BAĞCILIKTA ULUSAL KLON SELEKSİYONU

METODOLOJİ ÇALIŞTAYI

24-25 Nisan 2014

TOKAT

ÜLKEMİZ BAĞCILIĞININ DAR BOĞAZI: FİDAN SERTİFİKASYONU

Prof.Dr.Hasan ÇELİK

Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi

Bahçe Bitkileri Bölümü

Emekli Öğretim Üyesi

STANDART ASMA FİDANI ÜRETİMİ

Yıl Aşılı Fidan % Aşısız Fidan % Toplam %

20085 2.529.537 15,0 415.500 7,1 2.945.037 13,0

20092 3.075.360 18,3 1.950.000 33,4 5.025.360 22,2

20101 4.233.700 25,1 2.250.000 38,6 6.483.700 28,6

20113 4.173.045 24,8 684.000 11,7 4.857.045 21,4

20124 2.839.493 16,9 534.450 9,2 3.373.943 14,9

Toplam 16.851.135 74,3 5.833.950 25,7 22.685.085 100,0

Ortalama 3.370.237 1.166.750 4.537.017

SERTİFİKA KELİMESİNİN KÖKENİ

• Bugün kullanılan kelimenin kökeni, Fransızca’da Tasdikname

anlamına gelen «Certifat» sözcüğüdür. Fransızca sözcük ise Geç

Latince’deki «Certificatium» sözcüğünden türetilmiştir.

• TDK Sözlüğü’ndeki karşılığı= Onaylama

• Günlük yaşamda sıkça kullanılan karşılığı = Kişinin bilgi ve beceri

gerektiren herhangi bir konuda yeterliğini gösteren belge

SERTİFİKALI FİDAN / FİDAN ÜRETİM MATERYALİ

• Klon bazında olmak üzere, çeşit ve anacın ismine doğruluğunu,

• Fidan üretim materyali ile taşınabilen hastalık ve zararlılardan (virüs

ve virüs benzerleri, bakteri ve bakteri benzerleri, nematodlar) ari olduğunu,

• TSE tarafından hazırlanan asma çeliği (TS 4027), asma aşı kalemi (TS

4089) ve asma fidanı (TS 3981) standartlarına uygun olduğunu,

GARANTİ EDER VE BUNU BELGELEYEN ÖZEL BİR ETİKET TAŞIR

ASMA ISLAHININ EVRİMİ

1. İLK ÇEŞİT SELEKSİYONU

2. İKİNCİ ÇEŞİT SELEKSİYONU

3. KLON SELEKSİYONU

4. KOMBİNASYON ISLAHI

5. POLİPLOİDİ VE MUTASYON ISLAHI

6. TRANSGENİK ÇEŞİT ISLAHI

ASMA ISLAHINDA TERCİHLER

• YÖNTEM

MELEZLEME (KOMBİNASYON) ISLAHI

TÜR İÇİ MELEZLEMELER (KALİTENİN GELİŞTİRİLMESİ)

TÜRLER ARASI MELEZLEMELER (DAYANIKLILIK GELİŞTİRME ve ANAÇ ISLAHI)

• ÜRÜN DEĞERLENDİRME

SOFRALIK ÇEŞİT GELİŞTİRME

MELEZLEME (KOMBİNASYON) ISLAHI YOLUYLA

SOFRALIK ÜZÜM ISLAHINDA ÖNCELİKLER

VERİM

SORUNSUZ MEYVE TUTUMU VE YÜKSEK VERİM

KALİTE

OLGUNLUKÇOK ERKENCİ YA DA GEÇÇİ

TANE İRİLİĞİ VE ÇEKİRDEK DURUMUÇOK İRİ TANELİ ÇEKİRDEKSİZ VEYA ÇEKİRDEKLİ

TANE RENGİKOYU KIRMIZI YA DA KOYU SİYAH PARLAK RENKLİ

TANE YAPISIİNCE KABUKLU, ETLİ VE GEVREK (CRISPY) ETLİ

SALKIM YAPISIORTA YA DA İRİ, NORMAL SIKLIKTA

TANE DİRENCİTANE-SAP BAĞLANTISI GÜÇLÜ, YOLA DAYANIKLI VE MUHAFAZAYA UYGUN

Çeşit Çekirdek Renk Tane iriliği Olgunluk Diğer

Early Sweet - Beyaz 18 mm Çok erken Hafif misket

Alpha Red + Kırmızı 20-24 mm Çok erken -

Sugraone(S.Seedless) - Beyaz 19-24 mm Erken-Çok erken -

Coachella Seedless - Beyaz 19-24 mm Erken-Çok erken -

Midnight Beauty - Siyah 19-24 mm Erken-Çok erken Muhafazaya uygun

Ice Seedless - Beyaz 22-24 mm Orta-Erken Misket

Ralli Seedless - Parlak Kırmızı 19-23 mm Erken -

Prima + Siyah 16-18 mm Erken-Çok erken -

Trakya İlkeren + Siyah 16-18 mm Erken-Çok erken -

Fantasy Seedless - Siyah 21-22 mm Orta-Erken -

Sabla Seedless - Koyu Siyah 19-23 mm Orta-Erken Misket

Princess Seedless - Beyaz 25-27 mm Orta Muhafazaya uygun

Moon Balls + Beyaz 28-31 mm Çok Geç -

Red Globe + Pembe-Kırmızı 24-30 mm Orta Geç Muhafazaya uygun

Crimson Seedless - Kırmızı 18-20 mm Geç Muhafazaya uygun

Autumn Royal - Siyah 20-22 mm Geç Muhafazaya uygun

ÜLKEMİZDE MELEZLEME ISLAHI ÇALIŞMALARI

KURULUŞ TESCİL EDİLEN ÇEŞİTLER

YALOVA ATATÜRK BAHÇE

KÜLT. MERKEZ ARAŞTIRMA

ENST. (8 ÇEŞİT)

Ata Sarısı, Yalova İncisi, Yalova

Beyazı, Yalova Çekirdeksizi, Ergin

Çekirdeksizi, Samancı Çekirdeksizi

(Beyaz); Uslu (Kırmızı- Mor), Yalova

Misketi (Siyah)

TEKİRDAĞ BAĞCILIK

ARAŞTIRMA İST. (10 ÇEŞİT)

Barış, 261, Tekirdağ Sultanı,

Bozbey,Tekirdağ Misketi ( Beyaz);

Trakya İlkeren, 56, Özer Karası

(Siyah), Tekirdağ Çekirdeksizi (Mor-

Kırmızı), Güz Gülü (Pembe)

MANİSA BAĞCILIK ARAŞ. İST.

(5 SULTANİ TİPİ)

Altın Sultani (Kurutmalık), Manisa

Sultanı (Sofralık), Saruhan Bey

(Kurutmalık), Sultan1 (Sofralık-

Kurutmalık), Sultan7 (Kurutmalık)

NAPPO

(North American Plant Protection Organization)

SERTİFİKASYON ŞEMASI

• ABD’de uygulanan aşağıdaki şema, bazı eyaletlerde zorunlu,

bazılarında ise isteğe bağlıdır.

1. ÇEKİRDEK KOLEKSİYONLAR (NUCLEAR COLLECTIONS)

2. ELİT KOLEKSİYONLAR (ELITE COLLECTIONS)

3. ANA DAMIZLIK BAĞLARI (FOUNDATION VINEYARDS)

4. ANAÇ-KALEM DAMIZLIKLARI (REGISTERED FOUNDATION VINES)

AVRUPA BİRLİĞİ’NDE ASMA SERTİFİKASYON SİSTEMİ

• Asma,1968’denberi «EEC Directive (93 of April 1968), sertifikasyon

sistemi içinde yer alan Tek Odunsu Bitki Grubu’dur.

• Sertifikasyon sisteminin temelini, genellikle iki aşamalı (Toplu

Seleksiyon ve Klon Karşılaştırma Bağı) ve iki yönlü (Tarımsal

«Agronomic» Seleksiyon ve Sağlık «Sanitary» Seleksiyonu)

olarak 10-11 yılda sonuçlandırılan «Klon Seleksiyonu» çalışmaları

oluşturmaktadır.

• EPPO (European and Mediterranean Plant Protection Organisation)

Asma Sertifikasyon Şemasını (1992); üye ülkeler, aynı ülke

içindeki eyaletler , bölgeler, hatta yöreler kendilerine özgü

değişiklikler yaparak uygulayabilmektedirler.

EPPO ASMA SERTİFİKASYON ŞEMASI

KAYNAK BİTKİ (KLON)

Tarımsal(Genetik) Seleksiyon+ Sağlık Seleksiyonu

ÇEKİRDEK (NUCLEAR) KOLEKSİYON

Seralarda özel önlemler alınarak korunur. Her yıl testlenir.

Ön Temel (pre-basic) Materyal/Fidan-Pembe Kuşaklı Beyaz Etiket

ÇOĞALTMA (PROPAGATION) PARSELİ

Dışarıda temiz araziye, izolasyona dikkat edilerek kurulur. Her yıl testlenir.

Temel (Basic) Materyal/ Fidan-Beyaz Etiket

DAMIZLIK (CERTIFIED) PARSEL

Fidan işletmelerinde veya özel sektörün diğer paydaşlarına ait arazilerde kurulur.

Kayıt altına alınır ve etiketlenir. Örnekleme yoluyla testlenir.

Sertifikalı Materyal/Fidan-Mavi Etiket

TİCARİ BAĞ (CERTIFIED VINEYARDS)

GEISENHEIM / ALMANYA SERTİFİKASYON ŞEMASI

CLONE

(KAYNAK BİTKİ) Genetik ve Sağlık Seleksiyonundan geçmiş

SUB-CLONAL PARCEL

(ALT KLON PARSELİ) 5-6 omcadan oluşur. Korumalı serada

PRE-PROPAGATION PARCEL

(ÖN ÇOĞALTMA PARSELİ) 50 omcadan oluşur

PROPAGATION PARCELS

(ÇOĞALTMA PARSELLERİ) Fidancılık endüstrisine fidan üretim

materyali sağlar

SERTİFİKALI ASMA FİDANI ÜRETİMİ İLE İLGİLİ YASAL MEVZUAT

KANUNLAR KANUN

NUMARASI

KABUL TARİHİ YAYIMLANDIĞI

RESMİ GAZETE

Tohumculuk Kanunu 5553 31.10.2006 08.11.2006/26340

Veteriner Hizmetleri,

Bitki Sağlığı, Gıda ve

Yem Kanunu

5996 11.06.2010 13.06.2010/27610

SERTİFİKALI ASMA FİDANI ÜRETİMİ İLE İLGİLİ YASAL MEVZUAT

YÖNETMELİKLER YASAL DAYANAK YAYIMLANDIĞI

RESMİ GAZETE

DEĞİŞİKLİK

Bağcılık Yönetmeliği 5488 sayılı Tarım

Kanunu’nun 6’ncı

maddesinin birinci

fıkrasının (I) bendi

30.12.2006/26392

Bitki Çeşitlerinin

Kayıt Altına Alınması

Yönetmeliği

5553 sayılı

Tohumculuk

Kanunu’nun 4’üncü

maddesi

13.01.2008/26755 1. 14.09.2008/26997

2. 17.12.2009/27435

3. 12.05.2012/28290

Asma Fidanı ve

Üretim Materyali

Sertifikasyonu ile

Pazarlama

Yönetmeliği

5553 sayılı

Tohumculuk

Kanunu’nun 6’ıncı

maddesi

03.07.2009/27277 1. 25.05.2012/28303

2. 12.03.2013/28585

Bitki Pasaportu

Sistemi ve

Operatörlerin Kayıt

Altına Alınması

Hakkında

Yönetmelik

5996 sayılı Vet. Hiz.,

Bitki Sağ., Gıda ve

Yem Kanunu’nun

15,17,31,32,38’inci

maddeleri

12.01.2011/27813

ÜLKEMİZDE FİDAN SERTİFİKASYONU

İLE İLGİLİ ÇALIŞMALARIN TARİHÇESİ

• 1983 –TSE tarafından asma-meyve fidanı ve fidan üretim

materyallerine ait standart hazırlama çalışmalarının başlatılması

• 1987 –Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nca sertifikalı asma-meyve

fidanı üretimine yönelik çalışmaların başlatılması

• 1990 – Ülkemizde ticari olarak yetiştirilen asma ve meyve

çeşitlerinin ilk toplu tescili

• 1991 – ‘’Fidan Sertifikasyonunun Genel Esasları Hakkında Talimat’’

• 1997 – ‘’Meyve Asma Çeşit/Anaç Damızlığı, Fidan Üretim Materyali ve

Fidanlarının Sertifikasyonuna Ait Genel Esaslar Tebliği ‘’(Dayanak:

Yürürlükten kalkan 308 ve 6968 sayılı Kanunlar)

• 2009 – ‘’Asma Fidanı ve Üretim Materyali Sertifikasyonu İle Pazarlaması

Yönetmeliği’’(Dayanak: 5553 sayılı Tohumculuk Kanunu)

SERTİFİKALI ASMA FİDANI ÜRETİMİNİN GELİŞTİRİLMESİNE

YÖNELİK BAŞLICA ÇALIŞMALAR

• Azeri, T., 1983. Ülkemiz Bağcılığında Virüs Sorunu ve Virüssüz Bağ Üretim Programı. Bornova Zir. Müc. Araş. Enst. Müd. Yıllığı 1 (1): 61-69.

• Çelik, H., Marasalı, B., Demir, İ., Erdiller, G., 1991. Virüssüz Asma Üretim Materyali Elde Edilmesi, Muhafazası ve Dağıtımı. Türkiye I. Fidancılık Sempozyumu Bildiri Kitabı: 69-78, 26-28 Ekim 1987, Tokat.

• Gürsoy, Z., 1991. Termoterapi ve Meristem Kültürü Yöntemleriyle Virüssüz Asma Materyali Elde Edilmesi Üzerinde Araştırmalar. (Doktora Tezi), Manisa Bağcılık Araş. Enst. Müd. Yayınları, 42 s.

• Çelik, H., Marasalı, B., Söylemezoğlu, G., Gürsoy, Z., Göktürk Baydar, N., Yüksel, İ., Gökçay, E., Karlı İlbay, A., İlhan, İ., 2000. Türkiye’de Virüssüz Sertifikalı Asma Fidanı Üretim Tekniğinin Geliştirilmesi (EUREKA EU 679 VITIS), TÜBİTAK-TOAG 1108 No’lu proje raporu, Ankara, 66s.

• Argun, N., Momol, M.T., Maden, S., Momol, E.A., Reid, C.L., Çelik, H., Burr, T.J., 2002. Characterization of Agrobacterium Strains Isolated from Turkish Grape Cultivars in the Central Anatolia Region. Plant Disease 86 (2): 162-166.

• Çelik,H., Söylemezoğlu,G., Ertunç,F., Dursunoğlu,Ş., Akbaş,B., 2006. Clonal Micropropagationof Main Grape and Rootstock Varieties of Turkish Viticulture for Obtaining Virus-Free BasicNursery Stocks. 9th.Inter. Conference on Grapevine Genetics and Breeding, 2-6 July 2006, Udine-Italy.

• Ünal, A., Özer, C., Karahan, A., Söylemezoğlu, G., Atak, A., Karadoğan, B., Benlioğlu, K., 2013. Ülkemizde Yetiştiriciliği Yapılan Ekonomik Öneme Sahip Bazı Üzüm Çeşitleri ve Amerikan Asma Anaçları ile Klonlarının Virüsler ve Agrobacterium vitis Yönünden Arındırılması,Tanımlanması ve Yeni Üzüm Çeşitlerinin Geliştirilmesi. TÜBİTAK 1007 (107G116) No’lu proje sonuç raporu.

MEYVE-ASMA BAZ MATERYALLERİ AR-GE MERKEZİ PROJESİProje 2010 yılında hazırlanarak O zamanki adıyla DPT’ye sunuldu. Projenin süresi 3 yıl olarak planlanmıştı. Ancak tahmin edilemeyen olumsuzluklardan dolayı süresi uzatılarak 2014 yılı sonunda tamamlanması öngörülmüştür. 2014 yılı sonuna kadar bu proje kapsamında kurumlarımıza 9.900.000 TL ödenek aktarılmıştır. Bu ödenek ile Sertifikasyon Sistemi’nde görevli olan 7 Araştırma Enstitüsü ve İstasyonunda 1 ve 2 no’lu Damızlık Parsellerinin kurulması, korunması ve virüslerden arındırılması gibi işlemlerde kullanılmıştır. 2013 yılına kadar aşağıda isimleri yazı kurumlar projeye dahil olup; 2014 yılında ise Sertifikasyon Sisteminde sorumlu olan kurumların hepsi dahil edilmiştir.

Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü-YalovaEğirdir Meyvecilik Araştırma İstasyonu-IspartaBahçe Kültürleri Araştırma İstasyonu-ErzincanBağcılık Araştırma İstasyonu-TekirdağKayısı Araştırma İstasyonu-MalatyaAntepfıstığı Araştırma İstasyonu-Gaziantepİncir Araştırma İstasyonu-Aydın

AÇIKTA KURULAN DAMIZLIK PARSELLERİNİN KORUNMASI

İki No’lu (Ana Parsel) ve Üç No’lu (Anaç ve Kalem Damızlık

Parselleri) ünitelerde, gerek hava (yaprak pireleri, yaprak bitleri,

unlu bitler gibi) gerekse toprak (Xiphinema ve Longidorus nematod

cinsleri) kaynaklı virüs vektörlerinin kontrolüne yönelik etkili

önlemler alınmalıdır.

BİTKİ KARANTİNASI YÖNETMELİĞİNE GÖRE İTHAL EDİLECEK

ASMA FİDANLARI/ÇELİKLERİNDE

BULUNMAMASI GEREKEN PATOJENLER

VİRÜSLER MANTARLAR

Grapevine fanleaf Phymatotrichhopsis omnivora

Arabis mosaic Elsinoe ampelina

Grapevine leafroll complex NEMATODLAR

Tomato black ring Meloidogyne spp.

Strawberry latent ring spot Xiphinema spp.

Raspberry ring spot ÖZEL ŞARTLAR

BAKTERİLER Son iki vejetasyon döneminde kaynak

damızlık Grapevine flavescence dorée ve

Xylophilus ampelinus’un belirtilerinin

görülmediği belirtilmelidir.

Agrobacterium vitis

SERTİFİKALI ASMA FİDANI ÜRETİM VE KULLANIM DESTEĞİ-2014

SERTİFİKALI FİDAN ÜRETİMİ(FAİZ İNDİRİMLİ TARIMSAL KREDİ)

BAĞ TESİSİ(DOĞRUDAN DESTEK)

ÖNERİLER1. Aşılı ve aşısız (Anaç) fidanlara farklı destek uygulanmalı, aşısız fidan desteği,

hem sertifikalı, hem de standart fidanlarda, aşılı fidan desteğinin 1/3’ünü aşmamalıdır.

2. Yerli fidan standart dışı kabul edilerek, hiçbir şekilde standart fidan kullanım desteğinden yararlandırılmamalı, hatta ticarete konu üretimi yasaklanmalıdır.

FAİZ İNDİRİMİ (%)

YATIRIM İŞLETME

100 100

VİRÜSSÜZ FİDAN

SERTİFİKALI STANDART

330 TL 150 TL

NORMAL FİDAN

SERTİFİKALI STANDART

230 TL 100 TL

GTH BAKANLIĞI (BÜGEM) TARAFINDAN FÜAB’NE TAHSİS EDİLEN ÖN TEMEL MATERYAL VE TEMEL FİDANLAR

Üretici Kuruluş Ön Temel Materyal Toplam Temel Fidan Toplam

Anaçlık Çelik Aşı Gözü Anaç Çeşit

Manisa Bağcılık Araş. İst.

495 1.155 1.650 990 150 1.140

Tekirdağ BağcılıkAraş. İst.

125 49 174 - - -

Erzincan Bahçe Kült. Araş. İst.

- - - - 100 100

Yalova Atatürk Bah. Kült. M.A.E

- - - - 6 6

TOPLAM 620 1.204 1.824 990 256 1.246

FRANSA KAYNAKLI TEMEL (BAZ) KATEGORİDE

FİDAN FİYATLARI-2014 (€)

Fidan Fiyatı Royalty (ENTAV) TOPLAM

Aşısız Anaç Fidanı

(Rootstock Rootlings)

1,55 1,67 (400-1.999)

1,34 (2.000-3.999)

1,16 ( >4.000)

3,22

2,89

2,71

Aşılı Fidan

(Grafted Vines)

2,25 3,33 (400-1.999)

2,67 (2.000-3.999)

2,33 ( >4.000)

5,58

4,92

4,58

SONUÇ

Sertifikalı asma fidanı üretim sisteminin kurulması ve sağlıklı şekilde

işletilmesine yönelik olarak; klon seleksiyonu çalışmalarının

planlanmasına ve sağlık (sanitasyon) yönüyle gerekli kontroller yerine

getirilerek sonuçlandırılmasına, seçilen klonların tesciline, bunlara ait

ana damızlık parsellerinin (1 ve 2 nolu üniteler) kurulmasına,

korunmasına, bulaşmalara karşı periyodik kontrollerin yapılmasına, bu

parsellerden in vitro ve diğer (topraksız, hidroponik kültür gibi) sağlıklı

ve hızlı çoğaltma teknikleri kullanılarak ön temel ve temel fidanların

üretimine ve dağıtımına, her kademedeki fidanların

sertifikalandırılmasına yönelik olarak, gerek görevlendirilen kamu,

gerekse yetkilendirilen özel sektör araştırma kuruluşlarında yürütülecek

çalışmaların planlanması, koordinasyonu, desteklenmesi ve

denetlenmesi ile görevli, bağcılığı gelişmiş tüm ülkelerde olduğu gibi

Asma Islah ve Sertifikasyon Enstitüsü’nün acilen oluşturulması, ülkemiz

bağcılığının sağlıklı bir temel üzerinde geleceğe taşınmasına önemli

katkılar sağlayacaktır.

SUNUNUN HAZIRLANMASINDAKİ DEĞERLİ KATKILARI İÇİN;

Prof.Dr.Menşure ÇELİK’e

Uzman Ceren ÇELİK’e

ÇOK TEŞEKKÜR EDERİM.