Ulazno-izlazni uređaji (IO)

Ulazni uređaji služe za unos podataka u računar. U ulazne

uređaje se ubrajaju: tastatura (keyboard), miš (mouse),

mikrofon, skener, kamera, CD-ROM, DVD, hard disk itd.

Izlazni uređaji služe za prikazivanje, štampanje,

pamćenje, razmenu i emitovanje podataka iz računara.

Izlazni uređaji su: monitor, štampač (printer), projektor,

ploter, zvučnici, CD-ROM, DVD, hard disk itd. Neki

uređaji su ujedno ulazni i izlazni. Zato ih zovemo jednim

imenom I/O uređaji i to su: modemi, mrežna kartica,

zvučna kartica, USB port, monitor osetljiv na dodir (touch

screen) itd.

Ulazno-izlazni uređaji (I/O)

Tastatura

Tastatura (keyboard) je najzastupljeniji ulazni uređaj

pomoću kojeg upravljamo računarom, te njome unosimo

znakove i tekst. Iako današnje tastature sadrže 101-104

tastera, one mogu izvesti mnogo više znakova i funkcija

kombinovanjem postojećih. Tastatura se uključuje u

okruglu utičnicu (PS/2 - Personal System/2) na zadnjoj

strani kućišta. Sve više su u upotrebi i bežične tastature

koje nemaju kabal koji bi ih spojio sa kućištem.

Alfanumerički deo tastature čine slova i brojevi kao i

znakovi interpunkcije. Oko ovih tastera se nalaze

upravljački tasteri: Tab, Caps Lock, Shift, Ctrl, Alt, Space

(ili razmak), Backspace .

Taster Tab služi za pomeranje kursora (kursor je znak koji

pokazuje poziciju na monitoru gde će se pojaviti simbol

koji unosite sa tastature) za određeni broj pozicija.

Taster Caps Lock (u gornjem desnom uglu ima i lampica

sa istim nazivom) utiče samo na slovne tastere. Kad je

Caps Lock uključen (lampica svetli) pritiskom na slovne

tastere ispisuju se samo velika slova, inače samo mala.

Taster Shift se koristi u kombinaciji sa drugim slovnim

tasterima da bi se unelo veliko slovo. Naime, držeći taster

Shift pritisnut i pritisnuvši jedan slovni taster unećete

veliko slovo. Takođe, taster Shift služi za unos gornjih

simbola sa tastature (! $ % & / “ # ? *) na isti način,

selekciju više elemenata itd.

Taster Ctrl (Control) se koristi u kombinaciji sa drugim

tasterma i zavisno od toga ima razne funkcije za različite

programe.

Na pr. Ctrl+Alt+Del za restartovanje računara, Ctrl+W za

zatvaranje dokumenta. Da otvorite listu svih prečica u

Word-u otvorite meni Tools zatim Macro pa Macros.

Taster Alt (Alternate) se koristi u kombinaciji sa drugim

tasterma koji zavisno od programa aktiviraju neku drugu

(alternativnu) funkciju.

Taster Space (razmak) služi da odvoji simbole ili da unese

„prazno mesto“.

Taster Backspace služi za uklanjanje pogrešno unetog

znaka unazad (sa desna u levo) i pokazuje smer strelice.

Windows tasteri sa sličicom su rezervisani za Windows

(grafički operativni sistem).

Aplikacioni taster otvara pop-up meni za aplikacije i ima

isti učinak kao i klik na desno dugme miša.

Funkcijski tasteri su tasteri Esc i 12 funkcijskih tastera

(od F1 do F12).

Taster Esc (Escape) uglavnom služi za prekid izvršavanja

nekog programa ili unosa podataka. Taster je postavljen

tako da se teško možete nenamerno pritisnuti.

Funkcijski tasteri izvršavaju određene funkcije za

određene programe. Recimo, F1 taster u većini programa

prikazuje uputstvo za korišćenje programa (popularni

Help).

Numerički deo čine brojevi, taster Num Lock i 4 tastera

za osnovne računske operacije.

Taster Num Lock (iznad tastera ima i lampica sa istim

nazivom) služi da uključe ili isključe tasteri brojeva. Kad

je Num Lock uključen (lampica svetli) pritiskom na

tastere unosimo brojeve.

Tasteri za pomeranje kursora (četiri strelice) se koriste pri

unosu podataka za pozicioniranje kursora.

Enter tasteri se nalaze u alfanumeričkom i numeričkom

delu i imaju istu funkciju. Taster Enter se najčešće koristi

i ima funkcije od startovanja programa, završetak unosa

podataka, novi red u tekstu itd.

U ostale tastere spadaju tasteri Print Screen, Scroll Lock,

Pause (Break), Insert, Home, PgUp (Page Up), Delete,

End i PgDn (Page Down).

Taster Print Screen sliku ekrana pamti u privremenu

memoriju, a kod nekih programa štampa na papir.

Taster Scroll Lock (u gornjem desnom uglu ima i lampica

sa istim nazivom) ima kod raznih programa neke funkcije

vezane za vertikalno pomeranje („proticanje“ -

skrolovanje) teksta na monitoru.

Taster Pause (Break) u većini programa služi za

privremeno zaustavljanje izvršenja tog programa ali može

imati i druge funkcije u kombinaciji sa upravljačkim

tasterma.

Taster Insert se koristi za aktiviranje umetanja znaka

između već unijetih znakova.

Tasteri Home i End se koriste za pomeranje kursora na

početak, odnosno na kraj reda.

Tasteri PgUp i PgDn se koriste za pomeranje kusora za

visinu jednog ekrana gore, odnosno dole, za promenu

slajdova u nekim programima itd.

Postoji i multimedijalni deo koji nije prisutan na

standardnoj tastaturi. Tu su tasteri za pojačavanje,

utišavanje i isključivanje zvuka, te tasteri specijalno

namenjeni za grafičke programe.

Miš

Miš (mouse) je ulazni uređaj koji očitava pokrete koje

korisnik pravi i pretvara ih u signal koji se šalje računaru.

Mikrofon

Mikrofon (Microphone) je elektronski uređaj koji pretvara

zvuk u električni signal. Oni se povezuju odgovarajućim

kablom na obeležene konektore na zadnjoj strani kućišta.

Skener

Skener je ulazni uređaj koji snima neku fizičku sliku kao

što je fotografija, tekst, rukopis i pretvara u digitalni fajl.

Svi standardni skeneri prepoznaju boje. Kombinacijom

skenera i štampača možete obavljati i kopiranje

dokumenata. Novost su multifunkcijski (office jet) uređaji

koji u sebi imaju i skener i štampač, a time i kopir aparat.

Skeneri se povezuju na računar kao i štampači.

Digitalna i web kamera

Digitalna i web kamera su ulazni uređaji koji fotografiju,

pokretnu sliku ili audio-vizuelni zapis unose u računar.

Web kamera je vrsta video kamere koja se direktno spaja

na računar zbog prenošenja video signala preko interneta.

Digitala kamera je kvalitetniji uređaj koji može pokretnu

sliku i zvuk da unese u računar. Kamere se sada,

uglavnom putem kabla priključuju na USB konektor koji

se nalazi na kućištu računara.

Džojstik

Džojstik (Joystick) je ulazni uređaj koji služi za

pomeranje kursora kod grafičkih programa (slično mišu).

Pritiskom na neki od tastera izvršavaju se razne akcije u

određenom programu. Najviše se koristi za igranje

računarskih igrica.

Izlazni uređaji

Monitor

Monitor je izlazni uređaj koji prikazuje računarske signale

kao sliku koju korisnik vidi. Monitor je osnovni uređaj

bez kojeg bi računar bio skoro neupotrebljiv.

Štampač

Štampač, printer ili pisač je uređaj koji na papiru ili na

nekom sličnom materijalu pravi fizičku kopiju nekog

dokumenta ili slike koja je u elektronskoj formi, odnosno

u računaru. Postoje razne vrste štampača. Danas su u

upotrebi laserski, matrični, ink-jet itd. Takođe se mogu

podeliti na crno-bele i kolor štampače.

Laserski štampač je veoma precizni printer koji radi na

principu laserskih zraka, u mogućnosti je da štampa i tekst

i grafiku. Ima najkvalitetniji otisak i najveću brzinu

štampanja. Najčešći su crno-beli, a postoje i kolor

štampači.

Svi matrični štampači daju crno-beli otisak i koriste se

gde je potreban veći broj kopija. Koriste se uglavnom za

šaltersko poslovanje (pošte, banke, sportske kladionice,

...), računovodstveni poslovi itd..

Ink-jet štampači su novija vrsta štampača koja pruža

kolor štampu. Zbog same tehnike ispisa ovaj štampač ne

daje kvalitetan otisak, osim kad se koristi specijalni papir.

Prilično je jeftin ali je zato potrošni materijal skup i

sporiji su od laserskih štampača.

Štampači se povezuju na USB ili paralelni (printer)

konektor (port) koji se nalaze na kućištu sa zadnje strane.

Štampači mogu biti povezani i bežičnim putem.

Projektor

Projektor je izlazni uređaj koji prikazuje sliku sa računara

na zid ili platno. Najčešće se koriste u obrazovnim

institucijama ili za poslovne prezentacije. Povezuju se

obično na video karticu računara isto kao i monitor.

Ploter

Ploter je izlazni uređaj koji pomoću specijalizovanih pera

(rapidografa ili flomastera) iscrtavaju slike, grafikone,

crteže, projekte itd. Pero se postavlja na početnu tačku

crte i spušta na površinu papira. Pero se pokreće po

površini papira do krajnje tačke i tada se podiže. Ređe se

koriste za ispis teksta. Uglavnom ih koriste firme koje

rade crteže (projekte) na velikim formatima papira. Ploteri

se često povezuju na računar kao i štampači.

Zvučnici

Računarski ili multimedijalni zvučnici su zvučnici sa

priključkom koji se uključuje na zvučnu karticu. Dosta se

često PC računar koristi kao izvor muzike u diskotekama,

radio-stanicama, a posebno u kućnom okruženju.

Ulazno-izlazni uređaji

Modem

Modem (MODulate/DEModulate) je uređaj koji služi da

pošalje ili primi podatke preko nekog tipa telefonskog

kabla. Pomoću modema se mogu primati ili slati fax

poruke pa čak i obaviti telefonski razgovor (ako imate

mikrofon i zvučnike). Ipak, najviše se koriste za pristup

Internetu.

Modemi mogu biti deo matične ploče (integrisani), mogu

se naknadno ugrađivati (interni - unutrašnji) ili su to

posebni uređaji (eksterni - spoljašnji).

Ako su eksterni onda se povezuju na serijski port računara

koji se nalazi na zadnjoj strani kućišta.

Naravno, modem se povezuje na telefonsku utičnicu kao i

telefon.

Najznačajnija osobina modema je njihova brzina. Brzina

modema je brzina kojom modem prenosi podatke. Kao

što smo rekli, računar sve podatke „vidi“ kao bite. Tako

da je brzina prenosa podataka jednaka broju bita u jednoj

sekundi. Dakle, mera brzine kojom računar prenosi

podatke je broj bita po sekundi ili bps. Znači, ako računar

pošalje 128 bita (nula ili jedinica) u sekundi preko

modema onda je brzina bila 128 bps. Ipak, bps je mala

jedinica brzine pa se češće koriste Kbps (kilo bps, 1Kbps

= 1000 bps) i Mbps (mega bps, 1 Mbps = 1000 Kbps).

Standardni modemi danas imaju brzine ne manje od 54

Kbps.

Mrežna kartica

Mrežna kartica (Network Interface Card - NIC) je ulazno-

izlazni uređaj koji omogućava razmenu podataka između

računara. Postoje razni tipovi mrežnih kartica zavisno od

tipa prenosnog medijuma i od brzine protoka. Brzina

protoka se meri u bps kao i kod modema. Standarde su

mrežne kartice od 10, 100 i 1000 Mbps. Mrežne katice

mogu biti ugrađene u matičnu ploču (integrisane) ili

naknadno ugrađene. Postoje mrežne kartice za prenos

podataka bežičnim putem.

Zvučna kartica

Zvučna kartica (sound card) je elektronski uređaj koji

obrađuje zvučne signale. Dva glavna dela zvučne kartice

koji obavljaju ove poslove su digitalno-analogni pretvarač

(D/A convertor) i analogno-digitalni pretvarač (A/D

convertor). Od kvaliteta zvučne kartice zavisi kvalitet i

jačina zvuka. Ona se spaja na matičnu ploču ili je njen

sastavni deo (integrisana). Na zadnjoj strani kućišta se,

obično, nalaze konektori za zvučne uređaje (mikrofon,

zvučnici, radio, pojačala itd).

Flash memorija

Flash memorija je poseban uređaj koji se najčešće

priključuje na USB pa se često zove i USB memorija. Ima

prosečan kapacitet memorije od 128 MB do 2 i više GB.

Po svojoj konstrukciji vrlo je slična RAM memoriji samo

što se na njoj podaci trajno pamte. Malih je dimenzija i

velike brzine pisanja i čitanja pa ima sve veću primenu i

najčešći je način prenosa podataka između računara.

Touch screen

Monitor osetljiv na dodir (touch screen) se koristi umesto

nekog drugog uređaja (najčešće tastature ili miša) za

upravljanje računarom.

Grafička ili video kartica

Grafička ili video kartica (VGA- video graphics adapter)

je elektronski sklop koji obrađuje sliku odnosno grafiku

koja će biti prikazana na monitoru.

TV kartica

TV kartica (TV card) je elektronski sklop koji omogućava

prijem televizijskih signala i prilagođava ih za računarsko

okruženje. Pomoću TV kartice možete gledati, obrađivati

i pamtiti TV programe na PC računaru. TV kartica se

može ugraditi na matičnu ploču ili se koristiti kao

poseban (eksterni ili spoljašnji) uređaj. Naravno, karticu

treba povezati sa odgovarajućom antenom kao i TV

prijemnik.

Hard disk

Hard disk (HDD – Hard Disk Drive) ili tvrdi disk je

magnetni uređaj sa kojeg mogu da se čitaju i na kojem

mogu da se upisuju podaci. HDD je mnogo puta sporiji od

RAM memorije, ali i većeg kapaciteta. Zato se koristi kao

“magacin” podataka i prosečan HDD ima kapacitet oko

80 GB. Stariji računari su imali kapacitet HDD 10, 20, 40

GB. Obično se na hard disku nalaze i smještaju svi

potrebni podaci. Hard disk je neophodan deo PC računara

i smešten je u kućištu. On je najčešće fiksiran u računaru i

služi kao osnovni spoljašnji memorijski uređaj za trajno

čuvanje podataka. Sve ostale spoljašnje memorije su

mobilnog karaktera i služe za prenos podataka između

računara.

CD-ROM

CD-ROM ili CDR (Compact Disc - Read Only Memory)

je optički uređaj za čitanje CD medija. CD-ovi služe za

trajno pamćenje i prenos podataka. Kapacitet CD diska je

oko 700 MB. Na CD-u se pored binarnih podataka može

nalaziti i audio zapis (muzika). Cena CD je veoma niska

tako da se ovaj vid spoljašnje memorije intenzivno koristi.

Da bi se podaci na CD zapisali potreban je CD pisač (CD

Writer). Spolja ima isti izgled kao i CDR (CD Reader) ali

poseduje mogućnost upisa („narezivanja“) podataka na

CD. Naravno, CDW (CD Writer) ima i mogućnost čitanja

podataka sa CD-a. Postoje 3 vrste CD uređaja i medija:

mediji koji su samo za čitanje, mediji sa oznakom R na

koje možete podatke jedanput upisati i više puta čitati i

mediji sa oznakom RW (Rewritable) na koje možete više

puta podatke zapisati i čitati.

DVD

DVD (Digital Video Disc) uređaj služi za čitanje sadržaja

koji se nalaze na DVD disku. DVD disk je optički

prenosni disk koji se može koristiti za smeštanje

podataka, uključujući filmove sa visokim video i audio

kvalitetom. DVD spolja izgleda kao i CD, ali se na njega

može upisati mnogo više podataka (od 4.7 do 8.5 GB).

DVD diskovi mogu sadržati sedeće vrste podataka: DVD-

Video, DVD-Audio i DVD-Data. Kao i kod CD-a i kod

DVD-a postoje samo DVD ( DVD-R čitači ili DVD čitači

i pisači (rezači).

Floppy disk

Flopi disk (Floppy Disk) je uređaj za smeštanje podataka

koji je bio glavni medijum za prenošenje i arhiviranje

podataka do pojave CD-a, a kasnije i DVD uređaja i

medijuma. Disketa se čita preko disketnog uređaja.

Kapacitet diskete je 1,44 MB. Ona je malih dimenzija i

lako prenosiva ali je spora u radu.

ZIP drive

ZIP drive (uređaj) je uređaj za smeštanje i čitanje

podataka sa magnetne ZIP diskete. Prvobitni kapacitet je

iznosio 100 MB, ali kasnije verzije su kapaciteta od 250

MB pa do 750 MB. Današnji kapacitet Zip disketa iznosi

1 GB i 2 GB i slična je po veličini flopi disketi. ZIP

uređaj može biti interni (ugrađen u kučište) ili eksterni.

UPS

UPS (Uninterruptible Power Suply) je uređaj za

neprekidno napajanje računara električnom energijom.

UPS predstavlja najefikasniji način zaštite kompjuterskog

hardvera i čuvanja podataka od naglih skokova napona u

električnoj mreži i omogućava nesmetan rad tokom

kratkotrajnih prekida u snabdevanju električnom

energijom pri čemu UPS počinje da napaja računar

energijom iz svoje akumulatorske baterije. Postoje tipovi

UPS uređaja (Smart UPS) koji se mogu podesiti da po

pravilnoj proceduri uključuju odnosno isključuju računar.