Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu · na sytuacje w Hiszpanii, oraz w Polsce. Wybór ten nie był przypadkowy. ... w takich dziedzinach jak: rolnictwo, cukiernictwo i inne przemysły

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

Wydział Zarządzania, Informatyki i Finansów

studia podyplomowe

MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA STREFY EURO

Dagmara Walada

Bezrobocie w Unii Europejskiej na przykładzie Hiszpanii i Polski

praca końcowa Praca została przyjęta Promotor _________________ dr Magdalena Stawicka

Wrocław 2015

2

Spis Treści Wstęp……………………………………………………………………………………………………………. 3

Rozdział 1. Pojecie bezrobocia…………………………………………………………………………4

1.1.Przyczyny bezrobocia…………………………………………………………………………………6

1.2 . Skutki bezrobocia ……………………………..……………………………………………………..8

Rozdział 2. Unia Europejska w świetle kryzysu gospodarczego…………..…………10

2.1.Bezrobocie w Unii Europejskiej na tle kryzysu gospodarczego………………….13

2.2.Historia hiszpańskiego kryzysu – klęska na rynku pracy…………………………….15

2.3. Problem bezrobocia w Polsce na przestrzeni lat……………………………………..18

Rozdział.3. Programy walki z bezrobociem na poziomie Unii Europejskiej-

Europejski Fundusz Społeczny.……………………………………………………………….………23

3.1. Aktywne formy walki z bezrobociem……………………………………………………….25

3.2. Pasywne formy walki z bezrobociem……………………………………………………….26

Podsumowanie……………………………………………………………………………………………….28

Bibliografia, Netografia ………………..………………………………………………………………..29

Spis Tabel……………………………………………………………………………………………………….30

Oświadczenie………………………………………………………………………………………………….31

3

Wstęp

Bezrobocie jest jednym z największych i najpoważniejszych problemów

współczesnych czasów. Na rozmiar zjawiska bezrobocia wpływ mają czynniki

społeczne, gdyż jest to zjawisko powstałe w społeczeństwie. Rozmiar bezrobocia zależy

od systemu gospodarczego i aktualnie prowadzonej polityki krajowego rynku pracy.

Związane jest to zwykle z poziomem nowych inwestycji i trwałym zatrudnianiem

pracowników w nowo powstałych i nowoczesnych zakładach pracy sektora publicznego

lub prywatnego.

Kryzys gospodarczo-finansowy jaki ma miejsce w ostatnich latach spowodował

destabilizacje na rynku pacy zarówno w krajach unii europejskiej jak i na całym świecie.

Zapoczątkowany w Stanach Zjednoczonych szybko dotarł do krajów europejskich

powodując spowolnienie gospodarki, oraz wzrost bezrobocia. Wiele krajów

zdecydowało się na wprowadzenie głębokich reform instytucji rynku pracy. Światowy

kryzys zmienił oblicze europejskiego rynku pracy niszcząc wcześniejsze osiągnięcia

wielu krajów w walce z bezrobociem. Skutki kryzysu są zróżnicowane dla rynków pracy

poszczególnych krajów.

Celem pracy jest charakterystyka najważniejszych pojęć i kwestii związanych ze

zjawiskiem bezrobocia i jego występowaniem w krajach Unii Europejskiej. W rozdziale

pierwszym opisane zostaną podstawowe pojęcia związane ze zjawiskiem bezrobocia.

W drugim rozdziale poruszono aspekt trwającego kryzysu gospodarczego, który

doprowadził do wzrostu bezrobocia na całym świecie. W szczególności zwrócono uwagę

na sytuacje w Hiszpanii, oraz w Polsce. Wybór ten nie był przypadkowy. Hiszpania –

kraj, który po przystąpieniu do Unii Europejskiej przeżywał okres intensywnego

rozwoju gospodarczego nie uporał się z trwającym kryzysem gospodarczo-finansowym.

Mimo upływu lat bezrobocie w tym kraju nadal utrzymuje się na wysokim poziomie. Dla

porównania Polska, która będąc członkiem Unii Europejskiej od jedenastu lat całkiem

nieźle poradziła sobie z kryzysem. Poziom bezrobocia w Polsce wzrósł, ale był to wzrost

stosunkowo niewielki porównując pozostałe kraje Unii Europejskiej – między innymi

Hiszpanię. Co więcej należy dodać, że Polska jest krajem ( obok Niemiec i Malty),

któremu w czasie kryzysu udało się obniżyć bezrobocie. Rozdział trzeci poświęcony

został walce ze bezrobociem. Opisano instytucje Europejskiego Funduszu

Gospodarczego, oraz zwrócono uwagę na formy walki z bezrobociem.

4

Rozdział 1. Pojęcie bezrobocia

W literaturze przedmiotu bezrobocie klasyfikuje się na podstawie różnych

kryteriów. Wymienia się bezrobocie: frykcyjne, sezonowe, koniunkturalne (cykliczne),

strukturalne.

Bezrobocie frykcyjne występuje, kiedy wolne miejsca pracy i bezrobotni

współistnieją w tych samych zawodach, w tym samym regionie. Najczęściej do tej

kategorii zalicza się osobę przejściowo bezrobotną, która zaprzestała pracy

u poprzedniego pracodawcy (lub też pojawiła się na rynku pracy) i na skutek niepełnej

informacji o wolnych miejscach pracy, oferowanych płacach, wolnej reakcji na sygnały

rynkowe, a także ograniczonej mobilności potrzebuje pewnego czasu na znalezienie

nowego pracodawcy. Bezrobocie frykcyjne ma w zasadzie charakter dobrowolny tzn.

decyzje o zmianie pracodawcy podejmują sami pracownicy, a czas oczekiwania przez

nich innego zajęcia jest stosunkowo krótki1.

Bezrobocie sezonowe (okresowe) ma charakter cykliczny i wynika z sezonowości

produkcji bezpośrednio lub pośrednio uzależnionej od warunków klimatycznych

w takich dziedzinach jak: rolnictwo, cukiernictwo i inne przemysły spożywcze,

budownictwo, a także w niektórych obszarach – turystyka2.

Bezrobocie koniunkturalne wyraża się brakiem popytu na siłę roboczą

w warunkach zmniejszania się rozwoju gospodarczego (zła koniunktura gospodarcza).

Określane jest też mianem bezrobocia cyklicznego. Na ogół uznaje się, że ten rodzaj

bezrobocia ma charakter przejściowy, ponieważ wraz z ożywieniem gospodarczym,

któremu towarzyszy wzrost popytu na pracę, jego negatywne oddziaływanie na rynek

pracy stopniowo ustępuje3.

Bezrobocie strukturalne powstaje w warunkach niedopasowania podaży i popytu

na rynku pracy. Jest związane ze zmianami w strukturze produkcji, wprowadzaniem

nowych technologii, koniecznością przekwalifikowania pracowników zatrudnionych

w dużych sektorach gospodarczych4.

Bezrobocie ma zazwyczaj charakter masowy i długotrwały, jego zmniejszenie

wymaga tworzenia nowych miejsc pracy przez inwestycje, lepsze wykorzystanie

1 E.Bojar Podstawy Mikro- i Makroekonomii, Politechnika Lubelska, Lublin 2011, str.348

2 Ibidem, str.348

3 Ibidem, str.348

4 Ibidem, str.348

5

potencjały wytwórczego. Szczególne znaczenie ma podział bezrobocia na przymusowe

i dobrowolne, a także klasyczne i keynesowskie5.

Bezrobocie dobrowolne występuje wtedy, gdy nie są skłonni podjąć pracy za

oferowaną płacę. Bezrobocie przymusowe pojawia się natomiast, gdy przy danym

poziomie płacy realnej pracownicy nie są w stanie znaleźć pacy pomimo gotowości jej

podjęcia. Podział na bezrobocie przymusowe i dobrowolne ma raczej znaczenie

ideologiczne. Samo określenie „dobrowolne” sugeruje, że ani państwo ani

kapitalistyczne stosunki produkcji nie ponoszą za ten typ bezrobocia żadnej

odpowiedzialności.6

Drugi podział wywodzi się z głównych nurtów teorii ekonomii. Bezrobocie

klasyczne pojawia się wtedy gdy płaca jest rozmyślnie utrzymywana powyżej poziomu,

przy którym krzywe podaży i popytu na nią nie przecinają się. Może to być

spowodowane albo działaniem związków zawodowych albo ustawodawstwem

określającym wysokość płac minimalnych, które powodują, iż płace utrzymywane są na

poziomie wyższym od poziomu równowagi. Bezrobocie keynesowskie wynika

z niedostatku popytu. Powstaje ono wówczas, gdy popyt globalny zmniejszył się a płace

i ceny nie zdążyły się dostosować i przywrócić stanu pełnego zatrudnienia7.

Ze względu na sposób manifestowania wyróżnia się dwie główne formy

bezrobocia: jawne i utajone. Bezrobocie jawne ustalone zostało na podstawie ewidencji

urzędów pracy i określone jako bezrobocie rejestrowane (statystyczne) lub ustalone na

podstawie badania aktywności ekonomicznej ludności (BAEL) i określane jako

bezrobocie rzeczywiste (faktyczne). Bezrobocie utajone nigdzie nie zostało

zewidencjonowane. Jego rozpoznanie wymaga specjalnych badań ankietowych lub

zastosowania statystycznych metod szacunkowych. Bezrobocie to dotyczy głównie

indywidualnych gospodarstw rolnych na wsi (bezrobocie agrarne lub „zbędni na wsi),

aczkolwiek w różnych postaciach występuje również w miastach. (tzw. ”bezrobocie

wśród zatrudnionych” – jest to nadmierne zatrudnienie ludzi w stosunku do

rzeczywistych potrzeb przedsiębiorstw8.

Z punktu widzenia przestrzennych zróżnicowań bezrobocia wyodrębnia się

bezrobocie powszechne (ogólne), które oznacza występowanie nadwyżek zasobów siły

roboczej na obszarze całego kraju oraz bezrobocie lokalne (rejonowe, terenowe)

5 Ibidem, str.349

6 Ibidem, str.349

7 Ibidem, str.349

8 Ibidem, str.349

6

występujące tylko na niektórych obszarach kraju. W zależności kryterium czasu

poszukiwania pracy wyróżnia się bezrobocie krótkookresowe (do trzech miesięcy),

średniookresowe (od 4 –6 m.), długookresowe (od 7 –12 m.), długotrwałe (powyżej

jednego roku) i chroniczne (powyżej dwóch lat).9

Wielkość zdolnych do pracy zasobów siły roboczej danego kraju lub regionu

pozostających na bieżąco bez pracy określa stopa bezrobocia. W ścisłym znaczeniu stopa

bezrobocia to stosunek liczby osób uznanych za bezrobotnych do liczby osób uznanych

za wchodzących w skład siły roboczej, wyrażony w procentach.10

Osoba bezrobotna to taka osoba, która nie jest zatrudniona i nie wykonuje innej

pracy zarobkowej, a jest zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze

czasu pracy, nie ucząca się w szkole w systemie dziennym, zarejestrowana we

właściwym dla miejsca zameldowania rejonowym urzędzie pracy.11

1.1.Przyczyny bezrobocia

Zastanawiając się nad przyczynami powstawania bezrobocia, przede wszystkim

należy wyróżnić główne źródła leżące u jego podstaw. Zasadniczo wymienić tutaj należy

trzy takie grupy, czyli czynniki indywidualne, czynniki koniunkturalne oraz czynniki

instytucjonalne. W wielu przypadkach poszczególne grupy czynników mogą jednak

wpływać na siebie nawzajem.12

Do czynników indywidualnych zaliczać będziemy zarówno te będące pochodną

indywidualnych preferencji danej osoby, jak i te związane z jego charakterystyką.

W przypadku tych pierwszych brak zatrudnienia może być związany np. z chęcią

znalezienia lepiej płatnej pracy, miejsca pracy położonego bliżej miejsca zamieszkania

czy po prostu brakiem ofert spełniających oczekiwania pod względem rodzaju pracy czy

formy zatrudnienia. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że preferencje jednostki mogą

ulegać zmianie na skutek wpływu czynników instytucjonalnych. Przykładem mogą być

osoby, które byłyby skłonne podjąć zatrudnienie, jednak zniechęca je do tego relatywnie

wysoki poziom dochodu otrzymywanego z pomocy społecznej. Można na powyższy

przykład oczywiście spojrzeć także z drugiej strony – wysokie obciążenia podatkowe

9 Ibidem, str.349

10 B.Czarny Podstawy Ekonomii,PWE, Warszawa 2011, str.433

11 Ibidem, str.433

12 Ł.Arendt,A.Hryniewiecka,I.Kulak-Dolata,B.Rokicki Bezrobocie Między Diagnozą a Działaniem, Centrum

Rozwoju Zasobów Ludzkich, Warszawa 2012, str.12

7

będą powodować, iż dla wielu osób podjęcie zatrudnienia jest nieopłacalne, gdyż dochód

netto jest zbliżony do tego, który potencjalnie uzyskiwać można z pracy zarobkowej.13

Czynniki koniunkturalne bezpośrednio wpływać będą na wielkość

zapotrzebowania na pracowników, zgłaszanego przez pracodawców. Wynika to głównie

ze spadku siły nabywczej ludności, czyli zmniejszenia popytu na produkcję i usługi.

A zatem są to czynniki niezależne od pracowników, którzy mogą jedynie obserwować

efekty zmian koniunktury. Warto jednak w tym miejscu zauważyć, że czynniki

koniunkturalne mogą mieć różny wymiar przestrzenny. Globalne spowolnienie

gospodarcze spowoduje zatem wzrost bezrobocia w całej gospodarce, niezależnie od

regionu czy sekcji gospodarki (oczywiście bezrobocie wzrośnie bardziej w jednych

regionach niż w innych, inny będzie też wpływ kryzysu w zależności od profilu

działalności przedsiębiorstw czy sektora ). Z drugiej strony możliwe jest załamanie

koniunktury w ujęciu lokalnym spowodowane upadkiem jakiegoś dużego zakładu pracy.

Do koniunkturalnych przyczyn bezrobocia można zaliczyć też wprowadzanie nowych

technologii, które zastępują prace ludzką podnosząc jednocześnie wydajność pracy, co

przy wysokich płacach opłaca się przedsiębiorcom. Bezrobocie dotyczy w takich

przypadkach głównie osób starszych i o niskich kwalifikacjach. Do tego rodzaju

czynników można również zaliczyć czynniki demograficzne, czyli liczbę osób

wchodzących na rynek pracy i poszukujących zatrudnienia. W latach 90. w Polsce na

rynek pracy wchodziły roczniki wyżu demograficznego, co było jednym z powodów

wzrostu stopy bezrobocia.14

Ostatnią grupą czynników będących przyczyną powstawania bezrobocia są

czynniki instytucjonalne. Zaliczyć do nich należy przede wszystkim: mechanizm płacy

minimalnej, klin podatkowy, system pomocy osobom bezrobotnym działalność

związków zawodowych. Instytucja płacy minimalnej będzie przyczyniać się do wzrostu

bezrobocia w regionach, gdzie poziom płacy rynkowej jest poniżej tego wyznaczanego

przez płacę minimalną. Pracodawcy, którzy zmuszeni zostaną do podwyższenia płacy

ograniczać zarazem będą zatrudnienie w celu redukcji kosztów. Podobny efekt będzie

miał klin podatkowy, czyli wysoki poziom obciążeń związanych z zatrudnieniem

pracownika, który nałożony jest na pracodawcę. Niższe podatki i składki powinny tutaj

spowodować spadek płacy brutto i zarazem wzrost zatrudnienia. Z kolei część klina

podatkowego, która nałożona jest na pracownika może zwiększać bezrobocie, poprzez

13

Ibidem, str.13 14

Ibidem, str.13

8

zniechęcanie tego pracownika do podjęcia zatrudnienia ze względu na niski poziom

płacy netto15.

Niewłaściwie zaprojektowany system pomocy osobom bezrobotnym również

paradoksalnie może przyczyniać się do wzrostu bezrobocia, przynajmniej tego

rejestrowanego. Sytuacja taka ma miejsce w Polsce, gdzie przepisy dotyczące np. objęcia

osób zarejestrowanych jako bezrobotne ubezpieczeniem zdrowotnym prowadzą do

wzrostu ich liczby. Znaczna część zarejestrowanych nie spełnia jednocześnie

ekonomicznej definicji bezrobotnego pracując w szarej strefie lub nie będąc

w rzeczywistości zainteresowana podjęciem pracy.16

1.2. Skutki bezrobocia

Kwestie związane z przyczynami i konsekwencjami występowania bezrobocia są

przedmiotem licznych opracowań ekonomistów. Stąd też zwykle najczęściej mówi się

o ekonomicznych kosztach związanych z bezrobociem. Wśród nich wymienić można m.in.

spadek dochodów fiskalnych i wzrost wydatków budżetu państwa, proces dezaktywizacji

zawodowej, migracje czy wzrost zróżnicowania dochodu w społeczeństwie. W rzeczywistości

jednak, wymiar ekonomiczny bezrobocia jest tylko jednym z kilku możliwych, zaś

w literaturze przedmiotu o kosztach bezrobocia mówi się zarówno w wymiarze

ekonomicznym, społecznym, psychologicznym, jak i politycznym.17

Na zagadnienia związane z bezrobociem można jednak patrzeć również przez pryzmat

podmiotu, który w danym momencie jest przedmiotem analizy. Z tego punktu widzenia

możemy mówić o wymiarze indywidualnym, rodzinnym, lokalnym, czy krajowym. Koszty te

mogą się od siebie różnić znacząco, przy czym istotne jest tutaj rozróżnienie na krótki i długi

okres. Oznacza to, iż w pewne koszty związane w występowaniem bezrobocia będą widoczne

natychmiast, podczas gdy inne wystąpić mogą dopiero po jakimś czasie. Przykładem mogą

być tutaj indywidualne koszty bezrobocia: w krótkim okresie kosztem takim może być

spadek dochodów, w długim natomiast może to być dezaktywizacja zawodowa czy

marginalizacja społeczna18.

W przypadku kosztów ekonomicznych, spadek bieżącego dochodu jest tylko jednym

z wielu, niekoniecznie najważniejszych konsekwencji bezrobocia. W dłuższym okresie

15

Ibidem, str.13 16

Ibidem, str.14 17

Ibidem, str.15 18

Ibidem, str.15

9

dużo istotniejszy wpływ na jednostkę może mieć spadek wartości kapitału ludzkiego

w okresie pozostawania poza zatrudnieniem. Oznacza to, iż wiedza i umiejętności osób

bezrobotnych zmniejszają się wraz z upływem czasu. Tym samym spadają też ich szanse

na ponowne znalezienie pracy.19

Bezrobocie jednego z członków rodziny niesie również poważne konsekwencje

rodzinne. Są one głównie powodowane pogorszeniem sytuacji materialnej i występującą

atmosferę napięcia i stresu. Bezrobocie w znacznym stopniu dekomponuje realizację ról

rodzinnych, szczególnie w przypadku, gdy bezrobotnym staje się mężczyzna, który do

tej pory zarabiał na utrzymanie rodziny. W takiej sytuacji konieczna w tym momencie

jest umiejętność przeformułowania zadań, obowiązków, planów. Bezrobocie rodziców

wpływa również negatywnie na ich relacje z dziećmi. Po pierwsze skupienie rodziców

(lub jednego z nich) na sobie, nieumiejętności poradzenia sobie z nową sytuacją, może

powodować zmniejszenie uwagi poświęcanej dzieciom. Po drugie obniżenie dochodów

(poziomu życia) powoduje konieczność zrezygnowania z planów, życia kulturalnego,

marzeń zarówno dorosłych, jak i dzieci. Trudno im zrozumieć, że dobra materialne,

które dotychczas otrzymywały, od pewnego czasu są dla nich niedostępne. Może to

obniżyć ich pozycję w środowisku rówieśniczym, a także powodować dotąd nie

obserwowane zachowania, np. drobne kradzieże, wymuszenia, sięganie po alkohol

i inne używki w celu utrzymania pozycji w środowisku rówieśniczym. Konflikty,

wzajemne żale, obwinianie się, poczucie zawodu, bezradności wobec dzieci, dla których

przestaje się być autorytetem – naraża trwałość rodziny, nie sprzyja wypełnianiu

niezwykle ważnej funkcji rodziny, jaką jest zapewnienie poczucia bezpieczeństwa20.

19

Ibidem, str.17 20

Ibidem, str.18

10

Rozdział 2. Unia Europejska w świetle kryzysu gospodarczego

Kryzys finansowy to zjawisko, które jest nieodłącznym elementem gospodarki.

Wraz z rozwojem gospodarek wzrastała liczba kryzysów oraz ich znaczenie. Wzrost ten

jest szczególnie widoczny w XX w ,w którym w gospodarce światowej następowały takie

zjawiska jak liberalizacja przepływów towarowych oraz finansowych, rozwój rynków

finansowych, deregulacja wielu dziedzin gospodarek oraz postępująca globalizacja.

Każdy kolejny kryzys miał podobne przyczyny, występował nagle, ale po określonej

sekwencji wydarzeń i rozprzestrzeniania się coraz szybciej na inne kraje21.

Pierwotnym źródłem kryzysu zadłużeniowego w Europie były problemy

w amerykańskim sektorze bankowym. Osłabienie koniunktury w Stanach

Zjednoczonych sprawiło, że tamtejsi nadmiernie zadłużeni właściciele domów nie byli

w stanie spłacać swoich kredytów hipotecznych. Banki na całym świecie zaczęły

odnotowywać straty na inwestycjach, które były powiązane z tymi kredytami. Kryzys

mocno uderzył w europejskie banki, które zainwestowały znaczne sumy na

amerykańskim rynku hipotecznym. W wielu krajach UE, np. w Niemczech, Francji,

Wielkiej Brytanii, Irlandii, Danii, Holandii i Belgii, rządy starały się ratować niektóre

banki przed upadłością. Cena tego była jednak bardzo wysoka, np. w Irlandii ratowanie

banków skończyło się niemalże bankructwem całego kraju, przed czym ostatecznie

uchroniła pomoc finansowa innych państw UE.22

Po tym jak w 2009 r. gospodarka europejska wkroczyła w recesję, problemy

banków zaczęły w coraz większym stopniu negatywnie wpływać na sytuację finansową

całych państw. Na rynkach finansowych pojawiła się obawa, że niektóre kraje nie będą

w stanie uratować swoich zagrożonych banków. Inwestorzy zaczęli dokładniej

przyglądać się sytuacji finansów publicznych w poszczególnych krajach. W centrum

uwagi znalazła się Grecja, gdyż jej gospodarka była w bardzo słabej kondycji,

a prowadzona od lat polityka sprawiła, że zadłużenie publiczne niemal dwukrotnie

przekraczało produkt krajowy brutto.23 Rządy wielu krajów znalazły się w tarapatach,

kiedy w związku z problemami w sektorze bankowym banki na skraju upadłości zaczęły

się do nich zwracać o pomoc. Wysoki koszt ratowania banków sprawił, że na rynkach

21

M.Admaczyk, Współczesny kryzys finansowy-przyczyny i konsekwencje dla gospodarki światowej,

Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Sopot 2012, str.18 22

http://ec.europa.eu/economy_finance/explained/the_financial_and_economic_crisis/why_did_the_crisis_happe

n/index_pl.htm (19.05.2015) 23


n/index_pl.htm (19.05.2015)

http://ec.europa.eu/economy_finance/explained/the_financial_and_economic_crisis/why_did_the_crisis_happen/index_pl.htm




11

finansowych pojawiły się wątpliwości, czy rządy rzeczywiście stać na wspieranie

sektora bankowego. Kiedy Europę dotknęła recesja i trzeba było przyjrzeć się bliżej

kondycji finansów publicznych, wyszło na jaw, że niektóre kraje strefy euro już od kilku

lat zadłużały się w znacznym stopniu, aby sfinansować swoje wydatki budżetowe.

Doprowadziło to do ogromnego zadłużenia. Łatwe pieniądze były w zasięgu ręki, bo

inwestorzy przymykali oko na znaki ostrzegawcze świadczące o złym stanie gospodarki

i niespecjalnie zwracali uwagę na ryzyko związane z udzielaniem coraz większych

kredytów.24

Częściowym wyjaśnieniem faktu, że niektóre kraje stały się zależne od długu, jest

to, że ich gospodarka już od dłuższego czasu traciła konkurencyjność, ponieważ nie

udawało im się nadążyć za tempem reform gospodarczych w innych krajach.

W niektórych krajach rządy dopuściły do powstania baniek spekulacyjnych na rynku

nieruchomości oraz innych niezdrowych zaburzeń równowagi ekonomicznej. Niektóre

rządy ignorowały też przepisy opracowane z myślą o sprawnym funkcjonowaniu euro

i od chwili podjęcia decyzji o stosowaniu wspólnej waluty i wspólnej polityki pieniężnej

nie podjęły działań niezbędnych do koordynowania polityki gospodarczej. Coraz więcej

krajów miało do czynienia z błędnym kołem. Niestabilność finansowa dławiła wzrost

gospodarczy, co z kolei powodowało spadek dochodów podatkowych i wzrost

zadłużenia. Wyższe zadłużenie podnosiło koszty pożyczek zaciąganych przez rządy,

zwiększając niestabilność finansową. Wszystkie te zjawiska podały w wątpliwość to, czy

struktury instytucjonalne unii gospodarczej i walutowej i euro rzeczywiście sprawdzają

się również w czasach kryzysu. Kryzys ujawnił szereg wad unijnego systemu

zarządzania gospodarczego25:

Zbytnie skupienie uwagi na poziomie deficytu budżetowego: monitorowanie

stanu finansów publicznych w państwach członkowskich było

skoncentrowane wokół rocznych sald budżetowych, w niewystarczającym

stopniu uwzględniając łączną wysokość długu publicznego. Szereg krajów,

które spełniały unijne wymogi, odnotowując niskie deficyty budżetowe,

a nawet nadwyżki, wpadło mimo to w tarapaty finansowe w trakcie

światowego kryzysu finansowego w związku z wysokim poziomie

24


n/index_pl.htm (19.05.2015) 25


n/index_pl.htm (19.05.2015)





12

zadłużenia. Konieczne stało się zatem dokładniejsze monitorowanie również

tego wskaźnika.

Brak nadzoru nad konkurencyjnością i zakłóceniami równowagi

makroekonomicznej: w ramach nadzoru nad gospodarkami państw

członkowskich zwracano niedostateczną uwagę na niezrównoważony

rozwój sytuacji pod względem konkurencyjności oraz na wzrost akcji

kredytowej prowadzący do narastania zadłużenia w sektorze prywatnym,

osłabienia instytucji finansowych oraz przegrzania na rynkach

nieruchomości.

Słabe egzekwowanie przepisów: państwa strefy euro, które nie stosowały się

do przyjętych zasad, nie były zmotywowane do poprawy. Konieczny był

surowszy i bardziej wiarygodny mechanizm sankcji.

Powolne procesy decyzyjne: zbyt często słabości instytucjonalne prowadziły

do tego, że trudne decyzje, które należało podjąć w reakcji na niepokojące

zmiany sytuacji makroekonomicznej, były odkładane na później. Oznaczało

to również, że w niedostatecznym stopniu uwzględniano sytuację

gospodarczą z punktu widzenia całej strefy euro.

Finansowanie w sytuacjach kryzysowych: w chwili wybuchu kryzysu nie

istniały żadne mechanizmy pozwalające na udzielenie wsparcia finansowego

krajom strefy euro, które nagle znalazły się w tarapatach finansowych.

Wsparcie finansowe było potrzebne nie tylko celem rozwiązania problemów

niektórych krajów, ale także by stworzyć zaporę przed rozprzestrzenieniem

się ich na pozostałe zagrożone kraje.

Ostatecznie Grecja, a potem również Irlandia, Portugalia, Hiszpania i Cypr straciły

możliwość pozyskiwania kredytów na rynkach finansowych po rozsądnej cenie. Unia

Europejska zmuszona była interweniować, co doprowadziło do ustanowienia

mechanizmu postępowania w sytuacji kryzysowej oraz instrumentów stabilizacji

finansowej, tj. dużych funduszy, z których w razie potrzeby można by udostępnić środki

państwom strefy euro znajdującym się w finansowych tarapatach.26

Kryzys, który początkowo wystąpił na amerykańskim rynku mieszkaniowym

przekształcił się w globalny kryzys gospodarki światowej, którego rozmiary porównuje

26

http://ec.europa.eu/economy_finance/explained/the_financial_and_economic_crisis/why_did_the_crisis_spread

/index_pl.htm (20.05.2015)

http://ec.europa.eu/economy_finance/explained/the_financial_and_economic_crisis/why_did_the_crisis_spread/index_pl.htm

http://ec.europa.eu/economy_finance/explained/the_financial_and_economic_crisis/why_did_the_crisis_spread/index_pl.htm

13

się z wielkim kryzysem z lat 1929–1933. Bardzo trudno jest znaleźć jednoznaczną

odpowiedź na pytanie, jaki wpływ globalny kryzys finansowy miał na całą gospodarkę

światową.27

2.1. Bezrobocie w Unii Europejskiej na tle kryzysu gospodarczego

Załamanie rozwoju gospodarczego silnie przełożyło się na wzrost bezrobocia. Jak

wynika z szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego, światowy kryzys

ekonomiczny doprowadził do likwidacji 30 milionów miejsc pracy, a potrzeby

w nadchodzących latach szacowane są na 400 milionów nowych miejsc pracy (Strauss-

Kahn 2011). Podczas, gdy w okresie od 1998 do 2008 roku następowało powolne

ograniczanie rozmiarów bezrobocia w państwach Unii Europejskiej, któremu

towarzyszył systematyczny wzrost Produktu Krajowego Brutto, to wraz z nadejściem

recesji gospodarczej (a w niektórych państwach spowolnienia rozwoju np. w Polsce)

w sposób bezpośredni doszło do wzrostu poziomu bezrobocia. W Unii Europejskiej

w pierwszej fazie kryzysu bezrobocie wzrosło o ok. 2,5 p.p., jednak po szybkim

„wygaszeniu” programów stymulacyjnych nastąpiła dalsza redukcja zatrudnienia

i bezrobocie wzrosło o kolejne 2 p.p. W tym samym okresie kontynuacja polityki

interwencjonistycznej w Stanach Zjednoczonych przyniosła redukcję bezrobocia

o blisko 3 p.p., sprowadzając jego stopę ponownie znacznie poniżej poziomu

notowanego w Unii Europejskiej28.

Warto podkreślić, że od początku kryzysu w Unii Europejskiej stopa bezrobocia

ogółem niemal systematycznie wzrastała . W 2013 roku jego rozmiary ukształtowały się

na poziomie o ponad połowę wyższym, niż w 2007 roku. Dla porównania, gospodarka

amerykańska w tym samym okresie, najpierw zanotowała podwojenie stopy bezrobocia,

a od 2010 roku notuje stały jej spadek (w 2007 r. stopa bezrobocia w UE była wyższa,

niż w Stanach Zjednoczonych o 1,9 p.p. a w 2013 r. już o 3,6 p.p.). Powyższe dane

pozwalają sformułować wniosek, że Amerykanie skuteczniej poradzili sobie z kryzysem,

mimo silniejszego wstrząsu, który dotknął gospodarkę Stanów Zjednoczonych.29

Najnowsze statystyki bezrobocia opublikowane przez Eurostat wskazują, że

bezrobocie w Unii Europejskiej stopniowo spada. Stopa bezrobocia w styczniu 2015

27

M.Admaczyk,Współczesny…,op.cit.str.31 28

K.Hajder, Bezrobocie w Unii Europejskiej w świetle kryzysu gospodarczego lat 2008-2013, Wydawnictwo

Naukowe Wydziału Nauk Politycznych i Dziennikarstwa UAM, Poznań 2013,str.50 29

Ibidem, str.52

14

roku w całej Unii Europejskiej wyniosła 9,8% i była niższa o 0,1 p.p. niż w grudniu

ubiegłego roku. W porównaniu z analogicznym okresem 2014 roku, poziom bezrobocia

spadł z poziomu 10,6% o blisko 0,8 p.p. Najniższa stopa bezrobocia wystąpiła

w Niemczech oraz w Austrii i osiągnęła poziom poniżej 5%. Na drugiej stronie bieguna

znalazły się natomiast Grecja i Hiszpania, gdzie stopa bezrobocia wyniosła odpowiednio

25,8% i 23,4%. Polska znalazła się mniej więcej w połowie stawki ze stopą bezrobocia

o wartości 8,0%. 30

Tab. 1 Bezrobocie w Unii Europejskiej – grudzień 2013

źródło:http://forsal.pl/artykuly/769123,eurostat-stopa-bezrobocia-w-polsce-i-krajach-ue-grudzień-2013.html

30

http://rynekpracy.pl/monitor_rynku_pracy_1.php/wpis.312 ( 26.05.2015)

http://rynekpracy.pl/monitor_rynku_pracy_1.php/wpis.312

15

2.2. Historia hiszpańskiego kryzysu – klęska na rynku pracy

Liczba pracujących w Hiszpanii od 2008 roku zmniejszyła się o 2 mln osób,

a stopa bezrobocia wzrosła z 9 do ponad 20 proc. i obecnie dwukrotnie przewyższa

średnią w strefie euro. Redukcja zatrudnienia w Hiszpanii w latach 2008-2010

odpowiada aż za 75 proc. całkowitego wzrostu liczby bezrobotnych w całej strefie euro.

Powyższe dane prowadzą do prostego pytania: dlaczego ostatni kryzys spowodował

w Hiszpanii tak silny wzrost bezrobocia i co zrobić, aby je znacząco i trwale obniżyć.31

Analiza ostatnich zmian na hiszpańskim rynku pracy pokazuje, że wysoki wzrost

bezrobocia w Hiszpanii wynika z charakteru wstrząsu, jakiego doświadczył ten kraj po

2007 r. oraz z kształtu instytucji rynku pracy, które znacząco hamują wzrost

zatrudnienia. Impulsem, który rozpoczął masowe zwolnienia w Hiszpanii było pękniecie

bańki cenowej na rynku nieruchomości. W latach 2002-2007 realne ceny mieszkań

w tym kraju wzrosły o 60 proc., dwukrotnie więcej niż np. w Stanach Zjednoczonych.

W latach 2008 – 2010 realne ceny nieruchomości spadły z kolei o 15 proc. Głównymi

przyczynami powstania bańki na rynku nieruchomości była ekspansja kredytowa

stymulowana przez relatywnie niskie – biorąc pod uwagę tempo rozwoju

gospodarczego i narastanie cen aktywów w Hiszpanii – stopy procentowe EBC oraz

rządowy program dopłat do rat dla osób zaciągających kredyty hipoteczne. Skutkiem

załamanie cen mieszkań w latach 2008 -2010 była redukcja zatrudnienia

w budownictwie aż o 45 proc., czyli o ponad 1 mln osób. Co druga osoba, która w tych

latach straciła pracę w Hiszpanii była wcześniej zatrudniona w budownictwie.32 Duży

wpływ na ponadprzeciętnie wysoki wzrost stopy bezrobocia w Hiszpanii w latach 2008-

2010 w porównaniu do pozostałych państw strefy euro miało to, że głównym źródłem

recesji w Hiszpanii było pęknięcie bańki cenowej na rynku nieruchomości, a nie np.

załamanie eksportu (jak miało to miejsce w Niemczech). Znaczący i trwały spadek cen

mieszkań wymusił silną redukcję zatrudnienia w budownictwie. Sposobem na

uniknięcie bezrobocia dla osób, które utraciły pracę w tym sektorze nie była poprawa

koniunktury na rynku nieruchomości, na którą nie można było szybko liczyć, ale

znalezienie pracy w innych sektorach. Zmiana miejsca pracy wymaga jednak nie tylko

zdobycia nowych kwalifikacji przez pracownika, ale przede wszystkim pracodawcy,

31

http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/strefa-euro/rynek-pracy-w-hiszpanii-kryzys-

bezrobocie/(26.05.2015) 32


bezrobocie/(26.05.2015)

16

który będzie skłonny go zatrudnić. Jest to szczególnie trudne w gospodarkach, które

cechuje niska elastyczność prawa pracy.33

Oprócz załamania w sektorze budowlanym, istotną przyczyną wzrostu liczby

bezrobotnych w Hiszpanii był również silny i – co najważniejsze – trwały spadek popytu

na wytwarzane dobra przemysłowe. W latach 2008-2009 wartość dodana

w przetwórstwie przemysłowym spadła w Hiszpanii o 16 proc., niemal identycznie jak

przeciętnie w całej strefie euro. W przeciwieństwie jednak do wielu innych gospodarek

strefy euro, po okresie załamania Hiszpania nie odnotowała silnego ożywienia popytu

w przetwórstwie przemysłowym. W 2010 r. tempo wzrostu wartości dodanej

w hiszpańskim przemyśle było blisko 5-krotnie niższe niż przeciętnie w krajach strefy

euro (1,5 proc. vs. 7 proc.). Jedną z najistotniejszych przyczyn stagnacji w hiszpańskim

przemyśle jest jego niska konkurencyjność cenowa oraz brak możliwości jej szybkiej

poprawy dzięki dewaluacji własnej waluty. Hiszpania traciła swoją międzynarodową

konkurencyjność cenową już w latach poprzedzających kryzys. Główną przyczyną tego

zjawiska był zbyt szybki wzrost kosztów pracy w stosunku do osiąganej poprawy

wydajności. Przykładowo, w latach 2005-2007 w przetwórstwie przemysłowym

w Hiszpanii jednostkowe koszty pracy wzrosły o blisko 10 proc., co po Grecji było

najwyższym wzrostem wśród wszystkich krajów strefy euro. Dla porównania,

w analogicznym okresie jednostkowe koszty pracy w Niemczech spadły o 4 proc.,

a w Irlandii o 11 proc. Wzrost jednostkowych kosztów pracy w Hiszpanii został

zahamowany dopiero w 2009 r., jednak stało się to głównie w wyniku silnej redukcji

zatrudnienia, a nie ograniczenia dynamiki kosztów pracy.34

Wysokie bezrobocie i deficyt finansów publicznych zmusił rząd do rozpoczęcia

reform rynku pracy. W latach 2007-2010 wpływy z podatków dochodowych, w dużej

mierze zależne od liczby pracujących, spadły z 12,9 do 9,4 proc. PKB, a wydatki na

transfery socjalne, głównie zasiłki dla bezrobotnych, wzrosły z 14,1 do 18,1 proc. PKB.

Powyższe dane pokazują, że zapaść na rynku pracy była główną przyczyną deficytu

sektora finansów publicznych w Hiszpanii. O ile jeszcze w 2007 r. kraj ten notował

nadwyżkę w finansach publicznych w wysokości 1,9 proc. PKB, to w 2010 r. w budżecie

brakowało aż 9,2 proc. PKB. Znaczący wzrost bezrobocia i wynikający z tego olbrzymi

wzrost deficytu finansów publicznych przyczyniły się w Hiszpanii do przełamania oporu

33


bezrobocie/(26.05.2015) 34


bezrobocie/(26.05.2015)

17

polityków przed reformami rynku pracy. We wrześniu 2010 r. hiszpański parlament

przyjął zmiany w prawie pracy, które mają na celu trwale zwiększyć odsetek

pracujących.35

Tab. 2 Bezrobocie w Hiszpanii w latach 2003-2012

źródło: http://euro-dane.com.pl/hiszpania

Warto przypomnieć, że po przystąpieniu do WE Hiszpania weszła w okres

niezwykle intensywnego rozwoju gospodarczego. Przeciętny roczny wskaźnik wzrostu

wynosił 4% i był dwukrotnie wyższy od przeciętnego tempa wzrostu krajów

członkowskich OECD. Dochód narodowy per capita, który w 1986 r. stanowił 73%

przeciętnego dochodu pozostałych członków Wspólnot, w 1992 r. przekroczył 80%.

W latach 1986-1990 powstało 1,75 mln nowych miejsc pracy, choć bezrobocie

w dalszym ciągu stanowiło główny problem ekonomiczny i społeczny kraju. Stopa

inflacji zmniejszyła się z 10% w 1986 r. do 5% w 1993 r. Zasadniczą rolę w szybkim

rozwoju gospodarczym Hiszpanii odegrał napływ obcego kapitału, pochodzącego

zarówno z krajów członkowskich EWG, jak i spoza niej. Inwestorów zachęcała

konsekwentna polityka monetarna, silna pozycja pesety, niskie koszty siły roboczej.36

35


bezrobocie/(26.05.2015) 36

G.Bernatowicz,Hiszpania a proces integracji europejskiej, Centrum Europejskie Uniwersytetu

Warszawskiego, Warszawa 1999, str.22

http://euro-dane.com.pl/hiszpania

18

Pomimo tego, że stopa bezrobocia w Hiszpanii powoli spada to i tak wartość ta pozostaje

nadal na wysokim poziomie 23,7%.37

2.3. Problem bezrobocia w Polsce na przestrzeni lat

W wyniku polskiej transformacji systemowej, zapoczątkowanej w końcu 1989 r.

rynek pracy uległ istotnym przekształceniom. Praca stała się w pewnym sensie towarem

i zaczęła podlegać rynkowym prawom popytu i podaży. Przed rokiem 1990 występował

niedobór rąk do pracy (przedsiębiorstwa poszukiwały pracowników), przy jednocześnie

dużym bezrobociu ukrytym. W dobie transformacji pojawiły się nieznane od dawna

zjawiska: jawne bezrobocie oraz zmniejszający się poziom aktywności zawodowej

społeczeństwa (udział osób pracujących i zarejestrowanych bezrobotnych w stosunku

do ogółu ludności), które znacząco wpłynęły na charakter rynku pracy. Wskaźnik

aktywności zawodowej osób w wieku od 15 do 64 lat wynoszący w IV kwartale 1992

roku 69,5% obniżył się do poziomu 64,0% w końcu 2002 roku. Zmniejszenie się liczby

osób pracujących w gospodarce narodowej było skutkiem zmian własnościowych,

restrukturyzacji niektórych dziedzin gospodarki, przeobrażeń organizacyjnych

w przedsiębiorstwach, przemian w stosowanych technologiach, prowadzących do

wzrostu wydajności pracy przy jednoczesnym spadku popytu krajowego

i zagranicznego. Jednocześnie pod koniec tej dekady na rynek pracy zaczęło wchodzić

pokolenie wyżu demograficznego, co dodatkowo pogłębiło i tak trudną sytuację,

szczególnie jeśli chodzi o bezrobocie wśród młodych ludzi. Analizując problem

bezrobocia w Polsce, należy zwrócić uwagę na czynniki takie jak38:

Dość wysokie pozapłacowe koszty pracy. Składki na ubezpieczenie

społeczne i zdrowotne oraz podatki są dla pracodawców jedną z głównych

przeszkód w zwiększaniu zatrudnienia

Bezrobotny jest gotowy podjąć pracę w takiej odległości od

dotychczasowego miejsca zamieszkania, że będzie się to łączyć

z przeprowadzką rodziny lub z odwiedzaniem rodziny co jakiś czas, ale

37

http://tradebeat.pl/hiszpania-stopa-bezrobocia-237/(01.06.2015) 38

Programy walki z bezrobociem na poziomie Unii Europejskiej i w wybranych państwach-Polsce, Finlandii,

Irlandii i Niemczech. Opracowania Tematyczne Kancelaria Senatu, Warszawa 2012 str.11

19

warunkiem przeprowadzki jest uzyskanie ponadprzeciętnego

wynagrodzenia.

Wzrost znaczenia pracy tymczasowej. Stale zwiększa się liczba osób

pracujących na umowę zlecenia i maleje odsetek pracodawców chcących

zatrudniać pracowników na pełny etat. Wzrost znaczenia elastycznych

form zatrudnienia jest skutkiem niepewności przedsiębiorców odnośnie

przyszłej koniunktury gospodarczej, służy również ograniczaniu kosztów

pracy i umożliwia szybszą reakcję na bieżące potrzeby w zakresie siły

roboczej

Brak elastyczności w zakresie reorientacji zawodowej. Mimo że

bezrobotni wiedzą, które zawody i umiejętności są deficytowe, to tylko co

dziewiąty bezrobotny bierze udział w szkoleniu podwyższającym

kwalifikacje zawodowe lub samodzielnie zdobywa nowe umiejętności;

13,4% uczy się języka obcego.

Szara strefa, która jest szacowana w Polsce na 13-20% PKB i obejmuje co

dziesiątą osobę aktywną zawodowo, tj. około 1,3 miliona ludzi. Szacuje się,

że przeciętnie około 36,9% osób zarejestrowanych w urzędach pracy

pracuje i zarabia nielegalnie

Do przełomowej zmiany na rynku pracy doszło po akcesji Polski do Unii

Europejskiej. Od 2003 roku bezrobocie zaczęło spadać osiągając w 2008 roku najniższy

średni poziom stopy bezrobocia 10,56%.39

Zmiany na rynku pracy, zapoczątkowane w 2004 r., wynikały z dwóch głównych

przyczyn. Powstało wiele nowych miejsc pracy w wyniku wzrostu tempa

gospodarczego, spowodowanego w dużej mierze napływem funduszy strukturalnych,

realizacją nowych inwestycji, oraz zmodyfikowanym popytem zewnętrznym. Ponadto

przed Polakami pojawiły się nowe możliwości zatrudnienia się w krajach unijnych, co

doprowadziło do wysokiej, bo ponadmilionowej migracji zarobkowej polskich

pracowników. Zmiany, jakie nastąpiły na krajowym rynku pracy w okresie 4 lat od

przystąpienia Polski do struktur Unii Europejskiej, były niespotykane w historii

Wspólnoty. Liczba osób bezrobotnych od 2004 roku do roku 2008 zmniejszyła się

niemal trzykrotnie – z 3,5 do 1,2 mln. W 2009 roku pozytywne tendencje na rynku pracy

uległy wyhamowaniu w wyniku spowolnienia gospodarczego w Polsce oraz

39

J.Wojnar, Regionalne zróżnicowanie bezrobocia w Polsce w latach 1998-2011, Wydawnictwo Uniwersytetu

Rzeszowskiego, Rzeszów 2012, str. 406

20

obserwowanego kryzysu w Niemczech – najważniejszego partnera handlowego Polski,

jak również w Wielkiej Brytanii i Irlandii – głównych krajach docelowych polskich

emigrantów.40

Tab.3 Bezrobocie w Polsce w latach 2003-2012

źródło: http://euro-dane.com.pl/polska

Kryzys gospodarczy silnie odczuli pracownicy w całej Unii Europejskiej.

Analizując sytuacje na polskim rynku pracy należy zauważyć, że bezrobocie w okresie

światowej recesji wzrosło w Polsce, relatywnie w stosunku do wielu innych państw

europejskich nieznacznie (z 8,2% w 2007 r. do 10,3% w 2013 r.). Podstawowej

przyczyny, tak „korzystnej sytuacji” upatrywać należy z całą pewnością, w utrzymaniu

dodatniej dynamiki PKB. Istotną rolę w podtrzymaniu wzrostu gospodarczego oraz

wzrostu zatrudnienia odegrało osłabienie polskiej waluty, co zdecydowało

o zwiększeniu konkurencyjności eksportu, ograniczając jego spadek (poziom eksportu

zniżkował w większości gospodarek UE pod wpływem recesji).41

Jeszcze w 2007 roku Polska była, obok Słowacji, krajem o najwyższej stopie bezrobocie

w całej Unii Europejskiej. Od tamtego czasu, pomimo kryzysu gospodarczego w całej

Europie, Polsce udało się obniżyć stopę bezrobocia poniżej średniej UE. W czerwcu 2014

r. wyniosła ona w Polsce 9,5 proc., a średnia UE to 10,2 proc. Polska dobrze wypada na

40

Ibidem, str.410 41

K.Hajder, Bezrobocie…op.cit.,str.58-59

http://euro-dane.com.pl/polska

21

tle całej UE także gdy przyjrzymy się wskaźnikom zatrudnienia. W latach 2007-2013

zatrudnienie w Polsce wzrosło z 62,7 proc. do 64,9 proc. - czyli o 2,2 pkt. proc. - To trzeci

najlepszy wynik w całej Unii Europejskiej. Wyższy wzrost zanotowały jedynie Niemcy

i Malta. W tyle za Polską znalazły się Austria i Szwajcaria, a także Węgry i Czechy 42

Rynek pracy w Polsce wciąż cechuje wiele zagrożeń. Jedną z najistotniejszych

jego słabości jest zbyt mała liczba ofert pracy, zwłaszcza stałego zatrudnienia. Innymi,

dość istotnymi słabościami rynku pracy są: duży udział kobiet i młodzieży wśród

bezrobotnych, stosunkowo niski poziom ich wykształcenia, wysoki udział bezrobocia

długookresowego, niezmiennie wysoka stopa bezrobocia na obszarach wiejskich oraz

wielkie regionalne zróżnicowanie. 43

Bezrobocie, mimo pewnych symptomów poprawy w ostatnich kilku latach, nadal

pozostaje ważnym i trudnym do rozwiązania problemem. Nie należy się więc uspokajać

tym, że ma ono również pozytywne strony, bo wpływa na racjonalizację zatrudnienia,

podnosi dyscyplinę pracy, mobilizuje bezrobotnych do podnoszenia kwalifikacji

i zdobywania nowych umiejętności. Aspekty dezaktywizacji zawodowej mogłyby

odegrać pozytywną rolę, gdyby ogólne rozmiary, zwłaszcza bezrobocie długotrwałe,

były mniejsze. O ile krótka przerwa w pracy zawodowej może wywrzeć pozytywny

wpływ na bezrobotnego, o tyle długo Istnieje ciągła potrzeba ograniczenia

i przynajmniej częściowego zmniejszenia rozmiarów tego zjawiska. Istnieje wiele

programów ograniczania bezrobocia i stale powstają nowe. Jednakże bezrobocie nadal

utrzymuję się na wysokim poziomie. Jeśli więc programy te nie przynoszą oczekiwanych

rezultatów, to można wnioskować, iż są nieskuteczne albo brakuje woli lub środków na

ich realizację. Utrzymująca się na rynku pracy sytuacja nie pozostawia żadnych

wątpliwości, iż niezbędne jest podejmowanie różnorodnych działań zmierzających

do wyraźnego ograniczenia rozmiarów bezrobocia i jego dolegliwości.44

Ogromne wyzwania stoją przed władzami państwowymi, samorządem

terytorialnym i innymi podmiotami. Ożywieniem procesów rozwojowych i zwalczaniem

różnorodnych patologii powinni być zainteresowani wszyscy: rząd, samorząd

terytorialny, organizacje pozarządowe, istniejące przedsiębiorstwa i sami bezrobotni.

42

http://www.kadry.abc.com.pl/czytaj/-/artykul/mpips-polska-wsrod-liderow-spadku-bezrobocia-w-ue

(08.06.2015) 43

E.Zdrojewska,W.Toszewska,Analiza zmian rozmiarów bezrobocia w Polsce, Wydawnictwo Naukowe

Uniwersytetu Szczecińskiego,Szczecin 2012, str.184 44

Ibidem, str.184


22

Tym ostatnim potrzeba nie tylko więcej środków finansowych, lecz także innowacyjnego

myślenia i więcej przedsiębiorczości.45

45

Ibidem, str.184

23

Rozdział 3. Programy walki z bezrobociem na poziomie Unii Europejskiej-

Europejski Fundusz Społeczny

Wspólnota Europejska już w roku 1957 powołała do życia Europejski Fundusz

Społeczny (EFS), który miał za zadanie poprawę sytuacji na rynku pracy. Został on

powołany na podstawie art. 123 Traktatu Ustanawiającego Europejską Wspólnotę

Gospodarczą. W tym czasie chodziło głównie o integrację gospodarczą odbudowujących

się po zniszczeniach II wojny światowej gospodarek krajów Wspólnoty i integrację dużej

liczby pracowników przybywających do pracy na terenie Wspólnoty z innych krajów.

Wraz z upływem czasu Fundusz zmieniał swój główny punkt zainteresowania. Byli to

m.in. pracownicy niepełnosprawni, młodzież, bezrobotne kobiety, osoby chcące wrócić

do pracy. W latach 70., w reakcji na kryzys gospodarczy wywołany gwałtownym

wzrostem cen paliw, w państwach rozwiniętych pojawiło się szybko rosnące bezrobocie.

Od tamtej pory datuje się szybki wzrost środków przeznaczanych w budżecie Wspólnot

na EFS, który stał się podstawowym narzędziem finansowania programów walki

z bezrobociem w państwach członkowskich Wspólnot, a potem Unii Europejskiej.46

Europejski Fundusz Społeczny jest głównym instrumentem finansowym Unii

Europejskiej umożliwiającym wspieranie zatrudnienia, poprawę warunków pracy

i wyrównanie szans dla wszystkich obywateli UE poszukujących pracy. Jego działalność

polega na inwestowaniu w zasoby ludzkie w Europie – pracowników, młodzież

i wszystkich ludzi szukających pracy. Dofinansowanie z EFS w wysokości 10 miliardów

euro rocznie przyczynia się do zwiększenia szans na zatrudnienie dla milionów

Europejczyków, przede wszystkim dla tych, którzy mają trudności ze znalezieniem

pracy47.

Unia Europejska dąży do zwiększenia liczby miejsc pracy i poprawy warunków

zatrudnienia oraz rozwoju integracji społecznej. Założenia te są podstawą

strategii Europa 2020 na rzecz inteligentnego, trwałego wzrostu gospodarczego

sprzyjającego włączeniu społecznemu w UE. Wyzwania te są szczególnie istotne

w obecnej sytuacji gospodarczej. EFS odgrywa ważną rolę w realizowaniu celów Europy

46

Programy…,op.cit.,str.8 47

http://ec.europa.eu/esf/main.jsp?catId=35&langId=pl (15.06.2015)

http://ec.europa.eu/esf/main.jsp?catId=35&langId=pl

24

oraz w łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego – przede wszystkim wzrostu

bezrobocia i poziomu ubóstwa48.

To właśnie ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego finansowane są

aktywne formy walki z bezrobociem, przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu,

kształcenie ustawiczne, rozwój przedsiębiorczości i aktywizacja zawodowa kobiet. Mają

one zapobiegać w szczególności bezrobociu wśród młodzieży do 25. roku życia,

długotrwałemu pozostawaniu bez pracy, a także promować tworzenie nowych miejsc

pracy, nowe technologie i badania naukowe, wspieranie dostosowania systemów

edukacji do potrzeb rynku pracy, wsparcie grup społecznie odrzuconych (bezdomnych,

chorych psychicznie, uzależnionych, byłych więźniów),wzmocnienie instytucji

pośrednictwa pracy49.

Celem Europejskiego Funduszu Społecznego jest stworzenie obywatelom Unii

Europejskiej większych możliwości znalezienia pracy i odniesienia sukcesu

zawodowego. Jest to ważne zwłaszcza obecnie, gdy kryzys gospodarczy zagraża

zarówno pracownikom, jak i zatrudniającym ich pracodawcom. EFS podwaja wysiłki,

aby przyspieszyć tworzenie miejsc pracy, wspierać osoby poszukujące zatrudnienia

i ułatwić utrzymanie pracy ludziom w całej Europie50.

Każde państwo członkowskie przyjmuje we współpracy z Komisją Europejską

jeden lub kilka programów operacyjnych w ramach finansowania EFS w siedmioletnim

okresie programowania. Programy operacyjne ustalają priorytety dla działań EFS i cele

do zrealizowania. UE przekazuje środki EFS państwom członkowskim i regionom, które

wykorzystują je do finansowania realizowanych przez siebie programów operacyjnych.

W ramach tych programów finansuje się projekty związane z zatrudnieniem,

realizowane przez publiczne i prywatne instytucje, nazywane beneficjentami. Projekty

realizowane są na rzecz ich uczestników, którymi są zazwyczaj osoby prywatne, ale

również firmy lub organizacje51.

48

http://ec.europa.eu/esf/main.jsp?catId=35&langId=pl (15.06.2015) 49

Programy…,op.cit.,str10 50

http://ec.europa.eu/esf/main.jsp?catId=35&langId=pl (15.06.2015) 51

http://ec.europa.eu/esf/main.jsp?catId=35&langId=pl (16.06.2015)




25

3.1. Aktywne formy walki z bezrobociem

Walka z bezrobociem jest jednym z kluczowych zadań państwa. Politykę

wpływania na rynek pracy prowadzi się na wielu płaszczyznach: gospodarki, finansów,

tworzenia prawa oraz oczywiście w ramach polityki pracy i polityki społecznej.

Największą skuteczność przypisuje się aktywnej polityce rynku pracy. Realizuje się ją,

stosując programy, których celem jest likwidacja przyczyn bezrobocia za pomocą mikro-

i makroekonomicznych instrumentów oddziaływania na ten rynek. Polegają one na

bezpośrednim oddziaływaniu na szanse znalezienia pracy przez objęte nimi osoby.

Z jednej strony państwo pomaga w tworzeniu popytu na pracę, a z drugiej oferuje usługi

rynku pracy, takie jak pośrednictwo pracy, doradztwo zawodowe

i szkolenia. Narzędziami mikroekonomicznymi stosowanymi w aktywnej polityce rynku

pracy są 52:

pożyczki dla osób bezrobotnych i zakładów pracy udzielane w celu tworzenia

nowych miejsc pracy oraz podjęcia własnej działalności gospodarczej

przez bezrobotnego,

szkolenia i przekwalifikowania osób bezrobotnych umożliwiające zdobywanie

nowych umiejętności i podtrzymywanie aktywności zawodowej;

prace interwencyjne, czyli forma zatrudnienia subsydiowanego, która pozwala

tworzyć stanowiska pracy przy ponoszeniu niskich nakładów ze strony

pracodawcy;

roboty publiczne, czyli prace na rzecz rozwoju społeczno-gospodarczego gmin

(na przykład budowa infrastruktury), które dają szansę podtrzymania

aktywności zawodowej bezrobotnego;

finansowanie zatrudniania absolwentów, np. przez odbycie stażu i zdobycie

nowych kwalifikacji;

programy specjalne przeznaczone dla osób długotrwale bezrobotnych

(finansowe wsparcie inicjatyw skierowanych do grup bezrobotnych mających

największe problemy z uzyskaniem pracy.

52

R.Milewski, Elementarne Zagadnienia Ekonomii, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1998r. str. 255

26

Makroekonomicznymi narzędziami wykorzystywanymi w aktywnej polityce

na rynku pracy są przede wszystkim instrumenty polityki fiskalnej (takie jak podatki i

wydatki budżetowe) oraz polityki pieniężnej (np. stopa procentowa)53.

3.2. Pasywne formy walki z bezrobociem

Przeciwieństwem aktywnej polityki rynku pracy jest polityka bazująca na tak

zwanych pasywnych formach walki z bezrobociem. Pasywna polityka państwa na rynku

pracy obejmuje różnorodne formy pomocy finansowej dla bezrobotnych. Należy tu

wymienić przede wszystkim54:

zasiłki dla bezrobotnych

jednorazowe odszkodowania dla osób zwalnianych z pracy

dodatki związane z wcześniejszym przechodzeniem na emeryturę

Najważniejszą formą pomocy finansowej są zasiłki dla bezrobotnych. Rozwiązania

w zakresie zasiłków dla bezrobotnych są bardzo zróżnicowane. Różnice dotyczą przede

wszystkim kryteriów przyznawania zasiłków, ich wysokości, oraz maksymalnego okresu

ich pobierania. Występujące w poszczególnych krajach rozstrzygnięcia wynikają nie

tylko z możliwości finansowania budżetu państwa, ale również ( a niekiedy przede

wszystkim) ze znaczenia, jakie przypisuje się oddziaływaniu zasiłków na intensywność

poszukiwań pracy przez bezrobotnych.55

Wymienione formy koncentrują się na likwidacji skutków bezrobocia, ale bez

wspomagania procesu powstawania nowych miejsc pracy. Takie formy wsparcia

również są w społeczeństwie bardzo potrzebne, dlatego polska polityka rynku pracy

stosuje obie formy zwalczania bezrobocia. Jak jednak podkreślają specjaliści, pasywne

formy pomocy nie przyczyniają się do wychodzenia z bezrobocia w takim stopniu jak

formy aktywne. Bywa wręcz na odwrót: utrwalają w beneficjentach świadczeń

mechanizmy biernego oczekiwania na pomoc państwa, dlatego ministerstwo pracy stara

się przeznaczyć możliwie najwięcej środków z Funduszu Pracy na aktywne formy

przeciwdziałania bezrobociu56.

53

Ibidem, str.256 54

Ibidem, str.256 55

Ibidem, str.256 56

http://www.firma.egospodarka.pl/91539,Aktywne-formy-walki-z-bezrobociem,2,11,1.html (16.06.2015)

http://www.firma.egospodarka.pl/91539,Aktywne-formy-walki-z-bezrobociem,2,11,1.html

27

Zadania związane z aktywną polityką rynku pracy są bezpośrednio realizowane

przez powiatowe urzędy pracy. W 2011 roku w Polsce liczba osób, które rozpoczęły

udział w podstawowych formach aktywizacji w ramach programów przeciwdziałania

bezrobociu, wyniosła 302 002 osoby. Do niedawna polityka pracy w naszym państwie

nastawiona była głównie na ochronę zatrudnienia, ochronę poziomu wynagrodzeń,

zapewnianie odpowiednich warunków pracy oraz walkę z bezrobociem. W ostatnich

latach Krajowy Plan na Rzecz Zatrudnienia jako jeden priorytetów przewiduje właśnie

doskonalenie aktywnej polityki rynku pracy. Powinno się to odbywać przez57:

zwiększenie liczby osób korzystających z instrumentów aktywnej polityki

rynku pracy;

zwiększenie dostępności działań publicznych służb zatrudnienia dla

wszystkich, którzy chcą podjąć lub zmienić pracę;

zindywidualizowanie podejścia wobec klientów publicznych służb

zatrudnienia;

wzmocnienie kadrowe i kompetencyjne publicznych służb zatrudnienia;

ulepszenie monitoringu skuteczności aktywnej polityki rynku pracy.

57

http://www.firma.egospodarka.pl/91539,Aktywne-formy-walki-z-bezrobociem,2,11,1.html (16.06.2015)


28

Podsumowanie

Bezrobocie jest bardzo poważnym zjawiskiem społecznym i ekonomicznym

o wielu negatywnych skutkach zarówno dla gospodarki państwowej, jak i samej osoby

bezrobotnej. Światowy kryzys bez wątpienia przyczynił się do wzrostu bezrobocia na

całym świecie. Nie wszystkim państwom europejskim udało się poradzić z tym

problemem, a doskonałym tego przykładem jest zaprezentowana w niniejszej pracy

sytuacja w Hiszpanii. Kraj ten do tej pory nie potrafi udźwignąć skutków kryzysu

gospodarczo-finansowego. Dla porównania Polska, która całkiem nieźle poradziła sobie

z tą sytuacją mimo, iż bezrobocie również wzrosło. Wiele krajów zdecydowało się na

wprowadzenie głębokich reform, które miały uzdrowić sytuacje na rynku pracy. Obecne

spowolnienie gospodarcze przyczyniło się do redukcji zatrudnienia.

Bezrobocie zależy od wielu czynników, ale problem ten zawsze był i będzie.

Niezależnie od czasów, w jakich żyjemy, czy też sytuacji gospodarczej i politycznej.

Jednakże należy zwrócić uwagę, iż zagadnieniom związanym z bezrobociem poświęca

się coraz więcej uwagi zarówno na poziomie światowym, jaki i europejskim, a to

świadczy o fakcie jak poważna stała się w ostatnich latach sytuacja na rynku pracy. Na

poziomie Unii Europejskiej podejmuje się również wiele działań mających na celu

poprawę tej sytuacji. Przede wszystkim mowa tu o Europejskim Funduszu Społecznym-

jakże ważnej instytucji Unii Europejskiej, dzięki której walka z bezrobociem występuje

na wielu płaszczyznach. Europejki Fundusz Społeczny jako instrument do walki

z bezrobociem oferuje szereg możliwości, dzięki którym istnieje większa szansa na

zatrudnienie. Co więcej Europejski Fundusz Społeczny wspiera projekty, które

przeznaczone są dla różnych grup docelowych, różnią się one właściwościami, skalą

i celami, a zatem docierają do szerszej grupy osób bezrobotnych. Takie działania

zwiększają szanse na znalezienie pracy wielu bezrobotnym.

Brak pracy jest bardzo poważnym problemem mającym wpływa na jakość

i standard życia ludzi, jednakże podejmowanie skutecznych działań pomoże

w przezwyciężeniu i poprawie tej sytuacji.

29

Bibliografia

Admaczyk M., Współczesny kryzys finansowy-przyczyny i konsekwencje dla gospodarki światowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Sopot 2012, Arendt Ł,.Hryniewiecka A,.Kulak-Dolata.I,.Rokicki B., Bezrobocie Między Diagnozą a Działaniem, Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich, Warszawa 2012 Bernatowicz G., Hiszpania a proces integracji europejskiej, Centrum Europejskie Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1999 Bojar E., Podstawy Mikro- i Makroekonomii, Politechnika Lubelska, Lublin 2011 Czarny B., Podstawy Ekonomii,PWE, Warszawa 2011, Hajder K., Bezrobocie w Unii Europejskiej w świetle kryzysu gospodarczego lat 2008-2013, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Nauk Politycznych i Dziennikarstwa UAM, Poznań 2013,str.50 Milewski R., Elementarne Zagadnienia Ekonomii, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1998r Wojnar J., Regionalne zróżnicowanie bezrobocia w Polsce w latach 1998-2011, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2012, str. 406 Zdrojewska E.,Toszewska W., Analiza zmian rozmiarów bezrobocia w Polsce, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego,Szczecin 2012,

Opracowania Programy walki z bezrobociem na poziomie Unii Europejskiej i w wybranych państwach-Polsce, Finlandii, Irlandii i Niemczech. Opracowania Tematyczne Kancelaria Senatu, Warszawa 2012 str.11

Netografia :

http://ec.europa.eu/economy_finance/explained/the_financial_and_economic_crisis/why_did_

the_crisis_happe n/index_pl.htm


http://www.kadry.abc.com.pl/czytaj/-/artykul/mpips-polska-wsrod-liderow-spadku-

bezrobocia-w-ue


bezrobocie






http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/strefa-euro/rynek-pracy-w-hiszpanii-kryzys-bezrobocie

http://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/strefa-euro/rynek-pracy-w-hiszpanii-kryzys-bezrobocie

30

Spis Tabel Tab. 1 Bezrobocie w Unii Europejskiej - grudzień 2013r. str.14

Tab. 2 Bezrobocie w Hiszpanii w latach 2003-2012 str.17

Tab. 3 Bezrobocie w Polsce w latach 2003-2012 str. 20

31

OŚWIADCZENIE

Oświadczam, że pracę niniejszą przygotowałem(am) samodzielnie. Wszystkie dane,

istotne myśli i sformułowania pochodzące z literatury (przytoczone dosłownie

lub niedosłownie) są opatrzone odpowiednimi odsyłaczami. Praca ta nie była w całości

ani w części, która zawierałaby znaczne fragmenty przedstawione w pracy jako oryginalne

(wyniki badań empirycznych, obliczenia, spostrzeżenia, oceny, wnioski, propozycje itp.), przez

nikogo przedłożona do żadnej oceny i nie była publikowana.

Oświadczam, że tekst pracy dyplomowej na nośniku elektronicznym jest identyczny

z tekstem wydrukowanym i nie zawiera znaków niewidocznych na wydruku.

..............................., dnia............................ ................................................. (miejscowość) (podpis)

OŚWIADCZENIE

Wyrażam zgodę / nie wyrażam zgody* na udostępnienie osobom zainteresowanym

mojej pracy dyplomowej.

Zgoda na udostępnienie pracy dyplomowej nie oznacza wyrażenia zgody

na kopiowanie pracy dyplomowej w całości lub w części. Brak zgody nie wyklucza kontroli

tekstu pracy dyplomowej w systemie antyplagiatowym, wyklucza natomiast dopisanie tekstu do

bazy tego systemu.

* niepotrzebne skreślić

..............................., dnia............................ ................................................. (miejscowość) (podpis)

Documents

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu · na sytuacje w Hiszpanii, oraz w Polsce. Wybór ten nie był przypadkowy. ... w takich dziedzinach jak: rolnictwo, cukiernictwo i inne przemysły