači da sva projektna dokumentacija mora biti prilagođena ovoj tenderskoj proceduri koja se zasniva na otvorenom međunarodnom tender. Procedure PRAG zahtevaju da projektna dokumentacija bude pripremljena na engleskom jeziku. .

8.6 Plan sprovođenja

Ova tačka predstavlja ograničenja i kritične aktivnosti kao i preliminarni program koji identifikuje redosled aktivnosti.

8.6.1 Ugovorni paket

Na osnovu prethodno predloženog plana finansiranja, dat je potencijalni broj predloženih ugovornih paketa.





Ponuda može sadržati do tri ugovora o izvođenju radova finansiranih sredstvima IPA i države ili opštinskog budžeta. Izgradnja novog postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda odgovara ugovoru “projektuj i izgradi” što omogućava izvođaču da pripremi projekat koji najbolje odgovara opremi koju predlaže da koristi, a time i da ponudi najbolju cenu u korist Organa ugovaranja. Ostali infrastrukturni elementi (kanalizacione crpne stanice i glavni kanalizacioni kolektor/cevovod) mogu biti obuhvaćeni standardnim ugovorima zasnovanim na jediničnim cenama sa glavnim projektom i predmerom i predračunom radova. Različiti ugovori mogu biti:

• Sanacija kanalizacionih crpnih stanica - FIDIC Crvena knjiga;• Izgradnja kanalizacionog kolektora i ostalih kolektora - FIDIC Crvena knjiga; i • Izgradnja novog postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda - FIDIC Crvena knjiga.

U pogledu ugovornih paketa, verovatni predlog se nalazi u tabeli 11.6-1.

Tabela 11.6-1 Procena troškova po vrsti radova i potencijalni izvori finansiranja Opis radova Procena troškova, mil. €Postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda (FIDIC Žuta knjiga – međinarodni) 14.9

Glavni kanalizacioni kolektor (FIDIC Crvena knjiga – nacionalni/lokalni) 1.5

Sanacija kanalizacionih crpnih stanica (FIDIC Crvena knjiga – nacionalni/lokalni) 2.770

Nepredviđeni troškovi (5%)Ukupno radovi 19.170

Napomena: Svi troškovi su konstantni u evrima, iz 2014.

Pored toga, biće mnogo ugovora o uslugama, kao što sledi:

• Tehnička pomoć/ upravljanje projektom/ FOPIP i druge usluge;• Različiti vidovi nadzora lokacije (inženjeri nadzora za svaki ugovor o izvođenju

radova); • Odnosi s javnošću/ podrška u promociji projekta (verovatno deo usluga tehničke

pomoći).

8.6.2 Ograničenja programa

Sprovođenje izgradnje zahteva pripremni period tokom koga treba angažovati konsultanta za izradu glavnog projekta i pripremiti tendersku dokumentaciju. Proces tendera (tj. kako je opisano u procedurama PRAG) treba slediti, a on zahteva minimalni tenderski period tokom koga ponude mogu biti pripremljene i predstavljene.

Imai drugih aktivnosti koje mogu biti kritične za plan sprovođenja i one su predstavljene u nastavku.

8.6.3 Kritične aktivnosti

Analiza plana sprovođenja pokazuje da je kritična aktivnost ugovaranje sledećih usluga:





Tabela 11.6-2 Spisak kritičnih aktivnosti i rizikaKritična aktivnost Rizici

Generalni plan/Urbanistički plan

Generalni urbanistički plan grada Zrenjanina uključuje lokaciju za predloženo postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda.

Generalni/Plan detaljne regulacije

Ova lokacija se nalazi u Planu generalne regulacije za područje jugoistok u Zrenjaninu. Plan detaljne regulacije neće biti rađen, prema informacijama dobijenih od Direkcije za izgradnju Grada Zrenjanina. Urbanistički projekti će biti izrađeni kao preduslov za dalji razvoj projekta u skladu sa Zakonom o planiranju i izgradnji.

Aproprijacija zemlje Glavne komponente projekta su u javnom vlasništvu, u vlasništvu Javnog vodoprivrednog preduzeća “Vode Vojvodine” – neophodan je prenos/dodela vlasništva nad zemljištem.

Idejni projekat Idejni projekti su neophodni za predloženu infrastrukturu. Idejni projekat, revizija

Zvanična revizija idejnih projekata (kao deo studije izvodljivosti u skladu sa srpskim zakonom) je zakonski uslov pre početka izrade glavnih projekata. Grad Zrenjanin ima odgovornost da idejni projekti prođu reviziju.

Glavni projekat Izrada glavnog projekta može biti finansirana iz dostupnih izvora koji moraju biti identifikovani i naknadno dodeljeni.

Glavni projekat, kontrola

Formalna tehnička kontrola glavnog projekta je zakonski uslov i građevinske dozvole se izdaju samo ako se dobije pozitivna ocena kontrole. Grad Zrenjanin ima odgovornost da glavni projekat prođe kontrolu.

Dozvole Rešenje o lokaciji i građevinske dozvole moraju biti obezbeđeni pre nego što neke aktivnosti mogu formalno da se završe. Rešenje o lokaciji može se izdati samo uz dokaz o vlasništvu ili uz dozvolu vlasnika za izgradnju. Građevinske dozvole se mogu izdati samo nakon pozitivne ocene revizije glavnog projekta. Grad Zrenjanin je odgovaran za obezbeđivanje lokacijske i građevinske dozvole.

Projektni uslovi Formalni projektni uslovi moraju biti izdati od strane relevantnih ustanova (putevi, kulturno nasleđe itd.) i komunalnih preduzeća (električna energija, voda itd.).Ovaj process može trajati vrlo dugo i ne može se garantovati.Grad Zrenjanin je odgovoran za obezbeđivanje svih projektnih uslova.

Procena uticaja na životnu sredinu (PUŽS)

PUŽS je uslov za izgradnju komponente PPOV. Međutim, dogovoreno je da PUŽS bude sprovedena kao deo planiranja i procesa ishodovanja dozvola, u skladu sa Zakonom o proceni uticaja na životnu sredinu (Službeni glasnik RS (SGRS) –135/2004, promena). PUŽS mora biti sprovedena kao sastavni deo ovog procesa kako bi se dobila građevinska dozvola za projekte definisane u članu 3 srpskog Zakona o PUŽS. Propis o neophodnosti PUŽS (SGRS 84/05) dalje navodi detalje projekata koji mogu imati značajan uticaj na životnu sredinu za koje procena obavezna ili se može zahtevati. Postupak procene uticaja (član 6 srpskog zakona o PUŽS) se sastoji iz sledećih faza:

• Odluka o neophodnosti procene uticaja – skrining PUŽS;• Definisanje sadržaja i obima uticaja na životnu sredinu – obim PUŽS; i • Odluka o odobrenju studije o PUŽS.

Na osnovu članova 12-15 Zakona o PUŽS, nadležni organ donosi odluku o neophodnom obimu i sadržaju studije o PUŽS (obim PUŽS) za projekat koji podleže obaveznom sprovođenju procene uticaja (Lista I projekata). To se odnosi in a projekte sa LIste II za koje nadležni organ donosi odluku o neophodnosti procene uticaja. U skladu sa pomenutim, trenutno važećim zakonom u Srbiji, obavezno je definisanje obima procene uticaja ovog projekta na životnu sredinu.

Tenderska dokumentacija

Tenderska dokumentacija treba da bude pripremljena u skladu sa procedurama koje zahteva organ sprovođenja. Ako sredstva za finansiranje izgradnje dolaze iz EU, treba slediti procedure PRAG koje EU primenjuje za ugovaranje. To znači da će tender morati da bude otvoren za međunarodne ponuđače te će dokumentacija biti pripremljena na engleskom. Uslovi ugovora takođe mogu biti FIDIC model uslova ugovora te će te procedure i zahtevi morati da se ispoštuju.





Kao što je prethodno navedeno, još uvek ima mnogo aktivnosti koje moraju da budu završene pre dalje pripreme projekta/tehničke dokumentacije, a onda građevinski radovi mogu da počnu.

Program IPA, odakle se može očekivati veliki deo finansijskih sredstava, ima vrlo striktan plan sprovođenja što može dovesti do gubitka sredstava ako se ne ispoštuje program sprovođenja. Stoga je neophodno odmah započeti gorepomenute aktivnosti jer mnoge od njih zahtevaju vreme.

8.6.4 Plan sprovođenja

Analiza kritičnih aktivnosti, kao što je prethodno navedeno, za rezultat ima razvoj predloženog plana sprovođenja – minimalni period koji se obično prihvata po pravilima EU za ugovaranje definisan je za svaku aktivnost. Slika 11.6-1 prikazuje glavne faze, aktivnosti i mogući vremenski okvir za različite faze sprovođenja projekta.

Slika 11.6-1 Mogući plan sprovođenja

8.7 Institucionalno unapređenje i podrška

2005. godine, ministri razvijenih i zemalja u razvoju doneli su Parisku deklaraciju o delotvornosti pomoći koja navodi da se delotvornost pomoći mora značajno povećati kako bi podržala napore zemlje partnera u jačanju upravljanja i unapređenju rezultata razvoja.

Pored toga, u procesu pridruživanja Srbije Evropskoj uniji, prelazak iz statusa potencijalnog kandidata u status države kandidata znači da Srbija mora da uspostavi operativne strukture neophodne za upravljanje i sprovođenje buduće pomoći EU. Ove opeartivne strukture podrazumevaju uspostavljanje novih procedura za upravljanje projektima na nivou lokalne samouprave i za sprovođenje i funkcionisanje projekta nakon završetka građevinskih radova. 287April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




U cilju toga, mada operativne strukture još uvek nisu formalno uspostavljene, pretpostavlja se da će JSP/JUP, koje će biti formirane na nivou grada, vršiti nadzor izgradnje uporedo sa organom sprovođenja. Ovakav pristup će obezbediti obuku na radnom mestu za zaposlene u opštini, u sprovođenju projekata korišćenjem savremenih procedura ugovaranja.Grad Zrenjanin, kao većina gradskih uprava/opština u Srbiji ima ograničene kapacitete za identifikaciju, izradu, ugovaranje i sprovođenje projekata. Stoga postoji potreba za pružanjem podrške opštini u jačanju kapaciteta za sprovođenje ovih zadataka koji su u njenoj nadležnosti.

Program tehničke pomoći je stoga važan i treba da uključi najmanje formiranje jedinice za sprovođenje projekta koja će imati podršku spoljnih stručnjaka, pomoć u osnivanju tela koje će rukovoditi i održavati objekte nakon izgradnje i pripremi procedura i propisa po kojima će to telo funkcionisati.

8.8 Promocija i komunikacioni plan

Promocija projekta vršena je za vreme izrade studije izvodljivosti predstavljanjem projekta zvanicama kao što su zaposleni u opštinskoj upravi, drugim programima podrške, NVO i zaposlenima u vodovodu.

Važno je da promocija projekta bude nastavljena kako bi se umanjila negativna reakcija javnosti.

Predloženo je da kancelarija za odnose s javnošću obaveštava javnost o svim aktivnostima vezanim za projekat.

8.9 Marketing plan

S obzirom da se ovaj projekat odnosi i na prodaju zemlje, značaj marketinga koji koristi investitorima ne može se dovoljno istaći. Kako bi marketinške aktivnosti krenule od pozitivne osnove, marketing plan mora biti pripremljen neposredno pred početak sprovođenja projekta i on će definisati vrste marketing materijala i medije kroz koje će se komunicirati sa potencijalnim investitorima.

Marketing materijal pripremljen posebno za ovaj projekat uključuje sledeće:• Pisani materijal (članci, naučne i tehničke prezentacije);• Grafički materijal i fotografije; • Leci, pamfleti, brošure, website, internet sadržaj; i • Audio i video materijal.

Distribucionalni kanali podrazumevaju tradicionalne kao i nove kanale:• Štampani (leci, brošure);• Radio/TV (audio i video prezentacije);





• Specijalizovani časopisi;• Oglasnik Yellow Pages;• Direktna pošta; • Štandovi na sajmovima;• Website projekta kreairan u tu svrhu;• Socijalne mreže (Linkedin, Facebook, Twitter); i • Sponzorisani linkovi.

Kao što je prethodno prikazano, izbor marketing materijala i kanala postaje sve veći i može biti vrlo skupo pokriti sve moguće opcije. Stoga je važno da dobar marketing plan bude pripremljen u okviru raspoloživog budžeta.

8.10 Sledeći koraci

Prikaz sledećih koraka neophodnih za sprovođenje projekta nalazi se u nastavku. Detalji o aktivnostima po oblastima sadržani su u prethodnim odeljcima.

8.10.1 Urbanističko planiranje i vlasništvo nad zemljom

• Neophodno je ažurirati plansku dokumentaciju prema zahtevima;• Izraditi urbanistički projekat;• Potvrditi vlasništvo nad zemljom za PPOV;• Izvršiti prenamenu zemlje u katastru.

8.10.2 Priprema projekta

• Dogovor o obimu i sadržaju projekta;• Dogovor o finansiranju sredstvima IPA sa Direkcijom za vode i ostalim ministarstvima; • Odrediti izvore finansiranja za sve naredne projektne aktivnosti; i • Obezbediti projektne uslove za celokupnu infrastrukturu.

8.10.3 Obim projekta

• Obim projekta treba da bude realan kako bi se uklopio u neposredno dostupna sredstva;

• Projekat treba da bude operativan nakon završetka; • Prekomerni kapacitet nije prihvatljiv;• Fazni razvoj je neophodan za projekte koji se razvijaju preko 10 godina; i• Revizija i usvajanje studije izvodljivosti od strane gradske uprave.

8.10.4 Finansiranje projekta

• Očekuje se doprinos sa lokalnog nivoa koji ne može biti u robi, a zemlja se ne podrazumeva;

• Odluka o iznosu lokalnog učešća; 289April 2015. Upravljanje otpadnim vodama u gradu Zrenjaninu – studija




• Lokalna samouprava treba da obezbedi najmanje zemlju;• Identifikacija izvora finansiranja za pripremu i projektovanje; • Identifikacija izvora finansiranja izgradnje;• Neophodno je uskladiti obim projekta sa finansijskim ograničenjima.

8.10.5 Sprovođenje projekta

• Obezbediti lokacijske uslove za izgradnju infrastrukture; • Imenovati članove JSP i inženjere nadzora; • Angažovati konsultante za izradu tenderske dokumentacije;• Pripremiti tendersku dokumentaciju za lokalni tender za sanacione radove (crpne

stanice i kanalizacioni kolektor/kolektor otpadnih voda) i ostalu infrastrukturu za snabdevanje vodom;

• Pripremiti tendersku dokumentaciju za međunarodni tender za PPOV;• Imenovati izvođača(e) za radove na sanaciji crpnih stanica i kanalizacionog kolektora/

kolektora otpadnih voda; • Izabrati izvođača radova za PPOV;• Revizija idejnog projekta izvođača uključujući PUŽS; • Revizija glavnog projekta izvođača; i • Obezbediti građevinsku i ostale dozvole.

8.10.6 Rad projekta

• Izraditi komunikacioni plan kako bi se povećala svest javnosti o neophodnom unapređenju snabdevanja vodom i boljem kvalitetu vode i njenom uticaju/posledicama uključujući veću cenu usluga;

• Izraditi komunikacioni plan kako bi se povećala svest javnosti o koristima novog postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda i uticaju istog uključujući veću cenu;

• Pripremiti se za godišnje povećanje cene vode za domaćinstva koje će dostići 100% kada postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda bude izgrađeno; i

• Angažovati i obučiti tim koji će rukovoditi radom novog postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda.



Documents

UPRAVLJANJE OTPADNIM VODAMA U GRADU …...Program podrške razvoju infrastrukture lokalne samouprave Projekat finansira Evropska unija Gradimo zajedno za budućnost 1.4.2 Postojeći