UKRYTE ŹRÓDŁA INNOWACJI - pte.plpte.pl/pliki/1/68/Biuletyn_1_2017.pdf · Marek Ratajczak Liberalizm i neoliberalizm ekonomicz - ny w perspektywie historycznej ... Dwudziestolecie

Biuletyn PTE nr 1(76)2017 I 1

nr 1 (76) 2017 ISSN 1507-1383

UKRYTE ŹRÓDŁAINNOWACJIUNIWERSYTET JAGIELLOŃSKI >> UNIWERSYTET WARSZAWSKI >> ØSTFOLD UNIVERSITY COLLEGE

Projekt badawczy: „Innovative Gender” as a New Source of Progress

2 I Biuletyn PTE nr 1(76)2017

W NUMERZE:ArtykułyMarek Ratajczak Liberalizm i neoliberalizm ekonomicz-ny w perspektywie historycznejAdam Karbowski Instytucjonalne fundamenty rozwoju podsystemów wiedzy w Europie Środ-kowej i WschodniejJan Brzozowski, Marta Gruszka, Mał-gorzata Majka, Justyna Szymańska, Cezary UlasińskiReemigracja i przekazy pieniężne: uję-cie regionalneMiscellaneaPiotr Raźniak, Sławomir Dorocki, Anna Winiarczyk-Raźniak, Monika Płaziak, Anna I. SzymańskaZmiany pozycji ekonomicznej miast Europy Środkowo-Wschodniej w przy-padku kryzysu dominującego sektora

Laureaci Nagrody NoblaAdam NogaKontrakty jako narzędzia regulowania zachowań ekonomicznych – propozy-cje Olivera Harta i Bengta HolmströmaJubileuszMarian Gorynia90 lat istnienia Uniwersytetu Ekono-micznego w PoznaniuRecenzje i omówieniaRyszard RapackiPalgrave Dictionary of Emerging Mar-kets and Transition Economies. Insight from Archival Research, red. by J. Höl-scher i H. Tomann

EKONOMISTA 2017/1


Ewa Okoń-HorodyńskaWprowadzenie 5

Danuta A. TomczakRówność społeczna jako czynnik rozwoju gospodarczego – doświadczenia skandynawskie 7

Ewa Okoń-Horodyńska, Tomasz Sierotowicz, Anna Zachorowska-MazurkiewiczKobiety i mężczyźni w procesie innowacji – wyniki badań 15

Konferencje i seminaria naukowe PTEPodsumowanie projektu „InnoGend” – panel dyskusyjny 26

Barbara Liberda Main Research in InnoGend Project 29

Kwestionariusz ekonomistyDanuta A. Tomczak 31

JubileuszDwudziestolecie działalności naukowej prof. dr hab. Danuty Rucińskiej 33

Z naszych starodrukówAleksander Woycicki: Szkoły gospodarstwa domowego 35

PolecamyNowości Wydawnictwa PTE 38

LekturyWięcej o innowacyjności kobiet i mężczyzn 40

NR 1/2017


WYDAWCA:ZARZĄD KRAJOWY POLSKIEGO TOWARZYSTWA EKONOMICZNEGOul. Nowy Świat 49, 00-042 WarszawaTel. 22 551 54 01, faks 22 551 54 44mail: [email protected]

PREZES ZARZĄDU: prof. dr hab. ELŻBIETA MĄCZYŃSKA

REDAGUJE ZESPÓŁ W SKŁADZIE: mgr PAWEŁ ADAMCZYKprof. dr hab. BOGUSŁAW FIEDORmgr STANISŁAW GLIŃSKImgr ROBERT GRZESIŃSKI – REDAKTOR PROWADZĄCYmgr ANNA KUCHARCZYK prof. dr hab. BARBARA LIBERDAprof. dr hab. EWA OKOŃ-HORODYŃSKAmgr MICHAŁ PLEWCZYŃSKIprof. dr hab. BOGDAN ŚLUSARZprof. DANUTA TOMCZAKdr RAFAŁ WISŁAdr hab. ANNA ZACHOROWSKA-MAZURKIEWICZ – REDAKTOR NAUKOWY

RECENZENT NAUKOWY: dr ZOFIA ŁAPNIEWSKA

KOREKTA: FIRMA KOREKTORSKA UKKLW – MAŁGORZATA ABLEWSKA, KATARZYNA SZOL

SKŁAD I ŁAMANIE: STUDIO GRAFICZNE LING BRETTAl. Spacerowa 10405-825 Książenice

DRUK I OPRAWA: DB PRINT POLSKAul. Chrzanowska 3205-825 Grodzisk Mazowiecki

NAKŁAD: 1500 egz.

Wszystkie biuletyny dostępne są w wersji elektronicznej na stronie internetowej PTE www.pte.plZapraszamy też na strony www.owe.pte.pl oraz www.szkolenia.pte.pl

Publikacja wydana w ramach projektu badawczego finansowanego przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju, grant Pol-Nor/200588/60/2013 “Innovative Gender as a New Source of Progress”, w ramach Polsko-Norweskiej Współpracy Badawczej, zob. też: www.innovativegender.pl

Na zdjęciu: siedziba PTE w Warszawie

Biuletyn PTE znajduje się na liście czasopism punktowanych Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego – za publikację autorzy mogą otrzymać 4 punkty. Więcej na stronie MNiSW: nauka.gov.pl

Publikacja wydana w ramach projektu badawczego finansowanego przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju, grant

BIULETYN POLSKIEGO TOWARZYSTWA EKONOMICZNEGONR 1/76 MARZEC 2017

kwartalnik bezpłatny -– ukazuje się od 1990 r.


Wprowadzenie

Czy duża ilość pieniędzy wpompowana w naukę, prace badawczo-rozwojowe i działalność organiza-cji wsparcia działalności innowacyjnej zaowocuje potokiem użytecznych rozwiązań nadających się do wykorzystania w gospodarce? Czy polityka na-ukowa, polityka innowacyjna, polityka fiskalna są w stanie pobudzać postawy przedsiębiorcze i in-nowacyjne? Czy krajowe i regionalne inteligentne specjalizacje przyczynią się do wzrostu poziomu innowacyjności? Dotychczasowe doświadczenia wskazują, że w bardzo ograniczonym zakresie. Więc może warto rozszerzyć skalę pytań i analizować zja-wisko znacznie głębiej.

A więc na przykład, czy uprzedzenia i stereotypy o decydującej roli biologii w kształtowaniu jednostki, jej zachowań, postaw i potrzeb mogą być przeszkodą na drodze budowy innowacyjnej gospodarki? Zespół

badawczy Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, Uniwersytetu Warszawskiego oraz Østfold Universi-ty College (Norwegia) zadał sobie takie właśnie ry-zykowne pytanie. Połączenie roli społeczno-kulturo-wej kobiet i mężczyzn z procesem innowacji stało się główną płaszczyzną dociekań w zadaniu badawczym „Innovative Gender” as a New Source of Progress. Głównym założeniem realizowanego zadania badaw-czego jest to, że fenomen zróżnicowania płci nie jest wystarczająco wykorzystywany w kontekście rozwo-ju innowacji.

Jeżeli kobieca kreatywność (a w konsekwencji in-nowacyjność) objawia się w odmienny sposób niż kreatywność i innowacyjność mężczyzn i jeżeli ta druga jest uznawana za wzór neutralny, a więc wzo-rzec dominujący, to istnieje prawdopodobieństwo nieuwzględniania niektórych aspektów zachowań

Ewa Okoń-Horodyńska


Ewa Okoń-HorodyńskaInstytut Ekonomii, Finansów i ZarządzaniaUniwersytet Jagielloński

twórczych i innowacyjnych reprezentowanych przez kobiety w modelach ekonomicznych i politykach wspierających innowacyjność.

Badanie uwarunkowań i specyfiki innowacyjności kobiet i mężczyzn może przybliżyć nas do odkrycia nowych źródeł postępu, choćby tylko przez elimino-wanie rzeczywistych barier. Prawdopodobne jest, iż polityka państwa skierowana na promocję innowa-cyjności uprzywilejowuje mężczyzn. Jeżeli promo-wana jest innowacyjność męskiego typu, którą jedno-cześnie traktuje się jako wzór, kobiecy typ zachowań innowacyjnych może nie zostać dostrzeżony i wspar-ty, powodując, iż innowacyjność będzie niższa. Iden-tyfikacja i analiza obszarów wspólnych oraz różnice między rolami, postawami, oczekiwaniami kobiet i mężczyzn w procesie innowacji to główne cele sy-

gnalizowanego zadania badawczego. Zaś wprowa-dzenie koncepcji Innovative Gender wskazuje, jakie bodźce są potrzebne, aby wypromować równość w obszarze kreatywności i innowacyjności kobiet i mężczyzn, zapewniającą synergiczne efekty, wyni-kające z ich niezaburzonej stereotypami współpracy. Wybranymi przemyśleniami, koncepcjami metodycz-nymi i wnioskami z badań dzielimy się na kartach „Biuletynu PTE”, poddając je ocenie Czytelników.

Reklama w Biuletynie PTEBiuletyn Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego (ISSN

1507-1383) to cykliczne czasopismo Zarządu Krajowego Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego, przeznaczone dla osób o zróżnicowanych zainteresowaniach, ale wspól-nych motywacjach związanych z działaniami dla rozwoju społeczno-gospodarczego.

W periodyku tym podejmowana jest problematyka teo-rii i praktyki gospodarowania oraz mechanizmów funk-cjonowania i rozwoju gospodarki. Refleksje, eksperty-zy i opinie związane z racjonalnym gospodarowaniem w kraju i na świecie splatają się tu z refleksjami o dzia-łaniach dla pożytku publicznego, rozwoju zawodowego ekonomistów i szeroko rozumianego rozwoju przedsię-biorczości.

Biuletyn kolportowany jest poprzez sieć regionalnych oddziałów PTE do partnerów, sponsorów i środowisk szkolnych organizujących Olimpiadę Wiedzy Ekono-micznej. Dociera do kilkunastu tysięcy czytelników, w tym przede wszystkim ludzi PTE i środowisk, w których funkcjonują.

Osoby zainteresowane reklamą w Biuletynie PTE prosimy o kontakt telefoniczny: (22) 55 15 440.


nr 1 (76) 2017 ISSN 1507-1383

UKRYTE ŹRÓDŁAINNOWACJIUNIWERSYTET JAGIELLOŃSKI >> UNIWERSYTET WARSZAWSKI >> ØSTFOLD UNIVERSITY COLLEGEProjekt badawczy: „Innovative Gender” as a New Source of Progress


I. Innowacyjność i postęp – gdzie szukać inspiracji?Globalizacja tworzy nowe przesłanki postępu

technologicznego i indywidualnych karier, stając się symbolem sukcesu. Przynosi jednak też zjawiska negatywne dla grup społecznych i regionów, które w wyniku konkurencji tracą podstawy egzystencji – miejsca pracy, dochody, pozycję.

Na obecnym etapie rozwoju tempo zmian jest tak szybkie, że brak politycznej odpowiedzi na niepra-wości globalizacji, gdyż systemy polityczno-praw-ne, krajowe i międzynarodowe nie są przystosowa-ne do szybkiego reagowania na negatywne skutki przez nią wywołane. Efektem tych dwóch procesów – szybkiego tempa globalizacji oraz zaniku politycz-nej wrażliwości i reakcji na powstałe nieprawości – jest wzrost nierówności (Piketty 2014), postępujący od lat 80. XX w.

Negatywne reakcje społeczne na te zjawiska wyra-żają się między innymi poparciem dla partii populi-stycznych i pseudopolityków, którzy ostro krytykują stan rzeczy i dużo obiecują, nie mając jednak real-nego programu jego naprawy i zmiany. Powoduje to wzrost zachowań konfrontacyjnych (Moene 2016), co wyraźnie uwidocznił przebieg ostatnich wyborów,

zarówno sejmowych w Polsce w roku 2015, jak i pre-zydenckich w USA.

Wymienione procesy mają swoje implikacje dla rozwoju społeczno-gospodarczego, gdyż stano-wią zarówno o potencjale kapitału ludzkiego, jak i o możliwościach jego wykorzystania, zawsze ogra-niczonych w przypadku konfliktu interesów i kryzy-su zaufania.

Gospodarka polska, mimo sukcesów transformacji mierzonych stopą wzrostu PNB i pozycji „zielonej wyspy” Europy, w ostatnich 20 latach nie plasuje się w czołówce krajów nowoczesnych i innowacyjnych. Jest w niej także wiele nawarstwionych problemów społecznych, których nie da się rozwiązać z dnia na dzień. Coroczne międzynarodowe rankingi nie wska-zują na istotne zmiany miejsca Polski pośród innych państw w ostatnich dekadach. W rankingach kon-kurencyjności (The Global Competitiveness Index 2016–2017), luki genderowej (The Global Gender Gap 2016) i rozwoju osobowego (Human Deve-lopment Index 2015) Polska zajmuje 36. pozycję, a w rankingu kapitału ludzkiego (Human Capital Re-port 2016) miejsce 30., czyli daleko od najlepszych. Nie widać też awansu Polski w wymienionych ran-kingach przez kolejne lata, z czego można wniosko-

Równość społeczna jako czynnik rozwoju gospodarczego – doświadczenia skandynawskie

Danuta A. Tomczak

INN

OGEN

D PRO

JECT: DO

ŚWIAD

CZENIA SKAN

DYNAW

SKIE


wać, że przyczyny braku poprawy są strukturalne, a nie koniunkturalne.

Norwegia zajmuje w wymienionych rankingach miejsca: 11., 3.,1. i 2., a więc jest w czołówce.

Gdzie szukać możliwości unowocześnienia go-spodarki i poprawy wielowymiarowych wskaźników mierzących rozwój? Jedno z pytań badawczych tego typu – o wykorzystanie potencjału kobiet i mężczyzn w tworzeniu PKB i szerzej, w rozwoju gospodar-ki – było tematem polsko-norweskiego projektu ba-dawczego „InnoGend”, finansowanego z grantu EEA grants/Norway grants, kierowanego przez Uniwersy-tet Jagielloński we współpracy z Uniwersytetem War-szawskim i Wyższą Szkołą Østfold w Norwegii.

Jako partner norweski skupię się na wybranych do-świadczeniach tego kraju, jakie w tej dziedzinie mogą być interesujące i przydatne dla Polski oraz innych państw poszukujących strategii harmonijnego rozwoju.

W ostatnich latach model skandynawski (nordyc-ki) wzbudził zainteresowanie światowe jako system społeczno-gospodarczy zapewniający stabilny i har-monijny wzrost oraz niski poziom konfliktów spo-łecznych, mimo że wcześniej był uważany za zmo-dyfikowaną wersję socjalizmu, różniącą się znacznie od obowiązującego od lat 80. kanonu neoliberalnego kapitalizmu. Model skandynawski był jednym z te-matów, nad którymi debatowano na prestiżowym spotkaniu światowych elit podczas World Economic Forum w Davos w ]2013 r., a potem tematem publi-kacji w wielu znanych periodykach ekonomicznych, takich jak np. „The Economist”.

Zainteresowanie modelem skandynawskim ma swoje źródło w osiągniętych wynikach gospodar-czych: w latach 1930–2010 PKB na głowę mieszkań-ca w USA wzrósł 4,9 razy, podczas gdy w Norwegii 6,2 razy, w Szwecji 6 razy i w Danii 4,4 razy (Barth et al. 2015, s. 17), co podważa mit amerykańskiej drogi od pucybuta do milionera jako najlepszej recepty na sukces jednostki.

Wydaje się paradoksem, że Norwegia, kraj z dużym sektorem państwowym, wysokimi podatkami, wyso-kimi płacami minimalnymi, będąca szczodrym pań-stwem dobrobytu, ma niską stopę bezrobocia i osiąga tak dobre, lepsze niż USA, wyniki gospodarcze. Jak to możliwe?

Moja odpowiedź na postawione w podtytule pyta-nie to sugestia, że inspiracji do innowacji i postępu w Polsce, jak również w wielu innych krajach, należy szukać w modelu skandynawskim. Oczywiście, nie oznacza to, że model ten można skopiować i prze-nieść do gospodarki polskiej czy innej, bo warun-ki gospodarowania i relacji społecznych w Polsce i Skandynawii znacznie się różnią. Niemniej jed-nak należy rozważyć, jak mechanizmy tego modelu funkcjonują i jakie wnioski mogą być przydatne dla decydentów w biznesie i polityce w innych krajach, z Polską włącznie.

II. Jak robią to inni – filary modelu skandy-nawskiego

Podstawowym założeniem modelu skandynaw-skiego jest komplementarność rynku i państwa, czyli nie alternatywa – wolny rynek albo centralne stero-wanie gospodarką narodową – tylko sensowne połą-czenie działania mechanizmów rynkowych i regulacji oraz korekty rynku poprzez instrumenty polityki go-spodarczej państwa (Barth & Moene 2014).

Sposób połączenia rynku i państwa w modelu skan-dynawskim (nordyckim) ilustruje rysunek 1: państwo oraz organizacje społeczne i polityczne tworzą sys-tem regulacji i kontroli procesów rynkowych. Głów-ne elementy tego modelu stanowią trzy mechanizmy:

Polityka państwa – sterowanie makroekonomiczneWspółpraca państwa z organizacjami w regulacji

zatrudnienia i płac – centralne rokowaniaBezpieczeństwo socjalne – państwo dobrobytu

i wysoki poziom świadczeń publicznych

Państwomakroekonomicznesterowanie

*Polityka finansowa

Uregulowana sferazatrudnienia

Skoordynowaneustalanie płacWspółpraca stron wmiejscu zatrudnienia

Świadczenia publiczne

Gwarancja dochodówŚwiadczeniaEdukacja Aktywna polityka rynku pracy

Partie i partnerzyspołeczni& social

Rynek

Rynek

Rynek

Rys. 1 Filary tradycyjnego modelu nordyckiego

Źródło: Dølvik 2015, s. 18; tłumaczenie własne


Rys. 2. Dyspersja płacSolidarne rokowania płacowe = kompresja płac Płace najniższe rosną, płace najwyższe są spychane w dół

Źródło: Reiersen 2015, s. 8; tłumaczenie własne

Przedstawiony wyżej efekt centralnych negocjacji – kompresja płac – ma wpływ na inwestycje i inno-wacyjność gospodarki. Kompresja zwiększa opła-calność inwestycji, a więc także chęć inwestowania, ponieważ w jej wyniku udział płac w kosztach pro-dukcji się zmniejsza, powiększając tym samym zyski. Ponadto dokonuje się jednocześnie proces tzw. kre-atywnej destrukcji, czyli bankrutują firmy o niskiej wydajności i niskim poziomie technicznym, gdyż są obciążone wysokimi kosztami płac minimalnych. Pracownicy tracący zatrudnienie muszą podnosić swoje kwalifikacje, żeby otrzymać nową pracę, bar-dziej zaawansowaną technologicznie, bo tam inwe-stowany jest kapitał, a więc przyczyniają się do wzro-stu nowoczesności gospodarki.

Trzeci istotny czynnik sprawnego funkcjonowania modelu skandynawskiego to wysoki poziom świad-czeń socjalnych – opiekuńcze państwo, które mimo rozbudowanego systemu świadczeń nie powiększa deficytu budżetowego, ale odnosi korzyści z wyso-kiego poziomu zatrudnienia, jakości życia oraz zaufa-nia społecznego. Jak to możliwe?

Państwo dobrobytu daje poczucie bezpieczeństwa, zapewniając środki do życia w przypadku utraty pracy bądź choroby, stwarza możliwości przekwa-lifikowania się i wykształcenia, łącznie z wyższym, zapewnia opiekę nad dziećmi – niskopłatne zagwa-rantowane miejsca w żłobkach i przedszkolach,

bezpłatną szkołę, wysokie zasiłki rodzinne. Łączny efekt takiej polityki to wysoki poziom zatrudnienia i hamowanie wzrostu nierówności społecznych, które wykazują tendencję wzrostową w większości państw świata poza Skandynawią, na co wskazują wyniki ba-dań wielu naukowców (Piketty 2014; Rodrik 2015; Milanovic 2016).

Różnice w płacach, narastające w ostatnim 30-le-ciu, powodują negatywne reakcje społeczne, gdyż podważają poczucie sprawiedliwości i stanowią za-grożenie ładu społecznego.

Jak widać z wyników przedstawionych na rysunku 3, Polska jest jednym z czterech krajów o najwyż-szych nierównościach płacowych (liczonych jako wynagrodzenie brutto za godzinę pracy), a Norwe-gia i Szwecja – najniższych. Nieco wyżej, ale także w grupie o najmniejszych nierównościach, znajdują się Włochy, Dania, Belgia i Finlandia.

Wage differences associated with decentralized wage setting may be efficient, but unfair in the sen-se that the wage distribution is more unequal than the distribution of worker productivity as firms pay differentials between high- and low-skilled workers that exceed the differences in workers abilities. Redu-cing the differentials, while maintaining full employ-ment, means that the expected wage costs over the life time of new investments decline. Thus, as long as the average wage is kept low enough to clear the la-

Płaca najwyższa

Płaca najniższa

80 lat solidarnej polityki płac uformowało egalitarną strukturę płac

INN

OGEN

D PRO

JECT: DO

ŚWIAD

CZENIA SKAN

DYNAW

SKIE


Rys. 3. Zróżnicowanie płac i stopnia otwartości gospodarek w wybranych krajach

Rys. 4. Trend podziału globalnego bogactwa w latach 2010–2015 między 1% najbogatszych i pozostałe 99%

Źródło: Barth-Moene 2013, s. 144 (dane z bazy danych OECD z okresu 1980–2009)

Źródło: Oxfam Report: An Econo-my for the 1% 2016; https://www.oxfam.org/sites/www.oxfam.org/files/file_attachments/bp210-eco-nomy-one-percent-tax-havens––180116-en_0.pdf

bor market, wage compression increases both profits and investments. Higher investments increase the de-mand for labor, making it possible to raise the pay to low-skilled workers without creating unemployment (Barth-Moene 2013, p. 157).

Nierówny podział, jak przedstawione wyżej zróżni-cowanie płac, dotyczy także innych, pozapłacowych korzyści i strat, które przynoszą wolny handel i globa-

lizacja. Trend jest wyraźny – bogaci stają się bogatsi, a biedni biedniejsi. Dochody klasy średniej kształtuję się różnie, w zależności od kraju i rozpatrywanego przedziału czasowego, niemniej jednak pozycja klasy średniej obniża się, a nie, jak wcześniej, rośnie.

Oczywiście, że dane o 1% najbogatszych nie są wymiernym wskaźnikiem dokonujących się zmian zamożności populacji globu. Znacznie bardziej istot-


Rys. 5. Nierówności płacowe i poziom szczodrości świadczeń socjalnych w wybra-nych krajach w latach 1975–2010, wartości średnie

Źródło: Barth Moene 2016, s. 1012; tłumaczenie własne

ny jest rozkład zamożności wśród pozostałych 99%. Niemniej jednak taka informacja, z ilustracją kierun-ku zmian, ma ogromny wydźwięk symboliczny, więc powinna być brana pod uwagę przy formułowaniu priorytetów polityki gospodarczej, a w szczególności systemu podatkowego.

Jak wynika z badań Bartha i Moene’a (2015, 310–314), w Europie od połowy lat 80. XX w. współ-zależność między zróżnicowaniem płac i poziomem świadczeń socjalnych zmieniła wartość z pozytywnej (w latach 1976–1985) na negatywną (1986–2002), czyli rosnące nierówności płacowe nie prowadzi-ły, jak wcześniej, do wzrostu świadczeń państwa, a wręcz przeciwnie – trendy pokazują wzrost nierów-ności płacowych przy jednoczesnym spadku wysoko-ści świadczeń socjalnych, acz występują tu różnice między badanymi krajami.

III. Egalitaryzm receptą na stabilny rozwój?ESOP – Centre for the Study of Equality, Social

Organization and Performance na Uniwersytecie w Oslo (UiO) zajmuje się badaniami nad nierówno-

ściami, instytucjonalnymi strukturami społecznymi i rolą państwa dobrobytu. Podobną tematyką zajmuje się również Międzynarodowy Panel nt. Postępu Spo-łecznego, również na UiO. W październiku 2016 r. odbyła się tam konferencja międzynarodowa, która potwierdziła tezę, iż szczodre państwo dobrobytu sty-muluje i dynamizuje rozwój kapitalizmu (http://www.sv.uio.no/esop/english/research/news-and-events/news/2016/the-welfare-state-boosts-capitalism.html).

W opublikowanym niedawno artykule (Barth & Moene 2016) autorzy pokazują, w jaki sposób kom-presja płac generuje silniejsze państwo dobrobytu, mierzone rosnącym udziałem wydatków socjalnych w PNB na głowę mieszkańca. Kompresja płac podno-si status grup o niskiej pozycji na rynku pracy, a zado-wolenie większości sprawia, że jako wyborcy popie-rają oni politykę zwiększenia wydatków państwa na cele socjalne. Następuje proces kumulacji działania dwóch mechanizmów – kompresji płac (równość) i wzmocnienia państwa dobrobytu (wysokie świad-czenia socjalne). Autorzy nazywają go mnożnikiem równości.

Wskaźnik poziomu świadczeń według Scrugge’a obejmuje wysokość wypłacanych świad-czeń w przypadku choroby, niezdolności do pracy oraz starości w danym roku w poszcze-gólnych krajach; dyspersja płac z danych OECD, stawki płac brutto za godzinę.

INN

OGEN

D PRO

JECT: DO

ŚWIAD

CZENIA SKAN

DYNAW

SKIE


Polski w ujęciu zaprezentowanym na rysunku 5 nie ma, ale rysunek 3 pokazuje wysokie nierówności pła-cowe, plasując Polskę w górnym przedziale dysper-sji, łącznie z USA, Węgrami i Portugalią, a według danych przedstawionych w innych wykresach (Barth, Moene 2015, 311) poziom świadczeń sytuuje ją po-między USA i Portugalią, acz bliżej USA niż Portu-galii, gdyby umieścić Polskę na rysunku 5.

Z przytoczonych badań (Barth, Moene 2016) wy-nika, że system rozwiązań instytucjonalnych powiela się w kolejnych latach. Jednym z czynników przy-czyniających się do tego jest różnorodność modeli kapitalizmu w poszczególnych krajach (Hall, Soskice 2001). Efekt końcowy, według Bartha i Moene, jest taki, że równość zwielokrotnia równość, a nierów-ność – nierówności.

Graficzny obraz działania mechanizmu kumulacji – kompresji płac i wzrostu poziomu świadczeń socjal-nych – przedstawia rysunek 6.

Wyższy wzrost płac grup pracowników o niskich płacach, silniej zagrożonych ryzykiem utraty pracy w warunkach globalizacji, powoduje wzrost docho-dów i dobrobytu większości społeczeństwa, co z ko-lei daje poczucie bezpieczeństwa i przysparza zado-wolonych wyborców. W ten sposób poprawa sytuacji materialnej grup nisko i średnio uposażonych niwe-luje nierówności społeczne i zapewnia stabilność po-lityczną. Grupy o niskich płacach uzyskują większy

wpływ na politykę i popierają politykę wysokiego zabezpieczenia socjalnego, wzmacniając pozycję państwa dobrobytu, a to z kolei wzmaga nacisk na kompresję płac, umacniając równość.

Biorąc przykład USA, gdzie pozycja klasy śred-niej ulegała pogorszeniu w ciągu ostatnich 30 lat, bo jej dochody wykazywały trend spadkowy, wyniki ostatnich wyborów prezydenckich nie powinny być zaskoczeniem. Także nastroje i konflikty polityczne w wielu krajach europejskich są wynikiem narastają-cych nierówności. Dlatego też wyżej omówiony me-chanizm i efekty społeczne modelu skandynawskiego mogą być interesujące jako inspiracja do rewizji neo-liberalnego modelu kapitalizmu i polityki gospodar-czej państwa.

IV. Czy model skandynawski może być przydatny dla innych regionów?

Jak już zaznaczyłam wcześniej, opisanego modelu nie da się importować, bo społeczne uwarunkowania i struktury instytucjonalne są inne w każdym kraju, ale z wielu wniosków i doświadczeń można skorzy-stać, adaptując je do warunków lokalnych.

1. Zatrudnienie – zwiększenie zatrudnienia, a przede wszystkim zatrudnienie kobiet i osób mło-dych, pozostających bez pracy, pozwala na lepsze wykorzystanie zasobów ludzkich. Jak widać z poniż-szych danych OECD, poziom aktywności zawodowej

Rys. 6. Proces powielania równości

Źródło: Reiersen 2015, s. 14


Rys. 7. Stopa zatrudnienia (15–64 lata) w 2015 r. (%)

Źródło: OECD, https://www.oecd.org/gender/data/employment-and-unemployment-rate-by-sex-age-quarterly-data-viz.htm

w Polsce jest niski. Zwiększona aktywność zawo-dowa kobiet wymaga rozwiązania problemu miejsc i opłat w żłobkach i przedszkolach. Powinny one być bezpłatne dla rodzin o niskich dochodach i niskopłat-ne dla pozostałych.

2. Redystrybucja dochodów – podnoszenie płac najniższych i progresywne opodatkowanie wysokich dochodów oraz majątku ma pozytywny wpływ na go-spodarkę, przyczynia się bowiem do wzrostu docho-dów budżetu państwa, a także zwiększa aktywność zawodową. Nie mniej ważne efekty to zmniejszenie nierówności, redukcja wykluczenia i biedy oraz sta-bilność polityczna.

3. Budowanie społeczeństwa równych szans – zapewnienie dzieciom i młodzieży dostępu do eduka-cji na wszystkich szczeblach, niezależnie od miejsca zamieszkania i zamożności rodzin, poprzez system

motywacji uczniów i stypendiów państwowych. Awans społeczny jednostek stwarza możliwość racjo-nalnego i optymalnego wykorzystania zasobów ludz-kich, a tym samym przyczynia się do stymulowania rozwoju.

4. Poprawa sprawności funkcjonowania syste-mu instytucji publicznych – kompetentna służba cywilna, która działa zgodnie z prawem oraz jest nie-zależna od wpływów politycznych i wyniku wybo-rów, budzi zaufanie społeczne i jest efektywna. Upo-litycznianie służby cywilnej uruchamia mechanizmy korupcjogenne, stąd stworzenie trwałego i stabilnego systemu służb cywilnych jest zadaniem prioryteto-wym dla innowacyjnej gospodarki.

5. Szacunek i współpraca partii będących u wła-dzy z partiami będącymi w opozycji – tworzy warunki dialogu społecznego oraz rozsądnego roz-strzygania sporów i problemów wymagających roz-wiązania. Konflikty i brak kultury politycznej powo-dują wysokie koszty społeczne.

W jakim stopniu zalety modelu skandynawskiego mogą być pomocne w tworzeniu strategii rozwoju gospodarki polskiej? Żeby udzielić odpowiedzi na to pytanie, trzeba postawić diagnozę stanu gospodarki i określić najważniejsze problemy oraz perspektywę czasową ich rozwiązania. Stąd odpowiedź to temat na oddzielną interdyscyplinarną debatę.

Kwestia nierówności społecznych jest – w moim

Stopa zatrudnienia Norwegia Szwecja Nemcy Polska

Mężczyźni 77 77 78 69

Kobiety 73 74 70 57

Kampus Østfold University College w Norwegii (fot. materiały uczelni)

INN

OG

END

PROJECT: D

OŚW

IADCZEN

IA SKANDYN

AWSKIE


przekonaniu – problemem do rozwiązania nr 1. Po-twierdza to wiele publikacji (Jarosz 2008; Jarosz--Kozak 2015). Według danych opublikowanych w raporcie GUS „Jakość życia w Polsce 2015” mie-sięczny dochód do dyspozycji w badanych gospo-darstwach domowych wynosił 1712 zł i tylko 12% rodzin deklarowało wystarczające środki do życia, a 32% miało budżet niewystarczający na utrzymanie rodziny. W tym samym roku wynagrodzenie prezesa Banku Pekao SA Luigiego Lovaglio wynosiło 8 mln zł rocznie. W Norwegii w tym samym roku media-na dochodu gospodarstwa domowego do dyspozycji to 491.100 koron norweskich (Økonomiske analyser 2017; 87) a wynagrodzenie prezes największego ban-ku Norwegii – DNB, łącznie ze wszystkimi bonusa-mi, wynosiło 13.000.000 koron (6.200.000 złotych). Może Skandynawski system kompresji płac mógłby być przydatny do niwelacji podobnych nierówności w Polsce i innych krajach?

Literatura:Barth E., Moene K.O. (2013). Why do small open economies

have such small wage differentials? Nordic Economic Policy Re-view – Norden, No 1/2013, s. 139–169.

Barth E., Moene K.O. (2015). When Institutions Reciprocate: Turning European Social Models Around, w: J.E. Dølvik, A. Mar-tin (eds.), European Social Models from Crisis to Crisis. Employ-ment and Inequality in the Era of Monetary Integration. Oxford University Press.

Barth E., Moene K.O., Willumsen F. (2014). The Scandinavian model – An interpretation. Journal of Public Economics, Vol. 117, September 2014, s. 60–72.

Barth E., Moene K.O. (2016). The Equality Multiplier: How Wage Compression and Welfare Empowerment Interact. Journal of the European Economic Association, Vol. 14, No. 5, s. 1001–1037.

Dølvik J.E., Fløtten T., Hippe J.M., Jordfald B. (2015). The Nor-dic model towards 2030, A new chapter? FAFO 2015, Oslo.

Hall P.A., Soskice D.W. (2001). Varieties of capitalism: the in-stitutional foundations of comparative advantage. Oxford Univer-sity Press.

Jarosz M. (ed.) (2011). Polacy we wspólnej Europie. Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa

Jarosz M., Kozak M. (2015). Eksplozja nierówności? Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa.

Milanovic B. (2016). Global Inequality: A New Approach for the Age of Globalization. Harvard University Press.

Moene K.O. (2016). The welfare state boosts capitalism, http://www.sv.uio.no/esop/english/research/news-and-events/news/2016/the-welfare-state-boosts-capitalism.html.

Piketty T. (2014). Capital in the twenty-first century. Belknap Press, Cambridge-Mass.

Rodrik D. (2015). Economics Rules: The Rights and Wrongs of The Dismal Science. New York: W.W. Norton.

Tabellini G. (2010). Culture and Institutions: economic develop-

ment in the regions of Europe, Journal of the European Economic Association, czerwiec.

Tomczak D. (2015). Gender in economics, w: E. Okoń-Horo-dyńska, A. Zachorowska-Mazurkiewicz (eds.), Statistical profiles of women’s and men’s status in the economy and society. Jagiello-nian University Press, s. 29–45.

Tomczak D (2012). Channels to innovations in regions – can equality policy help? Zeszyty Naukowe WSEI Ekonomia 2012, Vol. 4, s. 99–119.

Økonomiske analyser 1/2017, SSB, Mars 2017, s.87 (Raport Centralnego Urzędu Statystycznego)

Danuta A. TomczakØstfold University [email protected]


I. WprowadzenieInnowacje postrzegane są jako ekwiwalent cze-

goś nowego lub zmodyfikowanego (OECD 2005). Jak zauważają Alsos et al. (2013), innowacje są co-raz częściej postrzegane jako środki przyspieszenia wzrostu gospodarczego i w ten sposób zwiększenia dobrobytu narodów. Hunt et al. (2013) stwierdzają, że innowacje są nośnikiem wzrostu gospodarczego i kluczem do przyszłej pomyślności. Wzrost będzie z kolei najwyższy, jeśli wykorzystane zostaną zdol-ności do innowacji całego społeczeństwa.

Poniższy artykuł podsumowuje badania prowa-dzone przez zespół Uniwersytetu Jagiellońskiego w ramach projektu „InnoGend”, które skupiały się na zdolnościach do innowacji kobiet i mężczyzn. Bada-nia przeprowadzone zostały w trzech turach i dopro-wadziły do ostatecznego wyniku w postaci modelu opisującego opinie kobiet i mężczyzn na temat zna-czenia cech osobowych, zdolności, umiejętności, ról i postaw w procesie innowacji. Celem badania było wskazanie podobieństw i różnic tych charakterystyk w opiniach członków personelu zaangażowanego w badania i rozwój w przedsiębiorstwach innowa-cyjnych. Zrozumienie specyfiki uczestnictwa kobiet i mężczyzn w procesie innowacji może być pomocne w próbie włączenia przedstawicieli obu płci do tego procesu, co z kolei powinno przełożyć się na wzrost gospodarczy.

II. Kobiety i mężczyźni a proces innowacji – przegląd literatury

W klasycznej definicji Schumpetera (1934) inno-wacje definiowane są jako nowe połączenia czyn-ników produkcji, takich jak wytworzenie nowych produktów, wprowadzanie nowych procesów, otwie-ranie nowych rynków zbytu, dostęp do nowych źró-deł surowców i półfabrykatów, wprowadzenie nowej organizacji przemysłu. Dlatego też innowacje są niezwykle zróżnicowane i mogą przybierać formy: produktu, usługi, procesu, pozycji, propozycji stra-tegicznej, politycznej czy retorycznej (Fogelberg, Eriksson 2014, s. 165). Jednak, jak twierdzą Amabile et al. (1996, s. 1154), wszystkie innowacje zaczynają się od kreatywnych pomysłów, a sukces we wprowa-dzaniu w życie nowych programów, produktów czy usług zależy od dobrych pomysłów. Według nich (s. 1155) kreatywność jest produkcją nowych i uży-tecznych pomysłów w każdej dziedzinie, a innowa-cja jest pomyślnym wprowadzeniem kreatywnych pomysłów do organizacji. Niemniej innowacji nie można ograniczać wyłącznie do rozważań wokół kreatywności, gdyż nowe pomysły są jedynie pierw-szym krokiem na drodze do tworzenia udanych inno-wacji (Foss et al. 2013, s. 306).

Innowacje zyskują coraz większą uwagę wśród badaczy. Głównym punktem zainteresowania badań prowadzonych przez zespół Uniwersytetu Jagielloń-

Kobiety i mężczyźni w procesie innowacji – wyniki badań

Ewa Okoń-Horodyńska, Tomasz Sierotowicz, Anna Zachorowska-Mazurkiewicz

INN

OG

END

PROJECT: W

YNIK

I BAD

AŃ


skiego jest wpływ różnorodności na innowacje. Wcze-śniejsze badania wskazują (Østergaard et al. 2011, s. 500), że istnieje pozytywna korelacja pomiędzy różnorodnością personelu badawczo-rozwojowego a zdolnościami do innowacji. Różnorodność pracow-ników stwarza szerszą podstawę poszukiwań i w ten sposób wpływa na kreatywność załogi i otwartość na nowe pomysły. Różnorodność podnosi bazę wie-dzy firmy poprzez zwiększenie interakcji pomiędzy różnymi typami kompetencji i wiedzy. W ten sposób różnorodność pracowników ma pozytywny wpływ na innowacje. W naszych badaniach skupiamy się jedy-nie na jednym wymiarze różnorodności – płci.

Uwzględnianie płci w badaniach nie jest prostym zabiegiem. Wymaga bowiem głębokiej transformacji planów badań, jak również pojęć, które są w tych pla-nach zawarte. Jest to być może jednym z powodów, dla których badania na temat innowacji i płci nie są zbyt liczne. Na ten brak badań wskazują Carrasco (2014, s. 411) oraz Alsos et al. (2013, s. 237). Alsos et al. (2013) zauważają, że gdy ludzie nie są widoczni w dyskursie na dany temat (a tak się dzieje w przy-padku dyskusji o innowacjach), ich cechy charaktery-styczne, takie jak płeć, pozostają niezauważone. Gdy dyskusja toczy się na temat procesów, organizacji i systemów, wykrycie wpływu płci na innowacje sta-nowi wyzwanie.

Istnieją jednak nieliczne przykłady takich badań. Najczęściej badania i raporty poświęcone były pro-blemowi niedostatecznej reprezentacji kobiet w nauce

w sektorze przedsiębiorstw (Hunt et al. 2013). Wy-niki międzynarodowych, empirycznych studiów po-równawczych wskazują, że ogólnie istnieje widoczna tendencja statystyczna mniejszego zaangażowania kobiet w tworzenie wiedzy naukowej (Larivière et al. 2013) i przemysłowej (Bunker-Whittington, Smith--Doerr 2005; Frietsch et al. 2009). Podczas gdy ko-biety stanowią ponad 35% wszystkich badaczy na uczelniach wyższych i w sektorze publicznym więk-szości krajów europejskich, nie jest tak w sektorze przedsiębiorstw. Procent kobiet w personelu badaw-czym wynosi tam mniej niż 25% w większości kra-jów (European Commission 2001). Hunt et al. (2013) badali reprezentację kobiet wśród osób posiadających prawa do patentów. Doszli oni do wniosku, że wiel-kość luki międzypłciowej w patentach zwraca uwagę na problem nierówności i niewystarczającego wyko-rzystania zdolności innowacyjnej kobiet (s. 831).

Czy istnienie tej luki ma znaczenie? Østergaard et al. (2011) wykazali, że prawdopodobieństwo wpro-wadzenia innowacji jest większe w organizacjach, w których grupy mniejszościowe posiadają masę kry-tyczną mogącą się przyczynić do procesu innowacji. W ten sposób w organizacji z przeważającą liczbą mężczyzn kobiety mogą wprowadzić zmianę jako-ściową w relacji między generowaniem pomysłów a ich implementacją, ponieważ pracownice muszą pokonać więcej przeszkód (Foss et al. 2013, s. 301). Badania pokazują, że kreatywność wymaga zarówno elementów męskich, jak i kobiecych (Jönsson, Carls-son 2000, za Foss et al. 2013, s. 304). Niepowodzenie we włączaniu kobiet do nauki i badań może być okre-ślane jako nieakceptowalna strata zasobów ludzkich (Abels 2012, s. 187). Te wcześniej przeprowadzone badania wskazują na konieczność przyjrzenia się spo-sobom dywersyfikacji personelu badawczego, aby włączyć do niego grupy niedostatecznie reprezento-wane, w tym przypadku kobiety.

Alsos et al. (2013, s. 239–240) przeprowadziły in-teresujące badania mające na celu znalezienie arty-kułów w czasopismach naukowych z bazy Scopus, które poświęcone były płci i innowacjom. Udało im się odnaleźć 106 994 artykuły, które zawierały sło-wo „innowacja” w tytule, abstrakcie lub jako słowo kluczowe, lecz gdy połączyły to pojęcie ze słowem „płeć”, liczba artykułów, które pasowały do kryte-riów wyszukiwania, zmniejszyła się do 615, a w żad-nym czasopiśmie nie znaleziono więcej niż czterech artykułów na ten temat. Liczba artykułów, w których pojawia się kombinacja słów „innowacje” i „kobie-

Zrozumienie specyfiki uczestnict-wa kobiet i mężczyzn w procesie innowacji może być pomocne w próbie włączenia przedstawicieli obu płci do tego procesu, co z kolei powinno przełożyć się na wzrost gospodarczy.

»

»


ty”, wynosi 1306, jednak należy tu zwrócić uwagę, że znaczna część tych artykułów dotyczyła takich dys-cyplin naukowych, jak medycyna, pielęgniarstwo czy psychologia. Następnie skupiły się one na literaturze ekonomicznej. Odkryły, że w tej dyscyplinie najczę-ściej badania dotyczyły metod jakościowych wyko-rzystywanych w obszarze nauki i innowacji.

Inne badania przeprowadzili Foss et al. (2013), wykorzystując płeć jako zmienną w procesie innowa-cji. Wykazali oni, że kobiety są, podobnie jak męż-czyźni, innowacyjne na etapie generowania nowych

inicjatyw, jednak ich pomysły nie są równie często wykorzystywane w organizacji. Rola kobiet w proce-sie innowacji często nie jest postrzegana jako część procesu, nawet jeśli są kluczowym połączeniem w tym procesie (Ranga, Etzkowitz 2010, s. 3). Co-oper (2012) wyjaśnia, że kobiety nie są postrzegane jako innowatorki, a w konsekwencji nikt nie słucha ich pomysłów lub ich pomysły są postrzegane jako gorsze od męskich i dlatego nie są przekazywane do kolejnego etapu procesu innowacji. Alsos et al. (2013, s. 244) dochodzą do wniosku, że to nie kobiety nie mają wystarczających zdolności do innowacji, ale praktyki w organizacji warunkują i utrudniają inno-wacyjne zachowania kobiet.

III. Zaangażowanie kobiet i mężczyzn w proces innowacji – wyniki badań

Przeprowadzony przegląd literatury wskazał na konkretne problemy i braki w badanym obszarze. Po pierwsze, pojawia się luka międzypłciowa w zakre-sie rejestracji patentów – jednej z najprostszych do weryfikacji form innowacji. Po drugie, udział kobiet w procesie innowacji jest hamowany, co może su-gerować różnicę między kobietami i mężczyznami, którą warto wykazać. Wreszcie, po trzecie, jako że zwiększenie udziału kobiet w procesie innowacji jest istotne dla wzrostu gospodarczego, warto się zasta-nowić, jakie działania mogą wpłynąć na zmianę tych

Uczestnicy konferencji naukowej nt. projektu „InnoGend”, która odbyła się w lipcu 2016 r. na Uniwersytecie Jagiellońskim.

»

»

(…) kobiety nie są postrzegane jako innowatorki, a w konsekwencji nikt nie słucha ich pomysłów lub są one postrzegane jako gorsze od pomysłów mężczyzn…

INN

OG

END

PROJECT: W

YNIK

I BAD

AŃ


proporcji. Tematy te zostały podjęte przez zespół ba-dawczy Uniwersytetu Jagiellońskiego.

IV. Niedostateczny udział kobiet w innowacjach1

Badania rozpoczęto od weryfikacji uczestnictwa kobiet w procesie innowacji. W tym celu wykorzysta-no dostępne dane patentowe. Mimo że informacja ta nie wyczerpuje wszystkich przejawów kreatywności i innowacyjności, to pozwala na wyciągnięcie wstęp-nych wniosków w tym zakresie. W badaniach wyko-rzystano pełny zbiór informacji patentowej – w trybie zgłoszenia europejskiego zawarty w bazie European Patent Office (EPO), pochodzący z Thomson Innova-tion firmy Thomson Reuters z okresu 1999–2013.

Na początku dokonano wyboru dwóch grup krajów przodujących pod względem liczby twórców kobiet i mężczyzn z 19 krajów UE oraz spośród grupy dzie-więciu krajów postkomunistycznych, które są człon-kami Unii: Bułgarii, Czech, Estonii, Litwy, Łotwy, Polski, Rumunii, Słowacji oraz Węgier. Ten etap prac badawczych obejmował więc wszystkie kraje UE. Podział ten wynikał z faktu, że aktywność patentowa dziewięciu krajów postkomunistycznych mierzona całkowitą liczbą patentów przyznanych przez EPO w całym okresie badawczym wynosiła 0,78%, na-tomiast pozostałą część 99,22% uzyskało 19 krajów

unijnych. Zidentyfikowane grupy państw objęto pra-cami badawczymi w kolejnych etapach.

W wyniku przeprowadzonych badań w grupie przodujących pod względem aktywności patentowej krajów UW wyszczególniono Niemcy, Francję, Wiel-ką Brytanię, Włochy, Szwecję, Holandię, Finlandię, Austrię, Danię oraz Hiszpanię. Natomiast w grupie czołowych krajów postkomunistycznych należących do Unii wskazano Polskę, Czechy oraz Węgry. Na podstawie przeprowadzonych obliczeń stwierdzono, że we wszystkich czołowych państwach w całym okresie badawczym wzrastała liczba kobiet będących twórcami własności przemysłowej w sektorze przed-siębiorstw. Uzyskane wyniki wskazują, że w Au-strii, Danii, Niemczech, we Włoszech, w Hiszpanii, Szwecji oraz Wielkiej Brytanii odnotowano większą dynamikę wzrostu liczby kobiet będących twórcami własności przemysłowej od dynamiki wzrostu liczby kobiet należących do personelu B+R oraz badaczy. Wyniki obliczeń wskazują też, że w Hiszpanii, Danii oraz Szwecji odnotowano większą dynamikę wzro-stu liczby mężczyzn zaangażowanych we współpra-cę w twórczej aktywności patentowej od dynamiki wzrostu liczby mężczyzn należących do personelu B+R oraz badaczy w sektorze przedsiębiorstw.

Na podstawie uzyskanych wyników oraz doko-nanych porównań stwierdzono, że we wszystkich przodujących krajach postkomunistycznych wystę-puje znacząco większa dynamika wzrostu liczby mężczyzn od liczby kobiet będących twórcami wła-sności przemysłowej w całym okresie badawczym. Odmienną sytuację odnotowano w państwach, gdzie liczba kobiet wzrastała szybciej od liczby mężczyzn będących twórcami własności przemysłowej. Uzy-skane wyniki wskazują, że w Polsce oraz Czechach odnotowano spadek udziału kobiet w stosunku do mężczyzn będących twórcami własności przemysło-wej w sektorze przedsiębiorstw. Sytuację odwrotną odnotowano w czołowych krajach UE, gdzie udział ten wzrastał we wszystkich państwach w całym okre-sie badawczym. Można zatem wnioskować, że w kra-jach postkomunistycznych, w porównaniu do czoło-wych krajów UE, występuje ograniczona rola kobiet w biznesie. Ograniczenie to przejawia się w zmniej-szającej się roli kobiet twórców własności przemy-słowej w sektorze przedsiębiorstw.

1 Na podstawie Okoń-Horodyńska (2015) oraz Zachorowska-Mazurkiewicz, Sierotowicz (2016).

»

»

(…) zwiększenie udziału kobiet w proce-sie innowacji jest istotne dla wzrostu gospodarczego, warto się zastanowić, jakie działania mogą wpłynąć na zmianę tych proporcji.


V. Opracowanie genomu innowacjiWyniki opracowania dały impuls to przeprowa-

dzenia głębszych badań dotyczących relacji pomię-dzy kobietami i mężczyznami a procesem innowacji. Głównym celem, jaki stawia się w procesie badaw-czym jest zidentyfikowanie obszarów wspólnych i różnic pomiędzy udziałem kobiet i mężczyzn w pro-cesie rozwoju innowacji, ich uwarunkowań, które mogą wyzwalać bądź hamować współpracę (luki) w aktywności innowacyjnej. Udział kobiet, ich wie-lowymiarowa kreatywność często jest bowiem niedo-strzegana i niezmierzona. Do badań przyjęto koncep-cję genomu innowacji jako procesu ich powstawania. Jego wyjątkowość polega na umocnieniu się kryte-rium kreatywności, wielowymiarowości, koniecz-ności współpracy i równowagi, a także uchwyceniu przechodzenia od innowacji zamkniętej do otwartej, co zdecydowało o jego przydatności w tym sensie, iż stanowić on może mapę obszarów badawczych2.

Genom innowacji jest zbudowany z pięciu pól sta-nowiących obszary systemu innowacji, takich jak:n środowisko pracy,n cechy osobowe,n zdolności, umiejętności, kompetencje,n postawy i wartości,n role i zachowania.Dodatkowo cały genom umieszczony jest w środo-

wisku instytucjonalnym.Na potrzeby budowy zintegrowanego genomu

innowacji (w środku rys. 1 umieszczono MZGIO – model zintegrowanego genomu innowacji otwartej) przejęto następujące etapy procesu innowacji:

Etap 1 – generowanie pomysłów, oznacza wszelkie cechy, postawy i działania, które sprzyjają tworzeniu pomysłów.

Etap 2 – gromadzenie pomysłów i ich ochrona, oznacza działania podejmowane w celu formalnego opisu pomysłów, a następnie ich grupowania według przyjętego podziału (np. dziedzin nauki i techniki) w przeznaczonej do tego bazie danych oraz zarządza-nia nimi w przyszłości, jak również formalny i niefor-malny transfer wiedzy.

Etap 3 – wybór najlepszych pomysłów przezna-czonych do realizacji w formalnym procesie inno-wacji zgodnie z priorytetami wynikającymi ze stra-

tegii dotyczącej przedsiębiorstwa, regionu lub kraju. Uwzględnia się tu procesy: ewaluacji pomysłów, badania foresight oraz rynkowe, zarządzanie wła-snością intelektualną, ochronę prawną, konieczność współpracy, a także różnorodność funkcji kobiet i mężczyzn w procesie selekcji.

Etap 4 – rozwój pomysłów, odnosi się do wszel-kich badań (zarówno podstawowych, jak i stosowa-nych) niezbędnych do zrealizowania (przetworzenia) pomysłu w innowację, wszelkie prace rozwojowe, transfer wiedzy i technologii, współpracę oraz konku-rencję oraz określenie kosztów powyższych działań.

Etap 5 – wdrożenie i dyfuzja innowacji. Jest to etap rozpoczynający się tuż przed pierwszym wdrożeniem innowacji na rynkach zgodnie z opracowaną strategią dyfuzji innowacji. Oznacza on zatem realizację tej strategii, promocję i reklamę oraz zmianę (poprawę) jakości życia w obszarze społecznym, ekonomicznym, technologicznym, innym, a także dalszą współpracę.

Na każdym etapie procesu innowacji, choć w róż-nym stopniu, są zaangażowani zarówno kobiety, jak i mężczyźni. Wykonują różne prace, mają różne in-spiracje, korzystając z własnych umiejętności i do-

2 Pierwotny genom został zweryfikowany w badaniach pilotażowych, które przeprowadzono w pierwszej połowie 2015 r. i uzyskano 104 ankiety. 83% z nich pochodziło z przedsiębiorstw, a reszta z instytutów badawczych. Wszyscy respondenci byli pracownikami ze-społów badawczo-rozwojowych i przeważali wśród nich mężczyźni (56%). Większość respondentów posiadała wykształcenie wyż-sze, zarówno mężczyźni, jak i kobiety. Przeprowadzone badania wykazały pewne zbieżności, ale również różnice wyrażane w opi-niach kobiet i mężczyzn na temat znaczenia poszczególnych elementów uwzględnionych w genomie. Na tej podstawie dopracowany ostateczny kształt modelu wykorzystanego w zasadniczej części badań. Więcej na ten temat zob. Okoń-Horodyńska et al. (2016).

Cechy osobowe:n Intuicjan Spostrzegawczośćn skłonność do podejmowania

ryzykan Niekonwencjonalny sposób

myślenia i działanian Podporządkowanie się regułom

Środowisko pracy:n Współpracan Konsekwencjan Motywacjan Obciążenie pracąn Autonomia pracy

Role i zachowania:n „Siewca idei”n Przywódca zespołun Negocjatorn Kontrolern Reprezentant

Postawy i wartości:n Koncentracja na ludziachn Koncentracja na zadaniachn Interesownośćn Aspiracjen Zaufanie

KONTEKST INSTYTUCJONALNY

Zdolności, umiejętności, kompetencje:n Zdolność perswazji,

argumentacjin Skuteczność podejmowania

decyzjin Zdobywania wiedzy, jej

przetwarzanie, wykorzystanien Uwzględnienie korzyści strat

społecznyvhn Pozyskiwanie środków

finansowych

Rys. 1. Koncepcyjne ramy modelu zintegrowanego genomu innowacji

INN

OG

END

PROJECT: W

YNIK

I BAD

AŃ


świadczenia, jak również pozyskując nową wiedzę i informacje z otoczenia. Istotnym problemem jest tu zbadanie i scharakteryzowanie uczestnictwa kobiet i mężczyzn na każdym z etapów procesu innowacji oraz ewentualne oszacowanie ich wkładu. Nie ule-ga wątpliwości, że uczestnictwo, charakteryzowane przez wielkości jakościowe, będzie nie tylko różne dla kobiet i mężczyzn, lecz także różne ze względu na rodzaj uczestnictwa oraz wymagania kolejnych etapów procesu innowacji.

VI. Zasadnicze badania3

Badaniem ankietowym objęto 1164 przedsiębior-stwa innowacyjne, które otrzymały pomoc publiczną w ramach programu POIG w zakresie działalności innowacyjnej. Byli to beneficjenci Programu Opera-cyjnego Innowacyjna Gospodarka 2007–2013, którzy otrzymali wsparcie w ramach działań: 1.4 (Wsparcie projektów celowych), 4.1 (Wsparcie wdrożeń wyni-ków prac B+R), 4.2 (Stymulowanie działalności B+R przedsiębiorstw oraz wsparcie w zakresie wzornictwa przemysłowego) oraz 5.4 (Zarządzanie własnością intelektualną). Badania ankietowe zostały przepro-wadzone wśród kobiet i mężczyzn zatrudnionych wtych przedsiębiorstwach i zaangażowanych w różne etapy procesu innowacji w okresie 15 października do 15 grudnia 2015 r. Badani pełnili różne role na różnych etapach procesu innowacji od członka zespo-łu do pozycji menedżerskich. Ankieta była rozprowa-dzana wśród mężczyzn i kobiet niezależnie, a stopa zwrotu sięgała 50%. Liczba respondentów wynosiła 562 osoby z podziałem na dwie niezależne grupy re-spondentów: kobiet n = 283 oraz mężczyzn n = 279. W grupie kobiet respondentów przedział wiekowy wynosił 18–64 lata (M=33, SD=7,7), a wykształcenie wyższe miało 86% respondentek. Natomiast w grupie mężczyzn respondentów przedział wiekowy wynosił 18–65 lat (M=36, SD=9), a wykształcenie wyższe miało 87% respondentów.

Wstępne koncepcyjne ramy modelu zawierają 25 zmiennych. Na początku badań dysponowano za-tem dużą liczbą zmiennych, co do których nie było wiadomo, ile z nich i w jakim stopniu opisuje badane zjawisko. Potrzebna więc była redukcja zmiennych do grupy tych, które opisują badane zjawisko w spo-sób istotny statystycznie. Ponieważ podjęte badania posiadają charakter pionierski, a obszar poddany ba-daniu był nieznany, dlatego nie była wiadoma liczba

zmiennych opisująca zjawisko w istotny statystycz-nie sposób. Istniała zarazem potrzeba przeprowadze-nia głębszej eksploracji zjawiska w celu uzyskania pogłębionej wiedzy oraz przedstawienia bardziej zna-czących wniosków. Eksploracyjny charakter badań wymagał również zbadania maksymalnego zakresu wariancji zmiennych, które opisują badane zjawisko w sposób istotny statystycznie.

W badaniach obrano więc ścieżkę poznania zja-wiska pierwotnego, dotychczas nieznanego. Jed-ną z uznanych metod statystycznych stosowanych w przedstawionych uwarunkowaniach badawczych jest analiza głównych składowych (ang. PCA – Prin-cipal Component Analysis), która pozwala na wskaza-nie zmiennych opisujących badane zjawisko poprzez wykorzystanie w najpełniejszy sposób wariancji tych zmiennych w określonym (zidentyfikowanym i obli-czonym) układzie przestrzennym ortogonalno-orto-normalnym. W ten sposób badane zjawisko zostało poddane eksploracji z uwzględnieniem maksymalnej zmienności (czyli wariancji) zmiennych je opisują-cych. Uzyskane w wyniku przeprowadzonych badań dane spełniają kryteria wymagane do zastosowania tej metody badawczej (Cattell 1978; MacCallum et al. 1999; Henson, Robert 2006; Hair et al. 2014).

Korzystając z metody PCA, zbudowano mode-le uczestnictwa w procesie innowacji kobiet i męż-

»

»

Podczas gdy kobiety stanowią ponad 35% wszystkich badaczy na uczelniach wyższych i w sektorze publicznym większości krajów europejskich, nie jest tak w sektorze przedsiębiorstw. Procent kobiet w personelu badawczym wynosi tam mniej niż 25% w większości krajów.

3 Więcej na ten temat zob. Wisła, Sierotowicz, Okoń-Horodyńska, Gurba (2016).


czyzn. Modele te opisują istotny statystycznie udział kobiet i mężczyzn poprzez zidentyfikowane, spośród 25 zmiennych, zmienne mierzalne opisujące istot-nie statystycznie badane zjawisko, którymi są cechy, postawy i zachowania. Są one zgrupowane w ukryte komponenty, reprezentujące zbiorcze cechy, postawy i zachowania. W obrębie każdego komponentu każda zmienna opisuje możliwie największą przestrzeń wa-riancji badanego zjawiska. Obliczona wartość ładun-ku każdej zmiennej w komponencie, jak również dla każdego komponentu, w przedziale od 0 do 1, wyraża poziom wyjaśniania opisywanego zjawisku przez tę zmienną oraz komponent.

Dla kobiet istotne statystycznie okazało się 18 z po-czątkowych 25 zmiennych, z kolei dla mężczyzn

– 17 z 25. Oba modele przedstawiono na rysunkach 2 i 3. Na rysunku 2, na którym zaprezentowano wy-niki dla kobiet, zmienne pogrupowane zostały w trzy komponenty, na rysunku 3 zaś, gdzie uwzględniono wyniki dla mężczyzn – w cztery. Dla kobiet nieistot-ne statystycznie okazały się: konkurencja, obciąże-nie pracą, niezależność w pracy, spostrzegawczość, podporządkowanie się regułom, zdolność perswazji oraz rola reprezentanta. Dla mężczyzn nieistotne statystycznie okazały się: współpraca, konkurencja, obciążenie pracą, spostrzegawczość, skłonność do ryzyka, podporządkowanie się regułom, uwzględnia-nie korzyści i strat oraz podobnie, jak w przypadku kobiet, rola reprezentanta. Na podstawie uzyskanych wyników utworzono trzy komponenty zmiennych

Rys. 2. Model uczestnictwa kobiet w procesie innowacji

INN

OG

END

PROJECT: W

YNIK

I BAD

AŃ


istotnych dla uczestnictwa kobiet w procesie innowa-cji, które wraz z przeciętnymi wartościami ładunku są następujące: profesjonalne postawy 0,645; role w ze-spole 0,699 oraz kreatywność 0,759. Pierwsza grupa, profesjonalne postawy, może być scharakteryzowa-na za pomocą dwóch podgrup zmiennych: (1) ze-wnętrzne podstawy wobec współpracowników oraz (2) cechy i postawy indywidualne. W grupie tej za najważniejsze uznać należy skoncentrowanie na lu-dziach i zaufanie. W kolejnej grupie, rolach w zespo-le, najważniejsza jest rola kontrolera, z kolei w grupie trzeciej – skłonność do ryzyka.

Rysunek 3 przedstawia wartości zmiennych w przypadku mężczyzn. Wyróżniono tu cztery gru-py: profesjonalne postawy 0,686; wartości i postawy 0,694; kreatywność 0,658 oraz role w zespole 0,656.

W przypadku modelu dla mężczyzn najistotniej-sza okazała się grupa wartości i postawy, a w niej z kolei za najważniejszą uznać należy, podobnie jak w przypadku kobiet, koncentrację na ludziach. W przypadku profesjonalnych postaw za najistot-niejszą uznać należy zdolność do perswazji. W ko-lejnych dwóch grupach znaczenie miały: w kre-atywności – niekonwencjonalne sposoby myślenia i działania, a w rolach w zespole – podobnie jak u kobiet – rola kontrolera.

W poniższej tabeli uwzględniono cechy i role wskazane przez kobiety i mężczyzn jako najważ-niejsze i najmniej ważne na poszczególnych etapach procesu innowacji.

Z powyższego zestawienia wyłania się dość przej-rzysty obraz podobieństw i różnic w opiniach ko-

Rys. 3. Model uczestnictwa mężczyzn w procesie innowacji


Tab. 1. Wartości indywidualnych ładunków zmiennych opisujących charakterystyki udziału kobiet i mężczyzn na poszczególnych etapach procesu innowacji

Etapy procesu innowacji Etap 1 Etap 2 Etap 3 Etap 4 Etap 5

Zmienna/Płeć K M K M K M K M K M„Siewca idei” 0,000 0,675 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000

Interesowność 0,919 0,000 0,000 0,000 0,810 0,000 0,000 0,000 0,607 0,000

Koncentracja na lud-ziach 0,754 0,827 0,837 0,808 0,000 0,917 0,716 0,887 0,849 0,731

Konkurencja 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000

Kontroler 0,000 0,000 0,000 0,000 0,722 0,000 0,850 0,878 0,812 0,817

Negocjator 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,877 0,757 0,000 0,781

Niekonwencjonalny sposób myślenia i działania

0,813 0,884 0,891 0,826 0,845 0,000 0,745 0,732 0,863 0,756

Obciążenie pracą 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000

Podporządkowanie się regułom 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000

Skłonność do podej-mowania ryzyka 0,853 0,000 0,000 0,000 0,833 0,000 0,856 0,735 0,904 0,804

Uwzględnianie korzyści i strat społecznych 0,695 0,000 0,625 0,849 0,719 0,423 0,673 0,594 0,891 0,563

biet i mężczyzn na temat znaczenia poszczególnych zmiennych na różnych etapach procesu innowacji. W przypadku podobieństw warto zwrócić uwagę, że zarówno kobiety, jak i mężczyźni za zupełnie nie-istotne uważają konkurencję, obciążenie pracą oraz podporządkowanie się regułom. Z kolei istotne są dla nich niekonwencjonalny sposób myślenia, choć na innym etapie procesu – mężczyźni przy generowaniu pomysłów, podczas gdy kobiety przy ich akumulacji i wyborze. Wysoko zarówno przez kobiety, jak i przez mężczyzn oceniana jest koncentracja na ludziach, choć tu znamienne wydaje się, że dla mężczyzn jest to najistotniejsza cecha przy wyborze pomysłów oraz jego rozwoju, podczas gdy kobiety uważają, że w tym pierwszym przypadku nie ma ona żadnego znaczenia. Ponadto kobiety uznają za istotną skłonność do po-dejmowania ryzyka, na wszystkich etapach poza aku-mulacją pomysłów, a mężczyźni za istotną tę cechę uważają jedynie przy dwóch ostatnich etapach pro-cesu innowacji.

Zaprezentowane modele wskazują, że uczestnic-two kobiet i mężczyzn w procesie innowacji jest zróżnicowane, choć posiada elementy wspólne. Ko-biety wnoszą do niego wyższe poziomy zaufania, skoncentrowania na ludziach, skłonności do ryzyka

czy zdolności do podejmowania decyzji. Mężczyźni, w porównaniu z kobietami, wnoszą znacznie wyższe poziomy koncentracji na kompetencjach, zadaniach oraz niekonwencjonalny sposób myślenia i działania.

VII. Otoczenie instytucjonalneNa ostatnim etapie badań zwrócono uwagę na

znaczenie rozwiązań instytucjonalnych. W ankiecie respondenci mogli podać po pięć rozwiązań, które według nich promują innowacyjność wśród kobiet i mężczyzn. W ankietach otrzymano 3832 odpowie-dzi, z których 1665 było unikalnych. Ze względu na tak znaczną liczbę odpowiedzi konieczne stały się ich klasyfikacja i grupowanie. Na podstawie proponowa-nego rozwiązania uszeregowano wszystkie odpowie-dzi w 15 grup, w których uwzględniono odpowiedzi podobne: (1) środowisko pracy, (2) cechy osobowe, (3) kompetencje, (4) postawy i wartości, (5) role i za-chowania, (6) polityka innowacji, (7) polityka podat-kowa, (8) polityka oświatowa, (9) działania publiczne promujące równość, (10) publiczna promocja kre-atywności, (11) inne polityki, (12) zewnętrzna współ-praca przedsiębiorstw, (13) płeć nie ma znaczenia, (14) brak gotowych rozwiązań oraz (15) brak opinii na ten temat. Do dalszej analizy wybrano osiem grup:

INN

OG

END

PROJECT: W

YNIK

I BAD

AŃ


sześć odnoszących się do otoczenia instytucjonalne-go (6–11) oraz dwie związane z przedsiębiorstwami (1 i 12). W grupach tych zawiera się 3361 odpowie-dzi, co stanowi 88% wszystkich odpowiedzi respon-dentów, jak również w grupach tych ujęto wszystkie 1466 unikalnych rozwiązań proponowanych przez respondentów. Te osiem grup zostało przeanalizowa-nych za pomocą analizy klastrów.

Przeprowadzona analiza pozwoliła na wyciągnię-cie następujących wniosków:n Ze wszystkich 1665 różnorodnych propozycji

wsparcia uczestnictwa kobiet i mężczyzn w procesie innowacji ponad połowa odnosiła się do otoczenia or-ganizacji (polityki, programy wsparcia, zmiany w re-gulacjach).n Środowisko pracy (atmosfera, relacje, postawy,

zachęty, nagrody) to najmocniejsza determinanta

sprawności i skuteczności procesu innowacji; 50,06% kobiet i 57,20% mężczyzn wskazywało na te uwarun-kowania. Drugie w kolejności są rozwiązania promu-jące i wspierające proces innowacji od zewnątrz – po-lityka innowacji i jej narzędzia. Symptomatyczne jest stawianie na tym samym poziomie polityki innowacji w połączeniu z działaniami promującymi równość płci. W obu przypadkach respondentów (oddzielnie kobiet i mężczyzn) kwestie te były tak samo wyraźnie podnoszone, z silniejszym jednak akcentem po stro-nie kobiet (34,25% kobiet i 25,65% mężczyzn).n Wśród przeanalizowanych rozwiązań za naj-

ważniejsze dla procesu innowacji uznano: środo-wisko pracy, a następnie wsparcie polityk w formie połączenia różnych instrumentów polityki innowacji i równościowej. Polityka podatkowa i zewnętrzna współpraca firm są postrzegane jako najmniej ważne w kontekście promocji działań innowacyjnych.n Środowisko pracy (atmosfera, relacje, postawy,

bodźce i nagrody) jest najsilniejszą determinantą pro-cesu innowacji – 50,06% kobiet i 57,20% mężczyzn wskazało właśnie na tę grupę rozwiązań. Według pań wśród kobiet działania innowacyjne wspierają rów-nież: szkolenia i warsztaty, elastyczne godziny pracy, nagrody i inne bodźce finansowe oraz awans w pracy. Z kolei mężczyźni wskazali, że dla kobiet istotne są: szkolenia i warsztaty, elastyczne godziny pracy, na-grody i lepsza atmosfera w pracy. W tej perspektywie widoczna jest potrzeba współpracy a zespole, a nie rywalizacji.

VIII. WnioskiPrzeprowadzone badania miały na celu wykaza-

nie zaangażowania kobiet i mężczyzn w proces in-nowacji i uwarunkowania tego zaangażowania. Jak wykazano na początkowym etapie badań, kobiety są w mniejszym stopniu zaangażowane w ten pro-ces niż mężczyźni, co objawia się mniejszą liczbą patentów zgłaszanych przez panie. Aby zrozumieć, dlaczego tak się dzieje, przeprowadzono badania ankietowe wśród personelu polskich innowacyjnych przedsiębiorstw, które miały wykazać podobieństwa i różnice znaczenia cech, zdolności, umiejętności i kompetencji istotnych w procesie innowacji w opi-niach kobiet i mężczyzn. Badania wykazały nie tylko podobieństwa (brak znaczenia konkurencji czy też istotność koncentracji na ludziach), lecz także róż-nice (skłonność do podejmowania ryzyka). Jako że zaangażowanie przedstawicieli obu płci jest istotne

(…) uczestnictwo kobiet i mężczyzn w procesie innowacji jest zróżnicowane, choć ma elementy wspólne. Kobiety wnoszą do niego wyższe poziomy zaufania, skoncentrowania na ludziach, skłonności do ryzyka czy zdolności do podejmowania decyzji. Mężczyźni, w porównaniu z kobietami, wnoszą znacznie wyższe poziomy koncentracji na kompetencjach, zadaniach oraz niekonwencjonalny sposób myślenia i działania.

»

»


z punktu widzenia znaczenia innowacji dla wzrostu gospodarczego, wykazano również, że w celu zaanga-żowania zarówno kobiet, jak i mężczyzn w tworzenie innowacji należy wykorzystać określony, niekoniecz-nie uniwersalny (w rozumieniu taki sam dla kobiet i mężczyzn) zestaw instrumentów instytucjonalnych.

Literatura:Abels G. (2012). Research by, for and about Women: Gendering

Science and Research Policy, w: G. Abels, J.M. Mushaben (eds.), Gendering European Union. New Approaches to Old Democratic Deficits. Basingstoke: Palgrave Macmillan, s. 187–207.

Alsos G.A., Ljunggren E., Hytti U. (2013). Gender and innova-tion: state of the art and a research agenda. International Journal of Gender and Entrepreneurship, Vol. 5, No. 3, s. 236–256.

Amabile T.M., Conti R., Coon H., Lazenby J., Herron M. (1996). Assessing the Work Environment for Creativity. Academy of Mana-gement Journal, Vol. 39, No. 5, s. 1154–1184.

Bunker Whittington K., Smith-Doerr L. (2005). Gender and commercial science – Women´s patenting in the life sciences, Jour-nal of Technology Transfer, Vol. 30, No. 4, s. 355–370.

Cattell R. B. (1978). The Scientific Use of Factor Analysis. New York: Plenum.

Carrasco I. (2014). Gender gap in innovation: an institutionalist explanation. Management Decision, Vol. 52, No. 2, s. 410–424.

Cooper R. (2012). The gender gap in union leadership in Au-stralia: a qualitative study. Journal of Industrial Relations, Vol. 54, No. 2, s. 131–146.

European Commission (2001). Regular Reports from the Com-mission on Hungary’s Progress towards Accession. http://ec.euro-pa.eu/enlargement/archives/key_documents/reports_2001_en.htm (dostęp 2014).

Fogelberg Eriksson A. (2014). A gender perspective as a trigger and facilitator of innovation. International Journal of Gender and Entrepreneurship, Vol. 6, No. 2, s. 163–180.

Foss L., Woll K., Moilanen M. (2013). Creativity and imple-mentations of new ideas: do organizational structure, work envi-ronment and gender matter? International Journal of Gender and Entrepreneurship, Vol. 5, No. 3, s. 298–322.

Frietsch R., Haller I., Funken-Vrohlings M., Grupp H. (2009). Gender-specific patterns in patenting and publishing. Research Po-licy, Vol. 38, s. 590–599.

Hair J.F. Jr., Black W.C., Babin B.J., Anderson R.E. (2014). Mul-tivariate Data Analysis. Harlow: Pearson.

Henson R.K., Roberts J.K. (2006), Use of exploratory factor analysis in published research: Common errors and some comment on improved practice. Educational and Psychological Measure-ment. Vol. 66., s. 393–416.

Hunt J., G.J.-P., Herman H., Munroe D.J. (2013). Why are wo-men underrepresented amongst patentees? Research Policy, Vol. 42, s. 831–843.

Jönsson P. and Carlsson I. (2000). Androgyny and creativity: a study of the relationships between a balanced sex-role and creative function. Scandinavian Journal of Psychology, Vol. 41, s. 269–274.

Larivière V., Ni Ch., Gingras Y., Cronin B., Sugimoto C.R. (2013). Bibliometrics: Global gender disparities in science. Natu-re, Vol. 504, s. 211–213.

OECD (2005). Oslo Manual: Guidelines for Collecting and In-terpreting Innovation Data. OECD, Paris.

Okoń-Horodyńska E., Zachorowska-Mazurkiewicz A., Siero-towicz T., Wisła R. (2015). Gender in the creation of intellectual property of the selected European Union countries. Economics and Sociology, Vol. 8, No. 2, s. 11–25.

Okoń-Horodyńska E., Zachorowska-Mazurkiewicz A., Sieroto-wicz T., Wisła R. (2016) Gender, Innovative Capacity, and the Pro-cess of Innovation: A Case of Poland. Economics and Sociology, Vol. 9, No. 1, s. 252–263.

MacCallum R.C., Widaman K.F., Zhang S., Hong S. (1999), Sample size in factor analysis. Psychological Methods, Vol. 4. No 1, s. 84–99.

Østergaard C.R., Timmermans B., Kristinsson K. (2011). Does a different view create something new? The effect of employee di-versity on innovation. Research Policy, Vol. 40, No. 3, s. 500–510.

Ranga M., Etzkowitz H. (2010). Athena in the World of Tech-ne: The Gender Dimension of Technology, Innovation and Entre-preneurship. Journal of Technology, Management & Innovation, Vol. 5, no. 1, s. 1–12.

Schumpeter J.A. (1934). The theory of economic development. Oxford University Press, New York.

Wisła R., Sierotowicz T., Okoń-Horodyńska E., Gurba K. (2016), Wybrane instytucjonalne i społeczne uwarunkowania roz-woju innowacji w przedsiębiorstwach. Wydawnictwo Uniwersyte-tu Jagiellońskiego, Kraków.

Zachorowska-Mazurkiewicz A., Sierotowicz T. (2016), Women, Men and Creativity in Business Sector – Comparative Studies of Leading EU and ECE Countries. Journal of Research in Busi-ness, Economics and Management (JRBEM), Vol. 5, No. 3, luty, s. 609–624.

INN

OG

END

PROJECT: W

YNIK

I BAD

AŃ

Tomasz SierotowiczInstytut Ekonomii, Finansów i Zarządzania, Uniwersytet Jagielloński

Anna Zachorowska-MazurkiewiczInstytut Ekonomii, Finansów i ZarządzaniaUniwersytet Jagielloński [email protected]

Ewa Okoń-HorodyńskaInstytut Ekonomii, Finansów i ZarządzaniaUniwersytet Jagielloński


Podsumowanie projektu „InnoGend” – panel dyskusyjny

Przedsiębiorczość i innowacyjność kobiet i męż-czyzn” to tytuł debaty naukowej zorganizowanej przez Polskie Towarzystwo Ekonomiczne w ramach projektu badawczego „InnoGend”, realizowanego ze środków Programu Polsko-Norweskiej Współpracy Badawczej. Spotkanie odbyło się w poniedziałek 24 października 2016 r. w siedzibie PTE w Warszawie.

W panelu udział wzięli: dr hab. Agnieszka Do-mańska, Szkoła Główna Handlowa (moderator), prof. dr hab. Ewa Okoń-Horodyńska, Uniwersytet

Jagielloński, dr hab. Anna Zachorowska-Mazur-kiewicz, Uniwersytet Jagielloński, dr Rafał Wisła, Uniwersytet Jagielloński, prof. Danuta Tomczak, Østfold University College (Norwegia), oraz prof. dr hab. Barbara Liberda, Uniwersytet Warszawski.

Poniżej przytaczamy fragmenty wypowiedzi uczestników panelu. Pełny zapis stenograficzny dyskusji oraz fotorelacja i inne materiały dostępne są pod adresem http://www.pte.pl/243_konferen-cje_cd.html

Uczestnicy debaty w siedzibie PTE w Warszawie: (od lewej) Barbara Liberda, Danuta Tomczak, Anna Zachorowska-Mazurkiewicz, Ewa Okoń-Horodyńska, Rafał Wisła,


Prof. dr hab. Ewa Okoń-Horodyńska: Proces innowacji, podobnie jak inne procesy (np.

badawcze, edukacyjne, wytwórcze), nie może być traktowany jako neutralny względem płci, a tak wła-śnie dzieje się w praktyce, z czego wynika wiele nieporozumień. Jeśli chodzi o samo podejście „In-noGend” wprowadzone w naszych badaniach, naj-ogólniej jest to koncepcja, która wiąże w określonych sytuacjach rolę kobiet i mężczyzn z kreatywnością, aktywnością innowacyjną, innowacyjnością. W pro-jekcie poszukiwaliśmy specyficznych cech kobiet i mężczyzn, które mają zdecydowany wpływ na osta-teczne rezultaty i korzyści w procesie innowacji, wy-selekcjonowaliśmy i zbadaliśmy te cechy. Hipotezy wprowadzające do badań sformułowano następująco:

1) różnorodność wynikająca z płci nie jest dostatecz-nie zbadana i wykorzystana w kontekście aktywności innowacyjnej, a więc i innowacyjności;

2) niedostatecznie wykorzystanie znaczenia płci w procesie innowacji ogranicza postęp społeczno-go-spodarczy, a w tym kontekście utrudnia też zapew-nienie równości płci, postulowane przecież jako wy-znacznik postępu społecznego – powodując swoiste zaklęte koło niemożności;

3) zastosowanie koncepcji płci jako swoistego wy-znacznika postępu w polityce społecznej i gospodarczej, ale również w polityce innowacji, jest krokiem w kierun-ku rozwoju innowacyjnej gospodarki.

Wśród wielu pytań badawczych na czoło wysu-wały się następujące: Czy profile kobiet i mężczyzn w procesie innowacji można opisać poprzez specy-ficzne cechy, zachowania, umiejętności, role? I ina-czej: Czy specyficzne cechy, zachowania, koncepcje, kompetencje, umiejętności i role są różne dla kobiet i mężczyzn w procesie innowacji? Czy unikalne ce-

chy, umiejętności, kompetencje kobiet i mężczyzn w procesie innowacji mogą zapewnić nadzwyczajne korzyści i stać się nowym źródłem postępu? Poszu-kiwania te są o tyle istotne, że, jak wiadomo, polska gospodarka należy do tych o niskim poziomie inno-wacyjności, a więc wykazanie każdego nieznanego dotąd dodatkowego źródła wzrostu innowacyjności Polski uważać należy za sukces.

Dr hab. Anna Zachorowska-Mazurkiewicz: Interesowało nas powiązanie pomiędzy innowacja-

mi a płcią, między innowacjami a kobietami i męż-czyznami. (...) Nie są to kategorie często ze sobą łączone, niemniej niektóre badania były poświęcone temu właśnie powiązaniu (…). Wynika z nich, że istnieje na pewno pozytywna korelacja pomiędzy różnorodnością personelu badawczo-rozwojowego a zdolnością do innowacji, w której chodzi o pewną masę krytyczną, pozwalającą wprowadzić nowe po-mysły do takiego bardziej urozmaiconego zespołu. Jeżeli chodzi o samą kategorię płci, badania prowa-dzone przez nasz zespół pokazują, że kreatywność wymaga zarówno elementów męskich, jak i żeńskich, jednak praktyki w organizacjach bardzo często wa-runkują i utrudniają innowacyjne zachowania kobiet.

Dr Rafał Wisła: Obserwujemy stały wzrost udziału kobiet badaczy

zatrudnionych w sektorze przedsiębiorstw w stosun-ku do wszystkich badaczy we wszystkich sektorach instytucjonalnych niemalże we wszystkich krajach objętych analizą; wyjątkiem jest Finlandia. Podkre-ślenia wymaga wysoka dynamika wzrostu udziału kobiet w zespołach B+R sektora przedsiębiorstw pod-miotów hiszpańskich oraz duńskich. W regionie Eu-ropy Środkowo-Wschodniej wyróżniają się Węgry.

Goście debaty w siedzibie PTE w Warszawie

INN

OG

END

PROJECT: PA

NEL D

YSKU

SYJNY


Wyniki naszych empirycznych międzynarodowych studiów porównawczych wykazują wyraźną prawi-dłowość mniejszego zaangażowania kobiet w kreacji – wiedzy naukowej – oraz wiedzy technicznej.

Do naszych ważnych ustaleń należy również to, iż statystyka publiczna, dostępne repozytoria danych: Banku Światowego, Eurostatu itp. bardzo słabo pre-zentują kategorię płci w kontekście procesu innowa-cji. W praktyce statystyki publicznej w badaniach nad innowacyjnością oraz w zaleceniach metodycznych OECD zaś sama kategoria gender redukowana jest w rzeczywistości do kategorii płci. Z pewną niedo-skonałą pomocą w tym przypadku przychodzi analiza danych bibliometrycznych oraz patentowych.

Prof. Danuta Tomczak: W Norwegii tak kobiety, jak i mężczyźni pracują

do 67. roku życia, ale w tej chwili można pracować nawet do chwili ukończenia 72 lat. Więc okres pra-cy się wydłuża i co ciekawe, istnieje presja nie na to, żeby obniżać wiek emerytalny, ale żeby okres aktyw-ności zawodowej przedłużać! Wielu zatrudnionych chce pracować dłużej, a nie krócej, tak że w Norwegii zatrudnienie mierzone w przedziale wieku 15–67 lat wynosi powyżej 80% dla mężczyzn i 78% dla kobiet. (…)

Co daje taką wysoką stopę zatrudnienia kobiet i mężczyzn? Wysokie zarobki są motywacją do pra-cy, istotna jest też polityka równości szans, a nawet, moim zdaniem, równość szans ma znaczenie pierw-szorzędne, ważna jest edukacja, która jest bezpłatna w Norwegii na wszystkich poziomach kształcenia, łącznie z wykształceniem wyższym, stypendiami itd. Ponadto znaczenie ma obecność kobiet w po-lityce, która jest znacznie wyższa w Norwegii niż w Polsce. Oczywiście również polityka rodzinna ma ogromne znaczenie dla równych szans kobiet i mężczyzn – urlop macierzyński w Norwegii musi być obowiązkowo podzielony między matkę i ojca.

Mamy przedszkola, w których są wolne miejsca, bo ich zapewnienie to obowiązek gminy. Żłobków nie ma, ale przedszkola przyjmują dzieci od pierwszego do szóstego roku życia. Jeśli ktoś chce pracować, to nie musi się martwić, co zrobić z dziećmi. No i jest zaufanie społeczne, które daje po prostu większe za-dowolenie z pracy.

Prof. dr hab. Barbara Liberda: Okazuje się, że poczynając mniej więcej od 30.

roku życia, kobiety na najwyższych stanowiskach, najbardziej wykształcone, nagle zaczynają dochodo-wo tracić w stosunku do mężczyzn i ta różnica pomię-dzy płciami wzrasta od 7 punktów procentowych do 20 i zostaje już do końca życia. (…)

W naszych badaniach sprawdziliśmy też, jaka jest relacja dochodów kobiet i mężczyzn w rodzinach. (...) Tutaj niestety też wyniki nie są najlepsze. Mia-nowicie średnio kobiety wnoszą 40%, a mężczyźni 60% do całego dochodu rodziny, czyli kobiety zara-biają o jedną trzecią mniej. Dla mnie osobiście zu-pełnie zdumiewające było to, że te różnice utrzymują się prawie przez całe życie małżonków. I to również w przypadku kobiet i mężczyzn z wyższym wykształ-ceniem i w podobnym wieku – tu proporcja docho-dów wyniosła dokładnie 39 do 61. To nawet powyżej średniej.

(...) Skoro tak jest, to znaczy, że dochodzi do blo-kowania kobietom takiego samego udziału w życiu ekonomicznym jak mężczyznom. Dzieje się to w róż-ny sposób i tu nie chodzi nawet o formalne blokady, bo czasem są one nieformalne, są to pewne społeczne braki, bariery, które kobiety ciągle mają na drodze do realizacji swoich ambicji zawodowych. Te róż-nice pomiędzy kobietami i mężczyznami, zwłaszcza w najwyższych grupach zawodowych, są zupełnie nieuzasadnione. Więc jest to brak efektywności, który wpływa na marnotrawienie talentów.

Goście debaty w siedzibie PTE w Warszawie


Main Research in InnoGend Project

Barbara Liberda

Age-productivity patterns in talent occupations for men and women: a decomposition (Magdalena Smyk, Joanna Tyrowicz, Barbara Liberda)

One could expect that in the so-called talent occu-pations, while access to these professions may differ between men and women, gender wage gap should be actually smaller due to high relevance of human capital quality. Wage regressions typically suggest an inverted U-shaped age-productivity pattern. How-ever, such analyses confuse age, cohort and year ef-fects. Deaton (1997) decomposition allows to disen-tangle these effects. We apply this method to inquire the age-productivity pattern for the so-called „ talent” occupations. Using data from a transition economy (Poland) we find that indeed talent occupations have a steeper age-productivity pattern. However, gender differences are larger for talent occupations than for general occupations.

Talent workers as entrepreneurs: a new approach to aspirational self-employment (Joanna Tyrowicz, Magdalena Smyk, Barbara Liberda)

Using the concept of so-called talent workers (Hsieh et al. 2016), we ask what is the link between wage employment as a talent worker and subsequent establishing of business. Individuals with tertiary ed-ucation and experience in specific occupations skills are in principle more likely to develop or adopt in-novations necessary for the entrepreneurial success. We employ over a decade of individual level data

on changes in the labor market status for Poland – a country with high levels of self-employment and analyze transitions to self-employment as opposed to switching jobs. We find that talent workers are more likely to become self-employed than to change a job. We also find that the odds of creating more than one job position are higher among talent workers who switch to self-employment than among other groups of workers who become self-employed. These results are robust to two possibly confounding effects – with-in sector mobility and higher productivity of workers before entering self-employment.

Pushed into necessity? Gender gaps in the labor market and entrepreneurship of women (Magda-lena Smyk, Joanna Tyrowicz)

The literature on entrepreneurship emphasizes the differences between necessity self-employment and aspirational self-employment. We exploit rich and diverse international data on patterns of self-employ-ment from the Global Entrepreneurship Monitor to answer the question whether labor market inequal-ity is a relevant push factor for self-employment. To adequately measure labor market inequality we make use of adjusted gender wage and employment gap estimates for a large selection of countries. Our re-sults show, as predicted by theory, that greater gender disparity in access to and in compensation for wage employment are associated with necessity self-em-ployment, but not with aspirational self-employment.

MA

IN RESEA

RCH IN

INN

OG

END

PROJECT


Entrepreneurship of women and men in Poland – job changes and entrepreneurship (Katarzyna Białek)

Background. Previous studies have established a negative relationship between becoming a firm owner and gender. A question may arise if there are any dif-ferences between those who change their job to wage employment and people who set up a company.

Research Aims. This study examines differenc-es and similarities between women and men who switched to entrepreneurship and those who changed their job to labor employment.

Method. Data from the Social Diagnosis 2015 - Ob-jective and Subjective Quality of Life in Poland Sur-vey are used to examine the relationship. The study uses a classification tree to examine differences. The factors examined are: education level, age, region, size of the city, social variables and psychological characteristics.

Key findings. We find that marital status and social capital are important for women who switched into entrepreneurship, while length of unemployment and experience in working abroad are significant for male entrepreneurs.

Performance of firms and gender of managers (Barbara Liberda)

Background. Female led firms constitute the minor-ity of firms and often perform worse than male head-ed firms which leads to losses of female potential and welfare. Research on business performance in gender dimension is of importance for policy.

Research aims. The goal of this paper is twofold: to merge results of performance of firms after invest-ment in innovations with gender of managers, based on survey data for Polish firms, and to verify the hy-pothesis of similar performance of innovative firms led by female and male managers.

Method. The study is based on data for 265 firms that invested in innovation with public innovation grant in one Polish region. Two years after end of in-vestment, the detailed survey on firms’ performance was conducted in 70 firms representative for the whole sample of 265 firms.

Key findings. The findings indicate that gender of chief executive officers (CEOs) does not differentiate economic performance of firms. Firms of male and fe-male CEOs reported similar increase of employment and returns two years after investment in innovation. The paper concludes that male and female managers are equally efficient when the conditions (of invest-ing) are equal for them (similar innovation subsidy).

Policies toward innovation and entrepreneurship in Europe (Olga Zajkowska, Barbara Liberda)

The aim of this paper is to review the literature on the policies towards innovation and entrepreneurship in Europe and examine whether they address the issue of gender equality. The rationale is that gender ine-quality hinders economic growth by lowering the pool of potential talents for production, through distorted access to education, employment, entrepreneurship and innovation creation. As gender discrimination disregards one gender, mostly women, on managerial positions, entrepreneurship and innovative sectors, the policies that aim at supporting entrepreneurship and innovation should account for gender equality as their structural feature. Our focus is on the intersec-tion of the areas of innovations, entrepreneurship and gender. We claim that though specification of gender is present in research on entrepreneurship and inno-vation, the gender perspective is missing in policies towards entrepreneurship and innovation.

Life cycle income of women and men in Poland (Barbara Liberda, Marek Pęczkowski)

We examine the contribution of married and co-habited women and men to the joint income of the couple. We use individual income data from House-hold Budget Surveys for Poland in 2011 from a sam-ple of 16,538 married and cohabited couples. The results of analysis show that contribution of men to total household income is higher than contribution of their female partners through the life cycle, control-ling for type of a couple, education levels of genders and number of children. The contribution of married and cohabited women to total income of the couple remains almost flat during the life cycle.

Barbara Liberda University of Warsaw – InnoGend PartnerFaculty of Economic Sciences


CZ

ĘŚ

Ć 1

PR

AW

A W

IER

ZY

CIE

LI W K

ON

TEK

ŚC

IE FU

NK

CJO

NO

WA

NIA

G

OS

PO

DA

RK

I

Prof. Danuta A. Tomczak – Urodziłam się w malej miej-scowości koło Częstochowy w rodzinie robotniczej i wcze-śnie postanowiłam zdobyć wyższe wykształcenie, by móc decydować o własnym życiu. Wybór studiów na Wydziale Ekonomii Politycznej UW w roku 1964 wynikał z tego, że były one dobrym połączeniem przedmiotów humanistycz-nych i matematyki oraz finansów, co – jak sądziłam – da mi szansę zdobycia dobrej pracy i niezależność ekonomiczną, której kobiety w moim środowisku rodzinno-społecznym nie posiadały.

Mieliśmy na wydziale znakomitych wykładowców, co było inspiracją do podjęcia przeze mnie pracy naukowej. Z powo-dów osobistych pod koniec lat 70. wyjechałam do Norwegii i po odchowaniu dziecka w 1985 r. rozpoczęłam pracę w miej-scowej szkole wyższej jako pracownik dydaktyczno-naukowy, gdzie pozostałam do sierpnia 2016 r.

Moją dziedziną pracy była i jest makroekonomia – ekonomia międzynarodowa, w tym proce-sy i efekty wymiany i integracji gospodarczej.

Nadal jestem związana z uczelnią na podstawie umowy. Aktywnie rozwijałam współpracę międzynarodową, w tym umowy z UW, UJ, SGGW i UMK, organizując w ich ramach wymianę studentów, pracowników i środki na projekty badawcze. Utrzymuję bieżący kontakt

Polskie Towarzystwo Ekonomiczne to dla mnie: miejsce ciekawych spotkań, debat i popularyzacji myśli oraz teorii ekonomicznych.

Konkurencja: potrzebna, ale nie zawsze i nie wszędzie; preferuję współpracę.

Największy grzech ekonomistów: przesunięcie ekonomii z nauk społecznych do pododdziału matematyki.

Nie istnieje dla mnie dzień bez: czytania prasy.

Sukces to dla mnie: poprawa jakości życia.

Ludzie nie wiedzą o mnie, że: lubię poezję i jestem tłumaczem przysięgłym.

Pieniądze zarabiam: w instytucji państwowej i trochę prywatnie.

Jestem szefem: tylko prywatnie.

Wakacje spędzam: aktywnie.

Irytuje mnie: głośne rozmawianie przez telefon w miejscach publicznych.

Do szału może mnie doprowadzić: głupota i brak szacunku dla innych.

Nigdy sobie nie odmawiam: kawy z kawałkiem czekolady.


Internet jest dla mnie: kreatywnym chaosem, gdzie wiedza i niewiedza, inicjatywy i oszustwa współtworzą osobliwy kalejdoskop.

Czytam: literaturę piękną i publikacje naukowe.

Oglądam: wiadomości i debaty telewizyjne.

Mój ulubiony gadżet: filiżanki.

Gdybym nie była tym, kim jestem, mogłabym być: filologiem.

Gdyby to ode mnie zależało: wprowadziłabym maksymalne wynagrodzenie na wszyst-kich stanowiskach kierowniczych – wielokrotność pensji minimalnej, np. 25-krotność. Jest dla mnie nie do przyjęcia, żeby prezes banku w ciągu roku zarobił więcej niż prze-ciętna rodzina w ciągu całego życia.

Najdziwniejsza rzecz, jaką mam w domu: oryginalny wielki piec, kominek w kuchni z 1830 r. Mieszkam w drewnianąym domu, powstałym po wojnie ze Szwecją w 1827 r., kiedy to większość budynków w mieście spłonęła i zaczęto je odbudowywać.


Przyszła profesor studiowała na Uniwersytecie Gdańskim stykając się z wieloma wybitnymi na-ukowcami, począwszy od prof. Jana Moniaka, pro-motora jej pracy magisterskiej na temat handlu za-granicznego Polski ze Skandynawią drogą morska, do prof. Andrzeja Piskozuba, promotora pracy dok-torskiej na temat portów morskich i ich znaczenia dla zagospodarowania przestrzeni nadmorskiej. Jako naukowiec Danuta Rucińska poszerzyła swoje zain-teresowania o tematykę wpływu cykli koniunktury na rozwój transportu, gospodarowania w transporcie z uwzględnieniem działalności marketingowej oraz wieloaspektowego funkcjonowania i rozwoju rynku usług transportowych.

Do Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego prof. Rucińska została przyjęta w 1996 r. W roku 2016 minęło 20 lat jej niezwykle aktywnego członkostwa w PTE. W 1997 r. została członkiem Prezydium i Za-rządu Oddziału, a od 2001 r. do chwili obecnej pełni nieprzerwanie społeczną funkcję prezesa Oddziału PTE w Gdańsku. Również od 2001 r. jest członkiem Zarządu Krajowego PTE. Ponadto prof. Rucińska:v od 2001 r. pełni funkcję przewodniczącej Ka-

pituły Konkursowej Konkursów na najlepszą pracę magisterską i licencjacką. v aktywnie uczestniczy w pracach jury Komitetu

Okręgowego Olimpiady Wiedzy Ekonomicznej. v jest współautorką koncepcji programowych

konferencji naukowych organizowanych w gdańskim Oddziale PTE, a także współautorką i recenzentem wy-dawanych materiałów konferencyjnych oraz publikacji;

v koordynuje czynności przygotowawcze i re-alizację konkursów oraz projektów dofinansowywa-nych z funduszy krajowych i europejskich.

Szczególne efekty działalności prof. Rucińskiej są widoczne na płaszczyźnie aktywizowania młodych ekonomistów, głównie pracowników nauki, w ra-mach działającego przy Oddziale Gdańskim PTE Klubu Młodego Ekonomisty, poprzez organizację licznych spotkań dyskusyjnych, seminariów oraz wy-dawania corocznych publikacji.

Dwudziestolecie działalności w PTE prof. Danuty Rucińskiej Prof. zw. dr hab. Danuta Rucińska jest absolwentką II Liceum Ogólnokształcące im. Króla Jana III Sobieskiego w Grudziądzu. Tę prestiżową szkołę ukończyło wielu znanych Polaków, m.in. pisarz Roman Bratny i olimpijczyk Bronisław Malinowski. W książce pt. „O ludziach „Sobieskiego” włączono Danutę Rucińską do „Diamentowej listy absolwentów”, na której znalazły się nazwiska znaczących i wybitnych wychowanków szkoły.


Prof. Rucińska jest pracownikiem naukowo-ba-dawczym zatrudnionym na Wydziale Ekonomicznym Uniwersytetu Gdańskiego. Jest wysoko cenionym nauczycielem akademickim i promotorem wielu studentów studiów ekonomicznych. Jest też autorką ponad 450 publikacji: autorskich i współautorskich opracowań książkowych w j. polskim i angielskim oraz artykułów naukowych, a także ekspertyz i opi-nii. Jest recenzentem dorobku naukowego na pozio-mie awansu profesorskiego, w przewodach habili-tacyjnych i doktorskich oraz opiekunem naukowym i promotorem dysertacji doktorskich. Brała udział w programach międzynarodowych i krajowych oraz projektach w ramach consultingu i doradztwa dla podmiotów gospodarczych.

Warto dodać, że prof. Rucińska oprócz działalno-ści uniwersyteckiej i społecznej w PTE, przez 12 lat, nieprzerwanie, sprawowała funkcję dziekana w nie-publicznej szkole wyższej.

Ponadto prof. Rucińską cechuje szczególna umie-jętność skupienia wokół siebie lojalnych współpra-cowników i przyjaciół. Potrafi przyjmować kolejne zadania do wykonania, uczestniczyć w debatach z niebywałą tolerancją dla rozmówców jedno-znacznie prezentując własne przekonania, unikać komentarzy na tematy drażliwe. Ciekawość świata owocuje podejmowaniem błyskawicznych decyzji o dalekich i długich podróżach, jest bowiem zapa-loną podróżniczką. Jej pozostałe zainteresowania to

literatura piękna, ornitologia i modelowanie zjawisk przyrodniczych.

Cechy osobiste, wiedza, zasługi i wkład prof. Ru-cińskiej w przygotowanie wartościowej kadry dla praktyki gospodarczej oraz upowszechnianie nowo-czesnej wiedzy ekonomicznej zasługują na szczegól-ne wyróżnienie, co upoważniło Zarząd Oddziału PTE w Gdańsku do wystąpienia z wnioskiem o uhonoro-wanie Jej Złotą Odznaką Honorową PTE z Wieńcem. Decyzją Kapituły z dnia 30 listopada 2016 r. taka od-znaka została jej przyznana.

Uroczystość z okazji jubileuszu 20-lecia działalno-ści prof. dr hab. Danuty Rucińskiej połączona z wrę-czeniem jej Złotej Odznaki Honorowej PTE z Wień-cem odbyła się 14 grudnia 2016 r. w siedzibie PTE w Gdańsku.

prof. dr hab. Włodzimierz Rydzkowski


Z NASZYCH STARODRUKÓW

Profesor D-r ALEKSANDER WOYCICKI.

Szkoły gospodarstwa domowego.

W życiu rodziny robotniczej spostrzegamy jeden szczególnie wielki brak, przyczyniający się znacznie do pogorszenia bytu jej gospodarczego i moralnego, – to brak wiadomości z zakresu gospodarstwa domowego u kobiet. Przeszło trzy czwarte naszych robotnic, żon i córek pracowników, nie umie ani szyć, ani prać, ani gotować, ani – co najważniejsza – prowadzić domu. I gdy zważy się ten fakt, że są to zarządczynie skromnego mienia licznych rodzin pracowniczych, to ma się smutne stwierdzenie przerażających następstw tej szkodliwej ignorancyi w bycie rodzin proletaryackich. Dla braku tego wieleż domów, wiele ognisk rodzinnych tonie w biedzie czarnej, w brudzie, niechlujstwie, pijaństwie, niemoralności!Większość naszych dziewcząt z proletaryatu przemysłowego, które zostają gospodyniami

i matkami, nie mają pojęcia o tem, jak należy urządzać dom mężowski, jak gotować smaczne jedzenie, jak naprawiać odzież podartą. Robotnik młody, pragnący przez ożenek znaleźć spokój przy ognisku domowem, pomoc i wygody niezbędne, jakich nie daje mu jego życie samotne, częstokroć nie może po swej ciężkiej pracy w fabryce ani zjeść posiłku pożyw-nego, ani mieć dobrze urządzonego mieszkania. I to przeważnie stanowi główną przyczynę kłótni ciągłych, wreszcie – rozłąki małżeńskiej oraz życia „na wiarę”, co tak niszczy i brudzi ognisko domowe rodziny pracowniczej. Trzebaż sobie powiedzieć, że wychowa-nie młodej panny niewiele znaczy samo przez się, jeżeli nie ma za podstawę wiadomości praktycznych, i że bardziej koniecznem jest dla niej umieć zrównoważyć skromny budżet domowy, niż wyuczyć się na pamięć nazw wszystkich stolic europejskich.To też na Zachodzie stowarzyszenia zawodowe, pojedyńczy przemysłowcy, filantropi,

a nawet rządy same zakładają dla córek pracowników szkoły specyalne, w których naucza-nie obejmuje wszystkie prace, wchodzące w zakres gospodarstwa domowego. W szkołach tych uczą porządnie ułożyć skromny jadłospis, prowadzić budżet domowy, tę podstawę prawdziwą dobrobytu robotniczego, słowem – wykład szkolny obejmuje:


I) szycie, krój i naprawianie,2) pranie i prasowanie,3) gotowanie jedzenia, czyli pracę w kuchni,4) utrzymanie i prowadzenie domu.Pierwsze takie szkoły powstały w Belgii w okresie tych walk, jakie na polu stosun-

ków między pracodawcą, a pracownikiem rozgrywały się tam około roku 1886. Uznano je za jeden ze skutecznych sposobów podniesienia dobrobytu rodzin proletaryackich. Dekret ministeryalny z owego czasu motywował potrzebę zakładania szkół podobnych tem wła-śnie, że „szkoły gospodarstwa domowego są jednym z najskuteczniejszych środków do polepszenia położenia klasy robotniczej”. Rząd wziął tę sprawę gorąco do serca; od roku 1889 ustanowił komitet centralny, który ma za zadanie opiekować się szkołami nowego typu. Zakładów tych istnieje już dziś przeszło 300 w tak małym kraiku, jakim jest Belgia. Nauka w szkole trwa przeważnie rok jeden, niekiedy –dwa lata. Są dwa typy szkół takich: a) klasy gospodarcze – classes ménagères – w których wiadomości praktyczne z gospo-darstwa otrzymują dziewczęta w wieku lat 12 - 14 i b) właściwe szkoły gospodarcze – écolles ménagères – przeznaczone dla dziewcząt starszych z rodzin wyłącznie robotniczych.W Niemczech istnieje wielka liczba szkół gospodarstwa domowego przy początkowych

szkołach ludowych. Obecnie istnieje już tam około 300 szkół początkowych, w których daje się młodzieży te wielce praktyczne wiadomości. W Bawaryi poza 7 latami obowiązko-wej początkowej nauki ogólnej dodany jest w kilku miastach, jak Monachium, Norymberga, ósmy rok dla nauki gospodarstwa domowego. Szkoły ludowe z kuchniami zakładane są najbardziej w okręgach fabrycznych: w Saksonii, Westfalii i prowincyi Nadreńskiej.U nas w Polsce te wielce pożyteczne zakłady stanowią rzadkość. Ludność robotnicza

nie znała do czasów ostatnich zupełnie szkół podobnych.Najdawniejszym u nas zakładem gospodarstwa domowego (nie we właściwem atoli zna-

czeniu słowa) jest szkoła popołudniowa dla córek robotników przy ochronie fabrycznej zakładów Żyrardowskich. Około 500 dziewcząt w wieku od lat 10 do 16 uczy się w go-dzinach popołudniowych szycia, łatania, cerowania, robót szydełkowych, robienia pończoch i haftu. O innych tego rodzaju szkołach mówią nam dane inspekcyi fabrycznej i górniczej. Zakłady te w roku 1912 istniały przy następujących przedsiębiorstwach:I) Towarzystwo akcyjne żelaznych zakładów Sosnowickich posiada szkołę gospodarstwa

domowego dla 15 córek swych robotników;2) Towarzystwo Warszawskie utworzyło w Ostrowach w domu szkolnym bezpłat-

ną szkołę dla dziewcząt, nauka obejmuje: szycie, krój, naprawianie, zmywanie, prasowanie i t.d.; 25 dziewcząt uczy się pod kierownictwem 2 nauczycielek;3) Kopalnia „Czeladź” w okręgu Sosnowickim założyła szkołę gospodarstwa domowego,

w której dziewczęta uczą się kroju, szycia i robót domowych;4) Kopalnia „Saturn” w okręgu Sosnowickim założyła w roku 1910 szkołę gospodarstwa

domowego, do której przyjmowane są dziewczęta od lat 12 do 16, umiejące czytać, pisać i rachować. Pierwszeństwo mają dziewczęta, które ukończyły szkołę dwuklasową kopalni „Saturn”. Opłata wynosi 75 kop. miesięcznie, uczenice otrzymują obiad bezpłatnie. Nauka trwa rok i obejmuje całokształt gospodarstwa domowego oraz najpotrzebniejsze wiadomości z ogrodnictwa i hygieny. Szkoła kształci 28 córek robotniczych. Zatem posiadamy w kraju


CZ

ĘŚ

Ć 1

PR

AW

A W

IER

ZY

CIE

LI W K

ON

TEK

ŚC

IE FU

NK

CJO

NO

WA

NIA

GO

SP

OD

AR

KI

zaledwie 5 przedsiębiorstw, które zatroszczyły się o naukę gospodarstwa domowego dla swych robotnic. Jak to przerażająco mało wobec ogromnej liczby 300 zakładów podobnych w malutkiej Belgii.Inicyatywa społeczna jednym tylko może pochwalić się tu przykładem. W Warszawie

przy ulicy Rakowieckiej w Mokotowie powstały w roku 1914 z inicyatywy ks. Godlew-skiego kursy 10-miesięczne gospodarstwa domowego dla córek robotników z programem następującym: zasadnicze wiadomości z dziedziny nauk przyrodniczych, hygiena i lecznictwo (pielęgniarstwo); ogrodnictwo i warzywnictwo, przetwory z warzyw i owoców, mleczarstwo; prowadzenie książek rachunkowych gospodarstwa domowego, praktyczne zajęcia w ogro-dzie, gotowanie, pranie, prasowanie, szycie, krój, porządki domowe.Opłata za cały kurs nauki wynosi 20 rubli bez życia i mieszkania. Kursy podzielone są

na dzienne i wieczorne, dzienne – dla stałych, wieczorne – dla przychodnich dziewcząt i robotnic fabrycznych. Przyjmowane są tylko dziewczęta od lat 17. Szkoła otwartą została w lutym 1914 roku; uczy się w niej około 20 dziewcząt. Życzyć należy społeczeństwu, iżby więcej powstało w niem szkół podobnych, przyniosą

one więcej dobrego warstwom pracującym, niż wszelkie opowiadania o wojnach, któremi zaprzątają pamięć dzieci szkoły początkowe; owszem, więcej dadzą korzyści, niż niejed-no bezrobocie, przeprowadzone choćby ze zdobyciem kilkunastu kopiejek podwyższonej dziennej płacy, która bez umiejętnego wydatkowania idzie zwykle na marne. Wiadomo, że robotnik w dobrze urządzonem ognisku domowem staje się dobrym ojcem, mężem i pracow-nikiem. Szkoły więc takie wzmocnią rodzinę, ową podstawę nietylko świata robotniczego, ale i całego narodu, który podnosi się, odradza, postępuje naprzód – przez żony pracowite i dzielne matki.

Źródło: Aleksander Woycicki, Instytucye fabryczne i społeczne w przemyśle Królestwa Polskiego, „Ekonomista”, tom III, Warszawa 1914, str. 78 - 81.


NOWOŚCI WYDAWNICTWA PTE

JERZY KLEER, DOBRA PUBLICZNE: WCZORAJ – DZIŚ – JUTROTematyka sektora publicznego od czasu transformacji ustrojowej w Polsce niezwykle rzadko gościła na krajowym rynku wydawniczym. Fas-cynacja przemianami wolnorynkowymi oraz przekonanie o omnipotencji, niezawodności i efektywności rynku, a tym samym zasadności minimalizacji roli państwa, zepchnęły na margines (i w teorii, i w praktyce) kwestie sektora publicznego. W Polsce kwestie te miały wręcz posmak niechcianego, minio-nego ustroju. Autor tej książki, profesor Jerzy Kleer, przekonuje, że mar-ginalizacja sektora publicznego jest kosztownym, kryzysogennym błędem. W książce tej wskazuje na niezbywalne, tradycyjne i nowe funkcje sektora publicznego, kształtujące się m.in. pod wpływem przemian cywilizacyjnych, globalizacji i nowych technologii. Jerzy Kleer należy do nielicznych w Polsce ekonomistów – badaczy tej problematyki.

KAZIMIERZ ŁASKI, WYKŁADY Z MAKROEKONOMII. GOSPODARKA KAPITALISTYCZNA BEZ BEZROBOCIA Książka ta jest niezbędnym antidotum na dominację nurtu neoliberalnego w akademickim nauczaniu ekonomii, co można uznać za swego rodzaju dydaktyc-zne zdoktrynalizowanie. Skutkuje to znacznymi lukami w wiedzy ekonomic-znej absolwentów studiów, przekładając się zarazem na kosztowne, zagrażające trwałą stagnacją czy nawet recesją, błędy w przyjmowanych podstawach polityki społeczno-gospodarczej. Kazimierz Łaski w bardzo atrakcyjny dla czytelnika, prze-jrzysty sposób przedstawia odmienną teorię ekonomii. Przedstawia ekonomię zakorzenioną w niedocenianej wciąż (zwłaszcza w naszym kraju) teorii Kaleckiego. Wskazuje na użyteczność tej teorii w rozwiązywaniu najtrudniejszych obecnie w gospodarce problemów, w tym przede wszystkim problemu bezrobocia.

T. KOWALIK, O LEPSZY ŁAD SPOŁECZNO-EKONOMICZNYPolskie Towarzystwo Ekonomiczne oddaje do rąk czytelników książkę przygotowaną wspólnie z Instytutem Nauk Ekonomicznych Polskiej Akademii Nauk. Książka ta stanowi wybór dzieł Tadeusza Kowalika, wybitnego naukowca, profesora nauk ekonomicznych, specjalizującego się w badaniach z zakresu ekonomii transformacji, ekonomii porównaw-czej, a także historii gospodarczej i metodologii nauk humanistycznych. Publikacja zdobyła I miejsce w kategorii “najlepsza książka szerząca wiedzę ekonomiczną” w konkursie ‘”Economicus” organizowanym przez Dziennik Gazetę Prawną.


ELŻBIETA MĄCZYŃSKA (RED. NAUK.) EKONOMIA DLA PRZYSZŁOŚCIMonografia ta dotyczy jednego z głównych obecnie obszarów debaty eko-nomicznej, tj. debaty na temat stanu teorii ekonomii, jej użyteczności praktyc-znej i przystawalności do bieżących oraz przyszłych wymogów dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości społeczno-gospodarczej. Tom ten kierowany jest do czytelników w przekonaniu, że zawarte w nim treści będą sprzyjać lepszemu rozumieniu różnych nurtów teorii ekonomicznych oraz zobiekty-wizowanej ocenie praktycznej użyteczności tych nurtów i ich racjonalnemu wykorzystaniu w praktyce.

JEAN TIROLE, JEAN CHARLES ROCHET, MATHIAS DEWATRIPONT, ZBILANSOWAĆ BANKIKryzys finansowy, który rozpoczął się w Stanach Zjednoczonych w 2007 r., ogarnął wkrótce cały świat, powodując bankructwa wielu banków i pociągając za sobą konieczność bezprecedensowej pomocy finansowej państwa w celu ratowania globalnego sys-temu finansowego. Książka „Zbilansować banki”, napisana przez trzech wybitnych znawców problematyki finansów z perspektywy finansów międzynarodowych, przedstawia ważne wnioski płynące z tego kryzysu i proponuje szereg istotnych zmian w systemie regulacji rynków finansowych oraz daje istotne wskazówki co do sposobu traktowania w przyszłości banków przeżywających duże trudności finansowe.

ROBERT J. SHILLER, FINANSE A DOBROBYT SPOŁECZNYPo głębokim kryzysie finansowym reputacja sektora finansowego mocno podupadła. Robert Shiller wcale nie rozgrzesza sektora finansowego z jego przewinień – był on wszakże chyba jedynym człowiekiem, który trafnie przewidział zarówno bańkę internetową w 2000 r., jak i bańkę na rynku nieruchomości w 2007 r., która doprowadziła do głębokiego i długotrwałego kryzysu. Ale w tej ważnej i aktualnej książce autor twierdzi, że zamiast potępiać sektor finansowy należy go tak przekształcić, aby mógł dobrze służyć potrze-bom społeczeństwa. Przekonuje nas, że system finansowy to nie wielki pasożyt żerujący na społeczeństwie, lecz klucz do rozwiązania wielu problemów społecznych i podniesienia ogólnego poziomu dobrobytu. Potrzeba nam więcej produktów finansowych, a nie mniej, a system finansowy musi aktywniej uczestniczyć w realizacji ważnych celów społecznych.


WIĘCEJ O INNOWACYJNOŚCI KOBIET I MĘŻCZYZN

You can’t use up creativity. The more you use, the more you have. (Conversation with Maya Angelou by Jeffrey M. Elliot, 2010).

Dorobek naukowy autorów niniejszej monografii, pracowników i współpra-cowników Katedry Ekonomii i Innowacji Uniwersytetu Jagiellońskiego, obejmuje teoretyczne oraz aplikacyjne rozwiązania w zakresie:■ metod i technik badania aktywności in-

nowacyjnej (autorskie kwestionariusze badań ankietowych, procedury wyła-niania inteligentnych specjalizacji, włą-czenie światowych zbiorów informacji patentowej w badania kierunków i dy-namiki procesów gospodarczych);

■ organizacji krajowego interdyscyplinar-nego systemu interaktywnej informacji naukowej i naukowo-technicznej dla na-uki, edukacji i przemysłu;

■ narodowej i regionalnej polityki innowacji;

■ strategii zarządzania innowacjami;■ ekonomii rozwoju, ze szczególnym uwzględnieniem inno-

wacyjnych czynników w rozwoju gospodarki oraz społecz-nych procesów antycypacji kierunków rozwoju (foresight);

■ metodyki badań relacji kobiet i mężczyzn w procesie in-nowacji.

W podejściu badawczym reprezento-wanym przez katedrę nacisk jest położo-ny na takie kategorie, jak innowacje, in-nowacyjność, proces innowacji, strategie innowacji oraz struktury organizacyjne i instytucjonalne dla aktywności innowa-cyjnej, za których pośrednictwem obja-śnia się przyczyny i skutki zjawisk, pro-cesów i mechanizmów obserwowanych w gospodarce na różnych jej poziomach.

Zagadnienie społecznych i instytucjo-nalnych uwarunkowań rozwoju inno-wacyjności gospodarki nie zostało do-statecznie przeanalizowane ani opisane w polskiej literaturze przedmiotu. Publi-kacja „Wybrane instytucjonalne i spo-łeczne uwarunkowania rozwoju innowa-cji w przedsiębiorstwach” to wartościowe opracowanie naukowe, a jego autorzy

dostrzegli potrzebę poszerzenia wspomnianego pola badaw-czego. Na podkreślenie zasługuje wzbogacenie przez nich do-tychczasowej wiedzy na temat społecznych i instytucjonalnych uwarunkowań procesu innowacji. Znajduje to potwierdzenie w interesującej analizie głównego tematu badań (z recenzji dr. hab. Witolda Kasperkiewicza, prof. Uniwersytetu Łódzkiego).

The sources of women’s and men’s cre-ativity are the main focus of the book. The authors try to understand the differences and similarities between women and men that lead to creativity and innovativeness. The book is in essence made up of multi-ple threads. In the fist place the book pre-sents a discussion on the concept of gender, which is essential as a category of analysis in the social sciences. Later come conside-rations focused around women’s and men’s professional, political and social situation, business, time use, activity in the R&D and patent sector. These profiles have ultimate-ly been used to determine the scope of the

category Innovative Gender, by which, as it is assumed, we can capture the role of gen-der in the innovation process.

Book under review initiate novel appro-ach to widely discussed concept in litera-ture. Proposed concept integrates multile-vel and interdisciplinary research on the potential of exploring differences in stati-stical profiles of women and men for the stimulation of innovativeness of national economies within the European Union (Dr hab. Paweł Kawalec, Professor at the John Paul II Catholic University of Lublin Faculty of Philosophy).

Rafał Wisła, Tomasz Sierotowicz, Ewa Okoń-Horodyńska, Krystian Gurba, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2016

Statistical profiles of womens and mens status in the economy, science and societyRed. Ewa Okoń-Horodyńska, Red. Anna Zachorowska-Mazurkiewicz, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2016

Wybrane instytucjonalne i społeczne uwarunkowania rozwoju innowacji w przedsiębiorstwach

Documents

UKRYTE ŹRÓDŁA INNOWACJI - pte.plpte.pl/pliki/1/68/Biuletyn_1_2017.pdf · Marek Ratajczak Liberalizm i neoliberalizm ekonomicz - ny w perspektywie historycznej ... Dwudziestolecie