Unal Demir Turkiyede Balkan Gocmenleri

7/25/2019 Unal Demir Turkiyede Balkan Gocmenleri

1/30

VI. Ulusal Sosyoloji Kongresi, Ekim 2009,

Toplumsal Dnmler ve Sosyolojik Yaklamlar,

Adnan Menderes niversitesi, Aydn.

SOSYOLOJ

DERNE

G, KMLK VE ADYET BALAMINDATRKYEDE BALKAN GMENLER

Serdar NAL

Glsen DEMR


2/30

3796. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitab

Serdar NAL - Glsen DEMR

G, KMLK VE ADYET BALAMINDA

TRKYEDE BALKAN GMENLER

SerdarNAL1

Glsen DEMR2

z

Trkiye i ve d g sreleri bakmndan deerlendirildiinde hem tarihsel hem de sos-

yal ve kltrel bir tecrbeye sahip bir lke durumunda olduu grlecektir. Bu aratrmada

odaklanlan gruplar Trkiyeye eitli dnemlerde Balkan lkelerinden g etmi olan grup-

lardr. Balkanlardan gelen Trk ve Mslman gmenler Trkiyeye g etmelerinin esas ola-

rak Trk ve Mslman olmalarn ve Trkiyenin gerek anavatanlar olmasn gstermekte-

dirler. inde yaadklar lkeye beraberlerinde getirdikleri ve ayn zamanda yeniden rettikleri

kltr, gelenek, rf-adet ve dil (ive farkll) gibi deerlerinden dolay gmenler gze arp-

makta, bu ynde kimlik ve aidiyet atmas, kuaklararas deer atmas vb. eklinde kendi-

ni gsteren birtakm sorunlarn yaanp yaanmad veya hangi boyutlarda olduu ilgi konusuolmaktadr. Dolaysyla, bu mesele g, btnleme, kimlik, aidiyet balamnda irdelenmitir.

Anahtar Szckler:G, Kimlik, Kltr, Uyum, Btnleme, Aidiyet

1 Ar. Gr. Adnan Menderes niversitesi, Sosyoloji Blm2 Prof. Dr., Adnan Menderes niversitesi, Sosyoloji Blm


3/30

380 6. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitab

G, Kimlik ve Aidiyet Balamnda Trkiyede Balkan Gmenleri

Abstract

When Turkey is taken into consideration in point of internal and external migration pro-

cesses it is well be observed that it has both historical and social and cultural experiences. The

groups focused on this research are the ones that have migrated into Turkey in various periods

from the Balkans countries. TheTurkish and MuslimimmigrantsfromBalkanshave migra-

tedtoTurkeyonthegroundsthattheyare TurksandMuslims,andthatTurkeyistheiractual

homeland. On account of the values such as culture, tradition, customs and language (diffe-

rences of accents) that the immigrants brings together by reproducing them they are conspicu-

ous. In this direction, the problems relating to clash of identities and attachments, disputes on

values of inter-generations have been highlighted. Therefore, this issue has been examined in

context of migration, integration, identity and attachment.

Keywords:Migration, Identity, Culture, Adaptation, Integration, Attachment


4/30



Giri

Tarih boyunca meydana gelen bireysel ya da kitlesel glerin, dnyann bugnk n-

fus dalmn, toplumlarn sosyal, siyasal, ekonomik, kltrel yaplarn ve geliimlerini ekil-

lendirdii grlmektedir. Genel olarak ifade edilecek olursa, insanlar tarih boyunca daha iyi ya-

am standartlar yakalamak amacyla, bir yerden baka bir yere g etmilerdir. zerinde yaa-

dmz topraklar, tarih boyunca meydana gelen gler nedeniyle hareketli bir corafya zelli-

i tamaktadr. Anadolunun on bin yllk yerleme tarihi iinde, Anadolu topraklar ok zen-

gin ve nitelikleri ok farkl g deneyimleri yaam ve bugnk kltrel eitliini bu sreler

sonrasnda kazanmtr (Tekeli, 2007:447). Anadolu topraklarnda gn hemen hemen her tr-

ls yaanmtr. Bu g hareketlilii Trkiye Cumhuriyetinin kurulmasndan nceki dneme

denk gelse de Cumhuriyetin kuruluundan sonra da devam ederek gnmze kadar gelmitir.

phesiz, bu gler Trkiyenin tarihsel srete olumu toplum dinamiinde, ekonomik, sos-

yal, kltrel ve siyasal hayatnda nemli etkiler yaratmtr.

Trkiye, sahip olduu konumu itibariyle uluslar aras dzeyde hem g veren ve hem

de alan bir lkedir. Trkiye, bir yandan yllardr yurtdna igc ve yetimi eleman g ver-

mekte, dier yandan da, Balkanlar, Kafkaslar, Orta Dou ve Orta Asya lkelerindeki yerel si-

yasi ve ekonomik sorunlarn da etkisi ile Trk ve Mslman soylu kiilerin youn biimde

g ettii bir lkedir. Bir baka g olay da, komu lkelerde (Irak ve ran) meydana gelen si-

yasi olaylar neticesi nc lkelere gemek veya Trkiyede kalmak zere ok sayda ml-

teci ya da snmacnn Trkiyeye gemesi eklinde olumaktadr (Yusuf, 2006:112). Trki-

ye, Osmanlnn dalma ve kme, Cumhuriyetin ise kurulma ve ykselme srelerine paralel

olarak iki yzyl aan bir sredir evre blgelerden, zellikle de Balkanlardan ynelen kitle-

selglerin hede olmutur. Belirli dnemlerde olmak zere, zellikle Arnavut, Bonak, er-

kez, Pomak, Makedonya, Yunanistan, Bulgaristan gmenleri vb. kesimlerin Trkiyeye youn

bir g sz konusu olmutur. Aanolunun (2001:343) hesabna gre, yz yllk g tari-

hi incelendiinde Rumeliden Anadoluya iskn edilen ve kendi olanaklaryla yerleen insanlar

ve onlardan ortaya kan kuaklar hesaplandnda Trkiyenin yaklak 1/5i kadar nfusununRumeli kkenli olduu varsaym yaplabilir. Trkiye Osmanldan devrald nfus yapsn


5/30



gler sayesinde daha da eitlendirmi, farkl kltrlerin farkl renkleri ile zenginletirmitir.

Balkan lkeleriyle ortak bir tarih sz konusudur, yzyllarca ayn tarih paylalm-

tr (imir, 2003:331). Anadolunun gerek yakn ve gerek uzak tarihinde komu lkelerden

Anadoluya glerde ortak zellik, paylalan bir kltrdr. Ortak kltrel kkenin var olu-

u dier g alan lkelerde olduu gibi, yerli kltrn norm ve deerlerini sarsc, tehdit edi -

ci bir yapnn ortaya kn engellemitir. Bu nedenle Trkiye dier g alan dnya devletle-

ri ile mukayese edildiinde, gmen nfusun btnleme sorunlar ile en az uraan lkeler-

den biri olmutur (Kmbetolu, 1997:229-230). Fakat, ayn veya benzer kltrel kkene sahip

olmakla birlikte gmenlerin yerletikleri blgenin yerlisi olan halk ve gmen gruplar arasn-

da bir kltrleme sreci yaanmaktadr. Kmbetolunun (1997:271) da ifade ettii gibi birey-

ler yeni kltrel evrede kltrleme srecini grup dzeyinde ve bireysel dzeyde yaamakta-

drlar. Kltrleme deneyimi g eden grubun yerli grupla temas, iletiimi ve katlmna bal

olarak g ya da grece kolay yaanabilmektedir. Bu noktada g eden gruplarn sahip olduk-

lar sosyal destekler, g edilen lkede kendilerine kar oluturulan sosyal tutumlar, yeni ya-

amdan beklentiler, yeni kltrde bulunanlar yeni yaam stratejilerinin gelitirilmesi asndanetkili faktrler olarak ortaya kmaktadr.

G, Kimlik ve Aidiyet Balamnda Trkiyede Balkan Gmenleri balkl bu teb-

li 2008-2009 ylnda zmir ilinde gerekletirmi olduumuz aratrmann sonularna dayan-

maktadr. Ancak, bu teblide sz konusu bu aratrmann kimlik ve aidiyet ksm arlkl ola-

rak tartlmaya allmtr.

phesiz Balkan gmenleri denildiinde tek homojen bir gruptan bahsedilmemekte-

dir. almada, Balkan lkelerinden Trkiyeye eitli g dalgalaryla farkl tarihlerde g et-

mi Bulgaristan, Yunanistan ve eski Yugoslavya gmen gruplar zerine odaklanlmtr. An-

cak, Balkanlardan Trkiyeye g eden Balkan gmenleri iki ayr kategoride ele alnmtr.

Bu gruplardan birincisi etnik bakmdan Trk olan gmenler, ikincisi ise etnik olarak Trk ol-

mayan Balkan gmenleridir. Birinci grupta yer alanlar daha ok Yunanistan, Bulgaristan ve


6/30



eski Yugoslavya-Makedonya gmenleri ya da Trkleridir. kinci grupta yer alanlar ise daha

ok etnik olarak Trk olmayan eski Yugoslavya Mslman Bonak kkenli gmenler ve et-

nik olarak Trk olmayan eski Yugoslavya-Makedonya kkenli Mslman gmenlerdir. r-

nein eski Yugoslavya-Makedonya kkenli gmenler arasnda etnik olarak Trk ve Msl-

man olan Makedonya kkenli gmenlerin yan sra etnik olarak Trk olmayan rnein Ms-

lman Arnavut kkenli gmenler de bulunmaktadr. phesiz, etnik kimlik konusunda belir-

leyici olan etnik kken deil etnik bilintir. Ayrca, Balkan topraklarndan g edenler arasn-

da, hem gten nceki srete hem de gten sonraki srete biyolojik ve/veya kltrel btn-

leme iinde bulunmu kesimlerin varl yadsnamaz. Dolaysyla, bahsedilen gmen kitle-

lerin kategorize edilme srecinde ounlukla sknt yaand da bir gerektir. Netice itibariy-

le, aratrma, farkl tarihlerde Bulgaristan ve Yunanistandan g eden Trk kkenli g-

menleri; eski Yugoslavya blgesinden g eden Mslman Bonak kkenli gmenleri; eski

Yugoslavya-Makedonya blgesinden g eden Mslman Arnavut kkenli gmenleri; eski

Yugoslavya-Makedonya blgesinden g eden Trk kkenli gmenleri kapsamtr.

Aratrmada, nicel ve nitel teknikler birlikte kullanlmtr. almada, tesad r-

neklemenin bir tr olan alan olaslkl rnekleme ve yargsal/bilinli rneklemenin bir tr

olan kota rneklemesinin birlikte kullanlmas yoluna gidilmitir. Aratrmann evrenizmir

ili Bornova ilesi ve Gaziemirilesindeki Balkan gmenlerinin bulunduu blgeler/kme-

ler olarak belirlenmitir. Buna gre, aratrma iin, kent merkezi snrlar iinde, (az sayda da

olsa) yerli halkn ve yerli gmen halkn da bulunduu daha ok farkl Balkan gmeni grupla-

rn bir arada barndran Balkan gmenleri mahallesi ya da gmen semti olarak bilinen veya

adlandrlan Bornova ilesine balAltnda semtindenTuna Mahallesi, Koukavak Mahallesi,

Birlik Mahallesi, Yeilova Mahallesi, Serintepe Mahallesi; amdibi semtindenRafetpaa Ma-

hallesi, Yldrm Beyazt Mahallesi, Barbaros Mahallesi, Meri Mahallesi;Pnarba semtinden

Kemalpaa Mahallesi, Doanlar Mahallesi; Gaziemir ilesine bal Sarn BeldesindenAtatrk

Mahallesi, Menderes Mahallesi ve Hrriyet Mahallesi olmak zere toplam 14 mahalle rnekle-

me alnmtr. Sz konusu seilen bu mahalleler aratrmann arad niteliklere uygun arlkl

olarak Balkan gmenlerinin yaadklar blgelerdir. Bu ynde, aratrmann kendine zg ya-


7/30



ps nedeniyle oluturulmu olan kotalar erevesinde belirlenen mahallelerde nfus oranlar/

arlklar da gz nnde bulundurularak toplam 723 kiilik bir rneklem kmesi oluturularak

anket uygulanm ve ayn zamanda derinlemesine grmeler yaplmtr.

Bu temelde, g, uyum-btnleme, kimlik ve aidiyet srelerini farkl Balkan g-

meni gruplar zelinde birarada ele alan bir aratrma tasarmna sahip olan bu almada,

Trkiyeye daha zelde zmir line (Bornova -Altnda, amdibi, Pnarba- ve Gaziemir

Sarn- blgelerine) eitli g dalgalaryla farkl tarihlerde Balkanlardan gelmi olan

Bulgaristan, Yunanistan ve eski Yugoslavya (etnik olarak Trk, Bonak, Arnavut kken-

li) gmenlerinin Trkiyedeki uyum sreleri; gmenlerin yaad deneyimler, ken-

dilerini nasl tanmladklar, nereye ait hissettikleri ve kendileri iin nasl bir kimlik ta-

nmlamas yaptklar, topluluun kendi tarihini nasl alglad ve kendilerini tanmlar-

ken nasl bir kimlik formu kullandklar, ayrca oklu-kimlikler/aidiyetler kavramlarnn

bu gruplara uygunluu; gmenlerin yerellerle olan etkileimleri, gmenlerin ve yerelle-

rin birbirlerini nasl algladklar ve tanmladklar; gmenlerin sosyal, kltrel ve eko-

nomik zellikleri; g sreci ve sonrasnda yaanan sorunlar, konut, i bulma seeneklerivb. beklentilerin karlanma dzeyi; Balkanlardan Trkiyeye g etmi olan kken bakm-

dan Trk olan gmenler ile kken olarak Trk olmayan Balkan gmenleri arasndaki fark-

llklar veya benzenlikler; Balkan gmenlerinin Trkiyede nasl bir gmen topluluu olu-

turduklar, ne gibi sosyal, kltrel ve tarihi srelerden getiklerini ve gsterdikleri benzerlik

ve farkllklarn hangi faktrlerle aklanabilecei gibi konular irdelenmitir. Ancak, yukar-

da da belirtildii zere bu teblide sz konusu bu aratrmann daha ok kimlik ve aidi-

yet ksm ele alnmtr.

Bu noktada zellikle tartlan konu heterojen bir kimlik anlaynn baka bir deyi-

le oklu sadakat anlaynn bir toplum iinde hangi gruplar veya bireyler iin ne derece ge -

erli olduudur. Konuya Trk toplumunun genel yapsal karakteristii asndan bakldnda

Trkiyenin kendine zg bir eitlilik tecrbesinin bulunduunu, farkl dilleri, dinleri, etnik

kkenleri bir arada tutan bir yapya sahip olduunu sylemek mmkndr. Gler Trkiyeyi


8/30



Avrasya blgesinin kltr sepeti haline getirmitir. Her gmen kitlesi, mutfaktan yemek ada-

bna, konuma aksanndan giyim kuam ve folklara, elenceden yas tutmaya kadar hemen her

alanda yzyllar ierisinde oluturduklar memleketlerine has kltr deerlerini Trkiyeye ta-

m ve burada yaatmaktadr. Bu kltrel al-veri sadece soydalar arasnda deil gayrims-

lim ve/veya farkl etnik kimliklerin birbirleriyle tanmasn da salam, seici olmak kaydyla

aralarnda etkileim biiminde olmutur (Yusuf, 2006:115). Ayrca, Trk toplumu iindeki fark-

llklar dier baz lkelerde grlen heterojen yapdan farkldr. Zira, Trk toplumu iinde her

ne kadar etnik, dini ve kltrel adan farkl gruplarn varlndan sz edilebilse de, bu grupla-

rn ayn corafya zerinde uzun yllar yaadn birok ortak kltrel deerlerin paylaldn

ve gruplarn birbirinden keskin bir ekilde ayrlmadn gz nnde bulundurmak gerekmek-

tedir. Bu almann snrlar iinde dnlecek olursa, Trkiyedeki Balkan gmenlerinin

kimliklerini birden fazla kltrel aidiyet biimine gre ekillendirdiklerini veya ina ettiklerini

sylemek mmkn mdr? Bu gmenler iin tek biimci kimlik anlay yerine, oklu kimlik

kavram kullanlabilir mi? Trkiyeye gelen Balkan gmenlerinin farkl kimlikler arasnda gi-

dip geldiklerini veya birden fazla aidiyet gelitirdiklerini sylemek mmkn mdr? Ksacas,

Balkan gmenlerinin ift ynl bir sadakat gelitirdiklerini ve bu anlamda oklu kimlik anla-

yn onlar iin kullanmak doru mudur? Nitekim, bu teblide Trkiyedeki Balkan (daha zel-

de Bulgaristan, Yunanistan ve Eski Yugoslavya) gmenlerinin bu konuda hangi zeminde ele

alnabilecei konusu zerinde durulmaktadr.

Tarihsel Arka Plan

Dou-Bat kltr kprsnn bat ayanda bulunan ve bir milletler ve dinler moza-

yii olan Balkanlar, ayn zamanda Avrupa ile Akdeniz dnyasnn byk kimlik grubunun

buluma noktasn oluturmaktadr. Bu gruplar, Germen/Katolik; Slav/Ortodoks; Trk/Msl-

man olarak belirtmek mmkndr (Bahadr, 2002:141).

Anadolunun Trkler tarafndan XI. Yzylda Seluklu fetihleri ile balayan dnem-

de ve daha sonraki sre ierisindeki Osmanl Devletinin topraklarnn genilemesi srasnda

Trklerin, kazanlan topraklara yaylmas sonucu geni bir corafyaya daldklar grlm-


9/30



tr. Ancak, Osmanl Devletinin gerileme srecine girmesi ve bir yandan toprak kaybetmesi,

bir yandan da ulusal ideolojilerin yaygnlamasndan kaynaklanan basklar, Anadolunun d-

tan srekli g almasna ve ikinci bir Trk yerleme dalgasnn yaanmasna yol amtr (Yu-

suf, 2006:113).

Osmanl Devletinin tarihi miras zerinde kurulan Trkiye Cumhuriyeti, birok

meselede olduu gibi, g meselesini de Osmanldan devralmak zorunda kalmt. Karpata

gre 1922ye kadar geen yaklak 60 yllk dnemde 4 milyon dolaynda Mslman Krm

Tatarlar ve erkezler dahil- Osmanl topraklarna g etmitir. Yine ayn yerde Osmanlla-

rn Balkanlardaki toprak kayplarn takip eden dnemde 1,5 milyona yakn Mslmann da

Trkiyeye g ettii belirtilmektedir. Gmenlerin nemli blm Balkanlardan gelmitir.

mar ve skn Bakanl verilerine gre bu dnemde 400.000i Yunanistan, 225.000i Bulga -

ristan, 120.000i Yugoslavya, 120.000i Romanya ve 10.000i de baka lkelerden olmak ze-

re toplam 870.000 gmenin lkeye giri yapt tahmin edilmektedir (akt. duygu; Sirkeci,

1999:259).

taraf denizlerle kapl olan Balkan yarmadas, kuzeyde Tuna ve Sava nehirleri ile

gneyde Marmara ve Ege Denizi, douda Tuna nehri ve Karadeniz, batda Akdeniz ve Adriya-

tik Denizi ile snrlanmaktadr. Tihie (akt. brahimgil, 2003:191) gre, her ne kadar Balkan

kelimesi Trke sk ormanlarla kapl sra da anlamna gelse de, yarmadann Osmanl lite-

ratrndeki ad Rumelidir.

Trkler Balkanlar yurt edinen en eski topluluklardan biridir. Trklerin Balkanlardaki

ilk ortaya k M.S. 4.5. Asrlarda Bat Hunlarla olmutur. Daha sonra blgeye VI. Asrda

Avarlar, VII. Asrda Bulgar Trkleri, X.-XIII. Asrlarda, Kumanlar, Peenekler gelmitir. Bu

dnemlerde blgeye gelen ad geen Trk boylar kendi devletlerini kurmular, ancak fazla ya-

atamamlardr. Dolaysyla ya buralar terk etmiler ya da ynettikleri topluluklar arasnda eri-

milerdir. Bu Trk boylarnn izleri yer adlarnda, Balkan halklarnn kltrlerinde grlmekte-

dir (Gkda, 2003:287). Truhelkaya gre de Trklerin Balkanlar ile ilk temaslar Karadenizin


10/30



kuzeyinden blgeye gelen Hunlar, Avarlar, Bulgarlar, Peenek ve Kuman Trk boylaryla ol-

mutur (akt. brahimgil, 2003:191). Bu gruplar byk ounlukla asimile olmularsa da, bir

ksm kimliklerini korumulardr. Bu gruplar doal olarak Selukluya ve Osmanlya dahil ol-

mulardr (nder, 2007:317).

Balkanlarda asl uzun sreli ve kalc ilikiler XIII. Yzyldan itibaren Osmanl-

lar zamannda balam ve gnmze kadar da devam etmitir. Osmanlda bu ilikiyi ilk ba-

latan Orhan Gazinin olu Sleyman Paadr. Onun 1354 ylnda anakkale Boazn gee-

rek Geliboluya ulamasyla balayan fetih hareketi, kendisinden sonra dalgalar halinde devam

etmi ve Balkanlar ksa bir sre sonra Osmanl Devletinin en nemli kanatlarndan biri hali-

ne gelmitir (sen, 1997:13). Yldrm Bayezid Dneminde Trklerin gc Tuna nehrini a-

m, 1391 ylnda Ek olarak adlandrlan Gney Romanya Prenslii Osmanl hkimiyetini ta-

nm, ertesi yl ise Selanik fethedilmitir. 1453 ylnda stanbulu fetheden Fatih Sultan Meh-

met 1481 ylnda ldnde bugnk Krm, Romanya, Bulgaristan, Yugoslavya, Makedon-

ya, Kosova, Bosna-Hersek, Arnavutluk ve Yunanistan topraklar Osmanl mparatorluuna ka-

tlmt. Kanuni Sultan Sleymann 1526 Moha zaferi ile Budapete ve Macaristan Osmanlhkimiyetine geti (brahimgil, 2003:191).

ndere (2007:321) gre, Osmanl mparatorluunun fetihleri sonucunda

Balkanlarda, Anadolunun hemen her tarafndan gelen, ounluu ise Karamanoullar ve

Aydnoullarnn oluturduu byk bir Trk nfusu ortaya kmtr. Balkanlardaki Trk

yerleimleri, Osmanl Mufassal Tahrir Defterlerindeki kaytlarda mevcuttur ve ky isimleri

olarak bulunmaktadr. Ayrca, 16. Yzylda Celali syanlar nedeniyle Anadoludaki baz Trk

topluluklar da Balkanlara g etmitir. Bugn, Trkiyede muhacir, gmen olarak ta-

nmlanan Balkan kkenli vatandalarmzn gemii budur.

Balkanlarda bu manzara 1663ten itibaren bozulmaya balam 1699 Karlofa ant-

lamasndan sonra Osmanl bu topraklardan kademe kademe ekilmek zorunda kalmtr. 1832

ylnda Yunan Krall kurulmu, 1878de ise Romanya, Srbistan ve Karada devlet olarak


11/30



teekkl etmitir. Makedonya, Bat Trakya ve Bulgaristann baz blgelerinden ise 1912 y-

lnda ekilmek zorunda kalnmtr (sen, 1997:13). zellikle Balkan Savandan sonra, Bal-

kan lkeleri Birliinin Hristiyan ordular Balkanlar Trklerden temizleme giriimine bala-

mlar ve Hristiyan olmay kabul etmeyen on binlerce Arnavut ldrlmtr. Yunanistan ve

Bulgaristandaki gler 1900lerden itibaren younluk kazanm ve byk kitlesel gler ya-

anmtr (nder, 2007:323).

Genel olarak bakldnda, Rumeli 560 sene Osmanl hkimiyeti altnda kalmtr.

Bugn bile Bulgaristan, Makedonya, Arnavutluk, Yunanistan, Lehistan, Romanya, Hrvatis-

tan ve Yugoslavya blgelerinde Osmanllarn izlerine rastlamak mmkndr (nba, 2003:17).

Bu blgelerde belli younlukta soydalarmz yaamaktadr. Blgedeki Trk nfusuyla ilgi-

li salkl bilgiler olmamakla birlikte bunlarn saysnn 2.500.000 civarnda olduu sanlyor.

Bu nfusun byk bir blm fethi izleyen yllarda bu topraklara Anadoludan giden g-

lerden arta kalanlardr. Bir ksmnn da kuzeyden Osmanl ncesi blgeye gelip yerleen ve

daha sonra Mslman olanlardan meydana geldii tahmin ediliyor. Osmanl fetihlerinden son-

ra blgedeki yerli halktan slamiyeti kabul eden byk topluluklar da meydana gelmitir. Bu-

gn Balkanlarda Mslman nfusun 12.000.000 olduu biliniyor (sen, 1997:13-14). Atave

gre (akt. nder, 2007:324) bugn Romanyada Anadolu Trk, Krm, Noay ve Gagauz Tr-

k olmak zere 95.000 Trk bulunmaktadr. Bulgaristandaki 3 milyon Trk lke nfusunun

%30unu oluturmaktadr. Yunanistandaki Bat Trakyada 200.000 Trk vardr. Makedonyada

77.000 Trk bulunmakta ve nfusun %4n oluturmaktadr. Buna mukabil halkn %30u

Mslmandr. Bosna-Hersekte etnik yap Srp, Bonak ve Hrvatlardan meydana gelmektedir.

Bu nemli blgede Trk yok denecek kadar azdr. Halkn %40 Mslmandr. Arnavutluktaki

halkn %70i Mslman Arnavuttur ve bunlarn da %30u Bektaidir. Ancak Trk aznlk yok

denecek kadar azdr. Kosova ve Sancakta ise 250.000 Mslman yaamasna karlk 80.000

Trk bulunmaktadr.

Genel olarak bir deerlendirme yaplrsa, Balkanlarn Osmanl mparatorluu tara-

fndan fethi, blgede yeni bir dnemin balangc saylr. Yaklak 500 yl sren bu iktidar d-


12/30



neminde blgenin sosyal, ekonomik ve kltrel yaps byk lde etkilenmitir. Hemen he -

men her dnemde byk bir stratejik neme sahip olan Balkanlar, Osmanl Devletinin k

ve Trkiye Cumhuriyetinin kuruluundan sonra da bu nemini korumu ve Trk d siyasetin-

de nemli bir yer tutmutur. Ancak bu tarihten itibaren blgede yaayan Mslman-Trk toplu-

luklar asndan yeni ve zorlu bir dnem balamtr. Etnik kkenlerinden veya dinlerinden do-

lay bask ve glere maruz kalmlardr.

Nitekim, Trkiye, Osmanlnn dalma ve kme, Cumhuriyetin ise kurulma ve

ykselme srelerine paralel olarak (1988-1991 arasnda Iraktan snan ve bir sre sonra

geri dnen 460-500 bin arasndaki gmen hari), en son 1989da Bulgaristandan gelen 300

bin gmenle (Torol, 1991:60) birlikte, iki yzyl aan bir sredir evre blgelerden, zel-

likle de Balkanlardan ynelen kitlesel glerin hede olmutur. Sz konusu blgelerin ve

Balkanlarn (Osmanl ncesinden itibaren blgede bulunan kk Trk topluluklarna ek ola-

rak), Anadoludan Trkmen gruplarnn gelerek yerletii/getirilerek yerletirildii topraklar

olduu dikkate alndnda, bu gleri hareketlilik tipi asndan ksmen de olsa vatana d-

n veya dn g diye nitelemek olasdr (Kocack, 1997:137-138).

Nitekim, kaybedilen Osmanl topraklarndan (Balkanlardan) Trkiyeye dalga dalga

byk g aknlar olmutur. Bu gler sonucu Trk nfusu Balkanlarda azalrken Trkiyede

artmtr (imir, 2003:333). Kazgan (1985:1556) Balkanlardan byk Trk glerinin 1877-

78 Osmanl-Rus sava ile baladn, I. Dnya Savana kadar Anadoluya gelen gmen sa-

ysnn 1 milyon civarnda olduunu belirtmektedir Doanaya (1997:195) gre de I. Dnya

Savana kadar Kafkasya, Balkanlar ve Ege adalarndan Anadoluya gelen gmen says 1

milyonun zerindedir. Kocack (1997:138), 1877-78 Osmanl-Rus savandan itibaren 1900e

kadar Anadoluya Balkanlarn yansra, Krm ve Kafkasya ile Bat ve Dou Trkistan ve dil-

Ural yresinden gler gerekletiini, Balkanlardan g edenlerin saysnn 1 milyon, tm-

nn toplam saysnn ise yaklak 2 milyon olduunu vurgulamaktadr. Solak (1995:7) ise, sz

edilen 1877-78 Osmanl-Rus Sava ertesinde, kaybedilen topraklarda yaayan 3 milyonluk n-

fustan 850 bininin Anadoluya g ettiini belirtmektedir. Tekeli (1985:878), 1856-1913 ara-


13/30



snda Rusyann egemenliine giren topraklardan 232 bin Krml ve 755 bin erkez gmen

geldiini, 1877-1913 arasnda Balkanlardan gelen gmen saysnn ise 465 bin olduunu ne

srmektedir (akt. avuolu, 2007:127-128).

Cumhuriyet dnemindeki kaytlara geen ve tahmini olarak ilave edilen rakamlara

gre, Rumeliden Trkiyeye gelen gmen says yaklak 1.800.000 dolaylarndadr. 1992de

Bosna-Hersekin bamszln ilan etmesiyle balayan ve 1999da Kosovada ortaya kan

Srp zulm ve 2001 Makedonya olaylar sonucunda da Trkiyeye bir miktar g gereklemi-

tir (Aanolu, 2001:342-343).

Doanaya (1997:196-200) gre, Cumhuriyet dneminde Trkiyeye ounluu Bal-

kan lkelerinden olmak zere yaklak 1.600.000 insan g etmitir. Bu kiilerin yaklak %75i

devlet tarafndan hazrlanan sistematik programlara gre iskn edilmi, dier ksm ise serbest

gmen olarak kendi istedikleri blgelere yerletirilmilerdir. Serbest gmenlerin hemen he-

men tamam byk kentlere yerlemi geriye kalan ksm ise yerleim yeri olarak tarmsal iskn

projeleri erevesinde krsal alanlar tercih etmitir.

Geraya (1962:7-9) gre, 1923-1960 dneminde Trkiyeye gmen ve mbadil

olarak snanlarn says 1.204.205dir. Bunlar arasnda(384 bini mbadil olan) Yunanis-

tan gmenlerinin says 407 bin788 (%33.9), Bulgaristan gmenlerinin 374 bin 478 (%31.1),

Yugoslavya gmenlerinin 269 bin 101 (%22.4), Romanya gmenlerinin ise 121 bin 351

(%10)dir. Kazgana (1985:1556) gre ise, 1920lerden itibaren Cumhuriyet dneminde, Kaf-

kasya ve Rus idaresi altndaki topraklardan Trkiyeye gler durmu, ancak Balkanlardan b-

yk kitlelerin g devam etmitir. Trk topraklarna 1850-1970 dnemi itibariyle gelen g-

menlerin ve bunlardan doan yeni kuaklarn saysn 10.000.919 olarak hesaplayan Kazgan,

(30 yln bir kuak deiimi iin gerekli sre kabul edilmesi halinde) bu saynn, Trkiyenin

1970 yl nfusu (35.666.549) ierisinde %30 gibi bir orana denk dtn belirtmektedir. Bu

hesaba gre, Trkiyede her 3 kiiden biri; ya gmen ya gmen ocuu ya da gmen toru -

nudur.


14/30



P.Alford Andrews (1992:126-133), Balkanlardan 1923-1949 arasnda Trkiyeye

toplam 877.209 kii, 1950-1958 arasnda da 286.430 kiinin g etmi olduunu ileri srer.

Andrews bu verilere ramen, 1923-1960 arasndaki kaytl gmen saysnn 1.204.205 oldu-

unu belirtmektedir. Cumhuriyet dneminde gelen gmenlerin yerlemelerinde, terk ettikle-

ri blgedeki ekolojik-tabii ve sosyal evreler ile benzerlie dikkat edildiini de vurgulayan

Andrews, genellikle farkl gruplarn yeni yerleim blgelerinde birbirleri ile kaynamalarnn-

karmalarnn amalandna iaret etmektedir. Bu konuda Geraya (1962:30,31,34) gre, Bal-

kan doumlu gmenlerin 775.491i arlkl olarak Marmara (%56.7), Ege (%21.3) ve Orta

Anadolu (%11.7) blgelerine yerletirilmi, yerletirilen toplam 889.042 gmenden en fazla

gmeni 84.946 (%9.6) ile Edirne, en az gmeni de 10.037 (%1.1) ile Tokat ili alm, dier il-

lere de 10 binden az gmen dmtr. Edirnenin ardndan Tekirda (83.329, %9.4), stan-

bul (80.721, %9.1) ve Krklareli (69.402, %7,8)ni takiben Bursa iline (63.057, %7.1) gmen

dmtr. nderin (2007:324-325) verdii rakamlara gre de, Balkanlardan 1923-1958 yl-

larnda Trkiyeye g edenlerin says 1.163.639dur. Bu sayya sadece 1968 ve 1989 yllarn-

da Bulgaristandan yaplan iki g eklendii takdirde 1923 ylndan beri Trkiyeye gelip yer-

leen Balkan kkenlilerin rakam 1.443.639a ulamaktadr.

avuolu (2008:152-153), Osmanlnn ve Cumhuriyetin sz edilen gmen-

lerle ilgili ltlerin, birbirinden ayr ve farkl ierikte sosyo-kltrel yaplara dayandn, ayr

ve farkl ierikte sosyo-kltrel btnleme abalarna karlk geldiini ve her birinin kendi

iinde tutarl ve kanlmaz olduunu vurgular...ltlere uygun olarak, Osmanl ve Cumhuri-

yet dnemi g hareketlerinin balca ortak yn, Trk soyundan olmayanlara da g olana

tanm olmalardr. Yalnz Cumhuriyete ait lt, Trk soyundan olmayanlarn Trklerle biyo-

lojik ve/veya kltrel olarak btnlemi bulunmalarna dikkat etmekte iken, Osmanlya ait l-

tte byle bir dikkat sz konusu olmamtrNetice itibariyle, Mslman olmak, Osmanl

dnemi glerinde dorudan ve bamsz tek lt, Cumhuriyet dnemi glerinde ise do-

layl ve baml bir lt olarak dikkate alnmtr. Ancak her iki dnem gmenlerinin ar-

lkl ortak nitelii, Trk soyundan olmak veya Trk kltrne bal bulunmak olmutur.


15/30



Ksacas, Osmanl dneminde Mslmanlarn (Dindalarn), Cumhuriyet dne-

minde Trk soyundan olan veya Trk kltrne bal bulunan[larn], (Soydalarn) ger-

ekletirmek zorunda kald g hareketlerinin balca itici nedenleri, yaklak olarak ayn

ve ortaktr: Savalar, katliamlar, yamalar, tecavzler, bask ve ayrmlar, tecritler, srgnler ve

zorla asimilasyonlar (Dileri Bakanl, akt. avuolu, 2007:123). Aka cana, mala, na-

musa, dini ve/veya milli kimlie saldrlar ile ar saldr tehditleri nedenleriyle Osmanl top -

raklar zerindeki ilk g hareketi, 1771de Krm topraklar zerinde meydana gelmitir (Ar,

1960:5). Anadolu topraklarna ynelik ilk g hareketi ise 1785-1800 dneminde Balkanlar,

Kafkasya ve Krmdan, son g hareketi de 1989da Bulgaristandan gereklemitir (Torol,

1991:60).

G, Kimlik ve Aidiyet Ekseninde Balkan Gmenleri

Bugn, Trkiyeye gerekleen gler arasnda Balkanlardan yani Bulgaristan, Yu-

nanistan, Yugoslavya, Arnavutluk, Romanya, Makedonya ve evresinden gelen gler ok b-

yk bir neme sahiptir. Balkan gmeni gruplarn Trkiyeye g hareketinde bulunmalarnn

balca nedeni, grdkleri basklar olmakla birlikte, ortak deerleri ve temel unsurlar bakmn-

dan sahip olduklar kltrn Trkiyedeki kltrden ayr ve farkl olmamas ve Trkiyeyi ana-

vatan olarak grmeleridir. Aratrmadan, zellikle Trk kkenli Bulgaristan, Yunanistan ve eski

Yugoslavya-Makedonya gmenlerinin, milliyetilik unsurunu n plana kararak Trk kimli-

ini vurguladklar tespit edilmitir. Bir baka aratrmann (en, 2004:44) ortaya koyduu so-

nular da gstermektedir ki; tarih bilinci Trklk bilincini glendiren bir ba konumunda-

dr, gmenlerin Trkiyeye gelmeden nce bulunduklar lkelerde grdkleri basklar kar-

snda gsterdikleri diren glenen bir milliyetilik duygusunu yaratmtr.Bu ekilde Trk

kimliini daha fazla hak etmeyi amalayan sylemler, Trkiyede yaayan Trklere oranla

daha gl ve pheye yer brakmayan Trklk anlayna sahip olunduu dncesini ne -

karmaktadr. Trkln kendileri tarafndan hak edildiini merulatran ve ekilen acnn mik-

tar dorultusunda deer kazanan Trklk sylemleri etnisite ile kimlik arasndaki en gl

milliyeti ba temsil etmektedir.


16/30



Trk kkenli olmayan eski Yugoslavya Bonak kkenli gmenler ve eski Yugoslavya-

Makedonya Arnavut kkenli gmenler de ise kimisi kendisinde Bonakl veya Arnavutlu-

u n planda tutarken, kimisi Trkl ve Mslmanl n planda tutmaktadr. Ama, Trk-

lk ve Bonaklk veya Trklk ve Arnavutluk unsurlarnn ikisinin de bu kiilerin sylemlerin-

de mutlaka bir arada kullanld dikkat ekmektedir. Esasnda, sadece Trklk ve Bonaklk

veya Trklk ve Arnavutluk deil, Osmanl ve Mslmanlk kavramlarnn srekli birlikte kul-

lanld grlmektedir. phesiz, bu durum ortak bir tarihsel gemiten, kltrden veya ba-

ka bir deyile tarihsel badan kaynaklanmaktadr. Dolaysyla, Bulgaristan, Yunanistan ve eski

Yugoslavya-Makedonyadan gelen Trk kkenli gmenlerde olduu gibi Bonak ve Arnavut

kkenli gmenlerin sylemlerinde de tarih ile kurulan ba, Trk kimliini sahiplenmelerinde

ok nemli bir ilev grmektedir.

Konuya tarihsel adan baklacak olursa, Balkanlarda Trk veya Trklk gibi terim-

lerin bir dar, bir de geni anlamlar vardr. Dar anlamda Trk, Asyadan Anadoluya gelen, ora-

dan da bir blm Rumeliye geen etnik Trklerdir. Kelimenin geni anlam ise bir ulus adn-

dan ziyade bir kltrel kimlii, yaam tarzn, hatta Mslmanl ve bunlara dayal bir st kim-

lii ifade etmektedir. Trklerin geliiyle beraber slam dinine geen Balkan uluslar yzlerce

yl bu kimlikle yaamlar ve byk blm hala kendisini Trk olarak tanmlanmaktadr (Ba-

hadr, 2002:81).

Esasnda, Bonaklar, Arnavutlar vb. yani kken veya etnik olarak Trk olmayan ve

Trke konumayan Balkan Mslmanlarn yaygn bir biimde Trk olarak grme eilimi

sz konusudur. Baka bir deyile, Trk, Mslman ya da Osmanl kelimeleri ayn anla-

ma gelmekte ve Bonaklar, Arnavutlar bu kavramlarla zdeletirilmektedir. Bunun nedeni, et-

nik kkenleri ne olursa olsun, Balkanlardaki tm Mslmanlarn aralarnda yaadklar Hristi-

yan uluslardan ayr bir millet olarak alglanmasdr (Todorova, 1995:70).Balkan Mslman-

lar iin, dini kimlikleri her zaman etnik kimliklerden ok nce gelmitir. zellikle Bonaklar,

kendilerini hep Osmanl ekseninde grmlerdir. Dolaysyla, ou etnik olarak Trk olmayan

ve Trke konumayan bu insanlar, kendilerini daha ok Trklere yakn hissetmektedirler. Bal-


17/30



kan uzman Eran Frankel (1991), ayn durumun Makedonya iin de geerli olduunu vurgula-

maktadr. rnein, Makedonyal Mslmanlar hibir zaman Makedonyallk adna slam geri

plana atmamlardr. Aksine, ou kez kendi Slavlklarn reddetmiler ve Slav olmayan bir s-

lam kimliini benimsemilerdir. Makedonyadaki Mslman Arnavutlar ya da ingeneler, ken-

dilerine Slav kimliini benimsemektense, Trk olarak tanmlanmay tercih ederler.

Sonuta, Balkan Mslmanlar asndan dinin ayn zamanda bir tr ulusal mensubi-

yet belirleyen bir unsur olduunu sylemek mmkndr. Etnik kken itibariyle, Trk olmayan

Mslman ulus ve gruplarn, kendilerini zaman zaman Trk olarak tanmladklar grlmekte-

dir. Kendilerini Trk olarak tanmlama olgusu, kk Mslman gruplarda olduu gibi esasn-

da Mslman uluslar olarak tannm ve mstakil kimlie sahip (Arnavutlar, Bonaklar gibi)

kalabalk uluslar iin de geerlidir. Trklk, bu gruplarn kendilerini tanmlarken sk bavur-

duklar bir nitelemedir (Bahadr, 2002:83).

Todorova (1995:72), Trk-olmayan Balkan Mslmanlarnn kendilerini Trklk-

le zdeletirme eilimlerine gsterge olarak u noktaya vurgu yapar: 20. Yzyl boyuncaBalkanlardan Trkiyeye g eden Slav Mslmanlar (Arnavutlar dahil), Trk kimliini be-

nimseyerek Trk toplumu iinde asimile olmulardr. Bu durum, Todorovaya gre, Osmanl

mirasnn Trk etkisine dnmesinin ak bir rneidir.

Dolaysyla, genel olarak deerlendirildiinde, esasnda tm Balkanlarda, aslnda

etnik olarak Trk olmamalarna karn, kendilerini Trk olarak gren ya da grmeye ei-

limli byk bir Mslman nfus vardr. slam ve Trk kavramlarnn zdeletirildii grl -

mektedir. Bu iki kavram birletiren ortak zemin ise Osmanl kimlii olmaktadr. Bu anlam-

da, Trkiyeye tarihsel olarak Osmanldan kalan byk bir Balkan insiyati sz konusudur.

Bahadra, (2002:87) gre de, Trklerle Balkanlarn Mslman uluslar arasndaki yaknlk,

benzerlikten de te, ayniyet lsndedir. Bu topluluklar Mslmanl kabul etmekle beraber

ana dillerini korumular; fakat bu, onlarn kimlik ve kltr zelliklerinin Trklemesini engel-

lememitir. Sonuta, Balkan Mslmanlar asndan dinin ayn zamanda bir tr ulusal mensu-


18/30



biyet belirleyen bir unsur olduunu sylemek mmkndr. Bylece din birliinden ilgin bir

milli birlik domutur. Bu anlamda, etnik kken itibariyle, Trk olmayan Mslman ulus ve

gruplarn, kendilerini sk sk Trk olarak tanmladklar grlmektedir.

Peki, sadece din birlii, bir ulusu tekine bu kadar yaknlatrmaya yeterli midir? De-

ilse, bu stnde durulmaya deer birlikteliin baka nedenleri neler olmutur? Balkan insan-

larn sadece Trke konumayan, bazen onu da konuabilen birer Anadolu insan grntsn-

de klan nedir? Bahadrn (2002:91-92) mevcut bulgular, gzlem neticelerini tarihsel szge-

ten geirerek vard sonulara gre; Orta ve Bat Avrupa Uluslar iin, Roma mparatorlu-

u/Latin Uygarl/Hristiyanlk (Katoliklik) ilikisi ne ise; Dou Avrupa uluslar (Slavlar) iin,

Bizans mparatorluu/Grek Uygarl/Ortodoksluk ilikisi ne ise; bunlar gibi ama daha kk

apta, Balkan Mslmanlar iin de Osmanl mparatorluu/Trk Uygarl/Mslmanlk ili-

kisi ayn ey olmutur. Yani bir din alnrken ayn zamanda bir uygarlk alnm ve bir sisteme

entegre olunmutur. Blge genelinde mevcut uygarln nemli lde Trkler tarafndan geti-

rilmi olmas ile birlikte bunu getiren milletin bir de dininin kabul edilmi olmas, onlar gay-

rimslim komularndan daha fazla Trkle yanatrmtr. Bu Mslmanlarn, devletin kuru-

cu unsuru olan Trklerden ayr tutulmam olmas, devlet ynetimi ve askerlie byk lde

itirak etmi olmalar da nemlidir. Ayrca, blgenin hem Mslman hem de gayrimslim hal-

k nazarnda Trklk ve Mslmanlk kavramlarnn hemen hemen ayn anlamda kullanlm-

tr. Blgenin uygarl gibi, blgedeki Mslmanln da byk lde Trklerin getirdiklerine,

onlarn dini alkanlk ve geleneklerine dayand gr hakim olmutur. Dolaysyla, bu du-

rum, Trklere, Trklerin slm yaama ekillerine, hatta dorudan dinle ilgisi olmayan dier

baz ynlerine ait pek ok teaml ve uygulamann aynen benimsenmesine, bazen bunlara dini

anlam ve mahiyet verilmesine yol amtr.

Bu anlamda, aratrmada, Balkan gmenlerinin sylemlerinde ne kan unsur, Os-

manl, Mslmanlk ve Trklk anlaynn i ie gemi olmasdr. Bu kavram, ayrlmaz bir

l olarak ifade edilmekte ve en az Trklk kadar tanmlayc bir aidiyet biimi oluturmakta-

dr. Sylemler, milliyeti eler kadar dinsel eleri de kullanarak Trk kimliini tesis et -


19/30



mektedir. Osmanl miras ve Mslmanln Trk kimlii ile btnletirici bir form olarak kav-

ranld metinler, din ve Trkl ayn formun iki kolu olarak grmektedir (en, 2004:49).

Dini kimlik (Ortodoksluk, Katoliklik), Balkan gayrimslimleri arasnda da gemite kullanl-

m olan balca bir tanmlama biimi olmakla beraber, bylesi tanmlamalarn (Trk, Msl-

man) balayc bir st kimlik olarak kullanlmas Mslmanlara zg bir eydir. rnein, ulu-

sal bir kimlik unsuru olarak Ortodoksluklarna byk nem veren Balkan uluslar, baz istisna-

larn dnda, kendilerini bir dier grupla veya herhangi bir muhtemel st kimlikle (Ortodoks,

Rus, Slav vs.) tanmlama eilimi gstermezler; hatta bunlar, dier gruplarla aralarnda var olan

farkllklar, dil, lehe, tarih, kilise vb. farkllklar benimsemek ve vurgulamak eilimindedir-

ler. Balkan Mslmanlarnda da, yine baz istisnalar dnda, birbirleriyle tanmlanma eilimi

yoktur; fakat Trk veya Mslman st kimliiyle tannma konusuna gelince i deimektedir.

Bu durum, ou zaman konusu Balkanlar olan bahislerde, bu yolda izahlar yaplmas gerekti-

ini dourmutur (Sara, 1996:1815). Herhalde Trklk kavram ile din arasnda tarih boyunca

kurulagelmi paralellikten olsa gerek, baz vicdanlarda, hala bu ikisinin yan yana mtalaa edil-

diini gzlemek mmkndr: Trke bilmeyen Allahtan korkmazsyleminde olduu gibi

(Bahadr, 2002:94). Nitekim, dini kimlik balayc bir st kimlik olarak kullanlmaktadr. Ne-

tice itibariyle, Osmanl miras, Mslmanlk (din) ve Trkln bir st kimlik olarak kabulle-

nildii veya ayn potada eritildii grlmektedir. Bu anlamda, tarih ile kurulan balarn, ortak

dinin ve gemiin, benzer/yakn kltrlerin bireylerin kimlik oluumlarnda/tercihlerinde etkili

olabileceini sylemek mmkndr.

Aratrma kapsamnda, gmenlerin sylemlerinde vatan (anavatan) vurgusunun

zellikle n plana karld tespit edilmitir. Bu sylemlerin hem Trk kkenli Bulgaristan,

Yunanistan ve eski Yugoslavya-Makedonya gmenlerinde hem de eski Yugoslavya Bonak

kkenli gmenler ve eski Yugoslavya-Makedonya Arnavut kkenli gmenlerde benzer olma-

s dikkat ekmektedir. Sylemlerde Trk kimlii, din, Osmanl miras ve milliyeti eler ze-

mininde tanmlanmaktadr. zerinde durulmas gereken nokta, bu durumun Trk kkenli Bul-

garistan, Yunanistan ve eski Yugoslavya-Makedonya gmenleri iin geerli olmakla birlikte

eski Yugoslavya Bonak kkenli gmenler ve eski Yugoslavya-Makedonya Arnavut kkenli


20/30



gmenler iin de geerli olmasdr. Ancak, Bonak ve Arnavut kkenli gmenlerde din, Os-

manl miras ve milliyeti unsurlara dayandrlarak oluturulan Trk kimliine Bonak ve Ar-

navut kimlii de eklenmektedir veya bu unsurlara dayandrlarak oluturulan Bonak ve Arna-

vut kimliine Trk kimlii eklenmektedir. Baka bir deyile, din, Osmanl miras, milliyetilik,

Bonaklk veya Arnavutluk, Trklk unsurlarnn bir araya geldii (ayn potada eridii) bir yap

ortaya kmaktadr. Bonak ve Arnavut kkenli gmenlerin bu unsurlarn tmne ayr ayr an-

cak bir btn olarak yakn olduklar, ayn anda hem Bonaklk veya Arnavutluk hem de Trk-

lk aidiyeti gelitirdikleri tespit edilmitir.

Bu anlamda, Trkiyedeki Bonak ve Arnavut kkenli gmenlerin, oklu sadakat

anlayna dayal bnyesinde birden fazla unsuru barndran bir kimlik anlayna sahip olduk-

larn sylemek bir derece mmkndr. Bonak ve Arnavut kkenli gmenler kimliklerini ina

ederlerken ou zaman farkl referanslara bavurmaktadrlar. Ancak, dikkat edilmesi gereken

nokta bu kiilerin din, Osmanl miras, Bonak veya Arnavut ve Trk kimliini hibir zaman

birbirinden ayrmadklar ve Bonak veya Arnavut ve Trk kimliine sadakatin/aidiyetin farkl

ynleri olarak sahip ktklardr. Bylelikle, eski Yugoslavya Bonak kkenli gmenlerin veeski Yugoslavya-Makedonya Arnavut kkenli gmenlerin kimlik tanmlamalarnda, aidiyetle-

rinde ezamanl olarak birden fazla kimliin, kltrn varln grmek mmkndr.

Nitekim, Bonak ve Arnavut kkenli gmenlerin sylemlerinde, kendilerini tanm-

larken bile zaman zaman Bonak veya Arnavut zaman zaman Trk kimliinin n planda olma-

s, kimi zaman Bonak veya Arnavut kltrnn zelliklerine vurgu yaplmas, kimi zaman Os-

manl miras ve Mslmanln ne karlmas, kimlik inalarnda farkl unsurlarn bir araya

geldiini gstermektedir. Baka bir deyile kimliksel bir geililik sz konusudur. Bu ynde,

Bonak ve Arnavut kkenli gmenlerin Trk toplumu iinde oklu bir aidiyet, oklu-kimlik,

tireli kimlik (hypenated identity) anlayna uygun dtklerini sylemek mmkndr. Ancak,

yine de bu gruplar, baka baz lkelerdeki yabanc gmenlerin sahip olduklar statde deer-

lendirmek mmkn deildir. Bat lkelerinin, kendi toplumlar iindeki yabanc gmenler iin

ounlukla kullandklar bu tr oklu-kimlik, oklu-sadakat ve tireli kimlik -hypenated iden-


21/30



tity- vb. gibi kavramlar bu almada Bonak ve Arnavut kkenli gmen gruplar iin kullan-

lan kavramlardan ierik olarak birtakm farkllklar arz etmektedir. Zira, Trkiyedeki tm bu

gruplarn Trk toplumuyla ortak bir tarihsel gemii paylat ortak (benzer) bir kltr bu-

lunmaktadr. Bu anlamda, Bonak ve Arnavut kkenli gmen gruplar iin kullanlan bu kav-

ramlarn zel baz ynlerinin olduunu belirtmekte fayda vardr. Aratrma kapsamnda ele al-

nan Bonak ve Arnavut kkenli gmenlerin (muhtemelen Trkiyedeki dier bu trden grup-

larn) her ne kadar baz kltrel farkllklar olsa da z kltr itibariyle bu toplumun yapsndan

ok fazla uzaklamadklar ve tarihsel ortak bir gemiin olmas onlar zaten bu lkeye ister is-

temez bir sadakat, aidiyet beslemelerine yol amtr. Anadolunun gerek yakn ve gerek uzak

tarihinde komu lkelerden Anadoluya g eden Arnavut, Bonak, erkez, Pomak, Yunanis-

tan, Bulgaristan Trkleri vb.lerin ortak zellikleri paylalan bir kltrdr. Ortak kltrel k-

kenin var oluu dier g alan Bat lkelerinde olduu gibi, yerli kltrn norm ve deerlerini

sarsc, tehdit edici bir yapnn ortaya kn engellemitir. Bu nedenle Trkiye dier g alan

dnya devletleri ile mukayese edildiinde, gmen nfusun btnleme sorunlar ile en az u-

raan lkelerden biri olmutur (Kmbetolu, 1997:229-230).

Dolaysyla, buradan kan en nemli sonu Bonak ve Arnavut kkenli gmenler

iin oklu-kimlik, oklu-sadakat gibi kavramlarn kullanlabilecei, ancak, Bat lkelerindeki

gmenler iin kullanlan oklu-kimlik, oklu-sadakat ve tireli kimlik -hypenated identity- vb.

gibi kavramlarn ayn ierikle bu gruplar iin dorudan kullanlmasnn yerinde olmayaca-

dr. Ayn ekilde, baz metinlerde iddia edildiinin aksine, bu gruplarn Trkiyede tamamen et-

nik gruplar olarak deerlendirilmesi de mmkn deildir. yle ki (avuolu, 2007:147-148),

etnik kimlik konusunda belirleyici olan etnik kken deil, etnik bilintir. rnein,

Yugoslavya-Makedonyadan Trkiyeye kitlesel 1952-67 gnde, yerel makamlardan et-

nik kkeninin Trk olduuna ilikin belge alan gmen adaylar, blgedeki Trk temsilci-

liklerinde kkenlerinden ok Trk kltr ve Trk bilinci tayp-tamadklar ynnden in-

celenmitir. Ve doaldr ki bu kltrden ve bilinten yoksun olan Trk kkenlinin talebi redde-

dildii gibi, bu kltr ve bilinci tayan Arnavut etnik kkenlinin talebi kabul edilmitir. Ak-

a Cumhuriyet, Trk kltr ve Trk bilinci tamayan bir kimseye veya kesime soyda s-


22/30



fat atfetmedii gibi, bu kltrden ve bilinten yoksun olduu kanaatine vard hibir kimse-

yi veya kesimi, lkeye soyda gmen olarak kabul etmemitirKald ki Trkiyede oldu-

u gibi Yugoslavya-Makedonyadaki ve Balkanlarn hemen tm blgelerindeki bir Trk ai-

lesinin akrabalar arasnda farkl baz unsurlara rastlamak olanakldr. Bu yzden, bu aileler ve

akrabalar Trkten ayr veya Trke kar(t) anlamda bir etnik grup veya kar(t) grup

olarak ortaya km deildir.

Bonak ve Arnavut kkenli gmen gruplar iin yaplan bu yorumlar, Bulgaristan, Yunanis-

tan ve eski Yugoslavya Makedonya Trk kkenli gmenler iin ksmen farkllamaktadr. nk, bu

gruplar kken ve rksal olarak zaten Trk asll soydalardr. Dolaysyla, bu gruplar iin, oklu-sadakat

veya oklu aidiyet/kimlik kavramlarnn kullanlmas mmkn deildir. Her ne kadar, zaman zaman

Trk soyundan gelen gmenlerin yerlileri olumsuzlayan kendilerini ycelten baz sylemleri olsa da

veya gmenler sahip olduklar baz zelliklerini geldikleri yere borlu olduklarn ifade etseler de, bu

durum onlarn kendilerini ifte bir kimlikle tanmlamalarna ya da ifte bir aidiyet gelitirmelerine yol

amamaktadr. Bu anlamda, gmenlerin Trkiye dnda baka bir lkeye de aidiyet gelitirdikleri ek-

linde yorumlanabilecek baz bulgular elde edilmise de, grlen kiilerden Trkiye dnda baka birlkeye de sadakate sahip olduklar veya kimliklerinde Trk kimlii dnda baka bir kimliin de iz-

leri olduu ynnde herhangi bir sylemle karlalmamtr. Zaten, tarihsel adan da bakldnda,

Trkiyeye gen Balkan kkenli halkn ok byk ounluu Osmanl dneminde Anadolunun her ta-

rafndan gidip Balkanlara yerleen, ounluu Karamanolu ve Aydnolu Trkmenleri olan insanlar-

dr (nder, 2007:326). Baheci (2007:3)bu durumu yle zetliyor:

Yeni corafya izildikten sonra biz batda kalanlar suyun te yakasndan diye ta-

nmlanr. Kimimiz Bat Trakyal, kimimiz Balkanl, kimiz Makedonyal, Bonak, Arnavut, Bos-

nalyzdr. Ama hepimiz Trkz ve Mslmanz. Tarihte de kimliimizi koruma uruna ok

badireler atlatmzdr. Osmanl dneminde Anadoludan seme ailelerin yerletirildii bu bl-

gelerde hep mcadeleli yllar olmutur. O dnemde ben lanm diyerek kimliini ortaya koy-

mak kolay deildi. nk herkes iin geerli olan Osmanl olmakt. Evet, bugn de geerli olan

Trkiyeli olmak. Anavatanda tek kimlik Trkiyeliliktir. Trkiyeye g etmek durumunda b-


23/30



raklan tm hemehrilerimizin iyi incelenirse bugnk yaantlarnda geleneklerini muhafaza

etmekten baka dilekleri yoktur.

Bu durum, esasnda bugn Balkanlarda yaayan Trk ve Mslman vatandalar

iin de aynsdr. Balkan topraklarnda kalm ailelerin ounun Trkiyeye g etmi bir ya -

kn veya akrabas mutlaka vardr. Oradaki Trklerin konuma dilinde Trkiyenin ad ksaca

tedir: teye en son ne zaman gittin?; tede ok akrabam var; teden dn geldik vb.konu-

malara ok sk rastlanr (Bahardr, 2002.27-28).

Bulgaristan, Yunanistan ve eski Yugoslavya-Makedonya kkenli gmenler kendilerini din

ve milliyetilie dayal oluturulan Trk kimlii altnda tanmlamaktadrlar. Zaten, arlkl olarak mil-

liyetilik temelinde oluturulan bir kimlik formunda oklu-kimliklerden bahsetmek kendi iinde tutar-

sz olacaktr. Baka bir deyile, gl bir milliyetilik yapsna sahip bir bnyede oklu-kimlikler ya da

oklu-aidiyetlerden bahsetmek tezat olacaktr. Bu anlamda, asl ve kltr ayn olan ve anavatan olarak

grd ve kabul ettii Trkiyede yaayan bir gmenin bu tr bir oklu-aidiyetinden bahsetmek siste-

matik veya teorik olarak ok mmkn gzkmemektedir. Bu tr bir yorum, z-kltrnden farkl bir l-

kede yaayan ve o kltrn zellikleriyle (kuaklar boyunca) artk donanmaya balayan kimliklerle ilin-

tili bir konudur. Dolaysyla, Trkiyedeki Balkan gmenlerini bu kategoride deerlendirmek mmkn

deildir. Nitekim, bu tr gruplara, kendi z kltryle badamayan bir kltre ynelik oklu-kimlik ya

da aidiyet kavramlarn kolayca uyarlamak kendi iinde bir tutarszlk yaratm olacaktr. Sonu itibariy-

le, herhangi bir topluma kar aidiyet gelitirme veya sadakat duymann, bireyin o toplumla -ya da top-

lumlarla- kltrel benzerlii ve tarihsel bayla ilikili olabildiini sylemek mmkndr.

Aslnda, Trkiyeye Balkanlardan gteki en nemli nokta, ounlukla g alan ye-

rin ekicilii deil, g veren yerlerin iticiliidir. Bu glerin temelinde de soya dn politika-

lar dier bir deyile siyasal, dinsel vb. etkenler rol oynamtr. Baka bir deyile, g ve g -

men tarihsel artlar ierisinde dnldnde, yaanan g hareketi bir tr zorunlu g ola-

rak karmza kmaktadr. Dolaysyla, Trkiyeye g edenlerin temel olarak ok byk bek-

lentilerle g ettiklerini sylemek mmkn deildir. Bu anlamda, zorunlu g sonrasnda g-


24/30



menlerin karlanmasn bekledikleri ilk unsur gvenlik iinde yaanacak bir yerdir. Bu bek-

lenti ounlukla gerekletiinden gmenlerinin dier beklentilerinin gerekleme dzeyleri-

nin yksek olmamas g edenlerde ok olumsuz bir etki yaratmamtr. Aratrma kapsamnda

yer alan gmenlerin yksek bir oranda mevcut durumlarndan memnun olmalar, onlarn eko-

nomik ve sosyal bakmdan yaamlarn greli olarak olumlu nitelendirdiklerini ve g etmeden

nceki (zaten ok fazla yksek olmayan) beklentilerinin de bir anlamda karland anlamna

gelmektedir. Aratrma verilerinde, g edenlerin, sadece maddi (ekonomik) anlamda bir tat-

mine ulamadklar ayn zamanda sosyal ve psikolojik adan da belli bir tatmin dzeyinde ol-

duklar ve genel olarak g ncesi beklentilerinin g ettikten sonraki dnemde farkl dzeyler-

de olsa da bir lde karlanm olduu dikkat ekmektedir. Zira, g edenlerin anavatan ola-

rak grdkleri Trkiyeye gelmi olmalar, onlar iin zaten bal bana en byk beklentileri-

nin karlanm olmas anlamna gelmektedir.

Ayrca, kiilerin kendilerini bulunduklar yerin bir paras olarak deerlendirmeleri

(yabanc olarak alglamamalar) gelinen yerdeki hayata katlm/uyumunu olumlu ynde etkile-

yecektir. Rumelideki kaybedilen topraklardan Anadoluya akn eden insanlar anavatan olarakTrkiyeyi gryorlard. Aratrmadan elde edilen verilere gre de, hem Trk kkenli Bulgaris-

tan, Yunanistan ve Makedonya gmenleri hem de eski Yugoslavya Bonak kkenli gmenler

ve eski Yugoslavya-Makedonya Arnavut kkenli gmenler, anavatan olarak Trkiyeyi gr-

mektedirler. Anadolunun gerek yakn ve gerek uzak tarihinde komu lkelerden Anadoluya

glerde ortak zellik, paylalan bir kltrdr. Ortak kltrel kkenin var oluu dier g alan

lkelerde olduu gibi, yerli kltrn norm ve deerlerini sarsc, tehdit edici bir yapnn ortaya

kn engellemitir. Bu anlamda, g edenlerin kendilerini g ettikleri lkenin insanndan

ok farkl grmemeleri, temeli ayn, ortak olan kltrlerine sadece baz farkl unsurlarn eklen-

diini dnmeleri sz konusu uyumu da kolaylatrmaktadr. Toplumda her ne kadar gmen-

lerin bu toplumda ok farkl bir kltr evresi yaratarak farkl bir yaam tarz srdrdkleri ka-

ns olumusa da, gmenlerin kendi alglamalar srdrdkleri yaam tarznn toplumun ge-

nelinden ok da fazla farkl ya da ondan byk lde bamsz olmad ynndedir. Dolay-

syla, gmenlerin geldikleri toplumla temel olarak benzer ya da ortak hayat tarzna sahip olu-


25/30



lar btnlemeyi ya da uyumu kolaylatran bir unsur olarak karmza kmaktadr.

Gmenlerin, yaadklar lkelerdeki siyasi basklar, terr, sava ve i savalar nede-

niyle can gvenliinin olmamas, daha iyi ekonomik yaam standardna ulama arzusu, gelecek

endiesi, daha nce g eden kiilerin geride braktklar yaknlarnn da Trkiyeye g etme

arzusu, eitli gruplarn anavatan saydklar Trkiyeye g etmelerinin belli bal sebepleri-

dir (Yusuf, 2006:112). Trkiyenin gmen politikasn, genel olarak Soyda ve 1934ten

sonra buna eklemlenen Trk soyundan olanveya Trk kltrne bal bulunan [Trk bilinci

tayan] ltbelirlemitir. Bu lt, bata Balkanlar ve dier blgelerde etnik bilincine-

lik etmesi artyla aslen Trk olanlarn yan sra, kendilerine atfedilenveya kendileri tarafndan

kullanlan ad ve sfatlar ne olursa olsun (Arnavut,Bonak, Pomak, Torbe, itak, Kurki, Goran,

Rom), Trkkltrne bal bulunduklar, dolaysyla da Trk bilinci tadklar srece,

tm gruplara Soydalarortak ad altnda sahip klacak, gerektiinde asimile/yok olmak-

tan kurtarmakzere gmen olarak kabul edilecek, bu erevede Anadolunun mmetten

millete dnmesinekatkda bulunacak kesimler olarak da dikkate alndn gstermekte-

dir (avuolu, 2007:132). Nitekim, ndere (2007:326) gre, bir ksm Balkan savala-

r srecinde Mslmanlara yaplan zulm ve katliam karsnda Trkiyeye snm, bir ksm

anlamalara dayal olarak Trkiyeye gnll olarak gelmi Balkan kimlikli gmenler, ok

ksa srede Trk toplumuyla kaynap btnlemitir. Bu anlamda, yerli kltrn norm ve de-

erlerine kart olmayan ortak bir kltrel kkenin varoluu, gelinen topluma aidiyetin geliti-

rilmesi ve btnleme zerinde gl bir etkiye sahiptir denilebilir.

Bir baka husus, tek bir g kategorisi ekseninde aklanamayacak olan g hare-

ketlerinin sz konusu olabilmesidir. Bu anlamda, Trkiyeye eitli dnemlerde Balkanlardan

gelen glerin tmn eklen d g gibi grnmesine ramen, sadece bu kategori eksenin-

de tanmlamak ve deerlendirmek doru olmayacaktr. Tekelinin (2007:449-450) de ifade et-

tii zere, Balkanlama gleri diye kavramsallatrdmz, Osmanl mparatorluunun kl-

mesi ve ulus devletlere paralanmas srasnda ortaya kan gler, hem bir eit d g olma-

s hem de sava ve iddetle yakndan ilikili olmas bakmndan zorunlu gler kategorisi iin-


26/30



de alnmas daha doru olacaktr. Tekeli, bu gleri i ve d g arasnda saylabilecek ayr bir

kategori olarak ele alr. Bunun nedenlerinden biri, bu gn i ve d kavramlarnn yer dei-

tirmekte olduu durumlarda ortaya kmasdr. Eskiden i olan birden da dnmtr. Bir an

nce ite olanlar, yeniden ite olmak iin yer deitirmilerdir. Dolaysyla, bu gmenleri sa-

dece bir d-g hareketi kapsamnda deerlendirmek veya bu tr bir kategoriye sokmak mm-

kn deildir. Dolaysyla, bu gleri i ve d g arasnda saylabilecek ayr bir kategori ola-

rak ele almak gerekmektedir. Netice itibariyle, bu gleri hareketlilik tipi asndan (Kocack,

1997:137-138) vatana dn veya dn g diye nitelemek olasdr .

Bu perspektiften bakldnda, aratrma verileri, avuolunun (1999:180-181)

Bursadaki Yugoslavya-Makedonya gmenleri zerine yapt aratrmadan elde ettii so-

nularla paralellik tamaktadr. Bu tespite gre, Balkan gmenleri Trkiyedekinden az

ok farkllam olmakla birlikte, esas itibaryla Trkve Mslman kltrnn taycs olup,

Trkiyeye bu zelliini koruyarak g etmitir. Gmen kesimi, Trkiyeye ieg ha-

reketinden sonra gnmze dek uzanansrete hibir zaman bir kar(t)-kltr grubu ola-

rak ve/veyaTrkten ayr bir ethnos a (millete) aidiyet kimlii anlamnda bir etnik

grup olarak ortaya kmam, kendisiyle ne tm toplum ne de siyasal erk (devlet) st-ast

ve ounluk-aznlk statlerine dayanan iliki rntleri kurulmamtr. Gmen kesimi,

bir yandan dag hareketinden nce kendi iinde balayan karlkl gelin alp-verme ve

Trke konuma dili ve ardndan doan ocuklar itibaryla Trke anadili esasnda biyo-

lojik ve sosyo-kltrelbtnleme srecini (azalan oranda) devam ettirirken, ayn btnle-

me srecini, tm sosyal bnye ile (artan oranda) srdren ksmen bir alt kltr grubudur.

Netice itibariyle, Trkiyedeki sosyo-kltrel yap ierisinde, 18. Yzyldan itibaren Balkan l-

kelerinden gelmi olan gmenler ve onlarn getirmi olduklar az veya ok farkl bir kltr de

vardr. Ancak, bu baz kltrel elerdeki farkllklar ve ierikler belli bir sre devam edecek-

se de, bunun giderek d kaydedecei, bu d orannda da tm sosyo-kltrel yapya dahil

olunaca ve sosyal bnye ile btnlemenin salanaca ngrsnde bulunulabilir.


27/30



KAYNAKA

AANOLU, H.Y. (2001) Osmanldan Cumhuriyete Balkanlarn Maks Talihi G,

1.Bask, Kum Saati Yay., stanbul.

ANDREWS, P.A. (1992) Trkiyede Etnik Gruplar, (ev. M. Kpolu), 1.Bask, Ant

Yaynlar, stanbul.

ARI, O. (1960) Bulgaristanl Gmenlerin ntibak, 1950-51de Bursaya stanbulda skn

Edilenlerin ntibak le lgili Sosyolojik Aratrma,Rekor Matbaas, Ankara.

BAHADIR, G. (2002)Batdan Douya Uzanan izgide Balkanlar ve Trkler,izgi Kitab,

1.Bask, Konya.

BAHEC, N. (2007) Trkiyeli olmak,Balkan Gnl Gazetesi, Yl:1, Say:1, 23 Aralk.

ALAYAN, S. (2004) G: Yamurdan Kaarken Doluya Tutulmak, 1989 ve Sonras

Bulgaristan Gmeni Trkler zerine Yaplm Bir alma, Sosyoloji Dergisi, Ege niv.

Ed. Fak. Yay., Say:12-13, zmir, ss.61-76.

AVUOLU, H. (1999).Bursada Yerleik Yugoslavya-Makedonya Gmenlerinin Sosyo-

Kltrel Yaps Ve Sosyal Bnye le Btnleme Durumu, Doktora Tezi, Hacettepe

niversitesi, SBE, Ankara.

AVUOLU, H. (2007) Yugoslavya-Makedonya Topraklarndan Trkiyeye Gler ve

Nedenleri, bilig, bahar 2007, Say:41, Ahmet Yesevi niversitesi Mtevelli Heyet

Bakanl,ss.123-154.

AVUOLU, H. (2008) Yugoslavya-Makedonyadan Trkiyeye 1952-67 Kitlesel G

ve Bursadaki Gmen Kesimi, mlkiye Cilt: XXX Say:251, htpp//www.mlkiyedergi.

org.

DILER BAKANLII (1969) D Trkler (Belgeler), T.C. Dileri Bakanl, AZEM

Dairesi, Ankara.


28/30



DOANAY, F. (1997) Trkiyeye Gmen Olarak Gelenlerin Yerleimi, DPT.YBM 1997,

www.dpt.gov.tr.

FRANKEL, E. (1991) Turning a Donkey into a Horse: Conict and Paradox in the Identity of

Macedonian Muslims, 23rd National Convention of the AAASS,Miami.

GERAY, C. (1962) Trkiyeden ve Trkiyeye Gler (1023-1963), Trk ktisadi Gelimesi

Aratrma Projesi), No:4, Ankara, SBF Maliye Enstits.

GKDA, B.A. (2003) Balkan Trklnn Dil ve Eitim Sorunlar, Balkan Trkleri;

Balkanlarda Trk Varl, Der. E. Trbedar, Balkan Aratrmalar Dizisi 9, ASAM

Yaynlar, Ankara, ss.287-315.

BRAHMGL, M. Z. (2003) Balkanlardaki Kltr Mirasmzla lgili Genel Bir

Deerlenlerdirme,Balkan Trkleri; Balkanlarda Trk Varl,Der. E. Trbedar, Balkan

Ar. Dizisi 9, ASAM Yay., Ankara, ss.191-223.

DUYGU, A., SRKEC, . (1999) Cumhuriyet Dnemi G Hareketleri, 75 Ylda Kylerden

ehirlere, Tarih Vakf Yaynlar, stanbul.

NBAI, M. (2003) Tarihsel Perspektif: Trklerin Balkanlara Yerlemesi, Balkan Trkleri;

Balkanlarda Trk Varl, Der. E. Trbedar, Balkan Aratrmalar Dizisi 9, ASAM


SEN, M. (1997) Balkanlarda Osmanl Dnemi Trk Edebiyat, Balangcndan Gnmze

Kadar Trkiye Dndaki Trk Edebiyatlar Antolojisi 7,T.C. Kltr Bakanl Yaynlar,Ankara.

KARPAT, K.H. (2003) Osmanl Nfusu (1830-1914): Demograk ve Sosyal zellikleri,(ev.

B. Trnak), Trkiye Ekonomik ve Tarih Vakf Yayn, stanbul.

KAZGAN, G. (1985) Milli Trk Devletinin Kuruluu ve Gler, Cumhuriyet Dnemi Trkiye

Ansiklopedisi (6.c.) letiim Yaynlar, stanbul.


29/30



KOCACIK, F., (1997) 1878-1900 Yllar Arasnda Balkanlardan Anadoluya Ynelik Glerin

Anadoludaki Srekli Yerleme Yerleri ve Toplumsal Yapya Etkileri, Toplum ve G (II.

Ulusal Sosyoloji Kongresi, Mersin 20-22 Kasm 1996), (Ankara:DE-Sosyoloji Dernei

Yayn), ss.137-146.

KMBETOLU, B. (1997) Gmen ve Snmac Gruplardan Bir Kesit; Bulgaristan

Gmenleri ve Bosnal Snmaclar, Yeni Balkanlar, Eski Sorunlar, Yay. Haz: Kemali

Saybal-Gencer zcan, stanbul.

NDER, A.T. (2007) Trkiyenin Etnik Yaps,Fark Yaynlar, 13.bask, Ankara.

SARA, E. (1996) Makedonya Trk Demokratik Partisi Genel Bakan, Makedonya Yerel

Seimler 1996 ve Nfus Saym le lgili Nihai Veriler, Yeni Trkiye Dergisi, 07.08.,

Yl.3, Say:16, Trk Dnyas zel Says II.

SOLAK, F. (1995) Trkiyeye Gler,Gk Aylk Dergi, Yl:1, Say:9, Austos, Yada Yaynclk

ve Tic. Ltd. ti., Ankara, ss.6-11.

EN, H. (2004) oklu Sadakat Ekseninde Trk Gmenleri, Sosyoloji Dergisi, Ege niversitesi

Edebiyat Fakltesi Yayn, Say:12-13, zmir, ss.35-60.

MR, B.N. (2003) Trkiye ve Balkanlar, Balkan Trkleri, Balkanlarda Trk Varl,Der.:

E. Trbedar, Balkan Aratrmalar Dizisi 9, Avrasya Stratejik Aratrmalar Merkezi


TEKEL, . (1985) Tanzimattan Cumhuriyete Kentsel Dnm, Tanzimattan CumhuriyeteTrkiye Ansiklopedisi (4.c.), letiim Yaynlar, stanbul, ss.878-890.

TEKEL, . (2007) Trkiyenin G Tarihindeki Deiik Kategoriler,Kkler ve Yollar Trkiyede

G Sreleri, Der: Kaya, A.; ahin, B., stanbul Bilgi niv. Yay. 159, G almalar7,

ubat, st., ss.447-473.

TOROL, B. (1991) Direni (Bulgaristan Trklerinin 114 Yllk Onur Mcadelesinin

Karlatrmal Psikolojik ncelemesi), Boazii niversitesi Matbaas, stanbul.


30/30


TODOROVA, M. (1995) The Ottoman Legacy in the Balkans, Balkans A Mirror of the New

International Order, Gnay Gksu zdoan ve Kemali Saybal (der.), stanbul, Eren,

ss. 55-74.

YUSUF, S. (2006) Trkiyeye Ynelik Soyda G ve Sonular, Uluslar aras G

Sempozyumu, 8-11 Aralk 2005, Zeytinburnu Belediyesi,stanbul, ss.112-118.

YUSUF, M. (2006) Manastrda G Devam Ediyor, Yeni Balkan,Say 87, skp.

Documents

Unal Demir Turkiyede Balkan Gocmenleri