Unit 4 Model Promosi Kesihatan Umum

53 Model Promosi Kesihatan Umum

MODEL-MODEL PROMOSI KESIHATAN

UMUM

Promosi Kesihatan

5 Teras Promosi Kesihatan

Merancang, Melaksanakan dan Menilai Program

PRECEDE-PROCEED

Model MATCH

Komunikasi Kesihatan

CDCynergy

A Systematic Approach to Health

Promotion

Assessment Protocol for Excellence in Public Health

Analisis SWOT

UNIT 4

MODEL PROMOSI KESIHATAN UMUM

HASIL PEMBELAJARAN

Di akhir unit ini, anda diharap dapat:

1. Menerangkan keistimewaan model-model promosi kesihatan dalam perancangan

program.

2. Menerangkan kelebihan menggunakan model promosi kesihatan di dalam merancang

program.

3. Mengenal pasti dan menerangkan model yang biasa digunakan di dalam program

promosi kesihatan.

4. Mengenal pasti komponen asas dalam perancangan model kesihatan.

PETA KONSEP TAJUK


PENGENALAN

Menurut Percel et al. (1981) promosi kesihatan adalah sebagai satu usaha membina pengetahuan

berkaitan dengan kesihatan, kemahiran dan sikap melalui penggunaan teori tingkah laku.

Manakala Ajzen et al. (1980) menyatakan dalam teori penyebab tingkah laku bahawa manusia

akan bertingkah laku berdasarkan kepada sikap dan kepercayaan tentang faedah ataupun kos

hasil daripada tingkah laku yang diamalkan. Di samping itu, beliau juga membincangkan tentang

persepsi individu berkaitan dengan tekanan sosial yang mempengaruhi individu untuk mengubah

tingkah lakunya.

Simonds (1976) pula menyatakan bahawa promosi kesihatan bertujuan untuk membawa

perubahan tingkah laku kepada individu, kumpulan dan penduduk keseluruhannya daripada

tingkah laku sekarang kepada tingkah laku yang baik untuk kesihatan, tingkah laku semasa yang

bermasalah kepada tingkah laku kesihatan masa depan. Minkler (1989) menyatakan secara

ringkas bahawa promosi kesihatan adalah kombinasi pendidikan kesihatan dengan sokongan

kesihatan.

ISI KANDUNGAN

Teras Promosi Kesihatan

Dalam menetapkan hala tuju sesuatu program promosi kesihatan di kalangan badan-badan

promosi kesihatan serta pihak berkuasa kesihatan awam seluruh dunia, satu strategi Promosi

Kesihatan telah dibangunkan yang dinamakan sebagai Piagam Ottawa (Ottawa Charter For

Health Promotion).

Piagam ini telah diterima dan dipersetujui dalam Persidangan Promosi Kesihatan Antarabangsa

Pertama (First International Conference on Health Promotion) yang berlangsung pada

21 November 1986 di Ottawa, Kanada. Ia merupakan satu pernyataan visi masyarakat

antarabangsa ke arah mencapai hasrat Kesihatan Untuk Semua (Health For All) bagi dekad

tahun 2000 dan seterusnya. Antara lain piagam antarabangsa ini menggariskan 5 strategi utama

seperti dalam Rajah 4.1.


5 TERAS PROMOSI

KESIHATAN

Polisi awam sihat

Persekitaran yang

menyokong

Orientasi semula

perkhidmatan kesihatan

Tindakan komuniti

Kemahiran individu di bangunkan

Rajah 4.1 : 5 strategi utama Piagam Ottawa untuk Promosi Kesihatan

Membentuk polisi awam sihat

Bidang promosi kesihatan melangkaui skop penjagaan kesihatan semata-mata.

Kesihatan perlu menjadi agenda para pembuat dasar (policy makers) pada setiap sektor

dan peringkat; dengan memastikan mereka menyedari implikasi dan bertanggungjawab

ke atas kesan daripada keputusan atau dasar yang dirangka demi kesihatan.

Di peringkat komuniti, pertubuhan boleh:

Membantu masyarakat membangunkan polisi setempat mengenai larangan

penjualan produk tembakau kepada kanak-kanak dan remaja.

Menyokong pembentukan jawatankuasa bertindak setempat dalam menggalakkan

polisi makan secara sihat.


Memantau pematuhan undang-undang berkaitan larangan penjualan hasil tembakau

kepada pelajar-pelajar sekolah di kalangan peniaga dan melaporkannya kepada

pihak berkuasa jika perlu.

Mewujudkan persekitaran yang menyokong

Masyarakat adalah kompleks dan saling berkaitan antara satu sama lain. Kesihatan tidak

dapat dipisahkan dari tujuan-tujuan lain dalam kehidupan. Prinsip yang menjadi panduan

untuk seluruh masyarakat dunia merupakan nilai menggalakkan umat manusia agar

saling mengambil berat antara satu sama lain, masyarakat dan alam sekitar kita.


Menyokong aktiviti kemasyarakatan yang berkaitan kesihatan persekitaran seperti

gotong-royong, rukun tetangga dan menghijaukan kawasan perumahan atau

kampung.

Menganjurkan program promosi kesihatan yang menekankan keselamatan dan

kesihatan di tempat kerja seperti di pejabat, ladang serta kilang atau kemudahan

awam seperti sekolah, stesen bas serta taman rekreasi.

Menyokong projek yang menggalakkan masyarakat memperoleh pendapatan

sampingan melalui berkebun sayur di kawasan rumah.

Memperkukuhkan tindakan komuniti

Bidang Promosi Kesihatan dapat dilaksanakan melalui tindakan masyarakat yang

berkesan dalam menetapkan keutamaan, membuat keputusan, merancang dan

melaksanakan strategi untuk mencapai tahap kesihatan yang lebih baik. Kunci kepada

proses ini merupakan pengupayaan komuniti; yang disertai dengan pemilikan dan

kawalan mereka sendiri ke atas usaha dan hala tujunya.

Pembangunan masyarakat bergantung kepada sumber-sumber manusia dan material di

peringkat komuniti untuk meningkatkan bantuan diri dan sokongan sosial. Perkara

tersebut penting dalam membangunkan sistem yang fleksibel untuk mengukuhkan

penglibatan masyarakat dalam dan menentukan arah isu-isu kesihatan. Capaian penuh

dan berterusan kepada maklumat, peluang pembelajaran untuk kesihatan serta sokongan

dari segi kewangan menjadi prasyarat dalam konteks ini.



Menjalin kerjasama dengan pemimpin dan masyarakat tempatan dalam membuat

pemantauan dan menyediakan statistik penglibatan remaja dalam aktiviti tidak sihat

seperti merokok, buli, samseng jalanan atau ponteng sekolah di peringkat komuniti

yang boleh disalurkan kepada pihak berkuasa agar tindakan sewajarnya boleh

diambil.

Menjalin kerjasama dengan pertubuhan atau rumah kebajikan dalam merancang dan

menjalankan aktiviti untuk kebaikan golongan kanak-kanak dan warga emas yang

memerlukan.

Menyokong inisiatif di kalangan masyarakat setempat yang memberikan perhatian

kepada isu-isu alam sekitar seperti pencemaran udara dari kilang, pengurusan

sampah sarap serta kebersihan bekalan sumber air dan sungai.

Membangunkan kemahiran individu

Bidang Promosi Kesihatan menyokong pembangunan peribadi dan sosial melalui

penyediaan maklumat, pendidikan kesihatan dan meningkatkan kemahiran hidup setiap

individu. Ini dapat meningkatkan pilihan yang tersedia bagi individu untuk melakukan

lebih kawalan ke atas kesihatan dan persekitaran mereka sendiri, di samping membuat

pilihan yang sesuai kepada kesihatan. Mengupayakan individu untuk belajar sepanjang

tempoh hayatnya untuk mempersiapkan mereka dengan perubahan di setiap peringkat

usia serta untuk menangani penyakit kronik dan kecederaan adalah sangat penting. Ini

perlu dilakukan sama ada di sekolah, rumah, tempat kerja dan dalam setting komuniti.

Tindakan perlu dilakukan melalui pertubuhan pendidikan, profesional, komersial dan

sukarela, serta di peringkat dalaman institusi itu sendiri.


Menyokong ahli-ahli jawatankuasa kesihatan di peringkat penduduk untuk

menghadiri aktiviti pembangunan kemahiran individu seperti program kesedaran

kesihatan awam mengenai penyakit tidak berjangkit atau latihan kemahiran individu

yang berkaitan.

Menggalakkan para ibu, nurseri dan taman asuhan kanak-kanak agar

bertanggungjawab dalam menyediakan makanan yang sihat mengikut saranan


Panduan Diet Malaysia serta melatih mereka untuk memantau pengambilan

makanan agar sesuai dengan proses tumbesaran kanak-kanak.

Menjalankan lawatan ke kedai runcit atau pasar raya bagi mendidik masyarakat

untuk membeli-belah secara sihat demi kesihatan keluarga.

Menyusun semula perkhidmatan kesihatan

Tanggung jawab dalam bidang Promosi Kesihatan dalam perkhidmatan kesihatan

dikongsi secara bersama antara individu, kumpulan masyarakat, profesional kesihatan,

institusi perkhidmatan kesihatan dan kerajaan. Mereka perlu bekerja bersama-sama ke

arah sistem penjagaan kesihatan yang menyumbang ke arah peningkatan tahap

kesihatan. Peranan sektor kesihatan perlu digerakkan semakin ke arah bidang Promosi

Kesihatan, di luar lingkungan tanggung jawabnya yang menyediakan perkhidmatan

klinikal dan rawatan.

Perkhidmatan kesihatan meluaskan skopnya kepada menyokong keperluan individu dan

masyarakat untuk hidup sihat, dan saluran terbuka antara sektor kesihatan dan

komponen sosial, politik, ekonomi dan fizikal yang lebih luas. Ini menuntut perkhidmatan

kesihatan agar lebih sensitif serta menghormati keperluan budaya. Penyusunan semula

perkhidmatan kesihatan juga memerlukan perhatian yang lebih penyelidikan kesihatan

serta perubahan dalam pendidikan profesional dan latihan. Perkara ini harus membawa

kepada perubahan sikap dan organisasi perkhidmatan kesihatan yang kembali

menumpukan kepada keperluan menyeluruh dari segi individu dan manusia seadanya.


Melaksanakan program promosi kesihatan kepada masyarakat dengan mengadakan

saringan kesihatan kepada peserta agar faktor risiko dapat di kesan dan

bekerjasama dengan klinik kesihatan jika terdapat kes yang memerlukan intervensi

secara rawatan.

Mewujudkan kesedaran di kalangan masyarakat melalui kempen agar masyarakat

mengambil langkah proaktif dalam mengamalkan cara hidup yang sihat seperti

menjauhi tabiat merokok, melakukan senaman, bersukan, makan secara sihat,

menangani stres dan lain-lain.


Merancang, Melaksanakan dan Menilai Program

Membangunkan kerjasama antara agensi

Bidang promosi kesihatan menekankan aspek perkongsian (partnership) dengan pelbagai institusi

atau organisasi sama ada dari sektor awam, swasta, pertubuhan bukan kerajaan, komuniti dan

lain-lain, ke arah mencapai matlamat perubahan positif tingkah laku kesihatan menggunakan

strategi 5 teras promosi kesihatan.

Pertubuhan yang berhasrat melaksanakan program promosi kesihatan perlulah:

Mengenal pasti rakan kongsi untuk melaksanakan program.

Mewujudkan dan memperkukuhkan kerjasama dengan mana-mana agensi yang

berkaitan.

Kemahiran komunikasi dan penulisan

Pengetahuan asas berkaitan dengan komunikasi serta kemahiran dalam berkomunikasi

adalah amat penting dalam menyampaikan mesej kesihatan dengan lebih berkesan. Interaksi

secara dua hala dalam pelaksanaan program promosi kesihatan akan mewujudkan keadaan

yang kondusif antara pengendali program dengan kumpulan sasaran untuk saling bertukar-

tukar idea dan pandangan mereka. Pelbagai kaedah komunikasi boleh digunakan dalam

penyampaian mesej promosi kesihatan.

Kemahiran penulisan menjadi elemen penting dalam pelaksanaan dari merangka kertas

cadangan hinggalah kepada penyediaan laporan sama ada dari segi melibatkan kemajuan

projek ataupun mengemukakan pencapaian pada akhir program. Idea dan input yang

dikongsi melalui penulisan menjadi wadah yang sangat berharga dalam proses membina

keupayaan pertubuhan itu sendiri serta membantu pelbagai pihak yang menilai keberkesanan

program tersebut.

Secara ringkasnya dua elemen utama yang dapat membantu pertubuhan dalam pelaksanaan

program promosi kesihatan merupakan:

Menulis kertas cadangan dan menyediakan laporan / pemantauan/ penilaian program.

Kemahiran perundingan.


Kemahiran teknologi

Penguasaan dan kemahiran mengaplikasikan teknologi akan memberi kelebihan kepada

mana-mana pihak dalam melaksanakan program. Kemahiran penggunaan teknologi juga

akan membantu menyumbang ke arah peningkatan keberkesanan penyampaian

perkhidmatan, kecekapan komunikasi, menjimatkan masa dan mengurangkan

kebergantungan kepada sumber-sumber fizikal. Sebagai contohnya kemajuan dalam bidang

ICT dapat meningkatkan interaksi antara penganjur program dengan peserta melalui e-mail,

di samping mengurangkan kos penyediaan bahan-bahan bercetak kepada peserta.

Kewujudan media sosial seperti Facebook, Twitter dan Myspace adalah antara platform

interaksi secara maya yang menjadi wadah komunikasi, penyampaian berita dan maklumat

serta pertukaran pandangan di ruang maya. Penguasaan ruang maya melalui media baru

membuka ruang untuk menyampaikan mesej kesihatan menerusi konsep pemasaran sosial.

Maka, tidak dapat dinafikan kompetensi dan literasi dalam menguasai sesuatu teknologi

khususnya ICT amat penting dalam melaksanakan program termasuklah program promosi

kesihatan.

Kemahiran pengetahuan dan literasi kesihatan

Penganjur program atau pertubuhan perlu arif dengan keperluan pelaksanaan program dan

isu-isu yang berkaitan dengan program berkenaan. Kemampuan dan kemahiran mereka

dalam menguasai kedua-dua perkara di atas akan diuji apabila program dilaksanakan kepada

kumpulan sasar. Oleh yang demikian, tiada istilah program tangkap muat atau melepaskan

batuk di tangga yang patut wujud dalam diari seorang aktivis masyarakat.

Penganjur program perlu memahami isu-isu kesihatan yang berkaitan dengan masyarakat

setempat atau yang menjadi fokus Kerajaan sebelum melaksanakan program kepada

masyarakat.

Program yang menepati keperluan, mencapai objektif dan dilaksanakan dengan teratur dapat

membantu usaha Kerajaan ke arah mewujudkan masyarakat yang sihat dan sejahtera.

Malah, lebih baik lagi jika program dapat diteruskan agar kesinambungan dari segi

penglibatan kumpulan sasaran seterusnya menjadi amalan ke arah cara hidup secara

berterusan.


Membina keupayaan komuniti

Objektif utama LPKM merupakan untuk membina keupayaan pertubuhan dari segi

pengetahuan dan kemahiran mereka mengenai bidang promosi kesihatan. Keupayaan yang

dibangunkan ini akan menjadi bekalan kepada pertubuhan tersebut sebagai agen untuk

mewujudkan perubahan tingkah laku dalam masyarakat melalui pelaksanaan program yang

memberi faedah kepada kesejahteraan mereka.

Pelbagai langkah boleh diambil sebagai inisiatif menjayakan perkara ini, termasuklah dengan

mengadakan latihan kepada masyarakat terutamanya mendekati pemimpin komuniti seperti

ketua kampung, ketua sesuatu jabatan, ibu bapa, guru dan pemimpin NGO yang menjadi

opinion leader untuk kumpulan masing-masing. Usaha mendapatkan sumber bantuan

kewangan dalam melaksanakan program juga dapat membantu dalam membina keupayaan

dan keyakinan komuniti dalam menjayakan program demi faedah mereka. Ini juga akan

meningkatkan rasa pemilikan (belonging / ownership) komuniti berkenaan ke atas program

yang dilaksanakan.

Pertubuhan juga dapat meningkatkan keupayaan mereka dan komuniti dengan melibatkan

rakan kongsi dalam pelaksanaan program. Penglibatan rakan kongsi yang mempunyai

kemampuan dan sumber yang dapat membantu kejayaan akan memberi manfaat kepada

masyarakat. Masyarakat akan mendapat faedah seperti peningkatan ilmu pengetahuan dan

penggunaan sumber secara bersama yang dapat mengelakkan daripada berlakunya kerugian

akibat pembaziran sumber. Peningkatan keupayaan diri juga perlu diberi perhatian agar

pengetahuan dan kemahiran yang diperoleh dapat menjadi amalan dalam memastikan hidup

yang sihat dan sejahtera.

Pada pendapat anda, selain elemen-elemen di dalam merancang, melaksana dan

menilai program di atas, apakah elemen lain yang penting yang patut ada di dalam sesuatu

program tersebut? Berikan pendapat anda.


PROCEED

PRECEDE

Fasa 1 Penilaian

Sosial

Fasa 2 Penilaian

Epidemiologi

Fasa 3 Penilaian

Tingkah Laku & Persekitaran

Fasa 4 Penilaian

Pendidikan & Organisasi

Fasa 5 Penilaian Polisi & Pentadbiran

Program Kesihatan

Strategi Pendidikan

Polisi Peraturan Organisasi

Faktor Kecenderungan

Faktor Pengukuhan

Faktor Pembolehan

Genetik

Tingkah Laku

Persekitaran

Kesihatan Kualiti

Kehidupan

Fasa 9 Hasil Penilaian

Fasa 8

Kesan Penilaian

Fasa 7 Proses Penilaian

Fasa 6 Perlaksanaan

Model PRECEDE-PROCEED

Model PRECEDE-PROCEED dibangunkan berdasarkan logik dan memberikan perkhidmatan

asas kepada individu, dalam satu-satu intervensi mahupun program pembangunan jangka

panjang kepada komuniti. Walaupun ia di bentuk untuk program kesihatan, model ini juga boleh

digunakan dalam menangani isu-isu komuniti setempat. Seperti model-model lain, model ini juga

di wujudkan untuk memberi panduan yang berguna kepada masyarakat.

Rajah 4.2 : Model PRECEDE-PROCEDE untuk perancangan dan penilaian promosi kesihatan

(Sumber: Green & Kreuter, 2005)


Model PRECEDE-PROCEED adalah berasaskan kepada komuniti dan penyertaan ahli

masyarakat di mana ia diwujudkan untuk mengubah promosi kesihatan (selain isu-isu komuniti)

yang sebahagian besarnya secara sukarela. Oleh itu perlu penyertaan daripada mereka yang

memerlukan untuk berubah dengan tujuan mungkin mempengaruhi mereka atau dipengaruhi oleh

mereka.

Sebab utama menggunakan model PRECEDE-PROCEED adalah kerana ianya merupakan model

yang logik. Ia menyediakan satu struktur di mana bermula dengan perancangan kerja dan

menganjurkan pemikiran dan tindakan individu. Jadi setiap intervensi yang dilakukan adalah

dengan terancang dan sangat jelas. Sebagai satu model yang logik, ia menyediakan panduan

untuk menganalisis isu-isu yang terlibat dan memilih satu saluran untuk menangani isu-isu

tersebut.

Terdapat juga sebab khusus dalam menggunakan model PRECEDE-PROCEED ini. Pertama, ia

merupakan satu model yang jitu. Dengan setiap penyertaan daripada masyarakat, ia akan

membawa kepada idea-idea yang bernas untuk menyelesaikan isu-isu yang timbul. Ia juga boleh

membina campur tangan masyarakat terhadap intervensi.

Kedua, ia merupakan model yang termasuk dalam pelbagai peringkat (ekologi) perancangan dan

penilaian, PRECEDE-PROCEED diwujudkan dalam pemantauan intervensi yang membolehkan

pelarasan dan keberkesanan yang lebih tinggi. Dan yang terakhir, model ini memberi kebebasan

dalam menyesuaikan struktur kandungan atau kaedah berasaskan keperluan komuniti.

Lapan Fasa PRECEDE-PROCEED

Seperti dalam rajah 4.2 di atas, model PRECEDE-PROCEED mempunyai lapan fasa dan

mempunyai langkah-langkah dalam setiap fasa. Walaupun sekali pandang, ia agak merumitkan

tetapi setelah dikaji secara mendalam, setiap fasa mempunyai langkah yang terperinci mengenai

perancangan program. Pendekatan asas berkaitan model ini adalah untuk memulakan dengan

mengenal pasti hasil yang diingini, menentukan sebab dan akhirnya adalah untuk mereka bentuk

intervensi yang bertujuan untuk mencapai hasil yang dikehendaki. Dalam erti kata lain,

PRECEDE-PROCEED bermula dengan punca terakhir dan bekerja di belakang segala punca.

Sekali penyebab itu dikenal pasti, langkah-langkah intervensi akan mula di wujudkan.


Fasa 1 dalam model ini di panggil penilaian sosial dan analisis situasi. Secara subjektif, ia

merujuk kepada kualiti hidup (masalah dan kelebihan) kepada populasi yang utama. Pereka

model ini mencadangkan bahawa ia merupakan pencapaian yang terbaik dengan melibatkan

individu dalam populasi yang utama di dalam menilai keperluan dan inspirasi mereka. Antara

indikator / petunjuk sosial berkaitan kualiti hidup termasuklah pencapaian, pemilikan, keselesaan,

harga diri, diskriminasi, kebajikan dan pengangguran.

Fasa 2, penilaian epidemiologi, adalah langkah di mana perancang menggunakan data untuk

mengenal pasti dan mengelaskan matlamat atau masalah kesihatan di mana ia boleh

menyumbang atau berhubungan dengan masalah yang telah dikenal pasti di dalam fasa 1. Data

ini termasuk indikator tradisional yang penting (data kematian / kecacatan) serta genetik, tingkah

laku dan faktor persekitaran.

Faktor genetik merupakan tambahan baru kepada model ini dan ia mewakili hubungan yang

berkembang antara gen dan pelbagai penyakit, faktor risiko dan keadaan biologi seseorang.

Faktor tingkah laku merujuk kepada corak tingkah laku individu atau kumpulan yang melindungi

atau meletakkan mereka dalam risiko kesihatan atau masalah sosial. Faktor persekitaran wujud di

luar dari individu dan ia boleh berubah untuk menyokong tingkah laku, kesihatan dan kualiti hidup.

Faktor-faktor di atas mungkin berkaitan dengan ekonomi atau keadaan sosial semasa ke atas

populasi yang utama ini. Mereka juga terlibat dalam menyediakan perkhidmatan dan sumber-

sumber yang wujud di dalam persekitaran komuniti. Ini adalah penting bagi memastikan proses

penentuan kelas dalam masalah kesihatan pada fasa ini sangat kritikal kerana ia jarang berlaku,

melainkan ada sumber yang cukup bagi mengatasi masalah ini. Fasa dalam model ini juga

digunakan untuk merancang program kesihatan.

Walau bagaimanapun, perancang mungkin boleh mengambil pekerja oleh atau yang bersekutu

dengan organisasi yang telah mengumpul data yang berkaitan dengan fasa 1-2 sebagai

sebahagian daripada usaha perancangan jangka panjang. Dalam kes ini, ia mungkin perlu atau

berfaedah untuk melangkau dua fasa pertama dan bergerak terus ke fasa 3. Perhatikan dalam

rajah 4.2, anak panah saling berhubung dengan kotak genetik, tingkah laku dan persekitaran

dalam fasa 2 dengan kotak kesihatan dalam fasa 2 dan fasa 1.


Fasa 3 merupakan penilaian pendidikan dan organisasi iaitu mengenal pasti dan mengelaskan

faktor-faktor yang mempunyai potensi untuk mempengaruhi tingkah laku yang diberi kepada tiga

kategori iaitu kecenderungan, pengukuhan dan pemboleh ubah. Faktor kecenderungan termasuk

pengetahuan dan ciri-ciri efektif sebagai seperti sikap, nilai, kepercayaan dan persepsi.

Faktor-faktor ini akan memudahkan atau menghalang perubahan motivasi seseorang dan boleh di

ubah melalui komunikasi secara langsung. Halangan yang dicetuskan terutamanya oleh kuasa

masyarakat atau sistem membentuk faktor pembolehan. Ia termasuk akses kepada kemudahan

penjagaan kesihatan, kewujudan sumber, pembuat undang-undang dan pembangunan

kemahiran.

Faktor pengukuhan terdiri daripada jenis maklum balas yang berbeza dan ganjaran yang diterima

oleh populasi yang utama selepas perubahan tingkah laku, sama ada yang boleh menggalakkan

atau tidak menggalakkan kesinambungan tingkah laku tersebut. Pengukuhan tingkah laku boleh

disampaikan oleh keluarga, rakan, pasangan, guru, diri sendiri dan orang yang mengawal

ganjaran tersebut.

Faedah sosial seperti pengiktirafan dan penghargaan. Faedah fizikal seperti kemudahan,

keselesaan. Ganjaran nyata seperti faedah ekonomi dan pengelakan kos atau ganjaran lain-lain

seperti penampilan baik, kehormatan diri, atau penyatuan dengan orang yang menunjukkan

tingkah laku yang baik.

Fasa 4 adalah terdiri daripada 2 bahagian iaitu pelarasan intervensi dan penilaian polisi dan

pentadbiran. Tujuan pelarasan intervensi adalah untuk menyesuaikan strategi yang sesuai dan

menjangkakan perubahan intervensi dan hasil yang dikenal pasti dalam fasa-fasa awal. Dalam

penilaian polisi dan pentadbiran, perancang mengandaikan bahawa jika terdapat sumber dan

keupayaan, maka ia boleh membangunkan dan melaksanakan program. Ia di antara fasa 4 dan

fasa 5 di mana PRECEDE (bahagian penilaian model) tamat dan PROCEED (pelaksanaan dan

penilaian) bermula. Walau bagaimanapun, ia bukanlah sesuatu yang berbeza antara kedua-dua

fasa ini, ia berjalan secara seiring dan perancang boleh kembali ke fasa sebelumnya jika ada

sebarang perubahan.


Empat fasa yang terakhir dalam model ini iaitu fasa 5, 6, 7 dan 8, permulaan bahagian

PROCEED. Dalam Fasa 5 iaitu perlaksanaan, dengan sumber-sumber yang sesuai, perancang

memilih kaedah dan strategi intervensi dan perlaksanaan bermula. Fasa 6, 7 dan 8 berfokus

kepada proses, kesan dan penilaian hasil. Ia berdasarkan kepada fasa-fasa awal dalam model ini

di mana objektif telah digariskan di dalam proses penilaian.

Ketiga-tiga fasa terakhir yang digunakan bergantung kepada keperluan penilaian program.

Biasanya, sumber diperlukan untuk menjalankan penilaian ke atas kesan (Fasa 7) dan hasil

(Fasa 8) adalah lebih besar daripada keperluan untuk menjalankan proses penilaian (Fasa 6).

Seperti yang dinyatakan di atas, model PRECEDE-PROCEED ini juga boleh

digunakan dalam menangani isu-isu komuniti setempat dan memberi panduan yang berguna

kepada masyarakat. Jelaskan dengan ringkas bagaimana model ini boleh membantu komuniti

menyelesaikan isu-isu setempat?

Model MATCH

Multilevel Approach to Community Health (MATCH)

Model MATCH adalah singkatan kepada Multilevel Approach to Community Health (Pelbagai

Pendekatan Kepada Kesihatan Komuniti ). Perancangan model ini telah di bangunkan lewat 1980

an oleh Simons-Morton et al., (1988). MATCH dibahagikan kepada 5 fasa di mana setiap fasa

mempunyai beberapa langkah.

Fasa 1 iaitu pemilihan matlamat. Di dalam fasa MATCH ini, perancang memilih matlamat

kesihatan berdasarkan kepada beberapa faktor yang berbeza termasuk masalah yang lazim

tentang kesihatan, hubungan signifikan kepada masalah kesihatan, masalah kesihatan yang

berubah-ubah dan sebagainya. Dalam fasa ini juga, perancang perlu untuk memilih keutamaan

populasi, mengenal pasti kelakuan kesihatan yang berkaitan dengan matlamat kesihatan dan

mengenal pasti faktor-faktor persekitaran seperti akses, sumber sedia ada, kesesuaian latihan

dan halangan.


Rajah 4.3 : Fasa dan langkah-langkah model MATCH

(Sumber: Simmons-Morton et al., 1988)

Fasa 1 : Penetapan Matlamat

Langkah 1 : Memilih matlamat kesihatan

Langkah 2 : Memilih populasi yang tinggi

Langkah 3 : Mengenal pasti matlamat tingkah laku kesihatan

Langkah 4 : Mengenal pasti matlamat faktor persekitaran

Fasa 2 : Perancangan Intervensi

Langkah 1 : Mengenal pasti sasaran intervensi

Langkah 2 : Memilih objektif intervensi

Langkah 3 : Mengenal pasti pengantara di dalam objektif intervensi

Langkah 4 : Memilih pendekatan intervensi

Fasa3 : Pembangunan Program

Langkah 1 : Mewujudkan komponen atau unit program

Langkah 2 : Memilih dan membangunkan kurikulum atau panduan intervensi

Langkah 3 : Membangunkan sesi perancangan

Langkah 4 : Mewujudkan atau memperoleh bahan instruksional, produk atau sumber

Fasa 4 : Persediaan Pelaksanaan

Langkah 1 : Memudahkan penggunaan, pelaksanaan dan penyelenggaraan

Langkah 2 : Memilih dan melatih pelaksana

Fasa 5 : Penilaian

Langkah 1 : Mengawal proses penilaian

Langkah 2 : Mengukur kesan

Langkah 3 : Memantau hasil.


Dalam Fasa 2 MATCH, perancangan intervensi, perancang menggabungkan objektif intervensi

dengan sasaran dan tindakan intervensi. Ia dimulakan dengan mengenal pasti sasaran kepada

tindakan intervensi (TIAs). TIAs terdiri daripada individu yang menggunakan pengaruh atau

mengawal keadaan seseorang atau persekitaran yang mana ia mempunyai hubungan kepada

kesihatan seseorang dan matlamat tingkah laku. Selepas mengenal pasti TIAs, mereka akan

memadankan dengan tingkah laku kesihatan dan faktor persekitaran yang telah dikenal pasti di

dalam fasa 1.

Apabila padanan telah dilakukan, perancang akan memilih tindakan intervensi yang mahu

digunakan. Tindakan intervensi biasanya digunakan oleh pendidik kesihatan termasuk mengajar,

melatih, memberi kaunseling, perundingan, organisasi masyarakat, pemasaran sosial dan

tindakan sosial. Jika TIAs adalah seorang individu, perancang perlu mempertimbangkan faktor

sebab dan akibat pengantara yang berkaitan dengan tingkah laku sasaran seperti pengetahuan,

sikap, kemahiran, pengalaman dan kekuatan mereka.

Di dalam Fasa 3 MATCH adalah pembangunan program. Ia di mulakan dengan mencipta

komponen dan unit program. Komponen akan kerap di uruskan berdasarkan kepada kumpulan

populasi yang utama (lelaki, wanita dan minoriti dalam kumpulan umur), objektif yang

dicadangkan (merokok, diet, aktiviti fizikal), sasaran intervensi dan tahap, penetapan dan struktur

unit (bilik darjah, perkhidmatan makanan, perkhidmatan kesihatan), atau saluran intervensi

(interpersonal, media). Selepas mencipta komponen program, perancang boleh memilih sama

ada mengambil kurikulum yang telah wujud atau membangunkan rancangan sendiri. Ia juga

termasuk pembangunan ke atas individu atau rancangan pengajaran.

Dalam Fasa 4, persediaan perlaksanaan, perancang melakukan persediaan untuk melaksanakan

dan mengawal selia intervensi. Untuk mendapatkan perlaksanaan yang efektif, perancang

hendaklah:

1. Melaksanakan cadangan tertentu untuk diterima pakai dalam sebarang perubahan

2. Membina keperluan, kesediaan dan sokongan persekitaran untuk sebarang perubahan

3. Menyediakan bukti di dalam perlaksanaan intervensi

4. Mengenal pasti dan memilih agen perubahan, pemimpin pendapat dan meyakinkan

mereka dalam keperluan untuk melakukan perubahan.

5. Mewujudkan hubungan kerja yang baik dengan pembuat keputusan


Sebagai tambahan, bergantung kepada yang akan melaksanakan program ini, mungkin ada

keperluan untuk memilih, menyokong dan memantau mereka yang menjalankan pelaksanaan ini.

Fasa 5 merupakan fasa penilaian. Seperti model PRECEDE-PROCEED, penilaian MATCH terdiri

daripada komponen proses, kesan dan hasil. Penilaian proses adalah berkenaan dengan utiliti

pelan dan prosedur pelaksanaan, tahap dan kualiti pelaksanaan, dan kesan-kesan pelaksanaan

kepada hasil pembelajaran serta-merta. Kesan penilaian adalah dengan mengukur pengantara

yang disasarkan (seperti pengetahuan, sikap dan amalan), tingkah laku kesihatan dan faktor-

faktor persekitaran.

Hasil penilaian biasanya difokuskan kepada tingkah laku kesihatan tetapi mungkin juga dengan

memantau perubahan jangka panjang dalam tingkah laku atau faktor persekitaran. Walau

bagaimanapun, oleh kerana masa yang diambil dalam beberapa keputusan untuk

membangunkannya, maka kerap berlaku dalam perancangan program di mana tidak ada masa

atau sumber yang cukup untuk membuat penilaian hasil.

Komunikasi Kesihatan

Komunikasi berfungsi untuk memberi, menerima dan bertukar-tukar maklumat. Melalui komunikasi

pihak pertubuhan dapat menjalankan aktiviti-aktiviti yang boleh mempengaruhi cara pemikiran

serta kepercayaan tentang promosi kesihatan dan tanggapan terhadapnya. Komunikasi juga

diharapkan dapat merapatkan jaringan persahabatan antara peserta dan pihak pertubuhan

dengan MySihat. Komunikasi yang berkesan di kalangan pertubuhan amat penting dalam promosi

kesihatan dari segi:

Meningkatkan kemahiran berkomunikasi di kalangan pertubuhan dalam mempromosikan

kesihatan.

Menyampaikan maklumat yang tepat dan betul supaya dapat mengelakkan

percanggahan maklumat.

Membentuk jaringan komunikasi antara pertubuhan yang melaksanakan program

promosi kesihatan dengan pelbagai pihak yang terlibat iaitu peserta, institusi, pihak

swasta, pemimpin masyarakat.


Definisi komunikasi

Komunikasi berasal daripada perkataan Inggeris communication yang berakar daripada

perkataan Latin communis yang bererti sama. Terdapat pelbagai definisi yang dikaitkan dengan

istilah komunikasi:

Proses di mana manusia menghantar dan menerima mesej.

Proses di mana manusia berkongsi atau bertukar-tukar idea, maklumat dan perasaan.

Proses interaksi antara manusia, iaitu orang ramai bertutur dan bertukar-tukar pendapat,

gerak, isyarat atau simbol, dengan tujuan untuk memberi dan bertukar-tukar maklumat

atau mengubah keadaan fizikal atau mental mereka.

Konsep komunikasi

Mansor Ahmad Saman et al. (1984) menyatakan bahawa apabila berkomunikasi, kita ingin

mewujudkan suatu keadaan iaitu kita cuba mencari atau membentuk satu kesamaan dengan

orang lain. Kita cuba menimbulkan apa yang ada dalam diri kita dan mencari kesamaan dengan

diri orang lain yang terlibat dalam proses komunikasi.

Dalam komunikasi, pemikiran, kepercayaan, nilai sosial dan lain-lain lagi yang kita ucapkan

kepada orang lain bertujuan untuk mencari persamaan. Dengan kata lain komunikasi adalah satu

proses di mana sesuatu ideal, nilai, sikap dan sebagainya disalurkan dan dipindahkan serta

dikongsi oleh seseorang individu dengan individu lain.

Laurel dan Peter (1998) menjelaskan bahawa komunikasi sebagai idea yang melibatkan

pengaliran maklumat di antara sumber dan penerima. Dalam keadaan tertentu komunikasi

memerlukan perkongsian maklumat atau maksud di antara sumber dengan penerima berasaskan

set peraturan yang biasa.

McGruire (1984) pula menyatakan komunikasi kesihatan adalah untuk memberitahu kepada

masyarakat umum tentang bahaya penyakit, memberi motivasi untuk mengelakkan daripada risiko

penyakit, memberi latihan kepada mereka dari segi kemahiran gaya hidup yang sihat dan

menanamkan rasa tanggungjawab untuk menjaga kesihatan diri sendiri.


Roger (1966) menerangkan bahawa komunikasi kesihatan merupakan sebahagian komunikasi

manusia dengan tumpuan ditekankan kepada bagaimana individu berurusan dengan isu-isu

berkaitan kesihatan. Ini merujuk kepada apa sahaja jenis komunikasi manusia yang berhubung

kait dengan kesihatan.

Elemen-elemen penting dalam komunikasi

a. Jenis komunikasi

i. Komunikasi lisan (verbal communication)

Bahasa merupakan unsur penting dalam komunikasi verbal. Pearson (2000)

mengatakan bahawa bahasa merupakan kod simbol, huruf atau perkataan dengan

pelbagai makna yang disusun mengikut peraturan susunan ayat yang digunakan

untuk berkomunikasi.

Menurut Sulaiman (2002), komunikasi jenis ini boleh berlaku secara langsung apabila

dua orang berbual secara bersemuka. Komunikasi lisan juga dilihat boleh

mengeratkan silaturahim antara manusia dan boleh menjalinkan hubungan peribadi

antara dua manusia. Komunikasi jenis ini boleh biasanya berlaku secara informal.

Komunikasi formal pula adalah seperti mengajar, mesyuarat, taklimat, temu duga dan

pengucapan awam. Misalnya untuk mengajar, seseorang guru bukan sahaja perlu

membuat persediaan dari segi rancangan pelajaran dan alat bantu mengajar, malah

ia perlu melakukan dengan baik untuk menarik perhatian pelajar.

ii. Komunikasi bukan lisan (non-verbal communication)

Komunikasi bukan lisan merupakan pelengkap kepada jenis komunikasi antara

individu yang menggunakan isyarat sebagai cara untuk berkomunikasi seperti nada

suara, air muka, gerak badan, hubungan mata, gerak tangan yang kadang kala

berlaku secara tidak disedari. Komunikasi dalam bentuk tanpa lisan dapat

menggambarkan emosi dan perasaan sebenar penyampai. Komunikasi lisan lebih

berkesan jika diiringi dengan komunikasi tanpa lisan.

Kajian oleh Birdwhistell (1955) menunjukkan bahawa lebih kurang 35% komunikasi

lisan dan selebihnya adalah komunikasi tanpa lisan.

Sementara Harisson (1974) pula menghuraikan bahawa 93% daripada makna yang

disampaikan melalui komunikasi adalah bersifat tanpa lisan.


Komunikasi bukan lisan boleh dibahagikan kepada beberapa jenis iaitu komunikasi

isyarat dan komunikasi visual.

Komunikasi isyarat ialah makna yang dilahirkan oleh bunyi, gerakan anggota badan,

memek muka, objek atau sebarang reka bentuk yang di luar daripada penggunaan

biasa oleh sistem bahasa yang formal. Komunikasi isyarat berbeza-beza maknanya

mengikut budaya bangsa. Sesuatu pergerakan yang biasa dilakukan oleh orang

Melayu adalah berbeza maksudnya apabila dilihat dan ditafsirkan oleh bangsa lain.

Komunikasi visual pula membolehkan kita berkomunikasi menggunakan imej-imej

visual seperti gambar, lukisan atau ilustrasi tertentu. Komunikasi visual boleh

dibahagikan kepada tiga jenis iaitu komunikasi grafik, imej bergerak dan komunikasi

bertulis. Komunikasi grafik biasanya disampaikan melalui media massa seperti

akhbar, risalah majalah dan sebagainya. Komunikasi imej bergerak lazimnya

digunakan oleh televisyen dan video. Media ini berfungsi untuk rancangan

pendidikan dan demonstrasi. Kelebihan media ini menggunakan kombinasi imej

visual, perkataan dan audio untuk menyampaikan mesej yang realistik.

b. Proses komunikasi

Proses komunikasi dapat digambarkan sebagai satu aliran penyampaian mesej atau

maklumat berpunca daripada sumber sehingga sampai kepada penerima melalui saluran

yang digunakan. Saluran yang digunakan boleh jadi dalam bentuk komunikasi antara individu

atau tanpa lisan menggunakan pelbagai media yang boleh mencapai khalayak penerima.

Contohnya, komunikasi melalui media terhad seperti menggunakan poster, pamplet dan video

atau media yang bersifat massa seperti akhbar, televisyen dan radio. Aliran maklumat akan

lengkap apabila wujudnya maklum balas daripada penerima kembali kepada sumber yang

mengeluarkan maklumat tersebut.


Rajah 4.4: Gambaran proses komunikasi

Dengan menggunakan ayat sendiri, terangkan secara ringkas bagaimana proses komunikasi di atas dilaksanakan bagi menyampaikan maklumat kepada komuniti di tempat anda

dengan memberikan contoh program kesihatan yang mahu dilaksanakan di peringkat komuniti.

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

____________________________________________________________________


CDCynergy

Antara model perancangan program kesihatan yang komprehensif dan teoretikal adalah model

CDCynergy yang dibangunkan oleh bahagian komunikasi di Pusat Pencegahan dan Kawalan

Penyakit (CDC) pada pertengahan tahun 1990an. Ia merupakan alat interaktif yang menggunakan

CD-ROM yang mengandungi model perancangan dan komponen asas di dalam model

perancangan. Ia juga mengandungi kedua-dua model yang telah dibincangkan sebelum ini iaitu

model PRECEDE-PROCEED dan model MATCH.

CDCynergy di bangunkan dengan tujuan utama untuk golongan professional kesihatan awam di

CDC yang bertanggungjawab dalam komunikasi kesihatan. Walau bagaimanapun, oleh kerana

minat yang meluas dalam model, CDC dibuat untuk profesional kesihatan yang lain yang

mendapati model ini berguna untuk promosi kesihatan di dalam masyarakat, tempat kerja,

sekolah dan persekitaran penjagaan kesihatan. Pada masa sekarang, CDCynergy dianggap

domain awam iaitu sekatan tidak ditempatkan pada salinan atau penggunaan am. Salinan

CDCynergy ini boleh didapati melalui latihan oleh Society for Public Health Education (SOPHE)

atau boleh didapati terus dari Public Health Foundation.

Edisi asas CDCynergy (3.0) mengandungi kaedah am untuk perancangan komunikasi kesihatan,

panduan langkah-langkah, pusat rujukan dan pautan yang membolehkan rancangan khusus

diwujudkan. Sebagai tambahan, CDC dan rakan-rakan lain telah menghasilkan edisi cynergy

untuk memenuhi keperluan khusus perancang bagi menangani pelbagai masalah kesihatan. Edisi

ini termasuklah penyakit kardiovaskular, imunisasi, mikronutrien, pencegahan dan kawalan

tembakau dan pemasaran sosial. CDC turtu mengeluarkan edisi singkat yang dipanggil model

CDCynergy Lite untuk membantu pelatih mempercepatkan perancangan komunikasi kesihatan.

Fasa-fasa CDCynergy

Cynergy menggunakan enam fasa yang mengandungi pelbagai langkah untuk membantu

perancang memperoleh kefahaman yang mendalam tentang masalah kesihatan, siapa yang

terlibat, meneroka pelbagai strategi yang mungkin untuk mempengaruhi masalah, memilih strategi

secara sistematik, memahami peranan komunikasi yang boleh dimainkan dalam sesuatu

perancangan, perlaksanaan dan penilaian dan membangunkan pelan komunikasi yang

komprehensif. Berikut penerangan tentang fasa berserta langkah-langkah di dalam setiap fasa.


Mengenal pasti dan menentukan masalah kesihatan yang boleh ditangani dengan intervensi program anda

Memeriksa dan menjalankan penyelidikan yang perlu untuk menerangkan masalah-masalah

Menilai faktor-faktor dan pemboleh ubah yang boleh menjejaskan hala tuju projek, termasuk kekuatan, kelemahan, peluang dan rawatan

Fasa 1 Menerangkan

Masalah

Senaraikan penyebab-penyebab masalah yang mahu ditangani Membangunkan matlamat bagi setiap masalah Pertimbangkan kekuatan, kelemahan, peluang, rawatan dan etika dalam kesihatan:

1 kejuruteraan 2- komunikasi / pendidikan 3- polisi / penguatkuasaan 4 perkhidmatan komuniti

Memilih jenis intervensi yang perlu di gunakan untuk tangani sesuatu masalah

Fasa 2 Kenal pasti Masalah

Putuskan sama ada komunikasi yang di perlukan itu satu intervensi yang dominan atau sebagai sokongan kepada intervensi lain Jika komunikasi digunakan sebagai intervensi yang dominan, senaraikan audiens Jika komunikasi digunakan untuk menyokong perkhidmatan komuniti, kejuruteraan dan

polisi/penguatkuasaan, senaraikan audiens yang boleh dicapai dalam menyokong setiap intervensi yang dipilih

Jalankan penyelidikan yang perlu kepada audiens Pilih segmen audiens dan tuliskan objektif komunikasi di dalam setiap segmen Senaraikan penerangan yang kreatif untuk sediakan panduan di dalam memilih

konsep yang sesuai, mesej, tetapan, aktiviti dan bahan-bahan.

Fasa 3 Merancang Intervensi

Membangunkan dan menguji konsep, mesej, tetapan, aktiviti yang spesifik dan bahan-bahan dengan audiens yang dimaksudkan

Menyelesaikan dan merumuskan secara ringkas pelan perlaksanaan komunikasi. Pelan tersebut hendaklah mengandungi : Latar belakang dan justifikasi SWOT dan analisis etika, Audiens, Objektif komunikasi,

Mesej,Tetapan dan saluran untuk menyampaikan mesej tersebut, Aktiviti termasuk taktik, bahan dan kaedah lain, Sumber dan rakan-rakan yang ada, Tugasan dan tempoh masa termasuk tanggung jawab individu untuk setiap tugasan, tarikh untuk menyiapkan tugasan, sumber yang diperoleh dan penanda kemajuan yang akan diperiksa, dan Pelan komunikasi dalaman dan luaran, Bajet

Menghasilkan bahan-bahan untuk diedarkan

Fasa 4 Mengembangkan

Intervensi

Menentukan keperluan maklumat pihak berkepentingan: Menentukan apakah jenis penilaian (perlaksanaan, pencapaian dan kesan) yang diperlukan untuk memenuhi keperluan maklumat pihak berkepentingan

Mengenal pasti sumber maklumat dan memilih kaedah pengumpulan data Merumuskan reka bentuk penilaian yang menggambarkan bagaimana kaedah yang akan digunakan untuk mengumpul maklumat yang boleh dipercayai

Membangunkan analisis data dan pelan laporan: Menyelesaikan dan secara ringkas merumuskan pelan pelaksanaan penilaian. Pelan termasuk:

Soalan dari pihak yang berkepentingan, Standard intervensi, Kaedah dan reka bentuk penilaian, Analisis dan laporan data

Tugas dan tempoh masa termasuk tanggungjawab individu untuk setiap tugasan, tarikh untuk menyiapkan tugasan, sumber yang diperolehi dan penanda kemajuan yang akan diperiksa.

Pelan komunikasi dalaman dan luaran, dan bajet

Fasa 5 Pelan Matlamat

Mengintegrasikan, melaksana dan menguruskan pelan komunikasi dan penilaian Mengumpul maklum balas dan pengajaran Mengubah komponen program berdasarkan maklum balas Menyebarkan pengajaran dan dapatan penilaian

Fasa 6Pelan

Perlaksanaan

Rajah 4.5 : CDCynergy Model Komunikasi Kesihatan (CDC,1999)


Model-Model Lain

A Systematic Approach to Health Promotion (Healthy People 2010)

A Systematic Approach to Health Promotion merupakan model perancangan di mana ia

digunakan untuk membangunkan Healthy People 2010 dan mempunyai empat elemen iaitu

matlamat, objektif, faktor penentu kesihatan dan status kesihatan. Sama ada ia digunakan dalam

perancangan aktiviti di peringkat nasional, negeri atau komuniti, empat elemen ini merupakan

teras yang utama.

Model perancangan yang lain adalah menyediakan matlamat hala tuju bagi pendekatan dan

berkhidmat untuk panduan pembangunan objektif yang menentukan hasil serta jangka masa. Dua

matlamat asas yang berkaitan dengan Healthy People 2010 adalah peningkatan tahun dan kualiti

hidup yang sihat, dan menghapuskan perbezaan kesihatan.

Sejumlah 467 objektif yang melibatkan 28 hala tuju adalah termasuk dalam Healthy People 2010.

Sebagai inisiatif perancangan, objektif perancangan akan menentukan siapa yang akan terjejas,

apa yang akan berubah, di mana ia akan terjadi, bila perubahan itu berlaku dan berapa banyak

perubahan akan berlaku.

Model Healthy People 2010 secara jelas menunjukkan penentu utama kepada kesihatan. Penentu

dalam model ini termasuklah tingkah laku (aktiviti fizikal, memakai tali pinggang keselamatan dan

diet kesihatan), biologi (kecenderungan genetik terhadap penyakit atau kesihatan, sejarah

keluarga), persekitaran sosial (hubungan dengan keluarga, rakan, pasangan dan lain-lain),

persekitaran fizikal (apa yang di sentuh, lihat, dengar, bau dan rasa), polisi intervensi dan akses

kepada kualiti penjagaan kesihatan.

Secara kolektif, penentu ini mempunyai kesan yang sempurna terhadap kesihatan dan gaya hidup

sihat kepada individu, komuniti dan negara. Lebih penting lagi, ia menunjukkan fokus kepada

intervensi promosi kesihatan berdasarkan Healthy People 2010. Untuk mengubah status

kesihatan komuniti, perancang hendaklah seterusnya menangani dan mengubah suai penentu

utama. Akhir sekali, status kesihatan (nisbah kematian, jangka hayat, kualiti kehidupan dan

morbiditi dari penyakit yang spesifik), standard utama kejayaan dengan promosi kesihatan yang

boleh dinilai, ditentukan sebagai langkah asas dan kemudian sebagai ukuran sasaran.


Assessment Protocol for Excellence in Public Health (APEX-PH)

Assessment Protocol for Excellence in Public Health (APEX-PH) adalah proses perancangan dan

penilaian yang juga dibangunkan oleh National Association of County and City Health Officials

(NACCHO) diperkenalkan pada 1991 selepas bekerjasama dan bergabung dengan rakan-rakan

dari pusat kesihatan awam. APEX-PH dibangunkan untuk membantu negara / jabatan berkaitan

laporan oleh Institute of Medicines (IOM) yang bertajuk Masa Depan Kesihatan Awam yang

mana ia menyatakan bahawa setiap agensi kesihatan awam hendaklah sentiasa mengumpul

secara sistematik dan menganalisis maklumat keperluan kesihatan komuniti. Walaupun APEX-PH

yang sebahagian besarnya telah diubah dalam model MAPP (Mobilizing for Action

through Planning and Partnerships), terdapat beberapa jabatan kesihatan awam masih lagi

menggunakan APEX-PH kerana pada fasa pertama, penilaian organisasi sangat terkenal dan

fleksibel kepada sesiapa yang terlibat dalam usaha perancangan.

APEX-PH dipromosikan oleh NACCHO sebagai model perancangan untuk kesihatan tempatan

yang rasmi untuk menilai organisasi dan pengurusan jabatan kesihatan, di mana ia menyediakan

rangka kerja untuk bekerja dengan rakan komuniti dan organisasi lain dalam menilai s tatus

kesihatan komuniti dan mengamalkan ciri-ciri kepimpinan untuk jabatan kesihatan dalam komuniti.

Ia juga boleh dipanggil sebagai satu alat yang fleksibel yang boleh bekerjasama dengan model

perancangan yang lain.

Proses APEX-PH melibatkan tiga langkah. Langkah 1, penilaian kapasiti organisasi. Ia

memerlukan jabatan kesihatan awam untuk meningkatkan penilaian dalaman di dalam kapasiti

pentadbiran termasuk kekuatan, kelemahan, sumber dan kepakaran. Oleh kerana Langkah 2 di

dalam proses APEX-PH melibatkan penilaian komuniti, pengarah kesihatan dan seluruh

pasukannya juga perlu untuk menilai kapasiti dalaman untuk mengawal selia pengumpulan data

yang komprehensif dalam proses analisis.

Langkah kedua di dalam APEX-PH adalah proses komuniti. Dalam langkah ini, data kesihatan

dikumpul dan di analisis sebagai tambahan kepada data yang dicadangkan oleh komuniti. Satu

cabaran dalam pendekatan ini adalah mencari keseimbangan antara data di mana terdapat

beberapa isu dan konflik. Sebagai contoh, data epidemiologi yang mengesan penyakit kronik

seperti penyakit jantung, barah dan strok akan menjadi fokus dalam aktiviti program. Data

cadangan pengguna kerap fokus kepada masalah sosial atau persekitaran seperti kekacauan,


penggunaan dadah, kehamilan remaja atau keselamatan jiran tetangga. Apabila kedua-dua data

ini telah dikumpul, perancang hendaklah mengenal pasti keutamaan dengan menggunakan

intervensi yang pelbagai. Dalam langkah ini, masalah dikenal pasti dan keutamaan di bangunkan.

Langkah terakhir (Langkah 3) di dalam proses APEX-PH adalah melengkapkan kitaran. Ia

mempunyai persamaan dengan langkah terakhir pada model-model perancangan lain. Langkah

ini memberi panduan berkaitan pembangunan polisi, perkhidmatan dan intervensi lain, membina

pelan perlaksanaan dan memastikan bahawa kesemua program yang telah dirancang di jalankan

dan di nilai.

Analisis SWOT (Strengths, Weakness, Opportunities, Threats)

Pada awalnya, analisis SWOT berkaitan dengan usaha perancangan yang strategik dalam sektor

perniagaan dan pemasaran. Dengan kata mudah, SWOT merupakan analisis kepada organisasi

dalaman yang mengkaji berkaitan kekuatan, kelemahan, peluang dan rawatan dalam persekitaran

operasi. Secara teknikalnya, penggunaannya harus terhad kepada peringkat awal proses

membuat keputusan dalam persiapan untuk perancangan strategik yang lebih menyeluruh.

Dalam praktis promosi kesihatan, analisis SWOT adalah biasa dalam kalangan perancang yang

mahu mengurangkan masa perancangan dan bertindak pantas untuk langkah-langkah tindakan.

Umumnya fasilitator membantu kumpulan perancangan mengenal pasti isu atau masalah,

menetapkan atau menjelaskan matlamat, dan mewujudkan pelan. Analisis SWOT biasanya

menggunakan matriks 2 x 2 di mana menyenaraikan kekuatan dan kelemahan pada paksi

mendatar dan peluang dan ancaman pada paksi menegak. Organisasi boleh membuat keputusan

jika ia lebih suka untuk membina kekuatan atau memperbaiki kelemahan dalam konteks peluang

dan ancaman persekitaran.

Analisis SWOT memerlukan perancang untuk mengkaji kekuatan sesuatu organisasi. Ia juga

termasuk penilaian kepada organisasi yang tidak baik atau apa yang berbeza atau lebih baik

daripada organisasi yang sama, sumber-sumber yang sedia ada (wang, peralatan, bekalan,

bahan-bahan), kepakaran kakitangan, kualiti kerjasama dalam masyarakat, atau rekod hubungan

kerja yang berjaya. Sebaliknya, analisis SWOT juga mengkaji kelemahan-kelemahan yang

mungkin berkaitan dengan faktor-faktor yang sama di bawah kekuatan. Di samping itu, kelemahan


yang mungkin melibatkan reputasi yang rendah dalam kalangan pihak-pihak berkepentingan,

termasuk pelanggan. Ia mungkin melibatkan ketidakmampuan untuk menangani masalah-

masalah kesihatan tertentu atau faktor penentu kerana kod, peraturan, dasar atau keputusan

pengurusan yang memberi kuasa kepada entiti lain.

Manakala kekuatan dan kelemahan dinilai dalam analisis SWOT berkaitan dengan persekitaran

dalaman organisasi, peluang dan ancaman yang berkaitan dengan persekitaran luaran. Peluang

mungkin melibatkan keperluan pengguna tercapai, melonggarkan atau menyingkirkan halangan

pentadbiran atau perundangan yang akhirnya membolehkan pembangunan program baru, aliran

pembiayaan baru yang disediakan oleh agensi kerajaan atau agensi lain, atau gabungan yang

baru dibentuk untuk menangani masalah kesihatan.

Analisis SWOT berbeza dengan ketara daripada model lain yang dibincangkan dalam bab ini. Ia

merupakan imbasan dalaman dan luaran yang membolehkan perancang melaksanakan intervensi

dalam jangka masa yang lebih singkat. Berasaskan kekuatan atau menangani kelemahan tertentu

ketika mengambil kelebihan peluang-peluang dalam persekitaran adalah satu kelebihan analisis

SWOT. Sudah tentu pendekatan ini boleh membawa kepada cabaran jika input pengguna tidak

diterima, masalah tidak dianalisis dengan teliti, faktor penentu yang berkenaan tidak ditangani,

atau intervensi dikenal pasti dan dilaksanakan tanpa cukup memahami teori asas atau rasional.

Walau bagaimanapun, analisis SWOT mempunyai tempat dalam kaedah perancangan dan

kesederhanaan yang menjadi tarikan kepada ramai perancang.

Pada pendapat anda, adakah model-model perancangan seperti di atas memberi

kesan kepada program kesihatan yang mahu dijalankan di seluruh negara?

___________________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________


RUMUSAN

Setiap model menyediakan rangka kerja untuk perancangan program promosi kesihatan.

Terdapat beberapa perbezaan model perancangan yang telah di bangunkan dalam tempoh

beberapa tahun. Model perancangan untuk promosi kesihatan yang telah diterangkan dalam unit

ini adalah seperti berikut:

1. PRECEDE-PROCEED

2. MATCH (Multilevel Approach To Community Health)

3. CDCynergy

4. Komunikasi Kesihatan

5. Pendekatan Sistematik Untuk Promosi Kesihatan (Healthy People 2010)

6. APEX-PH (Assessment Protocol for Excellence in Public Health)

7. SWOT (Strength, Weakness, Opportunities, Threats)

Pada masa ini, model yang sangat dikenali dan selalu digunakan di dalam promosi kesihatan

adalah model PRECEDE-PROCEED. Model MATCH juga merupakan model yang kerap

digunakan oleh perancang kesihatan. Model-model terbaru termasuk CDCynergy, APEX-PH dan

SWOT telah mula digunakan sebagai pilihan tambahan dan telah berkembang dari semasa ke

semasa. Secara keseluruhannya, model-model ini dibangunkan dan terus digunakan untuk

menyumbang kepada promosi kesihatan di seluruh dunia.


PETA KONSEP

5 TERAS PROMOSI

KESIHATAN

PROSES KOMUNIKASI

A


KATA KUNCI

1. Promosi Kesihatan

2. PRECEDE-PROCEED

3. MATCH

4. Komunikasi Kesihatan

5. CDynergy

6. SWOT

PENILAIAN KENDIRI

1. Apakah yang dimaksudkan dengan tujuan model perancangan program kesihatan?

2. Apakah kepentingan menggunakan model-model seperti di atas di dalam merancang sesuatu

program kesihatan?

3. Di antara model-model di atas, model apakah yang biasa digunakan oleh perancang? Apakah

perbezaan model tersebut dengan model-model lain?

4. Apakah komponen yang wajib yang terdapat di dalam setiap model di atas? Bagaimanakah

komponen tersebut dapat membantu dalam perancangan program?

5. Terangkan maksud proses komunikasi seperti yang terdapat pada unit ini?

RUJUKAN

Centers for Disease Control and Prevention. (1999) Framework for program evaluation in public health. MMWR 48 (No. RR-11) U.S. Department Of Health & Human Services. Atlanta, Georgia. Green L. W., Kreuter M. W. (2005). Health Program Planning: An Educational and Ecological Approach. 4th edition. New York: McGraw-Hill Healthy People 2010. (2007). A Systematic Approach to Health Improvement. Atas Talian. Healthy People 2010 Web site: http://www.healthypeople.gov/Document/html/uih/ uih_2.htm#goals. (akses 27 Mei 2012). James, F., McKenzie, L., Brad L. Neiger, M., & Rosemary, T. (2002). Planning, Implementing, and Evaluating Health Promotion Programs: A Primer. 5th Edition. New York: University Press


Kementerian Kesihatan Malaysia. (2011). Modul Asas Promosi Kesihatan. Putrajaya Simons-Morton, D. G., Parcel, G. S., & OHara, N. M. (1988). Implementing organizational changes to promote healthful diet and physical activity at school. Health Education Quarterly, 15, 115-130.


PROSES KOMUNIKASI

Sumber

Mesej

SaluranPenerima

Maklumbalas

5 TERAS PROMOSI

KESIHATAN

Polisi awam sihat

Persekitaran yang

menyokong

Orientasi semula

perkhidmatan kesihatan

Tindakan komuniti

Kemahiran individu di bangunkan

A

JAWAPAN SERTA MAKLUM BALAS

Documents

Unit 4 Model Promosi Kesihatan Umum