Univerzitet u Nišu Prirodno-matematički fakultet … bazalnoj strani gomolja i ograničenog su trajanja, ostaju od sezone rasta do faze plodonošenja nakon čega se stari gomolj

Univerzitet u Nišu

Prirodno-matematički fakultet

Departman za biologiju i ekologiju

Dubravka Lj. Kostić

Morfo-anatomska analiza populacija Crocus kosaninii Pulević (Iridaceae) iz južne Srbije

Master rad

Niš, 2014.

Univerzitet u Nišu

Prirodno-matematički fakultet

Departman za biologiju i ekologiju

Morfo-anatomska analiza populacija Crocus kosaninii Pulević (Iridaceae) iz južne Srbije

Master rad

Kandidat: Mentor:

Dubravka Kostić Dr Marina Jušković

Br. indeksa 101

Niš, oktobar, 2014.

UNIVERSITY OF NIŠ

FACULTY OF SCIENCES AND MATHEMATICS

DEPARTMENT OF BIOLOGY AND ECOLOGY

Morpho-anatomical differentiation of C. kosaninii Pulević (Iridaceae) population from Southern Serbia

MASTER THESIS

Candidate: Mentor: Dubravka Kostić PhD Marina Jušković No. of index 101

Niš, October, 2014

Zahvalnica

Srdačno se zahvaljujem se svom mentoru, dr Marini Jušković, na razumevanju, svoj pomoći i sugestijama koje mi je pružila prilikom izrade ovog master rada. Posebnu zahvalnost dugujem i prof. dr Vladimiru Ranđeloviću na dragocenim savetima, motivaciji i nesebičnoj pomoći.

Rad posvećujem svojoj porodici uz beskrajnu zahvalnost na svemu što su učinili za mene.

BIOGRAFIJA KANDIDATA

Dubravka Kostić rođena je 5. septembra 1989. godine u Leskovcu. U Grdelici 2004.

godine završava osnovnu školu ,,Desanka Maksimović”, kao đak generacije. Srednje

obrazovanje stiče u Medicinskoj školi u Leskovcu sa odličnim uspehom, na smeru

farmaceutski tehničar.

Po završetku srednje škole, 2008. godine upisuje osnovne akademske studije na

Prirodno-matematičkom fakultetu, Univerziteta u Novom Sadu, na Departmanu za biologiju i

ekologiju, smer ekologija. Osnovne akademske studije završava 2012. godine, sa zvanjem

,,diplomirani ekolog” i prosečnom ocenom 9,19. Iste godine upisuje master akademske

studije na Departmanu za biologiju i ekologiju Prirodno-matematičkog fakulteta u Nišu, smer

Ekologija i zaštita prirode. Master akademske studije završava 2014. godine.

Sažetak

U ovom radu analizirane su morfološke razlike vrste Crocus kosaninii Pulević sa

područja južne Srbije (Strojkovce, Šainovačke livade i Veliko Trnjane). Analizirane su

sledeće osobine širina gomolja, dužina cevi perigona, dužina spoljašnjih segmenata perigona,

dužina unutrašnjih segmenata perigona, boja ždrela, prisustvo šara na spoljašnjim i

unutrašnjim segmentima perigona, dužina antera, odnos dužine antera-žig, dužina režnjeva

žiga, širina listova, broj listova i broj cvetova. Pomoću svetlosne mikroskopije analizirani su

antomski preseci listova, kao i karakteristike epidermisa lista. Dobijeni podaci su statistički

obrađeni. Na osnovu dobijenih rezultata uočava se da ne dolazi do jasnog razdvajanja

istraživanih populacija vrste C. kosaninii.

Ključne reči: Crocus kosaninii, morfo-anatomski karakteri, morfološka diferencijacija

Abstract

This paper contains analysis of the morphological and anatomical characterictics of

Crocus kosaninii Pulević species population from the grounds of Southern Serbia

(Strojkovce, Šainovačke livade and Veliko Trnjane). The analysis consists of the following

characteristics: width of tuber, lenth of perigon tube, lenth of exterior and interior segments

of perigon, lenth of anter and pistil mark, lenth of pistil mark flaps, width of leaves, number

of leaves, number and color of flowers. Using of light microscopy has enabled analysis of

cross-section of leaves, as well as characteristics of leaf epidermis. The gathered results were

processed statistically. According to them, it can be concluded that there is no clear

distinction between the examined population of the C. kosaninii species.

Key words: Crocus kosaninii, morpho-anatomical characteristics, morphological

differentiation

Sadržaj:

1. UVOD 1

1.1. Taksonomske karakteristike i specifičnosti roda Crocus L. 2

1.2. Biološke karakteristike i specifičnosti roda Crocus L. 4

1.3. Biogeografske i ekološke karakteristike roda Crocus L. 9

1.4. Istorijat istraživanja roda Crocus L. 10

2. CILJ RADA 12

3. MATERIJAL I METODE 13

3.1. Terenska istraživanja i sakupljanje materijala 13

3.2. Morfometrijska istraživanja 13

3.3. Morfo-anatomska analiza 14

3.4. Statistička obrada rezultata 14

3.5. Analizirane populacije Crocus kosaninii 15

4. REZULTATI 16

4.1. Karakteristike, ekologija i rasprostranjenje vrste C. kosaninii 16

4.2. Opis vrste C. kosaninii 16

4.3. Morfometrijske i anatomske karakteristike analiziranih populacija C. kosaninii 21

4.3.1. Poprečni presek lista C. kosaninii 21

4.3.2. C. kosaninii-Strojkovce 22

4.3.3. C. kosaninii-Veliko Trnjane 25

4.3.4. C. kosaninii-Šainovačke livade 29

5. DISKUSIJA 33

6. ZAKLJUČAK 40

7. LITERATURA 41

Morfo-anatomska diferencijacija populacija Dubravka Kostić Crocus kosaninii Pulević (Iridaceae) iz južne Srbije

1

1. Uvod

Rod Crocus L. obuhvata oko 100 vrsta, od kojih 17 raste na području Srbije

(Stjepanović-Veseličić, 1976). Naziv roda potiče od grčke reči kroke ili krokos – što u

prevodu znači konac, jer su žigovi šafrana končasti (Stjepanović-Veseličić, 1976). Sam

naziv šafran potiče od arapske reči az-za'fran koja u prevodu znači „buti žut”. Ova biljka je

na području Srbije poznata još i kao kaćunka, kačunka, brnđuša, u Hrvatskoj kao

podlijesak, kao minzurf u Bugarskoj itd. (Ranđelović et al., 1990).

Šafran je jedna od najvrednijih biljaka koja od davnina predstavlja simbol mudrosti

i bogatstva. Koristi se kao dekorativna, ukrasna, jestiva i začinska biljka. Postoji nekoliko

pretpostavki o njegovom poreklu, pa su tako neka istraživanja pokazala da je domovina

šafrana Grčka, odnosno Krit, a utemeljena je i pretpostavka da je postojbina šafrana Iran i

da su ove biljke prvobitno rasle u podnožju planine Zagros i okolnih područja Alvanda.

Šafran se pominje još u Bibliji, a njegova praktična upotreba je poznata iz peroda razvoja

Mesopotamije, čak pre 5000 godina.

Slika 1. Freska iz Knososa koja prikazuje žeteoca šafrana

(http://www.cs.mcgill.ca/~rwest/link-suggestion/wpcd_2008-09_augmented/images/601/60144.gif 09_augmented/images/601/60144.gif)

http://www.cs.mcgill.ca/~rwest/link-suggestion/wpcd_2008-09_augmented/images/601/60144.gif%2009_augmented/images/601/60144.gif

http://www.cs.mcgill.ca/~rwest/link-suggestion/wpcd_2008-09_augmented/images/601/60144.gif%2009_augmented/images/601/60144.gif


2

Rod Crocus je relativno dobro istražen na području Balkanskog poluostrva

(Mathew, 1983; Ranđelović et al., 1990, 2007; Uzundžalieva, 2005). Bez obzira na to, još

uvek nisu rešeni svi taksonomski problemi, pa je veoma čest slučaj da neke taksone autori

smatraju vrstama, a neki podvrstama ili varijetetima. Jedna od sekcija u okviru koje još

uvek ima mesta detaljnim taksonomskim istraživanjima je sekcija Verni Mathew 1982, iz

koje su u Srbiji poznate tri vrste: Crocus vernus Hill, C. tommasinianus Herb. i C.

kosaninii Pulević (Ranđelović et al., 1990). Najskorije otkrivena (Pulević, 1976) je vrsta C.

kosaninii, pa samim tim o njoj ima najmanje podataka u literaturi. S obzirom na to da je

ovo endemska vrsta čiji se kompletan areal na osnovu dosadašnjih saznanja nalazi u

granicama Srbije, u ovom radu smo istraživali anatomske i morfološke karakteristike tri

populacije Crocus kosaninii Pulević na jugu Srbije.

1.1.Taksonomski karakteristike i specifičnosti roda Crocus L.

Rod Crocus L. pripada tribusu Ixieae Dumort. podfamilije Crocoideae Burnett

(syn. Ixioideae Reichenb. Ex Klatt) iz familije Iridaceae (Reeves et al., 2001, Reveal,

2012).

Rod Crocus L. čine zeljaste višegodišnje biljke podeljene u oko 100 vrsta od kojih

su 43 vrste zastupljene u Evropi, 32 na Balkanskom poluostrvu i 17 u Srbiji (Ranđelović et

al., 1990).

Taksonomski položaj roda Crocus L.:

Regnum: Plantae

Divisio: Magnoliophyta

Classis: Liliopsida

Familia: Iridaceae

Genus: Crocus

Rod je podeljen u dva podroda: Crocus sa 16 vrsta i Crocirus (Schur) Methew 1982 sa

jednom vrstom (Mathew, 1982). U drugom podrodu navedena je samo jedna vrsta, C.

banaticus Gay (Ranđelović et al., 1990).


3

Sistematski pregled roda Crocus L. u Srbiji

I SUBGENUS CROCUS Mathew 1982

A) Section Crocus Mathew 1982

a) Series Verni Mathew 1982

1. C. vernus subsp. vernus Hill

2. C. tommasinianus Herbert

3. C. kosaninii Pulević

b) Series Scardici Mathew 1982

4. C. scardicus Košanin

c) Series Crocus Mathew 1982

5. C. pallasii subsp. pallasii Goldbach

B) Selection Nudiscapus Mathew 1982

d) Series Reticulati Mathew 1982

6. C. veluchensis var. veluchensis Herbert

6a. C. veluchensis var micranthus Randjelović i D. A. Hill

7. C. dalmaticus Visiani

8. C. rujanensis Randjelović i D. A. Hill

9. C. reticulatus subsp. reticulatus var. reticulatus Steven

9a. C. reticulatus subsp. reticulatus var nadae Gajić

e ) Series Biflori Mathew 1982

10. C. chrysantus Herbert

C. hybridus petrović (C. chrysantus x C. adami)

11. C. pallidus Kitanov i Drenkovski

12. C. weldenii Hoppe i Furnrohr


4

13. C. adamii Gay

14. C. alexandri Ničić

f ) Series Flavi Mathew 1982

15. C. flavus (Linne) Hill

16. C. olivieri subsp. olivieri var olivieri Gay

16a. C. olivieri subsp. olivieri var. balcanicum Kitanov i Drenkovski

II SUBGENUS CROCIRUS (Schur) Mathew 1982

17. C. banaticus Gay (Ranđelović et al., 1990).

1.2. Biološke krakteristike i specifičnosti roda Crocus L.

Familija Iridaceae, Prema Flori Srbije VIII (1976), obuhvata oko 70 rodova i oko

1500 vrsta, rasprostranjenih na skoro čitavoj Zemljinoj kugli, izuzev polarnih predela.

Najveći broj vrsta skoncentrisan je na južnoj hemisferi, u tropskom i subtropskom pojasu

Afrike i Amerike. Vrste roda Crocus L. su višegodišnje zeljaste biljke adaptirane da

preživljavaju nepovoljni-sušni deo godine u obliku gomolja, odnosno imaju životnu formu

geofita sa gomoljem (G tub). Specifičnost ovog roda se ogleda u činjenici da ove biljke

poseduje podzemni plodnik, pa se mnogi procesi vrše u potpunosti ili delimično ispod

zemlje. Cvasti su redukovane, ćesto imaju samo jedan cvet. Stabljika je kratka i podzemna,

a i plodnik se nalazi ispod zemlje. Kao i većina monokotiledonih biljaka i šafrani su

relativno jednostavnog izgleda (Methew, 1982). Njihov razvoj započinje tokom prvih

sunčanih dana, često sa topljenjem snežnog pokrivača koji neretko probijaju. Prvi topli

dani ranog proleća dovode do njihovog masovnog cvetanja. Dešava se da prvi cvetovi

stradaju, ali gomolj, stablo i plodnik ostaju zaštićeni duboko u zemlji ukoliko dođe do

hladnog talasa. Novi topli talasi proleća dovode do ponovnog cvetanja. Ovakav razvoj su

imale biljke za vreme nastupanja i povlačenja ledenih doba. Zato šafrane smatraju

glacijalnim reliktima. Većina vrsta cveta u rano proleće, a manji broj u jesen (Ranđelović

et al., 1990).


5

Vegetativne delove biljke čine: gomolj, stabljika i listovi, a reproduktivni delovi

su: cvet, plod i seme (Ranđelović at al., 1990).

Gomolj šafrana može biti različitog oblika - od spljoštenog do ovalnog i sastoji se

od gotovo ravnomerne mase tkiva veoma bogate skrobom. Gomolj šafrana je organ za

skladištenje, sastoji se od veoma kompaktnog podzemnog stabla sa koncentričnim

prstenastim ožiljcima na kojima se nalaze pridruženi adventivni pupoljci. Gomolj traje

jednu godinu, novi gomolj zamenjuje stari između faze cvetanja i faze zrenja i formira se

kao ogranak na starom gomolju, obično od najvišeg aksilarnog pupoljka. Koreni se nalaze

na bazalnoj strani gomolja i ograničenog su trajanja, ostaju od sezone rasta do faze

plodonošenja nakon čega se stari gomolj smežura. Gomolj se nalazi na odgovarajućoj

dubini za normalan rast i razvoj. Nezreo gomolj ili gomolj izložen nepovoljnim uslovima i

koji se ne nalazi na optimalnoj dubini formira kontraktilne korenove (contractile roots)

(Mathew, 2010). Gomolj je obavijen omotačem – tunikom koja se sastoji od nekoliko

slojeva. Svake godine se proizvodi novi sloj tunike, stari ostaje spolja dajući utisak da je

gomolj mnogo veći nego što jeste. Tunika je vlaknasto-mrežasta ili opnasta, pri osnovi se

deli na prstenaste segmente ili uzdužna paralelna vlakna, dok na vrhu se ima trouglaste,

zašiljene formacije (Ranđelović at al., 1990). Tip tunike je veoma bitna odlika u

defterminaciji i naknadnoj identifikaciji vrsta roda Crocus L. Stabljika polazi sa gomolja i

relativno je kratka. Vrh stabljike se pojavljuje nad zemljom tek pri obrazovanju ploda. Za

vreme raseljavanja nastavlja sa rastom i dostiže dužinu do 12 cm kod nekih vrsta

(Ranđelović at al., 1990). Stablo se nikada ne grana, mada može se javiti više od jednog

stabla na jednom gomolju (Mathew, 2010). Listovi uzani, linearni, sa povijenim obodom

(Flora Srbije VIII, 1976). Osnova lista je proširena i formira se na gornjem sloju tunike

gomolja. Njihova karakteristika je još i bela ili bleda pruga koja se pruža sredinom lista

uzdužno i sastoji se od ćelija koje ne sadrže hlorofil (Mathew, 2010). Listovi su obavijeni

omotačem koji je obično beo, providan i membranozan. Broj listova je obično od 1 do 6,

pojavljuju se za vreme ili posle cvetanja, kod vrsta koje cvetaju u jesen, ponekad čak i u

različitim sezonama (Ranđelović at al., 1990). Neke od karakteristika lista mogu biti od

taksonomskog značaja npr. broj listova po jedinki, veličina i oblik poprečnog preseka,

odsustvo ili prisustvo dlačica (Mathew, 2010). Cvetovi prizemni, najčešće pojedinačni,

ređe ih ima više (6), aktinomorfni, nežni, obično krupni. U donjem delu su zajedno sa


6

listovima, obavijeni jednom ili više opnastih sara - omotača koji potiču od donjih listova

(Flora Srbije VIII, 1976). Boja cvetova je raznovrsna: bela, žuta ili ljubičasta, obuhvata

različite nijanse ovih boja. U bazi cveta su brakteje i brakteole, koje kod nekih vrsta

nedostaju (C. vernus, C. tommasinianus, C. kosaninii). Brakteje i brakteole oblažu veoma

dugu cev perigona koja se nastavlja u levkast perigon, čiji je donji deo pod zemljom. Grlo

perigona (unutrašnja strana) može biti sa ili bez dlaka i različito obojena. Ždrelo perigona

je centralno podeljeno iznad vrha cevi. Može biti žuto ili belo obojeno ili iste boje kao

ostatak omotača. Žuta zona ždrela ima oblik prstena ili žute mrlje (Methew, 1982). Latice

su spojene u bazi cevi perigona i organizovane u 2 kruga (3+3), pri čemu je unutrašnji krug

često kraći od spoljašnjeg. Spoljašnji segmenti perigona su kod nekih vrsta upadljivo

prugasti ili obojeni ljubičasto ili bronzano pa se razlikuju od unutrašnjih segmenata.

Prašnici polaze sa vrha cevi perigona, ima ih tri, kraći su od režnjeva perigona (Flora

Srbije VIII, 1976). Prašnice su strelaste (Stjepanović-Veseličić, 1976). Filamenti prašnika

su vezani za bazu latica. Filamenti kraći ili duži od antera (prašnica). Plodnik u bazi

perigonove cevi, pod zemljom u vreme cvetanja ali kasnije sazreva iznad zemlje

(Stjepanović - Veseličić, 1976). Stubić tučka vrlo dug, končast, podeljen na vrhu u

nekoliko nitastih delova (Ranđelović at al., 1990). Žig tučka različito obojen, sa

nazubljenim, deljenim ili po obodu talasasto naboranim režnjevima, skoro uvek žute ili

narandžaste boje, retko ljubičaste, i može biti viši, kraći ili iste visine kao antere

(Ranđelović at al., 1990). Izgled prašnika se koristi za taksonomsko određivanje, a boja

antera može biti žuta, bela ili crnkasto kestenasta (Mathew, 2010). Oplođeni plodnik sa

razvijanjem zrele čaure biva gurnut na površinu zemlje ili iznad izduživanjem stabla.

Čaure i kod jesenjih i kod prolećnih vrsta dostižu zrelost u kasno proleće, a ostaju ispod

zemlje tokom zimskih meseci. Čaura sa tri okca, obično izdužena, nosi puno semena koje

variraju uglavnom u obliku, veličini i površinskom izgledu, kao i u stepenu razvoja

različitih dodataka. Na poprečnom preseku, u vreme sazrevanja ploda, otvori čaure su

normalno široko otvoreni, što omogućava ispadanje semena, koja bivaju rasejana

uglavnom mirmekohorno ili hidrohorno. Kada sazri, čaura daje veliki broj semena

(Ranđelović et al., 1990). Sveža semena imaju dodatke koji su obično lepljivi i atraktivni

za mrave (Mathew, 2010). Svaka semenka ima membranozno krilo koje pomaže u

rasejavanju (Ranđelović et al., 1990).


7

Oprašivanje: Polen šafrana je težak, krupan i namenjen za distribucuju vetrom ili

uglavnom pomoću insekata. Mnoge vrste imaju mirišljave cvetove, što privlači pčele. Kod

većine vrste roda Crocus L. oprašivanje je moguće pomoću bumbara i pčela (C.

kotschyanus) (Methew, 1982). Oprašivanje šafrana u divljini je slabo proučeno jer

predstavlja dugotrajan i težak proces (Mathew, 2010).

Hromozomske studije: Obilne studije sakupljenog materijala roda Crocus

pokazale su da je rod previše citološki kompleksan (Brighton et al., 1973). Pokazano je da

postoji širok opseg broja hromozoma (2n=6, 8, 10, 12, 14, 16, 18, 20, 22, 24, 26, 28, 30,

34, 44, 48, 64) kod različitih vrsta. Kod varijabilnog roda kao što je Crocus L. može se

uočiti mogućnost postojanja poliploidije kod velikog broja vrsta (Methew, 1982).


8

1. omotač gomolja 10. brakteola 19. žig tučka

2. gomolj 11. ostaci brakteja 20. stubić

3. koren 12. list 21. čaura

4. novi gomolj 13. plodnik 22. seme

5. kontraktilni korenovi 14. cev perigona

6. obavijajući list 15. ždrelo perigona

7. stabljika 16. filament

8. bazalna spata 17. prašnik

9. brakteja 18. segment perigona

Slika 2. Morfološke karakteristike roda Crocus L. (Ranđelović et al., 1990)


9

1.3.Biogeografske i ekološke karakteristike roda Crocus L.

Geografsko rasprostranjenje

Rod Crocus L. je rasprostranjen na celom Starom Svetu (Evropskom kontinentu,

Aziji i Africi) u rasponu od Portugala i Maroka na zapadu i istočno do Rusije, Kirgizije i

provincije Ksijang u Kini. Većina od oko 80 poznatih vrsta zabeležena je na Balkanu i u

Turskoj, te je ovde i centar rasprostranjenja roda a taj broj se rapidno smanjuje prema

periferiji areala. Granice celog roda nalaze se u opsegu od 10° W do 80° E i 30° N do

50°N. Prema tome većina vrsta pripadaju Mediteranskom florističkom regionu i

kserotermnim područjima istočno od Mediterana koja pripadaju Irano-Turkanskom

regionu. Precizne granice areala većine vrsta su nepoznate pa je nemoguće ustanoviti mapu

rasprostranjena (Methew, 1982).

Ekološki faktori koji su važni za određivanje i identifikaciju pojedinih vrsta roda

Crocus L.

Jedna od osnova za identifikaciju pojedinih vrsta roda Crocus L. je period cvetanja:

neke vrste cvetaju u proleće, a neke u jesen. U Srbiji su poznate dve vrste koje cvetaju u

jesen: C. banaticus Gay i C. pallasii Goldb, dok sve druge vrste cvetaju u proleće (Pulević,

1976). Plodnik i nezrelo seme se nalaze ispod zemlje, što omogućava opstanak vrste i

reprodukciju čak i u nepovoljnim uslovima. Kasnije, sa pojavom toplijeg vremena stabljika

semene čaure raste iznad zemlje, sazreva i počinje rasejavanje semena. Kod jesenjih

biljaka oprašivanje i oplodnja se odvijaju u jesen, a sazrevanje ploda i semena u proleće

(Ranđelović et al., 1990). Ponašanje ovih biljaka pod različitim ekološkim uslovima je vrlo

zanimljivo. Latice cvetova pokreću se u skladu sa svetlom: otvaraju se tokom dana i

zatvaraju noću. Takodje, na njihovo otvaranje i zatvaranje utiču kišoviti dani kada se

uopšte ne otvaraju, što zapravo predstavlja adaptaciju za sprečavanje kvašenja polena

(Ranđelović et al., 1990). Vrste roda Crocus L. pripadaju efemernim kserofitama, koje

imaju čitav niz adaptacija za prevazilaženje problema suše, odnosno nedostatka vode.

Vrste ovog roda su često karakteristične za posebne biljne zajednice, a većina je vezana za

odgovarajuće geološke uslove. Razlikuju se po horizontalnoj i vertikalnoj distribuciji.


10

1.4. Istorijat istraživanja roda Crocus L.

Područje Srbije je zanimljivo za različita istraživanja roda Crocus L.. Neke vrste

imaju kompletan areal rasprostranjenja na području Srbije - C. alexandri i C. kosaninii

(Ranđelović et al., 1990), pa su moguća istraživanja celokupnog areala ovih vrsta. Osim

toga, kroz teritoriju Srbije prolaze granice areala nekih vrsta, što omogućava istraživanja

karakteristika ovih taksona u granicama areala.

Proučavanje vrsta roda Crocus L. u Srbiji počinje davne 1550. godine, kada je

Stefan von Hausen prikupio biljku u cvetu blizu Beograda, koji je Clusius identifikovao

kao "Crocus vernus latifolius flavo flore" (C. flavus) (Ranđelović et al., 1990). Ipak,

detaljnu analizu roda Crocus L. u Srbiji je prvi preduzeo Josif Pančić. U njegovoj

kapitalnoj knjizi "Flora Kneževine Srbije" (Pančić, 1874) i kasnije u njenom dodatku

(Pančić, 1884) nabrojao je 8 vrsta roda Crocus L. na srpskoj teritoriji: C. iridiflorus, C.

flavus, C. vernus, C. reticulatus, C. banaticus, C. biflorus, C. chrysanthus i C. veluchensis.

U ovim delima Pančić je ukazao na brojne probleme u identifikaciji pojedinih predstavnika

roda Crocus L. Krajem 19. i početkom 20. veka podatke o rasprostranjenju predstavnika

roda Crocus L. daju i drugi istraživači flore Srbije (Petrović, 1882, 1885; Ničić, 1892;

Adamović, 1908). Značajno je to što se u ovim delima prvi put pominje jedan novi hibrid,

C. hybridus (Petrović, 1882), i jedna nova vrsta, C. alexandri (Ničić, 1892). Na osnovu

informacija koje su dali prethodni autori, Fritsch (1909) daje neke detalje o horologiji roda

Crocus L. u Srbiji (Ranđelović et al., 1990). Sintezu istraživanja roda Crocus L. obavljenih

do sedamdesetih godina 20. veka na području Srbije dala je Stjepanović-Veseličić (1976),

koja je navela 10 samoniklih i jednu kultivisanu vrstu (C. sativus). Drenkovski (1983) i

Stanković-Tomić (1972) pronašli su vrste C. scardicus Kos. na srpskoj strani Šar planine,

čime je rod Crocus L. obogaćen još jednom vrstom. Na području bivše Jugoslavije prvu

reviziju celokupnog roda Crocus L. uradio je Pulević (1976). Otkrio je i jednu novu vrstu

za nauku na teritoriji Srbije (C. kosaninii) i jednu novu vrstu za floru Srbije (C. pallasii).

Njegov predlog da se agregat vrsta C. biflorus podeli u nekoliko zasebnih vrsta (C. adamii,

C. alexandri, C. weldenii) je veoma dobro prihvaćen i predstavlja značajan doprinos

poznavanju ovog roda. Ukazao je i na razlike koje postoje između ovih vrsta unutar

granica Srbije, što su kasnije razradili i dopunili Ranđelović i saradnici (1990). Uprkos

svim istraživanjima roda Crocus L., ostale su mnoge praznine u nauci i nerešeni problemi.


11

Tako, istraživanja Ranđelovića i saradnika (1990) pokazuju da u Srbiji rastu i neke druge

vrsta ovog roda, kao što su C. dalmaticus (Leskovac, Prizren), C. olivieri Gay na Rujan

planini, a opisana je i jedna nova vrsta za nauku iz agregata C. sieberi, C. rujanensis Ranđ.

i Hill. Isti autori su utvrdili i granice rasprostranjenja C. vernus subsp. vernus i C.

tommasinianus. Ostala su dva nerešena problema: postojanje C. banaticus Gay na teritoriji

Srbije i postojanje drugih vrsta roda na Vršačkom bregu, osim vrste C. reticulatus

(Ranđelović et al., 1990). U seriji zbornika radova Ekološka istina, Ranđelović sa

saradnicima (Ranđelović et al., 2008, 2010; Milosavljević et al., 2011) daje niz novih

podataka o rasprostranjenju nekih vrsta ovog roda na području Srbije. Novi podaci potiču

sa područja slivova reka Toplice (Ranđelović et al., 2008), Nišave (Ranđelović et al., 2010)

i Zapadne i Velike Morave (Milosavljević et al., 2011).

Otkriće vrste C. kosaninii u Srbiji i istorijat istraživanja vrste na području Srbije:

Pulević (1976) je na određenim lokalitetima u južnoj Srbiji pronašao vrstu šafrana

koja je imala karakteristike koje su se razlikovale od ostalih do tada opisanih vrsta roda

Crocus L. te ju je opisao i nazvao C. kosaninii Pulević. Locus classicus vrste je okolina

Kačanika. U toku kasnijeg istraživanja područja (1976) Pulević je pronašao još par

lokaliteta u jugoistočnom delu Srbije na kojima rastu populacije ove vrste, dok je

Ranđelović u svojim istraživanjima pronašao još par lokaliteta. Mada Pulević smatra vrstu

C. kosaninii lokalnim endemitom, Ranđelović (1990) smatra da granice njenog areala nisu

još uvek utvrđene i konačne usled mogućeg širenja vrste. U prilog tome je i dokazima

nepotkrepljeno otkriće vrste u Bosni i Hercegovini od strane dvoje britanskih botaničara

(Michael i Scheila Northway), koje postoji kao usmeno predanje izrečeno botaničaru koji

se i sam bavio ovom vrstom – David-u A. Hill-u. Buduća istraživanje granica areala

rasprostranjenja ove vrste svakako su od primarnog značaja.


12

2. Cilj rada

Cilj ovog rada je prikupljanje informacija o vrsti Crocus kosaninii Pulević,

endemskoj za Srbiju. Vrsta je relatvno skoro otkrivena i nova za nauku (Pulević, 1976), te

je samim tim i nedovoljno istražena, a kao endemska vrsta zavređuje našu pažnju. Dobijeni

anatomski i morfološki podaci tri populacije iz južne Srbije, tačnije iz okoline Vučja biće

upoređeni sa podacima i merenjima dobijenim u ranijim istraživanjima, što će nam ukazati

na stanje jedinki i samih populacija, kao i na njihove tendencije ka eventualnim

promenama. Takođe, ustanovićemo da li postoji morfološka diferenciranost između

analiziranih populacija i ako postoji, u kom je stepenu zastupljena. Baziraćemo se na

analiziranju karaktera koji mogu imati statističkog značaja u formiranju razlika između

samih populacija. Svakako, podaci dobijeni u ovom istraživanju poslužiće budućim

genetskim istraživanjima koja nisu obuhvaćena u ovom radu, a kojima bi se kompletirale

informacije o vrsti C. kosaninii.


13

3.Materijal i metode

3.1. Terenska istraživanja i sakupljanje materijala

Prilikom izrade ovog rada obišli smo dve lokacije za koje smo imali informacije da

na njima raste Crocus kosaninii, obe se nalaze u južnoj Srbiji, u okolini Leskovca, na putu

za Vučje. Od profesora Vladimira i Novice Ranđelovića dobila sam i približne informacije

kuda da potražim još jednu do sada neistraživanu populaciju, koju sam i pronašla na

lokalitetu Šainovačke livade. Na terenu smo posmatrali osobine biljaka koje se gube

herbarizovanjem materijala, kao i samu strukturu populacija. Biljke smo na terenu

fotografisali, posmatrali njihova staništa i uslove u kojima se razvijaju. Materijal-cele

biljke u cvetu sakupljan je u februaru i martu ove godine. Cele biljke sa gomoljima koji su

često bili na većoj dubini vadili smo iz zemlje uz pomoć lopatice, pakovali ih u papirne

kese kako bismo nežne delove biljaka zaštitili od eventualnih oštećenja prilikom

transporta i sačuvali material u izvornom obliku radi dobijanja validnih rezultata u

laboratoriji. Biljke su sakupljane na lokalitetima Strojkovce, Šainovačke livade i Veliko

Trnjane. Iz svake populacije sakupljeno je od 20 do 30 jedinki. Neoštećeni gomolji su

kasnije posađeni u cilju čuvanja u bašti šafrana profesora Novice Ranđelovića. Nakon

sakupljanja i determinacije na samom terenu, i spremali za rad u laboratoriji gde je vršena

detaljna analiza sakupljenog materijala. Materijal je herbarizovan standardnom metodom.

3.2. Morfometrijska istraživanja

Neposredno nakon sakupljanja materijala bavljena je i detaljna morfometrijska

analiza koja je obuhvatila kvantitativne i kvalitativne karaktere. Kvantitativne osobine

(dužina i širina) merene su uz pomoć mernog instrumenta digitalnog nonijusa - šublera

.Kvalitativne osobine koje su analizirane su: boja cveta, prisustvo ili odsustvo šara na

spoljašnjim segmentima perigona i prisustvo ili odsustvo žute boje ždrela perigona.

Kvalitativne osobine su numerički predstavljene kao procenat pojavljivanja osobine u

okviru populacije.Kvantitativne osobine koje su istraživane su: širina gomolja, dužina cevi

perigona, dužina spoljašnjih segmenata perigona, dužina unutrašnjih segmenata perigona,


14

dužina antera, dužina režnjeva žiga tučka, odnos između dužine antera i žiga tučka, širina

lisova, broj listova i broj cvetova. Dobijene vrednosti unošene su u tabelu u Excell-u.

3.3. Morfo-anatomska analiza

Nakon izvršenih merenja najbolje primerke koje smo sakupili smo i herbarizovali.

Po 3 primeraka iz svake populacije je ostavljeno za herbar. Mada su zbog osetljivosti

jedinke vrste Crocus kosaniniii, kao uostalom i drugih vrsta iz roda Crocus L. relativno

nepodesne za herbarizovanje jer prilikom herbarizacije dolazi do deformisanja nežnih

delova biljke, pre svega dolazi do izmene boje delova cveta, pa je akcenat i veći značaj u

istraživanju na morfomertijskim i literaturnim podacima. Biljni material sakupljen za

analizu je fiksiran u 70 % etanolu.

Anatomska analiza listova obavljena je na trajnim i privremenim preparatima koji

su urađeni standardnom histološkom metodom za svetlosbu mikroskopiju. Nakon sečenja,

preseci su izbeljeni parazonom i trajno obojeni bojama hematoksilin i safranin. Nakon

provlačenja kroz seriju alkohola rastuće koncentracije (50% - 99.6% etanol) preseci su

prebačeni na mikroskopsku pločicu i pokriveni glicerin-želatinom i pokrovnim staklom.

Ovako pripremljeni preparati poprečnog preseka lista su slikani kamerom Leica DFC490

na mikroskopu Leica DM 2500.

Analiza površinskih struktura. Za analizu površinskih struktura i stoma korišćeni

su preparati sljuštenog epidermisa lista. Sa svakog lista pomoću skalpela uzimali smo

uzorak u obliku kvadratića dimenzija 0,5x0,5 cm. Ovako pripremljeni uzorci stavljani su u

staklene posude sa vodonik-peroksidom i kalijum-hidroksidom kako bi došlo do

izbeljivanja epidermisa. Pravljeni su privremeni preparati od sljuštenog epidermis. Na

predmetno staklo, u kapi glicerola, stavljali smo prosvetljene listove. Ovako pripremljeni

preparati su slikani i analizirani kamerom Leica DFC490, na mikroskopu Leica DM 2500.

3.4. Statistička obrada rezultata

Dobijeni rezultati merenja u laboratoriji unešeni su u tabele, a zatim i statistički

obrađeni u Excell-u, pri čemu je određivana aritmetička srednja vrednost i standardna

devijacija. Univarijaciona, multivarijaciona analiza varijansi i kanonična diskriminantna

analiza urađene su u program SYSTAT 12 (Systat software, Inc. 2007).


15

3.5. Analizirane populacije Crocus kosaninii:

1.Srbija:Strojkovce, livada, (Jušković M., Kostić D., kolektorski broj 7985, HMN, 13-

Mart-2014.), geografska širina 42 °54’00” , geografska dužina 21 °55’00”.

2.Srbija:Šainovačke livade, livada, (Jušković M., Kostić D., kolektorski broj 7986, HMN,

13-Mart-2014.), geografska širina 42 °54’45”, geografska dužina 21 ° 56’18”.

3.Srbija:Veliko Trnjane, livada, (Jušković M., Kostić D., kolektorski broj 7985, HMN,

13-Mart-2014.), geografska širina 42 °55’60” , geografska dužina 21 °57’00”.

Rad je urađen u okviru Projekta broj 173030, Ministarstva za prosvetu, nauku i tehnološki

razvoj Republike Srbije.


16

4. Rezultati

4.1. Karakteristike, ekologija i rasprostranjenje vrste Crocus kosaninii

Crocus kosaninii Pulević (Glasn. Republ. Zavod Zast. Prir. - Prirod. Muz.

Titograd, 1976: 40). Syn. C. hueffelianus auct. non Herb.: Kosanin, Glas. Bot. Zavod.

Baste Univ. Beograd 1(1): 93 (1928); C.neapolitanus auct. non. Aschers: Stjepanović-

Veseličić in Fl. SRS 8 : 7 (1976); C. veluchensis auct. non. Herb.: Jovanović V. 1979: 121.

4.2. Opis vrste C. kosaninii:

Višegodišnja zeljasta biljka, visine do 15 cm. Gomolj okruglast, širine do 1 cm

prekriven mrežastim omotačem (tunikom) od paralelnih vlakana. Zaštitnih listova 4 (retko

5), bele boje, dok je najduži od njih pri vrhu zelen. Asimilacionih listova 2 (retko 3),

pojavljuju se u vreme cvetanja biljke, dostižu visinu do ždrela perigona, širine su do 4

mm, goli, zeleni, sa belom linijom u sredini. Bazalna spata u osnovi stabljike, bele boje,

membranozna, sa braktejama u bazi cveta. Nema brakteola (Pulević, 1976). Cvetovi

pojedinačni, retko po dva cveta; boje svetlo do tamno ljubičaste ili potpuno beli. Dužina

cevi perigona do 12 cm, tamno ljubičaste oznake ka vrhu koje se nastavljaju pružati do

latica i kroz njih. Boja ždrela perigona žuta, ždrelo golo. Latice perigona obrnuto-jajaste,

zatupaste, dužine 1,5-2,5 cm i 0,6-1,5 cm širine, pri osnovi spoljašnje strane segmenta

listova perigona izražena tamno-ljubičasta pruga koja zauzima 1/3 segmenta; unutrašnje

latice nešto manje (Ranđelović et al., 2010). Prašnici 1,1 - 1,7 cm dužine; prašnički konci

žute boje; dužine 0,5 cm (Pulević, 1976). Antere 0,9 - 1,5 cm dužine, kopljaste, žute,

prema bazi se produžavaju u ušate nastavke dugačke oko 1,5 mm. Tučak obično veće

dužine od prašnika. Stubić tanak, narandžaste boje. Žig se grana u tri tanke narandžaste

grane koje neznatno nadvisuju antere ili mogu u nekim slučajevima biti u nivou antera

(Pulević, 1976). Plodnik ima višesemenu kapsulu, relativno širok. Plod je okrugla čaura 8

- 11 mm dugačka, 5 - 6 mm široka, sa mnogo semenki. Seme široko, okruglasto-ovalna,

smeđe boje, prečnika oko 3 mm (Mathew, 1982).


17

Cvetanje i plodonošenje:

Cveta od februara do aprila (u maju na većim nadmorskim visinama). Cvetanje

počinje sa topljenjem snega u rano proleće, plodonosi u julu i avgustu (Ranđelović et al.,

2008).

Stanište:

Raste u listopadnim šumama: hrastovim šumama (Quercetum conferetae cerris

carpinetosum orientalis), grabovim šumama (Carpinetum orientalis moesiacum) i

bukovim šumama (Fagetum montanum) i mnogim degradacionim stadijumima ovih

zajednica, kao i na livadama u dolinama reka (Molinio-Arrhenatheretea).

Slika 3. C. kosaninii Slika 4. C. kosaninii na poštanskoj markici

(Foto: Ranđelović V.) Jugoslavije

(http://i.colnect.net/images/f/867/924/.jpg)


18

Opšte rasprostaranjenje:

Srbija, Bosna i Hercegovina (?) (Ranđelović et al., 2010).

Rasprostaranjenje u Srbiji:

Južnomoravski region: Kukavica EN82, Radan EN46 , Goljak EN52, Mrkonjski

vis EN33, Božnijevac u okolini Bujanovca EN60 (Pulević 1976; Nikolić i Diklić Flora

SRS 10: 228, 1986); Brza na Kukavici EN74 (Jovanović V., 1979: 121); Rujan planina u

okolini Bujanovca EN70 (Ranđelović V. i N., 1984: 394); Rujan planina EN70 (Ranđ.);

Kukavica-Vučje EN74 (Ranđ.); istočni deo Bujanovca EN60 (Hill D. A., 1985: 193);

gornji tok Puste reke i reka Veternice i Jablanice (Ranđ.).

Kosovski region: Kačanik EM27, Brezanci blizu Vučitrna DN94 ( Košanin, 1928:

93); Kačanik EM27, Brezovica (Pulević, 1976. 40-43); Kačanik EM27, Brezovica

(Nikolić i Diklić Fl. SRS 10: 228, 1986); Štimlje, Lipovica Planina (Ranđ. et al., 2010).

Fitogeografska distribucija u Srbiji:

Mezijska i skardo-pindska provincija (Ranđ. et al., 2010). Mezijsko-skardo-pindski

florni element (endemit). Areal vrste Crocus kosaninii se kompletno nalazi na području

Srbije i zauzime njene južne i jugozapadne delove (slika 5). Osim taksonomski, ova vrsta

je i geografski jasno odvojena od najbližih srodnika.

Slika 5. Crocus kosaninii na lokalitetu Strojkovce


19

Slika 6. Rasprostranjenje vrste Crocus kosaninii u Srbiji

(http://www.pmf.ni.ac.rs/pmf/master/biologija/doc/2012/2012-12-28-mm.pdf)


20

Varijabilnost:

U populacijama ove vrste osim tipičnih C. kosaninii jedinki sa ljubičastim

cvetovima mogu se naći i jedinke sa potpuno belim cvetovima, a i jedinke sa ljubičasto-

plavo-belim cvetovima; na osnovu ovoga diferenciraju se dve forme, od kojih je jedna

nova za nauku:

(ljubičasti cvetovi) ………………………………………………………… var. kosaninii

(ljubičasto-plavo-beli cvetovi) .......................................................................var. jovanovicii

(beli cvetovi) ........................................................................................................var. albidus

C. kosaninii var. albidus Ranđ. nova forma C.kosaninii sa belim laticama perigona,

pronađena je u populacijama na Kosovu (Lipovica-Stimlje) i u okolini Vučja (Ranđ. et al.,

1990.) Forma sa ljubičasto-plavo-belim cvetovima C. kosaninii var. jovanovicii dobila je

naziv po prof. dr.Vidaku Jovanoviću, srpskom botaničaru (Ranđ. et al., 2008).

Genotip:

2n=14 (Ranđ. et al., 2008).

Slika 7. C. kosaninii

(https://odysseybulbs.com/springcrocus.html)

https://odysseybulbs.com/springcrocus.html


21

4.3. Morfometrijske i anatomske karakteristike analiziranih populacija vrste Crocus

kosaninii

4.3.1. Poprečni presek lista vrste Crocus kosaninii

Na poprečnom preseku lista razlikujemo dva dugačka, uvijena bočna kraka i

centralnu šupljinu pravougaonog ili kvadratnog oblika, čiju unutrašnjost ispunjavaju

parenhimske ćelije. Listovi su bifacijalne građe. Ćelije epidermisa lica i naličja su

pravougaone. Spoljašnji zidovi epidermisa lica i naličja lista su zadebljali. Mezofil lista

grade parenhimsko palisadno i sunđerasto tkivo. Tankozidne parenhimske ćelije mezofila

bez hloroplasta lome se ka sredini lista da bi napravile vazdušni prostor-lakunu (Slika 7, 9,

15, 22). Palisadni parenhim je obično građen od dva sloja ćelija, dok je sunđerasti

parenhim građen od 2 – 3 sloja ćelija. Provodni snopići su kolateralnog tipa (Slika 10, 16,

23). Razlikuju se u veličini, raspoređeni su naizmenično, u lisnom mezofilu, između

palisadnog i sunđerastog tkiva. Ksilem provodnih snopića je orjentisan ka licu lista, dok se

ispod njega nalazi floem, iznad kog se nalaze grupe sklerenhimskih ćelija. Antiklinalni

zidovi ćelija epidermis lica i naličja su ravni, do blago uvijeni i talasasti. Listovi su

hipostomatični, stome su anomocitnog tipa, u nivou epidermalnih ćelija ili blago uvučene

(Slika 13, 19, 27). Stiloidni kristali i jednoćelijske papile konstatovani su na preparatima

listova jedinki svih populacija (Slika 11, 12,17, 18, 24, 25, 26).

Slika 7. Poprečni presek lista C. kosaninii sa lokaliteta Strojkovce (x5)


22

4.3.2. Crocus kosaninii-Strojkovce

Slika 8. Crocus kosaninii na lokalitetu Strojkovce

Slika 9. Poprečni presek lista C. kosaninii sa lokaliteta Strojkovce (x10)

Provodni snopići su kolateralnog tipa i na svojim floemskim delovima krupniji

imaju jako razvijeno sklerenhimsko tkivo (Slika 10).

Slika 10. Kolateralni provodni snopić na poprečnom preseku C. kosaninii (x20)


23

Na kutikuli epidermisa lica lista uočavaju se jednoćelijske mikropapile, posebno u delu

gde se na poprečnom preseku lista uvijaju njegovi krakovi (Slika 11).

Slika 11. Jednoćelijske papile na licu lista C. kosaninii (x20)

Na preparatu sljuštenog epidermisa lista uočavaju se stiloidni kristali (Slika 12).

Slika 12: Stiloidni kristali u listu C. kosaninii (x20)

Stome se nalaze samo na naličju lista, ispod epidermisa, anomocitnog su tipa (Slika 13).

Slika 13: Stome na naličju lista C. kosaninii (x40)


24

Tabela 1. Podaci za morfometrijsku analizu vrste C. kosaninii populacije

sa lokaliteta Strojkovce

Širi

na g

omol

ja

Duž

ina

cevi

per

igon

a

Duž

ina

spol

jašn

jih

segm

enat

a pe

rigo

na

Duž

ina

unut

rašn

jih

segm

enat

a pe

rigo

na

Boj

a ž

drel

a

Prisu

stvo

šara

na

sp. i

unu

tr.

segm

entim

a pe

rigo

na

Duž

ina

ante

ra

Odn

os a

nter

a-ži

g

Duž

ina

režn

jeva

žig

a

Širi

na li

stov

a

Bro

j list

ova

Bro

j cve

tova

1 8.83 64.45 22.75 19.06 žuta prisutne 8.13 4.13 2.05 3.36 2 1 2 9.64 60.14 20.96 19.17 žuta prisutne 9.01 0.51 2.7 2.23 3 1 3 9.51 63.31 24.23 20.57 žuta prisutne 9.25 0.63 4.24 3.01 2 1 4 9.17 70.79 21.26 19.93 žuta prisutne 8.58 2.66 4.13 2.82 2 1 5 9.81 59.24 18.82 17.64 žuta prisutne 6.57 5.29 2.85 2.97 2 1 6 9.58 59.46 21.9 21.42 žuta prisutne 9.24 3.96 1.04 2.85 2 1 7 9.77 73.22 26.74 24.99 žuta prisutne 8.79 86.83 3.81 3.27 3 1 8 11.28 83.77 36.06 34.69 žuta prisutne 13.19 -1.03 2.87 5.31 3 1 9 10.56 134.37 30.64 26.94 žuta prisutne 11.31 2.08 3.91 5.48 3 1

10 8.37 66.19 24.58 24.03 žuta prisutne 7.89 1.06 2.74 2.45 2 1 11 9.7 97.03 24.62 24.57 žuta prisutne 11.8 2.28 2.18 3.96 2 1 12 10.96 115.44 35.36 29.09 žuta prisutne 10.79 2.24 3.58 4.38 3 1 13 8.52 94.88 21.54 19.39 žuta prisutne 9.05 4.14 4.16 1.6 2 2 14 11 112.28 38.1 34 žuta prisutne 12.92 -1.9 2.57 3.64 3 1 15 9.37 96.74 33.83 28.27 žuta prisutne 10.42 0.66 2.43 2.13 3 1 16 8.97 97.01 36.2 28.92 žuta prisutne 12.79 4.6 4.49 4.43 3 1 17 9.89 51.48 28.22 26.85 žuta prisutne 9.89 3.95 9.54 3.99 2 1 18 12.42 67.23 27.65 22.62 žuta prisutne 9.96 2.24 2.03 3.92 2 2 19 12.67 74.67 29.86 22.57 žuta prisutne 13.84 4.56 4.27 4.84 2 2 20 8.56 71.55 28.57 22.8 žuta prisutne 11.11 0 3.89 3.82 2 1 21 8.36 72.94 23.66 20.98 žuta prisutne 8.41 1.46 3.89 3.55 2 1 22 9.41 61.07 26.65 22.18 žuta prisutne 8.8 -1.98 3.45 2.45 2 1 23 6.14 69.43 26.87 22.15 žuta prisutne 8.77 1.71 2.11 3.27 2 1 24 8.47 95.97 28.66 25.54 žuta prisutne 10.75 -1.43 4.03 4.43 2 1 25 11.43 97.19 31.44 26.8 žuta prisutne 11.45 2.08 2.45 4.21 2 2 26 9.69 57.13 23.28 20.79 žuta prisutne 10.45 0 3.18 3.6 2 1 27 11.61 56.78 24.44 22.15 žuta prisutne 9.13 2.1 3.99 3.69 2 1 28 9.89 57.92 23.28 21.61 žuta prisutne 10.94 -1.13 3.42 3.66 2 1 29 8.64 66.09 24.76 21.04 žuta prisutne 9.52 -3.57 1.25 2.54 2 1 30 5.98 55.34 20.58 19.22 žuta prisutne 7.76 3.27 3.04 2.66 2 1


25

4.3.3. Crocus kosaninii - Veliko Trnjane

Slika 14. Crocus kosaninii na lokalitetu Veliko Trnjane

Na poprečnom preseku lista mogu se uočiti epidermis lica i naličja, parenhimska tkiva za

fotosintezu i provodni snopići (Slika 15).

Slika 15. Poprečni presek lista C. kosaninii (x10)


26

Krupni kolateralni provodni snopići nalaze se na uvijenim krajevima poprečnog preseka

lista (Slika 16).

Slika 16. Kolateralni provodni snopić na poprečnom preseku lista C. kosaninii (x20)

Na preparatu sljuštenog epidermisa lista uočavaju se jednoćelijske dlake (Slika 17).

Slika 17. Jednoćelijske papile preparatu sljuštenog epidermisa lista C. kosaninii x20)


27

Na preparatu sljuštenog epidermisa lista takođe se uočavaju i stiloidni kristali (Slika 18).

Slika 18. Stiloidni kristal na preparatu sljuštenog epidermisa lista C. kosaninii (x40)

Na naličju lista uočavaju se stome anomocitnog tipa (slika 19).

Slika 19. Anomocitni tip stome na naličju lista C. kosaninii (x40)


28

Tabela 2: Podaci za morfometrijsku analizu C. kosaninii iz populacije

sa lokaliteta Veliko Trnjane

Širi

na g

omol

ja

Duž

ina

cevi

per

igon

a

Duž

ina

spol

jašn

jih se

gmen

ata

peri

gona

Duž

ina

unut

rašn

jih se

gmen

ata

peri

gona

Boj

a ž

drel

a

Pris

ustv

o ša

ra n

a sp

. i u

nutr

. se

gmen

tima

peri

gona

Duž

ina

ante

ra

Odn

os a

nter

a-ži

g

Duž

ina

režn

jeva

žig

a

Širi

na li

stov

a

Bro

j list

ova

Bro

j cve

tova

1 10.95 64.06 25.75 21.71 žuta prisutne 6.71 2.17 2.73 3.27 2 1 2 8.4 63.2 20.93 19.18 žuta prisutne 11.59 0 2.16 4.27 2 1 3 12.31 81.45 20 17.81 žuta prisutne 12.08 -2.53 1.53 1.35 2 1 4 8.38 67.23 21.59 17.52 žuta prisutne 7.81 0 2.44 3.49 2 1 5 7.99 76.13 24.65 19.2 žuta prisutne 8.87 2.52 2.46 2.66 2 1 6 10.43 74.52 24.8 22.24 žuta prisutne 8.95 4.92 4.87 2.53 2 1 7 8.91 73.33 25.47 19.58 žuta prisutne 11.51 1.05 1.96 4.33 2 1 8 8.57 56.84 24.35 21.96 žuta prisutne 7.77 2.31 2.98 4.51 2 1 9 4.96 51.58 20.66 19.64 žuta prisutne 6.82 3.62 4.07 3.1 2 1

10 10.26 55.98 25.19 22.91 žuta prisutne 9.24 2.5 4.13 3.4 2 1 11 7.47 53.08 21.43 20.52 žuta prisutne 9.78 1.31 3.53 2.56 2 1 12 7.54 63.01 22.46 21.76 žuta prisutne 8.28 1.61 2.52 1.92 2 1 13 7.45 83.95 26.95 23.82 žuta prisutne 9.64 3.2 2.67 2.9 2 1 14 8.16 55.02 22.5 18.58 žuta prisutne 9.04 0 3.3 3.44 2 1 15 7.86 66.92 22.25 15.42 žuta prisutne 9.32 1.95 4.14 5.09 2 1 16 7.38 56.11 23.01 21.74 žuta prisutne 7.59 2.28 3.24 3.08 2 1 17 9.91 54.84 23.94 21.07 žuta prisutne 9.77 0 3.42 5.58 2 1 18 9.09 83.94 22.5 21.38 žuta prisutne 11.17 0 3.29 4.14 2 1 19 6.87 91.64 23.99 19.36 žuta prisutne 8.21 0.89 2.99 1.89 2 1 20 7.97 64.85 18.24 16.22 žuta prisutne 9.2 1.44 2.96 1.82 2 1 21 5.14 54.23 22.21 17.42 žuta prisutne 7.56 2.66 3.85 2.74 2 1


29

4.3.4. Crocus kosaninii – Šainovačke livade

Na ovom lokalitetu bilo je značajno više jedinki sa belim cvetovima nego u druge

dve populacije, pa smo ih uključili u statističku analizu (Tabela 3).

Slika 20. Crocus kosaninii var. albidus na lokalitetu Šainovačke livade

Slika 21. Crocus kosaninii na lokalitetu Šainovačke livade


30

Na poprečnom preseku bifacijalnog lista C. kosaninii uočavamo lakunu, uvijene krake,

epidermis, parenhim za fotosintezu i provodne snopiće (Slika 22).

Slika 22. Poprečni presek lista C. kosaninii (x5)

Na većem uvećanju uočavamo jasno krupne kolateralne provodne snopiće u uglovima na

uvijenim krajevima krakova (Slika 23).

Slika 23. Kolateralni provodni snopić C. kosaninii (x20)


31

Na preparatu sljuštenog epidermisa lista C. kosaninii jasno se uočavaju i jednoćelijske

dlake (Slika 24, 25).

Slika 24. Jednoćelijske papile na preparatu Slika 25. Jednoćelijske papile na preparatu

sljuštenog epidermisa lista C. kosaninii(x40) sljuštenog epidermis lista C. kosaninii(x100)

Slika 26. Stiloidni kristali u listu C. kosaninii (x40)

Slika 27. Anomocitne stome na naličju lista C. kosaninii (x40)


32

Tabela 3. Podaci za morfometrijsku analizu C. kosaninii iz populacije

sa lokaliteta Šainovačke livade

Širi

na g

omol

ja

Duž

ina

cevi

per

igon

a

Duž

ina

spol

jašn

jih se

gmen

ata

peri

gona

Duž

ina

unut

rašn

jih se

gmen

ata

peri

gona

Boj

a ž

drel

a

Pris

ustv

o ša

ra n

a sp

. i u

nutr

. Se

gmen

tima

peri

gona

Duž

ina

ante

ra

Odn

os a

nter

a-ži

g

Duž

ina

režn

jeva

žig

a

Širi

na li

stov

a

Bro

j list

ova

Bro

j cve

tova

1 10.09 69.26 25.51 18.17 bela prisutne 8.23 0.65 1.51 3.47 2 1 2 8.95 61.92 19.36 14.32 žuta prisutne 6.26 3.68 2.91 2.78 2 1 3 9.97 70.62 30.97 25.67 žuta prisutne 9.37 3.04 5.07 3.69 2 1 4 9.1 62.49 24.52 20.68 žuta prisutne 8.55 1.73 1.98 3.06 2 1 5 9.07 62.53 29.38 25.65 žuta prisutne 7.93 3.25 3.87 2.87 2 1 6 14.91 80.66 30.13 26.42 žuta prisutne 9.41 0.29 2.61 4.02 2 2 7 10.45 60.48 24.86 22.23 žuta prisutne 8.92 1.14 2.82 3.75 2 1 8 7.95 65.83 24.43 22.48 žuta prisutne 8.67 4.08 2.28 2.44 2 1 9 7.93 54.29 28.48 25.88 žuta prisutne 9.63 2.84 3.28 3.25 2 1

10 8.25 69.09 24.81 23.3 žuta prisutne 8.48 1.64 2.55 3.87 2 1 11 9.56 72.35 26.34 25.16 žuta prisutne 9.76 0.84 1.55 2.84 2 1 12 6.65 82.13 30.93 26.37 žuta prisutne 11.46 0 2.95 3.81 2 1 13 9.04 55.3 22.26 20.73 žuta prisutne 8.66 2.18 2.7 2.58 2 1 14 9.34 74.97 24.69 23.29 žuta prisutne 10.94 -0.62 2.9 3.03 2 1 15 7 68.64 27.1 22.05 žuta prisutne 9.54 0.9 2.71 2.4 3 1 16 8.52 49.13 27.31 24.33 žuta prisutne 7.73 2 3.46 4.34 2 1 17 5.49 78.05 26.18 24.8 žuta prisutne 9.67 0 2.58 2.39 2 1 18 10.14 75.52 25.29 23.38 žuta prisutne 7.8 1.09 3.15 3.31 2 1 19 8.21 64.85 25.53 24.44 žuta prisutne 8.08 0 2.22 4.02 2 1 20 11.56 75.68 26.16 25.29 žuta prisutne 10.62 2.53 3.74 4.58 2 1 21 10.67 64.75 30.69 28.94 žuta prisutne 9.54 3.94 2.19 3.59 2 1 22 11.05 49 19.48 18.89 žuta prisutne 8.6 0 2.02 2.76 2 1 23 9.8 55.94 25.48 23.63 žuta prisutne 8.96 1.94 2.38 3.28 2 1 24 8.01 62.29 24.72 21.24 žuta prisutne 9.14 1.76 3.59 2.31 2 1 25 10.95 66.19 25.34 20.28 žuta prisutne 9.35 -1.32 2.37 3.61 2 1 26 7.6 77.09 25.22 22.49 žuta prisutne 7.6 -2.78 3.51 2.1 2 1 27 10.49 67.4 27.8 24.92 žuta prisutne 8.31 3.59 3.47 2.58 2 1 28 7.19 72.57 25.41 24.06 žuta prisutne 7.9 4.34 3.38 2.1 2 1 29 13.03 102.37 34.83 28.82 žuta prisutne 14.58 0 3.25 5.35 3 1 30 6.78 62.95 24.59 21.03 žuta prisutne 7.92 1.48 2.36 3.56 2 1


33

5. Diskusija

Najveća prosečna širina gomolja vrste Crocus kosaninii izmerena je kod jedinki iz

populacije sa lokaliteta Strojkovce i iznosi 9.601±1.516 mm, nešto manja je prosečna

širina gomolja kod populacije sa lokaliteta Šainovačke livade 9.258±1.965 mm, a vidljivo

najmanja kod populacije sa lokaliteta Veliko Trnjane 8.533±2.468 mm. Prosečna dužina

cevi perigona takođe je najveća kod populacije Crocus kosaninii sa lokaliteta Strojkovce

76.770±20.863 mm, ali je najmanja kod populacije sa Šainovačkih livada 61.816±10.801,

a nešto veća kod populacije sa lokaliteta Veliko Trnjane 66.281±11.900 mm (Grafikon 1,

Tabela 4.1.).

Grafikon 1. Osnovni statistički parametri širine gomolja i dužine cevi perigona

analiziranih populacija vrste Crocus kosaninii

Izmerena prosečna dužina spoljašnjih segmenata perigona u analiziranim populacijama vrste Crocus kosaninii najveća je kod populacije sa lokaliteta Strojkovce 26.850±5.170 mm, a isto važi i za izmerenu prosečnu dužinu unutrašnjih segmenata perigona koja iznosi 23.766±4.260 mm, kao i za širinu listova 3.484±0.933 mm. U korelaciji sa tim su i izmerene prosečne dužine spoljašnjih i unutrašnjih segmenata


34

perigona i širine listova kod preostale dve populacije, pa su tako ovi parametri manji kod populacije Šainovačke livade - 26.26±3.236 mm prosečna širina spoljašnjih i 23.298±3.090 mm prosečna širina unutrašnjih segmenata perigona, širina listova 3.258±0.776 mm . Najmanja izmerena dužina spoljašnjih i unutrašnjih segmenata perigona je kod populacija Veliko Trnjane i iznosi 22.994±2.139 i 19.954±2.248 mm, kao i širine listova koja iznosi 3.241±1.108 mm (Grafikon 2, Tabela 4.1.).

Grafikon 2. Statistički parametri dužine spoljašnjih, dužine unutrašnjih segmenata

perigona i širine listova analiziranih populacija vrste C. kosaninii


35

U skladu sa prethodnim rezultatima su i merenja dobijena za parameter dužina antera, dužina režnjeva žiga i odnos dužine antera-žig (Grafikon 3, Tabela 4.1.). Sva tri izmerena parametra imaju najveću prosečnu vrednost kod populacije sa lokaliteta Strojkovce: prosečna dužina antera 10.017±1.758 mm, prosečna dužina režnjeva žiga 3.343±1.489 mm i odnos dužine antera-žig 1.713±2.435 mm.

Grafikon 3. Osnovni statistički parametri dužine antera, dužine režnjeva žiga i odnosa

dužine antera-žig kod analiziranih populacija C. kosaninii


36

Prosečna dužina antera kod populacije sa lokaliteta Veliko Trnjane iznosi

9.091±1.532 mm, prosečna dužina režnjeva žiga 3.107±0.817 mm, a odnos dužine antera-

žig 1.519±1.620 mm, pa su time sva tri analizirana parametra veća nego u populaciji sa

lokaliteta Šainovačke livade kod koje su najmanji i iznose: prosečna dužina antera

9.054±1.494 mm, prosečna dužina režnjeva žiga 2.845±0.749 mm i odnos dužine antera-

žig 1.474±1.706 mm (Grafikon 3, Tabela 4.1.).

Rezultati univarijacione analize varijansi (ANOVA) pokazuju da svi istraživani

karakteri imaju statistički iznačaj u formiranju razlika, izuzev odnosa dužine antere i žiga,

dužine režnjeva žiga, širine listova i broja cvetova (Tabela 4.1.)

Tabela 4.1. Univarijaciona analiza varijansi na nivou pojedinačnih karaktera analiziranih populacija vrste Crocus kosaninii

Karakter Veliko Trnjane Šainovačke Livade

Strojkovce f p

Širina gomolja (mm)

8.533±2.468 9.258±1.965 9.601±1.516

3.092 0.051

Dužina cevi perigona (mm)

66.281±11.900 61.816±10.801 76.770±20.863 3.654 0.030

Dužina spoljašnjih segmenata perigona

(mm)

22.994±2.139 26.26±3.236 26.850±5.170 6.747 0.002

Dužina unutrašnjih segmenata perigona

(mm)

19.954±2.248 23.298±3.090 23.766±4.260 8.454 0.000

Dužina antera (mm) 9.091±1.532 9.054±1.494 10.017±1.758 3.290 0.042 Odnos dužine

antere-žig (mm) 1.519±1.620 1.474±1.706 1.713±2.435 0.840 0.436

Dužina režnjeva žiga (mm)

3.107±0.817 2.845±0.749 3.343±1.489 1.543 0.220

Širina listova (mm) 3.241±1.108 3.258±0.776 3.484±0.933 0.595 0.554 Broj listova 2±0 2.066±0.253 2.667±0.449 5.205 0.008 Broj cvetova 1±0 1.033±0.182 1.133±0.345 2.270 0.110 Boja ždrela žuta žuta, bela žuta / /

Prisustvo šara na perigonu

prisutne

prisutne

prisutne

/

/


37

Rezultati testova multivarijacione analize varijasi koji su prikazani u Tabeli 4.2.

pokazuju postojanje statistički značajnih razlika na nivou grupnih karaktera analiziranih

populacija vrste C. kosaninii.

Tabela 4.2. Multivarijaciona analiza varijansi na nivou grupnih karaktera analiziranih populacija vrste C. kosaninii

Efekat Test Vrednost F df p

Ukupno Wilks 0.572 2.221 20, 138 0.004

Pillai's 0.487 2.252 20, 140 0.003

Hotellng 0.644 2.191 20, 136 0.004

Analiza glavnih komponenti (PCA) dobijenih morfo-anatomskih podataka

istraživanih populacija C.kosaninii pokazuje da 74,26 % ukupne varijabilnosti objašnjavaju

prve četri glavne komponete (Tabela X, Slika X). Najveći doprinos u formiranju

varijabilnosti ima prva glavna komponenta sa 38,73%, i to sledeće osobine: dužina

spoljašnjih segmenata perigona, dužina unutrašnjih segmenata perigon, dužina antera,

dužina cevi perigona, broj listova, širina listova i širina gomolja. Druga glavna

komponenta sa 13,83% varijacije odlikuje se varijabilnošću u broju cvetova i širini

gomolja. U trećoj glavnoj komponenti (11.37%) karakteri koji su najznačajniji za

strukturu varijabilnosti su dužina režnjeva žiga i odnos dužine antera i žiga. Odnos dužine

antera i žiga je značajan za strukturnu varijabilnost u četvrtoj glavnoj komponenti

(10,34%), (Tabela 5, Slika 28).


38

Slika 28. Pozicije karakterističnih vrednosti po faktorima analiziranih populacija

vrste C. kosaninii

Tabela 5. PCA za pojedinačne karaktere analiziranih populacija vrste C. kosaninii

Karakter Faktor 1 Faktor 2 Faktor 3 Faktor 4

Širina gomolja 0.557 -0.510 -0.213 -0.218 Dužina cevi perigona 0.741 0.052 0.310 -0.156 Dužina spoljašnjih segmenata perigona 0.896 0.127 0.046 0.107 Dužina unutrašnjih segmenata perigona 0.838 0.194 0.030 0.111 Dužina antera 0.781 -0.186 0.128 0.100 Odnos dužine antera i žiga 0.067 0.477 -0.509 -0.642 Dužina režnjeva žiga 0.151 0.239 -0.739 0.420 Širina listova 0.587 -0.178 -0.281 0.363 Broj listova 0.680 0.481 0.147 -0.244 Broj cvetova 0.253 -0.695 -0.267 -0.385

Scree Plot

0 2 4 6 8 10 12Number of Factors

0

1

2

3

4

Eige

nval

ue


39

Rezulati kanonične diskriminantne analize pokazuju da vrednost prve kanonične

varijabile iznosi 0,345, a druge 0,299. Na osnovu ovih vrednosti uočava se da ne dolazi do

jasnog razdvajanja istraživanih populacija vrste C. kosaninii (Slika 29).

Slika 29. Diskriminantna kanonična analiza osnovnih komponenti (DCA) analiziranih

populacija vrste C. kosaninii

StrojkovceŠainovacke LivadeVeliko TrnjanePOPULACIJA

-3 -2 -1 0 1 2 3 4SCORE(1)

-2

-1

0

1

2

3

SCO

RE(2

)


40

6. Zaključak

Analizom rezultata istraživanja morfoloških karakteristika tri populacije vrste

Crocus kosaninii Pulević došlo se do sledećih zaključaka:

• Kvalitativni karakteri od značaja za taksonomsku identifikaciju vrste C. kosaninii –

žuta boja ždrela perigona i prisustvo šara na spoljašnjim i unutrašnjim segmentima

perigona odlikuju sve analizirane jedinke iz sve tri populacije.

• Rezultati univarijacione analize varijansi (ANOVA) pokazuju da svi istraživani

karakteri imaju statistički iznačaj u formiranju razlika između populacija, osim

merenih karaktera: odnos dužine antere i žiga, dužine režnjeva žiga, širine listova i

broja cvetova.

• Rezultati sva tri testa multivarijacione analize varijasi (MANOVA) pokazuju

postojanje statistički značajnih razlika na nivou grupnih karaktera analiziranih

populacija vrste C.kosaninii.

• Na osnovu rezultata kanonične diskriminantne analize uočava se da ne dolazi do

jasnog razdvajanja istraživanih populacija vrste C. kosaninii.

• Dobijeni rezultati predstavljaju dobru polaznu osnovu za dalja istraživanja vrste

C. kosaninii. Trebalo bi utvrditi preostale lokalitete vrste C. kosaninii na području

Srbije. Neophodno je istražiti kariotip ove vrste, ali i njenu molekularnu

diferencijaciju.


41

7. Literatura

Adamović, L. (1892): Beiträg zur Flora von Südostserbien. Osterr. Bot. Zeitschr. 42:

404-409.

Adamović, L. (1908): Flora jugoistočne Srbije. Rad JAZU 175 (44): 206-207.

Brighton

Caiola M., Canini A. (2010): Looking for saffron’s (Crocus sativus L.) parents. Functonal

plant science and biotechnology. University of Rome, Rome. 1-3.

Diklić, N., Nikolić, V., Gajić, M., Stevanović, V., Ranđelović, N., Hill, D. A.,

Stamenković V. (1986): Rod Crocus L. In: M. Sarić (Ed.): Flora SR Srbije, X.

SANU. Beograd. 10, 228-230.

Drenkovski, R. (1983): Osnovi za horologiju vrste Crocus scardicus Košanin (Iridaceae).

Glasnik republičkog zavoda za zaštitu prirode – Prirodnjački muzej. Titograd. 16,

27-32.

Hill, D. A. (1985): Aspetc of the Yugoslavian Flora. 1. The Genus Crocus in South Serbia.

Alpine Garden Society. s. 1. 53 (220), 189-203.

Ilić, Đ. (1899) : Nekoliko biljaka iz Vranjske okoline. Izveštaj Gimnazije vranjske za

1898. 99, 18.

Josifović, M. (1976): Flora SR Srbije VIII: Srpska akademija nauka i umetnosti, Beograd.

1-11.

Košanin, N. (1928): Aus der Flora Subserbiens. I Crocus-Arten. Bull. Inst. Bot. Univ.

Beograd.1 (1), 90-95.

Mathew, B. (1980): Crocus L. In: Tutin, T. G, Heywood, V. H., Burges, N. A., Moore, D.

H.,Valentine, D. H., Walters, S. M., Webb, D. A. (eds.), Flora europaea, 5.

Cambridge University Press, 92-99.

Mathew, B. (1982): The Crocus: a revision of the genus Crocus (Iridaceae). BT Batsford,

London.

Mathew, B. (1983): The Greek species of Crocus (Iridaceae), a taxonomic survey.

Annales Misei Goulandris, 6: 63-86.

Matehew, B. (1986): A monograf of the genus Crocus. Dulau & Co. London.

Milosavljević, V., Ranđelović, J., Ranđelović, V., Jocić, S., Ranđelović, N. (2011): The


42

species populations of Genus Crocus L. in the river basin of Zapadna and Velika

Morava-Serbia. The Collection of papers Ekološka istina. Bor. 61-65.

Pančić, J. (1874): Flora Kneževine Srbije. Beograd. 664-667.

Pančić, J. (1884): Dodatak Flori Kneževine Srbije. Beograd. 221-223.

Pulević, V. (1976): Revizija Genusa Crocus L. u Jugoslaviji. PhD thesis, Biotehniški

fakultet Univerze u Ljubljani.

Pulević, V. (1976): Two nev species of the genus Crocus L. From Yugoslavia. Glasn. Prir.

Muz. Titograd. 9, 39-43.

Pulević, V. (1977): Prilog poznavanju taksonomije i horologije Crocus tommasinianus

Herbert (Iridaceae). Poljopr. Šum. Titograd, 23, 53-60.

Ranđelović, N., Milosavljević, V., Blagojević, I., Rađelović, J., Veličković, V. (2010): The

species populations of Genus Crocus L. in the river basin of Nisava. The Collection

of papers Ekološka istina. Apatin. 403-405.

Ranđelović, N., Milosavljević, V., Lilić, A., Gajević, I., Lović, A., (2008): The species

populations of Genus Crocus L. in the river basin of Toplica. The Collection of

papers Ekološka istina. Sokobanja. 70-72.

Ranđelović, N., Milosavljević, V., Ranđelović, J., Ranđelović, V., Jocić, S. ( 2011): The

species populations of Genus Crocus L. in the river basin of Zapadna and Velika

Morava-Serbia. The Collection of papers Ekološka istina. Bor. 61-65.

Ranđelović, N., Ranđelović, V., Hill, D. A., (1990): The Genus Crocus L. in Serbia.

SANU,Beograd, 16-19.

Ranđelović, N., Sekovski, Ž., Dimeska, G. (2007): Systematic, horological and genetic

research into the genus Crocus L. in Macedonia. Collection of Papers Devoted to

Academician Kiril Micevski, 97-131. Skopje.

Ranđelović, V., Ranđelović, N. (1984): Sistematika i horološka istraživanja roda Crocus

L. (šafran) u Jugoistočnoj Srbiji. Leskovački Zborn. 24, 393-395.

Rukšàns, J., (2010): Crocuses. Timber Press, London.

Stjepanović-Veseličić, L., (1976): Rod Crocus L.. In: Josifović, M. (ed.), Flora SR Srbije

VIII. Srpska akademija nauka i umetnosti, Beograd, 2-12. Tomanović G., (2007):

The phytogeoraphic position, distribution and centres of diversity in the endemic

flora of Serbia. Ph.d. thesis, Biološki fakultet, Univerzitet u Beogradu.

Uzundžalieva, K. S., (2005): Biosystematic study of the genus Crocus L. in Bulgaria.

Avtoreferat na disertacija, Agraren univerzitet, Plovdiv.

Прилог 5/1

ПРИРОДНO - MАТЕМАТИЧКИ ФАКУЛТЕТ НИШ

КЉУЧНА ДОКУМЕНТАЦИЈСКА ИНФОРМАЦИЈА

Редни број, РБР: Идентификациони број, ИБР: Тип документације, ТД: монографска Тип записа, ТЗ: текстуални / графички Врста рада, ВР: мастер рад Аутор, АУ: Дубравка Костић Ментор, МН: Марина Јушковић

Наслов рада, НР: Морфо-анатомска диференцијација популација Crocus kosaninii Pulević (Iridaceae) из јужне Србије

Језик публикације, ЈП: српски Језик извода, ЈИ: енглески Земља публиковања, ЗП: Р. Србија Уже географско подручје, УГП: Р. Србија Година, ГО: 2014. Издавач, ИЗ: ауторски репринт Место и адреса, МА: Ниш, Вишеградска 33. Физички опис рада, ФО: (поглавља/страна/ цитата/табела/слика/графика/прилога) 42 стрaне, слика 29, табела 6 Научна област, НО: биологија Научна дисциплина, НД: Предметна одредница/Кључне речи, ПО: Crocus kosaninii, морфо-анатомски карактери,

морфолошка диференцијација УДК 581. 4: 582.2/.3

Чува се, ЧУ: библиотека Важна напомена, ВН:

Извод, ИЗ:

У овом раду анализиране су морфолошке карактеристике популација врсте Crocus kosaninii Pulević са подручја јужне Србије(Стројковце, Шаиновачке ливаде и Велико Трнјане). Анализиране су следеђе особине: ширина гомоља, дужина цеви перигона, дужина спољашњих и унутрашњих сегмената перигона, присуство/одцуство шара на спољашнјим сегментима перигона, дужина антера, однос антера и жига тучка, дужина режњева жига тучка, ширина листова, број листова, број и боја цветова. Помоћу светлосне микроскопије анализирани су попречни пресеци листова, као и карактеристике епидермиса листа. Добијени резултати су статистички обрађени. На основу добијених резултата уочава се да не долази до јасног раздвајанја истаживаних популација врсте C. Kosaninii.

Датум прихватања теме, ДП: 8. 10. 2014.

Датум одбране, ДО:

Чланови комисије, КО: Председник:

Члан:

Члан, ментор:

Образац Q4.09.13 - Издање 1

Прилог 5/2

ПРИРОДНО - МАТЕМАТИЧКИ ФАКУЛТЕТ НИШ

KEY WORDS DOCUMENTATION

Accession number, ANO: Identification number, INO: Document type, DT: monograph Type of record, TR: textual / graphic Contents code, CC: master thesis Author, AU: Дубравка Костић Mentor, MN: Марина Јушковић

Title, TI:

Language of text, LT: Serbian Language of abstract, LA: English Country of publication, CP: Republic of Serbia Locality of publication, LP: Serbia Publication year, PY: 2014. Publisher, PB: author’s reprint Publication place, PP: Niš, Višegradska 33. Physical description, PD: (chapters/pages/ref./tables/pictures/graphs/appendixes) 44 p.; 29 pic. ; 6 tab. Scientific field, SF: biology Scientific discipline, SD:

Subject/Key words, S/KW: Crocus kosaninii, morpho-anatomical characteristics, morphological differentiation

UC 581. 4: 582.2/.3

Holding data, HD: library Note, N:

Abstract, AB:

This paper contains analysis of morphological characteristics ofthe species Crocus kosaninii Pulević population from the grounds of Southern Serbia (Strojkovce, Šainovačke livade and Veliko Trnjane). The analysis consists of the following characteristics: width of tuber, lenth of perigon tube, lenth of exterior and interior segments of perigon, lenth of anter and pistil mark, lenth of pistil mark flaps, width of leaves, number of leaves, number and color of flowers. Using the light microscopy has enabled analysis of cross-section of leaves, as well as characteristics of the leaf epidermis. The gathered results were processed statistically. According to them, it can be concluded that there is no clear distinction between the examined population of the C. Kosaninii species.

Accepted by the Scientific Board on, ASB: 8. 10. 2014. Defended on, DE: Defended Board, DB: President: Member: Member, Mentor:

Образац Q4.09.13 - Издање 1

Documents

Univerzitet u Nišu Prirodno-matematički fakultet … bazalnoj strani gomolja i ograničenog su trajanja, ostaju od sezone rasta do faze plodonošenja nakon čega se stari gomolj