1

UNIVERSITETI I GJAKOVËS “FEHMI AGANI”

FAKULTETI I EDUKIMIT

PROGRAMI PARASHKOLLOR

PUNIM DIPLOME

TEMA: “NDIKIMI I FAMILJES NË EDUKIMIN E FËMIJËVE

PARASHKOLLOR”

Udhëheqësi shkencor: Kandidate:

Prof.Ass.Dr. Shefqet Mulliqi Edona Kaliqani

Gjakovë, 2019

2

Ky punim diplome u mbrojt më ________________, para Komisionit vlerësues në përbërje:

1. _____________________________ Kryetar

2. _____________________________ Anëtar

3. _____________________________ Anëtar

Komisioni vlerësues e vlerësoi punimin me notën: ________

Nënshkrimet e anëtarëve të komisionit vlerësues:

1. ___________________

2. ___________________

3. ___________________

Ky punim është realizuar në Fakultetin e Edukimit me qëllim të arritjes së titullit Bachelor i

Edukimit- Drejtimi Parashkollor

3

Përmbajtja FALENDERIMET ............................................................................................................................................. 6

ABSTRAKT ...................................................................................................................................................... 7

HYRJE ............................................................................................................................................................. 9

KAPITULLI I .................................................................................................................................................. 10

1.Definicioni “FAMILJE” ............................................................................................................................. 10

1.2. Familja është edukatorja kryesore dhe më e rëndësishmja e fëmijëve sepse: ................................... 11

KAPITULLI II ................................................................................................................................................. 16

2. Stilet prindërore të edukimit .............................................................................................................. 16

2.1. Stili i tolerancës .................................................................................................................................... 17

2.1.2 Stili autoritar ...................................................................................................................................... 17

2.1.3 Stili autorizues .................................................................................................................................... 18

2.1.4 Stili i injorimit ..................................................................................................................................... 18

KAPITULLI III ................................................................................................................................................ 20

3. Format e familjes ................................................................................................................................ 20

3.1. Pozicioni i fëmijës në familje gjatë gjithë histories ........................................................................... 21

KAPITULLI IV ............................................................................................................................................... 23

5. Zhvillimi themelor i fëmijëve .............................................................................................................. 23

4.1.Zhvillimi motorik ................................................................................................................................... 24

4.2. Zhvillimi i njohjes.................................................................................................................................. 24

4.3.Zhvillimi i të folurit ................................................................................................................................ 25

5.4. Zhvillimi socio-emocional ................................................................................................................ 26

4.4.1. Zhvillimi emocional ........................................................................................................................... 26

5.4.2. Zhvillimi shoqëror .................................................................................................................... 26

KAPITULLI V ................................................................................................................................................. 27

6. Roli i familjes në zhvillimin e fëmijëve dhe mardhënia e tyre me fëmijën ......................................... 27

KAPITULLI VI ................................................................................................................................................ 29

7. Edukimi bazë në familje ...................................................................................................................... 29

4

6.1. Zhvillimi intelektual .............................................................................................................................. 29

6.1.1. Zhvillimi intektual i fëmijëve në kopsht ............................................................................................ 30

6.2. Edukimi fizik ......................................................................................................................................... 31

6.3. Edukimi moral ...................................................................................................................................... 31

6.3.1. Zhvillimi moral në kopshtin e fëmijëve ............................................................................................. 32

6.4. Edukimi estetik ..................................................................................................................................... 32

6.5. Edukimi në punë .................................................................................................................................. 33

KAPITULLI VII ............................................................................................................................................... 35

7. Metodat .................................................................................................................................................. 35

PËRFUNDIMI ............................................................................................................................................... 36

LITERATURA ................................................................................................................................................ 37

5

DEDIKIM

Këtë punim diplome ua dedikoj prindërve të mi. Gjithçka që kam

arritur është meritë e juaja!

6

FALENDERIMET

Falënderime me përulësi për familjen time, e cila më ka qëndruar pranë në çdo hap të jetës.

Falënderoj nënën time e cila më ka udhëhequr gjithmonë drejt rrugës së dijes. Një falënderim

shumë special dhe gjithë mirënjohja ime i shkon udhëheqësit tim shkencor, prof.Shefqet Mulliqit

për këshillat e panumërta e të çmueshme që më ka dhënë, për konsulencën e tij të përpiktë e

profesionale, për punën e tij me të vërtetë të durueshme e të pa lodhur lidhur me korrektimet.

Falënderime u shpreh edhe kolegëve të mi që së bashku i kalum këto vite studimi.

7

ABSTRAKT

Qëllimi i këtij punimi është vetëdijësimi i familjes në rolin edukativo-arsimor. Në fazat e

hershme të fëmijërisë, familja është më e rëndësishmja për zhvillimin dhe edukimin e fëmijës.

Natyrisht një fëmijë zhvillohet përtej asaj periudhe parshkollore ose më të hershme, por familija

e tij – deri sa të vendos vetë, madje dhe më pas – është mbështetje themelore dhe më e

rëndësishme për fëmijët. Përveç familjeve, kopshtet gjithashtu luajnë një rol të rëndësishëm në

zhvillimin e fëmijës. Prandaj, bashkëpunimi midis familjes dhe kopshteve është një nga

parakushtet për zhvillimin dhe edukimin e fëmijës në kontekstin institucional. Kështu, roli

profesional i edukatorëve dhe roli i prindërve në zhvillimin e një fëmije janë shumë të ngjashme.

Kur një fëmijë shkon në një kopsht (parashkollor) edukatorët dhe prindërit bëhen bashkëpuntorë

në detyrën e përbashkët të kujdesit dhe edukimit të fëmijës. Prandaj është e rëndësishmë që

prindërit dhe edukatorët të hyjnë në një bashkëpunim me besim të madh, tolerancë, objektivitet

dhe gatishmëri për të përvetësuar kompetencat personale dhe profesionale, për të shkëmbyer

informacione rreth fëmijës. Me një fjalë, familja hap derën për pjesën tjetër të botës.

Fjalët kyçe: familja, babai, nëna, fëmijët, mësimdhënësi.

8

Unë, ___________________, me profesion Lektore, nën përgjegjësi morale dhe

materiale, më datë: _________ , jap këtë:

DEKLARATË

Me të cilën deklaroj se kam lektoruar temën e Bachelor-it me titull: “NDIKIMI I

FAMILJES NË EDUKIMIN E FËMIJËVE PARASHKOLLOR”, të kandidatës:

Edona Kaliqani.

LEKTORE

Pejë, 5.11.2019 EMRI DHE MBIEMRI

__________________

NËNSHKRIMI

9

____________

Numri i telefonit: ________ Email adresa: ____________

HYRJE

Qëllimi i këtij punimi është të përshkruaj rolin e familjes në edukimin e fëmijës, se si u zhvillua

roli i familjes dhe si u trajtuan fëmijët ndër shekuj, llojet e prindërimit si dhe rolin e edukatorëve.

Edukatori duhet të jetë i njohur me aftësitë e secilit fëmijë, dhe kjo arrihet më së miri duke

punuar me prindërit. Bashkëpunimi i prindërve me edukatoren duhet të jetë fleksibil dhe

reciprok. Fëmijët në kopshte duhet të ndjehen të dashur, të mirëpritur ndaj edukatorëve dhe

fëmijëve të tjerë në grup. Në të gjitha shoqëritë dhe kulturat prindërit iu dëshirojnë fëmijëve

ardhmëri të mirë. Prindërit duan që fëmijët t’i risin dhe edukojnë me njerëz të denjë e të

dobishëm për familjen, farefisin dhe shoqërinë. Në llojllojshmërinë kulturore në botë, ekzistojnë

dhe mendime e bindje tjera, çfarë është vlera…Gjithashtu si fëmija edukohet, mund të ketë

dallime sipas vendit dhe kulturës. Një rol të rëndësishëm në zhvillimin e fëmijës e luan dhe

atashimi apo lidhja emocionale nënë dhe fëmijë i cili fillon që nga foshnjëria, atishimi i foshnjës

me nënën e vetë apo kujdestarin bëhet i dukshëm nga muaji i gjashtë. Tashmë foshnja është e

vetëdijshme ndaj të huajve, “ Proteston” për ndarjet dhe përdor nënën si një burim rahatie dhe

bazë të sigurisë. Pas familjes fëmiju ndjen siguri me mësuesen (kujdestaren) në kopsht. Nga ana

tjetër, një atmosferë e qëndrueshme familjare dhe mardhënie ndërnjerëzore cilësore i japin secilit

fëmijë siguri, forcë dhe besim të mjaftueshëm për të ecur përpara në jetë, të lumtur me qëndrim

pozitiv ndaj të ardhmes së tyre.

Disa këshilla për prindërit:

❖ Bëhuni shembull i mësimit;

❖ Kushtoni vëmendjen që fëmijët duan;

❖ Ushtroni detyrat e shtëpisë me fëmijët;

❖ Ndihmoni fëmijët të marrin përgjegjësitë e të mësuarit.

10

KAPITULLI I

1.Definicioni “FAMILJE”

“Familja është busulla që na udhëzon, na frymëzon të arrijmë lartësi të mëdha dhe na ngushëllon

kur herë pas here biem”. – Bred Henri.

Familja përcaktohet si njësia themelore shoqërore dhe si një nga grupet më komplekse, më të

vjetra dhe më të qëndrueshme shoqërore. Familja është një institucion shoqëror dhe një

shoqërues i pandalshëm i shoqërisë njerëzore dhe ekzistencës njerëzore. Një grup shoqëror i

përbërë nga individ të lidhur me lidhje farefisnore (nga gjaku) ose marrëdhëniet martesore.

Familja është një kategori kulturore dhe historikisht e ndryshueshme sipas llojit, sturuktures dhe

funksionit. Funksioni më i rëndësishëm i një familje është të riprodhojë ose prodhojë pasardhës.

Ky funksion jo vetëm që përfshinë lindjen dhe mirëmbajtjen e mbijetesës fizike, por edhe

kujdesin për integrimin e pasardhësve në shoqëri apo kulturë. Kërkon anët shumë të ndryshme të

jetës njerëzore, dhe për këtë arsye ekzistonë një pasuri e plotë kuptimesh dhe shpjegimesh, nga

ana filozofike, sociologjike, psikologjike, edukative, sociale e deri te ato ekonomike dhe juridike.

Familja ndjek qëllimet cilësore si afërsia, zhvillimi, kujdesi dhe ndjenja e përkatësisë. Familja

është faktori më i rëndësishëm në formimin e personalitetit, ndikimi i saj është më i rëndësishëm

në ditët e para të jetës dhe është jashtëzakonisht e rëndësishme që zhvillimi normal i

personalitetit që fëmija të jetë i dashur (marrëdhënie e ngrohtë me fëmijën) dhe që fëmija të

ndjehet i sigurt. Prindërit me qëllime sistematike (duke përdorur metodat e edukimit) formojnë

karakteristika të caktuara të fëmijët. Duke analizuar një studim kombëtar të 6.600 fëmijëve të

lindur në vitin 2001. Profesori i Universitetit të Kalifornisë në Los Angelos Nil Halfon dhe ekipi

i tij kanë zbuluar se arritja e fëmijëve ndikohet shumë nga pritjet e prindërve. “Prindërit që

shohin fëmijët e tyre në fakultet, arrijnë të shtyjnë drejt këtij qëllimi, pavarësisht nga të ardhurat

11

dhe nga burimet e tjera” – thotë ai. Konkluzioni1 se prindërit duhet të kenë pritshmëri të mëdha

kur bëhet fjalë për suksesin e fëmijëve të tyre përshtatet me atë psikologjike: Efektin Pygmalion

që do të thotë “që një person arrinë arritje të larta është sepse dikush e pret atë”.

Figura 1. Bashkëpunimi i prindërve me fëmijët

1.2. Familja është edukatorja kryesore dhe më e rëndësishmja e

fëmijëve sepse:

• Fëmijët janë personalisht të lidhur me familjen dhe familja i njeh ata më së miri;

• Mësimi dhe zhvillimi i fëmijëve janë të lidhura me familje dhe përmes këtij konteksti

familjar ndërtohet baza e mësimit të fëmijës në të gjitha kontekstet tjera.

• Familja që nga lindja e fëmijës ka qenë e përfshirë në zhvillimin dhe mësimin e saj,

kështu që familja duhet të mbështetet dhe të forcohet në këtë aftësi;

• Çdo prind ja dëshiron të mirën fëmijës së tij, vetëm disa prindër kanë nevojë për më

shumë mbështetje;

1 Përfundim logjik (teorik)

12

• Programi parashkollor mund të plotësojë përvojat familjare të fëmijëve rritjes në mësim

nëse ato zhvillohen përmes partneriteteve në familje.

Një numër i madh pedagogjike dhe psikologjike kanë treguar se ndikimi edukativ i familjes mbi

fëmijën është jashtëzakonisht i rëndësishëm. Në një studim të realizuar në Francë, 80% (përqind)

e të anketuarve thanë se ishin të suksesshëm, të lumtur dhe të kënaqur dhe për këtë i detyrohen

atmosferës familjare, edukimit të familjes, ngrohtësisë familjare që ishin kontribuesit kryesor në

suksesin e tyre në jetë për atë që kishin arritur. Familja ishte dhe mbetet shkalla e parë dhe më e

rëndësishme e jetës në të cilën një fëmijë përvetëson njohuritë, aftësitë dhe zakonet e para.

Ka një ndikim të madh në zhvillimin mendor të fëmijëve, në formimin e personalitetit të tyre,

zhvillimin shoqëror dhe shëndetin mendor, kështu që vendi i tij është i pa zëvendësueshëm.

Fëmija është më i fuqishëm, kur është i lidhur emocionalisht me prindërit e tij dhe me familjen,

ai ndjen siguri dhe mbrojtje maksimale. Kjo është e natyrshme sepse familja është ambienti i

parë shoqëror në të cilin zhvillohet fëmija. Në të fëmija zhvillon personalitetin e tij dhe ajo ka një

ndikim pothuajse thelbësor mbi fëmijën. Pra sa më i ri të jetë fëmija aq më i madh është ndikimi

prindëror. Gjatë periudhës parashkollore (3-6 vjet) prindërit e mirë përqëndrohen në zhvillimin e

aftësive shoqërore të fëmijëve d.m.th duke shprehur miqësi si dhe duke qenë në gjendje të jetë i

shkathët në mjedis dhe i motivuar për të arritur rezultate. Në fëmijërinë e hershme fëmija i

referohet vetëm familjes, duke u rritur varësia nga familja zvogëlohet, por ndikimi i familjes

kurrë nuk pushon. Askush nuk mund t’i jap fëmijës mbrojtje të plotë fizike, sociale dhe

emocionale si familja. Marrëdhëniet emocionale të krijuara në familje zgjatin gjatë gjithë jetës.

Edukimi i duhur kërkon marrëdhënie harmonike, ndjenjën e bashkësisë, ndjenjën reciproke të

afërsisë, respektin dhe mirëkuptimin midis antarëve. Marrëdhënia e ngushtë familjare luan një

rol shumë të fuqishëm në tejkalimin e shumë vështirësive në zhvillimin e fëmijës. Gjithashtu,

ndjenja e sigurisë që prindi i jep fëmijës ndikon në përparimin, vendimmarrjen dhe besimin e

tij/saj tek njerëzit e tjerë. Fëmijët që kanë ndjenjën e sigurisë dhe një marrëdhënie të mirë me

prindërit e tyre, arrijnë suksese më të mëdha në shkollë, si dhe në aktivitete në të cilën ata

provojnë individualitetin e tyre. Prandaj duhet të ketë besim midis prindërve dhe fëmijëve.

Fëmijët që kanë përjetuar “kujdes të ndjeshem” ndaj prindërve të tyre në tre vitet e para të jetës,

jo vetëm që arrijnë rezultate më të mira në shkollë, por gjithashtu ata tashmë kanë një

marrëdhënie të shëndetshme dhe janë më të suksesshëm edhe në të 30-tat e tyre, sipas një

13

studimi që është bërë në vitin 2014 që ka përfshirë 243 njerëz të lindur në varfëri. Prindërit që

ofrojnë “kujdes të ndjeshëm për fëmijët”2 reagojnë shpejt dhe në mënyrë të duhur ndaj sinjaleve

që fëmija i tyre i dërgon, duke krijuar një bazë të sigurt që e lejon atë të eksplorojë botën.

Kerol Dvek, një psikolog në Universitetin Stanford, ka zbuluar gjatë dekadave që fëmija (dhe të

rriturit) mendojnë për suksesin në dy mënyra. Përpjekja për sukses dhe shmangia e dështimit me

çdo kusht është një mënyrë për të ruajtur vetëdijen për të qenë të zgjuar ose të aftë. “Qarku i

rritjes mendore”, nga ana tjetër, bazohet në sfida dhe nuk e konsideron suksesin si një provë jo të

intelegjencës, por një trampolinë që forcon angazhimin tonë për zhvillimin dhe shtytjen e kufijve

të aftësive tona. Ky ndryshim bazohet në të kuptuarit ndikimin e vullnetit me aftësitë tona, dhe

kjo përsëri ka një efekt të thellë të fëmijët. Nëse iu thoni atyre që ata kanë bërë mirë testin për

shkak të intelegjencës së lindur, ata do të zhvillojnë një “qark të përhershëm mendor”. Nëse ata

mendojnë se kanë pasur sukses për shkak të përpjekjes që ata vendosin, ata do të zhvillojnë një

“qark të rritjes mendore”.

Një seri studimesh kanë treguar se sa një emër mund të ndikoj në suksesin në jetë – nga puna që

bëjmë, drejt zakoneve të konsumatorit. Emrat e njerëzve të cilët shpesh janë të lehtë për tu

shqiptuar kanë një karakter më të suksesshëm, tregojnë hulumtimet. Siç u përmend më lartë,

marrëdhëniet harmonike dhe emocionet pozitive midis antarëve të familjes janë shumë të

rëndësishme për zhvillimin normal të fëmijës. Këto marrëdhënie i bashkojnë prindërit dhe

fëmijët dhe e ndërtojnë besimin. Kur fëmijët besojnë tek prindërit e tyre, atëherë ndikimi

prindëror është i fortë, sepse fëmijët i respektojnë prindërit duke i pranuar ata si autoritet dhe së

bashku me ta ata dëshirojnë të zgjidhin problemet e jetës. Në familje themelet e zhvillimit të

personalitetit janë hedhur dhe fëmija përgatitet për jetë dhe punë, vendin ku ndërtohet dhe

formohet secili nga ne. Mënyra se si sillemi dhe ajo që bëhemi në jetë varet shumë nga familja,

nga kemi ardhur dhe ku jemi rritur. Marrëdhëniet me prindërit, motrat, vëllëzërit dhe në

përgjithësi me tërë familjen, shpesh janë marrëdhëniet më intime që kemi në jetë. Megjithëse më

vonë takojmë shumë miq të afërt, partner dhe kolegë me të cilët ndajmë jetën, rëndësia dhe

ndikimi i familjes mbetet gjithmonë më i rëndësishëmi. Marrëdhëniet familjare janë një model i

marrëdhënjeve që fëmija krijon me të tjerët, të mësuarit të jepin dhe të merni brenda familjes

është një kënaqësi ose pakënaqësi e mëvonshme në fushat e martesës, prindërimit,

2 Kur fëmija mëson gjëra të reja nga prindërit , mund të mësoni duke e shetitur dhe duke parë gjëra të reja në natyrë, duke i lexuar libra.

14

karrierës…Jeta familjare luan një rol të rëndësishëm në zhvillimin e personalitetit. Qëllimet që

vendosim për veten në jetë varen nga kombësia dhe cilësia e jetës që kemi në familje. Fëmijët që

rrjedhin nga familje të arsimuara dhe të vlerësuara kanë një dëshirë më të madhe për të mësuar,

dhe fëmijët që vijnë nga familjet me sportist të suksesshëm tregojnë një interes të madh për

trajnimin në fushën e sportit. Prishjet e marrëdhënjeve familjare më së shpeshti formojnë tek

fëmijët më pak besim, dhe që presin probleme dhe vështirësi nga jeta.

Si ndikon dashuria prindërore tek fëmijët

• Ata janë më të lumtur

• Fëmija është i sigurt në veten e tij (ndërtim i vetëvlerësimit)

• Është në gjendje të krijojë marrëdhënie më të mira me njerëzit e tjerë

• Ka një vështrim më pozitiv mbi jetën dhe vështron jetën me entuziazëm

• Gati për të provuar dhe përjetuar gjëra të reja

• Fëmija do të jetë më i vëmendshëm ndaj fjalëve prindërore

• Qortimet dhe parandalimet bëhen të tolerueshme dhe fëmija e di që është i dashur.

“Dashuria prindërore për fëmijët, përmban fuqinë e veprimit edukativ. Dashuria është një lëvizje

jo vetëm për prindërit në përkujdesin e tyre të përkushtuar dhe të pa kufishëm për fëmijët, por

edhe që fëmijët të përmbushin kërkesën e prindërve të tyre, të pranojnë të rregulla të ndryshme

të jetës, edhe sikur të ishte një dhunë e caktuar për personalitetin e tij, edhe nëse ata tejkaluan

kufijtë e arsyetimit racional dhe përvojës së tyre jetësore”.

Psikologu Sigmund Frojd (1856-1939) theksoi rëndësinë e dashurisë prindërore për zhvillimin e

një fëmije dhe parandaloj për pasojat e rënda për zhvillimin e një personaliteti të tërë, kur prindi

nuk e merr përsipër fëmijën sa duhet në moshë të re. Nikola Rot, jep shpjegimin e mëposhtëm:

“Fëmijët me familje me besim të ndërsjelltë, dashuri dhe miqësi dhe midis prindërve të njëri-

tjetrit poashtu edhe ndërmjet prindërve dhe fëmijëve, ka më shumë të ngjarë të jenë të rritur me

tipare (me ndjenjën e pavarsisë, vetbesimit, ekuilibrit) sesa fëmijët nga familjet në të cilat ka

konflikte dhe korniza të shpeshta dhe në të cilat nuk ka dashuri dhe kujdes të mjaftueshëm për

fëmijën”.

Fëmija ndërton qëndrimet e tij personale ndaj botës përmes mësimit të vazhdueshëm.

Psikoanalistët përpiqen të tregojnë se familja nuk është vetëm një institucion përmes të cilës

15

realizohet socializmi në atë mënyrë, duke treguar që familja vepron për të adaptuar norma

shoqërore, familja është faktori i cili varet për norma sociale, poashtu është familja faktori

kryesor për përsonalitetin e fëmijës.

Funksioni më i rëndësishëm në edukimin e një fëmije i përket familjes për këto arsye:

• Cili është ndikimi i familjes në radhë të parë

• Çfarë funksioni formon në vitet më të hershme të personalitetit

• Cili është ndikimi i tij më i qëndrueshëm

Familja ka detyrë shumë të rëndësishme edukative, që atë ta përfundon me sukses duhet të

plotësohen kushtet e mëposhtme:

- Pjekuria mendore dhe morale e prindërve dhe gadishmëria e tyre, si dhe aftësia e caktuar për

t’u përfshirë në procesin edukativ. Lidhja emocionale e një fëmije ndaj prindërve dhe antarëve të

tjerë të familjes buron nga ndjenja që fëmija të jetë anëtar i dëshiruar i familjes, t’i përkas asaj

dhe të jetë në gjendje të gjejë mbështetje tek ajo: Marrëdhëniet të harmonizuara midis anëtarëve

të familjes, aftësitë për të zgjidhur problemet familjare në bashkëpunim të ndërsjellët, duke lënë

hapsirë të mjaftueshme për zgjedhjen e lirë dhe zhvillimin e pavarësisë individuale.

- Funksionimi kryesor i familjes është që t’i siguroj fëmijës ndjenjën e sigurisë dhe

besueshmërisë i cili është i favorshëm për të dhe përkrahës ndaj tij, gjë që do t’i ndihmojë atij të

zhvilloj njohuritë, aftësitë, qëndrimet dhe sjelljet e nevojshme si një i rritur dhe për të dhënë

kontributet produktive për veten e tij, familjen, komunitetitn dhe shoqërinë.

16

KAPITULLI II

2. Stilet prindërore të edukimit

“Për të mësuar fëmijën tuaj me njohuri, nuk duhet me forcë, por me lojë” – Platoni.

• Stili i edukimit paraqet dy elemente të prindërimit: pranimin (ngrohtësin) dhe kontrollin.

Pranimi (ngrohtësia dhe mbështetja) kupton përpjekjen e prindërve për të zhvilluar një

fëmijë me një përsonalitet të pjekur, vetëdijshëm, pohues, duke siguruar mbështetje,

duke përfshirë në mënyrë aktive në aktivitetet e tij/saj, duke njohur nevojat e tij/saj dhe

kërkesave u përgjigjen në mënyrë të duhur ndaj tyre. Kontrolli u referohet detyrave që iu

japin fëmijëve tuaj për t’i integraur ato/ata në familje dhe shoqëri me kërkesat e tyre në

fund, si dhe kontrollimi i impulseve të fëmijës. Studimet e shumta kanë ekzaminuar

ndikimin e praktikave edukative të prindërve në sjelljen e fëmijëve. Përkatësisht familja

dhe mbi të gjitha prindërit ose edukatorët, ndikojnë në formimin dhe zhvillimin e

personalitetin e fëmijës, sjelljen dhe mënyrën e shikimit të botës. “Përsonat që arrijnë

rezultate të larta shkencore vijnë nga familje që janë të bashkuara dhe të përqëndruara

ndaj fëmijëve si dhe lidhja prind-fëmijë është e fortë, rezulton në një nivel të lartë

motivimi për të arritur sukses”. Prindërit formojnë sjelljen e fëmijës së tyre duke i

mësuar atij rregulla dhe normat e sjelljes. Përveq kësaj, secili prind ka stilin dhe mënyren

e tij të sjelljes ndaj fëmijës. Bazuar në këto kritere, përcaktohen kater stile edukative:

1. Tolerant

2. Autoritar

3. Autoritativ

4. Neglizhenca

17

Figura 2. Stili autoritar i nënës me fëmijën e saj

2.1. Stili i tolerancës

Stili i tolerancës shprehet nga prindërit me vlera të ulta në dimensionin e kontrollit dhe vlera të

larta në përgjithësi. Ata përpiqen që të pranojnë dhe mbështesin impulset, dëshirat dhe veprimet

e fëmijës së tyre dhe nuk e ndëshkojnë atë. Ata janë të ngrohët dhe të dashur për fëmijën dhe

vendosin pak kërkesa dhe rregulla. Përpiqen të përdorin arsyen dhe udhëheqjen e fëmijës pa

shfaqur fuqi. Në stil edukimi që sjell mendime, edhe nëse tingëllon paradoksale “strehimi” i një

fëmije impulsiv, rebel, refuzues, i pa pjekur dhe me probleme psikologjike

2.1.2 Stili autoritar

Prindërit me stil autoritar janë kërkues por me vlera të ulta në dimensionin e ngrohtësisë. Ata

kërkojnë, formojnë kontrollojnë dhe vlerësojnë sjelljen dhe qëndrimin e fëmijës sipas një grupi

standardesh që janë zakonisht absolute. Ata vlerësojnë bindjen dhe favorizojnë masat ndëshkuese

dhe shtrënguese për të formuar vullnetin e fëmijës dhe veprojnë sikur nuk e kanë këtë qëllim.

Një stil autoritar mund të kontriboj për të pasur një fëmijë armiqësor, të konfliktit, të pa qëndruar

18

2.1.3 Stili autorizues

Prindërit që arrijnë një ekuilibër midis reagimit të lartë dhe kërkesave janë prindër autorizues.

Ata ofrojnë mbështetje për fëmijën dhe inkurajojnë shpatullën verbale në të. Të zbulojnë

arsyetimin për vendimmarrjen dhe të inkurajojnë kundërshtimin ndaj konforizmit. Aktivitetet e

ndryshme drejtohen kryesisht nga fëmijët në mënyrë racionale, do të thotë ata zbatojnë kontroll

të drejtpërdrejt me fëmijët, për të mos i kufizuar, por ata gjithashtu vendosin standarde për

sjelljen e ardhshme. Ata përdorin arsyen dhe fuqinë dhe nuk i mbështesin vendimet e tyre në

kontekstin grupor ose dëshira individuale të fëmijës. Nuk ka nevojë që fëmijët e tyre të jenë të

sigurt, me përgjegjësi shoqërore dhe bashkëpunuese. Një stil autoritar kontribon në zhvillimin

dhe formimin e një personi energjik, miqësor, i sigurt, i vetëbesuar dhe i realizuar.

2.1.4 Stili i injorimit

Stili i neglizhencës zbatohet nga prindërit që kanë vlera të ulta në të dyja dimensionet, ata nuk

janë të kujdesshëm për fëmijët e tyre dhe nuk janë të interesuar për aktivitetet ose interesat e tyre.

Një pjesë e tyre u përkasin kategorive të “përziera” d.m.th është rezultat i kombinimeve të

ndryshme, me mundësi që një prej stileve të mund të mbizotrojë.

Stili autoritar – fëmija konflikues, irritues, i pa kënaqur dhe i pa qëndrueshëm. Fëmijë të tillë

janë depresiv shfaqin lehtësisht mërzinë dhe armiqësinë.

Stili autoritativ – Fëmija është i sigurt, i gëzuar, i orientuar drejt qëllimit dhe drejt arritjeve. Për

fëmijë të tillë, kursi i zhvillimit është i rregullt, i përgjegjshëm nga shoqëria i gatshëm për të

bashkëpunuar dhe punuar me fëmijët dhe të rritur.

Stili i tolerancës – Një fëmijë është implusiv, rebel dhe nënbesues. Fëmijë të tillë janë të rrallë

dhe agresiv, veprojnë si “boss”. 3 . Ata tregojnë pavarësi të ulët, realizim të dobët në kryerjen e

detyrave dhe mungesë vetëkontrollit.

3 Fëmijë që duan të jenë gjithmonë në qendër të vëmendjes

19

Stili i prindërimit – Ndryshon në varësi të zhvillimit të fëmijës, karakteristikat e temperamentit të

një fëmije mund të ndikojnë në stilin e sjelljes së prindërve, p.sh prindërit e një fëmije hiperaktiv

mund të marrin një stil të sjelljes tejet kontrollues. Më poshtë do të shpjegoj tipologjinë e

fëmijëve si një reagim ndaj stileve të prindërimit.

Tipologjia e fëmijëve:

❖ Një fëmijë rebel përshkruhet si një fëmijë me një prirje dominues për të

kundërshtuar autoritetin, të ngrihet kundër normave të vendosura të konventave

dhe të theksoj shpesh në një mënyrë agresive, qëndrimin e tij pa mar parasysh

nevojat e pales tjetër.

❖ Një fëmijë bashkëpunues konsiderohet i lehtë për tu rritur, i gatshëm për të folur

dhe ushqyer. Një fëmijë i tillë nuk i mohon rregullat dhe normat edhe është i

gatshëm të flas, të negocioj dhe të bëj kompromis.

❖ Një fëmijë pasiv shpesh konsiderohet shembullor, dhe ndërsa në një mënyrë

mahnitëse të pa harrueshme ata shpesh janë tejkalimi i normave dhe prirjeve

shumë të mëdha. Është sukses i mirë edukues.

❖ Një fëmijë me porosi kërkon shtyerjen në një urdhëri kur ai/ajo kryen një

veprimtari tjetër (lojë) dhe më pas e kryen. Në të kundërten fëmija i bindur nuk

është një sukses edukativ, por një rrezik i mundshëm për probleme zhvillimore,

të tilla si mbipesha, depresioni ose frika për të krijuar sjellje të reja.

Stili i prindërimit ka ndikim më domethënës në jetën e një fëmije si burim dashurie, dhe sjell

siguri në vitet e herëshme të fëmijës. Puberteti është shpesh shumë stresues si për prindërit ashtu

edhe për fëmijët. Psikologjia zhvillimore mbështet prindërimin si zgjedhje për edukimin e

adoleshencës. Sepse shoqërohet me zhvillimin e shëndetshëm të adoleshencës dhe godet një

ekuilibër midis lidhjes dhe mbështetjes dhe kontrollit të duhur prindëror të sjelljes së

adoleshencës dhe një atmosferë e tillë rrit pavarësin e tyre brenda kufizimeve prindërore,

udhëzimeve dhe rregullave. Hulumtimet tregojnë se adoleshentët janë në rrugën e moshes

madhore duke pasur rregullime të shumta zhvillimore, duke përfshirë zhvillimin biologjik,

emocional, njohës dhe social.

20

KAPITULLI III

3. Format e familjes

Në varësi të kritereve,mund të dallohen llojet e mëposhtme të familjes:

- Familja tradiconale- ku rolet ndahen sipas gjinisë dhe moshës. Në një familje të tillë ju e

dini saktësisht pozicionin dhe rolin që kanë anëtarët e familjes mashkullore, dhe çfarë të drejta

dhe detyra kanë .- Patriarkale-mbështetet në autoritetin suprem të pakrahasueshëm të babait të

"kryefamiljarit", në një familje të tillë autoritetin më të lartë ka një baba që merr të gjitha

vendimet dhe fjalët e tij kanë detyrime.

-Familje galitare (demokratike) - ku shpërndarja e roleve midis gjinive dhe brezave është në

përputhje me aftësitë e antarëve të saj.

-Matrilinear-domethënë një familje ku farefisin e llogarit nga nëna.

-Prilinear në të cilën prejardhja e familjes drejtohet nga babai dhe pasardhësit e tij meshkuj.

-Bilaterale-farefisnija llogaritet në të dyja palët.

-Familjet bërthamore-përbëhet nga prindërit dhe fëmijët. Kjo formë e familjes është

karakteristikë e kohës moderne.

-Familje e zgjeruar-përbëhet nga prindërit të afërt dhe të afërm të tjerë që jetojnë nën të

njejtën çati dhe në një familje të përbashkët.

-Plotësisht-kjo është për një familje të përbërë nga bashkëshortët dhe fëmijët.

-I paplotë -kjo është një familje në të cilën një bashkëshort-prind është i zhdukur(për shkak të

divorcit,vdekjes ose arsyeve të tjera).

-Të integruar-është një familje ku ekziston një lidhje e fortë e antarëve të familjes, ku

ekziston një ndjenjë e madhe dashurie.

-Karakter i shpërbërë -është largimi i antarëve nga njëri-tjetri, në mungesë të vlerave dhe

qëllimeve të përbashkëta, ftohjes emocionale dhe indiferencës. Për një familje të tillë mund të

21

themi se nuk ka asnjë lidhje të thellë emocionale ndaj antarëve të familjes, kështu që antarët e

saj ndjehen të vetmuar dhe kanë frikë të besojnë njëri-tjetrin, dhe të gjejnë një mënyrë për

të dalë nga kjo situatë në familje tjetër ku ka atë ndjenjën e sigurisë të rreme.

3.1. Pozicioni i fëmijës në familje gjatë gjithë histories

-Prindërit kanë ekzistuar që nga vetë njeriu. Qysh nga koha e lashtë ,qëndrimi ndaj fëmijëve

është formuar brenda bashkësisë njerëzore, në varësi të traditës së tij por edhe nga fuqia

ekonomike dhe edukimi i tyre ka ndryshuar gjatë shekujve. Shumë vizita nga Egjipti i lashtë

tregojnë një lidhje të çuditshme për fëmijët në jetën familjare. Faraonët janë plotë motive që

shprehin dashuri për fëmijët përkëdhelje, përqafime, puthje, të shprehurit e dashurisë për

pasardhësit ishte karakteristika e marrëdhëniës së tyre me fëmijët. Trajnim për jetën shoqërore.

Grekët ishin prindër të kujdesshëm, të cilët i donin fëmijët e tyre, gjetën kënaqësi të madhe për

ta.

Romakët vlerësojnë shumë fëmijët, ata e shohin fëmijën si një krijesë që duhet të drejtohet

dhe mësohet nga një moshë e re. Ndërsa në kulturën antike hebrenjt e vjetër, që ishin prindër

përpiqeshin t’i bëjnë fëmijët e tyre të kënaqur, duke marr parasysh nevojat e tyre për lojë dhe

argëtim si dhe pranimin e papjekuris së tyre, por aty ku pasardhësit meshkuj kishin një rrënjë të

madhe.

Në mesjetë fëmijët i përfshinë shumë herët në jetën e të rriturve. Ata duhej të punonin në

fusha, në puntori artizanale dhe më vonë në industri. Prindërit nuk ju kushtonin vëmendje

shumë të veçantë fëmijëve. Familjet mesjetare nuk e mohonin besnikërin, diturinë por

shoqëronin fëmijën dhe as nuk i kontrollonin këto procese. Sistemi shkollor nuk ekzistonte dhe

fëmija i vogël shihej me ndjenjën siperfaqësore si diçka të vogël qesharake, si "majmunët" që

janë interesantë dhe argëtues.

Në shekullin e XVIII mendimtarët domëthënës-Dzon Lok, Zan Zak Ruso, Pestaloci thanë se

vëmendje e veçantë i kushtohet rritjes së fëmijëve. Ndërsa shekulli XIX karakterizohet nga

ashpërsia maksimale prindërore dhe bindja ndaj fëmijëve, nevojat janë lënë pas dore dhe

impunohet vullneti i prindërve. Prindi duhet të "shpëtoj" shpirtin e fëmijës nga impulset dhe

dobësit e brendëshme. Shekulli XX karakterizohet nga interesimi i madh për fëmijët dhe

22

zhvillimin e tyre. Psikoanalistja Frojdova, ka një rëndësi të veçantë për kujdesin dhe rritjen e një

fëmije, fazat e zhvillimit seksual dhe studimi i strukturës së personalitetit, ku vërehet kënaqësi

maksimale, mungesa e kontrollit pavendosmëria dhe pasiguria e prindërve.

Në shekullin e ri, fëmija bëhet një anëtarë gjithnjë e më i rëndësishëm i familjes, bëhet një

qendër emocionale dhe sociale për mbledhjen e antarëve të familjes dhe merr rëndësi si boshti i

marrëdhënieve familjare. Përgatitja e fëmijës për shkallë po bëhet pjesë e jetës së përditshme.

Edukimi parashkollor po bëhet një proces shumë i rëndësishëm. Po ashtu është bërë e zakonshme

që prindërit të marin pjesë në përgjegjësitë e fëmijve të tyre në shkollë, shpesh prindërit

këshillohen me edukatoret se si t’i ndihmojnë fëmijës së tyre, se si të mësojnë.

23

KAPITULLI IV

5. Zhvillimi themelor i fëmijëve

"Fëmijët tanë"- kjo është epoka jonë. Edukimi i duhur është epoka jonë e lumtur: "Edukimi i keq

fatkeqësia jonë e ardhshme, XXXX tanë, fati ynë përpara njerëzve të tjerë, përpara gjithë botës".

- Maria Montesori. Gjashtë vitet e para të jetës së një fëmije janë periudha më intenzive në

zhvillimin e dashurisë, vëmendjes, gjendja mendore dhe fizike të fëmijës. Se si fëmija do të

zhvillohet dhe çfarë lloj përsoni do te bëhet n’varet nga periudha e ngjizjes deri në moshën

gjashtë vjeç. Atëherë sistemi nervor, qarkullon dhe gjithë sistemi trupor zhvillohet gjatë pjesës

tjetër të shtatzanisë, ndërsa drejt fundit të fëmijës rritet tensioni muskulor, zhvillimi i organeve

shqisore, motorike dhe refleksi. Për këtë mund të konkludojmë se foshnja ende zhvillohet në

barkun e nënës pas lindjes. Pas lindjes së fëmijëve, nevoja më e rëndësishme për një fëmijë është

dashuria, kujdesi, siguria, vëmendja, njohja, të folurit dhe zhvillimin emocional, të cilin do të

shkruaj më poshtë.

“Një i sapo lindur dhe gjatë viteve të para të jetës nuk do të kishte pothuajse asnjë shancë për të

mbijetuar nëse mbijetesa e tij varet nga aftësitë e tij. Tashmë në lindje, sjellja e tij nuk është e pa

qëllimt dhe e ç’organizuar. Ata kanë ritme popullore të veprimtarisë që krijojnë modele dhe

gadishmëri, ushqyerje dhe lëvizje. Qysh në moshën e re, ai eksploron dhe kontrollon mjedisin e

tij duke shikuar, thithur, qarë.

Sjellja e tij ka për qëllim kryesisht arritjen e një gjendje të "kënaqësisë së plotë".

"Kushtet optimale për zhvillim përfshijnë mjedisin material (hapsirën, objektet, lodrat, lëvizjen,

tingujt, muzikën, fjalimin), dhe mjedisin shoqëror (kontakti fizik, marrëdhëniet emocionale ,

disponueshmëria e të rriturve dhe të mësuarit)

"Si zhvillim kuptojm sekuencat e ndryshimit të tipareve, aftësitë dhe sjellja e fëmijës me anë të të

cilave ajo ndryshon dhe bëhet me e madhe dhe më e aftë", më e adoptushme etj.

24

4.1.Zhvillimi motorik

“Periudha e herëshme e fëmijës shënohet nga një zhvillim shumë intensiv i aftësive motorike,

veçanarisht në fushën e kordinimit të lëvizjes së tërë trupit. Kjo veprimtari e fëmijës gradualisht

zvogëlon nocionin e trupit të vetë dhe marrëdhëniet me hapsirat. Në adoptimin e veprimtarive

motorike, fëmija ndjek ligje të caktuara-nga forma themelore te lëvizjes, të cilat pasurohen

përmes stërvitjes, deri te zhvillimi i aftësisë për të ndryshuar që lidhet me format e tjera të

veprimatrisë motorike”.

Aftësitë motorike janë shumë të rëndësishme për zhvillimin e mëtujetshëm të fëmijës. Kur flasim

për aftësi motorike mund t’i ndajm ato në dy grupe, motorika e imët dhe e trashë, motorika e

imët përfshinë lëvizjen e duarve, gishtërinjëve, syrit, buzëve dhe fytyrës, ndërsa motorika e

trashë përfshinë aftësi: kapja e objekteve me dy duart, kapja objekteve me njërën dorë, lidhja e

këpucëve, mbajtja e stilolapsit apo gërshërëve etj. Baza motorike varet nga zhvillimi i trurit dhe

zhvillimi i muskujve. Ajo vrehet menjëherë pas lindjes në pozicion të foshnjës se si e kthen

kokën, pastaj ngritjes së saj. Arritja e uljes dhe ecjes duhet kohë deri në vitin e parë të jetës,

fëmija adoptohet me qëndrim të duhur dhe me hapat e parë, dhe në fazën e tretë të moshës

parashkollore tregon aftësit e tij personale motorike.

4.2. Zhvillimi i njohjes

Zhvillimi i njohjes i referohet proceseve mendore me të cilat një fëmijë përpiqet të kuptoj dhe

përshtatet me botën përreth tij\saj. Këto përfshijnë funksionet që ndodhin në diskriminimin

vizual, manipulimin, vëmendjen, aftësinë për të kuptuar, këmbëngulja dhe marrëdhëniet midis

artikujve, zgjedhja e problemeve dhe konflikteve, mimikat etj. Ndihmon fëmijën të zhvillojë

aftësitë për tu njohur me objektet dhe fenomenët që e rrethojnë atë.

Zhvillimi i njohjes ndodh gradualisht përgjatë jetës, duke filluar nga operacione të thjeshta deri

me komplekse mendore ose zgjidhje e problemeve. Fëmija më së shpeshti mëson dhe zhvillon

aftësi njohëse përmes sjelljes mjedisore. Psikologu edhe filozofi zvicran Piaget dallon dhe

renditë katër periudha kryesore të njohjës në varësi të moshës së fëmijës.

25

❖ Periudha e parë është sensorizuese (nga 0-2vjeç) dhe fillon me lindjen e një fëmije dhe

përfundon me shfaqjen e të folurit. Në këtë periudhë fëmija mëson reflekset, fillon të

zhvillojë inteligjencën duke rregulluar reflekset në mjedis, fillon të kuptojë ndryshimet e

mjedisit (botën e jashtme, shenja, simbole), dhe zgjedh problemet me prova dhe përmes

gabimeve.

❖ Periudha e dytë është paraoperative (nga 2-7 vjet) dhe përfshinë mendimet

parakonceptuale, simbole, fjalë dhe numra.

❖ Periudha e tretë është periudha e operacioneve konkrete (nga 7-12 vjet) një formë e

intelegjences në të cilën operacionet mendore mundësojnë zgjedhje logjike të problemeve

por vetë më objekte specifike.

❖ Periudha e katërt është një periudhë e operacioneve zyrtare (prej 12 vjetësh) ku një formë

e inteligjecës në të cilën operacionet mendore të nivelit më të lartë lejojnë arsyetimin

logjik në lidhje me ngjarjet abstrakte dhe hipotetike dhe jo vetëm me objekte specifike.

4.3.Zhvillimi i të folurit

“Fjalimi është aktiviteti më i lartë psikik i një personi, i cili i mundëson atij të përcjell njohuri,

ndjenja, nevoja dhe mendimet e njerëzve të tjerë përmes shenjave dhe simboleve. Simbolet

themelore janë simbole në të folur njerëzor,dhe funksioni më i rëndësishëm është komunikimi.”

Piget-rëndit disa faktorë për zhvillimin e fjalës:

❖ Statusi social-ekonomik në familje që citon prindërit si një model të të folurit dhe ato me

një status të lartë do të mundësojnë zhvillimin më të suksesshëm të të folurit.

❖ Shkalla e inteligjencës varet kur fëmija do të fillojë të flasë.

❖ Gjinia e fëmijës tregon përparimin në të folur, e cila është më e dukshme së pari te vajzat.

❖ Dy gjuhësia e cila më parë konsiderohej si bllokadë, tani është e dëshirueshme.

❖ Binjakët më shpesh mbetën pas peshës së fjalive dhe ritjes së fjalorit.

26

5.4. Zhvillimi socio-emocional

Zhvillimi emocional dhe shoqëror janë ndër elementet më të rëndësishme që ndikojnë në

zhvillimin e një fëmije të pjekur dhe të përgjegjshëm. Në të vërtetë, dashuria, ngrohësia,

emocionet, temperamenti janë thelbësore për zhvillimin e duhur.

4.4.1. Zhvillimi emocional

Zhvillimi emocional i fëmijës fillon të përfshijë vendin dhe aktivitetet e qëllimshme të fëmijës

dhe mënyrën se si fëmija sillet me ta. Reaksionet e fëmijës janë të lidhura ngushtë me ndjenjat e

tij\saj. Ajo që fëmija do të ndjejë për veten e tij varet nga reagimet e atyre që i pëlqejnë më

shumë. Zhvillojnë një vetë imazh pozitiv dhe vetëvlerësim, emocionet përfshijnë marrëdhëniet e

një individi, ose ngjarje, një gjendje mendore të njohur dhe shprehje emocionale.

5.4.2.Zhvillimi shoqëror

Zhvillimi shoqëror i fëmijës fillon menjëherë pas lindjes është shumë i rëndësishëm, si bazë që

arrihet përmes lavdërimeve dhe komenteve nga mjedisi, si dhe nga krahasimi me fëmijët e tjerë

dhe karakteristikat e tyre. Zhvillimi shoqëror drejtë mjedisit sipas Simumoic zhvillohet në tri

faza. Faza e parë, përshkruan se si e “verbër”për fëmijët e tjerë, sepse fëmija nuk i përcepton

fëmijët e tjerë por i sheh si një objekt. Faza e dytë, fillon në moshën gjashtë muajsh kur fëmija

fillon të kuptojë fëmijët me sjelljen e tij dhe pas një viti fillon faza e tretë në të cilën fëmija është

i vëtëdijshëm për pranimin e fëmijëve të tjerë. Të rrethuar nga prindër të ngrohët ato do të kenë

kompetenca sociale më të zhvilluara dhe kështu do të kenë një shkallë më të lartë

shoqërueshmerie, e cila nga ana e saj e bën më të lehtë për tu bërë miq dhe për t’u bindur ligjeve

dhe rregullave të mjedisit. Doli që fëmijët më kompetenca shoqërore që shoqëroheshin me

bashkëmoshatar pa i imponuar kërkesa të caktuara, ndihmuan ndjenjat e të tjerëve dhe ishin në

gjendje të zgjidhnin vetë prolemet e tyre , u diplomuan më shpesh në kolegj dhe morën një punë

me rrogë 25 vite më parë sesa fëmijët me shoqëri organike shoqërore. “Hulumtimi i babait

dëshmoi se më e mira që mund të bëjë për të përgatitur fëmijët për një të ardhme të shëndetshme

është t’i ndimojmë ata të zhvillojnë aftësi sociale dhe emocionale”, tha Kristin Subert, drejtor

programi në fondacionin “Robert Vud”, i cili e donacionoi studimin.

27

KAPITULLI V

6. Roli i familjes në zhvillimin e fëmijëve dhe mardhënia e tyre

me fëmijën

-Roli i familjes ndryshon gjatë fazave të ndryshme të ciklit jetësor. Roli i prindit në jetën e

fëmijës së tij është që të lërë të zhvillohej, inkurajohet, motivohet, të mbështesë dhe më në fund

të jap shumë dashuri, sepse suksesi pa dashuri nuk ekziston.Një fëmijë nuk është i lumtur sepse

prindërit kanë qëndrueshmëri financiare, por kur prindërit i japin shumë dashuri, siguri,

stabilitet, dhe duke e motivuar që ata do të kenë sukses. Mardhëniet e mbushura me dashuri,

përqafime dhe vëmendje mes prindërve dhe fëmijës janë baza për zhvillimin e shëndetshëm të

trurit, dhe veçanarisht kërkoin informacione dhe janë të hapur me njerëz, kjo shpejton zhvillimin

e tyre, sepse fëmija kureshtar është i etur për të dëgjuar, parë, mësuar dhe duke zgjëruar kështu

aftësit e trurit dhe duke lejuar atë të merë sa më shumë informacione. Fëmija kurioz përpunon

shpejtë informacionin e marrë sepse truri i tij dëshiron të marë më shumë informacione. Cilësia

e partneriteteve baba-nënë është e lidhur me cilësin e lindjes. Baballarët japin kontributin më të

madh përmes lojës. Në lojë me fëmijët baballarët përqendrohen në lojën fizike (hedhja, kërcimi,

sportin). Mbrojtja dhe mbështetja nga babai formojnë bazën e ndjenjave të nënës të

vetëpërshtatshme në rolin e prindërimit. Fëmijët që asnjëherë ose rrallëherë nuk kanë probleme

me antarët e tyre është aty ku fëmijët marrin dashurinë e të dy prindërve dhe veçanarisht të

baballarëve. Prindërit kanë një aleanc të lulëzuar me njëri-tjetrin dhe një autoritet të veçantë mbi

fëmijën. Komunikimet janë të qarta dhe të hapura dhe problemet nuk justifikohen ose zgjidhen.

Roli i të riturve është të krijojë mundësin për pjesmarje të përbashkët, në të cilën fëmijët do të

fitojnë përvoja shumë të rëndësishme për zhvillimin dhe mësimin e tyre, dhe të mbështesin në

menyrë aktive mirëqenien dhe zhvillimin e fëmijës. Të rriturit dinë të planifikojnë, vëzhgojnë,

dhe të dëgjojnë se si bëjnë pyetje, të kuptojnë idetë e fëmijëve mundësi për të zbuluar dhe

mësuar. Suksesi në shkallë nuk është vetëm i fëmijës por edhe i prindit. Nuk ka fëmijë të keq, të

pashembull por ka prind që nuk i ka dhënë fëmijës një shanc për të zhvilluar potencialin e tij dhe

për ta shfrytëzuar sa më shumë. Familja është një faktor i rëndësishëm që ndikon në edukimin

fëmijëve.

28

Këto qëndrime mund të jenë:

Mosmarveshia e prindërve-shkakton sjellje të pasigurt të fëmijës.

➢ Qëndrim shumë i urtë-formon një fëmijë të llastuar që është shumë i pasigurt në thelbin

e tij

➢ Qëndrimi tepeë i rrept-fëmija bëhet i pa sigurt, i frikësuar, pengohet në zhvillimin e

inciativës dhe pavarësisë

➢ Qëndrim tepër mbrojtës-fëmija është ndrojtur, i pasigurt dhe i revoltuar

➢ Qëndrimi i ftohët dhe i painteresuar-reflektohet në munges dashurie prindërore dhe

fëmija është agresiv dhe ndjen nevojën e shkatërimit

➢ Qëndrimet e prindërve të mbingarkuar-mungesa e dashurisë nga prinëdrit për shkak të

preokupimit të tyre me punën e dhe kalojnë pak kohë me fëmijët e tyre.

Prindërit duhet të kenë një qëndrim pozitiv ndaj fëmijëve të tyre që ata të fitojnë besimin për

zhvillimin e një porsonalitetit pozitiv.

Humori dhe optimizmi i mirë i prindërve kanë një rëndësi të madhe në edukimin sepse:

➢ Pohon dashurinë e fëmijës

➢ Krijon sigurinë që fëmija të mbrohet

➢ Lejon fëmijën të largojë mendimet e pakënëdshme

➢ E bënë të jetojë se bashku me një familje të këndëshme dhe të dëshirueshme

➢ Lejon që fëmija të veprojë në mënyrën spontante dhe natyrale përpara prindërve

Faktorët që ndikojnë më shumë në shfaqjen e sjelljes problematike në jetën e mëvonshme janë:

➢ Mungesa e kontrollit

➢ Mungesa diciplinës

➢ Mungesa e vëmendjes së prindërve

➢ Komunikimi joefektiv

Ndikimi i këtyre faktorëve rezulton me shfaqjen e situatave të konfliktit dhe zhvillimin e

çregulluar në sjelljen e fëmijës. Qasjet tepër të rrepta apo të ftohta mund të ketë pasoja të rënda

në zhvillimin psikologjik.

29

KAPITULLI VI

7. Edukimi bazë në familje

Prindërit duhet të jenë të vetëdijshëm, sistematikisht dhe të organizuar në mënyrë që fëmija të

mos lihet i vetmuar. Prindërit duhet t’u japin mundësi fëmijëve të tyre:

➢ Zhvillim intelektual

➢ Zakone estetike

➢ Zhvillimin fizik

➢ Edukimin moral

6.1. Zhvillimi intelektual

Zhvillimi intelektual fillon shumë herët, tashmë në edukimin parashkollor. Fëmija mëson nga

mjedisi dhe gjithçka që has në të. Me blerjen e përvojave tuaja, të para, ju po zhgjeroni

prespektivën tuaj mbi botën përreth jush. Në hapat e parë, bëhen studiues të vegjël dhe është e

pamundur t’i ndalosh ata në kërkime që ngjallin kureshtje, duan të dinë, shohin, dëgjojnë të

gjitha. Ndërsa në zhvillimin e të folurit, ata fillojnë të bëjnë pyetje dhe kërkojnë shpjegime për

ato që iu interesojnë atyre. Pyetjet janë një shenjë pozitive në zhvillimin intelektual. Sa më

shumë që fëmija bënë pyetje, kjo na lejonë të dim se dëshira e tij për njohuri është mjaft e lartë.

Prindërit duhet të përgjigjen çdo pyetje të bërë nga fëmija dhe t’i inkurajojmë ata të bëjnë pyetje

të reja, ku inkurajojmë zhvillimin e duhur intelektual të fëmijës. Shpjegimet duhet të jenë

plotësisht të kuptueshme për fëmijët dhe kur shpjegon, është mirë të përdorim shembuj.

Shpjegimet e gjata janë, më të dobëta se sa shpjegimet e shkurtëra me ilustrime apo shembuj që

kanë efekt të lartë. Kamenov shprehet; “Kur bëhet fjalë për zhvillimin intelektual, shumë fakte

konfirmojnë se përvoja sociale e fëmijëve është një faktor shumë i rëndësishëm i zhvillimit, siç

dëshmohet nga studimet gjatësore, dhe ata që kanë ekzaminuar mardhëniet e drejtpërdrejta midis

statusit socio-ekonomik të nëndarjes dhe praktikës së tyre në lagje të caktuar, ku nga njëra anë

është sukses i fëmijës, dhe nga ana tjetër testi i intelegjencës “Është e rëndësishme të luani me

fëmijët sepse ata e mësojnë lojën në mënyrën më të lehtë. Po ashtu është e rëndësishme për

30

zhvillimin intelektual të flasim për temën e interesit të fëmijës, të lexojmë histori dhe përralla.

Kjo mund të arrihet përmes leximit të përallave dhe librava me figura sepse janë të përshtatura,

për fëmijë dhe janë të shkruara në atë menyrë që të kuptojnë botën që i rrethon ata. Librat

inkurajojnë reflektimin. Kur një fëmijë mëson të lexojë, do të jetë më e lehtë ta pranojë punën

shkollore.

Hulumtimi i psikologut të Universitetit të Micigena, Sandre Tang ka treguar se fëmijët e nënave

që kanë mbaruar shkollën e mesme ose fakultetin ka gjasa që po ashtu fëmijët të kenë një

diplomë të mesme ose universitare. Faza e zhvilluar midis 14.000 fëmijëve që kanë shkuar në

kopsht në vitet 1998-2017, tregon se fëmijët e nënave që kanë lindur fëmijë janë diplomuar ose

ndjekin fakultetin. Një meta-analizë e 35.000 fëmijëve parashkollor nëpër SH.B.A, Kanada dhe

Angli tregojn se sa më e hershme të jetë njohuria matematikore tek fëmijët do të jëtë një aftësi

dhe pasuri e madhe.

“Rëndësia e jashtëzakonshme e përvetësimit të hershëm të aftësive matematikore-njohuria e

numrave, rënditjen e numrave është një nga rezultet e studimit,” tha bashkëautori dhe studjuesi i

Universitetit Greg Dankan, dhe shton se fëmijët që janë zotruar herët në matematikë, herët ose

vonë do të jenë të suksesshëm jo vetëm në matematikë, por edhe në lexim.

6.1.1. Zhvillimi intektual i fëmijëve në kopsht

Edukimi dhe kopshti i fëmijës luan një rol të rëndësishëm në zhvillimin intelektual të fëmijës.Në

fushën e zhvillimit intelektual, edukimi parashkollor ka si detyrë:

➢ Mbështet dhe rafinon të gjitha parakushtet e nevojshme për zhvillimin e aftësive të

njohjes të fëmijës, siç janë:saktësia e tyre domethënë për të krijuar një motivim pozitiv qe

fëmijët të mësojnë;

➢ Mbështesim, zhvillojmë aftësitë njohëse të fëmijës:imagjinaten, përceptimin dhe

zhvillimin e bazave të arsimimit dhe të menduarit e matematikës

➢ Krijon kushte që fëmija të ketë një zotësi të mirë të të folurit dhe zhvillonë aftësitë e

fëmijës për të gjitha format e komunikimit

31

➢ Inkurajojmë fëmijën të formojë botën e tij\saj të brendshme. Zhvillon ndjeshmëri ndaj

përshtypjeve, aftësi për të interrpretuar përvojat e tyre në mënyrë të pavarur.

Figura 3. Zhvillimi intelektual i fëmijës në kopsht

6.2. Edukimi fizik

Prindërit kujdesen për higjienën e fëmijës, ndjekin ndryshimet që mund të tregojnë shfaqjen e

kushteve patologjike.Fëmijët që kalojnë më shumë kohë në natyrë, vrapim ose not bëhen më

rezistent ndaj sëmundjeve se sa fëmijët që kalojnë kohën e lirë në ambiente te mbyllura…

6.3. Edukimi moral

Funksioni i fëmijëve për edukimin moral të fëmijës buron nga fakti që fëmija në moshën

parashkollore identifikohet me sjelljen dhe moral të prindërve të tij\saj dhe është shumë i lidhur

emocionalisht me prindërit e tij.Para se fëmija të ndërgjegjësohet për parimet morale, ndryshimi

midis sjelljes së mirë dhe të keqe mësohet nga shembulli prindëror.Fëmijët e vegjël përsëritin atë

që shohin dhe dëgjojnë nga njerëzit e moshuar shpesh pa e ditur se çfarë do të thotë.Prandaj është

32

e rëndësishme që ambienti i fëmijëve të mbushet shembuj të mirë si respekt për vlerat

morale.Prindëri përshembull, i mëson fëmijës ndershmërin, drejtësin, rregulla dhe aftësi.Fëmijët

me mungesë respekti dhe mosmarveshje kanë një ndikim shumë negativ në zhvillimin e

fëmijëve.

6.3.1. Zhvillimi moral në kopshtin e fëmijëve

➢ Për të formuar një fëmijë i cili do të jetë i gatshëm të bashkpunojë me fëmijët të tjerë dhe

të rritur, për të zgjedhur konfliktet në mënyrë të pavarur, për të marrë pjesë dhe t’u

përmbahet vendimeve të përbashkëta sipas moshës;

➢ Për t’i mundësuar fëmijës të kryej detyra, angazhohet në punë kolektive, të përvetësoj

zakone te caktuara në punë dhe një dashuri për punën;

Të zhvillojë tek fëmija një ndjenjë të kënaqësis për të qenë antarë i një komuniteti të

veçantë shoqërore.Fëmija-kopshtet-venduse dhe kështu zhvillojmë elementet e para të

ndjenjes patriotike.

➢ Për të ndihmuar fëmijët, në mënyrën e tij të përjetojë dhe shprehë vlerat e punës

njerëzore, të përjetoj vetëm brenda raliteteve më të gjëra shoqërore dhe të përvetësoj

normat themelore të sjelljes dhe arsyetimit moral.

6.4. Edukimi estetik

Edukimi estetik i fëmijëve inkurajon edukimin intelektual të tyre, moral, shoqëror dhe

emocional.Përvoja dhe vlerësimi i një fëmije të bukur mund të zhvillohet përmes gjithçkaje që e

rrethon.

Detyra e edukimit estetik është të prezantoj përmes pikturës, këngës, tregimit, dëgjimit të

muzikës deri tek krijimtaria përmes kontaktit tregimit, dëgjimit të muzikës, aftësis krujuse të një

fëmije ne këto fusha:pikturimit, modelimit, këndimit, recitimit, dhe forma të tjera të shprehurit

krijues.Nëse fëmija është i rrethuar nga bukuria dhe drejtohet nga prindërit e tij do të jetë shumë

e lethë të merret një mendim estetik. Po ashtu rolë të këndshëm luajnë dhe dhomat të zbukuruara

33

me lule, piktura dhe lodra të ndryshme që fëmijët luajnë. Njerëzit tregojn shumë heret interes për

ngjyrat e gëzueshme, të objekteve simetrike.

Dashuria për të parë natyrën, gjelbërimin dhe prindërit duhet të udhëzohen nga ngjyrat tingujt

dhe nga format, veshja dhe sende tjera që janë të destinuar për fëmijë.Prania e sendeve të tilla

është një faktor i rëndësishëm për zhvillimin dhe kulturën estetike dhe zakoni i njohjes dhe

vlerësimit të bukurisë.

6.5. Edukimi në punë

Edukimi në punë arrihet duke përfshirë gradualisht fëmijët në kryerjen e detyrave të vogla, siç

janë pastrimi i lodrave, dhe më pas kryerja e punëve shtëpiake, deri në detyrat më të vështira dhe

kërkuara.Detyrat e shëndetshme mund të jenë jopraktike për fëmijët dhe të lind ndjenja e

pafuqisë, ndërsa nga ana tjetër, detyrat shumë të thjeshta mund të jenë demotivuse.Çdo përpjekje

e fëmijës duhet të lavdërohet dhe të shpërblehet për kryerjen e detyrës.Ndihma e brendshme nuk

mund të jetë domosdoshmërisht diçka që dëshiron të bëjë, në një mënyrë të përjetuar mirë, por

atë mund ta shndërojm në lojë zbavitëse.Dërgimi i një fëmije larg punës për shkak të

pëegjegjësive të shkallës është plotësisht e gabuar, zakonet e punës fitohen në mënyrë të

barabartë përmes përfomances së shkalles, si dhe detyrave shtëpiake.Neglizhimi i punës së

fëmijës humbet interes dhe për arritjen e suksesit në të nxënë.Pra është e nevojshme të gjeshë

raport optimal midis dy atrikujve që formojnë një edukim pune.Kjo zhvillon përgjegjësi dhe

saktësi tek fëmijët.

34

Figura 4. Ndarja e nevojave te fëmijëve

35

KAPITULLI VII

7. Metodat

Edukimi është një metod që ka potencialin për të arritur tipare pozitive në fëmijën dhe zhvillimin

e duhur të përsonalitetit. Më shpesh ato janë forma verbale si të folurit, paralajmërimi, lavdërimi,

këshillimi, premtimi… Përveç kësaj, metoda edukative mund të marrë formën e lojës, përqafime

shpërblime etj.

Eksiztojn gjithmonë metoda të dëmshme që bazohen në agresion, kërcënime dhe ndëshkime

fizike. Këto metoda nuk rekomandohen për prindërit për shkak të ndikimit të tyre negativ në

zhvillimin e fëmijëve.

Metodat që përdoren në arsim janë:

• Metoda e bindjes – Përdoret kur shpjegohet, demostroni ose provoni se një fëmijë duhet

ose nuk duhet të bëjë diçka;

• Metoda e ushtrimit dhe vendbanimit – Kjo metod shpesh përdoret për t’i inkurajuar

fëmijët që vetë ti zgjedh detyrat dhe problemet e tij, të përditshme. Për të inkurajuar, ai,

përdor mjete lavdërimi, shpërblimi dhe premtimi…

• Metoda e inkurajimit – Bazohet në një motiv të fortë për afrimin përsonal të fëmijës;

• Metoda e parandalimit – Përdoret për të parandaluar fëmijët të sillen negativisht.

36

PËRFUNDIMI

Qëllimi i këtij punimi ishte të përshkruaja rolin e familjes në edukim e fëmijës, se si u zhvillua

roli i familjes dhe si u trajtuan fëmijët ndër shekuj, llojet e prindërimit si dhe rolin e edukatorëve.

Edukatori duhet të jetë i njohur me aftësit e secilit fëmijë, dhe kjo arrihet më së miri duke punuar

me prindërit. Bashkëpunimi i prindërve me edukatoren duhet të jetë fleksibil dhe reciprok.

Fëmijët në kopshte duhet të ndjehen të dashur, të mirëpritur ndaj edukatorëve dhe fëmijëve të

tjerë në grup.

Është shumë e rëndësishme të plotësoni nevojat e fëmijës për dashuri, butësi, ngrohtësi, ndjenjën

e siguris si dhe një mardhënie harmonike babë-nënë. Në rritjen e fëmijëve ështe shumë e

rëndësishme të arrihet një marëdhënie harmonike midis tipareve të fëmijës dhe praktikave

edukative të prindërve për rritje dhe zhvillim të suksesshëm, si dhe formimin e një marrëdhënie

emocionale të qëndrueshme.

Edukimi i familjes është vërtetë i rëndësishëm sepse familja është bashkësia e parë ku një fëmijë

përvetëson edukimin bazë të familjes. Harmonizimi dhe ndikimi i edukatorëve në bashkëpunimin

e zgjedhjeve të problemeve në zhvillimin e fëmijës. Fëmijët mund të ndjehen të lumtur ose të

pakënaqur në familje, të inkurajohen ose bllokohen në dëshirat dhe aktivitetet e shumta. Prindërit

janë një model për fëmijët e tyre me anë të seciles ata identifikohen. Mardhënia prind-fëmijë nuk

duhet të jetë shumë e rrept por as nuk duhet të jetë shumë e butë, sepse gradualisht riten

detyrimet dhe zhvillohet pavarësia tek fëmijët.

37

LITERATURA

• Kara, Th. (2005). Psikologjia e zhvillimit të fëmijës, Progres, Tiranë;

• Simpson G., People in families, New York, 1960

• Conell J, V.,UnderstandingHuman Behavior,New York, 1974.

• Kraja, M. (2002). Pedagogjia, Libri universitar, Tiranë;

• Brada, R. (2008). Didaktika kibernetike, Dukagjini, Prishtinë;

• Dragoti, E. (1999). Psikologjia sociale, Shblu, Tiranë;