ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK L ... · unsur olmuştur. Özellikle tarımsal üretim, diğer üretim kollarının doğuşuna zemin hazırlayan özelliği

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

YÜKSEK LİSANS TEZİ Celal KARA

ADANA İLİ ÖRTÜ ALTI VE AÇIKTA KARPUZ YETİŞTİRİCİLİĞİNDE MEKANİZASYON GİRDİLERİ VE MALİYET

TARIM MAKİNALARI ANABİLİM DALI ADANA, 2006


ADANA İLİ ÖRTÜ ALTI VE AÇIKTA

KARPUZ YETİŞTİRİCİLİĞİNDE

MEKANİZASYON GİRDİLERİ VE MALİYET

Celal KARA

YÜKSEK LİSANS TEZİ

TARIM MAKİNALARI ANABİLİM DALI

Bu tez ../../2006 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği İle Kabul Edilmiştir. İmza……………………… İmza…………………. İmza……………….

Prof. Dr. Faruk ÖZGÜVEN Prof.Dr. Faruk EMEKSİZ Yrd.Doç.Dr. Sait M. SAY

DANIŞMAN ÜYE ÜYE

Bu tez Enstitümüz Tarım Makinaları Anabilim Dalında hazırlanmıştır.

Kod No: Prof. Dr. Aziz ERTUNÇ

Enstitü Müdürü

Not: : Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve

fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

I

ÖZ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

ADANA İLİ ÖRTÜ ALTI VE AÇIKTA

KARPUZ YETİŞTİRİCİLİĞİNDE

MEKANİZASYON GİRDİLERİ VE MALİYET

Celal KARA


TARIM MAKİNALARI ANABİLİM DALI

Danışman: Prof. Dr. Faruk ÖZGÜVEN Yıl: 2006, Sayfa: 65 Jüri: Prof. Dr. Faruk ÖZGÜVEN Prof.Dr. Faruk EMEKSİZ Yrd.Doç. Dr. Sait M. SAY

Son yıllarda yaşanan tarımsal ürünlerin kar değerlerindeki göreceli düşüş, üreticilerin yeni üretim teknikleriyle birim alandan etkin yararlanma zorunluluğunu beraberinde getirmiştir. Yeni üretim tekniklerinin uygulanmasından başka, üretim yapılan alanda oluşan gider yükünün detaylı analizi ve birim alan veya birim ürün başına bu giderlerin düşürülmesi de üreticilerin rekabet gücünü arttırma olasılığı bulunan diğer bir uygulamadır.

Bu çalışmada Türkiye gerekse Adana yöresi için önemli bir üretim kolu olan karpuz üretiminin örtü altı ve açık alanda birim maliyet değerleri ve bu maliyet içerisinde tarımsal mekanizasyona ait giderlerin payı değerlendirilmeye çalışılmış, farklı işletmelerden elde edilen veriler üzerinden karşılaştırmalar yapılmıştır.

Çalışma sonuçlarına göre; toplam makine çalışma süreleri için benzer değerlendirme yapıldığında açık alanda karpuz üretimi için sezon boyunca 127 h/ha örtü altı karpuz üretiminde ise 99 h/ha lık değerler elde edilmiştir Toplam giderler üzerinden bir değerlendirme yapıldığında ise örtü altı üretimde ve açık alan üretimde birim alan maliyet değerleri sırasıyla 5513.8 YTL/ha ve 3926.5 YTL/ha olarak hesaplanmıştır.Mekanizasyon giderleri örtü altı ve açık alan için sırasıyla 1203 YTL/ha ve 1528,8 YTL/ha olup toplam giderler içerisindeki payı yüzde olarak örtü altı ve açık alan için sırasıyla % 21,8 ve % 38,9 olarak hesaplanmıştır.

Anahtar Kelimeler :Karpuz üretimi, Tarımsal mekanizasyon giderleri

II

ABSTRACT MSc THESIS

AGRICULTURAL MECHANIZATION INPUTS AND COSTS

IN WATERMELON PRODUCTION

IN ADANA PROVINCE

Celal KARA

DEPARTMENT OF AGRICULTURAL MACHINERY INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES

UNIVERSITY OF ÇUKUROVA

Superviser Prof.Dr. Faruk ÖZGÜVEN Yıl: 2006, Sayfa: 65 Jury Prof.Dr. Faruk ÖZGÜVEN Prof.Dr. Faruk EMEKSİZ Assist.Prof.Dr. Sait M. SAY

In recent years, farmers are facing considerable hardship as a result of the low prices their products are fetching in the markets. Because of this fact, they are searching new production methods which will give a chance for more efficient use of sources and new investment areas. Rather than applying new techniques, determining the all cost items and optimizing them is one of the other way leading to the profitable production. In order to increase the competitiveness in the market, a farmer requires a detailed cost data for analyzing the production efficiency. On the other hand, cost per unit production area is the key factor for evaluating the competitive power. In this study, watermelon production which is an important branch for both Turkey and Adana province is evaluated in terms of detailed cost analysis and around data gathered from different farms. In addition, share of all mechanization related cost in all are focused on. According to the results obtained from this study, total machine hours for watermelon production in greenhouse and open field were calculated as 127 h/ha and 99 h/ha respectively. On the other hand, total costs for greenhouse and open field production were determined as 5513.8 YTL/ha and 3926.5 YTL/ha respectively. Mechanization related costs were 1203 YTL/ha for greenhouse and 1528.8 for open field production. The share of mechanization related costs in total were % 21,8 and % 38,9 for greenhouse and open field production respectively. Key words : Watermelon production; Agricultural mechanization costs

III

TEŞEKKÜR

Tez çalışmamın seçiminden, araştırmanın yürütülmesi ve tamamlanmasına

kadar her türlü desteğini gördüğüm danışman hocam Sayın Prof.Dr. Faruk

ÖZGÜVEN’e tezin değerini arttırmaya yönelik yapıcı eleştiri ve katkıları nedeniyle

tez jurisinde yer alan sayın Dr. Sait M. SAY’a teşekkürlerimi sunarım.

Çalışmalarım sırasında özellikle verilerin toplanması aşamasında yardımcı

olan karpuz üreticileri ile Tarım Makinaları Bölümü akademik ve idari personeline

teşekkürlerimi sunarım.

Tezin başlangıcından tamamalanmasına kadar ki aşamada, sabrından ve

desteklerinden dolayı eşime ve aileme sonsuz teşekkür ederim.

IV

İÇİNDEKİLER SAYFA

ÖZ................................................................................................................................. I ABSTRACT................................................................................................................ II TEŞEKKÜR................................................................................................................III İÇİNDEKİLER...........................................................................................................IV ÇİZELGELER DİZİNİ……………………………………………………………..V ŞEKİLLER DİZİNİ……………………………………………….………………..VI 1. GİRİŞ .............................................................................................................. ……1.

1.1. Genel………………………………………………………………………….1

1.2. Türkiye’nin Genel Tarımsal Yapısı …..……………………………………..2

1.3. Tarımsal Mekanizasyonun Tarımsal Üretim İçerisindeki Yeri ve Önemi……4

1.4. Tarımsal Mekanizasyon İşletmeciliği ve Gider Hesaplamalarının Önemi…...6

1.5. Türkiye’de Sebze Üretimi…………………………………………………...10

1.6. Türkiye’de Bostan Tarımı ve Karpuz Üretiminin Yeri……………………...12

1.7. Çalışmanın Amacı…………………………………………………………...15

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR………………………………………………………..16

3. MATERYAL VE YÖNTEM…………………………………………………….18

3.1. Materyal…………………………………………………………………….18

3.2. Yöntem………………………………………………………………………18

4. BULGULAR VE TARTIŞMA…………………………………………………..23

4.1. Karpuz Üretim Giderlerinin TCZM Verileriyle Değerlendirilmesi…….…...23

4.2. Üretim Tekniğine İlişkin Genel Sonuçlar ………………………….…….....33

4.3. Yıl Boyunca Yapılan Üretim İşlemleri ……………………………..………34

4.3.1. Örtü Altı Karpuz Yetiştiriciliğine İlişkin Genel Bulgular……..……..34

4.3.2. Açık Alanda Karpuz Yetiştiriciliğine İlişkin Genel Bulgular………...38

4.3.3. Makina Çalışma Sürelerinin Değerlendirilmesi………………………41

4.4. Karpuz Üretim Giderleri…………………...………………………………..43

5. SONUÇ VE ÖNERİLER………………………………………………………...50

KAYNAKLAR……………………………………………………………………...53

ÖZGEÇMİŞ…………………………………………………………………………56

EKLER………………………………………………………………………………57

V

ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA Çizelge 1.1. 1969-2003 Yılları Arasında Bostan Üretim Miktarı

ve Karpuzun Üretiminin Payı…………………………………………13

Çizelge 4.1. 2003 Yılı Mini Tünel Karpuz Üretimi Maliyet Cetveli ……………….23

Çizelge 4.2. 2003 Yılı Alçak Tünel Karpuz Üretimi Maliyet Cetveli …………..….24

Çizelge 4.3. 2004 Yılı Mini Tünel Karpuz Üretimi Maliyet Cetveli ……..………...25

Çizelge 4.4. 2004 Yılı Alçak Tünel Karpuz Üretimi Maliyet Cetveli ……………...26

Çizelge 4.5. 2005 Yılı Mini Tünel Karpuz Üretimi Maliyet Cetveli………………..27

Çizelge 4.6. 2005 Uygulama Dönemi Alçak Tünel Karpuz Yetiştiriciliği

Maliyet Cetveli ……………………………………………………...28

Çizelge 4.7. 2006 Yılı Mini Tünel Karpuz Üretimi Maliyet Cetveli………………..29

Çizelge 4.8. 2006 Uygulama Dönemi Alçak Tünel Karpuz Yetiştiriciliği

Maliyet Cetveli ……………………………………………………...30

Çizelge 4.9. Karpuz Üretim Maliyetlerinin Yıllara Göre Değişimi ….…………….31

Çizelge 4.10.Örtü Altı Karpuz Yetiştiriciliğinde Yıl İçi Yapılan İşlemler..………..35

Çizelge 4.11. Açıkta Karpuz Yetiştiriciliğinde Yıl İçi Yapılan İşlemler……………39

Çizelge 4.12. Örtü Altı ve Açık Alanda Karpuz Üretiminde Toplam ve

Makine Çalışma Süresi Değerleri………………………………………..41

Çizelge 4.13. Karpuz Üretim Giderlerinin Sınıflandırılması………………………..44

Çizelge 4.14. Traktör ve Tarım Makinalarının Yenilerinin Satınalma Bedelleri...…45

Çizelge 4.15. Karpuz Üretiminde Değişken Gider Bileşenleri ……………………..49

Çizelge 4.16. Örtü Altı ve Açık Alanda Karpuz Üretiminde İşçilik Giderleri ….…49

Çizelge 4.17. Örtü Altı ve Açık Alanda Karpuz Üretiminde Kullanılan

Mekanizasyon Uygulamalarına Ait Sabit Gider Bileşenleri ………....49

VI

ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA Şekil 1.1. Buğday üretim kapasitesi artışında tarım teknolojilerindeki

gelişmelerin etkisi…………………………………………………………5

Şekil 1.2. Makina kapasitesine bağlı genel ekonomik ilişkiler………………………8

Şekil 1.3. Makina giderlerinin makina büyüklüğü ile değişimi…………………….10

Şekil 1.4. Türkiye tarım orman alanlarının üretim kollarına göre oransal dağılımı...11

Şekil 1.5. Sebze üretim alanlarının alt üretim kollarına göre oransal dağılımı……..11

Şekil 1.6. Yıllara göre Türkiye’nin bostan ve karpuz üretim

miktarlarındaki değişim………………………………………………….13

Şekil 4.1. Yıllara göre karpuz üretim maliyetinin YTL/ha olarak karşılaştırması….32

Şekil 4.2. Yıllara göre karpuz üretim maliyetinin USD/ha olarak karşılaştırması….32

Şekil 4.3. Örtü altı ve açık alanda karpuz yetiştiriciliğinde toplam çalışma süresi ve

makine süresi değerlerinin değişimi…………………………………...…41

1. GİRİŞ Celal KARA

1

1. GİRİŞ

1.1. Genel

Üretme yeteneği, süreç ve sonuç ilişkileri birlikte değerlendirildiğinde insanı

diğer canlılardan ayıran temel özelliklerden birisidir. Bunun başlıca nedeni, kuşkusuz

üretimin büyük ölçüde düşünceye, zekâya, yaratıcılığa dayanmasından

kaynaklanmaktadır. Üretim, en yalın tanımıyla “yaratılan değerdir” yani ekonomik

bir anlamı olan herhangi bir şeyi ortaya çıkarmak için ortaya konulan faaliyete

üretim adı verilmektedir (Yamak, 1994).

İnsanlar ilk çağlardan bağlayarak günün gereksinimleri doğrultusunda ve

koşullar elverdiği oranda üretmeye çabalamışlardır. Üretimin çeşitliliği ve biçimi

süreç içerisinde toplum içi ve toplumlar arası ilişkileri ve düzeni şekillendiren başlıca

unsur olmuştur. Özellikle tarımsal üretim, diğer üretim kollarının doğuşuna zemin

hazırlayan özelliği ve yerleşik düzene geçişi mümkün kılmasıyla yepyeni siyasi ve

ekonomik ilişkilerin oluşmasına neden olan bir üretim kolu olarak binlerce yıl insan

topluluklarında en belli başlı üretici çerçeveyi oluşturmuştur.

Diğer bir ifadeyle tarımsal üretim, doğal kaynaklardan bir kısmının tarım ve

mühendislik bilgi birikimlerinin kullanılmasıyla toplumların beslenme, barınma ve

giyinme gereksinimlerini karşılamak üzere toprağın işletilmesini esas alan birincil

üretim dalıdır.

Sanayi devriminin etkileriyle tarım insanların yaşamındaki birincil önemini

endüstriye bırakmıştır. Tarımsal üretim bu tarihten sonra, ekonomik ilişkilerde temel

belirleyici olan diğer bir ifadeyle ekonomik ilerleme veya durgunluktan birinci

derecede sorumlu tutulabilecek konumdan, daha çok genel sosyo-ekonomik

dengeleri korumak için farklı stratejilerle yönlendirilen tali bir üretim sistemi

biçimini almıştır (Güngören, 2006).

Özellikle II. Dünya savaşından sonra, mühendis ve bilim adamlarının

katkılarıyla sağlanan gelişmelere eklenen hükümet müdahalelerine paralel olarak

tarımsal üretimde genel anlamda önemli artışlar meydana gelmiştir. Bu gelişmeye

bağlı olarak serbest piyasa ekonomisinin hüküm sürdüğü ve hakim ülke ve


2

organizasyonların karar ve uygulamalarıyla, tarımın desteklenmesi tarihsel süreçte

görülmedik bir şekilde azalma eğilimi göstermektedir (Landers, 2000). Bu temel

değişim, çiftçilerin salt üretici konumdan çıkarak ürününü küresel markette en

azından üretimin devamını mümkün kılacak bir karlılıkta pazarlamayı başaran birer

işadamı olma zorunluluğunu ortaya çıkarmıştır.

Uzmanların görüşleri doğrultusunda 21. yüzyılda gıdanın stratejik konumda

olacağı, artan dünya nüfusunun beslenme gereksiniminin karşılanması bakımından

vazgeçilmez üretim faktörlerinden birisinin toprak olduğu ve toprakların

verimliliğini koruyacak uygulamaların pratiğe aktarılmasının önemli olduğu

belirtilmektedir (DPT, 2005a). Bu konuyla bağlantılı olarak tarımsal üretimde

etkinliğe yani; basitlik, esneklik, güvenilirlik ve ekonomiklik gibi karakteristik

özelliklere sahip olunması gerekmektedir.

Ayrıca üretim faktörlerinin en uygun biçimde kullanılması ve bu sayede

yaratılan faydanın arttırılması temel amaç olmak zorundadır.

1.2. Türkiye’nin Genel Tarımsal Yapısı

Temel ihtiyaç maddelerinin üretildiği bir sektör olmasının yanı sıra, diğer

sektörlere hammadde temini, tüketim harcamaları ve ihracattaki payı sektörün sosyo-

ekonomik açıdan sahip olduğu önemi arttırmaktadır. Tarım sektörü, doğa koşullarına

bağlıdır. Buna bağlı olarak risk ve belirsizlik fazladır. Tarım ürünlerinin arz-talep

esnekliğin düşük, üretim periyodu diğer sektörlere göre uzundur. Bu özellikleri ve

toplumda sosyal dengelerin sağlanması ve korunmasına katkıları, ürün muhafazası ve

bunlarla ilgili pazarlama olanaklarının zor ve diğer sektörlere göre gelirinin düşük

olması gibi etkenlerle tarım sektörü ülkelere göre değişmekle birlikte, piyasa

ekonomisinin en yaygın uygulandığı ülkeler dahil birçok ülkede üretim-tüketim

zinciri içerisinde desteklenmektedir. Tarım sektöründe, mevcut risk ve belirsizlikler

yanında, paranın geri dönüşüm hızının düşük ve sermaye birikiminin yetersiz ve

buna bağlı olarak yatırımların az olması sektörde desteklemeleri ve teşvikleri

gerektirmekte üreticiler için rasyonel planlama ve buna üretim unsurları seçim ve

işletim stratejilerinin geliştirilmesini zorunlu kılmaktadır (DPT, 2005a)


3

Tarım sektörü; uzun yıllar ekonominin temel unsuru olmuş, ancak son yıllarda

önceliğin sanayi sektörüne kayması sonucu Türkiye ekonomisinde göreli önemi

azalmıştır.Bununla birlikte, ulusal gelirimizin yaklaşık % 15.i ve istihdamın % 45.ini

oluşturması nedeniyle tarım sektörü, ekonomik olduğu kadar sosyal sektör özelliği de

taşımaktadır. Türkiye’de bulunan toplam 4,1 milyon tarımsal işletmenin ortalama

işletme büyüklüğü 6 ha’dır.

1965-1997 yılları arasında bir değerlendirme yapıldığında ülke nüfusundaki

%100’lük artışa karşılık tarımla uğraşan nüfus %8 oranında artmıştır. Aynı süreçte

üretim yapılan tarımsal alan miktarı %12 oranında artmış olmakla birlikte, son

yıllarda değişen tarımsal politikalara bağlı olarak son 20 yıllık dönemde sadece %2

oranında artış göstermiştir. Önümüzdeki dönemde özellikle Avrupa Birliği Üyeliği

görüşmeleri süreciyle de ilişkili olarak tarımsal nüfusun azaltılmasına yönelik

uygulamalar sonucunda tarımsal üretim alanlarında en iyimser tahminle artış

olmayacağı öngörülebilir (Say, 2001).

Kişi başına düşen tarımsal alan miktarı1965 yılında 0.83 ha iken günümüzde

0.45 ha’ya kadar gerilemiştir. Son 30 yıllık dönemde kişi başına düşen tarımsal

üretim miktarı incelendiğinde tahıl üretiminin %7, endüstri bitkisi üretiminin %51,

meyve üretiminin ise %26 oranında arttığı görülmektedir. Son 10 yıllık dönem

değerlendirildiğinde kişi başına düşen tahıl üretim miktarının %17 oranında azaldığı

görülmektedir (Say, 2001).

Gerek tarımsal üretim alanındaki artış veya azalmaların gerekse kişi başına

düşen tarımsal alandaki ve tarımsal üretim miktarındaki değişmelerin ekonomik

olarak ne anlama geldiğini incelemeden herhangi bir yargıda bulunmak mümkün

değildir. Bu amaçla ihracat ve ithalat değerlerinin incelenmesi gerekmektedir.

1990-2004 yılını kapsayan son 15 yıllık ihracat ve ithalat verileri

incelendiğinde, tarım ve hayvancılığın toplam ihracat içerindeki payının, %17.27’den

%4’e, toplam ithalat içerisindeki payının ise %5.31’den %2.56’ya gerilediği

görülmektedir (DPT, 2005b; DPT, 2005c). Diğer bir ifadeyle, ihracatta 4,32’lik

katlık daralmaya karşılık, ithalatta 2,07 katlık bir azalma meydana gelmiştir.

Ülkenin ekonomik büyümesinde, doğal kısıtlar gereği gelişme hızı bağıl olarak

düşük olan tarım sektörünün önemli bir yeri vardır. Hedeflenen ekonomik koşulların


4

oluşabilmesi için ihracat-ithalat dengesizliğinin bir sonucu olan dış ticaret açığının

kapatılması amacıyla, tarım sektöründe köklü değişiklik ve iyileştirmelere

gereksinim bulunmaktadır.

Tarımsal üretimde yeterli ve kârlı bir üretim için; tarımsal teknoloji, iletişim,

ulaştırma, işletmecilik yöntemleri ve tarımsal üretimle ilişkili endüstrilerin bir bütün

olarak ele alınması gereken bir dönem içerisinde bulunmaktayız. Tarımsal üretimle

ilgili verilecek kararlarda özellikle pazar koşulları ve teknolojik değişimlerin sürekli

takip edilmesi gerekmektedir. Ürünün, zaman yer ve yöntem ekseninde esnek

kararlarla satınalınması veya satılması konusu üzerinde önemle durulmalı, diğer

taraftan sermaye ve üretim giderlerinin çok sık kontrolü zorunlu hale gelmektedir

(Kadlec, 1985).

Tarıma elverişli alanlar dikkate alındığında 26.5 milyon hektarlık

(Anonim, 2003) alanla ülkemiz için sınır değere ulaşıldığı söylenebilir. Bu durumda

birim alandan elde edilen ürün miktarı değerlerinin arttırılabilmesi için faaliyet

gösteren üreticilerin, toprak su kaynaklarının korunması, sulama, gübreleme, tarımsal

savaş, damızlık materyal geliştirme ve tarımsal mekanizasyon gibi üretim

teknolojilerden yüksek etkinlikte yararlanmaları gerekmektedir.

1.3. Tarımsal Mekanizasyonun Tarımsal Üretim İçerisindeki Yeri ve Önemi

Tarımsal işlemlerin daha nitelikli gerçekleştirilmesi, işlemlerin zamanında

tamamlanmasının sağlaması ve işgücünün üretim kabiliyet ve kapasitesinde artışa

neden olan “Tarımsal Mekanizasyon”un üretim teknolojileri içerisinde ayrı bir yeri

vardır (Moens ve Wanders, 1984, Işık, 1988). Şekil 1.1’de tarım teknolojilerinin

özellikle de tarım traktörleri ve ekipmanlarındaki gelişmelere paralel olarak üretim

kapasitesindeki değişim buğday üretim örneğinde verilmiştir (Landers, 2000).


5

Şekil 1.1. Buğday üretim kapasitesi artışında tarım teknolojilerindeki

gelişmelerin etkisi

Şekilden de görülebileceği gibi, yaklaşık 115 yıllık süreç içerisinde birim alan

için harcanan tarımsal faaliyet süresinde yaklaşık 9 katlık bir azalma meydana

gelmiştir. Buna paralel olarak ürün verimi değerinde aynı dönem içerisinde yaklaşık

3 katlık bir artış elde edilmiştir. Bu değerlendirmeye göre toplamda 27 katlık bir

üretim etkinliği artışından sözedilebilmektedir.

Tarımsal mekanizasyon diğer tarım teknolojisi uygulamalarından farklı olarak

verim artışını doğrudan etkilemez. Mekanizasyon kırsal kesimde yeni üretim

teknolojilerinin uygulanmasını ve yayılmasını sağlar. Ayrıca, diğer teknolojik

uygulamaların etkinliğini arttırmak, ekonomikliğini sağlamak ve çalışma koşullarını

iyileştirmek açısından da önemli ve tamamlayıcı bir öğedir (Culpin, 1975;

Bölükoğlu, 1982; Darga, 1989).

Teknik tarım uygulamaları, ayrı ayrı ne kadar iyi olursa olsun, öğeler arasında

sağlıklı bir ilişki kurulmadıkça toplam verimlilikteki artış sınırlı kalacaktır. Bu

nedenle, tarım işletmelerinde toplam verimliliğin arttırılmasına yönelik olarak

tarımsal giderler uygun yöntemlerle kontrol altına alınmalıdır.

Gelişmiş ülkelerde tarımsal mekanizasyon, tarımsal üretim girdileri içerisinde

en büyük enerji girdisini oluştururken, gelişmekte olan ülkelerde de gübreden sonra

ikinci sırada yer almaktadır (Gifford, 1986; Tezer ve Sabancı, 1987). İşletme

giderleri açısıdan bakıldığında, tarımsal işletmelerde mekanizasyon düzeyindeki

artışa bağlı olarak makina giderlerinin, sermaye ve toplam üretim giderleri


6

içerisindeki oranının %50’lere ulaştığı belirtilmiştir (Edwards ve Boehlje, 1980; Işık

ve Sabancı, 1987).

Ürün gelirini azaltmaksızın, tarımsal üretim giderlerinin olabildiğince aşağıya

çekilmesi gerekliliği, hemen hemen tüm dünya için geçerli olan tarımsal ürün

fiyatlarındaki artışla, üretim gider bileşenlerindeki artışın dengesizliğinden

kaynaklanmaktadır.

Her geçen gün daha da artan rekabetçi koşullar ve daralan piyasa olanakları

da değerlendirildiğinde, işletme ölçeğinde önemli bir gider yükü oluşturan tarımsal

mekanizasyon unsurlarının en uygun yöntem ve verilerle, güncellenerek

planlanmasını zorunlu hale getirmektedir. Planlamanın gerçekçi verilere

dayandırılması tarımsal üretimle ilgili bütün seçimler için temel oluşturacağından

işletmeler için büyük önem taşımaktadır.

1.4. Tarımsal Mekanizasyon İşletmeciliği ve Gider Hesaplamalarının Önemi

Tarımsal üretimde birim alandan elde edilen ürün miktarını arttırmada

teknolojik uygulamaların giderek ağırlık kazanması daha fazla enerji kullanmayı

gerektirmiştir. Tarım ürünleri fiyatlarındaki artışın, girdi fiyatları artışının gerisinde

kalması ve enerjinin pahalı olması tarımda kaynak verimliliği sorununu gündeme

getirmiştir. Bu nedenle üretim kaynaklarının akılcı kullanımıyla birim üretim

maliyetini azaltmak için daha öncede vurgulandığı gibi işletme düzeyinde üretim

faktörlerinin tümünü kapsayan planlama çalışmaları yapılmalıdır.

Tarımsal mekanizasyon işletmeciliği, içerisinde genel planlama prensiplerini

barındıran ve işletme kârının arttırılması amacıyla karar verme uygulamalarının özel

bir kaynak olan tarımsal mekanizasyona uygulanmasıdır (Işık, 1988). Planlama genel

olarak, gelecek üzerinde yoğunlaşarak, hedeflerin belirlenmesi ve bu hedeflerin

başarılmasında izlenecek yolun genel ismidir (Donnely ve ark., 1995).

Bir işletmedeki üretimin kârlılığı, büyük ölçüde mekanizasyona ilişkin uzun ve

kısa dönem işletmecilik karlarına bağlıdır. İşletme özelliklerine ve üretim planına

uygun makina ve traktör güç düzeyi seçimi, mekanizasyona ilişkin uzun dönem

kararlarının en önemli bölümünü oluşturur. Kısa dönem kararları ise daha çok,


7

mekanizasyonun tekniğine uygun biçimde uygulanması amacına yönelik günlük ve

anlık tercihleri kapsar.

Tarımsal mekanizasyon işletmeciliği ve planlama kapsamında genel itibarıyla

üzerinde karar verilmesi gereken 4 konu bulunmaktadır. Bunlar:

1- İşletmenin gereksinim duyduğu güç kaynağının seçimi,

2- İşletmenin temelde ürün desenine bağlı olarak belirlenen tarım makinaları

ekipmanlarının seçimi,

3- İşletme içerisinde gerekli olan güç kaynağı ve ekipmanların yenilenmesine

ilişkin kararın verilmesi ve,

4- Güç kaynağı ve/veya tarım makinaları ve ekipmanların edinme şekli

(satınalma, kiralama, ortak kullanım)

İyi bir mekanizasyon işletmeciliği, sayılan karar unsurlarının ayrı ayrı

değerlendirilerek işletme özelliklerine göre belirlenmesiyle gerçekleştirilebilir. Bu

kararların verilebilmesi için ise tarımsal mekanizasyonda maliyet konusunun

detaylandırılması gerekmektedir.

Makina giderlerinin neler olduğu ve nasıl hesaplandığı kadar ürün geliri ile

makina giderleri arasındaki ilişki ekonomik makina boyutu seçiminde başlangıç

noktası olarak değerlendirilmektedir. Bir işletmede, ürün geliri ile makina

giderlerinin değişimine ilişkin genel ekonomik ilişkiler Şekil 1.2’de verilmiştir

(Işık, 1988).


8

Şekil 1.2. Makina kapasitesine bağlı genel ekonomik ilişkiler

Şekilde görüldüğü gibi, bir işletmede ürün geliri ile makina giderleri yakından

ilgilidir. En düşük giderli makina boyutundaki küçük sapmalar giderleri önemli

oranda arttırmaktadır ve bu artış oranı küçük boyutlara doğru daha fazladır. Ürün

geliri, makina boyutunun küçülmesi ile önemli azalmalar gösterirken, daha büyük

makina boyutlarında da bağıl olarak daha az bir artış göstermektedir. Bu durum,

uygun olmayan şekilde gereğinden fazla büyük boyutlu makina seçimi nedeniyle

makina sabit giderlerinin artacağı, dolayısıyla işletmenin net gelirinin azalacağını

ifade etmektedir (Kay, 1986).Şekildeki en küçük giderli makina boyutu, kritik

olmayan tarla işlemleri için kabul edilebilecek bir boyuttur. Ancak işlemin

zamanında yapılamaması nedeniyle, özellikle ekim ve hasat gibi ürün gelirinin

düşebileceği işlemlerde maksimum kazanç en düşük gider boyutundan daha büyük

boyutlu bir makina ile elde edilebilir (Işık, 1990; Say, 2001). Maksimum kazancın

elde edildiği bu boyut, optimum bir boyut olarak tanımlanır ve bu değer, zamanlılık

giderlerininde değerlendirilmesiyle elde edilebilir.


9

Tarım makinaları maliyetleri sabit ve değişken giderler olmak üzere iki

grupta dikkate alınmaktadır.

Sabit giderler içerisinde ele alınan unsurlar;

a. Amortisman,

b. Faiz,

c. Vergi,

d. Sigorta ve

e. Koruma

olarak sıralanabilir.

Değişken giderler içerisinde ele alınan unsurlar ise;

a. Yakıt gideri,

b. Yağ gideri,

c. Bakım ve Onarım giderleri ile

d. İşçilik giderlerinden oluşur (Whitney, 1988; Sındır, 1999).

Sabit giderler içerisinde ele alınan makina yatırım faiz gideri, yıllık vergi,

sigorta gideri ve ayrıca koruma giderleri geçen zaman ile doğru orantılı olarak

değişen giderler olup, makinanın kullanım süresi ile hiç bir bağlantıları yoktur.

Değişken giderler içerisinde ise ele alınan yakıt ve yağ giderleri ile işçilik

gideri ise makinanın kullanım süresi ile doğru orantılı olarak artmaktadır.

Amortisman ve onarım giderleri için bu ayrımı kesin olarak yapabilmek bu

giderlerin gerek kullanım gerekse zamanın bir fonksiyonu olarak değişim göstermesi

nedeniyle mümkün değildir. Literatürde yaygın olarak; amortisman sabit giderler

içerisinde, onarım giderleri ise değişken giderler içerisinde değerlendirilmektedir.

Şekil 1.3.’de makina giderlerinin makina boyutuna bağlı değişimi verilmiştir

(Darga,1989; Sındır, 1999).


10

Şekil 1.3. Makina giderlerinin makina büyüklüğü ile değişimi

Şekilde görüldüğü gibi, makina boyutunun artışıyla makinaya ait sabit

giderler doğrusal olarak artarken, işgücü ve zamanlılık giderleri azalmaktadır. Tamir-

bakım, yakıt ve yağ giderlerinden oluşan değişken giderler, işlenen alanla orantılı

olduğu için makina büyüklüğünden bağımsızdır. Gider bileşenleri toplamından

oluşan toplam makina giderleri belirli bir boyutta minimuma düşmekte ve bu

boyutun dışında giderek artmaktadır. Toplam giderlerin minimum olduğu bu boyut

seçimi yapılacak en ekonomik boyuttur.

1.5. Türkiye’de Sebze Üretimi

Türkiye’nin tarım ve orman alanlarının %1.7’lik bölümünde sebze üreticiliği

yapılmaktadır. Toplam sebze üretimi içerisinde bostan (kavun+karpuz) alanlarının

oranı ise %27 civarındadır (DIE, 2002). Şekil 1.4.’de tarım ve orman alanlarının

tarımsal faaliyet kollarına göre oransal dağılımı, Şekil 1.5.’de ise sebze üretimi

alanlarının alt üretim kollarına göre oransal dağılımı verilmiştir.


11

Şekil 1.4. Türkiye tarım orman alanlarının üretim kollarına göre oransal dağılımı

Şekilden de görüldüğü gibi, en büyük pay %38.3’lük değerle ekili tarla alanlarına

aittir. Tez kapsamında incelenecek karpuz’un da içerisinde bulunduğu sebze

alanlarının toplam alan içerisindeki oranı %1.7’dir.

Şekil 1.5. Sebze üretim alanlarının alt üretim kollarına göre oransal dağılımı


12

1.6.Türkiye’de Bostan Tarımı ve Karpuz Üretiminin Yeri

Karpuz dünyada ve Türkiye’de en çok üretilen sebzelerin basında

gelmektedir. Tek yıllık, sıcak ve ılıman iklim bitkisi olan karpuz, karpuz açıkta

yetistirilmekle birlikte örtü altında da üretilmektedir. Karpuzun örtü altı üretimde

payı %2’dir (Taşkaya ve Keskin, 2004).

Tarım ürünlerini çekirdeğinden kabuğuna kadar değerlendirmek mümkündür.

Gıda, ilaç (doğal ilaçlar) ve kozmetik sektöründe kullanılan karpuz kabuğu ise

özellikle son yıllarda önem kazanmıştır. Türkiye, karpuz kabuğu ihracatını en çok

Almanya, Fransa, İtalya ve Yunanistan’a yapmaktadır. Dönem dönem de ABD,

Arnavutluk, İspanya ve Ukrayna’ya da ihracat yapılmaktadır. Karpuz kabuğunun en

büyük alıcısı ise İtalya ve Almanya’dır. Kavun karpuz kabuğu nem ve hava

değişimlerinden olumsuz etkilendiği için ihracatta riskli ürün grubuna girse de

sağladığı yüksek kazançla girişimcileri cezbetmektedir.

Şekil 1.5. incelendiğinde sebze üretim alanları içerisinde en büyük payın

%59.9’luk değerle meyvesi yenen sebzelere ait olduğu görülmektedir. Meyvesi

yenen sebzeleri %27’lik oranla bostan üretim alanları izlemektedir.

Çizelge 1.1.’de ise 1969–2003 yılları arasında bostan üretim miktarı karpuz

üretim miktarıyla karşılaştırılarak ve bir önceki döneme göre oransa değişimiyle

birlikte verilmiştir (DİE, 2003). Şekil 1.6’ da çizelgedeki veriler grafiksel olarak

sunulmuştur.


13

Çizelge 1.1. 1969-2003 Yılları Arasında Bostan* Üretim Miktarı ve Karpuzun

Üretiminin Payı

Yıl Toplam Bostan

Üretim Miktarı,

ton

Toplam Karpuz

Üretim Miktarı,

ton

Karpuz Üretim

Miktarının Oranı,

%

Karpuz Üretim

Miktarının Oransal

Değişimi,

%

1969 3498896 2100040 60.0 -

1975 4000000 2600000 65.0 23.8

1980 4450000 3000000 67.4 15.4

1985 5500000 3422087 62.2 14.1

1990 4950000 3300000 66.7 -3.6

1995 5400000 3600000 66.7 9.1

1998 5815000 3930000 67.6 9.2 *: Kavun + Karpuz üretim miktarı toplamıdır

0

1000000

2000000

3000000

4000000

5000000

6000000

7000000

1969 1975 1980 1985 1990 1995 1998Yıllar

Üre

tim M

ikta

rı, to

n

BostanKarpuz

Şekil 1.6. Yıllara göre Türkiye’nin bostan ve karpuz üretim miktarlarındaki değişim


14

Çizelge ve grafik incelendiğinde son otuz yıllık dönemde toplam bostan ve

karpuz üretim miktarlarında sırasıyla %66 ve %87 artışlar gözlenmiştir. Beş yıllık

ardışık değerlendirme aralığı dikkate alındığında karpuz üretim miktarındaki

ortalama artış oranının %65 olduğu görülmektedir.

Üretim miktarındaki artışın yanı sıra yıllara göre karpuz birim gelir

değerlerinin de irdelenmesi üretim miktarındaki artışın nedenini ortaya koyması

açısından önemli bir değerlendirme olacağından incelenmesi gerekmektedir. Bu

şekilde bir inceleme yapılırken enflasyon oranına göre düzeltilmiş fiyatların

yorumlanması gerekmektedir. Yine de genel tarımsal üretim politikalarındaki plansız

dolayısıyla yıllara göre üretim alanlarındaki dalgalanmaya bağlı olarak karpuz

üretiminden elde edilen kar değerlerinin önemli değişiklikler gösterdiği söylenebilir.

Dünya karpuz üretim alanı yıllar itibariyle sürekli artarak 2003 yılında 3.5

milyon hektara ulaşmıştır. 2003 yılı verilerine göre Çin, dünya karpuz üretiminin (66

milyon ton) %72,38’ini tek basına karşılamaktadır. Karpuz üretiminde Türkiye

yaklaşık 4.2 milyon ton ile Çin’den sonra ikinci sırada, 1.9 milyon ton ile İran

üçüncü sırada yer almaktadır. 2003 yılı itibariyle dünyada 21,1 ton, karpuz

üretiminde 1 hektar alandan elde edilen verim 26,5 ton’dur. Karpuz üretiminde

verimlilik açısından da Çin ilk sırada yer almakta ve Çin’i Türkiye izlemektedir

2002 yılı itibariyle dünya karpuz ihracatı 1.676.936 ton’dur ve en büyük

ihracatçı ülke olan İspanya toplam ihracatın %17,58’ini karşılamaktadır. İspanya’yı

Meksika (%14,59) ve ABD (%10,65) izlemektedir. İthalatta ise ABD %13,65’lik

payla ilk sırada yer alırken, Almanya %11,32 ‘lik payla ikinci, Kanada %11,03’lük

payla 3. sırada yer almaktadır. Türkiye’nin ise hem dünya karpuz ihracatından, hem

de ithalatından aldığı pay oldukça düşük düzeydedir (Taşkaya ve Keskin, 2004).

Türkiye’nin kavun-karpuz ihracatı yaptıgı önemli ülkeler; Almanya,

Romanya, Polonya, Suudi Arabistan ve Hollanda’dır. Türkiye’nin 2002 yılındaki

toplam karpuz ihracatının %39,5’i Almanya ve Romanya’ya yapılmıstır. Almanya

hem kavun ihracatında hem de karpuz ihracatında en önemli ülke konumundadır.

Türkiye’de yıllara göre kavun ve karpuz ihracat miktarlarına bakıldığında;

karpuz ihracatının en az 10.463 ton’la 1999 yılında, en yüksek ise 36.330 ton’la 1991

yılında gerçekleştigi görülmektedir.


15

Türkiye’de karpuzun en çok yetiştirildiği iller; Adana, İzmir, Diyarbakır ve

Şanlıurfa’dır.

1.7. Çalışmanın Amacı

Bu çalışma kapsamında, Adana yöresinde örtü altı ve açık alan karpuz

yetiştiriciliğinde, mekanizasyon giderlerinin tüm giderler içerisindeki payı anket

yöntemiyle bilgi toplanan üreticilere ait veriler üzerinden hesaplanmıştır. Açık alan

ve örtü altı karpuz üretimi için yapılan hesaplamalarda mekanizasyon giderlerinin

değerlendirilmesinin yanısıra diğer gider bileşenleri de incelenmiştir. Bununla

birlikte, örtü altı ve açık alanda karpuz üretiminde gider unsurları arasındaki

farklılıklar, bu farklılıkların nedenleri ve birim üretim alanı başına toplam gider

değerleri 2006 yılı fiyatları esas alınarak hesaplanmıştır.

Anketlerden elde edilen verilerden yapılan gider hesaplamalarına ek olarak 2003-

2006 yıl aralığı için kurum içerisinde çalışan uzman mühendislerce hazırlanan TCZB

(Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası) karpuz üretim maliyet cetvelleri ile anket

verilerinden çıkarılan hesap değerleri genel anlamda karşılaştırılmıştır. Bununla

birlikte ileriye dönük benzer çalışma konuları için yeterli ve güvenilir bir veri

tabanının oluşturulması amaçlanmıştır.

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Celal KARA

16

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR

Seçer (2005) Çukurova Bölgesinde Ayçiçeği Üretim Ekonomisi konulu

çalışmasında, İncelenen işletmelerde ayçiçeği üretiminde makine gücünün yoğun

kullanıldığı özellikle toprak hazırlığı, ekimin ve hasat işlemlerinin tamamı makine

gücüyle yapılmaktadır. İşletmelerde ayçiçeği üretiminde dekara ortalama 0,5 saat iş

gücü ve 0,71 saat makine gücü kullanıldığı belirlenmiştir. Üretimde en fazla işgücü

hasat-harman, en fazla çekigücü toprak hazırlığı ve ekim sırasında

kullanılmaktadır.Bu durum bölgemizde ayçiçeği üretiminin daha çok toprağı

dinlendirmek ve amacıyla yapılması nedeniyle yoğun olarak bakım işlemlerinin

yapılmamasının doğal bir sonucudur. Birim alandan elde edilen verimi artırabilmek

amacıyla üreticileri kaliteli, yüksek verim kabiliyetine sahip, hastalıklara dayanıklı

hibrit tohumluk kullanmaları ve uygun toprak işleme tekniklerini uygulamaları ifade

edilmiştir.

Dağdeviren ve ark. (1987) Şanlıurfa Yöresinde Pamuk ve Domatesin Üretim

Girdileri ve Maliyetleri konulu çalışmalarında, Tarımsal yatırım projelerine

ekonomik veriler sağlamayı amaçlayan bu araştırma 1980-1984 yılları arasında

Şanlıurfa ilinin ilçe ve köylerine bağlı pamukta 5 yıl 25 işletme parselinde 673 da

alanda, domateste 4 yıl 20 işletme parselinde ve 150 da alanda uygulanmıştır.

İşletmelerin üretimde uyguladıkları toprak işlemeden pazara gidinceye kadar yapılan

tüm işlemler kayıt altına alınmış ve tablolara geçilmiştir. Çiftçinin üretimde

kullandıkları işgüçleri, tohum, gübre, ilaç miktarları ve bunların maliyetleri ile elde

edilen veriler tek tek belirlenmiştir. Domateste dekara maliyet ve net gelirin insan

gücüne bağlı olarak arttığı, net gelirin arttırlabilmesi için girdilerin optimum düzeyde

kullanılması ile bilhassa pamuk tarımının büyük işletmelerinde makine işgücünün

arttırılması gerektiğini belirlemişlerdir.

Ferhatoğlu ve ark. (1986) Şanlıurfa Yöresi Kuru Tarım Koşullarında Buğday

Arpa ve Mercimeğin Üretim Girdileri ve Maliyetleri konulu çalışmalarında,

araştırma 1979-1982 yılları arsında 4 yıl süre ile Şanlıurfa ili, ilçe ve köylerinde

buğdayda 19 işletme parselinde ve 1898 da alanda, arpada 15 işletme parselinde ve

1189 da alanda, mercimekte 15 işletme parselinde ve 2395 da alanda yürütülmüştür.

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Celal KARA

17

İşletmelerin üretimde uyguladıkları toprak işlemeden pazara gidinceye kadar yapılan

tüm işlemler kayıt altına alınmış ve tablolara geçilmiştir. Çiftçinin üretimde

kullandıkları işgüçleri, tohum, gübre, ilaç miktarları ve bunların maliyetleri ile elde

edilen veriler tek tek belirlenmiştir. En fazla insan işgücü mercimekte 10,38 sa/da, en

az insan işgücü buğdayda 0.09 sa/da kullanılmakta ve en fazla makine işgücü

mercimekte 1,40 sa/da, en az makine işgücü arpada 0,80 sa/da kullanılmaktadır.

Mercimekte makine işgücünün daha da arttırılmasının net geliri arttıracağı

belirtilmiştir.

Güney ve ark. (1980) Buğday, Mısır ve Domatesin dekara üretim girdilerini

ve maliyetlerini saptamayı amaçlayan bu araştırma 1975-1979 yılları arasında

yürütülmüştür.Veri toplamada büyük ölçüde kayıt yönteminden yararlanılmış,

bilgilerin değerlendirilmesinde işletme masraflarının saptanmasında tek ürün bütçe

analiz yöntemi, aile işçiliği ve alet makine masraflarının saptanmasında alternatif

maliyet unsuru temel alınmıştır. Ayrıca parsel büyüklüğü ile makine işgücü arsındaki

ilişkinin belirlenmesi için regresyon analizi yapılmıştır.Araştırma sonucunda en fazla

insan işgücü domateste en az buğdayda kullanılmakta olduğu, makine işgücü

açısından büyük farklığın olmadığını tespit etmişlerdir. Dekara maliyet ve net gelir

insan işgücüne bağlı olarak artmakta, emek yoğunluğu fazla olan ürünlerin üretimi

ile aile işgücünden yararlanmakla kazançlı bir üretim yapmış olurlar. Net gelir

oranının arttırılabilmesi için girdilerin optimum düzeyde kullanılması ve

mekanizasyonun özellikle büyük işletmelerde arttırılması gerektiğini bildirmişlerdir.

3. MATERYAL VE YÖNTEM Celal KARA

18

3. MATERYAL VE YÖNTEM

3.1. Materyal

Bu çalışmada, karpuz üretiminde birim üretim alanı başına maliyet

hesaplaması ve tarımsal mekanizasyona ait giderlerin bu maliyet içerisindeki payı

hesaplanmıştır. Hesaplamalar yapılırken karpuz üretiminin yoğun yapıldığı

köylerdeki üreticilere uygulanan anket verilerinden yararlanılmıştır. Bu ilçeler ve

üreticiler, Seyhan Tarım İlçe Müdürlüğü’nde çalışan ve sıklıkla farklı amaçlar için

yörede saha çalışmaları yürüten mühendislerin görüşleri alınarak seçilmiştir. Buna

göre, anketler başta Seyhan olmak üzere, Karataş, Yüreğir ve Yumurtalık ilçelerinde

uygulanmıştır. Anket uygulanacak üreticilerin temel seçim kriteri, uzun yıllar karpuz

üretimi yapmaları ve kendilerinden güvenilir verilerin alınma olasılığı bulunması

şeklinde belirtilebilir. Çalışma kapsamında yapılan anket sayısı 50 olmasına rağmen

hesaplamalar verilerin güvenilir olduğu düşünülen toplam 30 adet anket üzerinden

yapılmıştır. Anketlerin içeriği yöntem bölümünde detaylı olarak verilmiştir.

Ayrıca, Ziraat Bankası bünyesinde çalışan uzman mühendisler tarafından her yıl

açık alan ve örtü altı karpuz üretimi için hazırlanan maliyet cetvelleri de çalışma

kapsamında ele alınmıştır. Bu amaçla, 2003,2004, 2005 ve 2006 karpuz üretim

maliyet cetvelleri kullanılmıştır.

3.2. Yöntem

Karpuz üreticilerine uygulanan anket sonuçları aşağıda belirtilen yönlerden

değerlendirilmiş ve sonuç bölümünde bu sıra içerisinde ele alınmıştır.

1.Anket (EK-1) yapılan üreticilere ilişkin genel bilgiler;

a. Üretim yapılan arazi miktarı

b. Üretim araçlarının temin şekli

c. Verim değerleri

2.Üretim tekniğine ilişkin bilgiler;

a. Yıl boyunca yapılan üretim işlemleri


19

b. İşlemlerin yıliçi zamansal dağılımı

c. İşlemlerin kaç kez yapıldığı

d. Üretimde kullanılan girdiler

e. Girdi miktarları

f. Kullanılan ekipman tipi ve sayısı

g. Ekipmanlara ait temel işletmecilik değerleri

Anket sonuçları değerlendirilirken, karpuz üreten işletmeler öncelikle üretim alanı

büyüklüklerine göre sınıflandırılmıştır. İşletmelerin yıl içerisinde uyguladıkları

üretim tekniklerindeki varsa farklılıklar ile birlikte değerlendirilmiştir. İşletmelerin

gerek büyüklük gerekse üretim teknikleri açısından sınıflandırılmalarının ardından

kullanılan bütün girdiler dikkate alınarak gider hesaplamaları yapılmıştır. Hesaplanan

gider değerleri birim üretim alanına (ha) oranlanarak YTL/ha değerleri bulunmuştur.

Anket uygulanan bütün işletmeler için benzer hesaplamaların yapılmasının ardından

tüm işletmelere ait verilerden hareketle örtü altı ve açık alanda üretim için tek bir

ortalama değer belirlenmiştir.

Örtü altı ve açık alanda karpuz üretim gider değerleri hesaplanırken, tüm

giderler öncelikle sabit ve değişken giderler olarak iki temel alt guruba ayrılmıştır.

Sabit giderler içerisinde araştırmanın temel hedefi olan mekanizasyon araçlarına ait

sabit gider değerleri hesaplanmıştır (Eşitlik 3.1). Ayrıca, toplam değişken giderlerin

%3 ü alınarak (Işık, 2003) hesaplanan genel idare giderleri de sabit giderler

içerisinde değerlendirilmiştir. Arazi kirası ve aile işgücü değerleri sabit giderlere

dahil edilmemiştir.

Değişken giderler içerisine ise; tohum, gübre, makine giderleri (yağ-yakıt),

ilaç, su, işçilik, ve döner sermaye faizi dahil edilmiştir. Döner sermaye faizi toplam

değişken giderlerin %4 ü alınarak hesaplanmıştır. Bu hesaplamada, karpuz üretim

işlemlerinin 6 aylık dönemde tamamlandığı düşünülerek, Ziraat Bankası Zirai kredi

faiz oranı ile enflasyon oranı üzerinden hesaplanan gerçek fazi oranı kullanılmıştır.

Tamir-Bakım gideri işletme bazında önemli düzeyde değişkenlik göstereceğinden ve

üreticilerde bu verilere ilişkin kayıt bulunmadığından gider hesaplamalarında dikkate

alınmamıştır.


20

Diğer bir ifadeyle, değişken makine giderleri içerisinde, literatür verisi olarak

alınabilecek fakat gerçek değerleri tam olarak yansıtmayacağından dolayı tamir-

bakım gider değerlendirmesi çalışma kapsamında yapılmamıştır. Ayrıca, karpuz

üretiminde kullanılan bütün tarım makinaları için kiralama değerleri güvenilir olarak

edinilemediğinden, makine değişken giderleri yanlızca yağ-yakıt giderleriyle temsil

edilmiştir. İleride bu alanda yapılacak çalışmalarda tamir-bakım gideri ve/veya birim

alan başına makine giderlerinin detaylı bir şekilde edinilmesiyle bu çalışmadan elde

edilen sonuçların güncellenmesi doğru bir yaklaşım olacaktır.

Tarımsal mekanizasyon giderlerine ilişkin hesaplamalarda doğrudan anket

verilerinden yararlanıldığı gibi sabit gider yükünün belirlenebilmesi amacıyla sabit

gider faktörü değeri traktör ve ekipmanlar için ayrı ayrı hesaplanmıştır.

Hesaplamalarda aşağıdaki eşitliklerden yararlanılmıştır (Işık, 1988).

YSG SGF P= * (3.1) Burada; P : Tarım makinesinin yenisinin satın alma bedeli (TL veya $)’dir ve makinenin

birim satın alma bedeline bağlı olarak aşağıdaki eşitlikle hesaplanabilir:

SGF : Sabit gider faktörü (ondalık)’dür ve aşağıdaki eşitlikle hesaplanabilir:

SGF HDOi i

iHDO i

N

N= −+

+ −+

+( )

( )( )

. .11

1 10 02 (3.2)

Burada; HDO :Makine hurda değer oranı olup (k1*k2

N) ilişkisi ile tahmin edilebilir ya da

yaklaşık olarak 0.10…0.15 olarak alınabilir (k1 ve k2 katsayıları, daha önce

Çizelge 4.4.’de verilen, makine cinsine bağlı katsayılardır.)

N :Makine ekonomik ömrü (yıl),

i :Yıllık nominal faiz oranı ve genel enflasyon oranına bağlı olarak

hesaplanan, gerçek (reel) faiz oranı (ondalık)’dır.


21

Çalışma kapsamındaki hesaplamalarda HDO değeri traktör ve tarım

makinaları için sabit bir değer olarak %10 alınmıştır. Sabit gider faktörünün

belirlenmesinin ardından traktör ve ekipmanın satınalma bedeli üzerinden saatlik

sabit giderler hesaplanmıştır. Hesaplamalarda traktörün yıllık ortalama 600 saatlik

kullanım değeri esas alınmıştır. İşletmelerde traktörün yıl içerisinde tarım makinaları

ile birlikte çalıştırılmasının yanısıra farklı amaçlarla (örneğin taşıma işleri)

kullanılması ve bu değerin belirlenmesinin mümkün olmaması nedeniyle ortalama

600 saatlik kullanım değeri dikkate alınmıştır. Tarım makinaları için saatlik sabit

gider değeri hesaplanırken anket uygulanan işletmelerin diğer tüm tarımsal

faaliyetleri gözönünde bulundurularak söz konusu alet için yıllık ortalama toplam

çalışma süresi değerlendirilmiştir. Saatlik sabit gider hesaplaması 3.3. eşitliği ile

hesaplanmıştır.

SSG= YSG/YÇS (3.3)

Burada; SSG :Saatlik sabit gider (YTL/h)

YSG : Yıllık sabit gider (YTL/h),

YÇS : Yıllık çalışma süresi (h)

Değişken giderler hesaplanırken, yağ-yakıt tüketimi için doğrudan anket

verilerinden yararlanılmıştır.

İşgücü gideri iki farklı açıdan ele alınarak toplam giderler içerisinde

değerlendirilmiştir. Bunlardan birisi, traktörün aile iş gücünden yararlanılarak

kullanılması diğeri ise işçi kiralamasına göre oluşan gider yükü olarak ele alınmıştır.

Aile işgücünden yararlanılması durumunda gider bileşeni içerisinde işgücü giderine

yer verilmemiştir. Kiralanan işgücüne ait saatlik gider ovada yaygın olarak

uygulanan günlük bedel üzerinden toplam günlük çalışma süresine göre aşağıdaki

basit eşitlik kullanılarak hesaplanmıştır.

SİG=GİG/GÇS (3.5)


22

Burada; SİG :Saatlik işgücü gideri (YTL/h),

GİG : Günlük işgücü gideri (YTL/gün),

GÇS : Günlük çalışma süresi (h)

Anket verilerinden ayrı olarak 2003, 2004, 2005 ve 2006 yılı karpuz maliyet

cetvellerindeki veriler gider gurupları oluşturularak incelenmiştir. TCZB

kaynaklarından edinilen bu maliyet çizelgeleri içerisinde sabit giderlerin

hesaplanmasında kullanılabilecek herhangi bir veri bulunmadığından sadece

değişken giderler hesaplanmıştır.

Karpuz üretimi dikkate alındığında TCZB maliyet cetvelleri içerisinde karpuz

üretimi mini ve alçak tünel altında üretim olarak iki ana grup altında incelenmiştir.

Anket verilerinde ise örtü altı karpuz üretimi mini tünel uygulamasına karşılık

gelmektedir. TCZB verileri içerisinde açık alanda karpuz üretimine ilişkin olarak

özel bir maliyet cetveli bulunamamıştır.

TCZB verilerinden elde edilen ardışık dört yıllık veriler birim üretim maliyetlerinin

genel olarak yıllara göre değişimi açısından bir gösterge olacaktır. Yıllara göre

değişimin izlenmesinde birim alan başına maliyet değerleri yıl içi ortalaması

değerlendirmesiyle USD ye çevrilmiştir (Anonim 2006). TCZB nin 2006 yılı karpuz

üretim maliyet değerleri ile anket sonuçları karşılaştırılarak genel bir değerlendirme

yapılmıştır.

4. BULGULAR VE TARTIŞMA Celal KARA

23

4. BULGULAR VE TARTIŞMA 4.1.Karpuz Üretim Giderlerinin TCZM Verileriyle Değerlendirilmesi

T.C.Z.B zirai krediler servisinden edinilen ardışık dört yılı içeren (2003,

2004, 2005 ve 2006) maliyet cetvelleri alçak tünel ve mini tünelde üretim şeklinde

guruplandırılarak Çizelge 4.1-4.8’de verilmiştir.

Çizelge 4.1. 2003 Yılı Mini Tünel Karpuz Üretimi Maliyet Cetveli Harcanan İşgücü

(h/da) Miktar (kg/da)

Birim Fiyat

(YTL)

Toplam Tutar (YTL) Üretim İşlemi

İnsan Makina

Toprak hazırlığı

1. sürüm 2. sürüm 3. sürüm 4. sürüm Kanal karık açma

Ekim

Ekim-dikim Tohum

Sulama

Yağmurlama Su bedeli

Gübreleme

Azotlu (A.Sülfat) Fosforlu (TSP) İşçilik Çapa-Seyreltme

Zirai Mücadele

Fungusit İnsektisit İşçilik

Plastik İşçiliği

Plastik Örtü

Hasat

2

48

8

24

16

0.40 0.30 0.25 0.20 0.40

0.25

3.00

0.08

40.00 20.00

1.50 1.00

12.00

22.00 22.00 22.00 22.00 22.00

22.00 1 420.00

15.00

0.22 0.42

1.40 (/h)

1.40 (/h)

12.50 36.50

1.40 (/h)

1.40 (/h)

1.80

1.40 (/h)

8.80 6.60 5.50 4.40 8.80

5.50 113.60

45.00 12.00

8.80 8.40 2.80

67.20

18.75 36.50 11.20

33.60 21.60

22.40

TOPLAM 4538.3YTL/ha

2632 USD/ha


24

Çizelge 4.2. 2003 Yılı Alçak Tünel Karpuz Üretimi Maliyet Cetveli Harcanan İşgücü


Birim Fiyat (YTL)


İnsan Makina



Ekim

Fide toprağı ve torba Ekim-dikim Tohum

Sulama

Yağmurlama Su bedeli (damlama)

Gübreleme

Çiftlik Gübresi Azotlu (A.Sülfat) Fosforlu (TSP) İşçilik Çapa-Seyreltme

Zirai Mücadele



Plastik Örtü

Hasat

16

6

32.00

8

32

18

0.40 0.30 0.25 0.20 0.40

3.00

götürü

0.06

1 800 40.00 20.00

1.50 1.00

35.00

22.00 22.00 22.00 22.00 22.00

1.40 1 420.00

15.00

42.00 0.22 0.42

1.40 (/h)

1.40 (/h)

12.50 36.50

1.40 (/h)

1.40 (/h)

1.80

1.40 (/h)

8.80 6.60 5.50 4.40 8.80

13.00 22.40 85.20

45.00 9.00

75.60 8.80 8.40 8.40

44.80

18.75 36.50 11.20

44.80

63.00

25.20

TOPLAM 5713.8 YTL/ha

3314 USD/ha


25



Birim Fiyat (YTL)


İnsan Makina



Ekim

Ekim-dikim Tohum

Sulama


Gübreleme


Zirai Mücadele



Plastik Örtü

Hasat

2

48

8

24

16

0.40 0.30 0.25 0.20 0.40

0.25

3.00

0.08

40.00 20.00

1.50 1.00

12.00

22.00 22.00 22.00 22.00 22.00

22.00 1 600.00

20.00

0.28 0.45

1.76 (/h)

1.76 (/h)

12.50 36.50

1.76 (/h)

1.76 (/h)

2.30

1.76 (/h)

8.80 6.60 5.50 4.40 8.80

5.50 128.00

60.00 15.00

11.20 9.00 3.52

84.48

18.75 36.50 14.08

42.24 27.60

28.16


3171 USD/ha


26

Çizelge 4.4. 2004 Yılı Alçak Tünel Karpuz Üretimi Maliyet Cetveli Harcanan İşgücü


Birim Fiyat (YTL)


İnsan Makina



Ekim


Sulama


Gübreleme


Zirai Mücadele



Plastik Örtü

Hasat

16

6

32.00

8

32

18

0.40 0.30 0.25 0.20 0.40

3.00

götürü

0.06

1 800 40.00 20.00

1.50 1.00

35.00

22.00 22.00 22.00 22.00 22.00

1.76 1 600.00

15.00

45.00 0.28 0.45

1.76 (/h)

1.76 (/h)

12.50 36.50

1.76 (/h)

1.76 (/h)

2.30

1.76 (/h)

8.80 6.60 5.50 4.40 8.80

15.00 28.16 96.00

45.00 13.00

81.00 11.20 9.00 10.56

56.32

18.75 36.50 14.08

56.32

80.50

31.68


4008 USD/ha


27



Birim Fiyat (YTL)


İnsan Makina



Ekim

Ekim-dikim Tohum

Sulama


Gübreleme


Zirai Mücadele



Plastik Örtü

Hasat

2

48

8

24

16

0.40 0.30 0.25 0.20 0.40

0.25

3.00

0.08

40.00 20.00

1.50 1.00

12.00

22.00 22.00 22.00 22.00 22.00

22.00 1 600.00

22.00

0.30 0.46

2.04 (/h)

2.04 (/h)

8.50 26.00

2.04 (/h)

2.04 (/h)

2.10

2.04 (/h)

8.80 6.60 5.50 4.40 8.80

5.50 128.00

66.00 20.00

12.00 9.20 4.08

97.92

12.75 26.00 16.32

48.87 25.20

32.64


4032 USD/ha


28

Çizelge 4.6. 2005 Uygulama Dönemi Alçak Tünel Karpuz Yetiştiriciliği Maliyet Cetveli

Harcanan İşgücü (h/da)

Miktar (kg/da)

Birim Fiyat (YTL)


İnsan Makina



Ekim


Sulama


Gübreleme


Zirai Mücadele



Plastik Örtü

Hasat

16

6

32.00

8

32

18

0.40 0.30 0.25 0.20 0.40

3.00

götürü

0.06

1 800 40.00 20.00

1.50 1.00

35.00

22.00 22.00 22.00 22.00 22.00

2.04 1 600.00

22.00

50.00 0.30 0.46

2.04 (/h)

2.04 (/h)

8.50 26.00

2.04 (/h)

2.04 (/h)

2.10

2.04 (/h)

8.80 6.60 5.50 4.40 8.80

15.00 32.58 96.00

66.00 20.00

90.00 12.00 9.20 12.22

65.16

12.75 26.00 16.29

65.16 73.50

36.65


5289 USD/ha


29



Birim Fiyat (YTL)


İnsan Makine



Ekim

Ekim-dikim Tohum

Sulama


Gübreleme


Zirai Mücadele



Plastik Örtü

Hasat

2

40

8

16

16

0.40 0.30 0.25 0.20 0.40

0.30

3.00

0.10

1

40.00 20.00

1.50 1.00

12.00

22.00 22.00 22.00 22.00 22.00

22.00 1 600.00

22.00 20.00

0.30 0.45

2.21 (/h)

2.21 (/h)

8.50 26.00

2.21 (/h)

2.21 (/h)

2.20

2.21 (/h)

8.80 6.60 5.50 4.40 8.80

6.60 160.00

66.00 20.00

12.00 9.00 4.43

88.50

12.75 26.00 17.70

35.40 26.40

35.40

TOPLAM 5674,8 YTL/ha

3940 USD/ha


30

Çizelge 4.8. 2006 Uygulama Dönemi Alçak Tünel Karpuz Yetiştiriciliği Maliyet Cetveli

Harcanan İşgücü (h/da)

Miktar (kg/da)

Birim Fiyat (YTL)


İnsan Makina



Ekim


Sulama


Gübreleme


Zirai Mücadele



Plastik Örtü

Hasat

16

8

32.00

8

32

18

0.40 0.30 0.25 0.20 0.40

3.00

götürü

750

1

1 800 40.00 20.00

1.50 1.00

35.00

22.00 22.00 22.00 22.00 22.00

2.21 0.16

22.00 20.00

0.05 0.30 0.45

2.21 (/h)

2.21 (/h)

8.50 26.00

2.21 (/h)

2.21 (/h)

2.20

2.21 (/h)

8.80 6.60 5.50 4.40 8.80

15.00 35.40

120.00

66.00 20.00

90.00 12.00 9.00 13.28

70.80

12.75 26.00 17.70

70.80 77.00

39.83


5116 USD/ha

Çizelgeler incelendiğinde, ardışık yıl değerlendirmesine göre, toprak işleme

için yağ yakıt giderlerini ifade eden makine gideri birim fiyatlarında herhangi bir


31

değişik olmadığı görülmektedir. Bunun yanı sıra, birim işçilik giderlerinin yıllara

göre sürekli artış gösterdiği belirlenmiştir. Gübre birim fiyatlarında benzer şekilde

yıllara göre artış olmakla birlikte, tarımsal ilaçların birim fiyatlarında azalmalar

olduğu gözlenmektedir. Plastik örtü malzemesinin birim satınalma bedelinde yıllara

göre bir dalgalanmanın sözkonusu olduğu bunun firmalar arası rekabete bağlı olarak

geliştiği söylenebilir.

Ortalama bir değer olarak tarımsal mekanizasyon ile ilişkili gider payının yıllara göre

değişmekle birlikte mini ve alçak tünel uygulamaları için sırasıyla %18.64-21.54,

%12.08-17.29 aralıklarında değişim göstermektedir.

Çizelge 4.9 de ise, birim alan üretim maliyetlerinin YTL/ha ve USD/ha olarak

yıllara göre bağıl değişimleri verilmiştir. Bu çizelgedeki verilere göre çizilen

grafikler ise Şekil 4.1 ve Şekil 4.2 de sunulmuştur.

Çizelge 4.9. Karpuz Üretim Maliyetlerinin Yıllara Göre Değişimi YTL/ha / % değişim USD/ha / % değişim

Yıllar Mini tünel Alçak tünel Mini tünel Alçak tünel

2003 4538/ 5714/ 2632/ 3314/

2004 5181/ %14 6547/ %15 3171/ %20 4008/ % 21

2005 5383/ % 4 7061/ % 8 4032/ %27 5289/ % 32

2006 5675/ % 5 7367/ % 4 3940/ -% 2 5116/ -% 3


32

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

2003 2004 2005 2006

Yıllar

Üre

tim M

aliy

eti,

TYL/

haMini tünel

Alçak tünel

Şekil 4.1. Yıllara göre karpuz üretim maliyetinin YTL/ha olarak karşılaştırması

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

2003 2004 2005 2006

Yıllar

Üre

tim M

aliy

eti,

USD

/ha

Mini tünel

Alçak tünel

Şekil 4.2. Yıllara göre karpuz üretim maliyetinin USD/ha olarak karşılaştırması


33

4.2.Üretim Tekniğine İlişkin Genel Sonuçlar

İncelenen anketler sonucunda, Adana yöresinde karpuz üretiminin üç farklı

dönemde başladığı belirlenmiştir. Bu dönemlerden ilki, turfanda üretimin söz konusu

olduğu Ocak-Şubat döneminde ekim ve/veya dikimin sözkonusu olduğu

uygulamadır. Bazı uygulamalarda viyoller içerisine ekilen tohumlar işletmenin belli

bir alanında çimlendirildikten sonra Şubat döneminde araziye şaşırtılmaktadır.

Viyollerde gelişen fide, arazi üzerinde önceden hazırlanmış olan mini veya alçak

tünellerin içerisine dikilmektedir. Mini ve alçak tüneller tamamıyla işgücü yardımıla

oluşturulmakta herhangi bir mekanizasyon uygulamasından yararlanılmamaktadır.

Şubat döneminde ayrıca, yetiştirme alanına doğrudan tohumla ekim işlemi de

yapılmaktadır. Ekim, hazırlanmış ocaklar içerisine yapılmaktadır. Her bir ocağa 2-3

tohum ekimi yapılmaktadır. Birden fazla çimlenmenin sözkonusu olduğu durumlarda

elle seyreltme işlemi yapılmaktadır. Tohumların ekilmesi için ocak açma işlemi sırt

yapma makinasına ilave edilmiş özel bir ayağın sıra üzeri mesafe kadar aralıklarla

toprak teması yoluyla gerçekleştirilmektedir.

Ocak-Şubat dönemindeki ekim-dikim işleminden başka, Mart-Nisan

döneminde daha önceden hazırlanmış sırtlarda açılmış olan ocaklara fide ve/veya

tohumun yerleştirilmesiyle ekim-dikim işlemi tamamlanmaktadır. Mart-Nisan

dönemindeki ekim dikimlerde mini veya alçak tünel uygulaması yapılmamaktadır.

Adana yöresinde karpuz yıl içerisinde en son Temmuz ayında ekilmektedir. Bu

ekim güzlük ekim olarak adlandırılmaktadır. Güzlük ekim uygulamasında tohum

sırtlar üzerindeki ocaklar içerisine ekilmektedir. Mart-Nisan ekim-dikim işlemine

benzer olarak güzlük ekimde de mini ve alçak tünel uygulaması yapılmamaktadır.


34

4.3.Yıl Boyunca Yapılan Üretim İşlemleri

Çalışma kapsamında yapılan anketlerin tamamı birlikte değerlendirildiğinde, Adana

yöresi karpuz yetiştiriciliği için çok temel bir bulgu olarak, iki farklı üretim dönemi

olduğu belirlenmiştir. Bu iki farklı üretim dönemleri, örtü altı ve açıkta karpuz

yetiştiriciliği olarak isimlendirilmektedir. Örtü altı karpuz yetiştiriciliğine ait tarımsal

üretim işlemleri yıl içerisinde bazı işletmelerde sap parçalamanın yapıldığı Ağustos

ayı ile başlamakta, hasadın yapıldığı Mayıs-Haziran aylarında ise sona ermektedir.

Açıkta karpuz yetiştiriciliğe ilişkin tarımsal üretim işlemleri ise, karpuz ekiminden

önce üretimi yapılmış ürüne bağlı olarak değişmekle birlikte, genel olarak sap

parçalamanın yapıldığı Ağustos ayı ile başlamakta ve hasadın tamamlandığı Kasım

ayında sona ermektedir . Ağustos_Kasım döneminde ilerleyen bölümde detayları

verileceği üzere Şubat ayındaki karpuz ekimi için gerekli tarla hazırlığı

tamamlanmaktadır.

Bundan sonraki bölümde örtü altı ve açık alanda karpuz yetiştiriciliği ayrı ayrı ele

alınarak bütün mekanizasyon uygulamalarını kapsayan yıl içi tarımsal işlemler

anketlerden elde edilen veriler doğrultusunda detaylı bir şekilde incelenmiştir.

Ayrıca, karpuz üretimi yapan işletmelerin üretim alanı büyüklükleri, tarım traktörü

ve ekipman varlıkları (birim alan başına düşen alet ekipman sayısı, birim alan başına

mekanik güç büyüklüğü değerlendirmeleri), birim alanda işgücü kullanım değerleri

incelenmiştir.

4.3.1. Örtü Altı Karpuz Yetiştiriciliğine İlişkin Genel Bulgular

Örtü altı karpuz yetiştiriciliğine ilişkin olarak yıl içerisinde yapılan tarımsal üretim

işlemleri ile her bir işlemin sayı bakımından toplam uygulamalara oranı Çizelge 4.10

da verilmiştir. Çizelge 4.10. da ayrıca sözkonusu tarımsal işlemin anket kapsamında

değerlendirilen 20 işletmeden kaçında uygulandığı ve toplam işletmeler içerisindeki

oranı da incelenmiştir.


35

Çizelge 4.10. Örtü Altı Karpuz Yetiştiriciliğinde Yıl İçi Yapılan İşlemler

Tarımsal İşlem Dönem

Toplam

İşletme

içerisinde

oran, %

İşlem Sayısı/Oran

Sap Parçalama Ağustos-Eylül 4/20 % 20 1 kez (%100)

Derin Toprak İşleme Ağustos-Ekim 20/20 %100 1 kez (13/20 %65) 2 kez (6/20 %30) 3 kez (1/20 %5)

İkincil Toprak işleme Eyl-Ekim 20/20 %100 1 kez (6/20 %30) 2 kez (6/20 %30) 3 kez (8/20 %40)

Sırt Çekme Eylül-Ocak 20/20 %100 1 kez (14/20 %70) 2 kez (5/20 %25) 3 kez (1/20 %5)

Taban Gübresi

Eylül-Şubat

20/20 %100

1 kez

Hayvan Gübresi Eylül-Ekim 9/20

(tab güb birlikte)

1 kez

Örtü Yapımı ve Ekimi Şubat 20/20 %100 1 kez

Çapa ve Üst Gübre Mart-Nisan 20/20 %100

2 kez (2/20 %10) 3 kez (12/20 %60) 4 kez (5/20 %25) 6 kez (1/20 %5)

Örtü Kaldırma Nisan-Mayıs 20/20 %100 1 kez

İlaçlama Ocak-Haziran 20/20 %100 2 kez (14/20 %70) 3 kez (4/20 %20) 4 kez (1/20 % 5) 5 kez (1/20 % 5)

Sulama Nisan-Haziran 20/20 %100 3 kez (8/20 %40) 4 kez (10/20 %50) 5 kez (2/20 %10)

Hasat Mayıs-Haziran 20/20 %100 2 kez

Çizelgeden de görülebileceği gibi, örtü altı karpuz yetiştiriciliğinden önce aynı arazi

üzerinde 2. ürün mısır üretimi yapan bazı işletmelerin, arkasından yapılacak toprak


36

işlemeyi kolaylaştırmak amacıyla sap parçalama makinaları kullanarak mısır anızını

parçaladıkları gözlenmiştir.

Karpuz üretimi yapan ve çalışma kapsamında değerlendirilen işletmelerin tamamı

derin toprak işleme ile karpuz ekimi için arazilerini hazır hale getirmeye

başlamaktadır. Derin toprak işleme çoğunlukla 25-30 cm işleme derinliği elde edecek

şekilde kulaklı pullukla yapılmaktadır. Bu uygulama 13 işletmede (%65)

gözlenmiştir. Bazı işletmeler derin toprak işlemeyi iki aşamada tamamlamaktadır.

Birinci aşamada dipkazan ile dip patlatma ikinci aşamada ise kulaklı pullukla derin

sürüm uygulamasına rastlanmaktadır. Bu şekilde uygulama yapan işletmelerin sayısı

6’dır (%30). Bir işletmenin (%5) ise, derin toprak işlemeyi Ağustos-Ekim dönemi

içerisinde 3 farklı uygulamayla tamamladığı belirlenmiştir. Bu uygulamalar sırasıyla;

pullukla ardışık iki kez derin sürüm ve sırt arası dipkazanla patlatma işlemlerini

içermektedir.

Derin toprak işlemenin ardından işletmelerin benimsediği tarım tekniği ve koşullara

bağlı olarak tekrar sayısı 1,2 ve 3 olan ikincil toprak işleme uygulamalarının

yapıldığı belirlenmiştir. Buna göre sadece bir kez ikincil toprak işleme yapan işletme

sayısı 6 (%30), iki kez uygulama yapan işletme sayısı 6 (%30) ve üç kez ikincil

toprak işleme yapan işletme sayısı ise 8’dir (%40).

Tohum yatağı hazırlığı için yapılan sırt çekme işlemi değerlendirmeye alınan

işletmelerin tamamında yapıldığı gözlenmiştir. Toplam 20 işletmenin 14 tanesinde

(%70) bir kez sırt çekme işlemi yapılırken, 5 tanesinde (%25) sırt çekme işlemi iki

tez tekrarlanmıştır. Bir işletmede (%5) ise sırt çekme işleminin üç tekrarlandığı

belirlenmiştir.

Sırt çekme işleminin ardından, çekilen sırtların üzerine taban gübresi uygulaması

bütün işletmelerin yaptığı bir işlemdir. Bazı işletmeler, taban gübresine ek olarak

hayvan gübresi uygulaması yaparak verimi arttırmaya çalışmaktadırlar. Anket

sonucunda toplam 20 adet işletmeden 9’unda (%45) taban gübresi ve hayvan gübresi

uygulamalarının birlikte yapıldığı belirlenmiştir. Bazı durumlarda taban gübresi 2

farklı dönemde uygulanmaktadır. Bu uygulama söz konusu olduğunda çoğunlukla

sırt tazeleme işlemi yapılmaktadır. Bu uygulamayı yapan işletme sayısı ise 7’dir

(%35).


37

Taban gübrelemenin ardından, aynı periyot içerisinde ve büyük çoğunlukla Şubat

ayının ikinci haftasından itibaren örtü yapımı ve ekim işlemi gerçekleştirilmektedir.

Ekim işleminin ardından bitkinin belirli bir büyüklüğe ulaşmasının ardından, örtü

malzemesi toplanmakta ve boğaz doldurma (çapalama) işlemiyle birlikte üst

gübreleme yapılmaktadır. Buna ilaveten mevsimsel duruma bağlı olarak ortam

sıcaklığının belirli bir düzeye gelmesinin ardından örtü malzemesi kaldırılmaktadır.

Örtü malzemesinin kaldırılması çoğunlukla Nisan ayının son haftasında

yapılmaktadır. Örtü malzemesinin kaldırılmasından önce ve sonraki dönem birlikte

değerlendirildiğinde; araştırma kapsamında incelenen işletmelerin 2 adedi (%10) iki

kez, 12 adedi (%60) üç kez, 5 adedi (%25) dört kez ve 1 adedinde (%5) altı kez bu

işlem tekrarlanmaktadır. Çapalama sayısına göre iki veya üç kez üst gübreleme

yapılmaktadır. Üst gübreleme bu şekilde yapıldığında gübre iki veya üç parçaya

ayrılıp uygulanmaktadır. Bazı durumlarda farklı gübreler farklı normlarda

uygulanmaktadır. Ayrıca Mayıs ayı içerisinde yağmurlama sulama ile birlikte bazı

işletmeler suya karıştırarak ek bir gübreleme işlemi yapmaktadırlar. Bu işletmelerin

sayısı 8 olarak belirlenmiştir (%40).

İşletmelere göre farklılık göstermekle birlikte en az 2 en fazla 5 kez ilaçlama işlemi

yapılmaktadır. İki kez ilaçlama yapılan işletme sayısı 14 (%70), 3 kez ilaçlama yapan

işletme sayısı 4 (%20), 4 kez ve 5 kez ilaçlama yapan işletme sayıları ise toplam

2’dir (%10). Karpuzda kara leke, zenk (yaprak biti), kırmızı örümcek ve yabancı otla

mücadeleye yönelik olarak ilaçlamalar yapılmaktadır. İlaçlamalar çoğunlukla tarla

pülverizatörü kullanılarak yapılmaktadır. Tarla pülverizatörü ile ilaçlama yapan

işletme sayısı 11 (%55), yalnızca uçakla ilaçlama yapan işletme sayısı 8 (%40),

pülverizatör ve uçakla ilaçlama yapan işletme sayısı 1 (%5) olarak belirlenmiştir.

Yalnızca uçakla ilaçlama yapan işletmelerde çoğunlukla iki ilaçlama yapılmaktadır.

İncelenen işletmelerde en az 3 en fazla 5 kez yağmurlama sulama yöntemiyle karpuz

bitkisinin sulandığı belirlenmiştir. Sulama sayılarındaki farklılık, toprak yapısı,

iklimsel etmenler ve hedeflenen hasat tarihi değişkenlerine bağlı olarak farklılık

göstermektedir. Buna göre; 8 işletmede (%40) üç kez, 10 işletmede (%50) dört kez

ve 2 işletmede (%10) beş kez sulama yapıldığı gözlenmiştir.


38

Hasat işlemi, mayıs ayının ikinci haftasında başlayıp, haziran ayının ikinci haftasında

sona ermektedir. Üreticiler bu dönemde aralarında yaklaşık olarak 2 hafta bulunan

ardışık iki hasat gerçekleştirmektedirler.

4.3.2. Açık Alanda Karpuz Yetiştiriciliğine İlişkin Genel Bulgular

Açık alanda karpuz yetiştiriciliğine ilişkin olarak yıl içerisinde yapılan tarımsal

üretim işlemleri ile her bir işlemin sayı bakımından toplam uygulamalara oranı

Çizelge 4.11 de verilmiştir. Çizelge 4.11. de ayrıca sözkonusu tarımsal işlemin anket

kapsamında değerlendirilen 10 işletmeden kaçında uygulandığı ve toplam işletmeler

içerisindeki oranı da incelenmiştir.

Çizelgeden de görülebileceği gibi, açıkta karpuz yetiştiriciliğinden önce aynı arazi

üzerinde 2. ürün mısır üretimi yapan bazı işletmelerin, arkasından yapılacak toprak

işlemeyi kolaylaştırmak amacıyla sap parçalama makinası kullanarak mısır anızını

parçaladıkları gözlenmiştir.

Karpuz üretimi yapan ve çalışma kapsamında değerlendirilen işletmelerin tamamı

derin toprak işleme ile karpuz ekimi için arazilerini hazır hale getirmeye

başlamaktadır. Derin toprak işleme çoğunlukla 25-30 cm işleme derinliği elde edecek

şekilde kulaklı pullukla yapılmaktadır.

Derin toprak işlemenin ardından işletmelerin benimsediği tarım tekniği ve koşullara

bağlı olarak tekrar sayısı 1,2 ve 3 olan ikincil toprak işleme uygulamalarının

yapıldığı belirlenmiştir. Buna göre sadece bir kez ikincil toprak işleme yapan işletme

sayısı 1 (%10), iki kez uygulama yapan işletme sayısı 1 (%10) ve üç kez uygulama

yapan işletme sayısı 8’dir (%80).

Tohum yatağı hazırlığı için yapılan sırt çekme işlemi değerlendirmeye alınan

işletmelerin tamamında yapıldığı gözlenmiştir. Toplam 10 işletmenin 6 tanesinde

(%60) bir kez sırt çekme işlemi yapılırken, 4 tanesinde (%40) sırt çekme işlemi iki

kez tekrarlanmıştır.


39

Çizelge 4.11. Açıkta Karpuz Yetiştiriciliğinde Yıl İçi Yapılan İşlemler

Tarımsal İşlem Dönem Toplam İşletme

içerisinde oran, % İşlem Sayısı/Oran

Sap Parçalama Ağustos 1/10 % 10 1 kez (%100)

Derin Toprak İşleme Haziran-Eylül 10/10 %100 1 kez (2/10 %20) 2 kez (8/10 %80)

İkincil Toprak işleme Temmuz-Eylül 10/10 %100 1 kez (1/10 %10) 2 kez (1/10 %10) 3 kez (8/10 %80)

Sırt Çekme Ocak-Kasım 10/10 %100 1 kez (6/10 %60) 2 kez (4/10 %40)

Taban Gübresi

Ocak-Kasım

10/10 %100

1 kez

Ekim Mart-Ağustos 10/10 %100 1 kez

Makine İle Çapa Nisan-Eylül 10/10 %100 2 kez (1/10 %10) 3 kez (9/10 %90)

Çapa ve Üst Gübre Nisan-Eylül 10/10 %100 2 kez (5/10 %50)

3 kez (4/10 %40) 4 kez (1/10 %10)

İlaçlama Nisan-Ekim 10/10 %100 3 kez (2/10 %20) 4 kez (5/10 %50) 5 kez (2/10 %20) 6 kez (1/10 %10)

Sulama Mart-Ekim 10/10 %100 4 kez (6/10 %60) 5 kez (4/10 %40)

Hasat Mayıs-Haziran 10/10 %100 2 kez

Sırt çekme işleminin ardından, çekilen sırtların üzerine taban gübresi uygulaması

bütün işletmelerin yaptığı bir işlemdir.

Taban gübrelemenin ardından, aynı periyot içerisinde Mart ayının dördüncü

haftasından itibaren ve Ağustos ayının ikinci ve üçüncü haftalarında ekim işlemi

gerçekleştirilmektedir

Ekim işleminin ardından bitkinin belirli bir büyüklüğe ulaşmasının ardından, sıra

arası çapalama makine ile yapılırken 10 işletmenin 1 tanesinde (%10) iki kez


40

çapalama işlemi yapılırken, 9 tanesinde (%90) çapalama işlemi üç kez

tekrarlanmıştır.

Makine ile yapılan çapanın ardından elle sıra üzeri çapalama (boğaz doldurma)

işlemi yapılırken üst gübrelemede yapılmaktatır. Buna göre sadece iki kez çapalama

yapan işletme sayısı 5 (%50), üç kez uygulama yapan işletme sayısı 4 (%40) ve üç

kez uygulama yapan işletme sayısı 1’dir (%10). Üst gübreleme çapalamaya göre bir

ya da iki seferde uygulanmaktadır. Ayrıca Mayıs-Eylül aylarında bazı işletmeler

sulama suyuna karıştırarak ek gübreleme yapmaktadırlar. Bu işletmelerin sayısı

9’dur (%90).

İşletmelere göre farklılık göstermekle birlikte en az 3 en fazla 6 kez ilaçlama işlemi

yapılmaktadır. Üç kez ilaçlama yapılan işletme sayısı 2 (%20), dört kez ilaçlama

yapan işletme sayısı 5 (%50), beş kez ilaçlama yapan işletme sayısı 2 (%20) ve altı

kez ilaçlama yapan işletme sayısı 1’dir (%10). Karpuzda kara leke, zenk (yeşil kurt),

kırmızı örümcek ve küllemeyle mücadeleye yönelik olarak ilaçlamalar

yapılmaktadır. İlaçlamalar çoğunlukla tarla pülverizatörü kullanılarak yapılmaktadır.

Tarla pülverizatörü ile ilaçlama yapan işletme sayısı 9 (%90), yalnızca uçakla

ilaçlama yapan işletme sayısı 1 (%10) belirlenmiştir.

İncelenen işletmelerde en az 3 en fazla 4 kez yağmurlama sulama yöntemiyle karpuz

bitkisinin sulandığı belirlenmiştir. Ayrıca Güzlük Karpuz olarak adlandırdığımız

yetiştiriciliğin yapıldığı aylar da altı işletmede (%60) bir kez Salma Sulama ekimden

önce yapılmaktadır. Buna göre; 6 işletmede (%60) dört kez, 4 işletmede (%40) beş

kez sulama yapıldığı gözlenmiştir.

Hasat işlemi, haziran ayının ikinci haftasında başlayıp, temmuz ayının birinci

haftasında sona ermektedir. Güzlük karpuzun hasadı kasım ayının birinci haftası

başlayıp üçüncü haftası sona ermektedir. Üreticiler bu dönemde aralarında yaklaşık

olarak 2 hafta bulunan ardışık iki hasat gerçekleştirmektedirler.


41

4.3.3. Makina Çalışma Sürelerinin Değerlendirilmesi

Açık alan ve örtü altı karpuz üretiminde mekanizasyon düzeyi göstergesi olarak

değerlendirilebilecek birim üretim alanı başına toplam makine çalışma süreleri ile

toplam çalışma süresi içerisindeki bu değerlerin payına ilişkin değerlendirmeler

Çizelge 4.12 de verilmiştir. Çizelge 4.12 deki veriler Şekil 4.3 te grafik olarak

sunulmuştur.

Çizelge 4.12. Örtü Altı ve Açık Alanda Karpuz Üretiminde Toplam ve Makine Çalışma Süresi Değerleri

Üretim Kolu Toplam Çalışma

Saati (TÇS), h/ha

Toplam Makine Çalışma Saati, (TMÇS), h/ha

TÇS/TMÇS %

Örtü Altı 893±96 99±4 12±1

Açık Alan 322±17 127±7 43±2

050

100150200250300350400450500550600650700750800850900950

Örtü Altı Açık Alan

Biri

m A

land

a Ç

alış

ma

Sür

esi,

h/ha

toplam süre

makine süresi

Şekil 4.3. Örtü altı ve açık alanda karpuz yetiştiriciliğinde toplam çalışma süresi ve

makine süresi değerlerinin değişimi

Çizelge ve Şekilden de de görüldüğü gibi, toplam çalışma saati değerlendirildiğinde

örtü altı karpuz yetiştiriciliğinde birim alanda üretim işlemleri için harcanan toplam


42

süre açık alanda karpuz üretimi için harcanan sürenin 2.8 katıdır. Örtü altı karpuz

üretiminde örtü yapımı toplam çalışma süresini arttıran en önemli etken olarak

belirlenmiştir. Toplam makine çalışma süreleri için benzer değerlendirme

yapıldığında açık alanda karpuz üretimi için sezon boyunca 127 h/ha örtü altı karpuz

üretiminde ise 99 h/ha lık değerler elde edilmiştir. Açık alanda karpuz üretiminde

ekim işleminin mibzerle örtü altı uygulamasında ise elle yapılması bu değerlerin

birbirinden farklı olmasının nedenlerinden birisidir. Ayrıca, çalışma sonuçlarına

göre, traktörden tahrikli motopomplarla yapılan sulamalar ile açık alanda karpuz

üretiminde sulama için harcanan sürenin oransal olarak örtü altı yetiştiriciliğinden

farklı ve fazla olması bu değişkenlik üzerinde etkilidir. Diğer bir ifadeyle

yağmurlama sulama, birim karpuz üretim alanı için makine kullanım süresini önemli

düzeyde arttıran bir işlemdir. Makine saati olarak değerlendirildiğinde örtü altı

karpuz üretiminde sulama için harcanan süre birim alan için harcanan toplam sürenin

%10 u düzeyindedir. Bu değer açık alan üretimi için %21 olarak belirlenmiştir.

Sulama için harcanan sürenin işletmelere göre farklılık göstermesinin nedeni olarak,

üretim yapılan toprak tipine bağlı sulama sayısındaki farklılık belirtilebilir. Sulama

için yağmurlama başlıklarının kurulması, traktörün çalıştırılıp motopomp

bağlantılarının yapılması ve arazi içerisindeki boru bağlantılarının kontrolü için

işgücü gereksinimi çalışma kapsamında ayrıca değerlendirilmemiştir.

Karpuz hasadının elle yapılması karpuz üretiminde mekanizasyon düzeyini

sınırlandıran en önemli faktördür. Hasat için harcanan sürenin toplam süre

içerisindeki oranı örtü altı ve açıkta karpuz üretimi için sırasıyla %20 ve %28 olarak

hesaplanmıştır. Hasat işçilik giderlerinin optimizasyonu için üzerinde durulması ve

işletme özelliklerine uygun olarak planlanması gereken bir uygulama olarak dikkat

çekmektedir.

Örtü altı karpuz yetiştiriciliğinde harcanan toplam sürenin önemli bir bölümü (%32)

örtü yapımı için harcanmaktadır. Örtü yapımı sırasında ekim işleminin tamamlandığı

da bir araştırma bulgusu olarak dikkat çekmektedir. Buna göre, ekonomik ve karlı bir

üretim için örtü yapımı, sulama ve hasat işlemlerinin özellikle işletme özelliklerine

göre uygun yöntemler kullanılarak planlanması gerekmektedir.


43

Yukarıda da belirtildiği gibi gerek örtü altı gerekse açık alanda karpuz üretiminde

olsun toplam çalışma süreleri arasında farklılıklar bulunmaktadır. Toplam çalışma

sürelerindeki farklılık işletmelerin büyüklüklerindeki farklılıkla açıklanabilir.

İşletme büyüklüğüne göre makine parkının seçimi ve işletme organizasyon

özelliklerindeki farklılıkların işletme büyüklüğüyle ilişkili olarak toplam çalışma

süresi üzerinde etkili olduğu düşünülmektedir. Buna göre anketlerde değerlendirilen

karpuz üretim alanlarının büyüklükleri örtü altı ve açık alanda üretim için sırasıyla

10.6±3.7 ve 6.6±1.5 olarak belirlenmiştir.

4.4. Karpuz Üretim Giderleri

Önceki bölümlerde de belirtildiği gibi karpuz üretim maliyetleri değerlendirilirken

örtü altı ve açık alan üretimi olarak iki ana grup oluşturulmuştur. Çizelge 4.13 de

çiftçilerle görüşmelerden ve piyasadan elde edilen bazı değerlerin göstergesi karpuz

üretim gider değerleri sınıflandırılarak verilmiştir. Çizelgede girdi cinsine göre birim

gider değerlerinin yanısıra ortalama değerler olarak uygulama normları da

sunulmuştur. Çizelgeden de görüldüğü gibi yakıt ve suyun birim alan başına tüketim

miktarları verilmemiştir. Birim alan başına yakıt tüketimi, kullanılan traktör ve

ekipmanın büyüklüğü ve işlemin özelliğine göre geniş sınırlarda değişmektedir.

İlerleyen bölümde yakıt tüketimine ilişkin değerlendirmeler yapılacaktır. Çizelge

4.14 de ise gerek örtü altı gerekse açıkta karpuz yetiştiriciliğinde kullanılan traktör ve

tarım makinalarının yenilerine ait satınalma bedelleri verilmiştir. Çizelgedeki traktör

ve tarım makinalarının çeşit ve modelleri anket verilerinden hareketle belirlenmiştir.

Ayrıca piyasa değerleri olarak mevcut traktörlerin yenilerinin satınalma bedelleri

belirlenirken motor gücü ve genel özelliklerine göre en uygun traktörler

değerlendirilmiştir. Benzer şekilde tarım makinalarının satınalma bedelleri için

üreticilerin kullandığı mevcut ekipman özellikleri ve ortlama sahip olunan ekipman

özellikleri (iş genişliği, kapasite vb.) temel değerlendirme kriteri olmuştur.


44

Çizelge 4.13. Karpuz Üretim Giderlerinin Sınıflandırılması Girdi Birim Giderler Ortalama Uygulama Normları

YTL/kg YTL/l YTL/ha YTL/m YTL/gün YTL/adet L, kg/ha m/ha adet/ha m/işletme

Tohum 1600 - - - - - 0.04 - - -

Gübre

Üre Amonyum Sülfat Amonyum Nitrat

15/15/15 Potasyum Nitrat

20/20/0 DAP 18/46

TSP

0.55 0.28 0.38 0.43 1.2

0.42 0.58 0.47

- - - - -

450 250 250 450 200 450 400 200

- - -

İlaç Kara Leke K. Örüm., Zenk

31 70

- - - - - 2.5 0.2

-

Yakıt Motorin Motor Yağı

- -

2.2 5 - - - - - - - -

Su - - 120 - - - - - - -

Naylon 1.3 - - - - - 140 -

Demir 1.2 330

Sulama Sistemi

Ana Boru Tali Boru

Sul. Tabancası

- - -

- - -

- - -

6.2 3.33

-

- -

- - 7

- - -

- 1000

-

- -

100 100

İşçilik* İşç_1 İşç_2 İşç_3

- - -

- - -

- - -

- - -

17 30 25

- - -

- - - -

*: İşç_1: Ekim, örtü yapımı ve kaldırımı, kimyasal gübre uygulaması, çapalama için geçerlidir İşç_2: Sulama (bağıl olarak günlük çalışma süresi fazla) İşç_3: Römork üzerinde hayvan gübresi uygulaması (bağıl olarak günlük çalışma süresi fazla)


45

Çizelge 4.14. Traktör ve Tarım Makinalarının Yenilerinin Satınalma Bedelleri Satınalma Bedeli, YTL

Motor Gücü, kW

45 48 71 78 90 Traktör

40 000 45 000 65 000 68 000 80 000

İş Genişliği (m)/YTL Kapasite (ton, inch)/YTL

Tarım Makinası Sap Keser Dipkazan

Pulluk Çizel

Diskli Tır. Sırt Pulluğu

Çapa Mak Sant Güb Dağ Mak

Pnö Ek Mak Pülverizatör

Römork Motopomp*

- - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - -

1.5/2 500 1.2/750 1.4/1 355 2.0/1 200 2.5/2 750 2.5/1 200 2.5/1 400 15/1 000 2.5/6 500 25/2 700

- -

- - - - - - - - -

2/3 300 4/1 500

Not: Tarım makinalarına ilişkin satınalma bedelleri anket değerlendirmesi yapılan bütün işletmelerin yaklaşık olarak ortalama mkina parkı dikkate alınarak düzenlenmiştir.


46

Örtü altı ve açık alanda karpuz üretiminde gruplandırılmış giderler sırasıyla Çizelge 4.15, 4.16 ve 4.17 de verilmiştir. Çizelge 4.15 de değişken gider bileşenleri (Tohum, gübre, ilaç, su, örtü malzemesi, uçak kirası), Çizelge 4.16 da yine değişken gider bileşenleri içerisinde değerlendirilen işçilik giderleri, Çizelge 4.17 de ise mekanizasyon uygulamalarına ilişkin sabit gider bileşenleri detaylandırılmış ve hesaplamalar yapılmıştır. İşçilik giderleri, Çizelgede oluşacak karışıklığı gidermek ve daha açık bir gösterim sağlamak amacıyla değişken giderler çizelgesinden ayrı olarak verilmiştir. Buna karşın, Çizelge 4.16 daki toplam işçilik giderleri, Çizelge 4.15 teki toplam kolonu içerisine dahil edilmiştir. Her üç grup içinde gider bileşenleri ayrı ayrı ortalama değerler olarak

değerlendirildikten sonra birim alan başına gider değerleri de ortalamaların toplamı

olarak hesaplanmıştır. Toplam giderler üzerinden bir değerlendirme yapıldığında örtü

altı üretimde ve açık alan üretimde birim alan maliyet değerleri sırasıyla

5513.8 YTL/ha ve 3926.5 YTL/ha olarak hesaplanmıştır.

Değişken giderler üzerinden bir değerlendirme yapıldığında örtü altı karpuz

üretiminde birim alan başına giderlerin 4856.8 YTL/ha, açık alanda üretim için ise

3086.7 YTL/ha olduğu belirlenmiştir. Değişken giderler için örtü altında değerin

yüksek olması temel olarak örtü yapım maliyetleriyle ilişkilidir.

Çizelge 4.15 incelendiğinde, birim alandaki tohum giderindeki değişim işletmelerin

tohumluğu temin ettikleri dönemle ve ekim normundaki farklılıklara göre değiştiği

belirlenmiştir. Bazı işletmelerde 50 g/da bazılarında ise 30 g/da ekim normunun söz

konusu olduğu ortaya çıkmaktadır. Bununla birlikte genellikle 50 g/da ekim normu

uygulandığında seyreltme işlemini yapıldığı bilinmektedir.

Birim üretim alanı için gübre giderlerinin göstediği değişim gübre tercihleri ve

kısmen farklı uygulama normlarıyla açıklanabilir. Ayrıca bazı işletmelerde hayvan

gübresinin uygulanması başta gübre gideri olmak üzere işçilik ve mekanizasyon

giderlerinde de artışa neden olmuştur.

İlaçlama giderlerindeki değişim ise zararlı yoğunluğu ve çeşitliliğine bağlı olarak

açıklanabilir. Sulama giderlerinin üretim şekli farklılığına bakılmaksızın hemen

hemen sabit bir değerde kaldığı görülmektedir. Sulama ücretinin birim alan başına

belirlenmiş ve heryerde aynı değerde olması sulama sayısına göre değişim

göstermemesidir.


47

Çizelge 4.17 üzerinden bir inceleme yapıldığında mekanizasyona ilişkin giderler

bakımından örtü altı ve açık alanda karpuz üretimi için sırasıyla 1203 YTL/ha ve

1528,8 YTL/ha olarak hesaplanmıştır. Ovada karpuz üretiminde yaygın olarak

kullanılan traktör güç büyüklüğü ve tarım makinası profiline göre değerlendirilen

anketler üzerinden bir değerlendirme yapıldığında, örtü altında üretimde birim alan

başına tarımsal mekanizasyon uygulamalarının sabit gider yükünün toplam 657

YTL/ha, açık alanda ise aynı değerin 839,8 YTL/ha olduğu hesaplanmıştır. Aradaki

farklılık örtü altı karpuz üretim işletmelerinin ortalama büyüklüklerinin fazla olması,

buna bağlı olarak traktör ve ekipmanları yıl içerisinde diğer üretim kollarında da

daha fazla kullanılması olarak göserilebilir. Ayrıca, açık alanda ekimde örtü altında

üretimin aksine pnömatik ekim makinası etkin olarak kullanılmaktadır.

Çizelge 4.16 incelendiğinde işçilik giderlerinin örtü altı ve açık alan karpuz üretimi

için sırasıyla 1860 YTL/ha ve 819 YTL/ha şeklinde hesaplanmıştır. İşçilik

giderlerinin örtü altı üretiminde fazla olmasının temel nedeni örtü yapımının söz

konusu olmasıdır.

İşçilik maliyetlerindeki farklılığın nedenlerinden birisinin bazı işletmelerde hayvan

gübresi ve taban gübresi uygulamalarında işçi kullanılmasıdır. İlaçlamada işçilik

masrafının işletmelere göre farklılık göstermesinin nedenleri ise bazı işletmelerin

ilaçlamayı uçakla bazılarının ise sırt pülverzatörleri veya tarla pülverizatörleriyle

yapması ve ilaçlama sayısındaki farklılıklarla açıklanabilir. Açık alanda karpuz

üretiminde bazı işletmeler aile işgücü kullanıp işlemleri makinayla

tamamladıklarından işgücü maliyeti söz konusu olmamakatdır. Örtü altı karpuz

üretiminde örtü yapımı ve ekim için verilen birim alan için işgücü gideri içerisine,

örtülerde delik açılması ve örtülerin kaldırılması için gerekli işgücü değerleri de dahil

edilmiştir. Çizelgeden de görüldüğü gibi, örtü altı üretimde işgücü gideri açık alan

üretimindekine kıyasla 2.27 kat daha fazladır. Bunun nedeni, örtü yapımı örtülerde

delik açılması, örtülerin kaldırılması işlemleri sırasında ekim, çapa ve gübrelemenin

yapılıyor olmasıdır. Açık alanda üretimde ilaçlamanın hemen hemen tamamı

pülverizatör ve uçakla gerçekleştirilmektedir. Uçakla ilaçlamada gider yükü kiralama

olarak değerlendirilmiştir. Pülverizatörle ilaçlamada ise anket yapılan üreticilerin


48

tamamı pülverizatörü tahrik eden traktörü aile işgücünden yararlanarak

kullanmaktadırlar.

TCZB nın bu çalışmadaki örtü altı üretimle aynı kategoride

değerlendirilebilecek mini tünel uygulaması birim alan fiyat hesaplaması ile çalışma

sonuçları uyuşum gösterdiği söylenemez. TCZB gider verileri içerisinde

mekanizasyon sabit giderleri değerlendirilmemesine rağmen rakamların birbirine

yakın olması üzerinde tartışılması gereken bir konudur.


49

Çizelge 4.15. Karpuz Üretiminde Değişken Gider Bileşenleri

Gider, YTL/ha

Örtü Malzemesi Üretim Şekli Tohum Gübre İlaç Su

Naylon Demir

Uçak

Kirası

Yağ

Yakıt Gid.

Dön. Ser.

Faizi TOPLAM

Örtü Altı 709±66 565±44 194±21 120 178±3 398±5 100±30 546±70 186.8 4856.8

Açık Alan 401±124 595±25 345±37 120 - - - 689±38 118.7 3086.7

Çizelge 4.16. Örtü Altı ve Açık Alanda Karpuz Üretiminde İşçilik Giderleri

Gider, YTL/ha Üretim Şekli Örtü yapımı, ekim, çapa, gübreleme Çapa ve Gübreleme İlaçlama Sulama Hasat TOPLAM Örtü Altı 1069±199 - 15 227±20 549±4 1860±199

Açık Alan - 75±21 - 252±43 492±58 819±91

Çizelge 4.17. Örtü Altı ve Açık Alanda Karpuz Üretiminde Kullanılan Mekanizasyon Uygulamalarına Ait Sabit Gider Bileşenleri

Gider, YTL/ha

Traktör Sabit Giderleri

Tarım Mak. Sabit Giderleri

Sulama Sistem Sabit Giderleri Üretim Şekli

Motopomp Sabit Giderleri

Ana/Lateral Boru

Yağmurlama Başlığı

Genel İdare Gid. TOPLAM

Örtü Altı 299±17 32.4±6 5.9±1.1 191.4 40.6 87.7 657.0

Açık Alan 483±44 51.4±11 6.3±0.8 191.4 40.6 67.1 839.8

5. SONUÇ VE ÖNERİLER Celal KARA

50

5. SONUÇ VE ÖNERİLER

Adana yöresinde karpuz üretimi genel anlamda yıl içerisinde 9-10 aylık sürece

yayılmış durumdadır. Ocak veya Şubat döneminde tohum veya fide olarak üretim

alanına aktarılan karpuz, haziran ayının ikinci haftasından itibaren hasat

edilebilmektedir.

İncelenen anketler sonucunda, Adana yöresinde karpuz üretiminin üç farklı

dönemde başladığı belirlenmiştir. Bu dönemlerden ilki, turfanda üretimin söz konusu

olduğu Ocak-Şubat döneminde ekim ve/veya dikimin sözkonusu olduğu

uygulamadır. Bu uygulama sonucunda elde edilen ürün getirisi, temmuz

dönemindeki yazlık üretime kıyasla daha yüksektir.

Toplam çalışma saati değerlendirildiğinde örtü altı karpuz yetiştiriciliğinde birim

alanda üretim işlemleri için harcanan toplam süre açık alanda karpuz üretimi için

harcanan sürenin 2.8 katıdır. Örtü altı karpuz üretiminde örtü yapımı toplam çalışma

süresini arttıran en önemli etken olarak belirlenmiştir. Toplam makine çalışma

süreleri için benzer değerlendirme yapıldığında açık alanda karpuz üretimi için sezon

boyunca 127 h/ha örtü altı karpuz üretiminde ise 99 h/ha lık değerler elde edilmiştir.

Gerek örtü altı gerekse açık alanda karpuz üretiminde olsun toplam çalışma süreleri

arasında farklılıklar bulunmaktadır. Toplam çalışma sürelerindeki farklılık

işletmelerin büyüklüklerindeki farklılıkla açıklanabilir. İşletme büyüklüğüne göre

makine parkının seçimi ve işletme organizasyon özelliklerindeki farklılıkların

işletme büyüklüğüyle ilişkili olarak toplam çalışma süresi üzerinde etkili olduğu

düşünülmektedir. Buna göre anketlerde değerlendirilen karpuz üretim alanlarının

büyüklükleri örtü altı ve açık alanda üretim için sırasıyla 10.6±3.7 ve 6.6±1.5 olarak

belirlenmiştir.

Toplam giderler üzerinden bir değerlendirme yapıldığında örtü altı üretimde ve açık

alan üretimde birim alan maliyet değerleri sırasıyla 5513.8 YTL/ha ve

3926.5 YTL/ha olarak hesaplanmıştır.

Degişken giderler üzerinden bir değerlendirme yapıldığında örtü altı karpuz

üretiminde birim alan başına giderlerin 4856.8 YTL/ha, açık alanda üretim için ise

3086.7 YTL/ha olduğu belirlenmiştir. Birincil giderler için örtü altında değerin

yüksek olması temel olarak örtü yapım maliyetleriyle ilişkilidir.


51

birim alandaki tohum giderindeki değişim işletmelerin tohumluğu temin ettikleri

dönemle ve ekim normundaki farklılıklara göre değiştiği belirlenmiştir. Bazı

işletmelerde 50 g/da bazılarında ise 30 g/da ekim normunun söz konusu olduğu

ortaya çıkmaktadır. Bununla birlikte genellikle 50 g/da ekim normu uygulandığında

seyreltme işlemini yapıldığı bilinmektedir.

Birim üretim alanı için gübre giderlerinin göstediği değişim gübre tercihleri ve

kısmen farklı uygulama normlarıyla açıklanabilir. Ayrıca bazı işletmelerde hayvan

gübresinin uygulanması başta gübre gideri olmak üzere işçilik ve mekanizasyon

giderlerinde de artışa neden olmuştur.

İlaçlama giderlerindeki değişim ise zararlı yoğunlu ve çeşitliliğine bağlı olarak

açıklanabilir.

Sulama giderlerinin üretim şekli farklılığına bakılmaksızın hemen hemen sabit bir

değerde kaldığı görülmektedir. Sulama ücretinin birim alan başına belirlenmiş ve

heryerde aynı değerde olması sulama sayısına göre değişim göstermemesidir.

Mekanizasyona ilişkin giderler bakımından örtü altı ve açık alanda karpuz üretimi

için sırasıyla 1203 YTL/ha ve 1528,8 YTL/ha olarak hesaplanmıştır. Ovada karpuz

üretiminde yaygın olarak kullanılan traktör güç büyüklüğü ve tarım makinası

profiline göre değerlendirilen anketler üzerinden bir değerlendirme yapıldığında, örtü

altında üretimde birim alan başına tarımsal mekanizasyon uygulamalarının sabit

gider yükünün toplam 657 YTL/ha, açık alanda ise aynı değerin 839,8 YTL/ha

olduğu hesaplanmıştır. Aradaki farklılık örtü altı karpuz üretim işletmelerinin

ortalama büyüklüklerinin fazla olması, buna bağlı olarak traktör ve ekipmanları yıl

içerisinde diğer üretim kollarında da daha fazla kullanılması olarak göserilebilir.

Ayrıca, açık alanda ekimde örtü altında üretimin aksine pnömatik ekim makinası

etkin olarak kullanılmaktadır.Mekanizasyon giderlerinin toplam giderlere oranı

yüzde olarak örtü altı ve açık alanda karpuz üretimi için sırasıyla %21,8 ve %38,9

olduğu hesaplanmıştır. TCZ Bankasından alınan verilerden elde edilen sonuçlar

ortalama bir değer olarak tarımsal mekanizasyon ile ilişkili gider payının toplam

giderlere yüzde olarak oranı yıllara göre değişmekle birlikte mini ve alçak tünel

uygulamaları için sırasıyla %18.64-21.54, %12.08-17.29 aralıklarında değişim


52

göstermektedir. Anket sonuçlarından örtü altı ile TCZB' nın mini tünel uygulaması

değerlendirme olarak aynı kapsamdadır.

İşçilik giderlerinin örtü altı ve açık alan karpuz üretimi için sırasıyla 1860 YTL/ha ve

819 YTL/ha şeklinde hesaplanmıştır. İşçilik giderlerinin örtü altı üretiminde fazla

olmasının temel nedeni örtü yapımının söz konusu olmasıdır.

İşçilik maliyetlerindeki farklılığın nedenlerinden birisinin bazı işletmelerde hayvan

gübresi ve taban gübresi uygulamalarında işçi kullanılmasıdır. İlaçlamada işçilik

masrafının işletmelere göre farklılık göstermesinin nedenleri ise bazı işletmelerin

ilaçlamayı uçakla bazılarının ise sırt pülverzatörleri veya tarla pülverizatörleriyle

yapması ve ilaçlama sayısındaki farklılıklarla açıklanabilir. Açık alanda karpuz

üretiminde bazı işletmeler aile işgücü kullanıp işlemleri makinayla

tamamladıklarından işgücü maliyeti söz konusu olmamakatadır. Örtü altı karpuz

üretiminde örtü yapımı ve ekim için verilen birim alan için işgücü gideri içerisine,

örtülerde delik açılması ve örtülerin kaldırılması için gerekli işgücü değerleri de dahil

edilmiştir.

Üretim giderlerinin hangi ürün için olursa olsun farklı büyüklüklerdeki işletme

grupları için detaylı yapılması yeni yatırım yapacak işletmeler için yol gösterici

nitelikte olacaktır. Bununla bilikte her yıl üretim giderlerinin gözlenmesi, kayıt altına

alınması üretim karlılığını arttıracak önermeler için oldukça önemlidir. Ülkemiz

tarım işletmelerinde en büyük eksikliklerden birisi verilerin kayıt altına

alınmamasıdır. Aksi durumda anket değerlendirmesi yapılan çalışmaların

güvenilirliği açısından da problem oluşacaktır. Buna bağlı olarak güvenilir verilerin

bulunduğu anket sayısındaki azlık bu tip çalışmaların eksik yönü olarak belirtilebilir.

Ayrıca, üretim gelirleri ve üretim giderleri arasındaki farklılığın diğer bir ifadeyle

karlılık değerinin özellikle karpuz üretimi için dönemsel değerlendirmelerle

detaylandırılması gerekmektedir

53

KAYNAKLAR

ANONİM, 2003. Türkiye’de Tarım Sektörü-Tarım Sektörüne Genel Bakış.

(http://www.tarim.gov.tr)

ANONİM, 2006. T.C. Merkez Bankası Kayıtları. (http://www.tcmb.gov.tr/)

TAŞKAYA, B., G. KESKİN, 2004. Kavun-Karpuz. T.E.A.E. Bakış. Sayı 6.

BÖLÜKOĞLU, H., 1982. Aksaray Yöresine Uygun Tarım Makinaları

Optimizasyon Modeli Üzerinde Bir Araştırma (Basılmamış Doçentlik Tezi).

Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarımsal Mekanizasyon Bölümü,

Ankara, 103s.

CULPIN, C., 1975. Profitable Farm Mechanisation. Granada Publishing, London,

307s.

DARGA, A., 1989. Tarım İşletmelerinde Mekanizsyon Planlamasına Yönelik

Zaman Kısıtlı Model Geliştirilmesi. Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri

Enstitüsü, Tarımsa Mekaniasyon Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Adana, 238s.

DIE, 2002 ve 2003. Tarımsal Yapı ve Üretim, T.C. Başbakanlık Devler İstatistik

Enstitüsü, Yayın No:1685, Ankara.

DONNELY, J.H., GIBSON, J.L., IVANCEVICH, J.M., 1995. Fundamentals of

Management. Irwin Press, USA, 719s.

DPT, 2005a. Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı- Tarımsal Politikalar ve Yapısal

Düzenlemeler Özel İhtisas Komisyonu Raporu. Ankara, 67s.

DPT, 2005b. Temel Ekonomik Göstergeler-İhracatın Sektörel Dağılımı.

(http://ekutup.dpt.gov.tr/teg/2005/03/tv.15.xls)

DPT, 2005c. Temel Ekonomik Göstergeler-İthalatın Sektörel Dağılımı.

(http://ekutup.dpt.gov.tr/teg/2005/03/tv.6.xls)

EDWARDS, W., BOEHLJE, M., 1980. Farm Machinery Selection in Iowa under

Variable Weather Conditions. Special Report 85, Cooperative Extension

Service and the Agriculture and Home EconomicsExperiment Stations, Iowa

State University of Science and Technology, Ames, Iowa, 24s.

54

GIFFORD, R.C., 1986. Agricultural Mechanisation in Development: Guidelines for

Strategy Formulation. FAO Agricultural Services Bulletin, No:45, FAO,

Rome, 77s.

GÜNGÖREN, E., 2006. Tarım Makinaları Satınalma Bedellerinin

Değerlendirilmesi. Ç.Ü. FBE, Yüksek Lisans Tezi. 72 sayfa.

IŞIK, A., 1988. Sulu Tarımda Kullanılan Mekanizasyon Araçlarının Optimum

Makina ve Güç Seçimine Yönelik İşletme Değerlerinin Belirlenmesi ve

Uygun Seçim Modellerinin Oluşturulması Üzerinde Bir Araştırma. Çukurova

Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarımsal Mekanizasyon Anabilim Dalı,

Doktora Tezi, Adana, 210s.

IŞIK, A., 1990. Zamanlılık Analizleri ve Tarım Makinalarının Seçimi. Çukurova

Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Dergisi, 5,(3):59-68.

IŞIK, A., SABANCI, A., 1987. Tarımsal Mekanizasyonda Makina Giderleri

Tahmini. Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi, Cilt 2 Sayı 1, s.49-63.

IŞIK, H., 2003. Türkiye’de Yerfıstığı Üretim Ekonomisi. Ç.Ü. Fen Bilimleri

Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 91 sayfa.

KADLEC, J.E., 1985. Farm Management-Decisions, Operation, Control.

Prentice-Hall, USA, 429s.

KAY, R.D., 1986. Farm Management-Planning, Control, and Implementation.

McGraw-Hill, Inc., USA, 401s.

LANDERS, A., 2000. Resource Management: Farm Machinery-Selection,

Investment and Management. Farming Press, United Kingdom, 151s.

MOENS, A., WANDERS, A.A., 1984. Planning Requirements of Agricultural

Machinery. Xth Congress of CIGR, Budapest, s.1-16

SAY, 2001. Biçerdöverle Hasatta Biçerdöver Çalışma Güvenilirliğinin Belirlenmesi

ve Park Planlaması Üzerinde Bir Araştırma. Çukurova Üniversitesi Fen

Bilimleri Enstitüsü, Tarım Makinaları Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Adana,

157s.

SINDIR, K.O., 1999. Tarımda Makina Seçimi ve Ortak Kullanım Modelleri. Köy

Hizmetleri genel Müdürlüğü APK Daire başkanlığı, Ankara, 91s.

55

TEZER, E., SABANCI, A., 1987. Tarımsal Mekanizasyon I. Ç.Ü. Ziraat Fakültesi,

Ders Kitabı, No:33, Adana, 159s.

WHITNEY, B., 1988. Choosing and Using Farm Machines. John Wiley & Sons,

USA, 278s.

YAMAK, O., 1994. Üretim Yönetimi: Sistemler, İlkeler ve Teknikler. Alfa Basım,

Yayım, Dağıtım, İstanbul, 285s.

56

ÖZGEÇMİŞ

02.02.1974 tarihinde K.Maraş/Andırın’da doğdum. İlk ve orta öğrenimimi

Adana’da lise öğrenimimi ise Malatya Ziraat Meslek Lisesinde tamamladım.

1992 yılında Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Makineleri

Bölümünde başladığım lisans öğrenimimi 1996 yılında tamamlayarak mezun oldum.

1992 yılında itibaren teknisyen olarak görev aldığım Tarım Köyişleri Bakanlığı

Adana İl Müdürlüğünde halen Ziraat Mühendisi olarak görevime devam ediyorum.

Evli ve 2 çocuk babasıyım.

57

EKLER

EK-1

KARPUZ ÜRETİMİNDE GİDER UNSURLARI VE ENERJİ TÜKETİMİ DEĞERLERİNİN BELİRLENMESİ

ANKET FORMU

Üreticinin Adresi: ………………Karpuz üretim alanınız kaç dekar?: Tarih:……………… Aşağıdaki çizelge üreticinin k karpuz üretiminde yıl içi gerçekleştirdiği işlemlerin tümünü kapsamalıdır.

ÜRÜN ADI

Yapılan İşlem (kiralamayla

yaptırılıyorsa K harfi ile belirtiniz)

Kaç kez ?

Ne zaman ?

Kullanılan girdi adı ve çeşidi (tohum, ilaç,

gübre vb)

Kullanılan girdi miktarı

Dekara kaç kg kaç litre vb

Kullanılan ekipmanın adı

(Ünite sayısı, iş genişliği, depo kapasitesi vb.)

Devam-

Aynı ekipmandan kaç tane var, (bir üretim sezonunda aynı anda

kullanılanlar için) Kaç adet traktör var ?

Traktör/lerin gücü

(marka-model)

İşlem kaç günde

tamamlanır

Günde kaç saat

çalışırsınız?

Dekar başına yakıt

tüketimi nedir?

Geçen yılki ürün veriminiz nedir? : KARPUZ ……………….. (kg/da)

Documents

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK L ... · unsur olmuştur. Özellikle tarımsal üretim, diğer üretim kollarının doğuşuna zemin hazırlayan özelliği