Uniwersalna metodyka waloryzacji terenu w strategicznym

Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie

Wydział Zarządzania

Katedra Informatyki Stosowanej

Robert Skrzypczak

Uniwersalna metodyka waloryzacji terenu

w strategicznym zarządzaniu makroregionami

na przykładzie obszarów krakowskiego i skierniewickiego

Opiekun naukowy: dr hab. inŜ. Stanisław Szydło, prof. AGH

KRAKÓW 2012

2

WSTĘP........................................................................................................................................5

ROZDZIAŁ I. STRATEGIA ZARZĄDZANIA ZRÓWNOWAśONYM ROZWOJEM

MAKROREGIONÓW....................................................................................11

1.1. Idea zrównowaŜonego rozwoju................................................................................11

1.2. Strategia lizbońska (UE) a Polska i środowisko.......................................................14

1.3. Polityka rozwoju i polityka regionalna....................................................................15

1.3.1. Kluczowy element globalnej polityki rozwoju............................................15

1.3.2. Konkurencyjność regionów.........................................................................16

1.4. Publiczne zarządzanie i administracjaśrodowiskiem...............................................17

1.4.1. Partycypacyjne zarządzanie publiczne.........................................................17

1.4.2. Administracja publiczna a przyszłe zarządzanie publiczne środowiskiem..18

1.5. Zarządzanie strategiczne...........................................................................................19

1.6. Proces budowy strategii............................................................................................19

ROZDZIAŁ II. METODYKA WALORYZACJI TERENU....................................................22

2.1. ZałoŜenia metodyki waloryzacji terenu....................................................................22

2.2. Opisy metod określania wartości walorów głównych komponentów

środowiska................................................................................................................27

2.2.1. Walory ekologiczne.....................................................................................28

a) metoda określania wartości przestrzennych elementów systemów ochrony

przyrody........................................................................................................32

b) metoda określania wartości najcenniejszych enklaw (bioróŜnorodności ostoi

przyrody) w systemach ochrony przyrody...................................................36

2.2.2. Walory rolno-leśne (produkcyjne — w systemach ochrony przyrody i poza

nimi) - metoda określania ich wartości......................................................38

2.2.3. Walory wodne (uŜytkowe - terenów chroniących zasoby i ujęcia wód).....39

a) metoda określania wartości stref ochrony wód mineralnych........................43

b) metoda określania wartości stref ochrony słodkich wód podziemnych........46

c) metoda określania wartości stref ochrony ujęć wód powierzchniowych…..50

2.2.4. Walory krajobrazów kulturowych - metoda określania wartości obiektów

dziedzictwa kulturowego............................................................................52

3

2.2.5. Walory miejsc pobytu człowieka.................................................................53

a) metoda określania wartości stałych miejsc pobytu człowieka......................53

b) metoda określania wartości okresowych miejsc pobytu człowieka..............54

ROZDZIAŁ III. ZASTOSOWANIE METODYKI WALORYZACJI TERENU

W WYBRANYCH MAKROREGIONACH................................................57

3.1. Uzasadnienie wyboru obszarów w makroregionach dla testowania metodyki

waloryzacji terenu.....................................................................................................57

3.2. Wyodrębnianie podobszarów w makroregionach dla testowania metod określania

wartości komponentów środowiska - ogólne uwagi metodyczne.............................59

3.3. Dobór materiałów kartograficznych i graficzna prezentacja podobszarów w obrębie

makroregionów.........................................................................................................61

3.3.1. Podobszary z walorami ekologicznymi.......................................................61

3.3.2. Podobszary z walorami wodnymi (uŜytkowymi)........................................64

a) podobszary stref ochrony wód mineralnych.................................................64

b) podobszary stref ochrony słodkich wód podziemnych.................................69

c) podobszary stref ochrony ujęć wód powierzchniowych...............................70

3.3.3. Podobszary z walorami krajobrazów kulturowych......................................75

a) podobszary z Obiektami Światowego Dziedzictwa Kultury.........................75

b) podobszary z innymi obiektami dziedzictwa kulturowego...........................75

c) podobszary z zabytkowymi obiektami drewnianymi....................................77

3.3.4. Podobszary z walorami dla pobytu człowieka.............................................82

a) podobszary stałego pobytu człowieka...........................................................82

b) podobszary okresowego pobytu człowieka...................................................83

3.3.5. Podobszary z walorami rolno-leśnymi (produkcyjnymi).............................95

3.4. Skumulowane wartości walorów środowiska w obszarach modelowych..............102

3.4.1. Skumulowane wartości walorów środowiska w obszarze krakowskim....102

3.4.2. Skumulowane wartości walorów środowiska w obszarze

skierniewickim...........................................................................................109

4

ROZDZIAŁ IV. METODYKA WALORYZACJI TERENU W WERSJI

UWZGLĘDNIAJĄCEJ DEGRADACJĘ ŚRODOWISKA.......................115

4.1. ZałoŜenia przyjęte dla uwzględnienia w ocenie walorów środowiska czynników ich

degradacji................................................................................................................116

4.2. Opis metodyki waloryzacji terenu w wersji umoŜliwiającej uwzględnienie

czynników degradujących środowisko - generowanych eksploatacją sieci

drogowej.................................................................................................................118

4.3. UciąŜliwość dla środowiska innych źródeł — przykład szacowania wag

uciąŜliwości dla czynników generowanych eksploatacją sieci kolejowej..............127

ROZDZIAŁ V. ZASTOSOWANIE METODYKI WALORYZACJI TERENU

W WERSJI UWZGLĘDNIAJĄCEJ DEGRADACJĘ ŚRODOWISKA

W WYBRANYCH MAKROREGIONACH...............................................131

5.1. Analiza hipotetycznej rozbudowy sieci komunikacyjnej obszaru krakowskiego..131

5.1.1. Sieć podstawowa i rozwaŜane modyfikacje...............................................131

5.1.2. Ekopreferencje lokalizacyjne jako argument w zarządzaniu

strategicznym.............................................................................................137

5.2. Analiza hipotetycznej rozbudowy sieci komunikacyjnej obszaru

skierniewickiego.....................................................................................................149

5.2.1. Sieć podstawowa i rozwaŜane modyfikacje...............................................149

5.2.2. Ekopreferencje lokalizacyjne jako argument w zarządzaniu

strategicznym.............................................................................................152

PODSUMOWANIE I WNIOSKI — PROPONOWANA METODYKA JAKO NARZĘDZIE

BUDOWY STRATEGII ZARZĄDZANIA MAKROREGIONAMI...167

LITERATURA........................................................................................................................172

5

Motto:

"Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównowaŜonego rozwoju".

(Artykuł 5 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z 1997 r.)

WSTĘP

W historii, w miejsce biblijnej zachęty: RozmnaŜajcie się i czyńcie sobie ziemię

poddaną, wprowadzano róŜne paradygmaty – ogólne zasady funkcjonowania świata,

o charakterze umowy społecznej, choć na ogół narzucane. S. Kozłowski (1997) wymienia

trzy z nich, jego zdaniem najwaŜniejsze:

• Człowiek człowiekowi wilkiem (T. Hobbes).

• Koncepcja walki klas (K. Marks).

• Wojna przeciw przyrodzie.

Współcześnie paradygmatem staje się koncepcja zrównowaŜonego rozwoju

(sustainable development – [SD]).

Punktem zwrotnym w myśleniu o rozwoju świata, a zatem i poszczególnych państw,

regionów, czy makroregionów, był raport „Człowiek i jego środowisko” (1969), opracowany

na polecenie Zgromadzenia Ogólnego ONZ a ogłoszony przez jego sekretarza generalnego

U Thanta. Efektem ukształtowania się świadomości i etyki ekologicznej było zaproponowane

przez ekologów pojęcie „rozwoju zrównowaŜonego” (jeszcze wówczas nie paradygmatu).

Wprowadzono je na posiedzeniu ONZ w Sztokholmie w 1972 r. W tym kontekście, waŜnym

wydarzeniem międzynarodowym precyzującym ostrzeŜenia zawarte w raporcie U Thanta, był

raport Klubu Rzymskiego „Granice wzrostu” (Meadows i in. 1973). Zasady zrównowaŜonego

rozwoju sformułowała w 1975 r. Światowa Komisja Środowiska i Rozwoju (The World

Commission on Environment and Development) w raporcie „Nasza wspólna przyszłość”

(Our Common Future). Uszczegóławiano je w innych dokumentach ONZ, m.in. w Światowej

Strategii Ochrony Przyrody (World Conservation Strategy) z 1980 r. czy Światowej Karcie

Przyrody z 1982 r. W tym czasie w Polsce pojawiła się takŜe „idea ekorozwoju” wyrastająca

ze światopoglądu ekologicznego opartego na filozofii ekologicznej, rozwijana w pracach

H. Skolimowskiego (1981, 1989) i S. Kozłowskiego (1985). Konferencja ONZ „Środowisko

i Rozwój” (UNCED - United Nations Conference on Environment and Development)

zorganizowana w Rio de Janeiro (1992 r.) zapoczątkowała erę ekologiczną. Przyjęto tam pięć

bardzo istotnych dokumentów. Wśród nich Deklarację z Rio w sprawie środowiska i rozwoju

6

(preambuła i 27 zasad), formułującą ogólne prawa i obowiązki państw. Podpisano teŜ

towarzyszący jej obszerny dokument wykonawczy (535 stron) - Globalny Program Działań

(GPD), zwany Agendą 21. GPD składa się z 4 sekcji i 40 rozdziałów, w których wskazano

konkretne zadania i cele państw całego świata. Tzw. Szczyt Ziemi w Rio był najwaŜniejszym

światowym wydarzeniem dotyczącym realizacji idei ochrony środowiska (Kozłowski 1997).

Zawarty w dokumentach z Rio program działań na rzecz zrównowaŜonego rozwoju,

uwzględniający ideę ekorozwoju, został przyjęty przez państwa uczestniczące w Szczycie

Ziemi. Jego treść obejmuje następujące fundamentalne wskazania:

• Równoprawne godzenie racji społecznych, gospodarczych i ekologicznych.

• Przestrzeganie zasady przezorności ekologicznej.

• Zapewnianie trwałości uŜytkowania zasobów przyrodniczych.

• Ochronę róŜnorodności biologicznej.

• Sprawiedliwe uwzględnianie interesów przyszłych pokoleń.

Na uregulowanie czekają nadal zręby prawno-organizacyjne dla realizacji załoŜeń

deklaracji z Rio (Światowe: Federacja Ekologiczna – organ legislacyjny i kontrolny,

Konstytucja Ekologiczna – podstawowy dokument prawny, Policja Ekologiczna, Sąd

Ekologiczny, Bank Ekologiczny). Zakładano, Ŝe zajmie się tym kolejna światowa

konferencja, która ma się odbyć w 2012 r.

Jak dotąd, nie wypracowano zadowalającej metodyki, która umoŜliwiałaby

kompleksową ocenę walorów środowiska i ocenę stopnia ich zuboŜenia wskutek

antropopresji. Byłaby ona przydatna zarówno w studiach strategicznych jak i przy

podejmowaniu decyzji o charakterze strategicznym (ułatwiała je), dotyczących rozwoju kraju

i związanego z nim zagospodarowania przestrzennego. Wstępnie, taką metodykę opracowano

(Skrzypczak 2000) w ramach projektu badawczego nr 9 T12C 018 17 dla Komitetu Badań

Naukowych. Nazwano ją wówczas (niezbyt precyzyjnie) metodyką waloryzacji terenu a jej

wersję uwzględniającą degradację środowiska - metodyką bonitacji terenu dla potrzeb

ekorozwoju.

Metodyka waloryzacji terenu - zarówno jej wersja podstawowa jak i jej rozwinięcie

- nawiązała do dorobku uczonych i praktyków w dziedzinie ochrony środowiska. Szczególnie

do wyników wspomnianej konferencji ONZ „Środowisko i Rozwój” w Rio de Janeiro (1992).

NawiąŜe do nich równieŜ metodyka, która zostanie zaprezentowana w niniejszej dysertacji.

Uwzględni ona Paneuropejską Strategię RóŜnorodności Biologicznej i Krajobrazowej na lata

1996-2000, przyjętą na Konferencji Ministrów Ochrony Środowiska w Sofii w 1995 r.

7

W horyzoncie roku 2015 uczestnicy konferencji uznali, Ŝe główny cel strategiczny (nadal

aktualny i daleki od spełnienia), to doprowadzenie do ochrony i zrównowaŜonego

uŜytkowania róŜnorodności biologicznej i krajobrazowej na całym kontynencie europejskim

i na wszystkich jego terytoriach (Kozłowski 1997). W szczególności zakładano osiągnięcie:

• „Znacznego zmniejszenia, a tam, gdzie jest to moŜliwe, zlikwidowania

zagroŜeń dla róŜnorodności biologicznej i krajobrazowej.

• Zwiększenie odporności europejskiej róŜnorodności biologicznej

i krajobrazowej.

• Wzmocnienie spójności ekologicznej w Europie.

• Zapewnienia pełnego społecznego zaangaŜowania w ochronę róŜnorodności

biologicznej i krajobrazowej”.

Celem głównym przedkładanej dysertacji będzie opracowanie metodyki

umoŜliwiaj ącej przeprowadzenie studium dowolnego makroregionu lub wydzielonego

z niego obszaru; studium jego walorów i stopnia ich uszczerbku przez wybrane źródło

degradacji (oraz przez dowolne inne źródła, kolejno analizowane). PoniewaŜ nad

zagadnieniem tym doktorant pracował wiele lat, zaistniała potrzeba zweryfikowania

wcześniejszej pracy a następnie zastosowania metodyki w nowym obszarze.

Przedmiotem pracy będą wybrane obiekty topograficzne, reprezentatywne dla opisu

środowiska, ich wartości oraz relacje pomiędzy nimi. Wybranym obiektem-źródłem

oddziaływań destrukcyjnych będzie podstawowa sieć drogowa i kolejowa (jako obiekt

istniejący i jako obiekt planowany). Wybór do analizy tych obiektów-źródeł antropopresji

wynika z dwóch przesłanek. Pierwsza, to fakt iŜ ochronę środowiska oraz komunikację

i transport uznano za priorytetowe dziedziny Narodowych Planów Rozwoju na lata 2004

-2006 i 2007-2013. Druga, Ŝe związane z nimi oddziaływania komunikacyjne reprezentują

szerokie spektrum uciąŜliwości dla środowiska. Do testowania metodyki wybrałem dwa

obszary mające duŜe znaczenie dla procesów przestrzennej integracji z państwami Unii

Europejskiej; jest to obszar krakowski, którym zajmowałem się juŜ wcześniej, oraz obszar

skierniewicki usytuowany pomiędzy duŜymi aglomeracjami (łódzką i warszawską), który

wybrałem, aby wykazać przydatność opracowanej metodyki w analizie podobnych

problemów do krakowskich w innym rejonie kraju.

Celem praktycznym pracy będzie zatem test metodyki w studium rozbudowy

podstawowej sieci drogowej dwóch odrębnych obszarów - modelowego obszaru

8

skierniewickiego (o powierzchni 3,5 tys. km2, przeprowadzony po raz pierwszy) oraz

modelowego obszaru krakowskiego (o powierzchni ok. 2 tys. km2, korygujący opublikowane

wyniki testowania z 2000 r.).

Cele cząstkowe — w nawiązaniu do celów głównych — obejmą poniŜsze kwestie.

W obrębie postulowanych pięciu typów walorów środowiska zostanie sformułowana

moŜliwie pełna lista kategorii walorów środowiska (lista jest otwartą na kategorie walorów

mniej powszechne, które mogą być charakterystyczne dla jakiegoś innego obszaru analizy).

Na przykładzie dwóch odrębnych obszarów modelowych zostanie zaprezentowana

instrukcja doboru i posługiwania się na uŜytek metodologii waloryzacji terenu źródłowymi

materiałami kartograficznymi.

W odniesieniu do nowo wskazanych kategorii walorów środowiska zostanie

poszerzona lista sumarycznych wag uciąŜliwości oddziaływań komunikacyjnych w obszarach

charakteryzowanych przez poszczególne kategorie walorów środowiska w 2000 r. i obecnie.

Zostanie utworzona elektroniczna baza danych dla obszaru skierniewickiego

obejmująca informacje o walorach jego środowiska oraz o istniejącej i projektowanej w nim

podstawowej sieci drogowej. Eksploatacja dróg kolejnych klas zostanie potraktowana jako

kolejne analizowane źródła degradacji (tak samo jak w przypadku obszaru krakowskiego).

Zamierza się ujednolicić graficznie wizualizację na mapach tematycznych takich

samych obiektów, występujących w obu analizowanych obszarach.

Na podstawie testowań obu obszarów (i z uwzględnieniem orientacyjnych danych

z terenu całej Polski) zostanie empirycznie określona maksymalna wartość podobszaru „n”

— podstawowego podobszaru obliczeniowego dla analizy obszaru lub makroregionu

— tj. rzeczywistej powierzchni o wielkości 100x100 m. UmoŜliwi to porównywanie walorów

dowolnych analizowanych obszarów z pomocą metodyki waloryzacji terenu.

Na podstawie testowań obu obszarów zostanie empirycznie określona wartość stopnia

degradacji podobszaru „n” , jako odniesienie dla innych analizowanych obszarów. Z pomocą

metodyki waloryzacji terenu w wersji uwzględniającej degradację środowiska będzie zatem

moŜliwe porównywanie w analizowanych obszarach skutków oddziaływań w nich źródeł

presji oraz odrębnie porównywanie bonitacji tych obszarów.

Eksploatacja podstawowej sieci drogowej stanowi jedno z najistotniejszych

przestrzennych źródeł presji w środowisku przyrodniczym. Zostanie zaprezentowane studium

skutków rozbudowy podstawowej sieci drogowej obszaru skierniewickiego i zostanie

zacytowane takie studium opracowane dla obszaru krakowskiego (doktorant przeprowadził je

i opublikował w ramach wzmiankowanego grantu KBN). Będą one przykładami

9

praktycznego zastosowania metodyki waloryzacji terenu uwzględniającej degradację

środowiska w studium rozbudowy podstawowej sieci drogowej dowolnego makroregionu.

Zostanie zaprezentowany przykład wnioskowania strategicznego, wspomagającego

podejmowanie decyzji strategicznych z pomocą opisanych metodyk i metod pomocniczych,

a takŜe z pomocą związanych z nimi informacji zgromadzonych w bazach danych oraz na

mapach tematycznych; odrębnie dla obu obszarów modelowych. Podobny sposób

wnioskowania powinien ułatwiać budowanie strategii zarządzania innymi obszarami lub

makroregionami i podejmowanie decyzji o kierunkach ich zagospodarowania przestrzennego

w zgodzie z obowiązującą w Polsce konstytucyjną zasadą zrównowaŜonego rozwoju, a zatem

przy uwzględnieniu idei ekorozwoju.

Praca zostanie zrealizowana metodą analityczno-syntetyczną przy wykorzystaniu

profesjonalnych programów komputerowych i techniki grafiki komputerowej.

Analiza będzie dotyczyła wyboru informacji z dokumentów kartograficznych

o róŜnych skalach i z literatury przedmiotu. Odnoszą się one do wielu szczegółów

opisujących róŜne komponenty środowiska przyrodniczego.

Synteza znajdzie wyraz w pełnym opracowaniu pakietu metod pomocniczych dla

metodyki waloryzacji terenu (wiodącej) i w opracowaniu jej wersji uwzględniającej

degradację środowiska (metodyki bonitacji wraz ze wskaźnikami umoŜliwiającymi

porównywanie analizowanych obszarów oraz ze skalami bonitacji i uciąŜliwości).

Analityczno-syntetyczny będzie komentarz wyników testowania obszarów modelowych.

Profesjonalne programy komputerowe (CADRaster Pro wer. 4.5, AUTOCad Map

wer. 2.0, MapInfo Professional wer. 4.1 i 6.5) umoŜliwi ą przeprowadzenie obliczeń

w odniesieniu do obszarów testowych. Dokonam ich według algorytmu, który podam

w opisie metodyki waloryzacji z uwzględnieniem degradacji środowiska (metodyki bonitacji).

Programy umoŜliwi ą teŜ przestrzenną wizualizację wyników analizy - wykonanie map

tematycznych.

Analiza literatury dotyczącej środowiska, zwłaszcza publikowanej w ostatnich latach,

wskazuje na wiele prób waloryzowania odrębnych opisujących go elementów. Zwykle

przypisuje się im określenia słowne (waloryzacja typu opisowego). Przykładem pierwszych

tego typu prób w skali ogólnopolskiej moŜe być „Waloryzacja przyrody nieoŜywionej,

obszarów i obiektów chronionych w Polsce” (Alexandrowicz i in. 1992). W podobny sposób

opracowano niektóre mapy monumentalnego dzieła, jednej z najwaŜniejszych publikacji

o tematyce ekologicznej w Polsce, „Atlasu zasobów, walorów i zagroŜeń środowiska

geograficznego Polski” (Leszczycki, red., i in. 1994) - „Mapę walorów estetycznych

10

krajobrazu” (Kondracki, Ostrowski) i „Mapę stopnia synantropizacji krajobrazu” (Kondracki,

Ostrowski). Przy opracowaniu dwóch innych map dla tego atlasu posłuŜono się metodą

bonitacyjną. W przypadku „Mapy walorów rolniczej przestrzeni produkcyjnej” T. Witek

skorzystał ze skali 100 punktowej przy ocenie wybranych elementów opisowych.

W przypadku „Mapy walorów wypoczynkowych i ich zagroŜenia” Z.T. Werner na roboczej

mapie w skali 1:300 000 liczył wartości innych wybranych elementów w polach

o powierzchni 9 km2. Z kolei, dla potrzeb „Atlasu Hydrogeologicznego Polski” zespół

B. Paczyńskiego (1995) opracował metodykę waloryzacji zbiorników wód podziemnych

operującą wartościami punktowymi, lecz bardziej złoŜoną niŜ metodyka bonitacyjna

(waloryzacja typu punktowego). Wykorzystano doświadczenia kilku wcześniejszych prób

waloryzowania takich zbiorników (Paczyński 1988, 1993).

Waloryzację typu punktowego doktorant zastosował dla określenia komfortu Ŝycia

mieszkańców byłego województwa nowosądeckiego (Skrzypczak 1998) oraz w metodyce

waloryzacji wód wykazujących właściwości lecznicze (Skrzypczak 2002). Metodyka

waloryzacji terenu (Skrzypczak 2000, z uwzględnieniem uzupełnień zawartych w niniejszej

pracy) umoŜliwi kompleksową punktową ocenę walorów środowiska i stopnia ich utraty

w dowolnym analizowanym obszarze. MoŜna ją określić mianem waloryzacji kompleksowej

typu punktowego. Doktorant zastosował ją po raz pierwszy w kraju dla obszaru krakowskiego

(projekt badawczy KBN nr 9 T12C 018 17).

Analizy waloryzacji obszarów krakowskiego i skierniewickiego oraz moŜliwego

uszczerbku ich walorów związane będą z odrębnymi dla tych obszarów komputerowymi

bazami danych. Dla obszaru krakowskiego bazę danych utworzyłem we współpracy

z zespołem Zakładu Sozologii IGSMiE PAN w Krakowie, w ramach wspomnianego projektu

KBN. Dla obszaru skierniewickiego utworzę ją w ramach niniejszej dysertacji. Informacje

zawarte w obu bazach mogą być pomocne w studiach strategicznych jeszcze innego typu niŜ

strategia rozbudowy podstawowych sieci drogowych i kolejowych obszarów modelowych.

Zgromadzony materiał zilustruje konfliktowość ze środowiskiem eksploatowanych sieci

komunikacyjnych oraz pozwoli wstępnie określić (tj. pomijając techniczne aspekty budowy)

przydatność obu obszarów dla rozbudowy takich sieci. Mapy waloryzacyjne (zwłaszcza

kompensacyjne) i bonitacyjne (testowania dla wybranych źródeł presji) umoŜliwi ą ogólną

(wstępną), lecz istotną orientację co do ich przydatności dla rozwoju innych funkcji

interesujących uŜytkowników. Wyniki testowania metodologii powinny zachęcić do

racjonalnego budowaniu strategii zarządzania innymi obszarami lub makroregionami kraju

w aspekcie środowiskowym.

11

ROZDZIAŁ I. STRATEGIA ZARZ ĄDZANIA ZRÓWNOWA śONYM

ROZWOJEM MAKROREGIONÓW

1.1. Idea zrównowaŜonego rozwoju

Świadomość ekologiczna jest wartością cywilizacyjną, która wpływa istotnie na

przyszłość świata. Myślenie o rozwoju, a w związku z tym i o planowaniu przestrzennym, nie

moŜe pomijać elementów środowiskowych.

We wstępie do niniejszej dysertacji wspomniano juŜ o zaproponowanym przez

ekologów pojęciu „rozwoju zrównowaŜonego” - efektu kształtowania się świadomości i etyki

ekologicznej. Koncepcja zrównowaŜonego rozwoju z czasem zaczęła być traktowana jako

idea (sustainable development; SD - w skrócie uŜywanym w literaturze światowej). To bardzo

pojemne pojęcie szeroko wypełnili treścią na forum międzynarodowym D. Pearce, E. Barbier

i A. Markanday (1990), wytyczając nową perspektywę dąŜeniom i działaniom narodów

i państw. W Polsce K. Górka i B. Poskrobko (1991) pisali: „Rozwój gospodarczy moŜe

wytworzyć stan równowagi ze środowiskiem przyrodniczym, jeśli ochrona tego środowiska

zostanie uznana za działalność sfery produkcji materialnej ze wszystkimi tego

konsekwencjami dla systemu finansowego, polityki cen, rachunku ekonomicznego

przedsiębiorstw itp. Większe nakłady na ochronę i kształtowanie środowiska nie będą

traktowane jako obciąŜenie dochodu narodowego, lecz jako czynnik jego wzrostu”. W 1992 r.

R. Domański dodał, Ŝe „rozwój jest zrównowaŜony, jeśli relacje ekologiczno-ekonomiczne

nie uszczuplają kapitału środowiska, i trwały, jeśli relacje te utrzymują się przez długi okres

(respektują interesy przyszłych pokoleń)”. S. Kozłowski (1997) zauwaŜył, Ŝe w literaturze

polskiej rozwój zrównowaŜony (trwały lub samopodtrzymujący się), czyli SD, utoŜsamiany

jest z pojęciem ekorozwoju. W rozdziale: Ekorozwój jako podstawa aplikacyjnych załoŜeń

polityki ekologicznej, obszernego opracowania (Górka, Poskróbko, Radecki 1995), opisano

rozwój koncepcji SD w warunkach polskich. W późniejszym okresie J. Famielec (1999)

wskazywała na relacje pomiędzy stratami i korzyściami ekologicznymi a gospodarką

narodową. Przedstawiano równieŜ problemy ekonomiczne związane z finansowaniem

ochrony środowiska w warunkach osłabienia finansów publicznych w Polsce (Famielec [red.]

2005).

Stopniowo, idea zrównowaŜonego rozwoju przestała być jedynie próbą uzupełnienia

istniejących koncepcji rozwoju o wymiar ekologiczny i nadanie im cech trwałości,

12

samopodtrzymywalności, troski o oszczędność zasobów z uwzględnieniem

wielopokoleniowości procesu rozwoju.

W nawiązaniu do fundamentalnej pracy D. Pearce’go i in. (1990), a takŜe analizując

późniejsze światowe trendy, T. Parteka (2000) sformułował kluczowe zasady rozwoju

zrównowaŜonego, rozumianego jako nowy paradygmat. MoŜna je ująć następująco:

• Przestrzenna jedności Ziemi jest minimalną jednostką pojęciową, gdyŜ

współzaleŜność społeczeństwa ludzkiego i warunków globalnych jest konieczna

dla zachowania równowagi sił przyrody determinując podtrzymywanie Ŝycia.

Podstawowe problemy ludzkości są problemami światowymi (Ziemi).

• NiepodwaŜalnym celem i wyznacznikiem jakości Ŝycia jest czas jego trwania.

NaleŜy wyprowadzić wnioski z negatywnej korelacji pomiędzy poziomem

konsumpcji i wzrostem gospodarczym (dochodem narodowym, produktem

narodowym brutto) a ogólną jakością Ŝycia.

• Istnieje potrzeba sformułowania nowych wskaźników rozwoju człowieka

wyraŜających stopień realizacji wspólnych celów społecznych.

• Racje międzypokoleniowe dotyczą wartości zasobów naturalnych jako

dziedzictwa przyszłych generacji. W związku z tym naleŜy uznać zobowiązania

wobec przyszłych pokoleń i środowiska (jako niepodzielnego bogactwa całego

gatunku ludzkiego, a zatem i wspólnej odpowiedzialności za nie).

• Planowanie gospodarcze, społeczne i przestrzenne jakości środowiska stanowi

podstawę do tworzenia warunków przetrwania gatunków wraz z człowiekiem jako

głównym elementem środowiska.

• Realizacja bezpieczeństwa ekologicznego stanowi o konieczności rewizji praw

człowieka i suwerenności narodowej ukształtowanych według kryteriów

militarnych.

ZrównowaŜony rozwój w odniesieniu nie tyle do jego cech, ile do zasad

i mechanizmów, nabierał zatem z czasem charakteru owego nowego paradygmatu.

Z powyŜszego wynika, Ŝe aby idea zrównowaŜonego rozwoju mogła stać się

upowszechnionym wzorcem rozumienia i postępowania, wymaga opracowania odpowiednich

kryteriów i miar - wskaźników praktycznych zaleceń i instrumentarium pod adresem polityki

gospodarczej. Wymaga takŜe ustanowienia sprawnej instytucji dla realizacji tych celów

(Hausner 2008). Punktem wyjścia do opracowania odpowiednich wskaźników moŜe być

formuła zrównowaŜonego rozwoju wyraŜona przez K. Uno (1991) w kategoriach

13

ekonomicznych. W formule tej wskaźnik rozwoju zrównowaŜonego (iloraz zanieczyszczenia

i populacji) jest równy iloczynowi następujących wskaźników: poziomu urbanizacji (iloraz

zaludnienia i przestrzeni), dochodu na jednego mieszkańca (iloraz dochodu i zaludnienia),

obciąŜenia antropopresją (iloraz zasobów środowiska i zaludnienia), wartości produkcji

(iloraz zasobów środowiska i dochodu), komfortu Ŝycia (iloraz zasobów środowiska

i zanieczyszczeń).

J. Hausner (2008) zauwaŜa, Ŝe większość rządów i międzynarodowych organizacji

przyjmuje koncepcję zrównowaŜonego rozwoju przynajmniej na poziomie deklaracji. Jednak

zasady i standardy zrównowaŜonego rozwoju nie staną się normą społecznych zachowań jeśli

ich łamanie będzie ekonomicznie opłacalne. Pomimo tego, poszczególne elementy idei

zrównowaŜonego rozwoju są w coraz większym stopniu praktycznie respektowane. śyjemy

juŜ i będziemy Ŝyć w jeszcze większym stopniu w zgodzie z zasadami określonymi ramami

tej idei. Ich upowszechnianie i poszanowanie będzie rosło, co nie oznacza, Ŝe wszystkie one

będą respektowane, gdyŜ ludzie kierują się takŜe innymi wartościami niŜ ekologiczne.

Cytowany autor stwierdza dalej, Ŝe rozwoju – w ogólniejszym rozumieniu tego słowa – nie

moŜna zaprogramować i zalgorytmizować, bo „rozwój to zmiana, a dokładnie ciąg zmian,

proces, który nie ma Ŝadnego celu i nie zmierza do określonego stanu docelowego”,

[...] „to taka świadomie orientowana zmiana społeczna, która zapewnia niezbędną ciągłość

społecznej struktury, dając jej zdolność do reagowania na zewnętrzne zagroŜenia

i wewnętrzne kryzysy”. W takim rozumieniu „zrównowaŜony rozwój” dotyczy ochrony

pewnego rodzaju równowagi i zasadne jest godzenie go z rozwojem jako takim,

tj. niedopuszczanie do przekroczenia krytycznych punktów nierównowagi – wskazywanie

„czego naleŜy unikać, do czego zmiana nie powinna prowadzić, niŜ [...] do czego ma

prowadzić lub na czym na polegać”. Natomiast zrównowaŜony rozwój, jako paradygmat

rozwoju, wg J. Hausnera nie jest moŜliwy.

W ostatnich latach idea zrównowaŜonego rozwoju bywa odnoszona nie do stanu

jakiejś idealnej równowagi, ale podtrzymywania rozwoju - postulatu równowaŜenia przez

politykę róŜnych cech i aspektów rozwoju. Takie postrzeganie procesu rozwoju zawiera

koncepcja kapitalizmu naturalnego (Hawken i in. 1999). Według tej koncepcji środowisko

przyrodnicze jest raczej szkieletam – a nie jednym z czynników produkcji – którego

zachowanie jest warunkiem rozwoju i trwania ludzkości.

14

1.2. Strategia lizbońska (UE) a Polska i środowisko

W kontekście procesów przedakcesyjnych, a następnie przystąpienia Polski do Unii

Europejskiej, J. Hausner (2008) przypomina, Ŝe przyjęta w Lizbonie w marcu 2000 r.

strategia określiła nadrzędny cel na rozpoczętą wówczas dekadę. Ten strategiczny cel

sformułowano następująco: „aby Unia stała się najbardziej konkurencyjną i dynamiczną

opartą na wiedzy gospodarką w świecie, zdolną zapewnić zrównowaŜony wzrost, więcej

lepszych miejsc pracy oraz wyŜszą spójność społeczną”. Ze strategią lizbońską związane były

konkretne cele oraz wskaźniki czasowe i ilościowe dla państw członkowskich, przyjęte takŜe

na posiedzeniach Rady Unii w Sztokholmie (marzec 2001), Göteborgu (czerwiec 2001)

i Barcelonie (marzec 2002). W zakresie zrównowaŜonego rozwoju i środowiska załoŜono:

• odczuwalny postęp w ograniczeniu emisji gazów cieplarnianych;

• osiągnięcie wskaźnika 22% udziału energii elektrycznej ze źródeł

odnawialnych w ogólnym zuŜyciu energii elektrycznej — do 2010 r.;

• powstrzymanie strat w zakresie bioróŜnorodności do 2010 r. oraz osiągnięcie

wskaźnika 55% w recyklingu wszystkich odpadów — do 2008 r.

WdraŜanie strategii lizbońskiej od początku napotykało jednak na trudności. Pomimo

krytycznej oceny tego procesu przez specjalistów, strategia pozostaje podstawową koncepcją

rozwoju społeczno—gospodarczego Unii Europejskiej, wyznacznikiem europejskich aspiracji

i głównych kierunków działania. W 2005 r. odnowiono strategię lizbońską zrywając

z doktryną „jednej polityki pasującej do kaŜdych warunków” (one—size—fits—all policy).

Odtąd, poszczególne państwa członkowskie miały sformułować i wdroŜyć własne krajowe

programy reform i przedsięwzięć prowadzących do osiągnięcia celów Strategii, w obrębie

niŜszej liczby priorytetów. A zatem miały takŜe odpowiadać za ich realizację. W warunkach

Polski, która w maju 2004 r. została członkiem Unii, Narodowy Plan Rozwoju na lata 2004

—2006 powstawał w odmiennych od dzisiejszych realiach doktrynalnych Unii. Stąd — jak

słusznie zauwaŜa J. Hausner — „został [on] przygotowany niemal wyłącznie jako preliminaŜ

wydatków finansowanych przez Unię. To w praktyce oznaczało, Ŝe cele rozwoju zostały nam

podyktowane z zewnątrz, bo sami zrezygnowaliśmy — z powodu braku czasu i kompetencji

— z przygotowania własnej koncepcji rozwoju. Rola rządu sprowadzała się do określenia

mechanizmu absorpcji i alokacji środków, zaś rola beneficjentów do przygotowania

projektów i lobbowania za nimi. Energia została ukierunkowana nie na rozwój, lecz na dostęp

do unijnych pieniędzy”. Brak wyobraźni i dąŜeń do podejmowania koniecznych

samodzielnych przedsięwzięć międzyregionalnych hamował w tej sytuacji rozwiązywanie

15

wielu problemów transportowych i ekologicznych. W skali województw nie dostrzegano

partnerów takich działań, lecz rywali w pozyskiwaniu moŜliwie duŜej puli środków unijnych

rozdzielanych centralnie (administracyjnie) a do tego przy rozbudowywanej administracji

resortowej.

Narodowy Plan Rozwoju na lata 2007—2013 powstał w oparciu o inne załoŜenia

merytoryczne i proceduralne, spajając wszystkie przedsięwzięcia i działania o charakterze

kreatywnym podejmowane w kraju. Jest to kompleksowy program rozwoju społeczno

—gospodarczego współfinansowany ze środków krajowych i unijnych. W relacjach

zewnętrznych ma się on stać wyrazem suwerennej myśli strategicznej, a wewnętrznych

narzędziem formowania podmiotowości i partnerstwa dla rozwoju (ibidem).

Wyzwaniem dla Unii, w obszarze problemów środowiska przyrodniczego o zasięgu

globalnym, ciągle pozostaje przeciwdziałanie niekorzystnym zmianom klimatycznym oraz

przeciwdziałanie redukcji bioróŜnorodności, co znalazło wyraz w zapisach strategii

lizbońskiej — nadal w duŜej części deklaratywnych.

1.3. Polityka rozwoju i polityka regionalna

Polityka rozwoju realizowana była w świecie w oparciu o róŜne teoretyczne modele

rozwoju. W ujęciu globalnym chodzi m.in. o ograniczenie społecznego ubóstwa,

dostrzeganego na róŜnych płaszczyznach ludzkiej egzystencji. Polityka regionalna w centrum

stawia konkurencyjność regionów. Wskazane obszary polityki łączy relacja do środowiska,

w którym człowiek Ŝyje.

1.3.1. Kluczowy element globalnej polityki rozwoju

Jednym z kluczowych elementów polityki rozwoju jest polityka spójności, co m.in.

w szczególności odnosi się do postulatu ograniczenia społecznego ubóstwa. Owo ubóstwo

wiąŜe się z coraz silniejszym poszerzaniem się pojęcia koncepcji biedy. Według

M. Razafindrakoto (2000) aŜ do początku lat 70. XX w. wyznaczał ją wskaźnik poziomu

konsumpcji. Od połowy lat 80. dołączył do niego nie tylko wskaźnik poziomu dostępu

do usług społecznych, ale na trwale wskaźnik dostępu do zasobów, a nieco później

(teŜ na trwale) — wskaźnik zagroŜenia środowiska. Według World Devolopment Raport, WB

(2000) listę tą poszerzyły wskaźniki zagroŜenia godności a ostatnio takŜe - zagroŜenia

niezaleŜności.

16

Ubóstwo — jako zjawisko globalne, wymaga kompleksowego przeciwdziałania

i odpowiedzialności. W tym kontekście najwaŜniejsze organizacje międzynarodowe, w tym

Bank Światowy, widzą wśród czterech głównych obszarów przeciwdziałań ochronę

środowiska, a w nawiązaniu do niej (chociaŜ oczywiście i w szerszym kontekście) takŜe

wzrost zorientowany na potrzeby ludzi oraz wzmocnienie kontroli i aktywności społecznej.

Z kolei wyrazem tworzenia globalnych dóbr publicznych było przyjęcie przez przywódców

państw członkowskich na szczycie ONZ w 2000 r. tzw. Deklaracji Milenijnej — Ośmiu

Milenijnych Celów w horyzoncie 2015 r. Wśród nich wymieniono ochronę środowiska

naturalnego; z priorytetem dla zapobiegania zmianom klimatycznym.

Sprostanie powyŜszym i innym wyzwaniom globalnym i lokalnym wymaga przyjęcia

właściwej lokalnej polityki regionalnej i efektywnego modelu zarządzania publicznego.

1.3.2. Konkurencyjność regionów

W krajach wysoko rozwiniętych polityka regionalna kształtowała się początkowo

w zgodzie ze scentralizowanym modelem rozwoju regionalnego. Z czasem kluczowe miejsce

w polityce regionalnej tych państw zajęła kwestia konkurencyjności regionów. Zdaniem

J. Hausnera (2008), specjaliści zajmujący się polityką regionalną, badając róŜne sposoby jej

prowadzenia w ramach modelu centralistyczno-wyrównawczego, stwierdzili nieefektywność

takich działań. Wskazali na konieczność zastąpienia tego modelu modelem decentralistyczno

-konkurencyjnym z połoŜeniem akcentu na „konkurencyjność” i „spójność” (społeczną,

gospodarczą i przestrzenną). Wypada zauwaŜyć, Ŝe wśród czterech podstawowych grup

czynników konkurencyjności regionów oraz grupy kolejnej obejmującej relacje pomiędzy

nimi (Dziemianowicz i in. 2006), w grupie drugiej, tj. zaraz po grupie wskazującej

bezpośrednio na człowieka i jego przymioty, wymieniana jest przestrzeń (u klasyków

określana jako „ziemia”). Ową przestrzeń rozumie się jako: dostępność komunikacyjną,

połoŜenie względem granic państwa, jakość i dostępność infrastruktury, stopień przekształceń

środowiska przyrodniczego (w tym samo środowisko przyrodnicze) oraz realizowaną politykę

przestrzennego zagospodarowania. Zdaniem cytowanych autorów, eksponowanym przez

J. Hausnera, „poziom konkurencyjności zaleŜy od jakości i siły zasobów wewnętrznych, które

mogą obrócić presję świata zewnętrznego w pozytywną siłę zwiększającą konkurencyjność”.

W efekcie następują sprzęŜenia pozytywne: (1) silne zasoby wewnętrzne→silna presja

zewnętrzna→silna konkurencyjność regionu; (2) silne zasoby wewnętrzne→słaba presja

zewnętrzna→nieco słabsza konkurencyjność regionu.

17

Prezentowana w pracy metodyka waloryzacji terenu i jej wersja uwzględniająca

degradację środowiska stanowią w zamierzeniu narzędzie dla określania m.in. takŜe

konkurencyjności regionów (makroregionów) w ramach budowania strategii zarządzania ich

środowiskiem.

1.4. Publiczne zarządzanie i administracja środowiskiem

Skuteczna realizacja strategii zarządzania makroregionami, m.in. w aspekcie

środowiskowym, w duŜej mierze będzie zaleŜeć od modelu zarządzania publicznego,

funkcjonującego lub przyjętego za docelowy, a co za tym idzie od jakości i kreatywności

administracji publicznej.

1.4.1. Partycypacyjne zarządzanie publiczne

Realizacja przyjętej polityki regionalnej wymaga sprawnego zarządzania publicznego.

Zarządzanie publiczne ewoluuje, zachowując swoistą toŜsamość tworzoną przez ciąg

historycznych zdarzeń (Hausner 2008). Niektóre zasady i rozwiązania w zakresie jego

funkcjonowania, zaproponowane przez Webera w ramach modelu biurokratycznej

administracji publicznej, racjonalnej proceduralnie (rational—legal) a typowej dla

niemieckiego państwa prawnego (Rechtsstaat) i dla administracji publicznnej (Public

administration), funkcjonują takŜe w modelu menadŜerskim, reprezentowanym przez

menadŜerskie zarządzanie publiczne (New public magement) i partycypacyjne zarządzanie

publiczne (Public governance) - Izdebski (2006). Ten ostatni z wymienionych etapów

rozwoju zarządzania publicznego — do którego zdaje się zmierzać Polska — cechuje

m.in. dąŜenie do zrównowaŜonego rozwoju (sustainability) w sensie węŜszym, tj. do

równowaŜenia pewnych sfer oddziaływań w ramach rozwoju jako takiego. Na tym etapie, jak

zauwaŜa H. Izdebski (2006), sektor publiczny, a w szczególności administracja publiczna jest

waŜnym elementem społeczeństwa (w szerszym znaczeniu) i pozostaje w interakcji

z członkami (jednostkami, grupami) społeczeństwa obywatelskiego (w znaczeniu węŜszym)

poprzez odpowiednie procedury partycypacyjne i konsultacyjne z interesariuszami

(stakeholders). DąŜenie do zrównowaŜonego rozwoju (w węŜszym znaczeniu tego słowa)

wspierane jest wówczas przez rządzenie, które cechuje: zaangaŜowanie interesariuszy,

jawność i przejrzystość, równość i brak dyskryminacji w dostępie do słuŜby publicznej oraz

w korzystaniu z usług publicznych, etyka w słuŜbie publicznej i odpowiedzialność

18

(accountability). Kluczową rolę zaczynają wówczas odgrywać technologie cyfrowe

i komunikacyjne przy powszechnym wprowadzeniu e—administracji i e—gospodarki

w sektorze publicznym.

Zarządzanie partycypacyjne bazuje zatem na partnerstwie publiczno-społecznym.

Zachowując podstawowe jego zasady, zdaniem D. Długosza i J.J. Wygnańskiego (2005),

rządy zyskują wówczas m.in. następujące korzyści: dostarczają opinii publicznej pełniejsze

informacje o swoich planach, lepiej rozumiejąc potrzeby obywateli mogą racjonalizować

podaŜ usług publicznych, precyzyjniej określają priorytety i lepiej dysponują posiadanymi

zasobami, otrzymują szybszą informację o pojawiających się problemach a zatem

i moŜliwość rozwiązywania ich zawczasu, mają moŜliwość sporządzania „mapy” lub profilu

danego problemu publicznego i mogą go wiarygodniej uzasadnić oraz łatwiej uzyskiwać

poparcie władz publicznych dla rozwiązania owego problemu. Według w/w autorów

o skuteczności zarządzania partycypacyjnego decydują szczególne kompetencje polityczne:

umiejętność budowania szerszych koalicji, moŜliwość mobilizowania opinii publicznej oraz

umiejętne korzystanie z dostępu do mediów, umiejętność syntetyzowania opinii płynących od

reprezentowanej grupy, zdolność prowadzenia działań strategicznych – wyznaczania celów

i konsekwentnej ich realizacji poprzez etapowanie pracy czy organizowanie zasobów,

dobra reputacja i wiarygodność.

1.4.2. Administracja publiczna a przyszłe zarządzanie publiczne środowiskiem

Przejście od modelu weberowskiego - implikującego państwo scentralizowane - do

zarządzania publicznego (np. partycypacyjnego), wiąŜe się z koncepcją państwa

zdecentralizowanego (decentered), w którym jego domena przesuwa się w kierunku

metarządzenia rozumianego jako (współ)tworzenie sieci i mechanizmów koordynacji działań

zbiorowych, a jednostka (obywatel) z roli wyborcy i petenta przechodzi do roli klienta

i interesariusza. Koncepcja zarządzania publicznego odchodzi (co oczywiste) od

uniwersalistycznych modeli funkcjonowania państwa, docelowych dla wszystkich

– np. weberowskiego modelu idealnej biurokracji czy jakiegoś jego przyszłego odpowiednika.

Zrywając z utrwalonym porządkiem, przy koncepcji zarządzania publicznego koncentrujemy

się na skutecznym kierowaniu wieloma i wielokrotnymi niezbędnymi zmianami – nie zawsze

od razu oczywistymi czy zdeterminowanymi, lecz decydującymi o dynamice i radykalizmie

przemian na lepsze, przy ponoszeniu moŜliwie najniŜszych kosztów takiego procesu.

Wymaga to zaufania pomiędzy rządem a społeczeństwem – spotkania się wzrostu oczekiwań

19

wobec rządu z jakością rządzenia. Oznacza zatem rezygnację z polityki „krótkotrwałej

równowagi” czy uprawiania „polityki bez programu” (Hausner 2008).

1.5. Zarządzanie strategiczne

Zarządzanie strategiczne, to takie kierowanie rozwojem w długim okresie, które jest

nastawione na maksymalne wykorzystanie szans i unikanie zagroŜeń istniejących

w otoczeniu. W sensie ogólnym, polega na celowym działaniu poprzez innych ludzi niŜ

twórcy strategii, a w przypadku realizowania koncepcji zarządzania publicznego – na

osiąganiu celów poprzez inne organizacje niŜ ta, która opracowała strategię.

Podobnie jak „nie ma i pewnie nie będzie jednej koncepcji i definicji zarządzania

publicznego” (Hausner 2008), trudno o uniwersalną definicję strategii zarządzania.

ZapoŜyczając sformułowania próbujące definiować „zarządzanie publiczne” (KoŜuch 2005),

moŜna zaproponować definicję strategii zarządzania makroregionami. Brzmi ona następująco:

Strategia zarządzania makroregionami obejmuje sposoby i zakres harmonizowania

działań zapewniających prawidłowe realizowanie celów funkcjonujących tam

podmiotów (gospodarczych, prawnych, władz samorządowych, organizacji

pozarządowych i in.) przy optymalnym wykorzystaniu moŜliwości ich

zorganizowanego działania nakierowanego na kreowanie publicznych wartości i ich

ochronę oraz na realizację interesu publicznego.

1.6. Proces budowy strategii

Określenie „strategia” definiowane jest w literaturze przedmiotu w odniesieniu do

zarządzania firmą, przedsiębiorstwem lub organizacją (Chandler 1962; Gluck 1980; Wright,

Pringle i Kroll 1992; Griffin 1996; Stoner, Freeman i Gilbert 1997). W kontekście strategii

zarządzania firmą A.D. Chandler (1962) wskazuje w czterech punktach na proces budowy

takiej strategii. Modyfikując ich treść moŜna sformułować je w ujęciu uniwersalnym — jako

zasadnicze elementy procesu budowy dowolnej strategii, np. budowy strategii zarządzania

makroregionami, obejmujące:

• dokładną analizę podmiotu strategii — jego pozytywów i negatywów;

• wyznaczenie i ustalenie celów, które chcemy realizować;

• rozpoznanie rzeczywistych i potencjalnych zagroŜeń dla realizacji celów;

20

• ustalenie, co musimy zrobić dla zastąpienia zajmowanej pozycji poŜądaną.

Uniwersalne znaczenie mają takŜe podane przez w/w autora kryteria oceny

formułowanej strategii (pomimo, Ŝe wskazane z myślą o strategii rozwoju firmy), które

moŜna wprost odnieść do strategii zarządzania makroregionami:

• „wewnętrznie spójna

• zgodna z otoczeniem

• odpowiednia w stosunku do posiadanych zasobów

• odpowiedni poziom ryzyka

• odpowiedni horyzont czasowy

• wykonalność, realność”.

Praktycznym przykładem strategii, zawierającej powyŜsze elementy i spełniającej

wskazane kryteria jej oceny, moŜe być przyjęta w 1995 r. Paneuropejska Strategia

RóŜnorodności Biologicznej i Krajobrazowej. Jej budowa objęła w pierwszej fazie:

wskazanie celu strategicznego i głównych celów cząstkowych, sformułowanie zadań w ujęciu

ogólnym i sektorowym, określenie nadrzędnych zasad, które naleŜało przyjąć dla właściwej

realizacji tej strategii. W drugiej fazie budowania Strategii Paneuropejskiej zawarto:

propozycję mechanizmów i instrumentów wdraŜania strategii, listę jej uczestników,

harmonogram realizacji oraz program działań strategicznych w obrębie zagadnień

priorytetowych, a takŜe wstępne wymogi procesu wdraŜania strategii.

Budowanie strategii zarządzania makroregionami przy wykorzystaniu metodyki

waloryzacji terenu skoncentruje się na pierwszej fazie tego procesu, otwierając pole dla

realizacji jego fazy drugiej.

Budowanie strategii zarządzania makroregionami nawiąŜe do normatywnej teorii

polityki gospodarczej traktującej państwo (w naszym przypadku władze makroregionu)

– sektor publiczny, jako podmiot racjonalny. Podobnie jak w przypadku dostrzeganych

niesprawności funkcjonowania rynku (mikro- i makroekonomicznych), zarządzanie

makroregionami w aspekcie środowiskowym ujawnia potrzebę interwencji podmiotu

racjonalnego (np. władz makroregionu konsultujących się z innymi podmiotami), który

mógłby stymulować proces promowania walorów środowiska i eliminowania jego zagroŜeń,

kierując się nadrzędnymi motywami i celami całej społeczności.

Obszar racjonalnych decyzji sektora publicznego w obrębie budowania strategii

zarządzania makroregionami powinien uwzględniać następujące przesłanki:

21

• Unikanie wyrywkowego stosowania róŜnych narzędzi polityki.

• Korzystanie z całego wachlarza celów polityki wraz z zestawem moŜliwych

działań (instrumentów) słuŜących rozwiązywaniu poszczególnych problemów.

• Koordynację stosowania wielu dostępnych instrumentów przy wzajemnym

powiązaniu decyzji podejmowanych w róŜnych okresach, aby osiągnąć róŜne

cele cząstkowe w obrębie celu głównego.

• Przestrzeganie „spójności w czasie” wyborów dokonywanych przez sektor

publiczny.

Postulat racjonalnego działania skłania do próby sformułowania normatywnej

i pozytywnej teorii (analogicznie jak w polityce gospodarczej) oddziaływania sektora

publicznego, niezbędnej dla rozdziału jego roli w tym procesie od ról innych podmiotów

funkcjonujących w środowisku przyrodniczym. W przypadku zarządzania makroregionami

w aspekcie środowiskowym, normatywna teoria powinna mieć na celu budowę aparatu

pojęciowego słuŜącego podejmowaniu skoordynowanych i spójnych decyzji. Powinna teŜ

określać kryteria oceny posunięć sektora publicznego w ramach udoskonalania jego

interwencjonizmu oraz formułować kryteria oceny osiąganych wyników.

22

ROZDZIAŁ II. METODYKA WALORYZACJI TERENU

2.1. ZałoŜenia metodyki waloryzacji terenu

Opracowanie metodyki waloryzacji terenu wymaga poczynienia odpowiednich

załoŜeń. W odniesieniu do konstytucyjnej zasady zrównowaŜonego rozwoju załoŜeniem

fundamentalnym jest stwierdzenie - waloryzacja terenu ma słuŜyć ekorozwojowi.

W niniejszej pracy kaŜdy waloryzowany zwarty teren w obrębie makroregionu

określam terminem obszar, a jakąkolwiek analizowaną jego część - terminem podobszar.

Kolejne załoŜenia moŜna podzielić na dwie grupy: podstawowe i uzupełniające.

ZałoŜenia podstawowe muszą wynikać z idei ekorozwoju i jej umiejscowienia

w relacji środowisko przyrodnicze - człowiek. Związane z tym zaleŜności schematycznie

pokazałem na rys. 1. Uzmysławiają, Ŝe to człowiek - z racji swoich atrybutów (wiedza,

decyzje) - jest szczególnym podmiotem relacji ze środowiskiem przyrodniczym. Z tego

powodu na człowieku spoczywa odpowiedzialność za dysharmonię tej relacji, ze wszystkimi

negatywnymi skutkami takiego stanu. Na nim spoczywa równieŜ odpowiedzialność za jej

harmonię - a zatem takŜe i za dobrobyt. Według dokumentu „Polska 2025” dobrobyt

„oznacza zaspokojenie zarówno potrzeb materialnych, jak i moŜliwości spełnienia dąŜeń do

lepszego Ŝycia w zdrowym środowisku, [...] w środowisku zarówno ukształtowanym przez

przyrodę jak i wytworzonym przez człowieka”. W innej części cytowanego dokumentu

wskazuje się na dobrobyt jako na nadrzędny cel polityki społeczno-gospodarczej państwa.

PowyŜsze spostrzeŜenia ułatwiają i umoŜliwiają sformułowanie następujących

podstawowych załoŜeń, niezbędnych przy konstruowaniu metodyki waloryzacji terenu:

• środowisko moŜna charakteryzować róŜnymi kategoriami jego walorów będącymi

efektem działania praw przyrody i/lub procesów antropogenicznych;

• istotne są takie kategorie walorów środowiska, które mogą utracić swoją wartość

z powodu negatywnych procesów uruchamianych presją człowieka;

• w analizowanym obszarze mogą współwystępować podobszary charakteryzujące się

róŜnymi kategoriami walorów (o właściwych sobie zasięgach przestrzennych);

• kategorie walorów środowiska moŜna ująć w pięć typów walorów środowiska:

• ekologiczny; • rolno-leśny - produkcyjny; • wodny - uŜytkowy; • krajobrazów kulturowych; • miejsc pobytu człowieka.

23

Rys. 1. Idea ekorozwoju w schemacie zaleŜności środowisko przyrodnicze – człowiek

Źródło: opracowanie własne

PODMIOTY ⇓⇓⇓⇓ ⇓⇓⇓⇓ ŚRODOWISKO

PRZYRODNICZE CZŁOWIEK

⇓⇓⇓⇓ ⇓⇓⇓⇓ ⇓⇓⇓⇓ CECHY DZIAŁANIA: ⇓⇓⇓⇓ ⇓⇓⇓⇓ ⇓⇓⇓⇓ ⇓⇓⇓⇓

PRAWA PRZYRODY

⇐⇐⇐⇐

ATRYBUTY

⇒⇒⇒⇒

WIEDZA, DECYZJE

⇓⇓⇓⇓ ⇓⇓⇓⇓ ⇓⇓⇓⇓ PROCESY

NATURALNE

⇐⇐⇐⇐

NATURA PROCESÓW ⇒⇒⇒⇒

PROCESY ANTROPO-GENICZNE

⇓⇓⇓⇓ ⇓⇓⇓⇓ ⇓⇓⇓⇓ ⇓⇓⇓⇓

⇐⇐⇐⇐

EKOSYSTEMY

⇐⇐⇐⇐

EFEKTY

⇒⇒⇒⇒

ŚRODOWISKO KULTUROWE

⇒⇒⇒⇒

⇓⇓⇓⇓

⇓⇓⇓⇓ ⇓⇓⇓⇓ ⇓⇓⇓⇓⇓⇓⇓⇓ NADMIERNA

EKSPANSJA ⇒⇒⇒⇒ DYSHARMONIA ⇐⇐⇐⇐ NADMIERNA ANTROPOPRESJA

⇓⇓⇓⇓ ⇓⇓⇓⇓

⇓⇓⇓⇓ ⇑⇑⇑⇑

⇑⇑⇑⇑ ⇓⇓⇓⇓

⇓⇓⇓⇓ ⇒⇒⇒⇒

⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒⇒

ODPOWIEDZIALNOŚĆ CZŁOWIEKA

⇐⇐⇐⇐⇐⇐⇐⇐⇐⇐⇐⇐⇐⇐⇐⇐⇐⇐⇐⇐⇐⇐⇐⇐⇐⇐⇐⇐

⇐⇐⇐⇐

⇓⇓⇓⇓

⇓⇓⇓⇓

EKOROZWÓJ w ramach

ZRÓWNOWAśONEGOROZWOJU

⇓⇓⇓⇓ SKUTKI

HARMONIJNEGO DZIAŁANIA

DOBRA

JAKO ŚĆ ŚRODOWISKA

śYCIE W DOBROBYCIE I W GODNOŚCI

24

ZałoŜenia uzupełniające nawiązują do obszernej interpretacji konstytucyjnej zasady

zrównowaŜonego rozwoju, zawartej w dokumencie „II Polityka Ekologiczna Państwa”.

Odpowiedni zapis brzmi w nim następująco:

"Podstawowym załoŜeniem zrównowaŜonego rozwoju jest takie prowadzenie polityki

i działań w poszczególnych sektorach gospodarki i Ŝycia społecznego, aby zachować

zasoby i walory środowiska w stanie zapewniającym trwałe, nie doznające uszczerbku,

moŜliwości korzystania z nich zarówno przez obecne jak i przyszłe pokolenia, przy

jednoczesnym zachowaniu trwałości funkcjonowania procesów przyrodniczych oraz

naturalnej róŜnorodności biologicznej na poziomie krajobrazowym, ekosystemowym,

gatunkowym i genowym. Istotą zrównowaŜonego rozwoju jest równorzędne

traktowanie racji społecznych, ekonomicznych i ekologicznych, co oznacza

konieczność integrowania zagadnień ochrony środowiska z polityką w poszczególnych

dziedzinach gospodarki. Zasada zrównowaŜonego rozwoju powinna być przy

realizacji polityki ekologicznej państwa uzupełniona szeregiem zasad pomocniczych

i konkretyzujących, które znalazły zastosowanie w rozwiniętych demokracjach."

Autorzy cytowanego dokumentu, w odniesieniu do ochrony środowiska wymieniają

następujące zasady pomocnicze:

• „przezorność oraz wysoki poziom ochrony środowiska;

• integracja polityki ekologicznej z politykami sektorowymi;

• równy dostęp do środowiska przyrodniczego (tj. sprawiedliwość:

międzypokoleniowa, międzyregionalna i międzygrupowa, oraz równowaŜenie

szans pomiędzy człowiekiem a przyrodą);

• regionalizacja;

• uspołecznienie;

• ‘zanieczyszczający płaci’;

• prewencja;

• stosowanie najlepszych dostępnych technik;

• subsydiarność;

• klauzule zabezpieczające;

• skuteczność ekologiczna i efektywność ekonomiczna w odniesieniu

do inwestycji dla ochrony środowiska”.

25

W związku ze wskazanymi zapisami dokumentu państwowego, przy konstruowaniu

metodyki waloryzacji terenu przyjąłem następujące załoŜenia uzupełniające i wskazałem

powody, które mnie do tego skłoniły. A oto one:

• Wartości podobszarów, w których występują poszczególne kategorie walorów

środowiska, naleŜy dla kaŜdej kategorii określać w takiej samej skali, tj. w przedziale od

>0 do 1. Ułatwi to obliczenia w wersji metodyki uwzględniającej wskaźniki antropopresji.

• „Kluczem” dla określenia wartości podobszarów z walorami typu ekologicznego

(tj. z obiektami przyrodniczymi prawnie chronionymi lub wymagającymi prawnej

ochrony) są:

• wagi analizowanych podobszarów (wynikające z relacji przestrzennej do

podobszarów stanowiących elementy systemu ECONET-PL, chroniącego

dynamizm procesów ekologicznych);

• wartości bioróŜnorodności podobszarów ostoi systemu CORINE biotopes (ostoje

wyodrębniono według jednolitych kryteriów europejskich).

• Określenie wartości podobszaru z walorami typu rolno-leśnego - produkcyjnymi,

w przypadku współistnienia w tym samym miejscu walorów typu ekologicznego, musi

uwzględniać nadrzędność ochrony dóbr ekologicznych nad dobrami produkcyjnymi.

• Określenie wartości podobszarów z walorami typu krajobrazów kulturowych musi

uwzględniać ich podrzędność względem podobszarów o krajobrazie naturalno

-kulturowym, stanowiących integralne elementy podobszarów z walorami typu

ekologicznego. Uwaga ta nie dotyczy podobszarów z Obszarem Światowego Dziedzictwa

Kultury i podobszarów z Obiektami Światowego Dziedzictwa Kultury.

• Podobszary z walorami typu wodnego - uŜytkowymi, reprezentują w niniejszych

rozwaŜaniach walory, które moŜna by określić jako typu surowcowego. ZawęŜenie

problemu do zasobów wód jest celowe. W przypadku bowiem złóŜ - innych niŜ zbiorniki

wód podziemnych - obniŜenie ich wartości w wyniku antropopresji jest niewspółmierne do

presji towarzyszącej ich eksploatacji. MoŜna zatem przyjąć, Ŝe podobszary ich

występowania nie są istotne jako odrębna kategoria walorów środowiska. Ponadto,

w przypadku kopalin podstawowych, są one objęte odrębnymi przepisami o ochronie złóŜ.

• Podobszary z walorami typu wodnego - uŜytkowymi, definiowane są przez podobszary,

w których mogą powstać źródła zanieczyszczenia wód uŜytkowych. W szczególności

dotyczy to regionalnych stref zasilania zbiorników wód podziemnych (leczniczych,

26

wykazujących właściwości lecznicze, słodkich w głównych zbiornikach wód podziemnych

- GZWP i w głównych uŜytkowych poziomach wodonośnych - GUPW). Dotyczy to takŜe

zasilania ujęć komunalnych i przemysłowych wodami powierzchniowymi. W przypadku

wód podziemnych „kluczem” dla określenia wartości stref ich zasilania jest procedura

waloryzacyjna zbiorników słodkich wód podziemnych opisana w „Atlasie

Hydrogeologicznym Polski” (Paczyński [red.] i in. 1995). W przypadku wód

powierzchniowych - jakość i ilość pobieranych wód oraz zasięg zlewni powyŜej ujęć.

• „Kluczem” dla określenia wartości podobszarów z walorami typu miejsc pobytu

człowieka są polskie normy dotyczące hałasu komunikacyjnego (PN-87/B02151/01

i PN-87/B02151/02). Precyzyjniej rozróŜniono w nich poszczególne kategorie

podobszarów (stałego pobytu ludzi) niŜ w normatywach dotyczących innych czynników

antropopresyjnych (np. w normach jakości powietrza atmosferycznego).

• „Kluczem” dla tworzenia obiektów graficznych komputerowej bazy danych

analizowanych obszarów są publikowane materiały kartograficzne (i inne publikowane

dane). NaleŜy je powiązać z rastrami (elektroniczną wersją podkładów topograficznych).

Proponuję pracę z uŜyciem rastrów o skalach 1:100 000 lub 1:50 000, zalecanych

w planowaniu przestrzennym dla rozwaŜań o charakterze strategicznym. NaleŜy wybrać

jednolitą skalę rastra dla kaŜdego analizowanego obszaru.

Przyjęte załoŜenia uprawniają do sformułowania następującej definicji:

Miarą waloryzacji terenu dla potrzeb ekorozwoju jest stopień kumulowania się w nim

tych kategorii jego walorów, które w wyniku antropopresji mogą utracić lub obniŜyć

swoją wartość.

Takie ujęcie problemu pozwala wskazać dwie wersje metodyki waloryzacji terenu dla potrzeb

ekorozwoju:

• wstępną, umoŜliwiającą ocenę wartości analizowanego obszaru bez uwzględniania

lokalizacji źródeł antropopresji (metodyka waloryzacji terenu);

• aplikacyjną, uwzględniającą dodatkowo oddziaływania określonego źródła lub źródeł

antropopresji - za pomocą wskaźników antropopresji (metodyka bonitacji terenu).

27

2.2. Opisy metod określania wartości walorów głównych komponentów

środowiska

Istotą metodyki waloryzacji terenu jest obliczanie skumulowanych wartości kategorii

walorów środowiska analizowanego obszaru. NaleŜy je odnieść do kolejnych podobszarów

„n” , tj. pól sieci obliczeniowej, którą ten obszar trzeba pokryć. Sieć, o rzeczywistym boku

kwadratu równym 100 m, pozwoli w zadawalający sposób ujednolicić informacje o obiektach

graficznych (podobszarach występowania danej kategorii waloru środowiska). Informacje te

będą pochodziły z dokumentów katrograficznych o róŜnych skalach. Wspomniane obiekty

graficzne utworzą warstwy tematyczne map analizowanych obszarów. Sieć obliczeniowa

pozwoli łączyć poszczególne obiekty graficzne z odpowiednimi rekordami bazy danych,

tj. z informacjami o obiektach. Informacje te będą zawarte w komputerowych bazach danych,

tworzonych w ramach metodyki odrębnie dla kaŜdego analizowanego obszaru.

Wartość podobszaru „n” moŜna wyrazić następującym ogólnym wzorem:

∑= KŚPn n (1)1

Poszczególne symbole oznaczają:

Pn - wartość podobszaru „n” ;

KŚn - wartość kolejnej kategorii waloru środowiska w podobszarze „n” .

Dla czytelniejszego obrazu waloryzacji analizowanego obszaru proponuję, aby

posługiwać się względnymi wartościami jego podobszarów „n”. WyraŜa to wzór:

max

/ P

PP n

wzn = (2)


Pn/wz - względna wartość podobszaru „n” ;

Pn - wartość podobszaru „n” ;

Pmax - maksymalna wartość podobszaru (zostanie określona empirycznie

i podana przy opisie zastosowania metodyki waloryzacji terenu).

1 Wzory zacytowane w niniejszej dysertacji zostały opracowane przez autora i opublikowane w pracy A. Maneckiego, red., i in. (2000)

28

Dowolny obszar analizy zostanie zatem podzielony na podobszary „n” (względnych

wartości kumulowania się w nich róŜnych walorów). Utworzone podobszary moŜna połączyć

w zespoły o określonych interwałach wartości Pn/wz i nadać im orientacyjną skalę opisową.

Pozwoli to sugestywniej zobrazować wartość analizowanego obszaru. Proponuję następujące

skale wartości (punktową i opisową):

>0,0÷0,2 bardzo mała;

>0,2÷0,4 mała;

>0,4÷0,6 średnia;

>0,6÷0,8 duŜa;

>0,8÷1,0 bardzo duŜa.

Integralnym elementem metodyki waloryzacji terenu jest opracowanie kilku metod

pomocniczych. UmoŜliwiają one:

• określenie (jeśli wymaga to dodatkowej procedury obliczeniowej),

• oszacowanie (jeśli wystarczające są przesłanki nie wymagające dodatkowych procedur

obliczeniowych)

wartości KŚn (wzór (1)) - podobszarów z poszczególnymi kategoriami walorów środowiska.

2.2.1. Walory ekologiczne

Skuteczna ochrona walorów przyrodniczo-krajobrazowych środowiska jest zadaniem

złoŜonym i bardzo trudnym. Ochrona wskazanych walorów realizowana jest w ramach

krajowego systemu tzw. ochrony konserwatorskiej. Podejmowane w ramach niej działania

jeszcze niedawno charakteryzowała swoista statyczność. Koncentrowały się one w obrębie

izolowanych enklaw. DostrzeŜono, Ŝe enklawy te spełniają kluczową rolę w całości

funkcjonowania ekosystemu przyrodniczego. DostrzeŜono takŜe znaczenie połączeń pomiędzy

takimi enklawami. Stopniowo zmieniło to ów umownie statyczny stan działań i w ostatnich

latach pojawił się postulat nowej jakości w ochronie przyrody - dynamiki ochrony. Wykracza

ona poza tradycyjne obszary prawnie chronione; pozwala to wskazać w środowisku nową

jakość - walory ekologiczne.

W Polsce funkcjonuje Wielkoprzestrzenny System Obszarów Chronionych (WSOCh).

Stanowi on pierwsze ogniwo dla kreowania nowej jakości - wspomnianych walorów

29

ekologicznych środowiska, uwzględniających dynamikę ekosystemów w obszarach

chronionych prawem lub wymagających takiej ochrony (według wskazań specjalistów).

Jeszcze dalej idącym przedsięwzięciem w tym zakresie była idea utworzenia systemu ochrony

dziedzictwa przyrodniczego Wspólnoty Europejskiej. Zmierzała ona do dynamicznego

sterowania procesami zachodzącymi w środowisku przyrodniczym. Uwzględniała przy tym

załoŜenia Paneuropejskiej Strategii RóŜnorodności Biologicznej i Krajobrazowej na lata

1996-2000, przyjęte na konferencji ministrów ochrony środowiska w Sofii w 1995 r.

Postulowano równieŜ utworzenie Paneuropejskiej Sieci Ekologicznej (PEEN). Efektem

realizacji tych zamierzeń jest tworzenie (na wniosek Rady Europy) od 1992 r. Europejskiej

Sieci Ekologicznej (EECONET) - Kozłowski (1996). W pracach tych od 1993 r. uczestniczy

takŜe Polska, a ich efektem była Koncepcja Krajowej Sieci Ekologicznej ECONET-PL

(Liro [red.], Szacki [red.] i in. 1995).

W ostatnich latach, w zatwierdzanych miejscowych planach zagospodarowania

przestrzennego uwzględniane są elementy sieci ECONET-PL. Warto zatem krótko

przypomnieć strukturę systemu EECONET. System ten składa się z obszarów węzłowych

połączonych korytarzami ekologicznymi. Obszary węzłowe to tereny o duŜej róŜnorodności

gatunków, form krajobrazowych i siedlisk (zwłaszcza w biocentrach tych obszarów).

Biocentra otoczone są strefami buforowymi, tj. terenami, w których działania ochronne mają

polegać na optymalizowaniu form gospodarowania, w celu zachowania istniejących

i przywrócenia utraconych wartości przyrodniczych (Kozłowski 1996).

W odróŜnieniu od innych systemów chroniących walory ekologiczne, najbardziej

charakterystyczną cechą systemu EECONET jest wspomniane połączenie obszarów

węzłowych korytarzami ekologicznymi, umoŜliwiające rozprzestrzenianie się gatunków

pomiędzy nimi.

Węzły i korytarze lokalnie uzupełniane są obszarami wymagającymi unaturalnienia,

tj. odtworzenia poprzednich układów przyrodniczych (zniszczonych) oraz wprowadzenia

proekologicznych form gospodarki (ibidem).

Autorzy koncepcji sieci ECONET-PL w biocentrach w zrozumiały sposób wskazali na

dzisiejsze obszary najwyŜszej rangi w krajowym Wielkoprzestrzennym Systemie Obszarów

Chronionych - na parki narodowe oraz rezerwaty przyrody (zwłaszcza ścisłe). Na obszary te

(i inne) naleŜy dzisiaj spojrzeć w nowy sposób. Szansą weryfikacji ich wartości jest tworzony

w Europie system ostoi CORINE biotopes - ostoi o kluczowym znaczeniu dla utrzymania

bioróŜnorodności kontynentu. Buduje się go w oparciu o jednakowe kryteria w skali Europy

- kryteria zobiektywizowane. Zespół A. Dyduch-Falniowskiej (1999) oceniał iŜ do końca

30

ubiegłego wieku w Polsce ostoje, o których mowa, wyznaczono w około 80% w stosunku do

całości tego potencjału przyrodniczego naszego kraju.

Ze względu na szczególną rolę ostoi w ekosystemie, poniŜej przytaczam

najwaŜniejsze informacje o kryteriach ich tworzenia dla realizowania funkcji ochronnych.

Charakterystyki ostoi (rys. 2) zawarte są w banku danych systemu CORINE biotopes (Dyduch

-Falniowska i in. 1999). Symbole graficzne uŜyte dla scharakteryzowania ostoi oznaczają:

• motywy ich utworzenia

i/lub

• obecność w nich od 1 [ ] do ponad 11 [ ] siedlisk kluczowych.

Znak graficzny „motywu” ostoi informuje o obecności na jej obszarze:

• gatunku lub gatunków umieszczonych na europejskich listach CORINE

(flory [ ], bezkręgowców [ ], ryb [ ], płazów [ ], gadów [ ], ptaków [ ],

kolonii bocianów [ ], ssaków [ ], kolonii nietoperzy [ ], fauny [ ]);

• zbiorowiska lub zespołu roślinnego o znaczeniu europejskim [];

• siedliska wraŜliwego, zanikającego lub zagroŜonego [ ];

• unikatowej rzeźby terenu lub cennych form geomorfologicznych [ ];

• krajobrazu zbliŜonego do pierwotnego lub zrównowaŜonego układu

przestrzennego elementów przyrodniczych i antropogenicznych tworzących

pewną całość ekologiczną [ ];

• stanowiska archeologicznego albo paleontologicznego [ ].

Siedliska kluczowe powinny być otoczone szczególną troską, gdyŜ mają unikatową

wartość ze względu na:

• bardzo ograniczony zasięg;

• szczególne wymagania ekologiczne;

• duŜą podatność na antropopresję.

Symbole graficzne dwóch innych pól bazy danych systemu CORINE biotopes

opisywały ostoję takŜe jako potencjalny element sieci NATURA 2000. Oznaczało to obecność:

31

• gatunków objętych Dyrektywą o Ochronie Naturalnych Siedlisk Fauny i Flory (Dyrektywa

Habitatowa - aneks II. i IV.) i Dyrektywą Rady Europy o Ochronie Dzikich Ptaków

(Dyrektywa Ptasia - aneks I. i II.) - analogiczne znaki graficzne jak dla pola „motyw”;

• od 1 [ ] do ponad 16 [ ] siedlisk objętych aneksem I. Dyrektywy Habitatowej.

Ówczesne potencjalne elementy sieci NATURA 2000 były obszarami przyrodniczymi

o najwyŜszej wartości przyrodniczej w Europie. Wyznaczono je, podobnie jak pozostałe

ostoje systemu CORINE biotopes, według zobiektywizowanej procedury obowiązującej

w krajach europejskich. Uwzględniała ona specyfikę przyrodniczą róŜnych regionów Europy.

W początku 2004 r. część spośród potencjalnych elementów sieci NATURA 2000 utworzyła

zręby polskiej części tego systemu:

• Obszary Specjalnej Ochrony (OSO) gatunków objętych Dyrektywą Ptasią.

Proces tworzenia kolejnych, a takŜe

• Specjalnych Obszarów Ochronnych (SOO), wyróŜnianych na podstawie

Dyrektywy Siedliskowej wśród Obszarów o Znaczeniu Wspólnotowym (OZW),

był dość burzliwy i według jednej z kolejnych wersji miał się zakończyć w 2010 r. Wśród

zatwierdzonych OSO i SOO znalazły się takŜe obiekty z dwóch krajowych Shedow list

(z 2006 i 2008 r.). Obiekty systemu NATURA 2000 dzisiaj, to ostatecznie efekt kompromisu

przyrodników i władz lokalnych; zgodnie z przyjętą w Europie procedurą ich tworzenia. Stąd,

zdarzają się odstępstwa od obiektywnych kryteriów ich wyboru, co nie w pełni zadowala obie

strony. Zdaniem A. Dyduch-Falniowskiej i M. Makomaskiej-Juchniewicz (1999),

w początkowej fazie tworzenia był to najbardziej kompleksowy program budowy spójnego

europejskiego systemu obszarów chronionych. Jednocześnie, najlepiej - jak dotychczas

- przygotowany do wdroŜenia legislacyjnie i politycznie. Stopniowo system ten będzie

weryfikowany; będzie się takŜe przekształcał w sieć ochronną.

Rys. 2. Przykład informacji o ostoi w bazie danych systemu CORINE biotopes

Źródło: Dyduch-Falniowska i in. 1999

32

a) metoda określania wartości przestrzennych elementów systemów ochrony

przyrody

Określając wartości podobszarów z walorami typu ekologicznego, naleŜy uwzględnić

fakt przenikania się na terenie Polski róŜnych elementów strukturalnych wspomnianych

czterech wielkoobszarowych systemów ochrony środowiska przyrodniczego (w istocie

ochrony walorów ekologicznych): Wielkoprzestrzennego Systemu Obszarów Chronionych

(WSOCh), systemu ECONET-PL, systemu CORINE biotopes, oraz potencjalnych elementów

systemu NATURA 2000 — rzeczywistych jedynie w początkowej fazie ich tworzenia

w Polsce (obecnie przenikają one wszystkie wymienione systemy). Zasadnicze relacje

pomiędzy nimi (dla czytelności, z pominięciem obecnych zasięgów obszarów

NATURA 2000), pokazałem na rys. 3. Ranga danego systemu generalnie wzrasta w kierunku

środka schematu. W odniesieniu do systemu ECONET-PL wyŜsza jest w jego lewej części

(elementy o randze międzynarodowej). Niektóre ostoje systemu CORINE biotopes,

o stosunkowo niewielkich powierzchniach, nie zawierają się w obrębie elementów

strukturalnych pozostałych systemów. Zdarza się to wyjątkowo. Faktu tego nie uwzględniłem

na rycinie, takŜe dla jej większej czytelności.

W rzeczywistości, wewnętrzna struktura wielu podobszarów wynika z przenikania się

w nich elementów róŜnych systemów ochrony walorów ekologicznych. W tabeli 1

zestawiłem takie podobszary w rubryce „kategoria waloru ekologicznego”. Wskazałem

jedynie najczęściej występujące struktury. Przedostatnia z wymienionych kategorii

- zabytkowe parki - wzbogaca wartość podobszarów przedstawionych na rys. 3. Kategoria ta

występuje takŜe w odrębnych podobszarach (poza wskazanymi na rycinie). NaleŜało ją

uwzględnić w rozwaŜaniach o walorach ekologicznych, gdyŜ zabytkowe parki są swoistymi

enklawami przyrodniczymi. Formalnie, chronione są jako specyficzne dobro kulturowe.

Kategoria wskazana w ostatniej rubryce tabeli 1 obejmuje rezerwaty przyrody,

pomniki przyrody i uŜytki ekologiczne znajdujące się poza wielkosystemowymi obszarami

ochrony walorów ekologicznych. Ich wartość nie została zweryfikowana przez system

CORINE biotopes (lub została zweryfikowana negatywnie). Z uwagi na obecny status prawny

muszą one być uwzględnione w rozwaŜaniach. Przypisuję im taką samą wartość jak parkom

krajobrazowym i zabytkowym parkom (w tab. 1 odpowiednio pozycje 7b i 8).

33

Rys. 3. Schemat ochrony ekologicznych walorów środowiska w Polsce (powiązanie systemów krajowych z systemami europejskimi)

Pominięto: obszary NATURA 2000, których w systemie CORINE biotopes nie wskazano jako potencjalnych,

nieliczne ostoje CORINE biotopes wykraczające obszarem poza wskazane granice, zabytkowe parki – chronione prawnie jako obiekty dziedzictwa kulturowego.


Elementy systemu NATURA 2000 wyodrębnione z systemu

CORINE biotopes (Obszary Szczególnej Ochrony, Specjalne Obszary Ochronne)

Elementy systemu CORINE biotopes (ostoje: kompleksowe, cząstkowe, samoistne)

Eelementy rangi międzynarodowej systemu ECONET PL

(obszary węzłowe i korytarze ekologiczne)

Eelementy rangi krajowej systemu ECONET PL

(obszary węzłowe i korytarze ekologiczne)

Biocentra obszarów węzłowych systemu ECONET-PL

Bufory obszarów węzłowych systemu ECONET-PL

Wielkoprzestrzenny System Obszarów Chronionych (parki narodowe, parki krajobrazowe, ich strefy ochronne, strefy chronionego krajobrazu)

34

Tabela 1

Kategorie walorów ekologicznych i ich wagi przyjęte arbitralnie

L.p.

Kategoria waloru ekologicznego

Ranga w sieci ECONET-PL:

m - między-narodowa

k - krajowa

Waga /w/

1. Ostoja CORINE biotopes z potencjalnym elementem systemu NATURA 2000

w biocentrum obszaru węzłowego sieci ECONET-PL

m

1,0

k 0,9

2. Ostoja CORINE biotopes z potencjalnym elementem systemu NATURA 2000 w buforze obszaru węzłowego sieci ECONET-PL

m

1,0

k 0,9 3. Ostoja CORINE biotopes

bez potencjalnych elementów systemu NATURA 2000 w biocentrum obszaru węzłowego sieci ECONET-PL

m

0,9


bez potencjalnych elementów systemu NATURA 2000 w buforze obszaru węzłowego sieci ECONET-PL

m

0,9


bez potencjalnych elementów systemu NATURA 2000 w korytarzu ekologicznym sieci ECONET-PL

m

1,0

k 0,9 6. Korytarz ekologiczny sieci ECONET-PL

poza ostoją CORINE biotopes

m

1,0 k 0,9

7. Element Wielkoprzestrzennego Systemu Obszarów Chronionych lub ostoja CORINE biotopes

poza obszarem sieci ECONET-PL:

a) park narodowy lub ostoja CORINE biotopes

-

0,8 b) park krajobrazowy - 0,7 c) strefa ochronna parku krajobrazowego - 0,6 d) obszar chronionego krajobrazu - 0,5

8. Zabytkowy park poza obszarem sieci ECONET-PL

-

0,7

9. Rez. przyrody, pomnik przyrody, uŜytek ekologiczny - poza obszarem sieci ECONET-PL

oraz ostojami CORINE biotops i elementami Wielkoprzestrzennego Systemu Obszarów Chronionych

lub w projektowanych jego elementach poza siecią ECONET-PL

-

0,7

Źródło: R. Skrzypczak (2000)

35

Kategorie wskazane w tabeli 1 nie zostały ułoŜone ściśle hierarchicznie. O ich

znaczeniu w ekosystemie, a zatem i o ich rzeczywistej hierarchii, decyduje wartość

poszczególnych kategorii. Proponuję, aby wartość podobszaru, w którym występuje kategoria

„n” waloru ekologicznego (En), obliczać następująco:

2

WBOwEn

+= (3)


w - waga podobszaru z analizowaną kategorią „n” waloru ekologicznego;

WBO - wartość bioróŜnorodności tego podobszaru.

Wagi „w” dla poszczególnych kategorii walorów ekologicznych określiłem kierując

się następującymi załoŜeniami:

• Wewnętrzną hierarchicznością elementów strukturalnych systemów ochrony walorów

ekologicznych, istniejących lub wprowadzanych w Polsce (rys. 3).

• Zewnętrzną hierarchicznością systemów ochrony walorów ekologicznych (rys. 3).

NajwyŜsze znaczenie przypisałem podobszarom o randze międzynarodowej

i jednocześnie najcenniejszym z punktu widzenia jednolitych kryteriów europejskich

(tab. 1, l.p. 1 i 2). Ujmują one elementy strukturalne trzech spośród czterech systemów

- róŜne formalnie. Równie wysokie znaczenie przypisałem korytarzom ekologicznym

pomiędzy nimi (tab. 1, l.p. 5 i 6);

• ToŜsamością wag biocentrów i buforów systemu ECONET-PL, jeśli obszarowo

odpowiadają im ostoje CORINE biotopes wyznaczone według jednolitych kryteriów

europejskich (tab. 1, l.p. 3 i 4);

• Nadrzędnością wag podobszarów w obrębie sieci ECONET-PL, dla których moŜna

określić wartość bioróŜnorodności (tab. 1, l.p. 1-6). Uznaniem podrzędności wag ostoi

CORINE biotopes poza tą siecią (tab. 1, l.p. 7a) i innych obszarów, dla których nie da się

określić wartości bioróŜnorodności (tab. 1, l.p. 7a - dotyczy parku narodowego, 7b-d,

8 i 9).

36

b) metoda określania wartości najcenniejszych enklaw (bioróŜnorodności

ostoi przyrody) w systemach ochrony przyrody

Informacje zawarte w banku danych systemu CORINE biotopes umoŜliwiają

określenie wartości bioróŜnorodności podobszarów z ostojami przyrody. Proponuję, aby

wartość bioróŜnorodności ostoi (WBO) obliczać korzystając z następującego wzoru ogólnego:

maxSG

SGWBO ∑= (4)


SG - symbol graficzny w charakterystyce ostoi zawartej w banku danych systemu

CORINE biotopes (Dyduch-Falniowska i in. 1999);

SGmax - maksymalna ilość symboli graficznych w charakterystyce ostoi zawartej

w banku danych systemu CORINE biotopes (Dyduch-Falniowska i in. 1999),

tj. w odniesieniu do najcenniejszej pod tym względem ostoi w kraju.

Na ogół większa bioróŜnorodność występuje w ostojach o powierzchni do 1 km2

(100 ha) niŜ na takich samych powierzchniach w ostojach zajmujących rozległe terytoria.

W efekcie, skutki antropopresji są bardziej dotkliwe w tych małych ostojach. Z tego powodu

proponuję, aby w obliczeniach przyjmować skorygowaną wartość WBO. Wymaga to

przyjęcia skorygowanych wartości SG (takŜe SGmax) w sposób następujący:

∑ += SGWSGSGa (5)

∑ += SGKSGSGb (6)


a - dla ostoi o powierzchni ≤ 100 ha;

b - dla ostoi o powierzchni > 100 ha;

37

SGW - symbole graficzne dodatkowo wybrane z charakterystyki analizowanej

ostoi (spośród wskazanych tam kategorii: krajobraz, siedlisko,

zbiorowisko, siedlisko kluczowe, siedlisko NATURA 2000);

SGK - symbol graficzny krajobrazu dodatkowo wybrany z charakterystyki

ostoi.

W obu przypadkach symbole graficzne, liczone po raz drugi, wskazują na szczególnie

wartościowe cechy analizowanych ostoi i jednocześnie na ich potencjalnie najwyŜszą

wraŜliwość na antropopresję.

NaleŜy uwzględnić fakt, Ŝe ostoje cząstkowe wyróŜnione w obszarze ostoi

kompleksowych (Dyduch-Falniowska i in. 1999) są z kolei ich najcenniejszymi fragmentami,

niezaleŜnie od wielkości swoich powierzchni. W związku z tym, uwzględniając wzory (5)

i (6), wzór (4) przybierze następującą postać szczegółową:

37//// ∑∑ +

= baCZbaK SGSGWBO (7)


ΣSGK/a/b - suma symboli graficznych ostoi (samoistnej) lub ostoi kompleksowej (przy

powierzchni a≤100 ha wyliczona wg wzoru (5), przy powierzchni b>100 ha

wyliczona wg wzoru (6));

ΣSGCZ/a/b - suma symboli graficznych ostoi cząstkowej w ostoi kompleksowej (przy

powierzchni a≤100 ha wyliczona wg wzoru (5), przy powierzchni b>100 ha

wyliczona wg wzoru (6));

37 = (ΣSGKx/b+ΣSGCZx/b)max - maksymalna w kraju wartość ostoi x;

Ze względu na bioróŜnorodność, najcenniejszą ostoją w Polsce jest ostoja cząstkowa

442t Dolina Prądnika w Ojcowie2 o powierzchni >100 ha (ΣSGCZx/b), połoŜona w obrębie

ostoi kompleksowej 442 Jura Krakowsko-Częstochowska (ΣSGKx/b).

2 Symbol i nazwa ostoi wg Dyduch-Falniowskiej i in. (1999).

38

2.2.2. Walory rolno-leśne (produkcyjne — w systemach ochrony przyrody

i poza nimi) - metoda określania ich wartości

Gleby wymagające szczególnej ochrony

Podobszary z glebami bardzo dobrymi i dobrymi wymagają szczególnej ochrony.

Występują w nich następujące kompleksy produkcyjne: pszenny bardzo dobry i dobry na

glebach klas I i II, pszenny wadliwy na glebach klas III i IV, oraz Ŝytni bardzo dobry na

glebach III i IV klasy (Warunki... 1979). W skali kraju występuje korzystne saldo ilości

gruntów rolnych. Z tego powodu, w przypadku pozostałych typów gleb moŜna przyjąć iŜ nie

wymagają one ochrony i bez przeszkód mogą być wykorzystywane w celach nierolniczych.

MoŜna zatem wyłączyć je z rozwaŜań strategicznych, którym ma słuŜyć opisywana metodyka

waloryzacji.

W dowolnym analizowanym obszarze, gleby wymagające szczególnej ochrony mogą

występować na bezleśnych podobszarach o walorach ekologicznych jak i na bezleśnych

podobszarach pozbawionych takich walorów. Określenie wartości tych gleb powinno

w pierwszym przypadku wynikać z konieczności podporządkowania ich funkcji produkcyjnej

potrzebie ochrony walorów ekologicznych. W konsekwencji, oznacza to konieczność

prowadzenia w takich podobszarach gospodarki ekstensywnej. W drugim przypadku, tj. poza

podobszarami o walorach ekologicznych, takie ograniczenia nie występują. Gospodarka

ekstensywna powinna dotyczyć tam jedynie terenów, na których uzasadniona jest potrzebą

ochrony gleb przed prowadzeniem na nich rabunkowej gospodarki rolnej, mogącej

doprowadzić do okresowego lub trwałego obniŜenia ich jakości.

Proponuję, aby wartość 0,5 pkt nadać podobszarom z glebami wymagającymi

szczególnej ochrony i objętym rygorami ochrony walorów ekologicznych (lub wymagającym

objęcia nimi), a wartość 1,0 pkt podobszarom z glebami wymagającymi szczególnej ochrony,

tam gdzie takie rygory ochrony są zbędne.

Aby uczytelnić przyjętą powyŜej zasadę, warto zwrócić uwagę, Ŝe wartość 0,5 pkt

równa jest hipotetycznej wartości podobszarów z kategoriami walorów ekologicznych

o najwyŜszych wagach (rozdz. 2.2.1.a, tab. 1), tj. gdyby nie uwzględniono wartości ich

bioróŜnorodności. Alternatywnie dotyczyłoby to:

• elementów systemu NATURA 2000 wyodrębnionych z ostoi CORINE biotopes

i występujących w sieci ECONET-PL w obszarach węzłowych o randze

39

międzynarodowej (wartość bioróŜnorodności takich elementów zawsze jest większa od

zera i dlatego podobszary z nimi zawsze mają wartość > 0,5 pkt);

• ostoi CORINE biotopes występujących w sieci ECONET-PL w korytarzach

ekologicznych o randze międzynarodowej (ich wartości zawsze będą > 0,5 pkt),

• korytarzy ekologicznych rangi międzynarodowej, naleŜących do systemu ECONET-PL,

w których nie ma ostoi CORINE biotopes (ich wartości wynoszą 0,5 pkt).

Sady, plantacje, lasy i lasy w stanie zmian, rybne stawy hodowlane

Analogiczne zasady oceny wartości i punktację, jak dla podobszarów z glebami

wymagającymi ochrony, proponuję dla podobszarów o innych funkcjach produkcyjnych:

sadów, plantacji, lasów naturalnych oraz rybnych stawów hodowlanych. Oznacza to:

0,5 pkt - w podobszarach objętych rygorami ochrony walorów ekologicznych; 1,0 pkt - poza

nimi. Dla podobszarów z lasami produkcyjnymi w stanie zmian proponuję obniŜyć wskazane

wartości o połowę. Wówczas wartość 0,25 pkt pozostanie mniejszą niŜ wartość parku

krajobrazowego, a większą niŜ jego strefy ochronnej, gdy występują one poza siecią

ECONET-PL. Wartość 0,5 pkt będzie równa wartości korytarza ekologicznego o randze

międzynarodowej poza ostojami CORINE biotopes (por. rozdz. 2.2.1.a, tab. 1 i wzór (3)).

2.2.3. Walory wodne (uŜytkowe - terenów chroniących zasoby i ujęcia wód)

Presja człowieka moŜe obniŜyć walory środowiska wodnego. Stanowią je: wodne

akweny hodowlane oraz zasoby wód uŜytkowych, a takŜe związane z akwenami wodnymi

zasoby przyrodnicze.

Specyficznym aspektem uŜytkowania wód jest ich wykorzystanie do hodowli ryb. Ten

walor środowiska wodnego uwzględniłem oszacowując wartość podobszarów z rybnymi

stawami hodowlanymi. Potraktowałem je jako kategorię walorów środowiska typu rolno

-leśnego - produkcyjną.

W ramach określania wartości bioróŜnorodności ostoi systemu CORINE biotopes

uwzględniłem wartości zasobów przyrodniczych, związane z akwenami wodnymi.

W niniejszym rozdziale uwagę skoncentrowałem na wartości podobszarów, które

chronią wody jako walor uŜytkowy, tj. chronią jakość zasobów wód uŜytkowych: leczniczych,

40

komunalnych i przemysłowych. Ich zbiorniki i obszary zasilania mogą znaleźć się w zasięgu

presji człowieka.

ZaleŜnie od rangi zbiornika wód podziemnych rozróŜniam:

• obszary wymagające ochrony;

• strefy wymagające ochrony.

Obszary, dotyczą głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP). Zostały one

wskazane przez zespół A.S. Kleczkowskiego (1990). Strefy dotyczą głównych uŜytkowych

poziomów wodonośnych (GUPW), tj. jednostek wodno-gospodarczych Regionalnych

Zarządów Gospodarki Wodnej (RZGW). W nawiązaniu do rozróŜnień prezentowanych

w Atlasie Hydrogeologicznym Polski (Paczyński [red.] i in. 1995), niezaleŜnie od rangi

zbiornika (GZWP lub GUPW), strefy dotyczą teŜ poziomów stanowiących główne lub jedyne

źródło zaopatrzenia komunalnego w obszarach deficytowych oraz stref alimentacyjnych

duŜych ujęć komunalnych. Ponadto, zarówno w odniesieniu do obszarów jak i do stref,

wyróŜniam dwa stopnie wymaganej w nich ochrony wód podziemnych, pozostając przy

rozróŜnieniu i nazewnictwie zastosowanym przez zespół A.S. Kleczkowskiego (1990):

• najwyŜszy stopień ochrony;

• wysoki stopień ochrony.

Proponuję, aby w przypadku wód podziemnych wyodrębnić następujące podobszary

regionalnych stref ochrony poziomów wodonośnych, jako odrębne kategorie walorów

środowiska typu wodnego - uŜytkowych:

[1] w odniesieniu do wód leczniczych lub wód wykazujących właściwości lecznicze

(tj. typów wód wymienianych w aktach prawnych, które obowiązywały od 2001 r.):

• obszary wymagające najwyŜszej ochrony (ONO) zasilania wód leczniczych, a gdy nie są

one udokumentowane to obszary górnicze takich wód;

• obszary wymagające wysokiej ochrony (OWO) zasilania wód leczniczych, a gdy nie są

one udokumentowane to obszary górnicze takich wód;

41

• obszary wymagające najwyŜszej ochrony (ONO) zasilania wód wykazujących właściwości

lecznicze;

• obszary wymagające wysokiej ochrony (OWO) zasilania wód wykazujących właściwości

lecznicze;

[2] w odniesieniu do wód słodkich z głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP)

wymagających szczególnej ochrony (Kleczkowski [red.] i in. 1990):

• obszary wymagające najwyŜszej ochrony (ONO) głównych zbiorników wód podziemnych

(GZWP);

• obszary wymagające wysokiej ochrony (OWO) głównych zbiorników wód podziemnych

(GZWP);

[3] w odniesieniu do wód słodkich w jednostkach wodno-gospodarczych Regionalnych

Zarządów Gospodarki Wodnej (RZGW) i w innych jednostkach podobnego typu

(Paczyński [red.] i in. 1995):

• strefy wymagające najwyŜszej ochrony (SNO) głównych stref alimentacyjnych

dla izolowanych poziomów z wodami o dobrej i trwałej jakości, występujących w obrębie

głównych uŜytkowych poziomów wodonośnych (GUPW);

• strefy wymagające najwyŜszej ochrony (SNO) stref alimentacyjnych duŜych ujęć

komunalnych występujących w głównych uŜytkowych poziomach wodonośnych (GUPW)

lub w głównych zbiornikach wód podziemnych (GZWP);

• strefy wymagające wysokiej ochrony (SWO) izolowanych poziomów o ograniczonych

zasobach, lecz o dobrej i trwałej jakości wód, występujących w głównych uŜytkowych

poziomach wodonośnych (GUPW);

• strefy wymagające wysokiej ochrony (SWO) wód stanowiących główne lub jedyne źródło

zaopatrzenia komunalnego w obszarach deficytowych, występujących w obrębie głównych

uŜytkowych poziomów wodonośnych (GUPW) lub w głównych zbiornikach wód

podziemnych (GZWP);

• w rejonach moŜliwej ingresji wód morskich, solanek lub wód zanieczyszczonych:

42

• strefy wymagające najwyŜszej ochrony (SNO) głównych stref alimentacyjnych

izolowanych poziomów z wodami dobrej jakości w obrębie głównych uŜytkowych

poziomów wodonośnych (GUPW);

• strefy wymagające najwyŜszej ochrony (SNO) stref alimentacji duŜych ujęć

komunalnych występujących w głównych uŜytkowych poziomach wodonośnych

(GUPW) lub w głównych zbiornikach wód podziemnych (GZWP);

• strefy wymagające wysokiej ochrony (SWO) głównych stref alimentacyjnych

izolowanych poziomów z wodami dobrej jakości, ale o ograniczonych zasobach,

występujących w głównych uŜytkowych poziomach wodonośnych (GUPW);

• strefy wymagające wysokiej ochrony (SWO) zbiorników wszystkich innych wód

uŜytkowych poza wymienionymi powyŜej a występujących w głównych

uŜytkowych poziomach wodonośnych (GUPW).

Lista kategorii walorów środowiska typu wodnego - uŜytkowych, przedstawiona

powyŜej, wymaga poszerzenia. Proponuję, aby uzupełnić ją o podobszary:

• regionalnych stref ochrony zlewni rzek powyŜej komunalnych ujęć wód

powierzchniowych;

• regionalnych stref ochrony zlewni rzek powyŜej przemysłowych ujęć wód

powierzchniowych.

Wartości wymienionych kategorii walorów środowiska zostaną określone w kolejnych

rozdziałach pracy. W tym celu skorzystam z kryteriów procedury waloryzacyjnej słodkich

wód podziemnych (Paczyński [red.] i in. 1995). Jej ogólne załoŜenia przytaczam poniŜej, aby

nie powtarzać ich kaŜdorazowo przy opisie kolejnych metodyk.

Procedura określania wartości analizowanego poziomu wodonośnego uwzględnia

• wśród kryteriów głównych:

• cztery klasy jakości wody,

• trzy stopnie izolacji poziomu wodonośnego;

43

• wśród kryteriów uzupełniających:

• dostępność wód powierzchniowych jako alternatywnego źródła zaopatrzenia,

• deficytowość obszaru, wyraŜoną stanem rezerw zasobów wód podziemnych.

Wskaźniki przeliczeniowe pozwalają ustalić:

• relację analizowanego poziomu wodonośnego do innych poziomów

wodonośnych w kraju lub w regionie;

• relację analizowanego poziomu wodonośnego do alternatywnych zasobów

wód powierzchniowych;

• rolę regionalnych stref ochronnych analizowanego poziomu wodonośnego

(tj. ONO i OWO GZWP oraz SNO i SWO GUPW).

a) metoda określania wartości stref ochrony wód mineralnych

W pracy zespołu A.S. Kleczkowskiego (1990) zawarte są kryteria wyznaczania

obszarów wymagających najwyŜszej ochrony (ONO) oraz obszarów wymagających wysokiej

ochrony (OWO) wód podziemnych. Na załączonych do niej mapach wskazano obszary ONO

i OWO w Polsce. Są wśród nich obszary chroniące zbiorniki wód mineralnych. W przypadku,

gdy wody mineralne z tych zbiorników wykorzystywane są w balneoterapii miały na ogół

status wód leczniczych, nadany Rozporządzeniem Rady Ministrów (z 1994 lub 2001 r.).

Rzadziej były to wody dokumentowane od 2002 r. jako wody wykazujące właściwości

lecznicze (Ustawa... 2002).

Przy ocenie wartości wód mineralnych, skorzystałem z procedury waloryzacyjnej

obliczania wartości złóŜ słodkich wód podziemnych (Paczyński [red.] i in. 1995)

- modyfikując ją. Proponuję, aby wartości obszarów ONO i OWO wód mineralnych

(WL-ZL/ONO/OWO) wyliczać w następujący sposób:

max/

//1//

−

−−−−−−

⋅⋅⋅⋅=ONOL

OWOONOZLLWZLLZLLZLLtOWOONOZLL W

QWWW

βα (8)


Wt - wartość wody leczniczej lub wody wykazującej właściwości lecznicze jako

surowca balneologicznego (wartość terapeutyczna);

44

W1L-ZL - jednostkowa wartość zbiornika wód leczniczych lub wód wykazujących

właściwości lecznicze;

αL-ZL - alternatywna dostępność wód tego samego typu chemicznego (leczniczych

lub wykazujących właściwości lecznicze);

βL-ZL - deficytowość obszaru występowania wód leczniczych lub wód wykazujących

właściwości lecznicze;

QW-L-ZL/ONO/OWO - wskaźnik przeliczeniowy dla obszaru ONO lub OWO, weryfikujący

wartość waloryzacyjną (WL) zbiornika wód leczniczych lub zbiornika wód

wykazujących właściwości lecznicze (WL=W1L-ZL⋅αL-ZL⋅βL-ZL) - jak w tabeli 2;

WL/ONO-max = 33,75 - maksymalna wartość obszaru ONO zbiornika wody leczniczej.

Dla wód jako surowca balneologicznego, wyróŜnionych przez R. Skrzypczaka (2002),

proponuję następujące wartości Wt:

1,0 pkt - wody unikatowe lub potencjalnie unikatowe;

0,8 pkt - wody bardzo cenne lub potencjalnie bardzo cenne;

0,5 pkt - wody cenne lub potencjalnie cenne.

Proponuję, aby jednostkową wartość zbiornika wód leczniczych lub zbiornika wód

wykazujących właściwości lecznicze (W1L-ZL) określać podobnie jak w procedurze

waloryzacyjnej dla wód słodkich. NaleŜy zatem uwzględnić trzy stopnie izolacji wód.

PoniewaŜ dla kuracji pitnych jakość tych wód musi być bardzo dobra, a dla kuracji

kąpielowych przynajmniej dobra, stopień izolacji wskazuje na ich potencjalne zagroŜenie

zanieczyszczeniem. Przez analogię do procedury waloryzacyjnej proponuję następującą

punktację:

10 pkt - izolacja dobra, umownie >150 m nadkładu;

7 pkt - izolacja częściowa, umownie 50-150 m;

5 pkt - brak izolacji, do 50 m.

Alternatywną dostępność wód tego samego typu chemicznego (αL-ZL), leczniczych

lub wykazujących właściwości lecznicze, moŜna równieŜ ocenić analogicznie jak

45

w procedurze waloryzacyjnej dla wód słodkich. Proponuję do takiej samej skali punktowej

odnieść następujące sytuacje:

1,00 pkt - dostępne jest inne ujęcie dla tych samych kuracjuszy, bez potrzeby

organizowania specjalnego transportu;

1,25 pkt - udostępnienie innego ujęcia wymaga zorganizowania dla tych samych

kuracjuszy specjalnego transportu;

1,50 pkt - inne ujęcie znajduje się poza zasięgiem tych samych kuracjuszy.

Deficytowość obszaru występowania wód leczniczych lub wód wykazujących

właściwości lecznicze (βL-ZL) - takŜe określana analogicznie jak w procedurze waloryzacyjnej

dla wód słodkich - oznacza:

1,50 pkt - rezerwy zasobowe < 25%;

1,25 pkt - 25-75%;

1,00 pkt - >75%.

Wartości waloryzacyjne zbiorników wód leczniczych i zbiorników wód wykazujących

właściwości lecznicze (WL) są niemal takie same jak wartości W w klasyfikacji waloryzacji

dla zbiorników słodkich wód podziemnych (Paczyński [red.] i in. 1995). Mieszczą się jednak

w czterech interwałach (a nie w pięciu), gdyŜ dla najcenniejszego zbiornika wody mineralnej

wymagającego utworzenia ONO wartość WLmax=11,25. Pominąłem zatem wartość WL=W>15,

a interwał W=10-15 zastąpiłem wartością WL>10.

Wskaźniki przeliczeniowe dla ONO i OWO zbiorników wód mineralnych przyjąłem

przez analogię do wspomnianej klasyfikacji waloryzacji. Dla ONO są to maksymalne

wartości z interwału wartości Qw, a dla OWO - minimalne. Wartości maksymalne dla ONO

odzwierciedlają potrzebę większej ochrony obszaru zasilania zbiornika niŜ w przypadku

utworzenia dla niego OWO. Zespół B. Paczyńskiego (1995) nie podaje wartości Qw dla

W<2,0. Ze względów obliczeniowych, wartości waloryzacyjnej WL=W<2,0 przypisałem dla

ONO wartość QW-L-ZL/ONO=1,0 a dla OWO QW-L-ZL/OWO=0,5. Wartości i wskaźniki zestawiłem

w tab. 2.

Maksymalna wartość zbiornika wody mineralnej - wspomniane WLmax=11,25 - dotyczy

unikatowej wody leczniczej (1,0 pkt). Jej jakość musiała by być bardzo dobra, choć zbiornik

46

mógłby być prawie nie izolowany i dlatego wymagałby utworzenia ONO (5 pkt). Jego

rezerwy zasobowe musiały by być małe (1,5 pkt). Kuracjusze nie mogliby mieć moŜliwości

skorzystania z alternatywnego ujęcia z innego zbiornika (1,5 pkt). Dla takiego zbiornika

wskaźnik przeliczeniowy wynosi QWL/ONO=3,0.

Tabela 2

Wartości waloryzacyjne zbiorników

wód leczniczych i wód wykazujących właściwości lecznicze (WL)

oraz wskaźniki przeliczeniowe ich ONO (QW-L-ZL/ONO) i OWO (QW-L-ZL/OWO)

Wartości waloryzacyjne

Wskaźniki

przeliczeniowe

WL

QW-L-ZL/ONO

QW-L-ZL/OWO

<2,0 1,0 0,5

2,1-5,0 1,4 1,1

5,1-10,0 2,0 1,5

>10 3,0 2,2

Źródło: R. Skrzypczak (2000) na podstawie B. Paczyński, red., i in. (1995)

b) metoda określania wartości stref ochrony słodkich wód podziemnych

Strefy ochrony słodkich wód podziemnych są podobszarami o kolejnych kategoriach

walorów środowiska typu wodnego - uŜytkowych. Ich wartości określiłem korzystając

z klasyfikacji waloryzacji opracowanej dla słodkich wód podziemnych (Paczyński [red.]

i in. 1995). Wartościom zbiorników (W) odpowiadają w niej interwały wartości wskaźników

przeliczeniowych (Qw). Autorzy klasyfikacji stwierdzają, Ŝe wskaźnik Qw "... odgrywa waŜną

rolę przy wydzielaniu regionalnych stref ochronnych...". Dla obszarów ONO lub stref SNO

przyjąłem maksymalne wartości z tych interwałów, a dla OWO i SWO - minimalne (tab. 3).

Wartości maksymalne dla ONO lub SNO odzwierciedlają potrzebę szczególnej ochrony

obszaru lub strefy zasilania zbiornika zagroŜonego antropopresją. Większą, niŜ w przypadku

47

potrzeby utworzenia OWO lub SWO. Jednocześnie, jest ona tym większa im relatywnie

cenniejszy jest zbiornik.

W odróŜnieniu od klasyfikacji waloryzacji (gdzie dla W< 2,0 nie podano wartości Qw),

ze względów obliczeniowych wartości W=Wu< 2,0 przypisałem dla ONO/SNO wartość

Qw=1,0 a dla OWO/SWO wartość Qw=0,5.

Tabela 3

Wartości waloryzacyjne słodkich wód podziemnych w GZWP (W) lub GUPW (Wu)

i wskaźniki przeliczeniowe dla ich ONO i SNO (QWmax) oraz OWO i SWO (QWmin)

Wartości waloryzacyjne

Wskaźniki

przeliczeniowe

W/Wu

QWmax

QWmin

<2,0 1,0 0,5

2,1-5,0 1,4 1,1

5,1-1,0 2,0 1,5

10,1-15,0 3,0 2,2

>15 3,5 3,5

Źródło: R. Skrzypczak (2000) na podstawie B. Paczyński, red., i in. (1995)

Obszary wymagające najwyŜszej ochrony - ONO

(wskazane dla głównych zbiorników wód podziemnych – GZWP przez A.S. Kleczkowskiego

[red.] i in. 1990)

Proponuję, aby wartości dla ONO (WONO) wyliczać według wzoru:

5,34,17max

⋅⋅= QwW

WONO (9)

48


W - wartość waloryzacyjna analizowanego GZWP (Paczyński [red.] i in. 1995);

Qwmax - wartość wskaźnika przeliczeniowego dla ONO w odniesieniu do wartości

waloryzacyjnej (W) - jak w tab. 3;

17,4 - najwyŜsza wartość W w kraju - GZWP nr 401 Niecka Łódzka (KL)3;

3,5 - Qwmax dla GZWP nr 401.

Obszary wymagające wysokiej ochrony - OWO

(wskazane dla głównych zbiorników wód podziemnych – GZWP przez A.S. Kleczkowskiego

[red.] i in. 1990)

Proponuję, aby wartości dla OWO (WOWO) wyliczać korzystając z analogicznego

wzoru jak dla obliczania WONO, lecz uwzględniając Qwmin w miejsce Qwmax (patrz wzór (9)

i tab. 3). Mianownik proponowanego wzoru nie ulegnie zmianie, gdyŜ dla GZWP nr 401

Qwmin=Qwmax=3,5 pkt.

A zatem:

5,34,17min

⋅⋅= QwW

WOWO (10)

Strefy wymagające najwyŜszej ochrony - SNO

(W Atlasie Hydrogeologicznym Polski — Paczyński [red.] i in. 1995, określane jako:

• izolowane fragmenty poziomów z wodami o dobrej jakości (oraz ich główne strefy

alimentacyjne), występujące w głównych uŜytkowych poziomach wodonośnych (GUPW),

zarówno w rejonach moŜliwej ingresji wód morskich, solanek lub wód zanieczyszczonych,

jak i poza nimi, i wówczas o trwale dobrej jakości wód;

• strefy alimentacyjne duŜych ujęć komunalnych wykorzystujących wody głównych

uŜytkowych poziomów wodonośnych (GUPW) lub głównych zbiorników wód podziemnych

(GZWP), zarówno w strefach moŜliwej ingresji wód morskich, solanek lub wód

zanieczyszczonych, jak i poza nimi.)

3 Symbol i nazwa głównego zbiornika wód podziemnych (GZWP) według zespołu A.S. Kleczkowskiego (1990).

49

Proponuję, aby wartości dla SNO (WSNO) obliczać według wzoru:

5,34,17maxmax

⋅⋅= QwWu

WSNO (11)


Wumax - dla GUPW maksymalna wartość z interwału wskazanego przez zespół

B. Paczyńskiego (1995), lub dla duŜego ujęcia komunalnego, zaopatrywanego

z GZWP, wartość tego zbiornika wskazana przez ów zespół;

Qwmax - wartość wskaźnika przeliczeniowego dla SNO wg tab. 3; dla GUPW

w odniesieniu do jego wartości Wumax, a dla GZWP w odniesieniu do jego

wartości W.

Wartość licznika wzoru (11) naleŜy odnieść do wartości najcenniejszego zbiornika

wód podziemnych w kraju. Stąd jego mianownik jest analogiczny jak we wzorach (9) i (10).

Strefy wymagające wysokiej ochrony - SWO

(W Atlasie Hydrogeologicznym Polski — Paczyński [red.] i in. 1995, określane jako:

• izolowane poziomy, o ograniczonych zasobach, lecz o dobrej jakości wód występujących

w obrębie głównych uŜytkowych poziomów wodonośnych (GUPW), zarówno w strefach

moŜliwej ingresji wód morskich, solanek lub wód zanieczyszczonych, jak i poza nimi,

i wówczas o trwale dobrej jakości wód;

• poziomy stanowiące główne lub jedyne źródło zaopatrzenia komunalnego

w obszarach deficytowych, występujące w obrębie głównych uŜytkowych poziomów

wodonośnych (GUPW) lub w głównych zbiornikach wód podziemnych (GZWP);

• zbiorniki w obrębie głównych uŜytkowych poziomów wodonośnych (GUPW), poza

wymienionymi powyŜej, występujące w strefach moŜliwej ingresji wód morskich, solanek

lub wód zanieczyszczonych.)

Proponuję, aby wartości dla SWO (WSWO) wyliczać w podobny sposób jak dla SNO

(patrz wzór (11)). Przy określaniu wartości Wu i Qw naleŜy kierować się takimi samymi

ogólnymi zasadami w odniesieniu do GUPW i GZWP. W przypadku SWO w obliczeniach

zamiast Wumax naleŜy przyjmować Wumin a zamiast Qwmax - Qwmin.

A zatem:

5,34,17minmin

⋅⋅= QwWu

WSWO (12)

50

c) metoda określania wartości stref ochrony ujęć wód powierzchniowych

W skali kraju, najwięcej wód dla celów komunalnych lub przemysłowych pobiera się

z ujęć wód powierzchniowych. Na jakość tych wód negatywnie wpływa presja człowieka,

wywierana na zlewnie rzek zasilających ujęcia. Stąd, dla analiz strategicznych istotne jest

określenie wartości podobszarów z regionalnymi strefami ochrony zlewni powyŜej takich

ujęć. Proponuję, aby obliczenia wartości nawiązywały do wielkości analizowanych obszarów.

Obszary poddane analizom strategicznym nie mogą być mniejsze niŜ wyznaczone

promieniem o długości 25 km.

Przyjąłem, Ŝe wartość omawianych podobszarów jest funkcją jakości i ilości wód

pobieranych ze zlokalizowanych w nich ujęć. W obliczeniach naleŜy uwzględnić tendencję do

poprawy stanu czystości środowiska w zlewniach. Ten dynamiczny proces ogranicza groźbę

obniŜenia jakości wód w ujęciach. Na ocenę wartości podobszarów rzutuje takŜe ilość ujęć

i ich udział w ogólnym poborze wód z analizowanego obszaru. Stąd, podobszary w obrębie

tej samej zlewni, ale naleŜące do odrębnie analizowanych obszarów, mogą róŜnić się

wartościami.

Proponuję, aby wartości podobszarów regionalnych stref ochrony zlewni rzek powyŜej

miejsc ujęć wód powierzchniowych obliczać według wzorów (13) i (14); odpowiednio - dla

celów komunalnych (WZRK) i przemysłowych (WZRP).

A zatem:

max/1max/

/1//

−−−

−

⋅⋅=

PKUPK

PKUPKZRPZRK WU

WUW (13) i (14)


UK/P - udział procentowy poboru wód z ujęcia komunalnego/przemysłowego

w sumarycznym poborze wód z analizowanego obszaru;

W1U-K/P - jednostkowa wartość punktowa wody z ujęcia komunalnego/przemysłowego;

UK/P-max = 100%;

W1U-K/P-max = 5 pkt.

51

Określenie jednostkowa wartość punktowa wody w odniesieniu do wód

powierzchniowych z ujęć komunalnych lub przemysłowych przyjąłem przez analogię do

wartości W1 w procedurze waloryzacyjnej dla wód podziemnych (Paczyński [red.] i in. 1995).

Wartość W1 wynika w niej ze stopnia izolacji wód podziemnych od zanieczyszczeń oraz

zaleŜy od klasy jakości tych wód. W przypadku klasyfikacji wód powierzchniowych klasy ich

czystości odpowiadały klasom jakości w klasyfikacji wód podziemnych. Wody

powierzchniowe są przy tym całkowicie pozbawione izolacji od zanieczyszczeń. Przez

analogię do wskazanej procedury przyjąłem zatem wartości punktowe W1U-K/P jak dla W1

w przypadku braku izolacji zbiornika.

Badania stanu czystości rzek wskazywały, Ŝe w skali roku zdarzały się pojedyncze

przekroczenia dopuszczalnych wartości zanieczyszczeń dla wód powierzchniowych

w odniesieniu do kryteriów fizyko-chemicznych lub bakteriologicznych. Proponuję, aby

wówczas w obliczeniach nie odnosić się do klas czystości tych wód w sposób standardowy,

jeśli obserwacje z ostatnich 3 lat wskazują na stałą tendencję poprawy jakości wody. Ocenę

ich jakości naleŜy wtedy odnieść wyłącznie do kryteriów hydrobiologicznych. Przy takim

zastrzeŜeniu co do oceny ogólnej klasy czystości wody, wartości W1U-K/P wynoszą:

5,0 pkt - dla wody o I klasie czystości ogólnej;

3,0 pkt - o kl. II;

1,0 pkt - o kl. III;

0,5 pkt - dla wody nie odpowiadającej normom (n.o.n.).

Ze względu na gospodarcze znaczenie duŜych ujęć proponuję, aby dla UK/P>50%

przyjmować wartość punktową jak dla wody o czystości wyŜszej o jedną klasę, a dla

UK/P>75% jak dla wody o czystości wyŜszej o dwie klasy.

Zapis w mianowniku wzorów (13) i (14) oznacza w rozpatrywanym obszarze

całkowity pobór wód (100%) o I kl. czystości ogólnej (5 pkt) z hipotetycznego jednego ujęcia

(odpowiednio: komunalnych, przemysłowych).

52

2.2.4. Walory krajobrazów kulturowych - metoda określania wartości obiektów

dziedzictwa kulturowego

J. Bogdanowski (1990) wyróŜnił jednostki architektoniczno-krajobrazowe (JARK)

opisujące krajobraz jako zasób. W ich obrębie wskazał na trzy kategorie krajobrazu:

naturalny (N), kulturowy (K) i naturalno-kulturowy (NK).

Krajobrazy naturalne (N) i naturalno-kulturowe (NK) zawierają się w granicach ostoi

CORINE biotopes, dla których „krajobraz” był motywem (lub jednym z motywów) ich

wyodrębnienia. Stąd, wartości takich krajobrazów uwzględnia się przy obliczaniu wartości

odpowiednich podobszarów z walorami typu ekologicznego (patrz rozdział 2.2.1.a).

Krajobrazy kulturowe (K) utoŜsamiam z trzema kategoriami podobszarów.

Najcenniejszą kategorię, wśród podobszarów z walorami środowiska typu

krajobrazów kulturowych, stanowią Obszary Światowego Dziedzictwa Kultury lub obszary

ochronne dla Obiektów Światowego Dziedzictwa Kultury. W nowszych dokumentacjach

obiektów dziedzictwa, w ich części graficznej, wskazywane są obszary ochronne

(np. w dokumentacjach drewnianych kościołów Podkarpacia, wpisanych w 2003 r. na Listę

Światowego Dziedzictwa Kultury - Marcinek, Myczkowski 2004). Obiektom dziedzictwa

wpisanym na Listę dawniej nie wyznaczano takich obszarów ochronnych. Dla potrzeb

omawianej metodyki definiuję je jako podobszary koncentracji obiektów dziedzictwa

kulturowego towarzyszących obiektowi wpisanemu na Listę Światowego Dziedzictwa

Kultury. Granicę podobszaru naleŜy wówczas wyznaczyć orientacyjnie - na podstawie treści

mapy topograficznej, lub na podstawie dokładniejszych informacji, jeśli moŜna je uzyskać.

W omawianych podobszarach, podobnie jak na terenach parków narodowych, powinny

obowiązywać bardziej rygorystyczne normy ochrony środowiska, np. ochrony powietrza

atmosferycznego, hałasu.

Drugą kategorię podobszarów, spośród omawianych, wyznaczają granice

koncentrowania się innych obiektów dziedzictwa kulturowego (niŜ wskazane powyŜej)

a takŜe granice obiektów kultury materialnej poza taką koncentracją i poza wspomnianymi

rodzajami ostoi CORINE biotopes.

Specyficzna, odrębna kategoria walorów typu krajobrazów kulturowych dotyczy

podobszarów z zabytkowymi obiektami drewnianymi. WyróŜniam je, gdyŜ stropy takich

obiektów są bardzo silnie naraŜone na destrukcyjny wpływ sił dynamicznych. Często ich

źródłem jest np. ruch drogowy.

53

Proponuję, aby wskazanym podobszarom przypisać wartości:

1,00 pkt - podobszarom utoŜsamionym z Obszarami Światowego Dziedzictwa Kultury lub

z obszarami ochronnymi Obiektów Światowego Dziedzictwa Kultury;

0,35 pkt - podobszarom utoŜsamionym z kategorią K systemu JARK (przyjmuję dla nich taką

samą wartość jak dla parków krajobrazowych poza siecią ECONET-PL

- w nawiązaniu do rozdz. 2.2.1.a);

0,20 pkt - podobszarom z zabytkowymi obiektami drewnianymi (przyjmuję dla nich wartość

o 0,05 pkt niŜszą od wartości podobszarów z projektowanymi obszarami

chronionego krajobrazu poza siecią ECONET-PL - w nawiązaniu do rozdz.

2.2.1.a).

2.2.5. Walory miejsc pobytu człowieka

Skupiska ludzkie są miejscami stałego lub okresowego przebywania ludzi. Ich pobyt

jest zmienny w czasie i zróŜnicowany przestrzennie. Pełnią one róŜne funkcje. RóŜne są rangi

takich miejsc. W związku z tymi cechami moŜna wyodrębnić podobszary z kolejnymi

kategoriami walorów środowiska i wskazać sposoby określania ich wartości.

a) metoda określania wartości stałych miejsc pobytu człowieka

MoŜna wskazać podobszary, w których ludzie przebywają codziennie przez większą

część doby. Zestawiłem je w tabeli 4. Odpowiadają one obszarom wyodrębnionym

w polskich normach dotyczących dopuszczalnych poziomów hałasu (PN-87/B02151/01

i PN-87/B02151/02). Niektóre podobszary wyodrębniłem przez generalizację wyróŜnionych

tam obszarów. Podobszarom wskazanym w tab. 4 przypisałem wartości punktowe.

Odpowiadają one wagom dopuszczalnych dla nich poziomów hałasu, wyliczonym na

podstawie dopuszczalnych wartości określonych we wskazanych normach.

54

Tabela 4

Wartości podobszarów codziennego pobytu człowieka przyjęte arbitralnie

L.p.

Kategoria waloru

Wartość

Podobszary:

1 uzdrowiskowo-sanatoryjne (uzdrowiska wraz z ich strefami ochronnymi, sanatoria, ośrodki wypoczynkowe, domki letniskowe - wszystkie obiekty z ewentualnymi przyległymi do nich parkami)

1,0

2 szpitali, ośrodków zdrowia lub zakładów opieki (nad ludźmi przewlekle chorymi, rencistami, specjalnych)

1,0

3 wielogodzinnego pobytu dzieci i młodzieŜy (domy dziecka, szkoły, zakłady opiekuńcze)

0,8

4 mieszkalne rozproszone (o małej intensywności zabudowy i zabudowy zagrodowej, hotele, klasztory)

0,7

5 mieszkalne skupione (o wysokiej intensywności zabudowy - zabudowa zwarta lub gęsta wielorodzinna oraz gęsta jednorodzinna)

0,6

6 handlowo-usługowo-przemysłowe (waŜniejsze budynki uŜyteczności publicznej poza wymienionymi pod l.p. 1-4, tereny przemysłowo-składowe)

0,5

Źródło: R. Skrzypczak (2000) w nawiązaniu do PN-87/B02151/01 i PN-87/B02151/02

b) metoda określania wartości okresowych miejsc pobytu człowieka

Okresowy pobyt ludzi wiąŜe się bezpośrednio z funkcją turystyczną podobszarów.

Pobyt okresowy rozproszony terytorialnie

Podobszary charakteryzujące się okresowym i rozproszonym terytorialnie pobytem

ludzi są umownie wielkopowierzchniowymi. Proponuję, aby ich wartość turystyczną (WT/W)

obliczać stosując wzór:

2

8,0/

rWT

wW

+= (15)

55


0,8 - wartość odpowiadająca wadze wyliczonej na podstawie poziomu hałasu,

dopuszczonego w polskich normach PN-87/B02151/01 i PN-87/B02151/02 dla

obszarów wypoczynkowo-rekreacyjnych poza miastem oraz dla obiektów

wielogodzinnego pobytu dzieci i młodzieŜy;

wr - waga podobszaru uzaleŜniona od jego rangi:

1,00 pkt - podobszar o znaczeniu międzynarodowym, szczególnie atrakcyjny;

0,95 pkt - krajowym, bardzo atrakcyjny;

0,90 pkt - regionalnym, atrakcyjny;

0,85 pkt - lokalnym, mniej atrakcyjny.

Nazwy rang podobszarów i związana z nimi atrakcyjność dla turystyki pobytowej

lub wędrownej nawiązują do klasyfikacji A. Jackowskiego i J. Warszyńskiej (1979 a).

W tabeli 5 zestawiłem kategorie walorów związane z okresowym pobytem człowieka,

definiujące kolejne podobszary. Podałem teŜ ich wartości WT/W wynikające ze wzoru (15).

Tabela 5

Wartości podobszarów okresowego pobytu człowieka

— umownie wielkopowierzchniowych

L.p.

Kategoria waloru

Wartość WT/W

wg wzoru (15)

Podobszary:

1a szczególnie atrakcyjne dla turystyki pobytowej 0,900

1b bardzo atrakcyjne dla turystyki pobytowej 0,875

1c atrakcyjne dla turystyki pobytowej 0,850

2a szczególnie atrakcyjne dla turystyki wędrownej 0,900

2b bardzo atrakcyjne dla turystyki wędrownej 0,875

2c atrakcyjne dla turystyki wędrownej 0,850

3 atrakcyjne dla codziennej rekreacji lub wypoczynku świąteczno-weekendowego

0,825

Źródło: R. Skrzypczak (2000) w nawiązaniu do A. Jackowskiego i J. Warszyńskiej (1979)

56

Pobyt okresowy skupiony terytorialnie

Podobszary charakteryzujące się okresowym i skupionym terytorialnie pobytem ludzi

są umownie małopowierzchniowymi. Związane są z krajoznawczo-wypoczynkową rangą

poszczególnych miejscowości. Proponuję, aby przyjąć iŜ wyznaczają je granice

administracyjne tych miejscowości; z pominięciem ewentualnych duŜych terenów

przemysłowych. Ich wartość turystyczną (WT/M) proponuję wyliczać według wzoru:

625,4//31/

/ZrmrT

MT

wwWW

++= − (16)


WT/1-3 - sumaryczna wartość podobszarów wielkopowierzchniowych, w których mieści

się analizowany podobszar małopowierzchniowy (miejscowość);

wr/m - waga miejscowości krajoznawczo-wypoczynkowej lub wypoczynkowej

(analogicznie jak wr we wzorze (15)), w zaleŜności od jej znaczenia:

1,00 pkt - miejscowość o znaczeni międzynarodowym,

0,95 pkt - krajowym,

0,90 pkt - regionalnym,

0,85 pkt - lokalnym;

wr/Z - waga miejscowości, ze względu na przyporządkowanie jej zabytkowych

obiektów architektury i/lub etnografii grupom określającym ich rangę

konserwatorską (Kowalski, Mileska 1994):

1,00 pkt - obiekty zabytkowe grupy „0”, ranga międzynarodowa,

0,95 pkt – „I”, krajowa,

0,90 pkt – „II”, regionalna;

4,625 - maksymalna sumaryczna wartość podobszaru z miejscowością krajoznawczo

-wypoczynkową.

Wartość 4,625 oznacza miejscowość o znaczeniu międzynarodowym (wr/m=1,0 pkt)

z zabytkowymi obiektami (lub obiektem) grupy „0” (wr/Z=1,0 pkt). Stanowi ona fragment

podobszarów: szczególnie atrakcyjnego dla turystyki pobytowej (0,9 pkt), szczególnie

atrakcyjnego dla turystyki wędrownej (0,9 pkt), oraz atrakcyjnego dla codziennej rekreacji

lub wypoczynku świąteczno-weekendowego (0,825 pkt).

57

ROZDZIAŁ III. ZASTOSOWANIE METODYKI WALORYZACJI TER ENU

W WYBRANYCH MAKROREGIONACH

3.1. Uzasadnienie wyboru obszarów w makroregionach dla testowania metodyki

waloryzacji terenu

Metodyka waloryzacji terenu dla potrzeb ekorozwoju nawiązuje do konstytucyjnej

zasady zrównowaŜonego rozwoju. Metodyka ma być pomocną w planowaniu ładu

przestrzennego dowolnych obszarów kraju.

Metodyka waloryzacji stanowi wstępną wersję metodyki waloryzacji terenu dla

potrzeb ekorozwoju. Integralnym elementem metodyki waloryzacji są metody pomocnicze,

opisane w rozdz. 2.2. Zgodnie z metodyką, analizowane obszary naleŜy pokryć siecią

podobszarów „n” - przylegających do siebie pól obliczeniowych. Metody pomocnicze

umoŜliwi ą określenie wartości kategorii walorów środowiska występujących w polach.

Metodyka waloryzacji umoŜliwia porównywanie pól obliczeniowych. Pozwala bowiem

kumulować wartości tych kategorii walorów środowiska, które opisują podobszary „n”

i odnosi je do skumulowanej wartości maksymalnej takiego podobszaru.

Test metodyki waloryzacji zostanie przeprowadzony dla dwóch obszarów. Obejmie on

określenie i graficzną prezentację wartości podobszarów „n” , odrębnie dla kaŜdego obszaru.

Wybór obszarów uwzględnia dwie przesłanki. Pierwsza, to występowanie szerokiego

spektrum kategorii walorów środowiska, w tym o najwyŜszych wartościach w kraju. Druga,

to potrzeba zilustrowania w kolejnych rozdziałach pracy zalet aplikacyjnej wersji metodyki

waloryzacji terenu dla potrzeb ekorozwoju. Wykazania jej przydatności w strategicznych

pracach studialnych, dotyczących rozwiązywania konfliktów: walory środowiska - degradacja

tych walorów w skutek presji.

Czynnikami presji w środowisku, istotnymi, są uciąŜliwości komunikacyjne. WiąŜą się

one z lokalizacją i eksploatacją sieci drogowej. Na tle innych źródeł presji spektrum

uciąŜliwości komunikacyjnych ma cechy uniwersalne. Uznałem zatem, Ŝe druga przesłanka

wyboru obszarów musi jednocześnie dotyczyć takich rejonów kraju, w których rozbudowa

sieci drogowej jest sprawą szczególnie naglącą. Wymagają one studium strategicznego dla

prawidłowego planowania w nich ładu przestrzennego.

Wybrałem dwa odrębne makroregiony a w nich obszary: krakowski i skierniewicki.

58

Obszar krakowski

Obszar krakowski został wyznaczony promieniem o długości 25 km. Zakreśliłem go

wokół aglomeracji krakowskiej z punktu połoŜonego u ujścia rzeki Białuchy do Wisły.

(Górny bieg Białuchy bardziej znany jest jako rzeka Prądnik). Z rozwaŜań wyłączyłem

miejską część aglomeracji o zwartej zabudowie. Zgodnie z sugestiami autorów norm hałasu

komunikacyjnego, tereny takie wymagają odrębnego traktowania. Występują tam specyficzne

problemy komunikacyjno-transportowe. Są one typowe dla aglomeracji zamieszkałych przez

co najmniej 150 tys. osób. Z rozwaŜań wyłączyłem takŜe czaszę zbiornika wód

powierzchniowych w Dobczycach.

Obszar krakowski obejmuje pow. ok. 1,5 tys. km2. Na tle kraju odznacza się on duŜym

nagromadzeniem róŜnych kategorii walorów środowiska, przy tym cennych. Pozwoli to

dobrze zaprezentować przydatność metodyki. Bardzo waŜne jest bowiem harmonizowanie

rozwoju miasta z wymogami ochrony walorów środowiska wokół niego. Tym bardziej, Ŝe

Kraków jest i będzie powodem generowania w środowisku silnej presji z roŜnych źródeł.

Wynika to z racji jego wielorakich funkcji wewnętrznych i zewnętrznych Szczególnie,

związanych z dostępnością komunikacyjną, konieczną dla tej metropolii. Związanych takŜe

z komunikacyjnymi funkcjami tranzytowymi stolicy woj. małopolskiego.

Obszar skierniewicki

Obszar skierniewicki obejmuje rozległe tereny centralnej Polski pomiędzy wielkimi

aglomeracjami Warszawy i Łodzi. Granice obszaru wyznaczyłem tak, aby w przybliŜeniu

miał on kształt kwadratu i obejmował:

• fragment najcenniejszego spośród głównych zbiorników wód podziemnych w Polsce

(GZWP nr 401),

• fragment biocentrum o randze międzynarodowej naleŜącego do systemu ECONET-PL

(biocentrum Puszcza Kampinowska),

• węzeł autostradowy „Stryków” (potocznie - główny autostradowy węzeł Polski).

W rzeczywistości, wybrany obszar jest prostokątem (podstawa 56 km, wysokość 62,5 km,

pow. 3,5 tys. km2).

Walory środowiska obszaru skierniewickiego wydają się być podobne do znanych

z przewaŜającej części naszego kraju. Pozornie są one znacznie mniej atrakcyjne niŜ

59

w obszarze krakowskim. Okazuje się jednak, Ŝe i tutaj ich nagromadzenie nie jest małe.

Z pomocą metodyki waloryzacji wykaŜę iŜ wartość niektórych podobszarów bywa nawet

wyŜsza niŜ w obszarze krakowskim.

Obszar skierniewicki to bardzo waŜny fragment kraju dla przyszłej podstawowej sieci

drogowej i kolejowej centralnej Polski oraz dla europejskich sieci komunikacyjnych TINA.

Będą tu przebiegały autostrady A-1, A-2 (rozwaŜane są dwa warianty), A-8 i droga szybkiego

ruchu, tzw. Via Baltica. W obszarze skierniewickim część Via Baltici będzie jednocześnie

fragmentem zewnętrznej obwodnicy Warszawy. Wymienione drogi (za wyjątkiem A-8)

przetną się w węźle „Stryków” w pobliŜu Łodzi.

Przez obszar skierniewicki przebiega II Korytarz kolejowy europejskiej sieci TINA

i związana z nim obwodnica kolejowa Warszawy (w obrębie istniejącej sieci). Nie

zrezygnowano jeszcze ostatecznie z budowy tutaj takŜe superszybkiej kolei pasaŜerskiej

TGV, łączącej m.in. Łódź z Warszawą (rozpatrywano dwie wersje jej przebiegu przez obszar

skierniewicki). W planach jest teŜ budowa nowego fragmentu krajowej magistrali kolejowej

łączącej Warszawę z północną częścią kraju.

3.2. Wyodrębnianie podobszarów w makroregionach dla testowania metod

określania wartości komponentów środowiska - ogólne uwagi metodyczne

Tok postępowania przy waloryzowaniu dowolnego analizowanego obszaru

rozpoczyna się od wskazania na mapie topograficznej przestrzennych zasięgów podobszarów.

Charakteryzują je kolejne kategorie walorów środowiska (w ramach poszczególnych typów

tych walorów).

Prace prowadzi się wykorzystując technikę cyfrową. W tym celu naleŜy zeskanować

fragment mapy topograficznej (mapy źródłowej) obejmujący analizowany obszar. Jeśli nie

mieści się on na jednym arkuszu mapy trzeba zadbać o staranne przyleganie do siebie

pozostałych skanowanych arkuszy. Stosując program CADRaster Pro usuwa się błędy

powstałe przy skanowaniu4. Uzyskuje się jednolity obraz, tzw. raster podkładu

topograficznego. Po zaimportowaniu go do programu MapInfo Professional, moŜna podjąć

dalszą pracę 5.

4 Przy realizacji niniejszej pracy skorzystałem z pomocy dr. D. Grodeckiego, który uŜył programu CADRaster Pro wer. 4.5, ale moŜna skorzystać z nowszych wersji programu. 5 W tym i następnych etapach niniejszej pracy uŜyłem programu MapInfo Professional wer. 4.1 (dla obszaru krakowskiego) i wer. 6.5 (dla obszaru skierniewickiego), ale moŜna skorzystać z nowszych wersji programu.

60

Jako mapę źródłową polecam arkusze „Mapy topograficznej Polski” w skali 1:100 000

(wydanie turystyczne). Opracował je Oddział Topograficzny Sztabu Generalnego Wojska

Polskiego wraz z Państwowym Przedsiębiorstwem Geodezyjno-Kartograficznym oraz

Wojskowym Zakładem Kartograficznym. Arkusze zaczęto wydawać w latach 90-tych

ubiegłego wieku. MoŜna skorzystać z arkuszy innych map topograficznych o tej samej skali,

skali 1:50 000, lub ewentualnie 1:25 000. Wydawano je nieco później.

Pracując w programie MapInfo Professional, do odrębnych warstw tematycznych

naleŜy przenieść interesujące nas obiekty graficzne. Kopiuje się je z rastra podkładu

topograficznego lub przenosi z innych źródłowych materiałów kartograficznych.

Szczegółowe informacje o tych materiałach zostaną podane w następnym rozdziale. Zalecam

tzw. ręczne przenoszenie poszczególnych obiektów. Polega ono na rysowaniu ich granic

w danej warstwie tematycznej, przy jednoczesnym identyfikowaniu szczegółów

topograficznych widocznych w materiałach źródłowych z odpowiednimi szczegółami na

podglądzie rastra.

Niektóre interesujące nas obiekty graficzne mogły zostać zarchiwizowane w systemie

cyfrowym przy okazji wykonywania jakiś innych, wcześniejszych prac. Nie wykluczone, Ŝe

jako odrębne warstwy tematyczne. MoŜna starać się o ich udostępnienie, a następnie

zaimportować je jako gotowe warstwy tematyczne. Nie moŜna tego robić bez sprawdzenia

czy uzyskany obraz odpowiada źródłowemu (identyfikacja szczegółów topograficznych).

Część obiektów graficznych bezpośrednio zdefiniuje przestrzennie podobszary,

w których występują kolejne kategorie walorów środowiska. Inne podobszary moŜna będzie

wyodrębnić dopiero po złoŜeniu dwóch lub więcej obiektów graficznych wybranych

z materiałów źródłowych, lub drogą eliminacji niektórych obiektów z większych obiektów

roboczych.

Zdefiniowanym przestrzennie podobszarom (zbiorom graficznym) nadaje się nazwy

(nazwy plików roboczych). KaŜdemu z obiektów, tworzących zbiory graficzne,

przyporządkowuje się wartość. Określa się ją posługując się odpowiednią metodyką

pomocniczą, właściwą dla specyfiki podobszaru. Metodyki pomocnicze opisałem

w rozdz. 2.2. Nazwane zbiory graficzne naleŜy następnie przygotować do prowadzenia

operacji matematycznych. Stąd, zbiory róŜniące się wartościami muszą utworzyć odrębne

warstwy tematyczne. Stąd teŜ istotnym elementem proponowanej metodyki jest siatka

obliczeniowa, będąca matrycą kwadratów o rzeczywistym boku równym 100 m

(podobszarów „n” ). Generuje się ją w programie AUTOCad Map i importuje do programu

61

MapInfo Professional6. UŜywając go, zapytaniami SQL wybiera się pola siatek, tj. zbiory

podobszarów „n” . Odzwierciedlą one i ujednolicą utworzone zbiory graficzne. Powstaną w

ten sposób graficzne kwantyfikatory. Dzięki nim program umoŜliwi jednoznaczne powiązanie

treści graficznej z odpowiednimi danymi tabelarycznymi (rekordami cyfrowej bazy danych).

UmoŜliwi takŜe operacje łączenia zbiorów oraz agregacji i wyboru danych.

W bazie cyfrowej zestawia się dane o wartości kaŜdego podobszaru „n” . W bazie

zostaną zawarte równieŜ dane o wagach spodziewanych uciąŜliwości, pochodzących od

jakiegoś analizowanego źródła. Odniesie się je do odpowiednich podobszarów „n” .

Program MapInfo Professional umoŜliwia generowanie map tematycznych w szerokim

zakresie skal. ZaleŜnie od naszych potrzeb moŜna w tym celu skorzystać bezpośrednio

z utworzonych w nim zbiorów graficznych. MoŜna teŜ skorzystać z wybranych graficznych

kwantyfikatorów, odpowiednio połączonych lub zagregowanych.

3.3. Dobór materiałów kartograficznych i graficzna prezentacja podobszarów

w obrębie makroregionów

Niektóre podobszary są zbiorami obiektów graficznych wyodrębnianych bezpośrednio

z kartograficznych materiałów źródłowych. Inne naleŜy utworzyć z obiektów graficznych

tworzących podobszary robocze. Podobszary robocze są takimi, z których trzeba usunąć

zawierające się w nich podobszary charakteryzujące inne kategorie walorów. Z tego powodu,

sposób tworzenia podobszarów zostanie opisany w nieco innym układzie chronologicznym

niŜ opis metodyk pomocniczych prezentowany w rozdz. 2.2. Wyodrębnianie podobszarów

z walorami typu produkcyjnego (rolno-leśnymi) zostanie opisane jako ostatnie.

3.3.1. Podobszary z walorami ekologicznymi

Wyodrębnienie w dowolnym analizowanym obszarze podobszarów z walorami typu

ekologicznego wymaga skorzystania z następujących dokumentów źródłowych:

[1] mapy „Ostoje przyrody w Polsce” 1:750 000 (Dyduch-Falniowska i in. 1999);

[2] mapy nr 6 sieci ECONET-PL 1:500 000 (Liro [red.], Szacki [red.] i in. 1995);

6 Skorzystałem z pomocy dr. D. Grodeckiego, który uŜył programu AUTOCad wer. 2.0, ale moŜna posłuŜyć się inną wersją programu.

62

[3] „Mapy topograficznej Polski” (wydania turystycznego) 1:100 000. W latach

90-tych XX w. kolejne arkusze mapy wydały wspólnie Oddział Topograficzny

Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Państwowe Przedsiębiorstwo Geodezyjno

-Kartograficzne oraz Wojskowy Zakład Kartograficzny;

[4] mapy „Ochrony krajobrazu” wg K. i J. Kamienieckich (1989), opracowanej

w ramach CPBP 04.10. Stanowi ona tło map 1:500 000 wydanych przez

Państwowy Instytut Geologiczny w 1989 r. - „Regionalizacji eksploatacji

surowców mineralnych na tle warunków środowiskowych” i „Mapy przeobraŜeń

hydrogeologicznych pod wpływem działalności górnictwa w Polsce na tle

warunków środowiskowych”.

Wskazane jest korzystanie takŜe z innych dokumentów, zwłaszcza o dokładniejszych skalach.

W przypadku obszaru skierniewickiego skorzystałem z danych:

[5] „Studium zagospodarowania przestrzennego woj. skierniewickiego” z 1996 r.

(materiały niepublikowane byłego Wojewódzkiego Biura Urbanistycznego);

[6] archiwalnych map 1:100 000 Urzędu Wojewódzkiego w Skierniewicach (byłego):

„Inwentaryzacji zasobów przyrody województwa skierniewickiego”

i „Inwentaryzacji zasobów kulturowych województwa skierniewickiego”. Mapy

wykonano w 1997 r. Udostępnił je prof. S. Kozłowski;

[7] mapy ekologicznej I. Głowackiej i in. z 1998 r. (bez skali). Wykonano ją

w opracowaniu „ZrównowaŜony rozwój (ekorozwój) woj. skierniewickiego

(analiza stanu – prognoza – program). Etap I.”, w ramach zadania 2. „Opracowanie

mapy ekologicznej – wyznaczenie obszarów o najwyŜszej róŜnorodności

biologicznej”;

[8] informacji zawartych na załącznikach graficznych B. Króla i in. z 1998 r.

Wykonano je w Etapie I opracowania „ZrównowaŜony rozwój (ekorozwój)

woj. skierniewickiego (analiza stanu – prognoza – program)”, w ramach zadania 3.

„Uwarunkowania rozwoju wynikające z powiązań regionalnych, przyrodniczych,

infrastrukturalnych, administracyjnych i przestrzennych”.

Wyodrębnianie podobszarów z walorami typu ekologicznego naleŜy rozpocząć od

utworzenia trzech roboczych warstw tematycznych mapy cyfrowej. Zalecam tzw. ręczne

przenoszenie do nich poszczególnych obiektów graficznych, opisane w rozdz. 4.

63

Do pierwszej warstwy roboczej naleŜy przenieść ostoje przyrody. Ich właściwe

umiejscowienie na tle rastra podkładu topograficznego ułatwiają pokazane w nim granice

parków narodowych i krajobrazowych. Raster ten jest jednocześnie dokumentem [3].

W dokumencie [1] granice parków są mniej precyzyjne, gdyŜ jego skala jest większa.

Lokalizacje ostoi przyrody pokazano w dokumencie [1] w odniesieniu do tych granic.

W przypadku ostoi o powierzchniach >100 ha pokazano naturalne granice. W innych

przypadkach lokalizację ostoi określono symbolem punktowym (kółkiem). Czasem, granice

ostoi pokrywają się z granicami parków (przynajmniej częściowo). Ujawnia to wówczas

jedynie symbol ostoi umieszczony w dokumencie [1]. Odsyła on do dokładniejszej

informacji, zawartej w bazie danych systemu CORINE biotopes. Stanowi ona obszerny

tabelaryczny komentarz do tego dokumentu. Wśród innych danych wskazano tam wielkości

powierzchni ostoi. Dodatkowym tłem dokumentu [1] są dane o pokryciu terenu. Pochodzą

one z systemu CORINE Land Cover. To tło moŜna w duŜym stopniu identyfikować

z odpowiadającą mu treścią topograficzną dokumentu [3] (rastra). W przypadku obszaru

skierniewickiego dodatkowo skorzystałem z dokumentów [7] i [8].

Drugą roboczą warstwę tematyczną mapy cyfrowej utworzą elementy systemu

ECONET-PL z pominięciem zawierających się w nich ostoi systemu CORINE biotopes.

Elementy systemu ECONET-PL prezentuje dokument [2]. W duŜej mierze powstał on

zapewne na podstawie dokumentu [4], który pokazuje elementy Wielkoprzestrzennego

Systemu Obszarów Chronionych (WSOCh) według stanu z końca lat 80-tych XX w.,

wówczas zatwierdzone lub projektowane. Wskazuje na to sytuacja występująca w obszarze

krakowskim. Elementy o najwyŜszej randze ochronnej, pokazane w dokumencie [4], w istocie

są tam biocentrami utworzonych później obszarów węzłowych sieci ECONET-PL [2].

Dokument [3] (raster), precyzyjniejszy od dokumentów [2] i [4], zawiera informacje m.in.

o lokalizacji parków narodowych, parków krajobrazowych i rezerwatów przyrody,

tj. elementów czasem toŜsamych z elementami obu systemów. Konfrontacja dokumentów

[2], [3] i [4] znacznie ułatwia tworzenie omawianej warstwy. W przypadku obszaru

skierniewickiego skorzystałem dodatkowo z informacji zawartych w dokumentach [7] i [8].

NaleŜy pamiętać o usunięciu z obrębu elementów systemu ECONET-PL powierzchni

odpowiadających ostojom systemu CORINE biotopes.

Trzecią roboczą warstwę tematyczną utworzą inne obiekty chroniące walory

ekologiczne. Są bowiem zlokalizowane poza ostojami przyrody systemu CORINE biotopes

i poza siecią systemu ECONET-PL. Są nimi zatwierdzone elementy Wielkoprzestrzennego

Systemu Obszarów Chronionych (WSOCh), w całości lub częściowo, prezentowane

64

w dokumencie [4]. Dotyczy to parków narodowych, parków krajobrazowych, stref

ochronnych parków krajobrazowych oraz obszarów chronionego krajobrazu. Obiektami

trzeciej warstwy tematycznej są takŜe rezerwaty przyrody, pomniki przyrody i parki

zabytkowe, pokazane w dokumencie [3]. Chodzi o obiekty zlokalizowane poza elementami

tych trzech systemów oraz w obrębie projektowanych elementów WSOCh poza siecią

ECONET-PL. W przypadku obszaru skierniewickiego skorzystałem z dokładniejszej ich

prezentacji w dokumencie [6]. Skorzystałem takŜe z dokumentu [5], szczególnie

w odniesieniu do elementów WSOCh.

***

Przykładowe efekty graficzne złoŜenia obiektów w jedną całość, odpowiednio

oznaczonych kolorami, ilustrują „Mapa walorów ekologicznych w krakowskim obszarze

modelowym” i „Mapa walorów ekologicznych w skierniewickim obszarze modelowym”.

3.2.2. Podobszary z walorami wodnymi (uŜytkowymi)

a) podobszary stref ochrony wód mineralnych

W ostatnich latach problemy związane z wodami leczniczymi sensu lato,

wyróŜnianymi wśród wód mineralnych, są prawnie porządkowane. Czyni się to w odniesieniu

do nowego Prawa Geologicznego i Górniczego. Przewiduje ono m.in. wyznaczanie stref

ochrony bezpośredniej ujęć, zwykle o niewielkich powierzchniach. Czasem jednak

koniecznym byłoby wyznaczanie stref ochrony o większych powierzchniach. Szczególnie,

gdy istnieje niebezpieczeństwo obniŜenia jakości wód leczniczych sensu lato w skutek

infiltracji zanieczyszczeń. Proponuję, aby za strefy ochrony przyjąć wówczas obszary

zasilania wód.

Typy chemiczne i miejsca występowania wód leczniczych, z prawnego punktu

widzenia sensu stricte, wskazane były w Rozporządzeniach Prezesa Rady Ministrów z 1994 r.

i/lub 2001 r. Niektóre z wymienianych tam wód znane są od dawna. Jednak nie zawsze

dokumentowano obszary ich zasilania. Zgodnie z przepisami wykonawczymi do Prawa

Geologicznego i Górniczego z 1994 r., taki wymóg od 2002 r. stawiany jest przy

dokumentowaniu nowych złóŜ wód wykazujących właściwości lecznicze (kategoria prawna

wód wprowadzona tymi przepisami).

Kartograficzny obraz stref ochrony wód mineralnych, dla kaŜdego zbiornika naleŜy

przenieść do odrębnej warstwy tematycznej.

65

7

8a

9b

10

8b

9a KRAKÓW

5b

6a

6b

W KRAKOWSKIMOBSZARZE MODELOWYM

Opracowanie: R. Skrzypczak(na podstawie mapy 1 D. Grodeckiego i in. 2000)

MAPA WALORÓWEKOLOGICZNYCH

,11

442dd442dd442dd442dd442dd442dd442dd442dd442dd

442bb

442aa442aa442aa442aa442aa442aa442aa442aa442aa

442442442442442442442442442

442v

442dd442dd442dd442dd442dd442dd442dd442dd442dd442dd442dd442dd442dd442dd442dd442dd442dd442dd

442442442442442442442442442

4b

586586586586586586586586586

572

4a

3a

3b

2b

1b

1c

2a

2c

1a 5a

WisłaWisłaWisłaWisłaWisłaWisłaWisłaWisłaWisła

K R A K Ó WK R A K Ó WK R A K Ó WK R A K Ó WK R A K Ó WK R A K Ó WK R A K Ó WK R A K Ó WK R A K Ó W

ZbiornikZbiornikZbiornikZbiornikZbiornikZbiornikZbiornikZbiornikZbiornikDobczyceDobczyceDobczyceDobczyceDobczyceDobczyceDobczyceDobczyceDobczyce

572572572572572572572572572

562562562562562562562562562


,

586586586586586586586586586

442cc442cc442cc442cc442cc442cc442cc442cc442cc

442bb442bb442bb442bb442bb442bb442bb442bb442bb

442442442442442442442442442

586586586586586586586586586

442dd442dd442dd442dd442dd442dd442dd442dd442dd

442y442y442y442y442y442y442y442y442y Białucha(Prądnik)

Białucha(Prądnik)

Białucha(Prądnik)

Białucha(Prądnik)

Białucha(Prądnik)

Białucha(Prądnik)

Białucha(Prądnik)

Białucha(Prądnik)

Białucha(Prądnik)

442442442442442442442442442442t442t442t442t442t442t442t442t442t 442w442w442w442w442w442w442w442w442w

442x442x442x442x442x442x442x442x442x

442u442u442u442u442u442u442u442u442u

442aa442aa442aa442aa442aa442aa442aa442aa442aa

442s442s442s442s442s442s442s442s442s

442v442v442v442v442v442v442v442v442v

66

Mapa walorów ekologicznych w krakowskim obszarze modelowym

(nowa wersja graficzna mapy D. Grodeckiego i in. 2000 – mapy 1, opracowanej na podstawie danych: A. Liro [red.] oraz J. Szackiego [red.] i in. 1995, Arkuszy [M-34-61/62, M-34-63/64, M-34-73/74, M-34-75/76] mapy... 1997, A. Falniowskiej-Dyduch i in. 1999)

Legenda

Lokalizacja ostoi systemu CORINE biotopes na tle elementów systemu ECONET-PL: 1a – ostoja kompleksowa nr 442 w biocentrum o randze międzynarodowej; 1b – ostoja cząstkowa o powierzchni ponad 100 ha w biocentrum o randze międzynarodowej, numer ostoi; 1c – ostoja cząstkowa o powierzchni do 100 ha w biocentrum o randze międzynarodowej, numer ostoi; 2a – ostoja kompleksowa w biocentrum o randze krajowej, numer ostoi; 2b – ostoja cząstkowa o powierzchni ponad 100 ha w biocentrum o randze krajowej, numer ostoi; 2c – ostoja cząstkowa o powierzchni do 100 ha w biocentrum o randze krajowej, numer ostoi; 3a – bufor ostoi kompleksowej w biocentrum o randze krajowej, numer ostoi; 3b – bufor ostoi cząstkowej o powierzchni ponad 100 ha w biocentrum o randze krajowej, numer ostoi; 4a – ostoja o powierzchni ponad 100 ha poza elementami systemu ECONET-PL, numer ostoi; 4b – ostoja o powierzchni do 100 ha poza elementami systemu ECONET-PL, numer ostoi.

Lokalizacja elementów systemu ECONET-PL poza ostojami systemu CORINE biotopes:

5a – biocentrum o randze krajowej; 5b – bufor biocentrum o randze krajowej; 6a – korytarz ekologiczny o randze międzynarodowej; 6b – korytarz ekologiczny o randze krajowej.

Lokalizacja projektowanych elementów wielkoprzestrzennego systemu obszarów chronionych (WSOCh) – poza ostojami systemu CORINE biotopes i elementami systemu ECONET-PL:

7 – obszar chronionego krajobrazu. Lokalizacja mniejszych obiektów prawnie chronionych poza ostojami systemu CORINE biotopes oraz elementami systemu ECONET-PL:

8a – rezerwat przyrody o powierzchni powyŜej 100 ha; 8b – mniejszy rezerwat, pomnik przyrody lub zabytkowy park.

Podobszary pominięte w analizie:

9a – zabudowa miejska Krakowa (zwarta); 9b – sztuczny Zbiornik Dobczyce.

Wybrane elementy topograficzne:

10 – rzeka; 11 – miejsce z którego zakreślono 25 km promień krakowskiego obszaru modelowego.

67

68

Mapa walorów ekologicznych w skierniewickim obszarze modelowym

(opracowano na podstawie danych: Arkusza [M-34-137/138] mapy... 1994, Arkusza [M-34-3/4] mapy... 1996, Studium... 1996, Archiwalnych map... 1997, Arkuszy [M-34-5/6 i M-34-135/136] mapy... 1997, I. Głowackiej i in. 1998, B. Króla i in. 1998, A. Falniowskiej-Dyduch i in. 1999)

Legenda

Lokalizacja ostoi systemu CORINE biotopes na tle elementów systemu ECONET-PL:

1a – w biocentrach o randze międzynarodowej, numer ostoi; 1b – w biocentrach o randze krajowej, numer ostoi; 1c – w buforach biocentrów o randze krajowej, numer ostoi; 1d – w korytarzach ekologicznych o randze krajowej, numer ostoi; 1e – poza elementami systemu ECONET-PL.

Lokalizacja elementów systemu ECONET-PL poza ostojami systemu CORINE biotopes:

2a – biocentra o randze międzynarodowej; 2b – biocentra o randze krajowej; 2c – bufory biocentrów o randze międzynarodowej; 2d – bufory biocentrów o randze krajowej; 2e – korytarze ekologiczne o randze krajowej.

Lokalizacja elementów wielkoprzestrzennego systemu obszarów chronionych - WSOCh (istniejących i projektowanych) – poza ostojami systemu CORINE biotopes i elementami systemu ECONET-PL:

3a – parki krajobrazowe; 3b – otuliny parków narodowych lub krajobrazowych; 3c – obszary chronionego krajobrazu.

Lokalizacja mniejszych obiektów prawnie chronionych poza ostojami systemu CORINE biotopes oraz elementami systemu ECONET-PL:

4a – zespoły przyrodniczo-krajobrazowe; 4b – rezerwaty przyrody; 4c – zabytkowe parki lub aleje wpisane do rejestru zabytków; 4d,e – pomniki przyrody (d- pojedyncze drzewa lub grupy drzew, e – głazy narzutowe); 4f – uŜytki ekologiczne.


5 – zabudowa zwarta i rozproszona większych miast; 6 – główne rzeki.

69

W odniesieniu do wód leczniczych (prawnie sensu stricte), naleŜy skorzystać

z dokumentacji obszarów zasilania tych wód. Jeśli ich nie wykonano, to przynajmniej

z materiałów kartograficznych dokumentujących obszary górnicze, zatwierdzone dla ich

eksploatacji. W przypadku obszaru krakowskiego skorzystałem z „Mapy sytuacyjno

-wysokościowej w skali 1:10 000” z 1996 r., na której zaznaczono granice obszaru

górniczego „Swoszowice”. Udostępniła ją I. Józefko ze spółki z o.o. „Geoprofil” w

Krakowie.

Wody wykazujące właściwości lecznicze dokumentowane są z myślą o przyszłym

uzyskaniu prawnego statusu wód leczniczych. Jeśli zagraŜa im zanieczyszczenie, przy

tworzeniu warstwy tematycznej naleŜy skorzystać z informacji o ich udokumentowanych

obszarach zasilania.

Wody lecznicze sensu lato bywają eksploatowane pomimo braku zatwierdzonego

obszaru górniczego i/lub udokumentowanego obszaru ich zasilania. Jeśli istnieje

niebezpieczeństwo ich zanieczyszczania w obrębie obszaru zasilania, to do warstwy

tematycznej naleŜy przenieść granice jego przypuszczalnego zasięgu.

Zalecam ręczne przenoszenie poszczególnych obiektów z jednoczesną identyfikacją

szczegółów topograficznych występujących w materiałach źródłowych ze szczegółami na

rastrze podkładu topograficznego.

b) podobszary stref ochrony słodkich wód podziemnych

Regionalne strefy ochrony słodkich wód podziemnych wyznacza się dla kaŜdego

zbiornika wymagającego takiej ochrony. NaleŜy wskazać je odrębnie, niezaleŜnie od ilości

zbiorników występujących w przekroju pionowym analizowanego obszaru. NiezaleŜnie takŜe

od stopnia łączności hydraulicznej pomiędzy zbiornikami. W tym celu naleŜy skorzystać

z następujących dokumentów źródłowych:

[1] „Mapy obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce

wymagających szczególnej ochrony” 1:500 000, pod red. A.S. Kleczkowskiego.

W 1990 r. wydał ją Instytut Hydrogeologii i Geologii InŜynierskiej AGH

w Krakowie;

[2] „3. Mapy waloryzacji i ochrony wód podziemnych” 1:500 000. Opracował ją

B. Paczyński przy współpracy I. Wodzińskiej w 1994 r. Mapę wydał w 1995 r.

Państwowy Instytut Geologiczny w Warszawie, w ramach „Atlasu

Hydrogeologicznego Polski” pod red. naukową B. Paczyńskiego.

70

Charakterystyczne szczegóły topograficzne są wskazówką w ręcznym przenoszeniu

zarysów obszarów i stref ochronnych z dokumentów [1] i [2] do warstw tematycznych.

Podkład topograficzny obu wymienionych dokumentów jest dość ubogi w te szczegóły.

Pomimo tego, odnajdując je na rastrze podkładu topograficznego, zadanie to moŜna wykonać

poprawnie. MoŜna teŜ próbować dotrzeć do dokładniejszych danych. Zawierają je robocze

materiały kartograficzne obu wskazanych dokumentów. UŜywano w nich podkładów

topograficznych w skalach 1:50 000 lub 1:100 000. W przyszłości trzeba będzie korzystać

z aktualizacji granic interesujących nas obiektów, prezentowanych przy tym precyzyjniej

(jeśli dla analizowanego obszaru omawiane obiekty zostaną udokumentowane).

c) podobszary stref ochrony ujęć wód powierzchniowych

Wyznaczanie omawianych podobszarów rozpoczyna się od odnalezienia informacji

o lokalizacji ujęć wód powierzchniowych w analizowanym obszarze. NaleŜy przy tym

uwzględnić niektóre ujęcia poza nim. Dotyczy to wyłącznie tych ujęć, których zlewnie sięgają

takŜe w analizowany obszar. Potrzebne informacje moŜna uzyskać w Wojewódzkich

Inspektoratach Ochrony Środowiska. Czasem zawierają je publikowane przez nie raporty.

Wskazywane w nich lokalizacje ujęć nie zawsze są precyzyjne. Wówczas dane z raportu

najlepiej skonfrontować w terenie.

W przypadku obszaru krakowskiego skorzystałem z „Raportu o stanie środowiska

w 1998 roku na obszarze województwa małopolskiego”. Raport wydał WIOŚ w Krakowie,

w 1999 r., w ramach Biblioteki Monitoringu Środowiska Inspekcji Ochrony Środowiska.

W przypadku obszaru skierniewickiego skorzystałem z „Raportu o stanie środowiska

w województwie łódzkim w 1999 roku”. Raport wydały w 2000 r. wspólnie WIOŚ w Łodzi,

Wydział Ochrony Środowiska Łódzkiego Urzędu Wojewódzkiego oraz Wojewódzki Fundusz

Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Łodzi, w ramach Biblioteki Monitoringu

Środowiska IOŚ.

Miejsca występowania poszczególnych ujęć wód powierzchniowych moŜna dość

łatwo odnaleźć na podglądzie rastra podkładu topograficznego. NaleŜy je umieścić

w odrębnych warstwach tematycznych. Następnie naleŜy wyznaczyć granice zlewni powyŜej

tych miejsc. Uzyskuje się je łącząc najwyŜej połoŜone punkty terenu pomiędzy ciekami

sąsiednich zlewni i z granicami analizowanego obszaru. Wykonanie zadania ułatwiają

poziomice widoczne na rastrze.

71

409409409409409409409409409

409409409409409409409409409

409409409409409409409409409

326326326326326326326326326

i 450i 450i 450i 450i 450i 450i 450i 450i 450

450450450450450450450450450 326 i 450326 i 450326 i 450326 i 450326 i 450326 i 450326 i 450326 i 450326 i 450

451451451451451451451451451451451451451451451451451451

451451451451451451451451451

443443443443443443443443443443443443443443443443443443

443443443443443443443443443

iiiiiiiii

i 450i 450i 450i 450i 450i 450i 450i 450i 450

326326326326326326326326326 iiiiiiiii

326326326326326326326326326

450450450450450450450450450

326326326326326326326326326

326326326326326326326326326 iiiiiiiii 450450450450450450450450450

326 i 450326 i 450326 i 450326 i 450326 i 450326 i 450326 i 450326 i 450326 i 450

8

KRAKÓW7

,9

OBSZARZE MODELOWYMOpracowanie: R. Skrzypczak

(na podstawie mapy 3 D. Grodeckiego i in. 2000)

W KRAKOWSKIM

326326326326326326326326326

451451451451451451451451451

2

3

RabaRabaRabaRabaRabaRabaRabaRabaRaba

4

5

6

1

MAPA WALORÓWWODNYCH


RabaRabaRabaRabaRabaRabaRabaRabaRaba


WisłaWisłaWisłaWisłaWisłaWisłaWisłaWisłaWisłaSankaSankaSankaSankaSankaSankaSankaSankaSanka

Skaw

inkaS

kawinka

Skaw

inkaS

kawinka

Skaw

inkaS

kawinka

Skaw

inkaS

kawinka

Skaw

inka

Białucha(Prądnik)

Białucha(Prądnik)

Białucha(Prądnik)

Białucha(Prądnik)

Białucha(Prądnik)

Białucha(Prądnik)

Białucha(Prądnik)

Białucha(Prądnik)

Białucha(Prądnik)

RudawaRudawaRudawaRudawaRudawaRudawaRudawaRudawaRudawa

Dłubnia

Dłubnia

Dłubnia

Dłubnia

Dłubnia

Dłubnia

Dłubnia

Dłubnia

Dłubnia


,

72

Mapa walorów wodnych w krakowskim obszarze modelowym

(nowa wersja graficzna mapy D. Grodeckiego i in. 2000 – mapy 3, opracowanej na podstawie danych: A.S. Kleczkowskiego [red.] i in. 1990, B. Paczyńskiego i I. Wodzińskiej 1994, Mapy sytuacyjno-wysokościowej... 1996, Arkuszy [M-34-61/62, M-34-63/64, M-34-73/74, M-34-75/76] mapy... 1997, Raportu... 1999) Legenda Regionalne strefy ochrony zbiorników wód podziemnych:

1 – wody mineralnej (wobec braku dokładniejszych danych w analizie przyjęto iŜ obszarem wymagającym najwyŜszej ochrony jest obszar górniczy);

2 – ONO GZWP (obszar wymagający najwyŜszej ochrony głównego zbiornika słodkich wód podziemnych), numer zbiornika; 3 – OWO GZWP (obszar wymagający wysokiej ochrony głównego zbiornika słodkich wód podziemnych), numer zbiornika; 4 – SNO GUPW (strefa wymagająca najwyŜszej ochrony głównego podziemnego uŜytkowego poziomu wodonośnego z wodą słodką); 5 – SWO GUPW (strefa wymagające wysokiej ochrony głównego podziemnego uŜytkowego poziomu wodonośnego z wodą słodką).

Regionalne strefy ochrony ujęć wód powierzchniowych:

6 – zlewnia rzeki powyŜej powierzchniowego ujęcia wody dla celów przemysłowych lub komunalnych (w przypadku sąsiadujących zlewni pominięto wspólne granice), nazwa rzeki.


7 – zabudowa miejska Krakowa (zwarta) - pominięta w analizie; 8 – sztuczny Zbiornik Dobczyce - pominięty w analizie; 9 – miejsce z którego zakreślono 25 km promień krakowskiego obszaru modelowego.

73

74

Mapa walorów wodnych w skierniewickim obszarze modelowym

(opracowano na podstawie danych: A.S. Kleczkowskiego [red.] i in. 1990, Arkusza [M-34-137/138] mapy... 1994, B. Paczyńskiego i I. Wodzińskiej 1994, Arkusza [M-34-3/4] mapy... 1996, Arkuszy [M-34-5/6 i M-34-135/136] mapy... 1997, Raportu... 2000) Legenda Regionalne strefy ochrony zbiorników wód podziemnych:

1 – ONO GZWP (obszary wymagające najwyŜszej ochrony głównych zbiorników wód podziemnych), numer zbiornika; 2 – OWO GZWP (obszary wymagające wysokiej ochrony głównych zbiorników wód podziemnych), numer zbiornika; 3 – SNO GUPW (strefy wymagające najwyŜszej ochrony głównych podziemnych uŜytkowych poziomów wodonośnych); 4a – cenniejsze SWO GUPW (strefy wymagające wysokiej ochrony cenniejszych głównych podziemnych uŜytkowych poziomów

wodonośnych); 4b – pozostałe SWO GUPW (strefy wymagające wysokiej ochrony pozostałych głównych podziemnych uŜytkowych poziomów

wodonośnych). Regionalne strefy ochrony ujęć wód powierzchniowych:

5 – zlewnie rzek powyŜej powierzchniowych ujęć wód (w analizowanym obszarze ujmowanych jedynie dla celów przemysłowych). Wybrane elementy topograficzne:


75

Efekty graficzne wyznaczenia podobszarów chroniących wartość uŜytkowych

walorów wodnych (dobrą jakość tych zasobów wodnych) ilustrują przykładowo „Mapa

walorów wodnych w krakowskim obszarze modelowym” i „Mapa walorów wodnych

w skierniewickim obszarze modelowym”.

3.3.3. Podobszary z walorami krajobrazów kulturowych

a) podobszary z Obiektami Światowego Dziedzictwa Kultury

Mapy z Obszarami Światowego Dziedzictwa Kultury są częścią dokumentacji

sporządzanych w procesie ubiegania się o nadanie takiego statusu jakiemuś obiektowi.

Praktyka ta znana jest w kraju od niedawna. Jeśli dla analizowanego obszaru dysponujemy

taką mapą, to zalecam ręczne przeniesienie interesujących nas granic do warstwy

tematycznej, identyfikując szczegóły topograficzne materiału źródłowego ze szczegółami na

rastrze podkładu topograficznego.

Czasem w analizowanym obszarze znajduje się Obiekt z Listy Światowego

Dziedzictwa Kultury, wpisany na nią przed laty, dla którego nie udokumentowano obszaru

ochronnego. Podobszar z takim obiektem naleŜy utworzyć przez włączenie do niego

połoŜonych w pobliŜu innych obiektów kultury materialnej. Są one zaznaczone na rastrze

podkładu topograficznego. MoŜna to uczynić takŜe na podstawie wiedzy pochodzącej

z innych źródeł. Granice podobszaru najlepiej poprowadzić po liniowych szczegółach

topograficznych (o ile to moŜliwe). Tak uczyniłem tworząc odrębną warstwę tematyczną dla

podobszaru z Kopalnią Soli w Wieliczce, wpisaną na I Światową Listę Dziedzictwa

Kulturowo-Przyrodniczego UNESCO (1978).

b) podobszary z innymi obiektami dziedzictwa kulturowego

W analizowanym obszarze mogą występować obiekty kultury materialnej, inne niŜ

opisane w poprzednim rozdziale. Mogą one tworzyć strefy koncentracji. Czasem tak są

przedstawiane na mapach źródłowych. Mogą być na nich takŜe obiektami rozproszonymi

poza tymi strefami. Spośród nich naleŜy wyłączyć podobszary ostoi CORINE biotopes, dla

których „krajobraz” był przynajmniej jednym z motywów ich wyodrębnienia.

NaleŜy skorzystać ze źródłowych materiałów kartograficznych, na których

wyznaczono strefy koncentracji obiektów kultury materialnej. Ich obraz trzeba przenieść

76

ręcznie na warstwę tematyczną, porównując szczegóły topograficzne podglądu rastra

podkładu topograficznego i dokumentu źródłowego. Takie strefy moŜna teŜ wyznaczyć

orientacyjnie. Czynimy to, gdy treść rastra podkładu topograficznego lub innego dokumentu

źródłowego (np. mapy inwentaryzacyjnej Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków),

wskazuje na duŜe zagęszczenie obiektów kultury materialnej.

Wyraźna strefa koncentracji obiektów kultury materialnej występuje w obszarze

krakowskim. Prezentuje ją mapka bez skali, lecz z podkładem topograficznym mapy

1:100 000, opracowana w Krakowie i zawarta w niepublikowanych materiałach z 1998 r.

pt. „Małopolska Integracja i Rozwój. Międzywojewódzki Zespół ‘Forum Małopolska

– Integracja i Rozwój’ ”. Informacje o lokalizacji obiektów punktowych w obszarze

krakowskim pochodzą z:

[1] rastra podkładu topograficznego;

[2] mapek „Turystyka I” i „Turystyka II” 1:500 000. Opracowali je A. Jackowski

i J. Warszyńska. Mapki zamieszczono w „Atlasie miejskiego województwa

krakowskiego”, wydanym w 1979 r. przez PAN i Urząd Miasta Krakowa;

[3] mapki „Zabytki architektury i budownictwa” 1:300 000. Opracował ją

M. Kornecki. Mapkę zamieszczono w tym samym „Atlasie miejskiego

województwa krakowskiego”;

[4] danych własnych zebranych w terenie.

W obszarze skierniewickim strefa koncentracji obiektów kultury materialnej nie jest

tak wyraźna jak w krakowskim. Na przeglądowej mapce, o małej dokładności, wskazywano

na nią w rejonie Łowicza. Archiwalna mapa „Inwentaryzacji zasobów kulturowych

województwa skierniewickiego” 1:100 000 z 1997 r. nie zawiera takiej strefy. Ten

niepublikowany dokument byłego Urzędu Wojewódzkiego w Skierniewicach udostępnił

prof. S. Kozłowski. Z jego treści skorzystałem przenosząc do warstwy tematycznej obiekty

punktowe.

W przypadku fragmentów analizowanego obszaru, znajdujących się poza terenem

byłego woj. skierniewickiego, oprócz rastra podkładu topograficznego skorzystałem takŜe

z „Atlasu zasobów, walorów i zagroŜeń środowiska geograficznego Polski”. Atlas jest pracą

zbiorową pod red. S. Leszczyckiego, wykonaną w Instytucie Geografii i Przestrzennego

Zagospodarowania PAN. Wydała go w 1994 r Agencja Reklamowo-Wydawnicza

A. Grzegorczyk w Warszawie. Skorzystałem z treści następujących map atlasu:

77

[1] „A. Zabytki architektury” 1:4 000 000 (Tablica 82A), P. Kowalskiego

i M.I. Mileskiej;

[2] „B. Zabytki etnografii“ 1:4 000 000 (Tablica 82B), P. Kowalskiego

i M.I. Mileskiej;

[3] „Układy przestrzenne murowanych zabytków architektury” 1:2 000 000

(Tablica 83), M.I. Mileskiej;

[4] „Waloryzacja wartości kulturowych” 1:2 000 000 (Tablica 84), M.I. Mileskiej.

Wskazane mapy atlasu mogą być przydatne w analizach innych obszarów kraju.

Szczególnie, gdy nie są dostępne dokładniejsze dane źródłowe, np. mapy inwentaryzacyjne

Wojewódzkich Konserwatorów Zabytków.

c) podobszary z zabytkowymi obiektami drewnianymi

Wskazanie obiektów drewnianych, zabytkowych, istotne jest jedynie wówczas, gdy

analizujemy obszar potencjalnie poddany presji drgań sejsmicznych. Ich źródłem jest np.

eksploatacja sieci drogowej.

Zabytkowe obiekty drewniane naleŜy zaznaczyć w odrębnej warstwie tematycznej.

W tym celu naleŜy skorzystać z podglądu rastra podkładu topograficznego i z dokumentów

wskazanych w poprzednim rozdziale, lub z dokładniejszych danych źródłowych. Pomocne są

informatory krajoznawcze powszechnie dostępnych map turystycznych.

W przypadku obszarów krakowskiego i skierniewickiego skorzystałem

z „Informatorów krajoznawczych” arkuszy map, które utworzyły rastry podkładów

topograficznych. W obszarze skierniewickim skorzystałem takŜe z „Informatora

krajoznawczego” opracowanego przez C. Jaworską-Maćkowiak i T. Maćkowiaka dla „Mapy

turystycznej – okolice Łodzi” 1:100 000. Wydało ją Polskie Przedsiębiorstwo Wydawnictw

Kartograficznych im. Eugeniusza Romera, Warszawa-Wrocław.

***

Przykładowe efekty graficzne wyznaczenia podobszarów z walorami typu krajobrazu

kulturowego ilustrują „Mapa walorów krajobrazów kulturowych w krakowskim obszarze

modelowym” i „Mapa walorów krajobrazów kulturowych w skierniewickim obszarze

modelowym”.

78

KRAKÓW

,4b

2a

1b

2b

3a

3b

4a


OBSZARZE MODELOWYM

1a

W KRAKOWSKIM

MAPA WALORÓWKRAJOBRAZÓWKULTUROWYCH


WisłaWisłaWisłaWisłaWisłaWisłaWisłaWisłaWisła,


Białucha(Prądnik)

Białucha(Prądnik)

Białucha(Prądnik)

Białucha(Prądnik)

Białucha(Prądnik)

Białucha(Prądnik)

Białucha(Prądnik)

Białucha(Prądnik)

Białucha(Prądnik)


79

Mapa walorów krajobrazów kulturowych w krakowskim o bszarze modelowym

(nowa wersja graficzna mapy D. Grodeckiego i in. 2000 – mapy 4, opracowanej na podstawie danych: A. Jackowskiego i J. Warszyńskiej

1979 b, M. Korneckiego 1979, Arkuszy [M-34-61/62, M-34-63/64, M-34-73/74, M-34-75/76] mapy... 1997, Mapki... 1998 oraz danych

własnych)

Legenda Podobszary zabytkowe:

1a – z Obiektem z Pierwszej Listy Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO; 1b – koncentracji obiektów kulturowych.

Obiekty zabytkowe:

2a – murowane lub cmentarze – poza obszarem koncentracji zabytkowych obiektów kulturowych; 2b – drewniane w obrębie krakowskiego obszaru modelowego.




4a – rzeka; 4b – miejsce z którego zakreślono 25 km promień krakowskiego obszaru modelowego.

80

81

Mapa walorów krajobrazów kulturowych w skierniewick im obszarze modelowym

(opracowano na podstawie danych: Arkusza [M-34-137/138] mapy... 1994, M.I. Mileskiej 1994, P. Kowalskiego i M.I. Mileskiej 1994, Arkusza [M-34-3/4] mapy... 1996, Archiwalnych map... 1997, Arkuszy [M-34-5/6 i M-34-135/136] mapy... 1997, C. Jaworskiej-Maćkowiak i T Maćkowiaka 1998) Legenda Obszary zabytkowe:

1a – parkowe; 1b – architektoniczno-parkowe.

Obiekty zabytkowe:

2a – murowane; 2b – drewniane; 2c – fragment szlaku kolejowego.



82

3.3.4. Podobszary z walorami dla pobytu człowieka

a) podobszary stałego pobytu człowieka

W tab. 4 (rozdz. 2.2.5.a) wskazałem podobszary pobytu ludzi, umownie stałego,

charakteryzowane kolejnymi kategoriami walorów: [1] uzdrowiskowo-sanatoryjne,

[2] szpitali, ośrodków zdrowia lub zakładów opieki, [3] wielogodzinnego pobytu dzieci

i młodzieŜy, [4] mieszkalne rozproszone, [5] mieszkalne skupione, oraz [6] handlowo

-usługowo-przemysłowe. Informacje zawarte w tab. 4 precyzują o jakie obiekty lub tereny

chodzi. NaleŜy je odnaleźć na rastrze podkładu topograficznego. Po skopiowaniu ich, naleŜy

utworzyć odrębne warstwy tematyczne dla kaŜdej z wymienionych kategorii podobszarów.

MoŜna to uzyskać przez ręczne kopiowanie obiektów graficznych do warstw tematycznych.

W przypadku obszarów modelowych tak właśnie uczyniłem. Opisywane zadanie jest jednak

Ŝmudne i czasochłonne. MoŜna próbować uprościć jego wykonanie i wydatnie skrócić czas

takiej pracy.

Dane topograficzne analizowanego obszaru mogą być zarchiwizowane w systemie

elektronicznym i to jako odrębne pakiety tematyczne. Jeśli tak byłoby istotnie, moŜna zakupić

warstwy tematyczne odpowiadające wskazanym powyŜej podobszarom. Obecnie trzeba by

jednak dysponować dość znacznymi środkami finansowymi. Sytuacja w tym zakresie zaczyna

się radykalnie poprawiać. Dostęp do danych publicznych, którymi m.in. są dane

topograficzne, będzie znacznie tańszy. Trwa uruchamianie systemu ich importu przez

nabywcę (vide zasady dostępu i cenniki map geologiczno-gospodarczych oraz ich nowszych

generacji, publikowane przez PIG w Internecie).

Kwestię uzyskania wskazanych powyŜej danych cyfrowych, a takŜe innych cyfrowych

danych topograficznych, naleŜy rozwaŜyć przed podjęciem decyzji o wyborze źródła danych

niezbędnego dla utworzenia rastra podkładu topograficznego.

W przypadku podobszaru [1] naleŜy skorzystać takŜe z innych materiałów źródłowych

oraz własnej wiedzy o lokalizacji tworzących go obiektów i o ich otoczeniu. Tak uczyniłem

w odniesieniu do obszarów modelowych.

Przydatną jest mapa „Turystyka specjalistyczna” 1:2 000 000. Opracowali ją

S. Wawrzyniak i Z.T. Werner. Mapę zamieszczono na Tablicy 65 w „Atlasie zasobów,

walorów i zagroŜeń środowiska geograficznego Polski” (Leszczycki [red.] i in. 1994).

Skorzystałem z niej w odniesieniu do obszaru skierniewickiego. Informację o Walewicach,

zawartą na wskazanej mapie, wykorzystałem przy tworzeniu odrębnej warstwy tematycznej.

83

Granice podobszaru z obiektem hippicznym w Walewicach wyznaczyłem na podstawie wizji

terenowej oraz podglądu rastra podkładu topograficznego.

W obszarze krakowskim, granice podobszaru z uzdrowiskiem Swoszowice

wyznaczyłem takŜe w odrębnej warstwie tematycznej. Skorzystałem z „Mapy sytuacyjno

-wysokościowej” 1:10 000 z 1996 r. Przyjąłem iŜ granicami podobszaru są pokazane tam

granice obszaru górniczego.

Granice elementów graficznych podobszaru [4], tj. rozproszonej zabudowy

mieszkalnej, tworzących odrębną warstwę tematyczną, naleŜy przyjąć arbitralnie. Korzysta

się z podglądu rastra podkładu topograficznego. Sąsiadujące ze sobą, lecz rozproszone

obiekty mieszkalne, wraz z ich najbliŜszym otoczeniem, łączy się w samodzielne pola

- obiekty graficzne.

***

Przykładowe efekty graficzne powyŜszych prac ilustrują „Mapa miejsc stałego pobytu

człowieka w krakowskim obszarze modelowym” i „Mapa miejsc stałego pobytu człowieka


b) podobszary okresowego pobytu człowieka

Źródłem informacji dla wyznaczenia podobszarów okresowego pobytu człowieka są

regionalne opracowania kartograficzne dotyczące zagadnień turystyki i wypoczynku. Z takich

opracowań skorzystałem w przypadku analizy walorów obszaru krakowskiego. W przypadku

analizy obszaru skierniewickiego nie dysponowałem opracowaniami regionalnymi.

Skorzystałem zatem z informacji zawartych w „Atlasie zasobów, walorów i zagroŜeń

środowiska geograficznego Polski” (Leszczycki [red.] i in. 1994). Zgromadzone w nim dane

będą pomocne takŜe przy analizie dowolnego obszaru Polski.

84

,8b

KRAKÓW

8a

7a

7b

4

3

1

2

5

6


Białucha(Prądnik)

Białucha(Prądnik)

Białucha(Prądnik)

Białucha(Prądnik)

Białucha(Prądnik)

Białucha(Prądnik)

Białucha(Prądnik)

Białucha(Prądnik)

Białucha(Prądnik)

, WisłaWisłaWisłaWisłaWisłaWisłaWisłaWisłaWisła




STAŁEGO POBYTU CZŁOWIEKAMAPA MIEJSC

W KRAKOWSKIMOBSZARZE MODELOWYM

85

Mapa miejsc stałego pobytu człowieka w krakowskim obszarze modelowym

(nowa wersja graficzna mapy D. Grodeckiego i in. 2000 - mapy 5, opracowanej na podstawie danych: Arkuszy [M-34-61/62, M-34-63/64, M-34-73/74, M-34-75/76] mapy... 1997 oraz danych własnych) Legenda Podobszary pobytu ludzi w:

1 – zwartej zabudowie mieszkaniowej; 2 – rozproszonej zabudowie mieszkaniowej; 3 – obiektach uŜyteczności publicznej (przemysłowych, handlowych, usługowych, administracyjnych itp.); 4 – obiektach uzdrowiskowo-wypoczynkowych (w omawianym obszarze wykorzystywanych przez cały rok lub czynnych przez większą

jego część: uzdrowisko, ośrodki wypoczynkowe, ośrodki rekreacyjno-sportowe); 5 –szkołach (głównie dzieci i młodzieŜy); 6 –szpitalach, ośrodkach zdrowia lub zakładach opieki.





86

87

Mapa miejsc stałego pobytu człowieka w skierniewickim obszarze modelowym

(opracowano na podstawie danych: Arkusza [M-34-137/138] mapy... 1994, S. Wawrzyniaka i Z.T. Werner 1994, Arkusza [M-34-3/4] mapy... 1996, Arkuszy [M-34-5/6 i M-34-135/136] mapy... 1997) Legenda Podobszary pobytu ludzi w:

1 – zwartej zabudowie mieszkaniowej; 2 – rozproszonej zabudowie mieszkaniowej; 3 – obiektach uŜyteczności publicznej (przemysłowych, handlowych, usługowych, administracyjnych itp.); 4 – obiektach uzdrowiskowo-wypoczynkowych (w omawianym obszarze potencjalnie całorocznych lub czynnych przez większą część

roku: ośrodki wypoczynkowe, ośrodki rekreacyjno-sportowe, ośrodki jazdy konnej, domy wycieczkowe, gospodarstwa agroturystyczne, kempingi, pola biwakowe, stanice wodne, baseny kąpielowe);

5 –szkołach (szczególnie pobyt dzieci i młodzieŜy); 6 –szpitalach lub ośrodkach zdrowia.

Wybrany element topograficzny:

7 – główne rzeki.

88

NaleŜy posłuŜyć się mapami 1:2 000 000:

[1] „Struktura przestrzenna turystyki” (Tablica 62), S. Wawrzyniaka;

[2] „Wypoczynek cotygodniowy” (Tablica 63), J. Pronobis i R. Przybyszewskiej-Gudelis;

[3] „Turystyka poznawcza” (Tablica 64), B. Mikułowskiego, S. Wawrzyniaka i Z.T. Werner;

[4] „Turystyka specjalistyczna” (Tablica 65), S. Wawrzyniaka i Z.T. Werner;

[5] „Walory wypoczynkowe i ich zagroŜenia” (Tablica 66), Z.T. Werner;

[6] „Układy przestrzenne murowanych zabytków architektury” (Tablica 83), M.I. Mileskiej;

a takŜe mapami:

[7] „A. Zabytki architektury” 1:4 000 000 (Tablica 82A), P. Kowalskiego i M.I. Mileskiej;

[8] „B. Zabytki etnografii“ 1:4 000 000 (Tablica 82B), P. Kowalskiego i M.I. Mileskiej;

[9] „Turystyka zagraniczna” 1:6 000 000 (Tablica 64), S. Wawrzyniaka.

Podobszary okresowego lecz rozproszonego przebywania ludzi

w obszarze skierniewickim

WyróŜniłem następujące podobszary przebywania:

• turystycznego pobytowego rangi krajowej, tj. w dokumencie [5] obszary z walorami

wypoczynkowymi o duŜej przydatności;

• turystycznego pobytowego rangi regionalnej, tj. w dokumencie [5] obszary z walorami

wypoczynkowymi o niewielkiej przydatności;

• turystycznego wędrownego rangi międzynarodowej, tj. w dokumencie [9] waŜniejsze

trasy wędrówek krajoznawczych;

• turystycznego wędrownego rangi krajowej, tj. w dokumencie [4] stada i stadniny koni

dostępne dla turystyki, a konkretnie stadnina w Walewicach, która według dokumentu [3]

jest inną waŜną miejscowością krajoznawczą II kategorii atrakcyjności;

• turystycznego wędrownego rangi regionalnej, tj. w dokumencie [2] strefy penetracji

wypoczynku cotygodniowego;

• rekreacyjnego, tj. w dokumencie [2] tereny wypoczynku rozproszonego wokół aglomeracji

ukształtowanych;

89

• potencjalnie rekreacyjnego, tj. w dokumencie [2] tereny połoŜone poza obszarami

ekologicznego zagroŜenia, przydatne dla wypoczynku cotygodniowego po wzbogaceniu

walorów wypoczynkowych.

Obiekty graficzne odrębnych podobszarów utworzyłem, przenosząc ich obrazy

kartograficzne do odrębnych warstw tematycznych (wrysowując je odręcznie).

Podobszary okresowego lecz skupionego przebywania ludzi

w obszarze skierniewickim

Wskazanie podobszarów takiego przebywania w celach turystyczno-wypoczynkowych

wymaga skorzystania z dokumentów [1] - [9] (z dziewięciu map), oraz ze wzoru (16)

opisanego w rozdz. 2.2.5.b. Wskazanie podobszarów takiego przebywania w celach

rekreacyjnych wymaga skorzystania z dokumentu [2]. Uznałem iŜ w tym przypadku

interesującym nas podobszarem są pokazane w nim tereny wypoczynku skoncentrowanego

wokół aglomeracji ukształtowanych. Obiekty te, skopiowałem do odrębnej warstwy

tematycznej.

W obrębie gmin, ruch turystyczny w kierunku obiektów zabytkowych na ogół zmierza

poprzez miejscowości, w których mieszczą się siedziby władz tych gmin. Zwykle teŜ jest on

okresowy. Miejscowości te na ogół mają waŜne znaczenie turystyczno-krajoznawcze lub

wypoczynkowe. Często same posiadają atrakcyjne obiekty zabytkowe. Znaczeniom

miejscowości przypisałem przymioty określone dokumentem [3]:

• międzynarodowemu - wielkim centrom poznawczym I lub II kategorii atrakcyjności

lub ośrodkom krajoznawczym I klasy atrakcyjności;

• krajowemu - ośrodkom krajoznawczym II klasy atrakcyjności lub innym waŜnym

miejscowościom krajoznawczym I klasy atrakcyjności;

• regionalnemu - innym waŜnym miejscowościom krajoznawczym II klasy atrakcyjności lub

pojedynczym obiektom I klasy atrakcyjności;

• lokalnemu - pojedynczym obiektom II klasy atrakcyjności.

Informacje o miastach lub miejscowościach, w których znajdują się obiekty

zabytkowe grup „0”, „I” i „II” zaczerpnąłem z dokumentu [8]. Informacje o obiektach

90

naleŜących do wymienionych grup zabytków, zlokalizowanych w innych miejscach gmin,

pochodzą z dokumentów [6] i [7]. Z dokumentu [6] informacje o zabytkach architektury,

a z dokumentu [7] - o zabytkach etnografii.

Korzystając ze wzoru (16) określiłem wartości gmin. ZaleŜą one od wielkości

skupiania się w nich okresowo ruchu turystycznego. Jego stopień, dla czytelniejszego

zobrazowania na mapie tematycznej, proponuję określić skalą punktowo-pojęciową:

>0,6 pkt – bardzo silny;

0,4-0,59 pkt – silny;

<0,4 pkt – słaby.

Granice gmin umieściłem w odrębnych warstwach tematycznych, zaleŜnie od wartości

tych gmin. Wyznaczyłem je w odniesieniu do podglądu rastra podkładu topograficznego.

Podobszary okresowego przebywania ludzi w obszarze krakowskim

Skorzystałem z map zamieszczonych w „Atlasie miejskiego województwa

krakowskiego”. W 1979 r. wydały go PAN i Urząd Miasta Krakowa. Mapa „Turystyka I”

1:500 000, A. Jackowskiego i J. Warszyńskiej, umoŜliwiła wskazanie podobszarów

okresowego lecz rozproszonego przebywania ludzi, turystyczno-wypoczynkowego

i rekreacyjnego. Treść mapy „Turystyka II”, w tej samej skali i tych samych autorów,

pomogła wyznaczyć podobszary okresowego lecz skupionego przebywania ludzi. Obiekty na

mapie, wprost odpowiadające wymogom proponowanej metodyki, przeniosłem do

odpowiednich warstw tematycznych. Inne, z pomocą jej treści, wyznaczyłem w analogiczny

sposób jak dla obszaru skierniewickiego.

***

Przykładowe efekty graficzne powyŜszych prac ilustrują „Mapa miejsc okresowego

pobytu człowieka w krakowskim obszarze modelowym” i „Mapa miejsc okresowego pobytu

człowieka w skierniewickim obszarze modelowym”.

91

KoniuszaKoniuszaKoniuszaKoniuszaKoniuszaKoniuszaKoniuszaKoniuszaKoniusza

StaniątkiStaniątkiStaniątkiStaniątkiStaniątkiStaniątkiStaniątkiStaniątkiStaniątki

Górka Ko ścielnaGórka Ko ścielnaGórka Ko ścielnaGórka Ko ścielnaGórka Ko ścielnaGórka Ko ścielnaGórka Ko ścielnaGórka Ko ścielnaGórka Ko ścielna

KościelnikiKościelnikiKościelnikiKościelnikiKościelnikiKościelnikiKościelnikiKościelnikiKościelniki

NiepołomiceNiepołomiceNiepołomiceNiepołomiceNiepołomiceNiepołomiceNiepołomiceNiepołomiceNiepołomice

CichawaCichawaCichawaCichawaCichawaCichawaCichawaCichawaCichawa

Niegowi ćNiegowi ćNiegowi ćNiegowi ćNiegowi ćNiegowi ćNiegowi ćNiegowi ćNiegowi ć

GdówGdówGdówGdówGdówGdówGdówGdówGdów

BodzanówBodzanówBodzanówBodzanówBodzanówBodzanówBodzanówBodzanówBodzanów

ŁazanyŁazanyŁazanyŁazanyŁazanyŁazanyŁazanyŁazanyŁazany

CzuliceCzuliceCzuliceCzuliceCzuliceCzuliceCzuliceCzuliceCzulice

CzechyCzechyCzechyCzechyCzechyCzechyCzechyCzechyCzechy

BiórkówBiórkówBiórkówBiórkówBiórkówBiórkówBiórkówBiórkówBiórkówWielkiWielkiWielkiWielkiWielkiWielkiWielkiWielkiWielki

WęgrzceWęgrzceWęgrzceWęgrzceWęgrzceWęgrzceWęgrzceWęgrzceWęgrzceWielkieWielkieWielkieWielkieWielkieWielkieWielkieWielkieWielkie

GrabieGrabieGrabieGrabieGrabieGrabieGrabieGrabieGrabie

KaciceKaciceKaciceKaciceKaciceKaciceKaciceKaciceKacice

Niedźwied źNiedźwied źNiedźwied źNiedźwied źNiedźwied źNiedźwied źNiedźwied źNiedźwied źNiedźwied ź

GoszczaGoszczaGoszczaGoszczaGoszczaGoszczaGoszczaGoszczaGoszcza

DziekanowiceDziekanowiceDziekanowiceDziekanowiceDziekanowiceDziekanowiceDziekanowiceDziekanowiceDziekanowice

DroginiaDroginiaDroginiaDroginiaDroginiaDroginiaDroginiaDroginiaDroginia

DobczyceDobczyceDobczyceDobczyceDobczyceDobczyceDobczyceDobczyceDobczyceZakliczynZakliczynZakliczynZakliczynZakliczynZakliczynZakliczynZakliczynZakliczyn

WieliczkaWieliczkaWieliczkaWieliczkaWieliczkaWieliczkaWieliczkaWieliczkaWieliczka

MyśleniceMyśleniceMyśleniceMyśleniceMyśleniceMyśleniceMyśleniceMyśleniceMyślenice

SieprawSieprawSieprawSieprawSieprawSieprawSieprawSieprawSiepraw

MogilanyMogilanyMogilanyMogilanyMogilanyMogilanyMogilanyMogilanyMogilany

GłogoczówGłogoczówGłogoczówGłogoczówGłogoczówGłogoczówGłogoczówGłogoczówGłogoczów

KarniowiceKarniowiceKarniowiceKarniowiceKarniowiceKarniowiceKarniowiceKarniowiceKarniowice

GiebułtówGiebułtówGiebułtówGiebułtówGiebułtówGiebułtówGiebułtówGiebułtówGiebułtów

ZielonkiZielonkiZielonkiZielonkiZielonkiZielonkiZielonkiZielonkiZielonki

SwoszowiceSwoszowiceSwoszowiceSwoszowiceSwoszowiceSwoszowiceSwoszowiceSwoszowiceSwoszowice

SkawinaSkawinaSkawinaSkawinaSkawinaSkawinaSkawinaSkawinaSkawina

SkałaSkałaSkałaSkałaSkałaSkałaSkałaSkałaSkała

SieciechowiceSieciechowiceSieciechowiceSieciechowiceSieciechowiceSieciechowiceSieciechowiceSieciechowiceSieciechowice

GrodziskoGrodziskoGrodziskoGrodziskoGrodziskoGrodziskoGrodziskoGrodziskoGrodzisko

PieskowaPieskowaPieskowaPieskowaPieskowaPieskowaPieskowaPieskowaPieskowaSkałaSkałaSkałaSkałaSkałaSkałaSkałaSkałaSkała

ModlnicaModlnicaModlnicaModlnicaModlnicaModlnicaModlnicaModlnicaModlnicaBolechowice

Bolechowice

Bolechowice

Bolechowice

Bolechowice

Bolechowice

Bolechowice

Bolechowice

Bolechowice

OjcówOjcówOjcówOjcówOjcówOjcówOjcówOjcówOjców

ZelkówZelkówZelkówZelków

ZelkówZelkówZelkówZelkówZelków

WolaWolaWolaWolaWolaWolaWolaWolaWolaRadziszowskaRadziszowskaRadziszowskaRadziszowskaRadziszowskaRadziszowskaRadziszowskaRadziszowskaRadziszowska

RadziszówRadziszówRadziszówRadziszówRadziszówRadziszówRadziszówRadziszówRadziszów

KrzywaczkaKrzywaczkaKrzywaczkaKrzywaczkaKrzywaczkaKrzywaczkaKrzywaczkaKrzywaczkaKrzywaczka

LiszkiLiszkiLiszkiLiszkiLiszkiLiszkiLiszkiLiszkiLiszki

OchodzaOchodzaOchodzaOchodzaOchodzaOchodzaOchodzaOchodzaOchodza

MnikówMnikówMnikówMnikówMnikówMnikówMnikówMnikówMnikówKryspinówKryspinówKryspinówKryspinówKryspinówKryspinówKryspinówKryspinówKryspinów

TyniecTyniecTyniecTyniecTyniecTyniecTyniecTyniecTyniec


MorawicaMorawicaMorawicaMorawicaMorawicaMorawicaMorawicaMorawicaMorawica

ZabierzówZabierzówZabierzówZabierzówZabierzówZabierzówZabierzówZabierzówZabierzów

AleksandrowiceAleksandrowiceAleksandrowiceAleksandrowiceAleksandrowiceAleksandrowiceAleksandrowiceAleksandrowiceAleksandrowice

Kobylany

Kobylany

Kobylany

Kobylany

Kobylany

Kobylany

Kobylany

Kobylany

KobylanyWięcławice

Więcławice

Więcławice

Więcławice

Więcławice

Więcławice

Więcławice

Więcławice

Więcławice

DębnikDębnikDębnikDębnikDębnikDębnikDębnikDębnikDębnik

CzernichówCzernichówCzernichówCzernichówCzernichówCzernichówCzernichówCzernichówCzernichów

,

KRAKÓW

6a

5b

5a

(na podstawie mapy 6 D. Grodeckiego i in. 2000)

Opracowanie: R. Skrzypczak

MAPA MIEJSC

OBSZARZE MODELOWYM

OKRESOWEGO POBYTU CZŁOWIEKA

6b3

W KRAKOWSKIM

2

1a

1b

ŁazanyŁazanyŁazanyŁazanyŁazanyŁazanyŁazanyŁazanyŁazany


OjcówOjcówOjcówOjcówOjcówOjcówOjcówOjcówOjców4a

4c

4b




Białucha(Prądnik)

Białucha(Prądnik)

Białucha(Prądnik)

Białucha(Prądnik)

Białucha(Prądnik)

Białucha(Prądnik)

Białucha(Prądnik)

Białucha(Prądnik)

Białucha(Prądnik)


,

92

Mapa miejsc okresowego pobytu człowieka w krakowskim obszarze modelowym

(nowa wersja graficzna mapy D. Grodeckiego i in. 2000 - mapy 6, opracowanej na podstawie danych: A. Jackowskiego i J. Warszyńskiej 1979 a i b, Arkuszy [M-34-61/62, M-34-63/64, M-34-73/74, M-34-75/76] mapy... 1997 oraz danych własnych) Legenda Podobszary okresowego lecz rozproszonego przebywania ludzi:

1a – turystycznego pobytowego rangi krajowej; 1b – turystycznego pobytowego rangi regionalnej; 2 – turystycznego wędrownego rangi międzynarodowej; 3 – rekreacyjnego.

Podobszary okresowego lecz skupionego przebywania ludzi:

4a – potencjalnie najsilniej skupionego w celach turystyczno-wypoczynkowych wokół siedziby gminy (na ogół), nazwa gminy; 4b – potencjalnie silnie skupionego w celach turystyczno-wypoczynkowych wokół siedziby gminy (na ogół), nazwa gminy lub miejsca; 4c – potencjalnie skupiającego się w celach turystyczno-wypoczynkowych wokół siedziby gminy (na ogół), nazwa gminy lub miejsca.





93

94

Mapa miejsc okresowego pobytu człowieka w skierniewickim obszarze modelowym

(opracowano na podstawie danych: Arkusza [M-34-137/138] mapy... 1994, B. Mikułowskiego, S. Wawrzyniaka i Z.T. Werner 1994, J. Pronobis i R. Przybyszewskiej-Gudelis 1994, M.I. Mileskiej 1994, S. Wawrzyniaka 1994, S. Wawrzyniaka i Z.T. Werner 1994, Z.T. Werner 1994, Arkusza [M-34-3/4] mapy... 1996, Arkuszy [M-34-5/6 i M-34-135/136] mapy... 1997) Legenda Podobszary okresowego lecz rozproszonego przebywania ludzi:

1a – turystycznego pobytowego rangi krajowej; 1b – turystycznego pobytowego rangi regionalnej; 2a – turystycznego wędrownego rangi międzynarodowej; 2b – turystycznego wędrownego rangi krajowej; 2a – turystycznego wędrownego rangi regionalnej; 3a – rekreacyjnego; 3b – potencjalnie rekreacyjnego.

Podobszary okresowego lecz skupionego przebywania ludzi:

4a – potencjalnie najsilniej skupionego w celach turystyczno-wypoczynkowych wokół siedziby gminy (na ogół), nazwa gminy; 4b – potencjalnie silnie skupionego w celach turystyczno-wypoczynkowych wokół siedziby gminy (na ogół), nazwa gminy; 4c – potencjalnie skupiającego się w celach turystyczno-wypoczynkowych wokół siedziby gminy (na ogół), nazwa gminy. 5 – najsilniej skupionego w celach rekreacyjnych.

Wybrany element topograficzny:

6 – główne rzeki.

95

3.3.5. Podobszary z walorami rolno-leśnymi (produkcyjnymi)

W rozdz. 2.2.2. wśród podobszarów typu rolno-leśnego wskazałem następujące ich

kategorie: gleby wymagające szczególnej ochrony, lasy, lasy w stanie zmian, sady oraz rybne

stawy hodowlane. Wymienione podobszary są jednocześnie produkcyjnymi, lub potencjalnie

produkcyjnymi. Przypisałem im wartości. W przypadku tej samej kategorii waloru, inne gdy

występuje ona poza podobszarami z walorami typu ekologicznego, a inne w obrębie takich

podobszarów. Z tego powodu, obiekty graficzne kaŜdej z wymienionych kategorii

podobszarów muszą utworzyć odrębne warstwy tematyczne. Wyznaczenie podobszarów

z walorami rolno-leśnymi wymaga zatem utworzenia najpierw roboczych warstw

tematycznych.

Robocze warstwy tematyczne, odrębne dla kaŜdej kategorii waloru, moŜna utworzyć

korzystając z podglądu rastra podkładu topograficznego. Jeśli taki podkład zarchiwizowano

w systemie cyfrowym, moŜna zakupić potrzebne warstwy i uŜyć ich jako warstwy robocze.

W rozdz. 3.3.5. wskazywałem na taką moŜliwość.

W przypadku gleb naleŜy dotrzeć do informacji o glebach wymagających szczególnej

ochrony. Zdefiniowałem je w rozdz. 2.2.2. Instytut Upraw i NawoŜenia w Puławach

dysponuje danymi na temat ich występowania. Zarchiwizowano je tam takŜe w systemie

cyfrowym. MoŜna by zatem zakupić je i zaimportować do odpowiednich warstw

tematycznych.

W przypadku lasów w stanie zmian granice ich występowania moŜna zidentyfikować

na rastrze podkładu topograficznego. W tym celu naleŜy je skonfrontować z obrazem

zagospodarowania stanowiącym podkład mapy „Ostoje przyrody w Polsce” 1:750 000

(Dyduch-Falniowska i in. 1999). PoniewaŜ obiekty te zajmują relatywnie niewielkie

powierzchnie, w stosunku do ogólnej powierzchni lasów, proponowany sposób przenoszenia

ich do odrębnej warstwy tematycznej wydaje się optymalny. Obiekty, o których mowa,

moŜna równieŜ zaimportować bezpośrednio do warstwy tematycznej z systemu CORINE

Land Cover. MoŜe to jednak wiązać się z dodatkowymi kosztami.

Docelowe warstwy tematyczne naleŜy utworzyć z warstw roboczych. Ich wyznaczenie

polega na podziale obiektów graficznych kolejnych warstw roboczych pomiędzy dwie

docelowe warstwy tematyczne. W celu wykonania tego zadania naleŜy z pomocą programu

MapInfo Professional utworzyć roboczą powierzchnię podziału. Wymaga to wykonania kilku

czynności. Najpierw trzeba skopiować podobszary z poszczególnymi kategoriami walorów

typu ekologicznego, utworzone juŜ uprzednio. Przy kopiowaniu naleŜy pominąć jedynie te,

96

w których jednoczesne spełnianie funkcji produkcyjnej i ochronnej jest wykluczone. Są to

następujące obiekty lub tereny prawnie chronione: rezerwaty przyrody, pomniki przyrody,

zabytkowe parki, aleje wpisane do rejestru zabytków, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe

i uŜytki ekologiczne. Następnie, skopiowane obiekty naleŜy połączyć w roboczą

powierzchnię podziału. UmoŜliwi ona podział analizowanego obszaru na dwie części.

W jednej części, docelowe warstwy tematyczne staną się zbiorami obiektów graficznych

danej kategorii waloru, występujących w obrębie podobszarów z walorami typu

ekologicznego. W drugiej - zbiorami obiektów tej samej kategorii, połoŜonych w pozostałej

części analizowanego obszaru.

Najbardziej pracochłonne jest wyznaczanie docelowych warstw tematycznych

podobszarów z glebami - poza i w obrębie podobszaru z walorami typu ekologicznego.

Roboczą warstwę tematyczną podobszaru z glebami moŜna przygotować korzystając

z map glebowo-rolniczych Instytutu Upraw i NawoŜenia Gleb w Puławach. Musi ona

obejmować kompleks trwałych uŜytków zielonych bardzo dobrych i dobrych oraz kompleksy

produkcyjne orne: pszenny bardzo dobry i dobry na glebach klas I i II, pszenny wadliwy oraz

Ŝytni bardzo dobry na glebach klas II i IV. Potrzebne fragmenty mapy moŜna skopiować

sposobem ręcznym. Odpowiednią warstwę tematyczną, wykonaną w wersji cyfrowej, moŜna

takŜe zakupić we wskazanym Instytucie, o czym juŜ wspomniałem.

Z roboczej warstwy tematycznej podobszaru z glebami naleŜy usunąć podobszary

kolidujące z jego funkcją produkcyjną. Są to utworzone juŜ uprzednio podobszary:

uzdrowiskowo-sanatoryjne, szpitali, ośrodków zdrowia lub zakładów opieki,

wielogodzinnego pobytu dzieci i młodzieŜy, mieszkalne skupione, a takŜe handlowo

-usługowo-przemysłowe. Są to takŜe podobszary: lasów, sadów i rybnych stawów

hodowlanych, zarówno w obrębie podobszarów z walorami typu ekologicznego jak i poza

nimi. Z pomocą programu MapInfo Professional naleŜy kolejno je kopiować i skopiowanymi

obiektami wycinać roboczą warstwę tematyczną podobszaru z glebami. Tak zmodyfikowaną

warstwę tematyczną naleŜy następnie podzielić na dwie docelowe części. W tym celu

wykorzystuje się utworzoną juŜ uprzednio roboczą powierzchnię podziału. W jednej części

docelową warstwę tematyczną utworzą gleby występujące poza podobszarem z walorami

typu ekologicznego. W drugiej - gleby w podobszarze z takimi walorami.

W przypadku obszaru krakowskiego, dla utworzenia roboczej warstwy tematycznej

podobszaru z glebami skorzystałem z nie publikowanej mapy gleb ochronnych. Wykonano ją

na podstawie map IUNG z Puław (Manecki i in. 1996).

97

W przypadku obszaru skierniewickiego, dla utworzenia roboczej warstwy tematycznej

podobszaru z glebami skorzystałem z „Mapy glebowo-rolnej woj. skierniewickiego”

1:100 000, z 1989 r. Wykonano ją w IUNG w Puławach. Dla części analizowanego obszaru,

połoŜonej poza terenem województwa skierniewickiego, skorzystałem z arkuszy C3 Płock

i D3 Łódź „Mapy gleb Polski” 1:300 000. Wydał ją IUNG w Puławach w 1984 r.

Przyjąłem, iŜ odpowiadnikami gleb chronionych są pokazane na niej: gleby brunatne

([1] cięŜkie - wytworzone z glin zwałowych oraz z piasków naglinowych i naiłowych;

[2] wytworzone z iłów róŜnych formacji geologicznych; [3] wytworzone z utworów

pyłowych wodnego pochodzenia), gleby bielicowe ([1] lekkie i średnie - wytworzone z glin

zwałowych oraz z piasków naglinowych i naiłowych; [2] wytworzone z utworów pyłowych

wodnego pochodzenia) oraz czarne ziemie ([1] wytworzone z glin i iłów róŜnego

pochodzenia; [2] wytworzone z utworów pyłowych).

***

Przykładowe efekty graficzne powyŜszych prac ilustrują „Mapa walorów rolno

-leśnych w krakowskim obszarze modelowym” i „Mapa walorów rolno-leśnych

w skierniewickim obszarze modelowym”. W przypadku obszaru krakowskiego podobszary

z lasami i sadami pokazałem bez rozróŜnienia, gdyŜ dominują w nim lasy. Ze względu na

sadowniczą specyfikę obszaru skierniewickiego, podobszary z sadami i podobszary z lasami

przedstawiłem na mapie osobno. Nie występują w nim podobszary z lasami w stanie zmian.

98

,

5a

5b

4a

4b

KRAKÓW

Opracowanie: R. Skrzypczak(na podstawie map 2 i 1 D. Grodeckiego i in. 2000)

MAPA WALORÓW

W KRAKOWSKIMROLNO-LEŚNYCH

OBSZARZE MODELOWYM

2c

1a

1b

3a

3b

2a

2b





Białucha(Prądnik)

Białucha(Prądnik)

Białucha(Prądnik)

Białucha(Prądnik)

Białucha(Prądnik)

Białucha(Prądnik)

Białucha(Prądnik)

Białucha(Prądnik)

Białucha(Prądnik)

,

99

Mapa walorów rolno-leśnych w krakowskim obszarze modelowym

(nowa wersja graficzna mapy D. Grodeckiego i in. 2000 – mapy 2, poszerzona o informacje z mapy 1, opracowanej na podstawie danych: A. Liro [red.] oraz J. Szackiego [red.] i in. 1995, A. Maneckiego i in. 1996, Arkuszy [M-34-61/62, M-34-63/64, M-34-73/74, M-34-75/76] mapy... 1997, A. Falniowskiej-Dyduch i in. 1999)

Legenda

Gleby wymagające szczególnej ochrony (kompleksy produkcyjne orne: pszenny bardzo dobry i dobry na glebach klas I i II, pszenny wadliwy oraz Ŝytni bardzo dobry na glebach klas III i IV):

1a – poza podobszarami o walorach ekologicznych; 1b – w podobszarach o walorach ekologicznych za wyjątkiem ’mniejszych’ obiektów prawnie chronionych (vide punkt 8b legendy

„Mapy walorów ekologicznych w krakowskim obszarze modelowym”). Lasy produkcyjne lub potencjalnie produkcyjne oraz sady:

2a – poza podobszarami o walorach ekologicznych; 2b – w podobszarach o walorach ekologicznych za wyjątkiem ’mniejszych’ obiektów prawnie chronionych (vide punkt 8b legendy

„Mapy walorów ekologicznych w krakowskim obszarze modelowym”); 2c – las w stanie zmian wywołanych antropopresją.

Rybne stawy hodowlane:

3a – poza podobszarami o walorach ekologicznych; 3b – w podobszarach o walorach ekologicznych.





100

101

Mapa walorów rolno-leśnych w skierniewickim obszarze modelowym

(opracowano na podstawie danych: Arkuszy [C3 i D4] map... 1984, Mapy glebowo-rolnej... 1989, Arkusza [M-34-137/138] mapy... 1994, Arkusza [M-34-3/4] mapy... 1996, Studium... 1996, Archiwalnych map... 1997, Arkuszy [M-34-5/6 i M-34-135/136] mapy... 1997, I. Głowackiej i in. 1998, B. Króla i in. 1998, A. Falniowskiej-Dyduch i in. 1999)

Legenda

Gleby wymagające szczególnej ochrony (kompleks trwałych uŜytków zielonych bardzo dobrych i dobrych oraz kompleksy produkcyjne orne: pszenny bardzo dobry i dobry na glebach klas I i II, pszenny wadliwy oraz Ŝytni bardzo dobry na glebach klas III i IV):

1a – poza podobszarami o walorach ekologicznych; 1b – w podobszarach o walorach ekologicznych za wyjątkiem ’mniejszych’ obszarów i obiektów prawnie chronionych (vide punkty 4a-f

legendy „Mapy walorów ekologicznych w skierniewickim obszarze modelowym”). Lasy produkcyjne lub potencjalnie produkcyjne:

2a – poza podobszarami o walorach ekologicznych; 2b – w podobszarach o walorach ekologicznych za wyjątkiem ’mniejszych’ obszarów i obiektów prawnie chronionych (vide punkty 4a-f

legendy „Mapy walorów ekologicznych w skierniewickim obszarze modelowym”). Sady:


Rybne stawy hodowlane:




102

3.4. Skumulowane wartości walorów środowiska w obszarach modelowych

Podobszary z poszczególnymi kategoriami walorów środowiska reprezentowane są

przez obiekty graficzne utworzone w programie MapInfo Professional (np. wer. 4.1).

PołoŜenie tych obiektów wpisane jest w topografię analizowanych obszarów, widoczną na

rastrach podkładów topograficznych. Warstwy tematyczne map cyfrowych składają się

z jednego lub więcej obiektów graficznych. KaŜdy z obiektów w danej warstwie tematycznej

ma taką samą wartość, właściwą reprezentowanej kategorii walorów środowiska.

Poszczególne wartości wyraŜone są w punktach skali od 0,001 do 1,000 i umieszczone

w bazie danych, w odpowiednich oknach tabel opisujących dany obiekt.

3.4.1. Skumulowane wartości walorów środowiska w obszarze krakowskim

W obszarze krakowskim, wartości podobszarów o kolejnych kategoriach walorów

środowiska zostaną podane w kolejności typów podobszarów wskazanych w rozdz. 2.1.

W nawiasie wskaŜę rodzaje i wartości najwaŜniejszych zmiennych, spośród uŜytych przy

wyliczaniu wartości niektórych podobszarów. Dotycz to sytuacji zastosowania obliczeń,

według metod pomocniczych prezentowanych w rozdz. 2.2.

Walory typu ekologicznego

1,000 - ostoja cząstkowa 444t Dolina Prądnika w Ojcowie - w obszarze węzłowym

sieci ECONET-PL, o randze międzynarodowej (wartość bioróŜnorodności

ostoi = 1,000);

0,945 - ostoja cząstkowa 442aa Dolinki Jurajskie - w obszarze węzłowym sieci

ECONET-PL, o randze międzynarodowej (wartość bioróŜnorodności ostoi

= 0,890);

0,895 - ostoja cząstkowa 442dd Bielany-Tyniec - w obszarze węzłowym sieci

ECONET-PL, o randze krajowej (wartość bioróŜnorodności ostoi = 0,890);

0,880 - ostoja cząstkowa 442u Jaskinia Nietoperzowa - w obszarze węzłowym sieci

ECONET-PL, o randze międzynarodowej (wartość bioróŜnorodności ostoi

= 0,760);

103

0,865 - ostoje cząstkowe 442w Jaskinia Ciemna i 442v Jaskinia Racławicka

- w obszarze węzłowym sieci ECONET-PL, o randze międzynarodowej

(wartość bioróŜnorodności ostoi = 0,730);

0,825 - ostoje cząstkowe 442s Jaskinia Koziarnia, 442x Jaskinia Maszycka

i 442y Jaskinia Mamutowa - w obszarze węzłowym sieci ECONET-PL,

o randze międzynarodowej (wartość bioróŜnorodności ostoi = 0,650);

0,815 - ostoja cząstkowa 442cc Okolice Liszek, Kryspinowa, Mnikowa - w obszarze

węzłowym sieci ECONET-PL, o randze krajowej (wartość bioróŜnorodności

ostoi = 0,730);

0,770 - część ostoi kompleksowej 442 Jura Krakowsko-Częstochowska (poza ostojami

cząstkowymi) - w obszarze węzłowym sieci ECONET-PL, o randze

międzynarodowej (wartość bioróŜnorodności ostoi = 0,540);

0,760 - ostoja cząstkowa 442bb Bukowa Góra - w obszarze węzłowym sieci

ECONET-PL, o randze krajowej (wartość bioróŜnorodności ostoi = 0,620);

0,720 - część ostoi kompleksowej 442 Jura Krakowsko-Częstochowska (poza ostojami

cząstkowymi) - w obszarze węzłowym sieci ECONET-PL, o randze krajowej


0,585 - ostoja 562 Puszcza Niepołomicka - w obszarze węzłowym sieci ECONET-PL,

o randze krajowej (wartość bioróŜnorodności ostoi = 0,270);

0,500 - korytarz ekologiczny sieci ECONET-PL, o randze międzynarodowej;

0,450 - korytarz ekologiczny sieci ECONET-PL, o randze krajowej;

0,425 - ostoja 586 Potok Cedron - poza obszarem sieci ECONET-PL (wartość

bioróŜnorodności ostoi = 0,050);

0,415 - ostoja 572 Kopalnia Soli w Wieliczce - poza obszarem sieci ECONET-PL


0,350 - obiekty poza elementami sieci ECONET-PL oraz ostojami CORINE biotopes

i elementami Wielkoobszarowego Systemu Ochrony Prawnej poza nimi,

tj.: zabytkowe parki, rezerwaty przyrody, pomniki przyrody;

0,250 - projektowane obszary chronionego krajobrazu poza elementami sieci

ECONET-PL oraz ostojami CORINE biotopes i elementami

Wielkoobszarowego Systemu Ochrony Prawnej.

104

Walory typu rolno-leśnego (produkcyjne)

1,000 – gleby wymagające szczególnej ochrony występujące poza podobszarami

z walorami typu ekologicznego;

1,000 – lasy produkcyjne lub potencjalnie produkcyjne oraz sady występujące poza

podobszarami z walorami typu ekologicznego;

1,000 – rybne stawy hodowlane występujące poza podobszarami z walorami typu

ekologicznego;

0,500 – gleby wymagające szczególnej ochrony występujące w podobszarach

z walorami typu ekologicznego lecz poza obiektami przyrodniczymi

chronionymi prawnie;

0,500 – lasy produkcyjne lub potencjalnie produkcyjne oraz sady występujące

w podobszarach z walorami typu ekologicznego lecz poza obiektami

przyrodniczymi chronionymi prawnie;

0,500 – rybne stawy hodowlane występujące w podobszarach z walorami typu

ekologicznego;

0,500 – lasy w stanie zmian występujące poza podobszarami z walorami typu

ekologicznego.

Walory typu wodnego (uŜytkowe)

0,650 – obszar wymagający najwyŜszej ochrony (ONO) głównego zbiornika wód

podziemnych (GZWP) nr 451 (13,2 – wartość zbiornika; 3,0 – wskaźnik

przeliczeniowy dla zagwarantowania właściwej ochrony tego naturalnego

zbiornika wód);

0,590 – zlewnia Wisły powyŜej ujęcia wód przemysłowych (3,0 – wartość wody;

98 % - wielkość poboru wody w obszarze modelowym);

0,570 – zlewnia Raby powyŜej ujęcia wód komunalnych (5,0 – wartość wody;

56,71 % - wielkość poboru wody w obszarze modelowym);

0,480 – obszar wymagający wysokiej ochrony (OWO) GZWP nr 451 (13,2 – wartość

zbiornika; 2,2 – wskaźnik przeliczeniowy);

0,370 – ONO wód leczniczych Swoszowic, identyfikowany z ich obszarem górniczym

(7,8 – wartość zbiornika, gdyŜ: 0,8 - woda cenna terapeutycznie;

5,0 – bardzo dobra jakość wody, ale brak izolacji jej naturalnego zbiornika;

105

1,25 – kuracjusze mogą korzystać z wody podobnego typu chemicznego

w pobliskim Matecznym; 1,25 – rezerwy wodne Swoszowic szacuje się na

25-75 %; 2,0 – wskaźnik przeliczeniowy);

0,330 – strefa wymagająca najwyŜszej ochrony (SNO) głównego uŜytkowego

poziomu wodonośnego (GUPW) na północ od Krakowa (10,0 – wartość

zbiornika; 2,0 – wskaźnik przeliczeniowy);

0,300 – ONO GZWP nr 326 (9,0 – wartość zbiornika; 2,0 – wskaźnik przeliczeniowy);

0,230 – ONO GZWP nr 409 (7,1 – wartość zbiornika; 2,0 – wskaźnik przeliczeniowy);

0,220 – OWO GZWP nr 326 (9,0 – wartość zbiornika; 1,5 – wskaźnik

przeliczeniowy);

0,180 – OWO GZWP nr 409 (7,1 – wartość zbiornika; 1,5 – wskaźnik

przeliczeniowy);

0,090 – zlewnia Dłubni powyŜej ujęcia wód komunalnych (3,0 – wartość wody;


0,090 – strefa wymagająca wysokiej ochrony (SWO) GUPW na północ i na południe

od Krakowa (5,0 – wartości zbiorników; 1,1 – wskaźnik przeliczeniowy);

0,050 – zlewnia Sanki powyŜej ujęcia wód komunalnych (3,0 – wartość wody;


0,050 – zlewnia Rudawy powyŜej ujęcia wód komunalnych (1,0 – wartość wody;


0,030 – ONO GZWP nr 443 i nr 450 (<2,0 – wartości zbiorników; 1,0 – wskaźnik

przeliczeniowy);

0,010 – OWO GZWP nr 443 i nr 450 (<2,0 – wartości zbiorników; 0,5 – wskaźnik

przeliczeniowy);

<0,010 – zlewnia Skawinki powyŜej ujęcia wód komunalnych (3,0 – wartość wody;


<0,010 – zlewnia Prądnika-Białuchy powyŜej ujęcia wód przemysłowych

(1,0 – wartość wody; 1,00 % - wielkość poboru wody w obszarze

modelowym);

<0,010 – zlewnia Dłubni powyŜej ujęcia wód przemysłowych - do zlewni ujęcia dla

wód komunalnych (0,5 – wartość wody; 1,00 % - wielkość poboru wody

w obszarze modelowym).

106

Walory typu krajobrazów kulturowych

1,000 – podobszar z Kopalnią Soli w Wieliczce wpisaną na Pierwszą Listę

Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego;

0,350 – podobszar koncentracji obiektów dziedzictwa kulturowego i zabytkowe

obiekty kultury materialnej poza nimi i poza ostojami CORINE biotopes;

0,200 – zabytkowe obiekty drewniane.

Walory typu miejsc pobytu człowieka

• w podobszarach pobytu stałego skupionego terytorialnie:

1,000 –uzdrowiskowo-sanatoryjnych;

1,000 –szpitalach, ośrodkach zdrowia lub zakładach opieki;

0,800 – wielogodzinnego pobytu dzieci i młodzieŜy;

0,700 – mieszkalnych rozproszonych;

0,600 – mieszkalnych skupionych;

0,500 – handlowo-usługowo-przemysłowych;

• w podobszarach pobytu okresowego rozproszonego terytorialnie:

0,900 – o znaczeniu międzynarodowym, szczególnie atrakcyjnych dla turystyki

wędrownej;

0,875 – o znaczeniu krajowym, bardzo atrakcyjnych dla turystyki pobytowej;

0,850 – o znaczeniu regionalnym, atrakcyjnych dla turystyki pobytowej;

0,825 – o znaczeniu lokalnym, atrakcyjnych dla codziennej rekreacji lub wypoczynku

świąteczno-weekendowego;

• w podobszarach pobytu okresowego skupionego terytorialnie:

0,780 – gminy Ojców;

0,760 – gmin Dobczyce i Myślenice;

0,740 – gminy Krzywaczka;

0,570 – gminy Rudawa i części rozproszonej zabudowy Krakowa w okolicy Tyńca;

0,560 – gmin: Bolechowice, Korzkiew i Mogilany;

0,550 – gmin: Aleksandrowice, Dębnik, Kobylany, Kryspinów, Liszki, Mników,

Radziszów, Zabierzów, Zelków i Zielonki;

107

0,540 – gminy Droginia;

0,380 – gmin: Dziekanowice, Grabie, Grodzisko, Łazany, Modlnica, Morawica,

Pieskowa Skała, Smardzewice, Staniątki i Wola Radziszowska;

0,370 – gmin: Bodzanów, Giebułtów, Głogoczów, Grodkowice, Karniowice,

Niegowić, Niepołomice, Ochodza, Siepraw, Węgrzce Wielkie, Wieliczka

i Zakliczyn, oraz Skawina (z wyłączeniem terenów przemysłowych) i części

rozproszonej zabudowy Krakowa w okolicy Swoszowic;

0,360 – gmin: Cichawa, Czernichów i Gdów;

0,210 – gmin: Igołomia, Luborzyca, Raciborowice, Słomniki, Wawrzeńczyce,

Więcławice i Wysocice;

0,200 – gmin: Biórków Wielki, Czechy, Czulice, Goszcza, Górka Kościelna, Kacice,

Koniusza, Kościelniki, Niedźwiedź, Skała i Sieciechowice.

***

Obraz skumulowanych walorów środowiska obszaru krakowskiego, o wskazanych

powyŜej wartościach podobszarów, prezentuje „Mapa kompensacyjna walorów środowiska

w krakowskim obszarze modelowym”. Przy jej opracowywaniu skorzystałem z pomocy

dr. D. Grodeckiego, który wygenerował sieć obliczeniową w programie AUTOCad Map

wer. 2.0 i zaimportował ją do programu MapInfo Professional wer 4.1. Mapę wykonałem

przy uŜyciu tego programu. WyróŜniłem na niej pięć typów barwnych pól podobszarów.

Opisałem je dwoma orientacyjnymi skalami, liczbową i pojęciową, omówionymi w rozdz.

2.2. Skala pojęciowa uwypukla znaczenie walorów występujących w analizowanym obszarze,

a skala liczbowa pozwala dostrzec ich wagę.

W obszarze krakowskim wartość Pmax = 8,43. NaleŜy uŜywać jej jako

uniwersalnego Pmax przy analizie dowolnego obszaru. Pozwoli to porównywać róŜne

obszary, analizowane odrębnie.

108

109

3.4.2. Skumulowane wartości walorów środowiska w obszarze skierniewickim

Wartości podobszarów w obszarze skierniewickim zaprezentuję w analogicznej

kolejności jak w przypadku obszaru krakowskiego.

Walory typu ekologicznego

0,675 - ostoja 239 Puszcza Kampinoska - w biocentrum i buforze obszaru węzłowego

sieci ECONET-PL, o randze międzynarodowej (wartość bioróŜnorodności

ostoi = 0,350);

0,585 - ostoja 288 Puszcza Bolimowska - w biocentrum i buforze obszaru węzłowego

oraz korytarzu ekologicznym sieci ECONET-PL, o randze krajowej, a takŜe

poza tą siecią (wartość bioróŜnorodności ostoi = 0,270);

0,570 - ostoja 300 Dolina Rawki - w biocentrum i buforze obszaru węzłowego oraz

korytarzu ekologicznym sieci ECONET-PL, o randze krajowej (wartość


0,505 - ostoja 269a Stawy Walewickie - w korytarzu ekologicznym sieci ECONET-PL,

o randze krajowej (wartość bioróŜnorodności ostoi = 0,110);

0,490 - ostoja 283 Stawy Psary - poza siecią ECONET-PL (wartość bioróŜnorodności

ostoi = 0,080);

0,440 - ostoja 284 Stawy Okręt i Rydwan - w korytarzu ekologicznym sieci

ECONET-PL, o randze krajowej i poza nią (wartość bioróŜnorodności ostoi

= 0,080);

0,425 - ostoja 269 Dolina Bzury i 274 Stawy Łowicz-Mysłaków - w korytarzu

ekologicznym sieci ECONET-PL, o randze krajowej (wartość


0,400 - biocentrum obszaru węzłowego sieci ECONET-PL, o randze

międzynarodowej (fragment Puszczy Kampinoskiej poza ostoją systemu

CORINE biotopes);

0,375 - biocentrum obszaru węzłowego sieci ECONET-PL, o randze krajowej

(fragment Puszczy Bolimowskiej poza ostojami systemu CORINE biotopes);

0,375 - bufor obszaru węzłowego sieci ECONET-PL, o randze międzynarodowej

(fragment Puszczy Kampinoskiej poza ostoją systemu CORINE biotopes);

110

0,350 - bufor obszaru węzłowego sieci ECONET-PL, o randze krajowej (fragment

Puszczy Bolimowskiej poza ostoją systemu CORINE biotopes); korytarz

ekologicznym sieci ECONET-PL, o randze krajowej; Park Krajobrazowy

Wyniesień Łódzkich wraz z rezerwatem przyrody; Bolimowski Park

Krajobrazowy; zespoły przyrodniczo-krajobrazowe; zabytkowe parki

(wpisane do rejestru zabytków załoŜenia pałacowo-dworsko-parkowe, parki,

aleje oraz podlegające ochronie folwarki, załoŜenia dworsko-parkowe

i aleje); rezerwaty przyrody; pomniki przyrody (grupy drzew, aleje, głazy

narzutowe); uŜytki ekologiczne;

0,300 - otuliny (strefy ochronne) Kampinoskiego Parku Narodowego, Bolimowskiego

Parku Krajobrazowego i Parku Krajobrazowego Wyniesień Łódzkich;

0,250 - obszary chronionego krajobrazu.

Walory typu rolno-leśnego (produkcyjne)

1,000 – gleby wymagające szczególnej ochrony występujące poza podobszarami

z walorami typu ekologicznego;

1,000 – lasy produkcyjne lub potencjalnie produkcyjne występujące poza

podobszarami z walorami typu ekologicznego;

1,000 – sady występujące poza podobszarami z walorami typu ekologicznego;

1,000 – rybne stawy hodowlane występujące poza podobszarami z walorami typu

ekologicznego;

0,500 – gleby wymagające szczególnej ochrony występujące w podobszarach



0,500 – lasy produkcyjne lub potencjalnie produkcyjne występujące w podobszarach



0,500 – sady występujące w podobszarach z walorami typu ekologicznego lecz poza

obiektami przyrodniczymi chronionymi prawnie;

0,500 – rybne stawy hodowlane występujące w podobszarach z walorami typu

ekologicznego.

111

Walory typu wodnego (uŜytkowe)

1,000 – obszar wymagający najwyŜszej ochrony (ONO) i wysokiej ochrony (OWO)

głównego zbiornika wód podziemnych (GZWP) nr 401 (17,4 – wartość

zbiornika; 3,5 – wskaźnik przeliczeniowy dla zagwarantowania właściwej

ochrony tego naturalnego zbiornika wód);

0,780 – zlewnia Rawki powyŜej ujęcia wód przemysłowych (5,0 – wartość wody;


0,740 – strefa wymagająca najwyŜszej ochrony (SNO) ujęć czerpiących wodę

z GZWP nr 215A dla Łowicza, Skierniewic, Sochaczewa i śyrardowa

(15,0 – wartość zbiornika; 3,0 – wskaźnik przeliczeniowy);

0,590 - ONO GZWP nr 404 i SNO ujęcia wody dla Rawy Mazowieckiej


0,540 - OWO GZWP nr 215A (15,0 – wartość zbiornika; 2,2 – wskaźnik

przeliczeniowy);

0,430 - OWO GZWP nr 404 (12,0 – wartość zbiornika; 2,2 – wskaźnik

przeliczeniowy);


przeliczeniowy);

0,370 - strefa wymagająca wysokiej ochrony (SWO) głównych uŜytkowych

poziomów wodonośnych (GUPW) na wschód od Sochaczewa i śyrardowa

oraz na północ od Łowicza i Sochaczewa (10,1 – wartości zbiorników;

2,2 – wskaźnik przeliczeniowy);

0,330 - SNO GUPW na wschód od Łodzi (10,0 – wartość zbiornika; 2,0 – wskaźnik

przeliczeniowy);

0,310 - ONO GZWP nr 226 (9,3 – wartość zbiornika; 2,0 – wskaźnik przeliczeniowy);



przeliczeniowy);


przeliczeniowy);

0,130 - SWO GUPW na wschód od Łodzi i od Łowicza po Skierniewice



112


przeliczeniowy);

0,040 - ONO GZWP nr 222a (2,5 – wartość zbiornika; 1,0 – wskaźnik

przeliczeniowy);

0,020 – zlewnia MroŜycy powyŜej ujęcia wód przemysłowych (0,5 – wartość wody;


<0,010 – zlewnia Bobrówki powyŜej ujęcia wód przemysłowych (0,5 – wartość wody;

1,39 % - wielkość poboru wody w obszarze modelowym).

Walory typu krajobrazów kulturowych

0,350 – podobszar z zabytkowymi obiektami kultury materialnej poza ostojami

CORINE biotopes;

0,200 – zabytkowe obiekty drewniane.

Walory typu miejsc pobytu człowieka

• w podobszarach pobytu stałego skupionego terytorialnie:

1,000 –uzdrowiskowo-sanatoryjnych;

1,000 –szpitalach, ośrodkach zdrowia lub zakładach opieki;

0,800 – wielogodzinnego pobytu dzieci i młodzieŜy;

0,700 – mieszkalnych rozproszonych;

0,600 – mieszkalnych skupionych;

0,500 – handlowo-usługowo-przemysłowych;

• w podobszarach pobytu okresowego rozproszonego terytorialnie:

0,900 – o znaczeniu międzynarodowym, szczególnie atrakcyjnych dla turystyki

wędrownej;

0,875 – o znaczeniu krajowym, bardzo atrakcyjnych dla turystyki wędrownej;

0,875 – o znaczeniu krajowym, bardzo atrakcyjnych dla turystyki pobytowej;

0,850 – o znaczeniu regionalnym, atrakcyjnych dla turystyki wędrownej

0,850 – o znaczeniu regionalnym, atrakcyjnych dla turystyki pobytowej;

113

0,815 – o znaczeniu lokalnym, atrakcyjnych dla codziennej rekreacji lub wypoczynku


0,800 – o znaczeniu lokalnym, potencjalnie atrakcyjnych dla codziennej rekreacji

lub wypoczynku świąteczno-weekendowego;

• w podobszarach pobytu okresowego skupionego terytorialnie:

0,825 - o znaczeniu lokalnym, atrakcyjnych dla codziennej rekreacji lub wypoczynku


0,778 - gminy Sochaczew (z śelazową Wolą i Trojanowem);

0,773 - gminy Rawa Mazowiecka (z Boguszycami i Rawą Mazowiecką);

0,616 - gminy Łowicz (z Łowiczem);

0,595 - gminy Nieborów (z Nieborowem i Arkadią);

0,589 - gminy Bielawy (z Walewicami, Chruślinem, Oszkowicami i Bielawami)

0,584 - gminy Skierniewice (ze Skierniewicami);

0,562 - gminy Brzeziny (z Brzezinami);

0,400 - gminy Oporów (z Oporowem);

0,389 - gmin: Zduny (ze Złakowem Borowym i Mąkolicami), Głuchów

(z Janisławicami i Białyninem) i Tułowice (z Brochowem);

0,378 - gminy JeŜów (z JeŜowem);

0,366 - gminy Rogów (z Parkiem Rogów);

0,205 - gmin Sanniki (z Sannikami) i Kiernozia (z Kiernozią);

0,195 - gminy Bedlno (z Szewcami Nagórnymi, Wojszycami i Drzewoszkami Wlk.).

***

Obraz skumulowanych walorów środowiska obszaru skierniewickiego, o wskazanych

powyŜej wartościach podobszarów, prezentuje „Mapa kompensacyjna walorów środowiska

w skierniewickim obszarze modelowym”. Wykonałem ją analogicznie jak mapę dla obszaru

krakowskiego. Obraz na mapach jest porównywalny. Skumulowane wartości podobszarów

„n” wyraziłem bowiem wartościami względnymi. Odnoszą się one do maksymalnej wartości

podobszaru „n” , która wystąpiła w obszarze krakowskim.

114

115

ROZDZIAŁ IV. OPRACOWANIE WERSJI METODYKI

UWZGL ĘDNIAJĄCE DEGRADACJĘ ŚRODOWISKA

Metodyka waloryzacji terenu, prezentowana w niniejszej desartacji, została pomyślana

w dwóch wersjach. Określiłem je jako wstępną i aplikacyjną, nawiązując do dwóch etapów

pracy nad strategią zrównowaŜonego rozwoju dowolnego makroregionu lub analizowanego

w nim obszaru.

Wstępna część pracy nad strategią polega na określeniu wartości walorów obszaru

poddanego analizie. SłuŜy temu metodyka waloryzacji terenu. Przykładowy efekt jej

zastosowania zaprezentowałem dla dwóch odrębnie analizowanych obszarów - krakowskiego

i skierniewickiego. Pozwoliło to uzyskać ogólne informacje o wartościach waloryzacyjnych

tych obszarów. W połączeniu z informacjami o wartości walorów, zawartymi w bazach

danych utworzonych dla tych obszarów w ramach metodyki, moŜna dla nich wstępnie

zarysować strategie ich zrównowaŜonego rozwoju.

Aplikacyjna część pracy (sensu stricte) zostanie opisana poniŜej. W istocie umoŜliwi

ona rozszerzenie metodyki waloryzacji terenu. Będzie ono polegało na uwzględnieniu

w ocenie walorów analizowanego obszaru czynników degradujących środowisko. Pozwoli to

oceniać przydatność obszaru dla funkcjonowania w nim kolejnych analizowanych obiektów

- jednocześnie czynników presji. Pozwoli zatem takŜe bonitować obszar. Z tego powodu,

część rozszerzającą metodykę waloryzacji terenu nazwałem metodyką bonitacji. Proponowana

bonitacja powinna być niezbędnym elementem nowoczesnego planowania przestrzennego

respektującego ideę ekorozwoju, wpisaną w działania zgodne z konstytucyjną zasadą

zrównowaŜonego rozwoju. Metodyka bonitacji umoŜliwi bowiem określenie przydatność

terenu w dwóch aspektach:

• konfliktowo ści ze środowiskiem istniejących obiektów,

• pojemności środowiska dla nowych obiektów.

W sensie ogólnym, wersja metodyki waloryzacji terenu uwzględniająca degradację

środowiska to metodyka waloryzacji terenu dla potrzeb ekorozwoju.

Zostanie przedstawiony przykład aplikacyjnej części pracy nad strategią

zrównowaŜonego rozwoju, ilustrujący zalety metodyki waloryzacji terenu dla potrzeb

ekorozwoju. Będzie on dotyczył strategii rozbudowy podstawowej sieci drogowej,

z uwzględnieniem zasady zrównowaŜonego rozwoju, w dwóch odrębnie analizowanych

obszarach: krakowskim i skierniewickim.

116

4.1. ZałoŜenia przyjęte dla uwzględnienia w ocenie walorów środowiska

czynników ich degradacji

Aplikacyjna część pracy wymaga wskazania uniwersalnego czynnika degradującego

środowisko (czynnika antropopresji). Uznałem, Ŝe jednym z najwaŜniejszych czynników

antropopresji są w środowisku uciąŜliwości komunikacyjne związane z lokalizacją

i eksploatacją sieci drogowej. Mają one przy tym cechy uniwersalne. Charakteryzuje je

bowiem duŜa róŜnorodność i intensywność spodziewanych negatywnych oddziaływań. Ich

spektrum jest podobne jak w przypadku niektórych innych duŜych źródeł presji, lecz na ogół

szersze. Ponadto, rozbudowa sieci transportowej jest nieunikniona i moŜe intensyfikować

zagroŜenia. Zaspokajanie potrzeb, związanych z procesem takiej rozbudowy, powinno

odbywać się z poszanowaniem konstytucyjnej zasady zrównowaŜonego rozwoju. Uwaga ta

dotyczy równieŜ innych dziedzin Ŝycia, silnie ingerujących w środowisko.

Intensywność istniejących i spodziewanych oddziaływań komunikacyjnych wiąŜe się

głównie z wysokim średniorocznym natęŜeniem ruchu, z jego strukturą i parametrami

technicznymi drogi. Najbardziej uciąŜliwą dla środowiska przyrodniczego, kulturowego oraz

dla środowiska Ŝycia ludzi jest zwykle eksploatacja podstawowej sieci drogowej. Sieć ta

stanowi część całości sieci drogowej, najsilniej obciąŜoną ruchem. Podstawową sieć tworzą

drogi najwyŜszych klas: autostrady - A, drogi ekspresowe - S, drogi główne ruchu

przyspieszonego - GP oraz drogi główne - G. Silnie uciąŜliwa dla środowiska jest równieŜ

eksploatacja głównych szlaków kolejowych (K).

Proponuję, aby za modelowy czynnik antropopresji przyjąć lokalizację i eksploatację

dróg klasy GP w warunkach maksymalnego obciąŜenia ich ruchem, dopuszczalnego

technicznie. W odniesieniu do tego czynnika będzie moŜna testować bonitację obszarów

poddanych hipotetycznej presji, pochodzącej z kolejnych analizowanych źródeł. Mogą to być

drogi innych klas, lub źródła nie występujące w drogownictwie. Dotyczy to ocen

strategicznych spodziewanych skutków zmian w zagospodarowaniu przestrzennym.

Powodem takich zmian moŜe być np. rozbudowa sieci drogowej, budowa obiektu

przemysłowego, centrum handlowo-usługowego itp.

Wykonywanie ocen strategicznych (ST) zalecane jest w drogownictwie (Tracz [red.]

i in. 1999). W Polsce, powinny one poprzedzać procedury wykonywania ocen oddziaływania

inwestycji drogowych na środowisko (OOŚ). W odniesieniu do podstawowej sieci drogowej

i głównych szlaków kolejowych, proponowana metodyka umoŜliwi:

117

• ocenę negatywnych oddziaływań istniejących dróg i szlaków kolejowych oraz strategię

minimalizowania tych oddziaływań (hierarchię działań),

• wstępne określenie przydatność analizowanych obszarów do prowadzenia w nich nowych

lądowych tras komunikacyjnych.

Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z 1997 r. obliguje do zachowywania zasady

zrównowaŜonego rozwoju. Wpisana jest w nią idea ekorozwoju. Sformułowanie strategia

ekorozwoju, które proponuję w odniesieniu do zmian w zagospodarowaniu przestrzennym,

ma przypominać i uświadamiać tą bardzo istotną relację. Stąd proponuję takŜe, aby

przez strategię ekorozwoju sieci drogowej rozumieć taki plan stopniowej

modernizacji i budowy sieci drogowej, który pozwala wskazać dla dróg

projektowanych wariant najmniej kolizyjny ze środowiskiem, a dla dróg istniejących

wskazać i ustalić hierarchię istotności konfliktów ze środowiskiem, aby je

minimalizować, a jeśli to moŜliwe eliminować (przy zakładanych: dostępności

komunikacyjnej obszarów, przepustowości dróg, płynności ruchu i jego

bezpieczeństwie).

Proponuję teŜ, aby uznać, iŜ

miarą podstawowej bonitacji terenu dla strategii ekorozwoju sieci drogowej jest

stopień kumulowania się spodziewanych uciąŜliwości komunikacyjnych

w środowisku, prowadzący do obniŜenia wartości jego walorów.

W definicji uŜyłem określenia podstawowa bonitacja. Zastosowanie takiego

określenia uzasadniają uwagi zamieszczone poniŜej. Dotyczą one propozycji procedury

typowania lokalizacji nowych fragmentów sieci drogowej w ramach modernizacji istniejącej

sieci. Wówczas wstępne rozwaŜania powinny obejmować dwa etapy:

• podstawową bonitację terenu, o której była mowa w zaproponowanej definicji;

• uzupełniającą bonitację terenów wytypowanych w pierwszym etapie, obejmującą

elementy istotne dla kosztów inwestycyjnych i bezpieczeństwa ruchu, to jest:

118

• przydatność geotechniczną podłoŜa budowlanego (tj. jego typ: litologiczno

-złoŜowy, geomorfologiczny, morfodynamiczny i hydrograficzny);

• istniejące zagospodarowanie infrastrukturalne (m.in. związaną z tym analizę

kosztów likwidacji, ominięcia lub budowy obiektów alternatywnych);

• ocenę koncentracji obiektów archeologicznych (w skrajnych przypadkach, duŜa

koncentracja moŜe być główną przeszkodą dla uzyskania zgody na

przeprowadzenie trasy);

• ocenę występowania czynników naturalnych waŜnych dla bezpieczeństwa

uŜytkowników drogi: typu mikroklimatu, tras okresowej wędrówki fauny

(zwłaszcza płazów), anomalnie silnych pól grawitacyjnych itp.

4.2. Opis metodyki waloryzacji terenu w wersji umoŜliwiaj ącej uwzględnienie

czynników degradujących środowisko – generowanych eksploatacją sieci

drogowej

W opisie wstępnego etapu budowania metodyki waloryzacji terenu dla potrzeb

ekorozwoju wyróŜniłem pięć typów walorów środowiska. Wśród walorów typu

ekologicznego, rolno-leśnych - produkcyjnych, wodnych - uŜytkowych, krajobrazów

kulturowych oraz miejsc pobytu człowieka występują kategorie walorów. Typy i kategorie

walorów zostały opisane we wstępnej części metodologii. Charakteryzują one poszczególne

podobszary w obrębie analizowanego obszaru. Wartości tych podobszarów mogą zostać

obniŜone, m.in. przez róŜnego typu uciąŜliwości komunikacyjne. Podobszary pozbawione

opisywanych walorów są obojętne dla uciąŜliwości komunikacyjnych (np. składowisko

odpadów).

Proponuję, aby obniŜanie wartości podobszaru z powodu oddziaływania w nim

uciąŜliwości komunikacyjnych zostało wyraŜone wzorem:

wusdn ∑= (17)


sdn - stopień degradacji podobszaru „n” ;

wu - waga uciąŜliwości komunikacyjnych w podobszarze „n” .

W dowolnym analizowanym podobszarze „n” moŜe jednocześnie występować kilka

odrębnych kategorii walorów środowiska, dlatego

119

∑= kwuwu (18)

Symbol oznacza:

wuk - waga uciąŜliwości komunikacyjnych w odniesieniu do kolejnej kategorii

waloru środowiska w podobszarze „n” ,

natomiast

∑= rkk wuwu / (19)

Symbol oznacza:

wuk/r - waga kolejnego rodzaju uciąŜliwości komunikacyjnych w odniesieniu

do jednej kategorii waloru środowiska w podobszarze „n” .

UciąŜliwości komunikacyjne związane są z lokalizacją oraz eksploatacją sieci

drogowej, w tym z towarzyszącymi im nadzwyczajnymi zdarzeniami (Wytyczne... 1998).

W tabeli 9 usystematyzowałem okoliczności zaistnienia określonych uciąŜliwości, w ramach

wskazanych powyŜej przyczyn głównych. Poszczególnym rodzajom uciąŜliwości

przypisałem wagi (wuk/r). W tym celu wykorzystałem dane zawarte w pracy K. Glücka

i G. Krassera (1983). Dotyczą one hierarchicznej oceny oddziaływań środowiskowych

pochodzących od ulicy i ruchu ulicznego. Oceny te zostały przeprowadzone tzw. metodą

ekspercką. Zdaniem prof. A. Rudnickiego z Politechniki Krakowskiej (informacja ustna),

moŜna przyjąć iŜ ogólnie ilustrują one źródło uciąŜliwości komunikacyjnych jakim jest droga

klasy GP (droga główna ruchu przyspieszonego). Wzrost wartości wagi danej uciąŜliwości

wskazuje wprost na wzrost stopnia destrukcyjnego oddziaływania takiej uciąŜliwości (stopień

istotności). Na tej podstawie, w ostatniej kolumnie tabeli 9 określiłem hierarchiczną

kolejność stopni istotności generowanych uciąŜliwości.

Z tabeli 9 wynika, Ŝe 44% wszystkich spodziewanych negatywnych skutków relacji

kategorie walorów środowiska - uciąŜliwości komunikacyjne stanowią trzy przyczyny:

• zwyczajna (tj. niemal ciągła) emisja fal akustycznych (0,19±0,08%),

• zwyczajna (tj. niemal ciągła) emisja spalin (0,14±0,006%),

• rozcięcie więzi ekosystemowych w związku z lokalizacją i eksploatacją drogi

(0,11±0,06%).

120

Kolejne 30% spodziewanych skutków to:

• zwyczajna emisja pyłów oraz okresowa emisja aerozoli spalin i pyłów, a takŜe

substancji chemicznych (łącznie 0,08±0,05%),

• rozcięcie więzi krajobrazowych (0,08±0,04%),

• nadzwyczajne zagroŜenia przy kolizjach drogowych (0,07±0,05%),

• zajęcie terenów pod budowę drogi (0,07±0,036%).

W podobszarach charakteryzowanych poszczególnymi kategoriami walorów

środowiska skutki uciąŜliwości komunikacyjnych mogą się zaznaczyć, lub nie wystąpią.

Przez ich zaznaczenie się rozumiem bezpośrednie lub pośrednie uruchomienie negatywnego

procesu (lub procesów), prowadzące do degradacji środowiska. Nie powstrzymany proces

spowoduje obniŜenie wartości waloru danego podobszaru.

Skutki spodziewanych negatywnych oddziaływań (ujęte kompleksowo) są większe

jeśli wyŜsza jest wartość danej kategorii waloru środowiska. W przypadku biocentrów

i buforów obszarów węzłowych sieci ECONET-PL - podobszarów z walorami typu

ekologicznego - następuje odwrócenie tej ogólnej tendencji. W buforach (mniej cennych od

biocentrów) spodziewane negatywne oddziaływania będą silniejsze, gdyŜ obejmują takŜe

funkcjonujące tam domostwa, których w biocentrach na ogół brak. Uwzględniłem to

w schemacie relacji kategorie walorów środowiska - uciąŜliwości komunikacyjne. Schemat

zaprezentowałem w tabeli 10. Wskazane w nim kategorie walorów środowiska oznaczyłem

duŜymi literami alfabetu, dla odróŜnienia od kategorii opisanych w rozdz. 2.2. Kategorie

wyróŜnione w tab. 10 generalizują kategorie omówione w rozdz. 2.2., ze względu na

spodziewane w nich spektrum uciąŜliwości komunikacyjnych.

W tabeli 11 zestawiłem wartości wuk/GP, czyli wartości wuk (wag uciąŜliwości

komunikacyjnych) w przypadku oddziaływania dróg klasy GP. Zgodnie ze wzorem (19)

wartości wuk są sumami wartości wuk/r. Wybrałem je z tab. 9 dla poszczególnych relacji

pokazanych w tab. 10. Opisują one liczbą sumaryczny skutek tych rodzajów uciąŜliwości

komunikacyjnych, które są spodziewane w analizowanej kategorii waloru środowiska,

występującej w podobszarze „n” .

Przynajmniej część poszczególnych rodzajów uciąŜliwości komunikacyjnych moŜe się

odnosić do kilku odrębnych kategorii walorów środowiska, występujących jednocześnie

w podobszarze „n” . Rzeczywisty stopień jego degradacji czytelniej zatem odda wyraŜenie go

wartością względną (sdn/wz.):

121

max

/ sd

sdsd n

wzn = (20)


sdn – stopień degradacji podobszaru „n” ;

sdmax – maksymalny stopień degradacji podobszaru (maksymalny jaki wystąpi

w obszarach modelowych; jego wartość zostanie podana w dalszej

części pracy).

ObniŜona wartość podobszaru „n” z powodu oddziaływania w nim uciąŜliwości

komunikacyjnych (OPn) w oczywisty sposób jest iloczynem jego względnej wartości

(Pn/wz - patrz wzór (2) w rozdz. 2.2.) i względnego stopnia jego degradacji (sdn/wz):

wznwznn sdPOP // ⋅= (21)

Wartości OPn w istocie wyraŜane są wartościami względnymi. Odnoszenie ich do

maksymalnej wartości podobszaru „n” , tj. iloczyn obu wartości, określi stopień kumulowania

się w nich uciąŜliwości komunikacyjnych. Zgodnie z podaną definicją, będzie zatem miarą

podstawowej bonitacji terenu dla strategii ekorozwoju sieci drogowej (B), wyraŜoną.

algorytmem:

maxPOPB n ⋅= (22)


OPn - obniŜona wartość podobszaru „n” z powodu degradacji (oddziaływania

w nim uciąŜliwości komunikacyjnych);

Pmax – maksymalna wartość podobszaru (maksymalna, która wystąpi

w obszarach modelowych; zostanie podana w dalszej części pracy).

Podstawiając za OPn prawą stronę wzoru (21) otrzymamy:

max// PsdPB wznwzn ⋅⋅= (23)

Skalę podstawowej bonitacji wyznaczają wartości B od 0 do 1 (odpowiednio: pełna

przydatność i całkowita nieprzydatność). Wzór (23) pozwala zatem stwierdzić:

122

(1) – jeŜeli B=1 i sdn/wz=1 (co oznacza maksymalną degradację), to Pn=1, gdyŜ

podstawiając za Pn/wz iloraz wartości Pn i Pmax, wartości Pmax we wzorze (23)

skrócą się, a wówczas

(2) – dla sdn/wz=1 (czyli dla warunku maksymalnej degradacji) B=Pn.

Bardzo waŜna jest konkluzja, Ŝe dla wartości B=1 wartość Pn=1. Oznacza iŜ

bezwzględna wartość analizowanego podobszaru „n” (P n) jest wówczas maksymalna.

Oznacza to z kolei, Ŝe w skrajnym przypadku o wartości podobszaru decyduje występująca

w nim jedna kategoria waloru środowiska o wartości KŚ=1, w skali od 0 do 1. Uprawnia

zatem do stwierdzenia iŜ

teren złoŜony z podobszarów „n” o wartościach B=1 oznacza

równowaŜność utraty jednej z najcenniejszych kategorii

walorów środowiska.

Podstawiając do wzoru (23) wzór (2), po skróceniu, otrzymujemy następującą

ostateczną postać wzoru do obliczania wartości podstawowej bonitacji terenu dla

strategii ekorozwoju sieci drogowej (B):

wznn sdPB /⋅= (24)


Pn – wartość podobszaru „n” ;

sdn/wz - względny stopień degradacji podobszaru „n” , tj. odnoszony do

wartości sdmax, która wystąpi w obszarach modelowych (zostanie

podana w dalszej części pracy).

Stwierdzenie dotyczące podobszaru o wartości B=1 umoŜliwiło sformułowanie

wniosków zawartych w tabeli 12. Zaproponowałem w niej interwały wartości podstawowej

bonitacji terenu dla strategii ekorozwoju sieci drogowej (B) i opisowe dla nich nazwy

konfliktowości ze środowiskiem. Określiłem w niej takŜe przydatność terenu dla nowych

lokalizacji dróg, sformułowałem zalecenia dla ruchu na istniejących szlakach drogowych,

oraz zalecenia dla zakresu ocen oddziaływania inwestycji drogowych na środowisko (OOŚ).

123

Tabela 9

UciąŜliwości dla środowiska generowane lokalizacją i eksploatacją szlaków komunikacji lądowej

L.p.

Okoliczności zaistnienia i rodzaj uciąŜliwości

Waga

rodzaju uciąŜliwo-ści wuk/r

- stopień istotności

Hierar-chiczna

kolejność stopni

istotności (uwagi)

I. Lokalizacja: 1. Zajęcie terenu 0,07 ±0,036 7 2. Rozcięcie więzi: a) ruchu lokalnego 0,02±0,01 11 b) funkcjonowania lokalnych społeczności 0,03±0,02 10 c) mikroklimatycznych 0,05±0,03 9 d) stosunków wodnych 0,06±0,03 8 e) ekosystemowych 0,11±0,06 3 f) krajobrazowych 0,08±0,04 5 g) powstanie powierzchni resztkowych 0,01±0,004 12 3. Nadzwyczajne zagroŜenia związane z budową szlaku: łącznie

0,01±0,006 w tym:

a) uruchomienie erozji 0,002±0,001 b) uruchomienie osuwiska 0,002±0,001 c) obniŜenie zwierciadła wody gruntowej 0,002±0,001 d) spowodowanie ucieczki fauny 0,001±0,001 e) zniszczenie fauny i/lub flory 0,001±0,001 f) zniszczenie stanowiska archeologicznego 0,002±0,001 II. Emisja: 1. Zwyczajna (niemal ciągła): a) spalin (z układów wydechowych pojazdów) 0,14±0,006 2 b) pyłów (podczas ścierania opon pojazdów i nawierzchni drogi) 0,08±0,05 4

(łącznie z l.p.II.2a i II.2b)

c) fal akustycznych (przez pracę silników i poruszające się pojazdy) 0,19±0,08 1 d) sił dynamicznych (generowana z wnętrza pojazdów i podczas ich ruchu) 2. Zwyczajna okresowa: a) aerozoli spalin i pyłów

(rozpylanych spod kół podczas i po opadach deszczu, gradu lub śniegu) ?

b) aerozoli substancji chemicznych (rozpylanych spod kół w czasie zimowego utrzymania dróg)

?

III. Nadzwyczajne zagroŜenia przy kolizjach pojazdów: a) emisje substancji toksycznych 0,01±0,001 b) wycieki substancji toksycznych 0,01±0,001 c) emisje fal akustycznych 0,01±0,001 d) wzniecanie poŜarów 0,01±0,001 e) ofiary (w tym śmiertelne) wśród ludzi i zwierząt 0,07±0,05 6

Źródło: R. Skrzypczak na podstawie K. Glücka i G. Krassera (1983) oraz Wytycznych... (1998)

124

Tabela 10 Schemat relacji:

kategorie walorów środowiska - uciąŜliwości komunikacyjne

Kategoria waloru

(zgenerali- zowana)

Rodzaje uciąŜliwości komunikacyjnych (wg l.p. w tab. 9) i ich łączne udziały w źródle generującym: pola czerwone - 44%, pola granatowe - 30%, pole zielone - 26%, puste pola - brak udziału

I. 1

I. 2a

I. 2b

I. 2c

I. 2d

I. 2e

I. 2f

I. 2g

I. 3a

I. 3b

I. 3c

I. 3d

I. 3e

I. 3f

II. 1a

II. 1b1

II. 1c

II. 1d

IIIa

IIIb

IIIc

IIId

IIIe

A B C D E F G H I J K L Ł M N O P

1 UciąŜliwość II.1b łącznie z uciąŜliwościami II.2a i II.2b. Grubsze poziome linie oddzielają typy walorów środowiska, cieńsze - kategorie walorów środowiska w ich obrębie.

Podobszary:

A - biocentrów obszarów węzłowych systemu ECONET PL; B - korytarzy ekologicznych systemu ECONET PL poza ostojami CORINE biotopes; C - pozostałe z walorami typu ekologicznego, wskazane w tab. 1 (rozdział 2.2.1); D - gleb wymagających szczególnej ochrony, sadów i plantacji; E - lasów naturalnych i lasów w stanie zmian; F - stawów hodowlanych; G - walorów typu wodnego - uŜytkowych (wszystkich kategorii wskazanych w rozdziale 2.2.3); H - walorów typu krajobrazów kulturowych, za wyjątkiem zabytkowych obiektów drewnianych; I - zabytkowych obiektów drewnianych; J - pobytu ludzi w obiektach uzdrowiskowo-sanatoryjnych i wypoczynkowych poza terenami zwartej

zabudowy (tj. uzdrowiska wraz z ich strefami ochronnymi, sanatoria, ośrodki wypoczynkowe, domki letniskowe itp.; kaŜdy z ewentualnym przyległym do niego parkiem);

K - pobytu ludzi w szpitalach, ośrodkach zdrowia, zakładach opieki nad przewlekle chorymi lub nad rencistami oraz w zakładach specjalnych (tj. w obiektach poza terenami zwartej zabudowy); pobytu ludzi w skupionych obiektach mieszkalnych (tj. o wysokiej intensywności zabudowy zwartej, gęstej wielorodzinnej oraz gęstej jednorodzinnej); pobytu ludzi w obiektach handlowo-usługowo-przemysłowych (tj. waŜniejsze budynki uŜyteczności publicznej - poza wymienionymi powyŜej pod literami J i K - i tereny przemysłowo-składowe);

L - pobytu ludzi w obiektach mieszkalnych rozproszonych (w podobszarach o małej intensywności zabudowy, tj. w domach mieszkalnych, zabudowach zagrodowych, hotelach i klasztorach);

Ł - szczególnie atrakcyjne i bardzo atrakcyjne dla turystyki pobytowej (pobyt okresowy ludności, rozproszony terytorialnie);

M - atrakcyjne dla turystyki pobytowej (pobyt okresowy ludności, rozproszony terytorialnie); N - szczególnie atrakcyjne, bardzo atrakcyjne i atrakcyjne dla turystyki wędrownej oraz atrakcyjne dla

codziennej rekreacji i wypoczynku świąteczno-weekendowego (pobyt okresowy ludności, rozproszony terytorialnie);

O - gmin z miejscowościami o walorach krajoznawczo-wypoczynkowych lub wypoczynkowych rangi międzynarodowej, krajowej, regionalnej lub lokalnej (pobyt okresowy ludności, skupiony terytorialnie);

P - gmin z miejscowościami atrakcyjnymi ze względu na obiekty zabytkowe grup 0, I lub II (pobyt okresowy ludności, skupiony terytorialnie).


125

Tabela 11

Wagi uciąŜliwości dróg głównych ruchu przyspieszonego (wuk/GP) oszacowane w odniesieniu do podobszarów występowania poszczególnych kategorii

walorów środowiska

Podobszary (zgeneralizowane) jak w tab. 10:

Wartości wuk/GP

dla obliczenia sdn/GP

A - biocentrów obszarów węzłowych systemu ECONET PL 0,948±0,469

B - korytarzy ekologicznych systemu ECONET PL poza ostojami CORINE biotopes 0,898±0,449

C - pozostałe z walorami typu ekologicznego wskazane w tab. 1 (rozdział 2.2.1) 0,978±0,489

D - gleb wymagających szczególnej ochrony, sadów i plantacji 0,716±0,376

E - lasów naturalnych i lasów w stanie zmian 0,918±0,459

F - stawów hodowlanych 0,798±0,418

G - walorów typu wodnego - uŜytkowych (wszystkich kategorii wskazanych w rozdziale 2.2.3) 0,516±0,256

H - walorów typu krajobrazów kulturowych, za wyjątkiem zabytkowych obiektów drewnianych 0,506±0,256

I - zabytkowych obiektów drewnianych 0,122±0,058

J - pobytu ludzi w obiektach uzdrowiskowo-sanatoryjnych i wypoczynkowych poza terenami zwartej zabudowy (tj. uzdrowiska wraz z ich strefami ochronnymi, sanatoria, ośrodki wypoczynkowe, domki letniskowe itp.; kaŜdy z ewentualnym przyległym do niego parkiem)

0,742±0,365

K - pobytu ludzi w szpitalach, ośrodkach zdrowia, zakładach opieki nad przewlekle chorymi lub nad rencistami oraz w zakładach specjalnych (tj. w obiektach poza terenami zwartej zabudowy); pobytu ludzi w skupionych obiektach mieszkalnych (tj. o wysokiej intensywności zabudowy zwartej, gęstej wielorodzinnej oraz gęstej jednorodzinnej); pobytu ludzi w obiektach handlowo-usługowo -przemysłowych (tj. waŜniejsze budynki uŜyteczności publicznej - poza wymienionymi powyŜej pod literami J i K - i tereny przemysłowo-składowe)

0,692±0,335

L - pobytu ludzi w obiektach mieszkalnych rozproszonych (w podobszarach o małej intensywności zabudowy, tj. w domach mieszkalnych, zabudowach zagrodowych, hotelach i klasztorach) 0,694±0,336

Ł - szczególnie atrakcyjne i bardzo atrakcyjne dla turystyki pobytowej (pobyt okresowy ludności, rozproszony terytorialnie) 0,996±0,497

M - atrakcyjne dla turystyki pobytowej (pobyt okresowy ludności, rozproszony terytorialnie) 0,994±0,496

N - szczególnie atrakcyjne, bardzo atrakcyjne i atrakcyjne dla turystyki wędrownej oraz atrakcyjne dla codziennej rekreacji i wypoczynku świąteczno-weekendowego (pobyt okresowy ludności, rozproszony terytorialnie)

0,954±0,476

O - gmin z miejscowościami o walorach krajoznawczo-wypoczynkowych lub wypoczynkowych rangi międzynarodowej, krajowej, regionalnej lub lokalnej (pobyt okresowy ludności, skupiony terytorialnie) 0,904±0,446

P - gmin z miejscowościami atrakcyjnymi ze względu na obiekty zabytkowe grup 0, I lub II (pobyt okresowy ludności, skupiony terytorialnie) 0,572±0,294


126

Tabela 12

Wartości podstawowej bonitacji terenu dla strategii ekorozwoju sieci drogowej B

oraz wypływające z nich wnioski

Wartość B (w pkt)

Konfliktowo ść ze środowiskiem

Przydatność terenu dla nowych

lokalizacji dróg

Zalecenia dla ruchu na

istniejących szlakach

drogowych

Zalecenia dla zakresu ocen oddziaływania na środowisko (OOŚ)

do 1 bardzo słaba przydatny bez zmian Nie wymaga OOŚ.

>1 do 3 słaba warunkowo przydatny

wymaga zabezpieczeń nie koniecznie

ograniczających natęŜenie ruchu

OOŚ (od etapu studium ekologicznego) tylko dla kategorii walorów o wartościach ≥0,5 pkt (wg proponowanej metodyki) w odniesieniu

do istniejących dróg oraz analizowanych nowych lokalizacji.

>3 do 5 silna nieprzydatny wymaga radykalnego ograniczenia

natęŜenia ruchu

OOŚ (od etapu studium ekologicznego) dla wszystkich kategorii walorów występujących w miejscach istniejących dróg w celu

opracowania skutecznego sposobu zminimalizowania oddziaływań.

>5 bardzo silna definitywnie nieprzydatny

bezwzględnie wymaga przenie-

sienia ruchu w inny obszar

Jak powyŜej, o ile bezwzględne przeniesienie ruchu jest niemoŜliwe (dotyczy wyjątkowych przypadków i wyłącznie w odniesieniu do

dróg istniejących).

Źródło: R. Skrzypczak (2000)

127

4.3. UciąŜliwość dla środowiska innych źródeł - przykład szacowania wag

uciąŜliwości dla czynników generowanych eksploatacją sieci kolejowej

Studium strategiczne warunków ekologicznych obszaru uwzględnia źródła degradacji

istotne dla analizowanego elementu zagospodarowania przestrzennego. Wartości względnych

stopni degradacji podobszarów „n” (sd n/wz), tworzących analizowany obszar, trzeba

rozpatrywać odrębnie dla kaŜdego z tych źródeł degradacji. Charakteryzuje je struktura

generowanych uciąŜliwości, właściwa danym źródłom. UciąŜliwościom naleŜy przypisać

odpowiednie wagi, tj. wartości wu. MoŜna uczynić to w sposób szacunkowy. W tym celu

trzeba skorzystać z danych o wartościach wuk/GP zawartych w tab. 11 oraz ze wzoru (18).

Czym wyŜsza wartość wu, tym większa degradacja.

W prezentowanym przykładzie odrębnymi źródłami degradacji są: drogi transportu

samochodowego klas A, S, i G, oraz główne szlaki kolejowe (K). W odniesieniu do źródła

degradacji jakim jest droga klasy GP wskaŜę struktury generowanych z nich uciąŜliwości

i oszacuję ich wagi. Pozwoli to dostrzec relacje jakościowe pomiędzy tymi źródłami

i zorientować się, które z analizowanych źródeł degradacji są najistotniejsze. O relacjach

ilościowych pomiędzy nimi będzie moŜna mówić, gdy będziemy dysponowali

precyzyjniejszymi wartościami wuk od proponowanych (szacunkowych). Będzie to miało

znaczenie dopiero w dokładniejszych analizach niŜ studium strategiczne, tj. w kolejnych

etapach prac prowadzonych w ramach OOŚ. Proponowana metodyka poprzedza je i dotyczy

rozwaŜań strategicznych.

Przyjęcie dodatkowych załoŜeń, odnoszących się do sieci drogowej, umoŜliwia

oszacowanie stopnia konfliktowości ze środowiskiem istniejących lub projektowanych

głównych typów szlaków komunikacyjnych w dowolnych analizowanych obszarach.

ZałoŜenia odwołują się do opinii eksperckich pracowników Instytutu InŜynierii Drogowej

i Kolejowej Wydziału InŜynierii Lądowej Politechniki Krakowskiej. Uzyskałem je jako

informacje ustne, które moŜna sformułować następująco:

ZałoŜenia dodatkowe

• natęŜenie ruchu i stopień rozcięcia więzi są elementami rzutującymi w zasadniczy

sposób na wagi uciąŜliwości komunikacyjnych w odniesieniu do poszczególnych klas

dróg i do głównych szlaków kolejowych;

128

• w przypadku eksploatacji dróg transportu samochodowego rodzaje uciąŜliwości

komunikacyjnych są takie same, natomiast zmienia się ogólnie stopień ich

intensywności; w stosunku do dróg klasy GP:

• zwiększa się o 60% w odniesieniu do autostrad (A) i dróg ekspresowych (S),

które z niewielkim błędem moŜna w naszych rozwaŜaniach traktować łącznie;

• zmniejsza się o 25% w odniesieniu do dróg głównych (G);

• w przypadku głównych szlaków kolejowych, porównywanych z drogami klasy GP,

dla większości takich samych rodzajów uciąŜliwości komunikacyjnych stopień ich

intensywności zwiększa się o 50%, a w przypadku emisji fal akustycznych

i wzbudzania sił dynamicznych o 100%, natomiast nie powoduje emisji spalin, pyłów

itp. (naleŜy przyjąć 0%).

Wagi uciąŜliwości komunikacyjnych, generowanych ze wskazanych typów szlaków

komunikacyjnych, oszacowałem uwzględniając przedstawione załoŜenia dodatkowe. Wagi te

zestawiłem w tabeli 13 w odniesieniu do podobszarów z kategoriami walorów środowiska

wskazanych w tab. 10 i 11.

Przykład szacowania wag uciąŜliwości wybrałem celowo. Oszacowane wagi

wykorzystam w obliczeniach spodziewanego obniŜenia wartość terenu (OPn) i w obliczeniach

jego wartości bonitacyjnej (B). Trzeba wyraźnie podkreślić, Ŝe analiza uwzględni jedynie

oddziaływania komunikacyjne. Pominę tzw. tło oddziaływań, pochodzące od innych źródeł

niŜ rozpatrywane. Na etapie ocen strategicznych tak zawęŜone obliczenia wydają się być

celowymi, gdyŜ minimalizują zakres prac.

Istniejąca lub planowana droga stanowi odrębny podobszar. Będzie ona analizowana

jako źródło generowania uciąŜliwości komunikacyjnych. Na taki podobszar jednocześnie

będą oddziaływały inne źródła degradacji. Źródła te i ich wzajemne odniesienia naleŜy

uwzględnić w analizie dopiero w przypadku odcinków dróg wymagających wykonania OOŚ.

A zatem w kolejnych i coraz dokładniejszych etapach analiz, począwszy od studium

ekologicznego (SE) OOŚ. W tym celu pomocne będzie studium strategiczne warunków

ekologicznych analizowanego obszaru, którego praktycznym przykładem jest aplikacyjna

część niniejszej pracy.

129

Tabela 13

Oszacowane arbitralnie wagi uciąŜliwości: autostrad (A) i dróg ekspresowych (S) - wuk/AS, dróg głównych (G) - wuk/G

i głównych szlaków kolejowych (K) - wuk/K, w podobszarach występowania poszczególnych kategorii walorów środowiska

Symbol podobszaru

Wagi uciąŜliwości wuk

dla obliczania wartości stopnia degradacji sdn

(wg tab. 10 i 11): wuk/AS wuk/G wuk/K

A 1,517 0,711 1,215

B 1,437 0,674 1,140

C 1,565 0,734 1,260

D 1,146 0,537 0,775

E 1,469 0,689 1,170

F 1,277 0,599 0,895

G 0,826 0,387 0,475

H 0,810 0,380 0,625

I 0,195 0,092 0,220

J 1,187 0,557 0,810

K 1,107 0,519 0,735

L 1,110 0,521 0,735

Ł 1,546 0,747 1,185

M 1,590 0,708 1.185

N 1,526 0,716 1,085

O 1,446 0,678 1,010

P 0,915 0,429 0,445


130

Propozycje dotyczące zakresu prac w ramach ocen oddziaływania na środowisko

(OOŚ), zamieściłem w tab. 12. Takie prace moŜna zracjonalizować, wydatnie obniŜając ich

koszty. Proponowana metodyka umoŜliwia bowiem wskazanie podobszarów spodziewanego

nasilenia się konfliktów, do których moŜna zawęzić dokładniejsze analizy. UmoŜliwia teŜ

wskazanie „struktury” konfliktów w dowolnym podobszarze „n” . Pozwala wskazać konflikty

spodziewane na drogach istniejących lub projektowanych, przy maksymalnym dla nich

natęŜeniu ruchu, dopuszczalnym technicznie. Dodatkową wskazówką są przy tym informacje

o stopniach istotności uciąŜliwości i o ich hierarchicznej kolejności, podane w tab. 9.

Metodyka umoŜliwia zatem właściwe zaplanowanie kolejnych analiz w ramach coraz

dokładniejszych etapów OOŚ.

131

ROZDZIAŁ V. ZASTOSOWANIE METODYKI WALORYZACJI TEREN U

W WERSJI UWZGL ĘDNIAJĄCEJ DEGRADACJĘ

ŚRODOWISKA W WYBRANYCH MAKROREGIONACH

5.1. Analiza hipotetycznej rozbudowy sieci komunikacyjnej obszaru

krakowskiego

5.1.1. Sieć podstawowa i rozwaŜane modyfikacje

Sieć drogową i kolejową, istniejącą oraz rozwaŜane ich nowe fragmenty,

zaprezentowałem na dwóch mapach. Nazwałem je „Mapami planowanej modyfikacji

podstawowej sieci drogowej w krakowskim obszarze modelowym”. Pierwsza z map ilustruje

tzw. Wariant „1” , druga - Wariant „2” . Dominuje na nich obraz obecnych dróg i linii

kolejowych. Centralnym elementem sieci drogowej jest i pozostanie droga A-4. Część tej

drogi stanowi fragment przyszłej pełnej obwodnicy Krakowa. Popularnie, obwodnica ta jest

nazywana autostradową, lecz obecnie zakłada się, Ŝe niektóre jej odcinki będą drogami

niŜszej klasy (S).

Wariant „1” ilustruje przyszłą podstawową sieć drogową i sieć kolejową według

koncepcji Politechniki Krakowskiej (Rudnicki i in. 1995). Sieci te pośrednio byłyby

powiązane ze sobą. Wariant „2” ilustruje zapisy na ten temat zawarte w Studium

Województwa Małopolskiego (2000). Cztery inne warianty modernizacji i rozbudowy

podstawowej sieci drogowej odrzucono w 1994 r.

Istotą wskazanych na mapach wariantów jest sposób przeprowadzenia ruchu

tranzytowego o kierunku północ-południe, w ramach planowanej rozbudowy podstawowej

sieci drogowej.

Wariant „1” sieci drogowej

Wariant „1” preferował prowadzenie ruchu tranzytowego nową drogą ekspresową S7.

Przebiegałaby ona stycznie do istniejącego zachodniego odcinka obwodnicy autostradowej

Krakowa. W obrębie obszaru modelowego wyprowadzanie ruchu w kierunku północnym

byłoby realizowane jej nowym, północnym fragmentem. Byłby on drogą klasy S i łączyłby

północny kraniec istniejącej obwodnicy autostradowej (przy ul. E. Radzikowskiego)

z zachodnim obejściem Słomnik. Przecinałby istniejącą drogę nr 94 na południe od Modlnicy

132

i wschodnim obejściem omijał Michałowie. Dalej, na północ, ruch byłby wyprowadzany

nowym odcinkiem drogi S7, równoległym do obecnej drogi nr 7.

W obrębie obszaru modelowego wyprowadzanie ruchu w kierunku południowym

byłoby realizowane takŜe nowym odcinkiem drogi S7. Rozpoczynał by się on od istniejącego

przecięcia obwodnicy autostradowej z drogą nr 44. Następnie, przebiegałby korytarzem

wschodniego obejścia Skawiny i Radziszowa. Po przecięciu istniejącej drogi nr 52, w rejonie

Krzywaczki, nowy odcinek drogi S7 biegłby aŜ do włączenia się w drogę nr 7

- „Zakopiankę”. Nastąpiłoby to na południe od Głogoczowa, w jej zakolu. Dalej, na południe,

ruch przebiegałby „Zakopianką”, zmodernizowaną do standardów drogi klasy S. Od Krakowa

do tego miejsca „Zakopianka”, pozostając drogą klasy GP, nadal prowadziłaby ruch w obie

strony. Byłby on jednak odciąŜony, przez wyeliminowanie lub zminimalizowanie ruchu

tranzytowego.

Według wariantu „1”, domknięciem obwodu dróg zewnętrznych wokół Krakowa

byłaby droga klasy GP Michałowice - Nowa Huta - Wieliczka. W obrębie miasta

wykorzystano by w tym celu istniejące ulice, na ogół w miejscach słabo zabudowanych.

Wariant „2” sieci drogowej

Wariant „2” preferował przebieg ruchu tranzytowego obwodnicą Krakowa. Byłaby to

pierwsza w Polsce pełna obwodnica wokół miasta. Zakładano iŜ cała obwodnica będzie miała

standard autostrady (Studium... 2000). Według omawianego wariantu, zmodyfikowanego

w 2004 r., domknięcie jej miałoby być drogą klasy S. Północna część obwodnicy

przebiegałaby w kierunku wschodnim do Nowej Huty, przez tereny gmin Zielonki i Węgrzce.

W Nowej Hucie obwodnica skręcałaby na południe, wykorzystując ulice K. Łowińskiego

i Ujastek. Ulice te zostałyby zmodernizowane do standardu drogi klasy S. Dalej, w kierunku

południowym, nowy fragment obwodnicy o klasie drogi S łączyłby się z istniejącą obwodnicą

w węźle autostradowym „Wielicka”.

Według wariantu „2”, ruch tranzytowy z północy i z południa byłby doprowadzany do

obwodnicy drogą ekspresową S7. Jej przebieg byłby nieco inny niŜ zakładał wariant „1”.

W obrębie obszaru krakowskiego ruchu w kierunku północnym byłby wyprowadzany

istniejącą drogą nr 7. Od ul. Lublańskiej, stanowiącej część III obwodnicy miejskiej, do

rejonu Dziekanowic pozostałaby ona drogą klasy G. Prowadziłaby ruch z i do Krakowa.

W rejonie Dziekanowic przecinała by się z przyszłą północną częścią obwodnicy Krakowa.

Dalej, w kierunku północnym, drogę nr 7 zmodernizowano by do standardów drogi klasy S.

133

134

Mapa planowanej modyfikacji podstawowej sieci drogowej w krakowskim obszarze modelowym (Wariant „1”)

(nowa wersja graficzna mapy M. Dudka i in. 2000 - mapy 9, nieznacznie uzupełnionej danymi z mapy 7 i poprawionej, opracowanej na podstawie danych: A.T. Rudnickiego i in. 1995 oraz Arkuszy [M-34-61/62, M-34-63/64, M-34-73/74, M-34-75/76] mapy... 1997) Legenda Podstawowa sieć drogowa:

1a – istniejąca autostrada (droga klasy A), numer autostrady, a na południu obszaru projektowana droga ekspresowa S-7 (droga klasy S) w miejscu istniejącego fragmentu drogi nr 7 (obecnej drogi klasy GP);

1b – projektowana autostrada (droga klasy A), numer autostrady, i projektowane nowe fragmenty drogi ekspresowej S-7 (droga klasy S); 1c – istniejące a zarazem przyszłe drogi główne ruchu przyspieszonego (drogi klasy GP), numer drogi; 1d – projektowana droga główna ruchu przyspieszonego (droga klasy GP); 1e – istniejące a zarazem przyszłe drogi główne (drogi klasy G), numer drogi; 1f – przyszłe drogi główne (drogi klasy G) – fragmenty dróg nr 7 i nr 52 (obecnie klasy GP), oraz droga projektowana.

Podstawowa sieć kolejowa: 2a – istniejące główne szlaki kolejowe; 2b – projektowany jeden z dwóch wariantów głównego szlaku kolejowego.





135

136

Mapa planowanej modyfikacji podstawowej sieci drogowej w krakowskim obszarze modelowym (Wariant „2”)

(nowa wersja graficzna mapy M. Dudka i in. 2000 - mapy 10, nieznacznie uzupełnionej danymi z mapy 7 i poprawionej, opracowanej na podstawie danych: Arkuszy [M-34-61/62, M-34-63/64, M-34-73/74, M-34-75/76] mapy... 1997 oraz Studium... 2000) Legenda Podstawowa sieć drogowa:

1a – istniejąca autostrada (droga klasy A), numer autostrady, i projektowana droga ekspresowa S-7 (droga klasy S) w miejscu istniejącej drogi nr 7 (obecnej drogi klasy GP);

1b – projektowana autostrada (droga klasy A), numer autostrady, i projektowane drogi ekspresowe obwodnicy Krakowa (drogi klasy S); 1c – istniejące a zarazem przyszłe drogi główne ruchu przyspieszonego (drogi klasy GP), numer drogi; 1d – projektowana droga główna ruchu przyspieszonego (droga klasy GP); 1e – istniejące a zarazem przyszłe drogi główne (drogi klasy G), numer drogi; 1f –projektowana droga główna (droga klasy G).

Podstawowa sieć kolejowa: 2a – istniejące główne szlaki kolejowe; 2b – projektowany jeden z dwóch wariantów głównego szlaku kolejowego.





137

Wyprowadzanie ruchu w kierunku południowym byłoby realizowane w obrębie

obszaru krakowskiego podobnie jak obecnie. Od węzła autostradowego „Opatkowice”

odbywało by się „Zakopianką”, zmodernizowaną do standardów drogi klasy S.

Warianty sieci kolejowej

Warianty rozbudowy podstawowej sieci kolejowej, wskazane na mapach, ilustrują

zmiany spodziewane w pobliŜu miasta Krakowa. Istotą tych zmian jest nowe połączenie

Krakowa z Zakopanem i z Nowym Sączem.

Wariant „1” preferuje połączenie Krakowa z Zakopanem. W obszarze krakowskim

nowy odcinek linii kolejowej łączyłby Wieliczkę z Myślenicami. Przebiegałby on północno

-zachodnim skrajem Zbiornika Dobczyckiego. Dalej, prowadziłby na południe doliną Raby.

Poza obszarem krakowskim, w Mszanie Dolnej, doprowadzałby do istniejącej linii kolejowej.

UmoŜliwia ona dojazd do Zakopanego i do Nowego Sącza.

Wariant „2” preferuje połączenie Krakowa z Nowym Sączem. W obszarze

krakowskim nowy odcinek linii kolejowej rozpoczynał by się w PodłęŜu. JuŜ poza obszarem

krakowskim łączyłby PodłęŜe ze Szczyrzycem. Stamtąd, jedno rozwidlenie prowadziłoby

ruch kolejowy do Mszany Dolnej, a dalej istniejącą linią do Zakopanego. Drugie - do

Tymbarku, a dalej istniejącą linią do Nowego Sącza.

5.1.2. Ekopreferencje lokalizacyjne jako argument w zarządzaniu strategicznym

Obszar krakowski jest pierwszym w kraju, dla którego zastosowano metodykę

waloryzacji terenu dla potrzeb ekorozwoju (Manecki [red.] i in. 2000). Skorzystano z niej,

aby obliczyć wartości bonitacji terenu wokół Krakowa. Informacje o bonitacji, określone dla

róŜnych typów dróg, umoŜliwiły wskazanie strategii ekorozwoju podstawowej sieci drogowej

omawianego obszaru.

Autor metodyki, testował konfliktowość sieci istniejącej i wariantów jej rozbudowy.

W tym celu, z pomocą D. Grodeckiego, hipotetycznie obciąŜałem ruchem drogowym lub

kolejowym kolejne moduły analizowanego obszaru. Stanowiły je podobszary „n” , tj. pola

o rzeczywistych rozmiarach 100x100 m. Kolejno uczynili śmy to dla uciąŜliwości potencjalnie

generowanych ruchem przez drogi klas GP, G, oraz A lub S, a takŜe przez główne szlaki

kolejowe.

138

Drogi klasy GP uznałem za uniwersalny czynnik antropopresji w środowisku. Wybór

szerzej uzasadniłem w niniejszej pracy (rozdz. 4.1). Przykładowy wynik testowania obszaru

dla dróg tej klasy ilustruje

[1] „Mapa spodziewanych konfliktów ze środowiskiem w krakowskim obszarze

modelowym przy obciąŜeniu dowolnego jego punktu maksymalnym

dopuszczalnym technicznie natęŜeniem ruchu na drodze klasy GP”.

Mapę [1] zacytowałem z przywołanej powyŜej pracy z 2000 r. MoŜna uznać iŜ

prezentowany na niej obraz jest bardziej miarodajny niŜ w przypadku testowania

oddziaływań, które są spodziewane od dróg innych klas. W przypadku tych dróg, źródeł

uciąŜliwości komunikacyjnych, testowania opierały się bowiem na mniej precyzyjnych

danych szacunkowych.

Skala konfliktowości (skala bonitacji), zaproponowana w pracy z 2000 r., odnosi się

do uniwersalnego czynnika antropopresji w środowisku. Skala uwzględnia stopień degradacji

wyraŜany wartościami względnymi. Wartości stopnia degradacji (sd), kolejnych

analizowanych podobszarów „n” , odnoszone są bowiem do wartości uznanej za maksymalną

(sdmax). W pracy z 2000 r. nie podano jaka to wartość, choć posługiwaliśmy się nią. Przyjąłem

wówczas, Ŝe wartością sdmax jest maksymalna wartość stopnia degradacji (sd) jaka wystąpiła

w obszarze krakowskim przy hipotetycznym obciąŜeniu jednego z podobszarów „n”

maksymalnym dopuszczalnym technicznie natęŜeniem ruchu na drodze klasy GP. Wartość

sdmax wyniosła tam 9,106. W obszarze skierniewickim, analizowanym w ramach niniejszej

pracy, wartości sd dla analogicznych obciąŜeń były niŜsze.

Stosując w obliczeniach wartość sdmax=9,106 moŜliwe będzie porównywanie

dowolnych analizowanych źródeł presji lub bonitowanych obszarów oraz uniwersalne

stosowanie skali konfliktowości (skali bonitacji).

139

140

Odrębne robocze mapy bitowe całej powierzchni obszaru krakowskiego wykonaliśmy

dla wspomnianych innych źródeł presji. Mapy te obrazowały skutki uciąŜliwości

hipotetycznie generowane przez drogi o kolejnych klasach i przez główne szlaki kolejowe.

W obliczeniach posługiwaliśmy się wartościami wag uciąŜliwości oszacowanymi arbitralnie

(tab. 13). Następnie, z poszczególnych roboczych map bitowych wybraliśmy odpowiednie

informacje o spodziewanej konfliktowości szlaków istniejących i rozwaŜanych wariantowo.

Szlaki te wskazałem w poprzednim rozdziale. W tym celu skorzystaliśmy z funkcji zapytań

SQL w programie MapInfo Professional wer. 4.1. Zestawiając odpowiednie odcinki szlaków

utworzyliśmy odrębne mapy tematyczne. Ilustrują one analizowane warianty sieci

komunikacyjnej. Efektem pracy są, zacytowane za publikacją z 2000 r.:

[2] „Mapa konfliktów ze środowiskiem podstawowej sieci drogowej i kolejowej

istniejącej w krakowskim obszarze modelowym”;


w krakowskim obszarze modelowym (rozwaŜany Wariant „1”)”;


w krakowskim obszarze modelowym (rozwaŜany Wariant „2”)”.

Zastosowana metodyka dostarcza informacji o spodziewanych stopniach

konfliktowo ści ze środowiskiem. Dotyczą one istniejących szlaków oraz rozwaŜanych

nowych lokalizacji szlaków komunikacyjnych.

Konflikty dotyczące eksploatowanych szlaków wymagają odpowiedniego

przeciwdziałania. Informacje zawarte w bazie danych umoŜliwiają określenie wartości

walorów degradowanych w skutek prowadzonej (lub przewidywanej) eksploatacji tych

szlaków. UmoŜliwiają zatem ustalenie hierarchii działań naprawczych, lub ograniczających

negatywne presje.

Informacje o konfliktach ze środowiskiem nowych szlaków pełnią rolę ostrzegawczą.

Jeśli spodziewana konfliktowość miała by być bardzo silna lub silna, plany lokalizacyjne

w rozwaŜanych miejscach powinny być skorygowane lub zaniechane. Wówczas przydatną

będzie dodatkowa analiza informacji zawartych w bazie danych. Zoptymalizuje ona prace

projektowe nad strategią ekorozwoju podstawowej sieci drogowej i kolejowej. UmoŜliwi

bowiem wybór lokalizacji najmniej konfliktowych. Pozwoli takŜe ustalić hierarchię działań

ograniczających negatywne presje, tam gdzie mogą one wystąpić.

141

142

143

144

Z mapy [2] wynika, Ŝe w obszarze krakowskim, przy maksymalnym

dopuszczalnym technicznie obciąŜeniu ruchem, podstawowa sieć komunikacyjna będzie

konfliktowa ze środowiskiem. Na ogół stopień konfliktów b ędzie słaby (>1-3 pkt)

i bardzo słaby (<1 pkt lub 1 pkt). W podobszarach o najwyŜszych walorach,

konfliktowo ść wzrośnie do stopnia silnego (>3-5 pkt) a nawet bardzo silnego (>5 pkt).

Takimi silnie konfliktowymi fragmentami sieci są:

• autostrada A-4 na zachód od Krakowa. Jej relatywnie długie odcinki będą bardzo

silnie konfliktowe. Niewielki odcinek będzie słabo konfliktowy;

• autostradowa część obwodnicy Krakowa. Bardzo silnie i silnie konfliktowy będzie

jej zachodni fragment, aŜ po rejon Tyńca na południu. Podobnie, jej fragment

południowy w rejonie Swoszowic;

• główne szlaki kolejowe. Dwa niewielkie odcinki będą bardzo silnie konfliktowe.

Lokalnie wystąpi silna konfliktowość. Uwagi te nie dotyczą szlaku do Warszawy;

• drogi klasy GP. Bardzo silnie konfliktowy będzie krótki odcinek drogi nr 52. Silna

konfliktowość wystąpi lokalnie, lecz rzadziej niŜ w przypadku kolei. Uwagi te nie

dotyczą jedynie drogi nr 79 do Sandomierza.

Wizja przyszłej podstawowej sieci drogowej omawianego obszaru musi wynikać

z kompromisu pomiędzy:

• implikacjami środowiskowymi;

• optymalnym wykorzystaniem istniejącej sieci drogowej;

• optymalnym sterowaniem potokami ruchu o największych natęŜeniach,

spodziewanych w przyszłości;

• moŜliwościami techniczno-ekonomicznymi rozbudowy sieci i/lub jej modernizacji.

Na etapie studium strategicznego, proponowana metodyka w istotny sposób wspiera

konieczną wielowariantową analizę tych zagadnień. Wskazuje bowiem na wagę implikacji

środowiskowych i ułatwia wybór wariantu optymalnego. Przykład formułowania wniosków

wspierających taki wybór zaprezentuję w odniesieniu do testowanych obszarów. PoniŜej

- krakowskiego, w dalszej części pracy - skierniewickiego.

145

Analiza map [1], [3] i [4] prowadzi do interesujących wniosków strategicznych.

Dotyczą one prognoz przyszłego oddziaływania podstawowej sieci komunikacyjnej obszaru

krakowskiego. Szczególnie funkcjonowania sieci drogowej w wariancie „1” lub „2”.

Przypomnę, Ŝe jej kluczowymi elementami są przebieg i zmiana klasy drogi nr 7 oraz wizja

i rola obwodnicy wokół Krakowa. Kwestia wyprowadzania ruchu w kierunku wschodnim

została bowiem juŜ przesądzona. Sprowadza się ona do podziału potoków ruchu na dwa

równoległe potoki. Jeden - modernizowaną drogą nr 4, drugi - nowym odcinkiem autostrady

A-4. W obrębie obszaru modelowego, budowa autostrady A-4 na odcinku od węzła

„Wielicka” w kierunku wschodnim była finansowana w ramach funduszy europejskich

programu ISPA (programu przedakcesyjnego z Unią Europejską).

Analiza obu wariantów rozbudowy pozostałej części sieci drogowej wskazuje na

istotne implikacje środowiskowe. Zmuszają one do korekt proponowanych rozwiązań.

Wariant kompromisowy powinien oznaczać odciąŜenie niektórych dróg, w moŜliwie duŜym

stopniu. Szczególnie dotyczy to autostrady A-4 i istniejącego fragmentu obwodnicy

autostradowej. Dotyczy takŜe fragmentu drogi nr 79, wyprowadzającego ruch z Krakowa

w kierunku Katowic. Dotyczy teŜ drogi nr 94, z ruchem w kierunku Olkusza. W mniejszym

stopniu dotyczy równieŜ drogi nr 778, w kierunku Skały. Wymienione szlaki komunikacyjne

są obecnie głównymi w zachodniej i północno-zachodniej części obszaru krakowskiego dla

ruchu z i do Krakowa oraz tranzytowego. Konieczność ich odciąŜenia powoduje, Ŝe wielkiej

wagi nabiera sposób wyprowadzenia ruchu w kierunku północnym, korytarzem obecnej drogi

nr 7. W tym celu moŜnaby zmodernizować sieć według wariantu „1”, nieco korygując go.

Korekta trasy powinna polegać na ominięciu obszaru potencjalnej silnej konfliktowości ze

środowiskiem na południowy zachód od Słomnik. Tak jak to jest zakładane, droga nr 7 musi

być dogodnym połączeniem o standardzie drogi klasy S. Zarówno w obszarze krakowskim

jak i poza nim. Pozwoli to odciąŜyć ruch szczególnie na autostradzie A-4. W duŜym stopniu

prowadzony jest nią ruch wahadłowy Kraków-Warszawa i ruch tranzytowy Zakopane

-Warszawa a nawet Nowy Sącz-Warszawa.

WaŜne znaczenie ma domknięcie obwodnicy Krakowa od północy i od wschodu.

Powinno ono sprzyjać rozłoŜeniu potoków ruchu północ-południe na dwa nurty obwodnicy.

Nurt wschodni powinien być preferowany. Nurt zachodni powinien być dopełniającym.

Na dwa nurty (północny i południowy) naleŜałoby rozłoŜyć takŜe potok ruchu

o kierunku zachód-wschód. Wariant przebiegu północnej części obwodnicy musi być

moŜliwie najmniej kolizyjny ze środowiskiem. Wybór moŜe polegać na korekcie przebiegu

północnej części obwodnicy, proponowanej w wariancie „2”. Musi ona omijać obszary

146

potencjalnie silnie konfliktowe ze środowiskiem. Wybór ułatwi analiza mapy [1] i roboczej

mapy bitowej dla dróg klasy A lub S. Robocza mapa bitowa zawarta jest w bazie danych dla

obszaru krakowskiego, utworzonej przez autora i D. Grodeckiego. W bazie zawarte są takŜe

mapy bitowe ilustrujące spodziewane oddziaływanie dróg innych klas i głównych szlaków

kolejowych.

Wschodnia część obwodnicy (według idei zawartej w wariancie „2”), lub domknięcie

istniejącej części obwodnicy (według idei zawartej w wariancie „1”), muszą współgrać

z planami uporządkowania ruchu w obrębie miasta Krakowa. W obu przypadkach ruch

częściowo przebiegałby przez tereny miejskie. Są one słabo zaglomerowane.

Bardzo waŜne są rozwaŜania o ekopreferencjach w rozbudowie lub modernizacji sieci

drogowej na południe od Krakowa. Analiza danych, uzyskanych przy zastosowaniu opisanej

w pracy metodyki, prowadzi do waŜnych wniosków strategicznych. Dane, o których mowa,

zawierają mapa [1], robocza mapa bitowa dla dróg klasy A lub S, mapy [3] i [4] oraz baza

danych o kategoriach i wartościach walorów środowiska. Ich analiza prowadzi np. do

ciekawych wniosków na temat modernizacja drogi nr 7 („Zakopianki”) w pobliŜu Krakowa.

Obraz na mapach [3] i [4] wskazuje iŜ jej modernizacja do standardu drogi klasy S byłaby

mniej uciąŜliwa dla środowiska niŜ proponowana w wariancie „1” budowa alternatywnego

fragmentu drogi takiej samej klasy.

Niepokojące są prognozy natęŜenia ruchu na „Zakopiance” w 2015 r. (Dudek 2000).

W obszarze krakowskim droga ta będzie najbardziej obciąŜoną ruchem. Według pomysłu

A.T. Rudnickiego (1996), sporą jego część mógłby przejmować tabor kolejowy. W tym

kontekście wagi nabiera budowa nowego odcinka szlaku kolejowego do Zakopanego.

Mapa [3] pokazuje spodziewane skutki środowiskowe przebiegu nowego szlaku

kolejowego, proponowanego przez A.T. Rudnickiego (wariant „1”). Z analizy mapy i bazy

danych wynika, Ŝe lokalizacja ta wymagałaby ewentualnych korekt, lub skutecznych

zabezpieczeń przed hałasem i wibracjami. Zwłaszcza w rejonie Myślenic i Wieliczki. Te dwa

rodzaje oddziaływań naleŜą bowiem do głównych uciąŜliwości komunikacyjnych

generowanych podczas eksploatacji szlaków kolejowych.

OdciąŜeniem dla „Zakopianki” moŜe być budowa nowego szlaku kolejowego

w innym miejscu. Chodzi o rozbudowę sieci kolejowej według wariantu „2”, w ramach

dodatkowego odcinka linii kolejowej w europejskim systemie sieci TINA. Odcinek będzie

dodatkowym, gdyŜ linia zostanie przeprowadzona poza tzw. korytarzami helsińskimi.

Realizację wstępnej fazy projektu podjęto dzięki funduszom unijnego europejskiego

programu przedakcesyjnego PHARE (Najar 2003). Inwestycja ta odciąŜy „Zakopiankę”, ale

147

zapewne w mniejszym stopniu niŜ zakładano w wariancie „1”. Połączenie z Zakopanem,

przypomnę, nie jest preferowane w wariancie „2”. Spełni ono właściwą rolę jeśli będzie

konkurencyjne dla „Zakopianki” i dla istniejącego połączenia kolejowego przez Suchą

Beskidzką. Zadecyduje o tym koszt i czas trwania podróŜy.

Analiza mapy [4] wskazuje iŜ projektowana linia kolejowa (wariant „2”) byłaby silnie

konfliktowa ze środowiskiem w rejonie PodłęŜa. W miejscu połączenia z linią Kraków

-Tarnów juŜ teraz konfliktowość istniejącej linii jest tam silna. Problem ten mógł być

rozwiązany w ramach finansowania z funduszy programu ISPA. Według informacji

Ministerstwa Infrastruktury z 8 maja 2003 r. (Najar 2003) Unia Europejska zaakceptowała

wówczas realizację projektu inwestycji punktowych na linii Kraków-Tarnów. W ramach

programu ISPA były one objęte projektem „Poprawa stanu infrastruktury kolejowej

w Polsce”.

Im większe przeniesienie ruchu towarowo-osobowego z „Zakopianki” na linię

kolejową tym niŜsza uciąŜliwość tej drogi dla środowiska. Wskazuje na to porównanie

mapy [1] („Zakopianka” jako droga klasy GP) i mapy [4] („Zakopianka” jako droga klasy S).

Kształt podstawowej sieci komunikacyjnej południowej części obszaru krakowskiego

zapewne nadal będzie przedmiotem dyskusji. Znaczące miejsce powinny mieć w niej aspekty

związane z potrzebą ochrony środowiska. Precyzyjniej wskazuje na nie

[5] „Mapa konfliktów ze środowiskiem fragmentu ‘Zakopianki’ i alternatywnych

potoków ruchu w krakowskim obszarze modelowym”.

148

149

5.2. Analiza hipotetycznej rozbudowy sieci komunikacyjnej obszaru skierniewickiego

5.2.1. Sieć podstawowa i rozwaŜane modyfikacje Obszar skierniewicki połoŜony jest w centralnej części kraju, pomiędzy bardzo

duŜymi aglomeracjami - warszawską i łódzką. Jego sieć komunikacyjna będzie odgrywała

istotną rolę w sieciach krajowych i międzynarodowych. Ilustruje ją

„Mapa podstawowej sieci drogowej i kolejowej (istniejącej i planowanej)


Obszar skierniewicki mają przeciąć trzy autostrady: A-1, A-2 i A-8. Będą one

stanowiły fragment głównej europejskiej sieci drogowej TINA. Autostrada A-1 ma prowadzić

przez Polskę zasadniczy nurt ruchu tranzytowego o kierunku północ-południe, a A-2

- zachód-wschód. Autostrady te przetną się w węźle „Stryków”, w południowo-zachodniej

części analizowanego obszaru. Przyszła autostrada A-8, w południowo-wschodnim naroŜu

obszaru, to obecna droga nr 8 Warszawa-Katowice, droga klasy S.

Trwały długie dyskusje nad wyborem wariantu przebiegu autostrady A-2 przez obszar

skierniewicki. Projekt rządowy wskazywał na północną jego część. Alternatywny, autorski

projekt prof. S. Kozłowskiego - na część południową. Oba warianty pokazałem na mapie.

Wybór któregoś z nich wskaŜe na prawdopodobny wybór przebiegu linii super szybkiej kolei

pasaŜerskiej TGV. Warianty jej lokalizacji, w pobliŜu rozwaŜanych tras autostrady A-2,

równieŜ pokazałem na mapie.

Innym fragmentem przyszłej podstawowej sieci drogowej obszaru skierniewickiego

jest droga klasy S, tzw. Via Baltica (mapa). Ma ona umoŜliwi ć połączenie Europy

z Wilnem. W tym celu, w ostatnich latach ukończono budowę nowego mostu na Wiśle

w Wyszogrodzie, na północny wschód od analizowanego obszaru.

150

151

Mapa podstawowej sieci drogowej i kolejowej (istniejącej i planowanej) w skierniewickim obszarze modelowym

(opracowano na podstawie danych: Arkusza [M-34-137/138] mapy... 1994, Arkusza [M-34-3/4] mapy... 1996, Arkuszy [M-34-5/6 i M-34-135/136] mapy... 1997, B. Króla i in. 1998, Raportu... 2000, Polska – Mapa Samochodowa... 2001, Rozwoju obszaru... 2002) Legenda Podstawowa sieć drogowa:

1a – projektowane autostrady (drogi klasy A), np. A-2(I) na mapie oznacza proponowany wariant I autostrady A-2; 1b – projektowana droga szybkiego ruchu (droga klasy S) – fragment trasy Via Baltica (drogą klasy S jest obecnie widoczny na mapie

fragment przyszłej autostrady A-8); 1c – istniejące drogi główne ruchu przyspieszonego (drogi klasy GP) – ze względu na obciąŜenie ruchem wyjątkowo zalicza się do nich

drogę nr 580 formalnie spełniającą kryteria techniczne drogi głównej (drogi klasy G), numer drogi; 1d – istniejące drogi główne (drogi klasy G), numer drogi.

Podstawowa sieć kolejowa:

2a – istniejące główne szlaki kolejowe; 2b – projektowany szlak kolejowy; 2c – projektowane warianty szlaku superszybkiej kolei pasaŜerskiej TGV.


3 – jeden z najwaŜniejszych przyszłych węzłów komunikacyjnych w skali kraju; 4 – zabudowa zwarta i rozproszona większych miast; 5 – główne rzeki.

152

W granicach obszaru skierniewickiego północna część Via Baltici stanowi fragment

zewnętrznej obwodnicy Warszawy, jednocześnie Mazowieckiego Węzła Transportowego

(Kozłowski 1997). Obwodnica stanowiłaby trzon stołecznej konurbacji obszaru

metropolitalnego Warszawa-Łódź-Radom (Damięcki [red] i in. 2002). Według informacji

Ministerstwa Infrastruktury (Najar 2003), prowadzono by nią ruch m.in. od Sochaczewa

w kierunku na wschód. Poza omawianym obszarem, w węźle „Grójec”, obwodnica przecina

przyszłą autostradę A-8 (Warszawa-Katowice). Stamtąd, autostrada wyprowadzałaby ruch na

południe.

Na mapie pokazałem główne szlaki kolejowe obszaru skierniewickiego. Większość

z nich ma istotne znaczenie międzynarodowe (Najar 2003). Są tzw. korytarzami helsińskimi

głównej europejskiej sieci kolejowej TINA. Linia z zachodu, przez Łowicz i Sochaczew

w kierunku Warszawy, jest fragmentem europejskiego Korytarza II. Linia od Łowicza przez

Skierniewice, i dalej równoleŜnikowo na wschód, jest częścią kolejowej obwodnicy Warszawy

w ramach tego korytarza.

Znaczenie krajowe mają jedynie linie Łódź-Łowicz i Łódź-Skierniewice-Warszawa.

Przyszłym znaczącym elementem krajowej sieci kolejowej, sięgającym w obszar

skierniewicki, moŜe być projektowany fragment sieci. Nowa linia kolejowa (prawy górny róg

mapy) miałaby omijać Kampinoski Park Narodowy i wyprowadzać ruch z Warszawy

w kierunku północnym.

5.2.2. Ekopreferencje lokalizacyjne jako argument w zarządzaniu strategicznym Obszar skierniewicki poddałem testowaniu konfliktowości eksploatacji w nim sieci

komunikacyjnej. W tym celu skorzystałem z metodyki waloryzacji terenu uwzględniającej

degradację środowiska. To drugi obszar takiej analizy w kraju, po obszarze krakowskim.

Wyniki testowania zawarłem w niniejszej pracy.

Odnosiłem się do wartości walorów środowiska w obszarze skierniewickim.

Następnie, skumulowane wartości poszczególnych podobszarów „n” odnosiłem do

maksymalnej takiej wartości jaka wystąpiła w jednym z podobszarów „n” obszaru

krakowskiego. Później, podobszary „n” obszaru skierniewickiego obciąŜałem

hipotetycznymi uciąŜliwościami komunikacyjnymi pochodzącymi od kolejnych

analizowanych źródeł presji, tj. od kolejnych typów dróg.

Wyniki testowania ilustrują:

153

[1] „Mapa spodziewanych konfliktów ze środowiskiem w skierniewickim obszarze


dopuszczalnym technicznie natęŜeniem ruchu na drodze klasy G”,



dopuszczalnym technicznie natęŜeniem ruchu na drodze klasy GP”,



dopuszczalnym technicznie natęŜeniem ruchu na drodze klasy A lub S”,



dopuszczalnym technicznie natęŜeniem ruchu na głównym szlaku kolejowym”.

Mapa [1] prezentuje hipotetyczny obraz oddziaływania dróg klasy G. Umownie, są

one o 25% mniej uciąŜliwym źródłem presji niŜ eksploatacja dróg klasy GP. Obraz ich

hipotetycznego oddziaływania pokazuje mapa [2]. Mapa [3] ilustruje z kolei skutki

oddziaływania źródła umownie o 60% bardziej uciąŜliwego niŜ drogi klasy GP. Będzie nim

eksploatacja dróg klas A lub S, które radykalnie zmienią dzisiejszą podstawową sieć drogową

obszaru skierniewickiego.

Mapę [2], tj. testowania uciąŜliwości dróg klasy GP w obszarze skierniewickim,

moŜna wprost porównywać z mapą [1] dla obszaru krakowskiego (prezentowaną

w pracy; mapy oddziaływań innych dróg w obszarze krakowskim zawarte są w jego bazie

danych).

Mapa [4] ilustruje hipotetyczny obraz oddziaływania głównych szlaków kolejowych

w obszarze skierniewickim. W przypadku tego testowania - przypomnę - załoŜyłem brak

emisji spalin i pyłów, przy jednoczesnym wzroście o 50% wag uciąŜliwości dla środowiska

innych oddziaływań, analogicznych jak w przypadku dróg klasy GP. Ich szerokie spektrum

wskazałem w tab. 9, w rozdz. 4.2. Jedynie w przypadku generowania hałasu oraz sił

dynamicznych załoŜyłem wzrost wag kaŜdej z tych uciąŜliwości o 100%. Pokazany obraz jest

dość istotny. Przyszły rozwój sieci kolejowej w obszarze skierniewickim oznacza bowiem

relatywnie duŜe natęŜenie ruchu kolejowego na trasach istniejących i nowych. Będą to linie

o duŜym znaczeniu krajowym i międzynarodowym. W przypadku super szybkiej kolei TGV,

hałas będzie generowany w większym stopniu niŜ z obecnych środków transportu

kolejowego.

154

155

156

157

158

159

Mapy [1]-[4] ułatwiają wstępną analizę przydatności obszaru skierniewickiego dla

rozbudowy podstawowej sieci komunikacyjnej. UmoŜliwiły równieŜ jej graficzną syntezę,

pokazaną na

[5] „Mapie konfliktów ze środowiskiem podstawowej sieci drogowej i kolejowej

istniejącej i wariantów rozwoju w skierniewickim obszarze modelowym”.

Z mapy [5] wynika, Ŝe przy maksymalnym obciąŜeniu ruchem, dopuszczalnym

technicznie, istniejąca podstawowa sieć drogowa obszaru skierniewickiego będzie

konfliktowa ze środowiskiem. Na ogół w stopniu słabym (>1-3 pkt). Bardzo słaby stopień

(<1 pkt) wystąpi na dłuŜszych odcinkach dróg nr 583, 584 i 577, na północ od Łowicza.

Wystąpi takŜe na drodze nr 705 na południe od Skierniewic i na drodze nr 708 na

zachód od Strykowa. W rejonach o najwyŜszych walorach konfliktowość wzrośnie do

stopnia silnego (>3-5 pkt), a nawet bardzo silnego (>5 pkt). Takimi fragmentami sieci są:

• Droga nr 8 (klasy S, przyszła autostrada A-8), na południowym wschodzie.

W obrębie obszaru modelowego 75% długości tego fragmentu trasy Warszawa

-Katowice będzie bardzo silnie konfliktowe. Pozostała jej część będzie niemal

w całości silnie konfliktowa.

• Droga nr 14 (klasy GP), w rejonie Głowna. Dość długi odcinek w pobliŜu tej

miejscowości i odcinek na zachód od Strykowa będą bardzo silnie i silnie

konfliktowe. DłuŜszy odcinek na południe od Łowicza będzie silnie konfliktowy, a w

pobliŜu połączenia z drogą nr 704 lokalnie nawet bardzo silnie konfliktowy.

• Droga nr 72 (klasy GP), na południu. Bardzo silna i silna konfliktowość będzie

dominowała w pobliŜu rzek MroŜycy i Rawki. Pomiędzy rzeką MroŜycą a linią

kolejową ze Skierniewic wystąpi szczególnie długi odcinek o bardzo silnej

konfliktowości.

• Inne drogi klasy GP. Na drodze nr 70 będzie dominowała silna konfliktowość.

Bardzo silna będzie ona na niej pomiędzy Skierniewicami i rzeką Rawką oraz lokalnie

w Skierniewicach i na wschód od tej rzeki. Bardzo silna i silna konfliktowość juŜ

obecnie występuje równieŜ na drodze nr 580, koło Sochaczewa. Formalnie droga ta

jest klasy G, lecz jej obciąŜenie ruchem jest porównywalne z drogą klasy GP. Silna

konfliktowość wystąpi teŜ na długich odcinkach drogi nr 2, szczególnie na wschód od

160

Łowicza, i na drodze nr 50 - w Sochaczewie oraz na dłuŜszych fragmentach na północ

i na południe od tej miejscowości.

• Drogi klasy G. Bardzo silna i silna konfliktowość wystąpi na długim odcinku drogi nr

707, równoległym do rzeki Rawki. Silnie konfliktowe będą odcinki dróg nr 708 i 725

na południu oraz kilka odcinków drogi 705 - zwłaszcza na południu. Lokalnie, te trzy

drogi będą nawet bardzo silnie konfliktowe. Szczególnie odcinek drogi nr 705, na

północ od Skierniewic. Silnie konfliktowy będzie długi południowy odcinek drogi

nr 704 i droga nr 715. Są one kontynuacją dróg nr 704 i 708 w kierunku

południowym. Silnie konfliktowe będą takŜe krótkie fragmenty drogi nr 719 na

wschodzie i niewielki odcinek drogi nr 703 na zachód od Łowicza.

Przy maksymalnym natęŜeniu ruch kolejowego, dopuszczalnym technicznie,

podstawowa sieć kolejowa w obszarze skierniewickim będzie konfliktowa ze

środowiskiem. Na ogół stopień konfliktowo ści będzie silny (>3-5 pkt) a w kilku

miejscach bardzo silny (>5 pkt). Z mapy [5] wynika, Ŝe takimi fragmentami sieci będą:

• Szlaki na północny-wschód i wschód od Skierniewic. Będą bardzo silnie

konfliktowe. Jedynie dłuŜsze odcinki w pobliŜu Skierniewic i przy wschodniej granicy

obszaru będą silnie konfliktowe.

• Szlak Łowicz-Głowno. W rejonie Głowna długi odcinek będzie bardzo silnie

konfliktowy. Krótsze - silnie konfliktowe. Podobnie inne odcinki tego szlaku -

zwłaszcza w pobliŜu rzeki Bobrówki oraz pomiędzy nią i Łowiczem.

• Szlak na południowy-zachód od Skierniewic. Od miejsca skrętu szlaku na południe

będzie dominowała silna konfliktowość. Wystąpią takŜe odcinki o bardzo silnej

konfliktowości.

• Szlaki w rejonie Sochaczewa. Długie odcinki będą silnie konfliktowe. Niewielkie

odcinki szlaku-bocznicy, w kierunku północnym, będą bardzo silnie konfliktowe.

• Szlak ze Skierniewic przez Łowicz, na północny-zachód. Będzie na nim

dominowała silna konfliktowość, aŜ po rzekę Bzurę powyŜej Łowicza.

Konflikty ze środowiskiem spodziewane są nie tylko w związku z intensyfikacją ruchu

w obrębie istniejącej podstawowej sieci komunikacyjnej obszaru skierniewickiego.

Spodziewane są takŜe na modernizowanych i nowych szlakach, które rozbudują tą sieć.

161

Stopień konfliktowości ilustrują mapy [3], [4] i [5]. Wstępna analiza map pozwala

ustosunkować się do koncepcji modernizacji oraz lokalizacji nowych odcinków autostrad,

dróg ekspresowych i linii kolejowych.

W obrębie analizowanego obszaru przyszła autostrada A-8 będzie fragmentem

obecnej drogi nr 8. Zmiana standardu drogi powinna być okazją do skutecznej minimalizacji

dzisiejszej presji na środowisko, związanej z eksploatacją drogi. Ustalenie właściwej

hierarchii działań powinno wynikać z analizy informacji o wartości walorów środowiska tych

jego kategorii, które są w konflikcie z eksploatacją tej drogi. Potrzebne informacje zawiera

baza danych, którą utworzyłem dla obszaru skierniewickiego. Informacje dotyczą odrębnie

podobszarów o bokach 100x100 m, pokrywających go siecią. Jeden z takich podobszarów,

w obrębie którego przebiega droga nr 8, przykładowo wskazałem na

[6] „Fragmencie mapy konfliktów w skierniewickim obszarze modelowym na tle

rastra”.

Korytarz przyszłej autostrady A-1, o przebiegu proponowanym w obrębie obszaru

skierniewickiego, jest wyborem dość poprawnym. Wskazuje na to analiza map [3] i [5]

(wstępna, tj. bez sięgania do dokładniejszych informacji zawartych w bazie danych).

Proponowana obecnie lokalizacja wymaga jednak korekt. Korytarz przebiegłby bowiem przez

podobszary o bardzo silnej konfliktowości ze środowiskiem, lecz w pobliŜu podobszarów

o relatywnie najniŜszej konfliktowości. Analiza informacji zawartych w bazie danych

powinna taką korektę ułatwić. Powinna teŜ ułatwić wskazanie właściwych działań

minimalizujących spodziewaną silną presję tego szlaku na południe od Strykowa. Zwłaszcza,

Ŝe realizacja tego odcinaka autostrady A-1 została zgłoszona do współfinansowania ze

środków Unii Europejskiej w ramach poakcesyjnego Funduszu Spójności (Najar 2003).

Podobna sytuacja dotyczy proponowanego korytarza drogi klasy S, zwanej

Via Baltica, w obrębie analizowanego obszaru. Jej przebieg naleŜy skorygować. I w tym

przypadku pomocne będą informacje zawarte we wspomnianej bazie danych dla obszaru

skierniewickiego. Dotyczy to odcinków, na których spodziewana jest bardzo silna i silna

konfliktowość w związku z eksploatacją drogi. W korytarzu proponowanym obecnie

wystąpiłaby ona na wschód od Głowna i Łowicza oraz na północ od Sochaczewa.

162

163

Wstępna analiza map [3], [4] i [5] rzuca nowe światło na dylemat wyboru jednego

z wariantów przebiegu autostrady A-2 przez obszar skierniewicki. Informuje takŜe

o spodziewanych skutkach w środowisku planowanego w przyszłości przebiegu super

szybkiej kolei TGV w tym obszarze. Przypomnę, iŜ wybory wariantów korytarzy autostrady

A-2 i linii TGV są ze sobą powiązane.

Wybór wariantu I autostrady A-2 powodowałby bardzo silny i silny konflikt ze

środowiskiem, na przewaŜającym jej odcinku. Bardzo silna konfliktowość wystąpiłaby na

północ od Skierniewic, tj. na 1/4 długości tej trasy w omawianym obszarze. Wystąpiłaby

równieŜ na wschód od Strykowa i na kilku odcinkach na wschód od Głowna. Na pozostałych

odcinkach byłaby ona słaba. Realizacja omawianego wariantu od węzła „Stryków” do

zewnętrznej obwodnicy Warszawy (juŜ poza omawianym obszarem) była zgłoszona do

współfinansowania z europejskiego Funduszu Spójności. W przypadku uzyskania z niego

środków, tj. przesądzenia wyboru wariantu, naleŜałoby dokonać korekt przebiegu trasy.

Analiza informacji zawartych w bazie danych umoŜliwia zminimalizowanie lub

wyeliminowanie przewidywanych zagroŜeń.

Nieco na marginesie trzeba wspomnieć, Ŝe w początku XXI w. realizowana była

budowa zewnętrznej obwodnicy Warszawy. Prace prowadzono od Grójca (na wschód od

analizowanego obszaru) w kierunku do przyszłego węzła z I wariantem autostrady A-2.

Inwestycja była współfinansowania z funduszu ISPA, przedakcesyjnego z Unią Europejską

(Najar 2003).

Wybór wariantu II autostrady A-2 powodowałby bardzo silną konfliktowość ze

środowiskiem na dość długich odcinkach eksploatacji autostrady. Występowała by ona

w rejonie przecięcia drogi z rzeką Rawką. Odcinek ten byłby jednak o połowę krótszy niŜ

w przypadku wariantu I odcinek na północ od Skierniewic. Bardzo silna konfliktowość

wystąpiłaby takŜe w pobliŜu rzeki MroŜycy. W tym przypadku na odcinku znacznie dłuŜszym

niŜ przy wariancie I. Silnie konfliktowe byłyby długie fragmenty drogi na wschód od rzeki

MroŜycy. Podobnie, fragment pomiędzy drogą nr 704 a linią kolejową ze Skierniewic oraz

fragment w pobliŜu węzła „Stryków”.

Międzynarodowy ruch tranzytowy powinien przebiegać najkrótszą drogą i omijać

obszary konfliktowe ze środowiskiem. Powinien omijać takŜe duŜe aglomeracje miejskie.

Musi jednak istnieć moŜliwość łatwego połączenia szlaków tranzytowych z duŜymi centrami

gospodarczymi kraju. Jeśli z powyŜszych powodów samochodowy ruch tranzytowy miał by

się odbywać autostradą A-2 według wariantu I, to jej przebieg w obszarze skierniewickim

musi być skorygowany. Nie powinien on przy tym prowadzić przez Warszawę. Jeśli ruch

164

poprowadzono by realizując wariant II (dogodne połączenie Łódź-Moskwa), to przebieg

korytarza naleŜałoby nieco skorygować korzystając z mapy [3]. Np. niewielkie przesunięcie

korytarza na północ od przecięcia autostrady z rzeką Rawką zminimalizowałoby lub

wyeliminowało groźbę wystąpienia odcinków drogi o spodziewanej bardzo silnej i silnej

konfliktowości ze środowiskiem.

Analiza implikacji środowiskowych, wskazanych na mapie [3], skłania do

zaproponowania jeszcze innego przebiegu korytarza autostrady A-2. Warto rozwaŜyć

moŜliwość III wariantu jego lokalizacji. Wstępnie proponuję, aby od węzła „Modła” koło

Konina przebiegała ona równoleŜnikowo i wprowadzała ruch w obszar skierniewicki na

północ od rzeki Bzury i Łowicza. Inaczej zatem niŜ w projekcie przygotowanym do

współfinansowania w ramach drugiej edycji Programu ISPA. Następnie, korytarz III

przebiegałby łukiem na południe od Sochaczewa. Omijając śyrardów od północy i wschodu

ruch byłby wyprowadzany poza analizowany obszar. Byłby doprowadzany do realizowanej

zewnętrznej obwodnicy Warszawy i poprzez węzeł „Grójec” kierowany na wschód lub na

południe. Od Góry Kalwarii, tj. dalej na wschód, ruch byłby wyprowadzany tak jak

w proponowanym wariancie II.

Połączenie Łódź-Berlin byłoby realizowane początkowo drogą krajową nr 14 - do

węzła „Stryków” z przyszłą autostradą A-1. Następnie, tą autostradą do węzła połoŜonego na

południe od Kutna. Przejąłby on częściowo rolę projektowanego węzła „Stryków”. Dalej na

zachód ruch odbywał by się początkowo III wariantem przyszłej autostrady A-2.

Połączenie Łódź-Moskwa początkowo takŜe byłoby realizowane drogą krajową nr 14

- do węzła „Stryków” z przyszłą autostradą A-1. Następnie, przyszłą drogą Via Baltica do

węzła z III wariantem autostrady A-2. Węzeł ten proponuję zlokalizować pomiędzy

Łowiczem i Sochaczewem. Dalej, po włączaniu się w obwodnicę Warszawy, ruch w kierunku

Moskwy byłby od Góry Kalwarii wyprowadzany II wariantem autostrady A-2.

NaleŜy dodać, Ŝe Via Baltica połączy Łódź takŜe z Kownem i Helsinkami.

Dokonanie wyboru któregoś z wariantów przebiegu autostrady A-2 nie jest celem

prezentowanej pracy. PowyŜsze rozwaŜania mogą jednak ów strategiczny wybór ułatwić.

W podjęciu właściwej decyzji pomocna będzie nie tylko analiza map [3] i [4] obszaru

skierniewickiego, wykonanych w ramach niniejszej pracy. Pomocna będzie równieŜ analiza

informacji zawartych w bazie danych, utworzonej dla niego w ramach tej pracy.

Mapa [5] ilustruje spodziewane skutki intensyfikacji eksploatacji istniejących szlaków

kolejowych. Proces ten moŜe powodować silną i bardzo silną konfliktowość ze

środowiskiem. Analiza mapy wskazuje na konieczność przeciwdziałania. W przypadku taboru

165

kolejowego chodzi szczególnie o minimalizację poziomu hałasu. MoŜna ją uzyskać np. przez

zmianę lub modernizację taboru, mniejsze obciąŜenie ruchem fragmentów sieci o znaczeniu

krajowym, ograniczanie prędkości przejazdu pociągów na wybranych odcinkach szlaków

międzynarodowych, ekranowanie akustyczne, itp.

W europejskim kolejowym Korytarzu II, sięgającym w obszar skierniewicki,

realizowane są punktowe inwestycje w zakresie modernizacji infrastruktury kolejowej

(Najar 2003). Od Sochaczewa na wschód były one współfinansowane ze środków Programu

ISPA Unii Europejskiej (przedakcesyjnego) w ramach projektu „Poprawa stanu infrastruktury

kolejowej w Polsce”. Według informacji Ministerstwa Infrastruktury, modernizacja całości

tego odcinka od 2004 r. była współfinansowania w ramach europejskiego Funduszu Spójności

(poakcesyjnego) a inne działania modernizacyjne rozpoczęły się w Korytarzu II w rejonie

Sochaczewa. Oprócz tego modernizację linii kolejowej Łódź-Skierniewice-Warszawa

zgłoszono jako propozycję współfinansowania z europejskiego Funduszu Rozwoju

Regionalnego (ERDF).

Realizacja projektu poprowadzenia przez obszar skierniewicki super szybkiej linii

kolei osobowej systemu TGV została na razie odłoŜona. Problem zapewne powróci. Stąd

warto wstępnie przeanalizować rozwaŜane propozycje lokalizacyjne pod kątem ich

kolizyjności z walorami środowiska.

Wybór wariantu I lokalizacji linii kolejowej TGV, w pobliŜu autostrady A-2

o przebiegu wskazanym w wariancie I, powodowałby silną konfliktowość eksploatacji tej

linii. Wystąpiłaby ona na północ od Skierniewic. Lokalnie, lecz na relatywnie długich

odcinkach, konfliktowość byłaby tam bardzo silna. Na odcinku o podobnej długości jak

w rejonie Skierniewic, przecinającym górny bieg rzeki Bobrówki, konfliktowość byłaby silna.

W pobliŜu tej rzeki i w pobliŜu rzeki MroŜycy, lecz na relatywnie krótkich odcinkach,

byłaby bardzo silna, a silna - teŜ lokalnie - na innych odcinkach tego szlaku.

Przebieg kolei TGV według wariantu II byłby niemal styczny do wariantu II

autostrady A-2. Na odcinkach sąsiadujących z autostradą eksploatacja linii kolejowej

powodowałaby podobną konfliktowość. W rejonach rzek MroŜycy i Rawki odcinki bardzo

silnej konfliktowości byłyby jednak krótsze niŜ w przypadku autostrady. Dodatkowy

niewielki odcinek silnej konfliktowości wystąpiłby na linii TGV pomiędzy drogą nr 704

i lini ą kolejową ze Skierniewic.

Analiza map [4] i [5] skłania do zaproponowania innego wariantu poprowadzenia linii

TGV przez obszar skierniewicki. Linia ma m.in. połączyć Łódź z Warszawą. Optymalny

przebieg mógłby prowadzić od Łodzi po okolice rzeki Bzury na wschód od Łowicza, wzdłuŜ

166

projektowanej Via Baltici. Następnie, linia biegłaby równolegle do doliny tej rzeki, aŜ do

przekroczenia rzeki Rawki. Dalej, lekkim łukiem omijając Sochaczew od zachodu i południa

a potem - poza analizowanym obszarem - biegnąc równoleŜnikowo na wschód, zmierzałaby

do Warszawy.

Nowa krajowa magistrala kolejowa ma połączyć Warszawę z północą kraju.

W obszarze skierniewickim, do rejonu rzeki Rawki, powinno to odbywać się tym samym

korytarzem, który proponowałem dla linii TGV.

167

PODSUMOWANIE I WNIOSKI - PROPONOWANA METODYKA JAKO

NARZĘDZIE BUDOWY STRATEGII ZARZ ĄDZANIA MAKROREGIONAMI

1. Respektowanie konstytucyjnej zasady zrównowaŜonego rozwoju, uwzględniającej ideę

ekorozwoju, powinno obligować do opracowywania studium strategicznego

makroregionu poprzedzającego planowanie w nim funkcji gospodarczych.

2. Metodyka waloryzacji terenu dla potrzeb ekorozwoju umoŜliwia wykonanie

dwustopniowego studium strategicznego terenu obejmowanego planowaniem

regionalnym (makroregionu lub jego fragmentu).

3. Metodyka ukierunkowuje dobór materiałów kartograficznych dotyczących środowiska

i źródeł jego degradacji w dowolnym innym analizowanym makroregionie lub jego

fragmencie, oraz ukierunkowuje konstruowanie związanych z nimi baz danych

cyfrowych.

4. Wstępny etap metodyki waloryzacji terenu dla potrzeb ekorozwoju (metodyka

waloryzacji terenu) umoŜliwia wykonanie pierwszego stopnia studium strategicznego

dzięki:

• wskazaniu kategorii walorów istotnych dla ekorozwoju analizowanego

obszaru, w obrębie pięciu typów walorów opisujących środowisko;

• obliczaniu lub szacowaniu wartości poszczególnych kategorii walorów

w skali od 0 do 1, przy uŜyciu metod pomocniczych;

• pokrywaniu analizowanego obszaru siecią podobszarów „n” oraz

porównywaniu ich wartości (skumulowanej wartości kategorii walorów

środowiska występujących na rzeczywistej powierzchni 100x100 m), przez

odnoszenie ich do wartości Pmax=8,43 (wystąpiła w obszarze krakowskim);

• wskazywaniu zbiorów podobszarów „n” wyznaczanych pięciostopniową

skalą punktowo-opisową.

5. Aplikacyjny etap metodyki waloryzacji terenu dla potrzeb ekorozwoju umoŜliwia

wykonanie drugiego stopnia studium strategicznego dzięki:

168

• określaniu list uciąŜliwości generowanych z kolejnych analizowanych

źródeł presji i szacowaniu wag tych uciąŜliwości; w odniesieniu do listy

i wag dla drogi klasy GP (drogi głównej ruchu przyspieszonego);

• egzemplifikacji podobszarami „n” (wskazanymi w metodyce waloryzacji)

lokalizacji na mapach źródeł presji (analizowanych) oraz efektów

bonitowania obszaru, tj. obciąŜania go hipotetyczną presją (generowaną

z kolejnych analizowanych źródeł);

• porównywaniu stopni degradacji podobszarów „n” przez odnoszenie ich do

wielkość sdmax=9,106 (wystąpiła w obszarze krakowskim przy obciąŜeniu

go hipotetycznymi skutkami eksploatacji drogi klasy GP),

• wyraŜaniu stopnia degradacji środowiska w podobszarze „n” wartością B,

która w przypadku B=1 jest równowaŜna całkowitej degradacji w nim

kategorii waloru o wartości maksymalnej,

• wizualizacji na mapach wartości B wyraŜanej czterostopniową:

• skalą konfliktowości - przy ustalonej lokalizacji źródła presji,

istniejącego lub projektowanego,

• skalą bonitacji - przy hipotetycznym obciąŜaniu obszaru

źródłem spodziewanej presji.

6. Testowanie metodyki - zastosowanie w analizach środowiskowych dla obszarów

krakowskiego oraz skierniewickiego - ujawniło jej dodatkowe zalety i pozwoliło na

sformułowane następujących uwag:

a) W przypadku analizy oddziaływania w środowisku istniejącej lub przyszłej

sieci drogowej wartość B określa podstawową bonitację terenu dla strategii

ekorozwoju sieci drogowej.

b) Plany rozwoju sieci komunikacyjnych obszarów krakowskiego

i skierniewickiego wymagają rewizji, którą mogą ułatwić proponowane

w pracy:

• ekopreferencje lokalizacyjne dla tych sieci;

169

• dodatkowa analiza informacji zawartych na mapach tematycznych

oraz na mapach kumulacyjnych;

• dodatkowa analiza informacji zawartych w bazach danych, szczególnie

dla ustalenia hierarchii działań naprawczych w obrębie istniejących sieci

komunikacyjnych;

• bonitacja uzupełniająca dla lokalizacji nowych korytarzy

komunikacyjnych.

c) W odniesieniu do krajowej sieci komunikacyjnej, wartości B:

• w interwale >1 do 3 powinny obligować do wykonywania zawęŜonych

ocen oddziaływania na środowisko (OOŚ) od etapu studium

ekologicznego (SE), tj. dla kategorii walorów o wartościach

> lub = 0,5 pkt w skali od 0 do 1 pkt, a w związku z tym do wykonania

odpowiednich zabezpieczeń na istniejących drogach (nie koniecznie

miały by one polegać na ograniczeniu natęŜenia ruch);

• w interwale >3 do 5 powinny obligować do wykonywania OOŚ od etapu

SE dla kategorii walorów przewidywanych jako konfliktowe

z eksploatacją drogi (w tym planowaną), w celu zminimalizowania

oddziaływania, włącznie z radykalnym ograniczeniem istniejącego

natęŜenia ruchu;

• w interwale > 5 powinny obligować do przeniesienia ruchu (w tym

planowanego) w inne miejsce, a w wyjątkowych przypadkach

(dotyczących istniejących dróg) do radykalnej minimalizacji

oddziaływań (z ograniczeniem natęŜenia ruchu włącznie).

d) Wstępnie moŜna przyjąć, Ŝe przy dociąŜeniu lub przeciąŜeniu ruchem

istniejącej oraz planowanej krajowej sieci komunikacyjnej:

• będzie dominował słaby i bardzo słaby stopień konfliktowości ze

środowiskiem;

• stopień konfliktowości wzrośnie do duŜego i bardzo duŜego w rejonach

najcenniejszych, przez które przebiegają lub zostałyby poprowadzone

170

autostrady (drogi klasy A), drogi szybkiego ruchu (S) oraz główne szlaki

kolejowe, w mniejszym stopniu drogi główne ruchu przyspieszonego

(GP), a wyjątkowo drogi główne (G);

• silnym zagroŜeniem moŜe być - w obszarach o bardzo duŜych

wartościach - eksploatacja dróg o niŜszych klasach niŜ w podstawowej

sieci drogowej, a nawet eksploatacja podrzędnych szlaków kolejowych.

7. Proponowana metodyka, wyraz świadomości i etyki ekologicznej, wychodzi naprzeciw

potrzeby racjonalnego uwzględniania aspektów środowiskowych w zarządzaniu

makroregionami a w związku z tym w konstruowaniu strategii ich rozwoju, która

powinna znajdować wyraz w planach zagospodarowania przestrzennego

– przestrzennym prawie miejscowym.

8. Proponowana metodyka mieści się w rozumieniu pojęcia „zrównowaŜony rozwój” jako

ochrony pewnego rodzaju równowagi, o którym mówi J. Hausner (2008)

– nie dopuszczania do przekraczania krytycznych punktów nierównowagi poprzez

wskazywanie „czego naleŜy unikać, do czego zmiana nie powinna prowadzić”,

a nie koniecznie w rozumieniu jako nowy paradygmat rozwoju. Mieści się takŜe

w koncepcji kapitalizmu naturalnego (Hawken i in 1999), traktując środowisko

przyrodnicze nie jako czynnik produkcji (głównie), lecz jako szkielet, którego

zachowanie jest warunkiem rozwoju i trwania ludzkości.

9. Proponowana metodyka moŜe być pomocna w realizacji niektórych celów Narodowego

Planu Rozwoju, który nawiązuje takŜe do celów strategii lizbońskiej Unii

Europejskiej, szczególnie w odniesieniu do zapisanego w niej postulatu

powstrzymania strat w zakresie bioróŜnorodności. Pośrednio - poprzez uwzględnienie

walorów wodnych (uŜytkowych), tj. ocenę wartości stref ochronnych wód

podziemnych oraz zasobów i ujęć wód powierzchniowych - nawiązuje takŜe

do postulatu zwiększenia w zuŜyciu energii elektrycznej jej udziału ze źródeł

odnawialnych (m.in. z zasobów wodnych).

10. Zastosowanie proponowanej metodyki, która ma wspomagać zarządzanie

makroregionami, będzie sprzyjać w ramach polityki rozwoju jej kluczowemu

elementowi – polityce spójności, prowadząc do takich wyborów i decyzji, które

171

ograniczą poziom społecznego ubóstwa, poprzez zwiększenie w obrębie środowiska

przyrodniczego dostępności do zasobów i zmniejszenie zagroŜeń.

11. Upowszechnianie wyników zastosowania proponowanej metodyki dla oceny

makroregionów lub ich fragmentów będzie sprzyjało takŜe postulatowi

najwaŜniejszych organizacji międzynarodowych, aby następował wzrost zorientowany

na potrzeby ludzi oraz wzmocnienie kontroli i aktywności społecznej.

12. Zastosowanie proponowanej metodyki dla oceny makroregionów lub ich fragmentów

powinno sprzyjać harmonizowaniu działań w taki sposób, aby minimalizować

naruszenie środowiska przyrodniczego – jako szkieletu takŜe dla innych działań; m.in.

zapobiegać zmianom klimatycznym. Tym samym, proponowana metodyka wpisuje

się w jeden z priorytetów Deklaracji Milenijnej ONZ z 2000 r. – w postulat

zapobiegania zmianom globalnego dobra publicznego jakim jest klimat.

13. Proponowana metodyka moŜe być przydatna w kontekście decentralistyczno

-konkurencyjnego modelu polityki regionalnej, akcentującego konkurencyjność

i spójność (m.in. spójność przestrzenną); modelu efektywniejszego od

scentralizowanego modelu polityki regionalnej. Wszak obejmuje m.in. problemy

dostępności komunikacyjnej, środowisko przyrodnicze i stopień jego przekształceń,

przestrzenne zagospodarowanie, a zatem jakość i siłę zasobów wewnętrznych

mogących - w aspekcie konkurencyjności - znacząco neutralizować presję świata

zewnętrznego.

14. Proponowana metodyka moŜe się stać dobrym narzędziem partycypacyjnego

zarządzania publicznego obejmującego zrównowaŜony rozwój (w węŜszym

rozumieniu tego pojęcia), w ramach realizacji decentralistyczno-konkurencyjnego

modelu polityki regionalnej, sprzyjając m.in. zaangaŜowaniu interesariuszy, jawności

i przejrzystości procedur, dostępności do informacji publicznej (w tym e-informacji)

i odpowiedzialności w podejmowaniu decyzji strategicznych zarówno związanych

np. z kreowaniem nowych zamierzeń w makroregionie lub jego części, jak

i korygowaniem nie zadawalającego stanu istniejącego.

172

LITERATURA

Alexandrowicz Z., Kućmierz A., Urban J., Otęska-Budzyn J., 1992 - Waloryzacja przyrody

nieoŜywionej obszarów i obiektów chronionych w Polsce (z mapą 1:750 000 i 9 zał.).

PIG, Warszawa.

Alternatywna polityka transportowa w Polsce według zasad ekorozwoju. Raport 4, 1999.

Instytut na Rzecz Ekorozwoju, Warszawa.

Arkusz C3 Płock. Mapa gleb Polski 1:300 000. Instytut Uprawy NawoŜenia i Gleboznawstwa

w Puławach, Puławy1984.

Arkusz D3 Łódź. Mapa gleb Polski 1:300 000. Instytut Uprawy NawoŜenia i Gleboznawstwa

w Puławach, Puławy1984.

Arkusz M-34-3/4 Łódź. Mapa topograficzna Polski, skala 1:100 000 (wydanie turystyczne),

1996. Oddział Topograficzny Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Państwowe

Przedsiębiorstwo Geodezyjno-Kartograficzne i Wojskowe Zakłady Kartograficzne.

Arkusz M-34-5/6 Skierniewice. Mapa topograficzna Polski, skala 1:100 000 (wydanie

turystyczne), 1997. Oddział Topograficzny Sztabu Generalnego Wojska Polskiego,

Państwowe Przedsiębiorstwo Geodezyjno-Kartograficzne i Wojskowe Zakłady

Kartograficzne.

Arkusz M-34-61/62 Gliwice. Mapa topograficzna Polski, skala 1:100 000 (wydanie



Kartograficzne.

Arkusz M-34-63/64 Kraków-Katowice. Mapa topograficzna Polski, skala 1:100 000 (wydanie



Kartograficzne.

Arkusz M-34-73/74 Jastrzębie-Zdrój. Mapa topograficzna Polski, skala 1:100 000 (wydanie



Kartograficzne.

Arkusz M-34-75/76 Bielsko-Biała. Mapa topograficzna Polski, skala 1:100 000 (wydanie



Kartograficzne.

173

Arkusz N-34-135/136 Kutno. Mapa topograficzna Polski, skala 1:100 000 (wydanie



Kartograficzne.

Arkusz N-34-137/138 Warszawa-Zachód. Mapa topograficzna Polski, skala 1:100 000

(wydanie turystyczne), 1994. Oddział Topograficzny Sztabu Generalnego Wojska

Polskiego, Państwowe Przedsiębiorstwo Geodezyjno-Kartograficzne i Wojskowe

Zakłady Kartograficzne.

Bogdanowski J., 1990 - Metoda jednostek i wnętrz architektoniczno-krajobrazowych

(JARK-WAK) w studiach i projektowaniu. Politechnika Krakowska, wyd. II, Kraków.

Czaja S., Fiedor B., Jakubczyk Z, 1993 – Ekologiczne uwarunkowania wzrostu

gospodarczego w ujęciu współczesnej teorii ekonomii. Wyd. Ekonomia i Środowisko,

Białystok-Kraków.

Chandler A.D., 1962. W: Encyklopedia Zarządzania - http://mfiles.pl/pl/index.php/Strategia

Damięcki J. [red.], Dymitryszyn I, Piwowarski M., 2002 - Warszawa-Łódź-Radom. Idea

budowy obszaru metropolitalnego. Pracownia Modelowania Organicznego Katedry

Architektury Krajobrazu SGGW. Zeszyt pierwszy, Warszawa.

Długosz D., Wygnański J.J., 2005 – Obywatele współdecydują. Przewodnik po partycypacji

społecznej. Stowarzyszenie na rzecz Forum Inicjatyw Pozarządowych, Warszawa.

Dokumenty końcowe Konferencji Narodów Zjednoczonych „Środowisko i Rozwój”, 1993.

Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa.

Domański R., 1992 – Systemy ekologiczno-ekonomiczne. Modelowanie współzaleŜności

rozwoju. Studia KPZK PAN, t. C. Wyd. PWN, Warszawa.

II Polityka Ekologiczna Państwa, czerwiec 2000.

Dudek M., 2000 - Tabela 22. Zestawienie prognozowanych na 2015 r. średniodobowych

natęŜeń ruchu [w tys. pojazdów] na poszczególnych odcinkach wariantów układu dróg

obszaru modelowego. W: Manecki A. [red. nauk.], praca zbiorowa, 2000

- Sozologiczne uwarunkowania bonitacji terenu dla modernizacji i lokalizacji

obiektów komunikacji z uwzględnieniem zasad ekorozwoju. Metodyka - opracowanie

modelowe na przykładzie okolic Krakowa. Zakład Sozologii IGSMiE PAN.

Wyd. IGSMiE PAN, Kraków.

Dudek M., Grodecki D., Józefko U., Rudnicki A., Skrzypczak R., 2000 - Mapa 7. Mapa

kompensacyjna walorów środowiska obszaru modelowego na tle istniejącej

podstawowej sieci drogowej i kolejowej - tzw. wariant „0”. W: Manecki A.

174

[red. nauk.], praca zbiorowa, 2000 - Sozologiczne uwarunkowania bonitacji terenu dla

modernizacji i lokalizacji obiektów komunikacji z uwzględnieniem zasad ekorozwoju.

Metodyka - opracowanie modelowe na przykładzie okolic Krakowa. Zakład Sozologii

IGSMiE PAN. Wyd. IGSMiE PAN, Kraków.

Dudek M., Józefko U., Rudnicki A., 2000 - Mapa 10. Mapa planowanej w obszarze

modelowym modyfikacji podstawowej sieci drogowej i kolejowej - wariant „2”.

W: Manecki A. [red. nauk.], praca zbiorowa, 2000 - Sozologiczne uwarunkowania

bonitacji terenu dla modernizacji i lokalizacji obiektów komunikacji

z uwzględnieniem zasad ekorozwoju. Metodyka - opracowanie modelowe na

przykładzie okolic Krakowa. Zakład Sozologii IGSMiE PAN. Wyd. IGSMiE PAN,

Kraków.

Dudek M., Józefko U., Rudnicki A., 2000 - Mapa 9. Mapa planowanej w obszarze

modelowym modyfikacji podstawowej sieci drogowej i kolejowej - wariant „1”.





Kraków.

Dyduch-Falniowska A., Kaźmierczakowa R., Makomaska-Juchniewicz M., Perzanowska

-Sucharska J., Zając K., 1999 - Ostoje przyrody w Polsce. Instytut Ochrony Przyrody

PAN, Kraków.

Dyduch-Falniowska A., Makomaska-Juchniewicz M. (1999) - Natura 2000 - koherentny

system ochrony przyrody w Europie (2). Aura nr 11.

Dziemianowicz W., Juchniewicz M., Samulowski W., Szmigiel K. (red.), 2006

– Konkurencyjność i innowacyjność gospodarki Warmii i Mazur. Urząd

Marszałkowski Województwa Warmińsko-Mazurskiego, Warszawa-Olsztyn.

Famielec J., 1999 – Straty i korzyści ekologiczne w gospodarce narodowej. Wyd. Nauk.

PWN, Warszawa.

Famielec J. (red.), 2005 – Finansowanie ochrony środowiska w Polsce w warunkach

osłabienia finansów publicznych. Mat. z konf. zorg. przez Katedrę Polityki

Przemysłowej i Ekologicznej Akademii Ekonomicznej w Krakowie (Kraków,

28 i 29 listopada 2003 r.). Wyd. AE, Kraków.

Gluck W.F., 1980. W: Encyklopedia Zarządzania - http://mfiles.pl/pl/index.php/Strategia

175

Glück K., Krasser G., 1983 - Ein Beitrag zur Frage der Berücksichtigung

von Umweltgesichtpunkten bei der Verkehrsplanung (III). Die Wichtigung

der Umwelteinflüsse, Straße und Autobahn 5.

Głowacka I., Jakubowski W., Matuszkiewicz A., 1998 - Opracowanie mapy ekologicznej

– wyznaczenie obszarów o najwyŜszej róŜnorodności biologicznej. Zadanie 2.

W: ZrównowaŜony rozwój (ekorozwój) woj. skierniewickiego (analiza stanu

– prognoza – program). Materiały robocze.

Górka K., Poskrobko B., 1991 – Ekonomia ochrony środowiska. PWE, Warszawa.

Górka K., Poskrobko B., Radecki W., 1995 – Ochrona środowiska. Problemy społeczne,

ekonomiczne i prawne. PWE, Warszawa.

Griffin R.W., 1996. W: Encyklopedia Zarządzania - http://mfiles.pl/pl/index.php/Strategia

Grodecki D., Józefko U., Skrzypczak R., 2000 - Mapa 1. Mapa walorów ekologicznych

w obszarze modelowym. W: Manecki A. [red. nauk.], praca zbiorowa, 2000





Grodecki D., Józefko U., Skrzypczak R., 2000 - Mapa 2. Mapa walorów produkcyjnych

rolno-leśnych w obszarze modelowym. W: Manecki A. [red. nauk.], praca zbiorowa,

2000 - Sozologiczne uwarunkowania bonitacji terenu dla modernizacji i lokalizacji




Grodecki D., Józefko U., Skrzypczak R., 2000 - Mapa 3. Mapa walorów uŜytkowych

wodnych w obszarze modelowym. W: Manecki A. [red. nauk.], praca zbiorowa, 2000





Grodecki D., Józefko U., Skrzypczak R., 2000 - Mapa 4. Mapa walorów krajobrazu

kulturowego w obszarze modelowym. W: Manecki A. [red. nauk.], praca zbiorowa,



176



Grodecki D., Józefko U., Skrzypczak R., 2000 - Mapa 5. Mapa szczególnych miejsc stałego

pobytu człowieka w obszarze modelowym. W: Manecki A. [red. nauk.], praca

zbiorowa, 2000 - Sozologiczne uwarunkowania bonitacji terenu dla modernizacji

i lokalizacji obiektów komunikacji z uwzględnieniem zasad ekorozwoju. Metodyka

- opracowanie modelowe na przykładzie okolic Krakowa. Zakład Sozologii IGSMiE

PAN. Wyd. IGSMiE PAN, Kraków.

Grodecki D., Józefko U., Skrzypczak R., 2000 - Mapa 6. Mapa szczególnych miejsc

okresowego pobytu człowieka w obszarze modelowym. W: Manecki A. [red. nauk.],

praca zbiorowa, 2000 - Sozologiczne uwarunkowania bonitacji terenu dla




Grodecki D., Skrzypczak R., 2000 - Mapa 11. Mapa konfliktów ze środowiskiem istniejącej

w obszarze modelowym podstawowej sieci drogowej i kolejowej - tzw. wariant „0”.





Kraków.

Grodecki D., Skrzypczak R., 2000 - Mapa 12. Mapa konfliktów ze środowiskiem planowanej

w obszarze modelowym modyfikacji podstawowej sieci drogowej i kolejowej

- wariant „1”. W: Manecki A. [red. nauk.], praca zbiorowa, 2000 - Sozologiczne

uwarunkowania bonitacji terenu dla modernizacji i lokalizacji obiektów komunikacji



Kraków.

Grodecki D., Skrzypczak R., 2000 - Mapa 13. Mapa konfliktów ze środowiskiem planowanej

w obszarze modelowym modyfikacji podstawowej sieci drogowej i kolejowej

- wariant „2”. W: Manecki A. [red. nauk.], praca zbiorowa, 2000 - Sozologiczne

uwarunkowania bonitacji terenu dla modernizacji i lokalizacji obiektów komunikacji


177


Kraków.

Grodecki D., Skrzypczak R., 2000 - Mapa 14. Mapa konfliktów ze środowiskiem wybranego

fragmentu „Zakopianki” oraz alternatywnych potoków ruchu. W: Manecki A.

[red. nauk.], praca zbiorowa, 2000 - Sozologiczne uwarunkowania bonitacji terenu dla




Grodecki D., Skrzypczak R., 2000 - Mapa 8. Mapa bonitacji obszaru modelowego dla

strategii ekorozwoju sieci drogowej. W: Manecki A. [red. nauk.], praca zbiorowa,





Hausner J., 2008 – Zarządzanie publiczne. Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Wyd.

Nauk. Scholar, Warszawa.

Hawken P., Amory L., Hunter L.L., 1999 – Natural Capitalism: Creating the Next Industrial

Revolution, Earthscan, London.

Inwentaryzacja zasobów kulturowych województwa skierniewickiego, 1997 - mapa

1:100 000. Urząd Wojewódzki w Skierniewicach. Mapa udostępniona Zakładowi

Sozologii IGSMiE PAN w Krakowie przez prof. S. Kozłowskiego z PIG

w Warszawie. Materiał niepublikowany.

Inwentaryzacja zasobów przyrody województwa skierniewickiego, 1997 - mapa 1:100 000.

Urząd Wojewódzki w Skierniewicach. Mapa udostępniona Zakładowi Sozologii

IGSMiE PAN w Krakowie przez prof. S. Kozłowskiego z PIG w Warszawie. Materiał

niepublikowany.

Izdebski H., 2006 – Introduction to Public Administration and Administrative Law, Liber,

Warszawa.

Jackowski A., Warszyńska J., 1979a - Turystyka I, skala 1:500 000. W: Atlas miejskiego

województwa krakowskiego. PAN, Urząd Miasta Krakowa.

Jackowski A., Warszyńska J., 1979b - Turystyka II, skala 1:500 000. W: Atlas miejskiego

województwa krakowskiego. PAN, Urząd Miasta Krakowa.

178

Jaworska-Maćkowiak C., Maćkowiak T., 1998 - Informator krajoznawczy. W: Mapa

turystyczna – okolice Łodzi, skala 1:100 000. Polskie Przedsiębiorstwo Wydawnictw

Kartograficznych im. Eugeniusza Romera, Warszawa-Wrocław.

Kamieniecka K., Kamieniecki J., 1989 - Mapa Ochrony krajobrazu, skala 1:500 000.

W: CPBP 04.10. - Mapa Regionalizacja eksploatacji surowców mineralnych na tle

warunków środowiskowych, lub Mapa przeobraŜeń hydrogeologicznych pod

wpływem działalności górnictwa w Polsce na tle warunków środowiskowych.

Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

Kleczkowski A.S. [red.], praca zbiorowa, 1990 - Mapa obszarów głównych zbiorników wód

podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony, skala 1:500 000.

Instytut Hydrogeologii i Geologii InŜynierskiej AGH, Kraków.

Kondracki J, Ostrowski J, 1994a - Tablica 31. Waloryzacja estetyczna krajobrazów, skala

1:2 000 000. W: Leszczycki S. [red.], praca zbiorowa, 1994 - Atlas zasobów, walorów

i zagroŜeń środowiska geograficznego Polski. PAN - Instytut Geografii

i Przestrzennego Zagospodarowania. Agencja Reklamowo-Wydawnicza

A. Grzegorczyk, Warszawa.

Kondracki J, Ostrowski J, 1994b - Tablica 32. Stopień synantropizacji krajobrazów, skala





Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z 1997 r.

Kornecki M., 1979 - Zabytki architektury i budownictwa, skala 1:300 000. W: Atlas

miejskiego województwa krakowskiego. PAN, Urząd Miasta Krakowa.

Kowalski P., Mileska M.I., 1994 - Tablica 82A. A. Zabytki architektury, skala 1:4 000 000.

W: Leszczycki S. [red.], praca zbiorowa, 1994 - Atlas zasobów, walorów i zagroŜeń

środowiska geograficznego Polski. PAN - Instytut Geografii i Przestrzennego

Zagospodarowania. Agencja Reklamowo-Wydawnicza A. Grzegorczyk, Warszawa.

Kowalski P., Mileska M.I., 1994 - Tablica 82B. B. Zabytki etnografii, skala 1:4 000 000.




Kozłowski S., 1985 - Ekorozwój. Koncepcje ekorozwoju. Człowiek i Światopogląd, 5 (232).

Kozłowski S., 1996 - Krajowa Sieć Ekologiczna (ECONET-POLSKA). Przegl. Geol. nr 7.

179

Kozłowski S., 1997 - W drodze do ekorozwoju. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa.

Król B. i in., 1998 - Uwarunkowania rozwoju wynikające z powiązań regionalnych,

przyrodniczych, infrastrukturalnych, administracyjnych i przestrzennych. Zadanie 3.

W: ZrównowaŜony rozwój (ekorozwój) woj. skierniewickiego (analiza stanu

– prognoza – program). Materiały robocze.

Leszczycki S. [red.], praca zbiorowa, 1994 - Atlas zasobów, walorów i zagroŜeń środowiska

geograficznego Polski. PAN - Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania.

Agencja Reklamowo-Wydawnicza A. Grzegorczyk, Warszawa.

Liro A. [red.], Szacki J. [red.], Głowacka I, Jakubowski W., Kaftan J., Matuszkiewicz A.J.,

1995 - Koncepcja Krajowej Sieci Ekologicznej ECONET-POLSKA. Fundacja IUCN

Poland, Warszawa.

Manecki A. [red. nauk.], praca zbiorowa, 2000 - Sozologiczne uwarunkowania bonitacji

terenu dla modernizacji i lokalizacji obiektów komunikacji z uwzględnieniem zasad

ekorozwoju. Metodyka - opracowanie modelowe na przykładzie okolic Krakowa.

Zakład Sozologii IGSMiE PAN. Wyd. IGSMiE PAN, Kraków.

Manecki A., Sroczyński W., Józefko U., Skrzypczak R., 1996 - Opis konfliktów środowisko

-rozwój na przykładzie rozbudowy układu komunikacji tranzytowej województwa

krakowskiego. W: PBZ 26-07 - Opracowanie strategii zrównowaŜonego rozwoju woj.

krakowskiego. Zadanie 06 - Poprawa jakości Ŝycia ze szczególnym uwzględnieniem

stanu środowiska i gospodarki jego zasobami. Zakład Sozologii IGSMiE PAN,

Kraków. Materiał niepublikowany.

Mapa glebowo-rolna woj. skierniewickiego, skala 1:100 000. Instytut Uprawy NawoŜenia

i Gleboznawstwa w Puławach, Puławy 1989.

Mapa sytuacyjno-wysokościowa w skali 1:10 000 (z granicami obszaru górniczego), 1996.

Dokument udostępniony przez I. Józefko z Przedsiębiorstwa Badań Geologicznych

„Geoprofit” sp. z o.o. w Krakowie.

Mapka bez skali, lecz z podkładem topograficznym mapy 1:100 000, 1998. W: Małopolska

Integracja i Rozwój. Międzywojewódzki Zespół „Forum Małopolska – Integracja

i Rozwój” w Krakowie. Archiwum Zakładu Sozologi IGSMiE PAN w Krakowie.

Materiały niepublikowane.

Marcinek R., Myczkowski Z., 2004 - Perły drewnianego budownictwa sakralnego. Aura nr 5.

Meadows D.H., Meadows D.L., Randers J., Behrens W.W., 1973 – Granice wzrostu. Wyd.

PWE, Warszawa.

180

Mikułowski B., Wawrzyniak S., Werner Z.T., 1994 - Tablica 64. Turystyka poznawcza.




Mileska M.I., 1994 - Tablica 83. Układy przestrzenne murowanych zabytków architektury,

skala 1:2 000 000. W: Leszczycki S. [red.], praca zbiorowa, 1994 - Atlas zasobów,

walorów i zagroŜeń środowiska geograficznego Polski. PAN - Instytut Geografii



Mileska M.I., 1994 - Tablica 84. Waloryzacja wartości kulturowych, skala 1:2 000 000.




Najar S., 2003 - Środki finansowe na rozwój infrastruktury w świetle NPR. W: Ogólnopolska

Konferencja Szkoleniowa „Infrastruktura i ochrona środowiska w świetle Narodowego

Planu Rozwoju - pozyskiwanie i wykorzystanie funduszy Unii Europejskiej”. 8 maja

2003 r., Warszawa.

Narodowy Plan Rozwoju 2004-2006, z 14 stycznia 2003 r.

Narodowy Plan Rozwoju 2007-2013.

Normy hałasu komunikacyjnego - PN-87/B02151/01 i PN-87/B02151/02.

Paczyński B. [red.], praca zbiorowa, 1995 - Atlas Hydrogeologiczny Polski. Państwowy

Instytut Geologiczny, Warszawa.

Paczyński B., 1988 - Waloryzacja zbiorników wód podziemnych w aspekcie ich ochrony.

IV Ogólnopolskie Sympozjum „Aktualne problemy hydrogeologii”. Sobieszewo.

Wyd. Inst. Morskiego, Gdańsk.

Paczyński B., 1993 - Metodyka waloryzacji zwykłych wód podziemnych. Prz. Geol. nr 3.

Paczyński B., Wodzińska I., 1994 - 3. Mapa waloryzacji i ochrony wód podziemnych, skala

1:500 000. W: Paczyński B. [red.], praca zbiorowa, 1995 - Atlas Hydrogeologiczny

Polski. Cz. II. Zasoby, jakość i ochrona zwykłych wód podziemnych. Państwowy

Instytut Geologiczny, Warszawa.

Pearce D., Baebier E., Markanday A., 1990 - Sustainable Development Economics and the

Environment in the Third World. Aldershot.

Parteka T., 2000, Planowanie strategiczne w równowaŜeniu struktur regionalnych. Studia

KPZK PAN, t. CVIII, PAN, Warszawa.

181

Pierwsza Światowa Lista Dziedzictwa Kulturowo-Przyrodniczego UNESCO, 1978.

Polska - Mapa Samochodowa z podziałem administracyjnym, 1:700 000. Wyd.

Kartograficzne KOMPAS, Szczecin, 2001.

Polska 2025, 2000.

Prawo geologiczne i górnicze - Ustawa z dn. 4 lutego 1994 r. wg stanu prawnego na dzień

1 stycznia 2002 r.

Program komputerowy AUTOCad Map wer. 2.0.

Program komputerowy CADRaster Pro wer. 4.5.

Program komputerowy MapInfo Professional wer. 4.1. i 6.5

Pronobis J., Przybyszewska-Gudelis R.; 1994 - Tablica 63. Wypoczynek cotygodniowy, skala





Raport o stanie środowiska w 1998 roku na obszarze województwa małopolskiego, 1999.

Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie. Biblioteka Monitoringu

Środowiska Inspekcji Ochrony Środowiska, Kraków.

Raport o stanie środowiska w województwie łódzkim w 1999 roku, 2000. Wojewódzki

Inspektorat Ochrony Środowiska w Łodzi, Wydział Ochrony Środowiska Łódzkiego

Urzędu Wojewódzkiego, Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki

Wodnej w Łodzi. Biblioteka Monitoringu Środowiska Inspekcji Ochrony Środowiska,

Łódź.

Razafindrakoto M., 2000 – session Poverty analysis through antropologidts’ and sociologists’

approaches: “The Voice of the Poor”. IASS-IASS Joint Conference on: Povery,

Social Exklusion and Devolopment. A Statistical Perpective. Vide Hausner 2008 za

Ślęzak E., 2008 (niepublikowana praca doktorska).

Rozporz. RM z dn. 16 sierpnia 1994 r. w sprawie określenia złóŜ wód zaliczanych do solanek,

wód leczniczych i termalnych oraz innych kopalin leczniczych, a takŜe w sprawie

zaliczenia kopalin pospolitych z określonych złóŜ do kopalin podstawowych

(Dz.U. Nr 89, poz. 417).

Rozporz. RM z dn. 18 grudnia 2001 r. w sprawie złóŜ wód podziemnych zaliczanych do

solanek, wód leczniczych i termalnych oraz złóŜ innych kopalin leczniczych, a takŜe

zaliczenia kopalin pospolitych z określonych złóŜ lub jednostek geologicznych do

kopalin podstawowych (Dz.U. Nr 156, poz. 1815).

182

Rozwój obszaru między Łodzią i Warszawą w warunkach równowagi ekologicznej. Praca

zbiorowa, 2002. Starostwo Powiatowe w Skierniewicach, Skierniewice.

Rudnicki A.T. i in., 1996 - Wstępne studium obsługi transportem kolejowym obszaru

ciąŜącego do kompleksu miejscowości potencjalnej Olimpiady „Zakopane 2006”.

Politechnika Krakowska. Zleceniodawca: Biuro Strategii i Restrukturyzacji Dyrekcji

Generalnej PKP. Materiały niepublikowane.

Rudnicki A.T., Dudek M., Kurowski M., 1995 - Studium węzła dróg ruchu szybkiego oraz

płatnej autostrady w rejonie Krakowa. Materiały XLI Konferencji Naukowej Komitetu

InŜynierii Lądowej PAN i Komitetu Nauki PZITB. Część problemowa. Tom 2,

Warszawa-Krynica-Kraków.

Skolimowski H., 1981 - Eco-Philosophy, Designing New Tactics for Living. Marion Boyars,

London.

Skolimowski H., 1989 – Nadzieja matką mądrych. Eseje o ekologii. Bibliot. Ery Ekolog.

Ne 1, ZBZ „Sangha”, Warszawa.

Skrzypczak R., 1998 - 26. Mapa komfortu Ŝycia mieszkańców ze względu na kumulację

walorów środowiska na tle ewidencji ludności i trendów populacyjnych.

W: Manecki A. [red.], opracowanie zbiorowe, 1998 - Strategia zrównowaŜonego

rozwoju (ekorozwoju) Karpat w granicach województwa nowosądeckiego.

Subregiony: nowotarski, nowosądecki, limanowski, gorlicki. TOM III, ATLAS

1:300 000. Zakład Sozologii Inst. Gosp. Sur. Miner. i Energią PAN, Kraków.


Skrzypczak R., 2000 – Metodyka waloryzacji terenu oraz przykład jej zastosowania

w obszarze modelowym. Metodyka określania stopnia konfliktowości ze

środowiskiem istniejącej sieci drogowej i wariantów jej modyfikacji. W: Manecki A.

[red. nauk.], praca zbiorowa. Sozologiczne uwarunkowania bonitacji terenu dla




Skrzypczak R., 2002 - Waloryzacja surowców balneologicznych. W: Ney R. [red. nauk.],

praca zbiorowa, 2002 - Modelowe studium kompleksowego wykorzystania i ochrony

surowców balneologicznych Krakowa i okolicy. Zakład Sozologii Inst. Gosp. Sur.

Miner. i Energią PAN, Kraków. Wyd. IGSMiE PAN, Kraków.

Skrzypczak R., Józefko U., 1991 - Sozologiczna mapa południowej części województwa

tarnobrzeskiego - strefy koncentracji zjawisk szkodliwych dla zdrowia.

183

W: Sozologiczne problemy województwa tarnobrzeskiego. Ogólnopolska konferencja,

14-15.03.1991, Tarnobrzeg. PAN - Centrum Podstawowych Problemów Gospodarki

Surowcami Mineralnymi i Energią, Kraków. Urząd Wojewódzki w Tarnobrzegu.

Kraków-Tarnobrzeg.

Skrzypczak R., Józefko U., 1999 - Studium sozologiczne trasy komunikacyjnej A-4

w granicach województwa małopolskiego. W: ZrównowaŜony rozwój wybranych

rejonów Polski, zadanie statutowe 29/E-275/S/99, temat 2. Zakład Sozologii Inst.

Gosp. Sur. Miner. i Energią PAN, Kraków. Materiały niepublikowane.

Stoner J., Freeman R., Gilbert D., 1997. W: Encyklopedia Zarządzania -

http://mfiles.pl/pl/index.php/Strategia

Studium Województwa Małopolskiego, 2000.

Studium zagospodarowania przestrzennego woj. skierniewickiego, 1996. Wojewódzkie Biuro

Urbanistyczne w Skierniewicach. Materiały niepublikowane.

Tracz M. [red.], Bohatkiewicz J., Radosz S., Stręk J., 1999 - Oceny oddziaływania dróg na

środowisko. Generalna Dyrekcja Dróg Publicznych, Warszawa.

Uno K., 1991 – Diffusion of Environment-related New Technology and Policy Implications,

Keio University, Keio.

U Thant S., 1969 – Człowiek i jego środowisko. Raport opracowany na zlecenie

Zgromadzenia Ogólnego ONZ.

Warunki przyrodnicze produkcji rolnej - woj. krakowskie. Instytut Uprawy NawoŜenia

i Gleboznawstwa w Puławach, A 34 (18), 1979, Puławy.

Wawrzyniak S, Werner Z.T., 1994 - Tablica 65. Turystyka specjalistyczna, skala 1:2 000 000.




Wawrzyniak S, Werner Z.T., Mikułowski B., 1994 - Tablica 64. Turystyka poznawcza, skala





Wawrzyniak S., 1994 - Tablica 62. Struktura przestrzenna turystyki, skala 1:2 000 000.




184

Wawrzyniak S., 1994 - Tablica 64. Turystyka zagraniczna, skala 1:6 000 000.




Werner Z.T., 1994 - Tablica 66. Walory wypoczynkowe i ich zagroŜenia, skala 1:2 000 000.




Witek T, 1994 - Tablica 41. Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej, skala





World Development Report, WB, 2000.

Wright P., Pringle Ch., Kroll M., 1992. W: Encyklopedia Zarządzania -

http://mfiles.pl/pl/index.php/Strategia

Wytyczne wykonywania ocen oddziaływania autostrad na środowisko. Agencja Budowy

i Eksploatacji Autostrad. 1998, Warszawa.

Documents

Uniwersalna metodyka waloryzacji terenu w strategicznym