Uitvoeringsplan Gezonde Schoolgebouwen 2016

Gezonde Schoolgebouwen

Amsterdam 2015-2018

Uitvoeringsplan 2016

Susan Bromm

Rob van Ritbergen

Aga Spuijbroek

Versie

30 november 2015

ProjectManagement Bureau

Gemeente Amsterdam

30 november 2015 Gezonde Schoolgebouwen Amsterdam 2015-2018


2

Gemeente Amsterdam



3

Inhoud

Inleiding ............................................................................................................ 5 1.1 Ambitie 2016 / 2018 ................................................................................................................ 5 1.2 In dit plan ............................................................................................................................... 5

2 Uitgangspunten 2016 - 2018 ............................................................................. 6 2.1 Maatregelen ........................................................................................................................... 6

2.1.1 Lucht .................................................................................................................................. 6

2.1.2 Licht ................................................................................................................................... 7

2.1.3 Verduurzaming ................................................................................................................... 8

2.1.4 Aanvullende maatregelen ................................................................................................... 9 2.2 Onderhoud ............................................................................................................................ 9

3 Aanpak 2016 .................................................................................................. 10 3.1 Doelstelling .......................................................................................................................... 10 3.2 Prioritering deelname scholen .............................................................................................. 10 3.3 Proces en uitvoering ............................................................................................................. 10

4 Voorbereiding 2017 ......................................................................................... 14 4.1 Prioritering schoolgebouwen 2017 ....................................................................................... 14 4.2 Deelname gebouwen voortgezet onderwijs ......................................................................... 14 4.3 Voorbereiding aanbesteding 2017 ........................................................................................ 14

5 Projectorganisatie .......................................................................................... 15 5.1 Projectorganisatie ................................................................................................................ 15 5.2 Overlegstructuur .................................................................................................................. 16

5.2.1 Intern ................................................................................................................................ 16

5.2.2 Extern ............................................................................................................................... 16

6 Communicatie ................................................................................................ 17 6.1 Procescommunicatie ............................................................................................................ 17 6.2 Projectcommunicatie ........................................................................................................... 17

7 Financiën .......................................................................................................18 7.1 Financiering door gemeente ................................................................................................ 18 7.2 Financiering door schoolbesturen ........................................................................................ 18 7.3 Investeringsbegroting (separate bijlage, kabinet) ................................................................. 18

8 Planning ........................................................................................................19

9 Risicoanalyse ................................................................................................. 20

Bijlage 1: Lijst 30 schoolgebouwen 2016

Bijlage 2: Investeringsraming (separaat, kabinet)

Gemeente Amsterdam



4

Gemeente Amsterdam



5

Inleiding

1.1 Ambitie 2016 / 2018

Veel schoolgebouwen hebben een ongezond binnenklimaat (te hoog CO2-gehalte).

Het is de ambitie van het college van B&W van Amsterdam om in de coalitieperiode 2015-

2018 111 schoolgebouwen voor primair onderwijs (PO), speciaal onderwijs (SO) en

voortgezet (speciaal) onderwijs (V(S)O) aan te pakken.

Het project Gezonde Schoolgebouwen Amsterdam 2015-2018 heeft als doel bestaande

schoolgebouwen van een gezond binnenklimaat te voorzien (op fijnstof, lucht en licht) en de

energieprestaties van die gebouwen te verbeteren, zodat het energieverbruik dat toeneemt

door de ventilatiesystemen en de toegenomen onderhoudskosten naar het niveau van vóór

de maatregelen wordt gebracht (exploitatieneutraal).

In 2015 is gestart met de aanpak van 20 schoolgebouwen (19 PO en 1 SO) Gezonde

Schoolgebouwen. Op het VO wordt een pilot uitgevoerd om inzicht te krijgen in de

maatregelen, de kosten en het proces dat nodig is om gebouwen in het voortgezet

onderwijs aan te pakken. In 2016-2018 volgen maximaal 30 schoolgebouwen per jaar.

1.2 In dit plan

In dit plan worden de uitgangspunten, de aanpak en de projectorganisatie 2016-2018

beschreven. Daarnaast is een globale planning opgenomen. Aan het college van B&W wordt

een financiële paragraaf aangeboden (separate bijlage, kabinet).

Gemeente Amsterdam



6

2 Uitgangspunten 2016 - 2018

2.1 Maatregelen

Maatregelen: Lucht in groepsruimtes/klaslokalen en lokalen voor de voor- en

vroegschoolse educatie (vve) is primair, licht aanvullend. Duurzaamheidsmaatregelen

om exploitatieneutraliteit te bereiken.

De maatregelen bestaan primair uit het verbeteren van de hoeveelheid lucht (op niveau van

het landelijke Programma van Eisen (PvE) Frisse Scholen klasse B 2015 1) in de leslokalen

inclusief de lokalen waarin de voor- en vroegschoolse educatie (vve) is gehuisvest. De

lichtcomponent is aanvullend (zie verder hieronder in het vervolg van deze paragraaf

uitgangspunten). Schoolbesturen kunnen er wel voor kiezen om op eigen kosten het licht te

vernieuwen. De verduurzamingsmaatregelen die worden genomen om exploitatieneutraliteit te bereiken

worden gevonden in energie-opwek door zonnepanelen of energiebesparende maatregelen

als verlichting en kierdichting, aanwezigheidsdetectie, warmteterugwinning in

luchtbehandelingskasten. (zie verder in het vervolg van deze paragraaf).

Bij de bepaling van het aantal aan te pakken lokalen wordt ingeval van leegstand rekening

gehouden met prognoses. Bij de kwalificatie van lokalen als groepslokaal (vb. lokalen voor

schakelklassen) zal in overleg met het schoolbestuur worden gekeken naar de verblijfsduur

van leerlingen in de ruimten en zal worden vastgesteld of lokalen in de aanpak worden

meegenomen.

2.1.1 Lucht

Luchtmaatregelen: Het streven is om na aanpak Frisse scholen Klasse B gerealiseerd te

hebben bij nieuwe installaties, met een ondergrens van klasse C bij bestaande

installaties:

Klasse B uit het PvE Frisse scholen 2015 is het uitgangspunt als een nieuwe installatie wordt

aangebracht, dus scholen die nog geen installatie hebben worden naar klasse B gebracht.

Wanneer een bestaand ventilatiesysteem in het gebouw aanwezig is, wat door ingrepen kan

voldoen aan klasse B of C, zal er geen nieuw systeem worden aangebracht maar wordt deze

waar nodig geoptimaliseerd naar B of C. C is de ondergrens bij bestaande installaties. Er zal

daarbij worden gekeken naar de resterende levensduur van de installatie en investeringen in

vernieuwing versus optimalisering worden afgewogen.

1 Het Programma van Eisen Frisse Scholen (2015) is een publicatie van de Rijksdienst van Ondernemend Nederland (RVO), opgesteld in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Voor ieder thema zijn drie ambitieniveaus vastgesteld: - klasse C (acceptabel),- klasse B (goed) en - klasse A (zeer goed). Daaraan zijn (prestatie)eisen gekoppeld. Klasse C is het basisniveau; gebaseerd op geldende weten regelgeving, zoalsdeze in het Bouwbesluit tot 2012 van kracht waren.

Gemeente Amsterdam



7

Toelichting:

De opstellers van het Programma van Eisen Frisse Scholen2 hebben een advies uitgebracht

over Klasse B versus C. In het advies staat: “Klasse B is in het PvE Frisse Scholen het

basisuitgangspunt voor nieuwbouw en ingrijpende renovaties en dus een uitstekende

ambitie. Realiseer echter dat een school die al voldoet aan Klasse C van Frisse Scholen

weliswaar presteert beneden de Amsterdamse ambities, maar zeker niet slecht is. Bij aanpak

van deze scholen gaat het dan om een kleine verbetering van het kwaliteitsniveau tegen

relatief hoge kosten. Scholen die momenteel kampen met een slecht binnenmilieu, en dat is

een groot deel van de bestaande schoolgebouwen, zullen met dezelfde investeringen een

veel grotere verbeterstap kunnen maken.”

Scholen met een bestaande installatie mogen wel degelijk mee in de uitvoering maar zullen

vooraf onderzocht worden. Zodra blijkt dat het slechte binnenklimaat een gevolg is van

onvoldoende onderhoud en inregeling, vastgesteld door een onafhankelijke deskundige, zal

de verantwoordelijkheid om dit op niveau te brengen (uitvoering en financiering)voor het

schoolbestuur zijn. Daarmee valt de school dus buiten het project. In een dergelijk situatie

zal het schoolbestuur wel geadviseerd worden over de te nemen maatregelen. Met name op

het gebied van structureel onderhoud.

Wanneer de slechte prestaties van de installatie niet het gevolg zijn van een gebrekkige

onderhoudssituatie, zal het streven zijn de school naar klasse B te brengen, met C als

ondergrens.

Minimaal noodzakelijke variant om naar klasse B te komen

In de aanpak 2016-2018 worden voor alle schoolgebouwen twee varianten uitgewerkt : een

decentraal systeem (waarbij in elk lokaal een ventilatieunit wordt opgehangen) en een

centraal systeem (waarbij het systeem het hele gebouw ontsluit), tenzij op voorhand al

duidelijk is dat een bepaald systeem niet zal voldoen (bijvoorbeeld bij monumenten).

De financiële bijdrage van de gemeente zal zich zal beperken tot de minimaal noodzakelijke

variant die ervoor kan zorgen dat het gebouw zal voldoen aan het Programma en Eisen

Frisse scholen klasse B. Heeft het schoolbestuur aanvullende wensen ten aanzien van deze

variant, dan zijn de meerkosten voor het schoolbestuur.

2.1.2 Licht

Maatregelen Licht: Ondergrens is C, daar waar het licht in de school onder klasse C

uitkomt wordt licht aangepast met als ambitie klasse B

In tegenstelling tot Lucht/ventilatie is Licht naast onderdeel van het Programma van eisen

Frisse Scholen ook een maatregel om energie te besparen.

De ondergrens voor de lichtsterkte is PvE Frisse Scholen Klasse C. Bij noodzakelijke

vervanging van de verlichting omdat deze niet voldoet aan Klasse C of het ventilatiesysteem

vraagt om vervanging van de armaturen, wordt er verlichting aangebracht met Klasse B tot

2 De bijdragen in het PvE Frisse scholen 2015 op het gebied van luchtkwaliteit, thermisch comfort, visueel comfort en

akoestisch comfort zijn afkomstig van BBA Binnenmilieu BV

Gemeente Amsterdam



8

gevolg met een ondergrens van C. Daar waar uit de enquête blijkt dat men onvoldoende

lichtsterkte ervaart in de lokalen, zullen aanvullende maatregelen worden getroffen. Echter

uit ervaring blijkt dat de scholen over het algemeen Klasse C als voldoende beschouwen.

Indien aanvullende maatregelen gewenst zijn voor bijvoorbeeld speciaal onderwijs, wordt er

verlichting aangebracht met Klasse B tot gevolg. Dit gebeurt in nauw overleg met het

schoolbestuur. Er zal worden gekeken naar de energiebesparende effecten van licht als

onderdeel van de compenserende maatregelen.

Toelichting:

Licht als onderdeel van PvE Frisse scholen: In de beleving van veel scholen is licht een

ondergeschikt probleem bij de beleving van het binnenklimaat. Maar de omzetting van

reguliere verlichting naar LED verlichting betekent vooral energiebesparing en

verduurzaming. Echter, het vervangen van de bestaande verlichting door energie zuinige

LED-verlichting, kan niet binnen de technische levensduur (15jaar) worden terugverdiend.

In het advies over het landelijke PvE wordt ten aanzien van licht geadviseerd ten aanzien

van licht: voorkom verblinding door daglicht door geschikte licht- en helderheidswering. Dit

heeft een grote invloed op de visuele prestaties en het ontstaat van lichamelijke klachten als

hoofdpijn en vermoeidheid.

2.1.3 Verduurzaming

Onderdeel van de aanpak zijn verduurzamingsmaatregelen die als doel hebben het

toegenomen energieverbruik als gevolg van de gerealiseerde installatie op een

exploitatieneutraal niveau te brengen. Hiervoor wordt een breed pakket aan

maatregelen voorgesteld, te beginnen met zonnepanelen, omdat daar extra opwek mee

te realiseren is. Daarnaast worden ook anderen maatregelen zoals energiebesparende

verlichting en kierdichting, aanwezigheidsdetectie, warmteterugwinning in

luchtbehandelingskasten. Verduurzamingsmaatregelen ( ter compensatie) worden

gezocht binnen het gehele schoolgebouw.

Extra verduurzaming bovenop het exploitatieneutraal resultaat

Gezonde Schoolgebouwen is onderdeel van de Agenda Duurzaamheid van de gemeente.

Om de doelstelling van het college in de Agenda Duurzaamheid te ondersteunen, namelijk

het realiseren van 20% minder energieverbruik is het voorstel om schoolbesturen te

stimuleren om daar waar het gebouw het toelaat meer duurzaamheidsmaatregelen te

treffen dan noodzakelijk is voor het schoolbestuur om een exploitatieneutraal resultaat te

behalen. Het vastgestelde uitgangspunt in het project is alleen hetgeen noodzakelijk is om

een exploitatieneutraal resultaat te behalen, extra maatregelen zullen dus voor rekening van

het schoolbestuur zijn (die de voordelen krijgen van de extra energie-opwek).

In 2015 is deze extra verduurzamingsdoelstelling aan de deelnemende schoolbesturen

voorgelegd maar is daar geen gebruik van gemaakt. Het voorstel is daarom om deze

aanvullende ambitie om extra te verduurzamen als apart project in te richten, dit valt

namelijk buiten de scope van Gezonde Schoolgebouwen (die gaat tot een besparing tot een

exploitatieneutraal resultaat ten opzichte van het begin). De mogelijkheden om extra te

besparen worden wel vooraf onderzocht in het project Gezonde Schoolgebouwen door

middel van een energiescan. Op die manier wordt in kaart gebracht wat naast de

compenserende maatregelen, de extra mogelijkheden zijn. De mogelijkheden om

Gemeente Amsterdam



9

zonnepanelen op schooldaken te plaatsen vormen onderdeel van de extra verduurzaming.

De rol van de gemeente is die van facilitator en verbinder. Met name de verbinding naar de

aanbieders van proposities op het gebied van zonne-energie (Energy Service Company’s).

Schoolbesturen moeten hier aan mee willen doen en deelname is afhankelijk van de

propositie. Veel schoolbesturen zeggen al een erg laag energietarief te hebben. De extra

risico’s zijn planning en medewerking van de schoolbesturen.

2.1.4 Aanvullende maatregelen

Omdat het schoolgebouw een verbouwing ondergaat, kan het schoolbestuur aanvullende

maatregelen voor eigen rekening opnemen in de opdracht aan de aannemer. De

maatregelen moeten wel een relatie hebben met het binnenklimaat en de maatregelen die

binnen het project worden getroffen.

2.2 Onderhoud

Het succes van het project op de langere termijn en daarmee het effect van de investering,

valt of staat met onderhoud van de aangebrachte systemen.

De aanpak in 2015 heeft geleerd dat het toevoegen van installaties alleen niet garandeert

dat de luchtkwaliteit verbetert. Bij een aantal gebouwen zijn vervuilde of anderszins

onvoldoende functionerende installaties aangetroffen. Waar de gezondheidsklachten bij

oudere gebouwen vooral worden veroorzaakt door te weinig luchtverversing, valt het op dat

bij nieuwere gebouwen juist gezondheidsklachten gerelateerd aan vervuilde systemen

steeds meer de boventoon gaan voeren.

Constante CO2 monitoring en feedback moeten de informatie geven aan schoolbesturen

om de installaties zo optimaal mogelijk te blijven gebruiken.

Scholen die worden aangepakt krijgen de permanente beschikking over een aantal meters

die gebruikt worden om in het gebouw aan de voorkant van het proces een nulmeting te

doen . Vervolgens worden de meters ook gebruikt om bij oplevering te meten zodat de

geleverde prestatie getoetst kan worden. Daarna kan de school deze meters gebruiken om

hun luchtkwaliteit te monitoren, opdat het schoolbestuur weet wanneer er problemen

optreden.

Om het positieve effect van de luchtmaatregelen te borgen is het noodzakelijk dat na

uitvoering van de werkzaamheden een onderhoudscontract wordt afgesloten door het

schoolbestuur met een gecertificeerd onderhoudsbedrijf. Voor de aanpak 2016-2018

wordt voorgesteld om schoolbesturen een 10-jarig onderhoudscontract af te laten

sluiten bij een gecertificeerde partij. Bij deelname aan het project committeert het

schoolbestuur aan de afspraak om het contract af te sluiten. Het contract moet een langere

termijn beslaan. Dit hoeft niet 10 jaar achtereen met dezelfde partij te zijn.

De gemeente levert de technische specificaties voor het contract aan, het schoolbestuur

zorgt ervoor dat het contract wordt afgesloten.

Gemeente Amsterdam



10

3 Aanpak 2016

3.1 Doelstelling

In de periode 2016 – 2018 moeten nog 90 PO/SO scholen worden aangepakt.

Uitgangspunt bij de aanpak is dat de gemeente bouwheer blijft maar er voor zorgt dat het

schoolbestuur nauw betrokken is bij de aanpak en de inrichting van de projectorganisatie.

3.2 Prioritering deelname scholen

Prioriteit is binnenlucht, de prioritering vindt plaats op basis van CO2-concentratie in relatie

tot aanwezige ventilatievoorzieningen. Energie is secundair. Schoolbesturen kunnen hun

schoolgebouwen aanmelden voor de aanpak.

De prioritering voor de aanpak in 2016 vindt plaats op basis van de volgende criteria:

1. Schoolgebouwen die voor 2015 waren aangemeld, maar niet konden worden

meegenomen.

2. Schoolgebouwen die in een fijnstofzone liggen (300 meter van de snelweg of binnen een

straal van 50 meter in de eerstelijns bebouwing van een grote weg waar meer dan 10.000

gemotoriseerde voertuigen per etmaal passeren).

3. Schoolgebouwen die uit de toets (CO2 meting en gebruikersonderzoek) de minste

resultaten behalen.

Scholen in categorie 1 en 2 krijgen voorrang en worden in ieder geval op de lijst geplaatst.

Op de overige aangemelde scholen is een CO2-meting uitgevoerd gedurende 10 dagen in

een aantal lokalen van de school. De scholen met de hoogste CO2-concentratie komen het

eerst in aanmerking voor aanpak in 2016. Daarnaast is op alle scholen een

gebruikersenquête uitgevoerd. Leerkrachten is gevraagd hoe zij de lucht en het visueel

comfort in hun school ervaren. De resultaten hiervan zijn meegenomen in de prioritering. In

enkele gevallen af dit aanleiding voor een bezoek door een technisch adviseur om beter

beeld te krijgen van het binnenklimaat. Indien uit de enquête blijkt dat het binnenklimaat

dusdanig negatief ervaren wordt, weegt dit mee in de prioritering

De aangemelde scholen voor 2016 die afvallen zijn gemeten (CO2) en gaan mee in de

prioritering voor 2017/2018, maar krijgen geen voorrang voor deelname in 2017. Die

prioritering voor 2017 en 2018 vindt plaats op basis van CO2-concentratie en fijnstof, waarbij

scholen die geen gebalanceerd systeem hebben prioriteit hebben.

3.3 Proces en uitvoering

Het proces van uitvoering ziet er op hoofdlijnen als volgt uit:

Gemeente Amsterdam



11

Aanmelding schoolgebouwen en prioritering

Schoolbesturen melden hun schoolgebouwen aan en de gemeente stelt op basis van de

criteria in 3.2 de lijst van 30 schoolgebouwen vast.

Gebruikersenquête

Op alle aangemelde scholen wordt voorafgaand aan de aanpak een (on line) landelijke

gebruikersenquête uitgevoerd, onder de dagelijkse gebruikers, specifiek de directie en

leerkrachten. Doel van de enquête is inzicht te krijgen in de tevredenheid over de kwaliteit

van het binnenklimaat op de onderdelen lucht en licht (visueel comfort). De e enquête is

bedoeld om inzicht te krijgen in het binnenklimaat op de scholen. De resultaten van de

enquête worden meegenomen in de prioritering: als de metingen uitwijzen dat het gebouw

voldoet, maar de enquête uitwijst dat er klachten zijn, wordt er nader onderzoek in het

gebouw gedaan. Andersom, kunnen de resultaten van de enquête worden gebruikt als

onderbouwing wanneer gebouwen voldoen en er geen klachten zijn. De schoolbesturen

krijgen de resultaten van de enquête opgestuurd..

Intentieverklaring

De schoolbesturen van de gebouwen die geprioriteerd zijn ontvangen een intentieverklaring.

Na ondertekening committeren zij zich aan medewerking aan het project en de

cofinanciering. Het schoolbestuur is primair verantwoordelijk voor de communicatie met de

schooldirectie en de overige gebruikers van de school. Aanvullend communiceert de

gemeente met de schoolgebruikers.

Gemeente is bouwheer

De gemeente is in dit project de bouwheer en is opdrachtgever richting de nader te

contracteren partijen. Om te komen tot een succesvol project is een goede communicatie en

samenwerking met de schoolbesturen erg belangrijk. De gemeente zorgt ervoor dat het

schoolbestuur nauw betrokken is bij het project volgens een in te richten projectorganisatie,

er is sprake van gezamenlijke afstemming.

Dossiervorming

Om goed en snel het maatregelenpakket uit te werken is een compleet goed dossier per

schoolgebouw is noodzakelijk. Na ontvangst van de intentieverklaringen zullen de

schoolbesturen de benodigde gegevens aan moeten leveren.

Aanbestedingsstrategie

Samen met Inkoop Fysiek van de gemeente Amsterdam is een aanbestedingsstrategie

opgesteld waarbij gekozen is om traditioneel een bestek uit te werken.

Voordat het werk wordt aanbesteed aan de markt/uitvoerder, wordt het maatregelenpakket

vastgesteld in overleg met het schoolbestuur. Zo wordt de financiële consequenties al aan

de voorkant helder voor het schoolbestuur.

Aanbesteding installatieadviseur

Voorafgaand van een aanbesteding naar de markt moet per school het maatregelenpakket

in een bestek worden omschreven. Voor de inhoudelijke opname en het uitwerken van het

maatregelenpakket moet een installatieadviseur geselecteerd worden. Door middel van een

Gemeente Amsterdam



12

Europese aanbesteding wordt momenteel een installatieadviseur aanbesteedt voor de

uitwerking van de betreffende scholen.

Gebouwopname

De installatieadviseur neemt het gebouw op. De opname samen met de inventarisatie van

de schoolwensen zal een eerste maatregelenpakket worden uitgewerkt. De

installatieadviseur zal voor deze opname, ook indien een 2e opname noodzakelijk is,

zelfstandig een afspraak maken met het schoolbestuur.

Vaststellen maatregelenpakket

De uitwerking van het maatregelenpakket wordt uitgebreid met de school besproken.

Tijdens deze bespreking zal het PMB, de installatieadviseur en het schoolbestuur aanwezig

zijn.Doel van deze bijeenkomst is om definitief keuzen te maken welke onderdelen van het

maatregelenpakket mee worden genomen in de uitwerking van het bestek, te weten:

Centraal of decentrale oplossing

Wel of geen aanpassing verlichting leslokaal

Keuzen compenserende maatregelen

Wel of geen aanvullende wensen schoolbesturen

Financiële commitment conform de vastgestelde uitgangspunten

Indien geen wijzigingen of nader uitwerking van het maatregelenpakket noodzakelijk is kan

met de schoolbesturen definitief een overeenkomst worden getekend.

Doel van de overeenkomst is dat beide partijen instemmen met de gemaakte technisch en

financiële afspraken. Deze overeenkomst betekent een go moment voor de

installatieadviseur om het schoolgebouw verder uit te werken tot besteksniveau en gereed

te maken van aanbesteding.

Vergunningen

Tegelijkertijd met de stap “maatregelenpakket in concept gereed” worden de scholen

integraal met welstand besproken. Doel is om vroegtijdig een mondeling akkoord te krijgen

of kaders vast te stellen waar een centrale of decentrale luchtoplossing aan moet voldoen.

Na definitieve uitwerking en vaststelling maatregelenpakket per school zullen officieel de

noodzakelijke omgevingsvergunningen per schoolgebouw worden ingediend.

Aanbesteding markt

Aanbesteding op basis van de gemeentelijke aanbestedingsstrategie in kleine tranches op

moment dat maatregelenpakket helder is. De gemeentelijke aanbestedingsstrategie voor

dit project is erop gericht om voor drie jaar (2016-2018) een aantal partijen te selecteren op

basis van een Europese aanbesteding (raamcontract). De geselecteerde partijen kunnen op

verschillende tranches een aanbieding doen, het aantal scholen kan per tranche variëren. Dit

leidt tot meer flexibiliteit (en kwaliteit) in de uitvoering. Samen met de schoolbesturen

worden de kaders voor de raamovereenkomst ingericht en bepaald welke trancheomvang

we per keer binnen de minicompetitie meervoudig onderhands aanbesteden. De

afgevaardigde schoolbesturen zullen deelnemen in de beoordelingscommissie om de

inschrijvers op kwaliteit te beoordelen.

Uitvoering in schoolvakantie

De maatregelen inclusief de financiële consequenties worden dus aan de voorkant van het

proces duidelijk voor gemeente en schoolbestuur. Na het officiële commitment over het

Gemeente Amsterdam



13

maatregelenpakket en de financiële verdeling wordt het contract voor de uitvoering

getekend door gemeente en schoolbestuur.

Uitgangspunt is uitvoering in de schoolvakantie, maar voorbereidingen kunnen al

plaatsvinden op andere momenten dat de school niet in bedrijf is

Voorwaarde is dat schoolbestuur en schooldirectie instemmen met de planning. Het

primaire proces op de scholen mag niet verstoord worden door de aanpak.

Oplevering

Samen met het schoolbestuur, de installatieadviseur, aannemer en gemeente wordt de

oplevering georganiseerd. Gezamenlijk wordt de school opgenomen en na vaststelling

akkoord het opleverdocument ondertekend.

Nazorg

Na de oplevering krijgen de docenten een instructie over de werking en het doel van de

aangebrachte installaties.

De schoolbesturen zelf krijgen een opleverdossier overgedragen met daarin revisiestukken,

garanties en certificaten ed.

Onderhoudscontract 10 jaar

Schoolbestuur sluit een 10-jarig onderhoudscontract af met een gecertificeerde

onderhoudspartij

Het schoolbestuur tekent aan het begin van het project een verklaring dat zij de

verantwoordelijkheid om goed onderhoud te plegen na komt. Het is zaak dat de installaties

optimaal zullen blijven presteren.

Monitoring door schoolbestuur

Het schoolbestuur monitort met behulp van permanente meters de luchtkwaliteit (CO2) in

de lokalen en treft maatregelen indien nodig

De CO2-prestatie bij oplevering wordt getoetst. Daarna kan de school deze meters

gebruiken om de luchtkwaliteit te monitoren. Dit levert het schoolbestuur belangrijke

informatie.

Gemeente Amsterdam



14

4 Voorbereiding 2017

4.1 Prioritering schoolgebouwen 2017

De voorbereiding voor Gezonde Schoolgebouwen 2017 wordt in 2016 gestart. In het tweede

kwartaal van 2016 zijn de CO2-meetresultaten van alle schoolgebouwen primair, speciaal en

voortgezet (speciaal) onderwijs beschikbaar. Dan kan er actief richting de schoolbesturen

worden geworven voor de aanpak 2017-2018. Deelname kan niet worden afgedwongen

omdat schoolbesturen mede financieren. Wel zal er een prioriteringslijst worden opgesteld

van welke schoolgebouwen op basis van de metingen het eerst in aanmerking komen voor

de aanpak in 2017.

4.2 Deelname gebouwen voortgezet onderwijs

Vanaf 2017 kunnen gebouwen in het VO in de aanpak worden meegenomen. De resultaten

van de pilot in het Voortgezet onderwijs, die in 2015 is gestart en waarvan de resultaten na

de zomer van 2016 beschikbaar zijn, spelen een rol in de wijze waarop de VO-scholen

worden aangepakt. Dit wordt uitgewerkt in 2016.

4.3 Voorbereiding aanbesteding 2017

De voorbereiding van de aanbesteding 2017 zal op dezelfde wijze als in 2016 worden gedaan.

Deze start in 2016. In 2016 heeft de Europese aanbesteding plaatsgevonden voor 2016-2018.

De aanbesteding zal in 2017 op dezelfde wijze (mini-competities) worden gedaan als in 2016.

Gemeente Amsterdam



15

5 Projectorganisatie

5.1 Projectorganisatie

In onderstaand organogram is de projectorganisatie weergegeven. De bestuurlijk

opdrachtgever is de wethouder Onderwijs.

Bestuurlijk Opdrachtgever

Ambtelijk Opdrachtgever / Directeur OJZ

Gedelegeerd Ambtelijk opdrachtgever

Project Duurzaamheid

(extra verduurzaming)

Schoolbesturen

Schooldirecties

Overige gebruikers school

Project- / Bouwmanagement

(Uitvoering en communicatie)

Adviseurs/aannemers

Pro

ject

- / p

roce

sman

agem

ent

(Bes

tuu

rlijk

en

co

mm

un

icat

ie)

Communicatieadviseur

Team 1 Team 2

Gemeente Amsterdam



16

5.2 Overlegstructuur

Gedurende het project zal er overlegd moeten worden in verschillend verbanden. Voor de

verschillende overleggen in verschillende verbanden is er een overlegstructuur vormgegeven.

5.2.1 Intern

Stuurgroep

Een stuurgroep waarin zitting hebben de gedelegeerd ambtelijk opdrachtgever, een

vertegenwoordiger van Onderwijs, Jeugd en Zorg (OJZ), de procesmanager en de

bouwmanagers komen 2-wekelijks bijeen om o.a. de strategie te bepalen en de besluiten te

nemen ( door de ambtelijk opdrachtgever). Tenslotte bereiden zij de bestuurlijke

besluitvorming voor.

Projectgroep

In het Voortgangsoverleg dat eens in de maand plaatsvindt, heeft het gehele projectteam

zitting, dus ook de assistent (bouw)managers en de vertegenwoordiger van het deelproject

Duurzaamheid.

Daarnaast overlegt de procesmanagers met in- en externen waarmee afstemming van

belang is voor Gezonde Schoolgebouwen, zoals leden van het team Duurzaamheid en de

GGD.

5.2.2 Extern

Het externe overleg met o.a. de schoolbesturen en aannemers is binnen de uitvoering (zie

3.3) georganiseerd.

De bouwmanagers van de gemeente zijn verantwoordelijk voor de communicatie met de

adviseurs en aannemers. De adviseurs/aannemers communiceren in afstemming met de

gemeente ook rechtstreeks met de schoolbesturen als het gaat om de uitvoering en

De project-/procesmanager van de gemeente is verantwoordelijk voor de bestuurlijke

besluitvorming (in nauwe samenspraak en in opdracht van de gedelegeerd ambtelijk

opdrachtgever). Vanuit de gemeente wordt overall communicatie verzorgd richting de

deelnemende schoolbesturen, maar ook naar directies en overige gebruikers, volgens een

nog op te stellen communicatiestrategie. Voor de deelnemende schoolbesturen wordt 1 per

jaar een gezamenlijke bijeenkomst georganiseerd, aan het begin van het traject, als kick-off

van het proces.

Gemeente Amsterdam



17

6 Communicatie

6.1 Procescommunicatie

Communicatie over het proces is georganiseerd in de overlegstructuur met betrokken in- en

externe partners zoals beschreven in hoofdstukken 3 en 5.

6.2 Projectcommunicatie

Om het project gezonde schoolgebouwen helder en eenduidig onder de aandacht te

brengen, wordt een communicatiestrategie ontwikkeld en uitgewerkt.

De communicatiestrategie dient de volgende doelen:

1. De zichtbaarheid van het project te vergroten en daarmee het draagvlak bij alle

partners van het project te vergroten.

2. De informatie en communicatie over het project naar de partners over te brengen

3. De partners meer eigenaar te maken van het project cq van de maatregelen die

getroffen worden in de scholen

De proces-/projectmanager is verantwoordelijk voor de acties om de projectcommunicatie

uit te werken, in samenwerking met het team en een communicatiedeskundige.

Gemeente Amsterdam



18

7 Financiën

7.1 Financiering door gemeente

De gemeente financiert minimaal 80% van het totale investeringsbudget (inclusief BTW) dat

het gebouw naar Frisse scholen klasse B (of als ondergrens C) brengt. Dit is inclusief de

verduurzamingsmaatregelen die leiden tot een neutraal exploitatieresultaat. De gemeente

stelt hiervoor jaarlijks een uitvoeringsplan op dat door B&W wordt vastgesteld. De

gemeentelijke bijdrage beperkt zich tot de variant die minimaal nodig is om het

schoolgebouw op klasse B (of ondergrens C in speciale gevallen) te krijgen.

Mogelijke asbestsanering komt voor rekening van de gemeente.

Het investeringsbudget per schoolgebouw is opgebouwd uit de bouwkosten per

schoolgebouw, post onvoorzien, BTW en de (bouw)voorbereiding door adviseurs,

bouwmanager, toezichthouders. Voor de voorbereidingskosten wordt een vast percentage

aangehouden. Dit percentage is afgeleid van het deel totale voorbereidingskosten (alle

schoolgebouwen) van het totale investeringsbudget (alle schoolgebouwen).

7.2 Financiering door schoolbesturen

Het schoolbestuur financiert maximaal € 50.000,- (tot een maximum van 20%) tot van het

totale investeringsbudget (inclusief BTW) dat het gebouw naar Frisse scholen klasse B (of als

ondergrens C) brengt, inclusief de verduurzamingsmaatregelen die leiden tot een neutraal

exploitatieresultaat. De bijdrage van het schoolbestuur is gemaximaliseerd op € 50.000 per

schoolgebouw. Het schoolbestuur draagt bij aan de maatregelen omdat de gemeente deels

de verantwoordelijkheid (buitenonderhoud) overneemt van het schoolbestuur en omdat de

energieprestatie van het gebouw verbetert. Neemt het schoolbestuur een eigen adviseur in

de arm voor het project, dan zijn de kosten voor rekening van het schoolbestuur.

De bijdrage van de schoolbesturen wordt dus niet meer zoals in het verleden gekoppeld aan

terugverdientijden van maatregelen, maar bedraagt een vast percentage van het totale

investeringsbudget met een maximumbedrag.

Daarnaast komen de kosten voor aanvullende wensen ten aanzien van de minimale variant

om aan klasse B te kunnen voldoen voor rekening van het schoolbestuur, alsook de aanpak

van de aanvullende maatregelen die naar wens kunnen worden meegegeven aan de

aannemer. Verder vallen voorzieningen als zonwering en dimlicht, die een gunstig effect op

het binnenklimaat hebben onder de reguliere (financiële) verantwoordelijkheid van

schoolbesturen.

7.3 Investeringsbegroting (separate bijlage, kabinet)

Gemeente Amsterdam



19

8 Planning

Gezonde Schoolgebouwen Amsterdam 2016 Duur Begindatum Einddatum

Installatieadviseur 120 dagen

maa 23-11-15 vri 6-5-16

Definitieve gunning 0 dagen maa 23-11-15 maa 23-11-15

Start opname scholen 72 dagen maa 23-11-15 din 1-3-16

Akkoord schoolbesturen maatregelen 72 dagen maa 4-1-16 din 12-4-16

Opstellen functioneel bestek 4 mnd. maa 18-1-16 vri 6-5-16

Opdracht tranche 1 0 dagen maa 18-1-16 maa 18-1-16






Uitvoering 30 schoolgebouwen tranche 1 t/m 6 Zomervakantie

6 weken maa 18-7-16 zon 28-8-16

Gemeente Amsterdam



20

9 Risicoanalyse

De voorlopige risicoanalyse is hieronder aangegeven. Er wordt eind november 2015 nog een

sessie belegd om een brede risicoanalyse te maken. Hierbij wordt ook een

vertegenwoordiging van de schoolbesturen uitgenodigd.

Risico Beheersmaatregel

1. Aanbesteding: risico op

bezwaarprocedures, risico voor

doorlooptijd, tegenvallende

aanbesteding

Tijdige start met deskundigen binnen de

gemeente (lead buyer)

Zorgvuldige aanbestedingsprocedure

Duidelijke selectieleidraad

2. Commitment/deelname

schoolbesturen

Duidelijke communicatie over project

Creëren draagvlak project

Adequaat reageren op input

schoolbesturen

3. Schoolbestuur niet akkoord met

maatregelenpakket

Er is intensief overleg tussen gemeente,

aannemer en schoolbestuur over de

maatregelen, gericht op maatwerk per

schoolgebouw.

Wanneer het maatregelenpakket past

binnen het programma van eisen komt er

in beginsel een akkoord door gemeente en

schoolbestuur

4. Slechte kwaliteit uitvoering,

uitvoering niet binnen de planning

Er moet door de aannemer per onderdeel

van het werk een apart werkplan worden

gemaakt.

Er is intensief overleg tussen de aannemer

en de gemeente

Er is een aparte toezichthouder

(installatieadviseur in opdracht van de

gemeente) op de uitvoering van de

installaties aangesteld.

Er wordt in overleg met het schoolbestuur

een planning op maat gemaakt

Bij uitIoop van de planning overleg met

schoolbesturen voor gedeeltelijke

uitvoering op andere momenten, vb in

herfstvakantie.

5. Weerstand bij omgeving als gevolg

van hinder door werkzaamheden.

Omwonenden en ondernemers worden in

overleg met de communicatie-afdelingen

van stadsdelen indien noodzakelijk (vb. bij

systemen die op het dak komen) zoveel

Gemeente Amsterdam



21

Risico Beheersmaatregel

mogelijk goed geïnformeerd met

bewonersbrieven.

6. Weerstand bij gemeentelijke diensten Er is medewerking nodig van o.a.

Welstand, Vergunningen. Diensten en

bedrijven van gemeente worden zoveel

mogelijk goed geïnformeerd door het

projectteam, zo nodig i.s.m. de

stadsdelen.

7. Onvoorziene zaken in uitvoering Er zijn d.m.v. een goede projectorganisatie

afspraken gemaakt hoe adequaat te

handelen bij eventuele onvoorziene zaken

die tijdens de uitvoering naar voren

komen. Dit om meerwerken snel te

behandelen en tot gezamenlijke

oplossingen te komen.

Er is 300.000 euro gereserveerd voor

onvoorziene meerkosten. Deze

reservering is nodig om eventuele

meerkosten in de uitvoeringsfase van het

project op te vangen.

.

Gemeente Amsterdam



22

BIJLAGE 1 Lijst 30 schoolgebouwen Gezonde Schoolgebouwen Amsterdam 2016

Naam school Adres Bestuur 1 De Horizon hoofd (P Caland) Pieter Calandlaan 768 STWT

2 Jan Woudsma Jaargetijden 4 Jan Woudsma

3 De Ster Woudichemstraat 8 Sirius

4 De Brink Meijehof 302 Sirius

5 De Knotwilg Vreeswijkpad 5 Bijzonderwijs

6 De Valentijnschool Soembawastraat 63 AMOS

7 Burgersschool J. Sluijterstraat 5 Viertaal

8 Klimop Varenweg 6 SOON

9 De Vier Windstreken Parlevinker 11-13 SOON

10 Universum Th. Weeversweg 4 SOON

11 Nellestein Leksmondplein 31 Sirius

12 Piet Hein Oostelijke Handelskade 6 ABSA

13 De Horizon dep (Brenner) Brenner 9 STWT

14 Frankendael Hogeweg 61 AMOS

15 De Bonkelaar Molenwijk 3 AMOS

16 De Wiltzangh Hertspieghelweg 55 Chr Ver Wiltzangh

17 16e Mont. Vreeswijkpad 6 Sirius

18 Bijlmerhorst Egoli 12 Sirius

19 Europaschool Hygiëaplein 8 Esprit

20 De Driesprong Sloterweg 1192 Kolom

21 De Mijlpaal Westmallepad 11a ASKO

22 JP Coen Balistraat 79 STAIJ

23 Het Spectrum James Wattstraat 10 STAIJ

24 De Blauwe Lijn Kortvoort 61A Sirius

25 Prof Dumont Woudrichemstraat 2-4 Kolom

26 De Hasselbraam Karel Klinkenbergstraat 40 Kolom

27 El Amien I Saaftingestraat 312 SNIS

28 ASVO Frederiksplein 37 ASVO

29 As Siddieq Oost Sumatraplantsoen 15 SISA

30 Zuiderzee Brigantijnkade 51 ABSA

Ca

t. 3

: d

ee

lna

me

do

or

me

tin

gC

at.

1:

vo

rig

ja

ar

aa

ng

em

eld

Ca

t. 2

: fi

jnst

of

Gemeente Amsterdam



23

BIJLAGE 2 Investeringsraming Separaat (Kabinet)

Documents

Uitvoeringsplan Gezonde Schoolgebouwen 2016