Wrocław, 10 września 2aI7 r.

Prof. dr hab. Barbara Iwankiewicz -Rak

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

Recenzja

rozprary doktorskiej mgr Justyny Lewandowskiej -Bratek

pt. Z ARZ ĄD ZANIE WOL ONTARI U S ZAMI W ORGA}IIZ AC J ACHśwrłuczĄcycH usŁucl spoŁECzNE NA pRzyKŁADzIr..FuNDAcJI I

STOWARZYSZEŃ W POLSCE,

napisanej pod kierunkiem promotora dr hab., prof. nadzw. UEP Moniki Dobskiej

w Uniwersytecie Ekonomicznym w Poznaniu, Wydziale Zarządzania,

Katedrzę Badń Rynku i Usług

1. Uwagi wstępne

Podstawą sporządzenia recenzji j est pismo Pana Dziekana Wydzi Ńu Zarządzania

Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu prof. dr hab. Kazimięrza Krzaklewicza, prof.zw.

UEP , z dnia 20 lipca 20 l 7 roku.

Przyjęta do recenzji praca podlega ocenie zgodnie z wymogami Ustawy z dnia 14

marca2003 poz.65 zpóźniejszymi zmiartarni o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz

o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraznapodstawie Rozp. MNiSzW z dnia3} października

2015 r. w sprawie szczegółowego trybu i warunkówprzeprowadzaniaczynności wprzewodzie

doktorskim, w postępowaniu habilitacyjnym oraz w postępowaniu o nadanie tytułu profesora

( Dz. Ustaw z dnia 10 listopada2}|S poz. 1842).

Przyjęto następujące kryteria oceny: uzasadnienie podjętego tematu, poprawnośó

formułowania celów, strukturę rozprary oraz jel ocenę merytoryczną i formalną,prowadzące

do ostatecznej konkluzji.

2. Uzasadnienie podjętego tematu

Współcześnie problem aktywizacji społeczeństwa w kierunku podejmowania działań

filantropijnych jest bardzo aktualny i wiĘe się z przemianami społecznymi oruz wzrostem

jakości życia. Jest takze warunkiem budowy społeczeństwa obywatelskiego i społecznej

gospodarki rynkowej. Obecnie, w wielu krajach, atakże w Polsce działalnośó charyatyw,lna

została ujęta w ramy prawa, co spowodowało jej sformalizowanie przęz uporządkowanie

2

warunków jej prowadzenia. Dotyczy to przede wszystkim zal<ładania i prowadzenia

organizacji społecznych ( NGO's), fundraisin gui angńowania wolontariuszy.

W łm świetle podjęty i realizowany przez mgr Justynę Lewandowską-BrateĘ

problem badawczy dotyczący zarządzania wolontariuszami w organizacjach społecznych

( fundacjach i stowarzyszeniach) uznać trzebajako ważny, aktualny, a zarazem bardzo

ambitny i trudny.

Nie jest łatwo zidentyfikowaó zjawisko niewymierne i bardzo zrożnicowane.

Wolontariat ma właśnie takie cechy, gdyż na pierwszym planie w angiLzowaniu wolontariuszy

pojawia potrzebakreowania motywacji wolontariuszy do podejmowaniazadńnieodpłatnych,

wykonywanych w wolnym czasie i w sposób jak najlepszy. Na problem ten zwrócił uwagę P.

Drucker, gdy napisał, częgo mogą nalczyć się firmy biznesu od organizacji non profit.

Wskazał, że podstawową różnicą między pracownikiem i wolontariuszem jest mo§rvacja,

która u pracowników koncentĄe się na wynagrodzeniu, natomiast u wolontariuszy na

realizacji własnych potrzeb wynikających z ich postawy dobroczynnej.

3. Cel rozprawy i metodyka badawcza

Przedmiot recenzowanej ptacy koncentruje się na zarządzaniu wolontariuszami w

organizacjach społecznych prowadzących dzińalność usługową. To zńożenieposzeruaobszar

badania o problemy zarządzania personelem, charakterystyczne dla podmiotów usługowych, a

wynikające z budowania bezpośrednich relacji między zespołem pracowników, świadczącym

usługę, a klientem. To spowodowało, ze sformułowany cel rozprawy wskazany przez Autorkę

jestbardzorozbudowany.(s.7)Autorkapodaje,żecelempracyjest...."wykazaniezasadności

usługoweg o zarządzania wolontariuszami w fundacjach i stowarzyszeniach oraz opracowanie

koncepcji długookresowej współpracy z wolontariuszami". W tak ujętym celu Autorka

zawatła zamysł potwierdzenia tezy: że ,,w fund-acjach i stowarzyszeniach zasadne jest

wprowadzenie usługolvych metod zarządzaria wolontariuszami w oparciu o metody i

narzędziazarządzania wielo-relacjari" ( s. 7). Potrzebie zrealizowaliaprzyjętego celu pracy

w świetle wskazanej tezy, Autorka podporządkowała metody badawczęt1.:I<rfiycznaanaliza

literatury przedmiotu, analizaźródęł wtórnych ( dokumentacji, sprawozdń raportów, aktów

prawa zzakłeslfunkcjonowania fundacji i stowarzyszęńi rozwoju wolontariatu w Polsce oraz

innych krajach), atakże własne badania empiryczne zwykorzystaniem ankiety kierowanej do

przedstawicieli fundacji i stowarzyszeń o statusie OPP ( dostrzegam brakzŃączenia do pracy

narzędziabńawczego - ankiety). Uwazam, że przyjęte przez Autorkę metody badawcze są

właściwe iwystarczające dla rozpoznania problemu i twórczego wnioskowania.

a

4. Struktura rozprawy oraz ocena merytoryczna i formalna

Recenzowana praca jest bardzo obszernym dziełem naukowym, gdyżliczy 229 stron

bez spisu literatury i wykazów tabel i rysunków. Obejmuje cńery rczdziały o różnĄ proporcji

liczby stron. RozdziŃ pierwszy liczy 90 stron, drugi- 68 stron, trzeci - 23 strony, a czwarty 40

stron. Nie jest to wadą, ale sygnalizuje brak dystansu Autorki do prowadzonych badń

literaturowych i uwzględnienie w pracy jak największej ilości problemów, które nawet

pośrednio wiązą się z obszarem badawczymrecenzowanej pracy. Tak jest przede wszystkim

w rozdziale pierwszym, który obejmuje blisko połowę tekstu pracy ) a prezentuj e zagadnienia

w skali makro, które wykraczĄąpozaobszat nauk o zaruądzaniu.'VI rozdziale I. zaĘ hlłowanym,,Organizacj e świadczące usługi spoleczne

w gospodarce rynkowej Polskioo liczącym 90 stron, Autorka dokonała bardzo szerokiego

wprowadzenia do problematyki badawczej. Stwierdzarrlnawęt, że wyszłapoza pole badawcze

nakreślone tematem pracy. Na przykład w części pt. 1.1 . Teoria trzech sehorów gospodarki

- sektor usług, oraz I.2. Fundacje i stowarzyszenia szczególnym rodzajem organizacji

świadczqcych usługi społeczne, analizowane były problemy rozwoju sfery usług, serwicyzacji

gospodarki, czy deftniowania usług, ich cech i funkcji oraz klasyfikacji ze wskazaniem usług

publicznych i społecznych. W moim odczuciu tozwa:żanie tych problemów ptzez Autorkę

miało znaczenie bardziej wykazaria się erudycją niż stworzenia podstaw teoretycznych do

rozwiązania problemu pracy doktorskiej. Dopiero treści kolejnych podpunktów przybliżają do

zadanbadawczych pracy. Autorka przedstawiła w nich znaczęnie rozwoju trzeciego sektora

gospodarki, scharakteryzowała cechy fundacji i stowarzyszęn atakżę zasady ich współpracy z

administracją publiczną i biznesem w zakresie świadczenia usług społecznych. Szkoda, że

Autorka pisząc w jednym rozdzialę o trzecim sektoize w ujęciu sektora usług i sektora

społecznego gospodarki nie wyeksponowała powiązaniamiędzy nimi w działalności fundacji

i stowarzyszeń. Jest to trudne zadanie, aIę wńnę dla wyeksponowania zwiryku między

ujęciem problemów w skali makro, a zarządzaniem organizacją. O ile problemy rozwoju

sektora III (usługowego) bezpośrednio nie dotyczą problematyki pracy, to sektor III

(społeczny) jest tłem rozwoju i szczegolnych cech dziaŁalności fundacji i stowarzyszeń.

Rozdział lI. Zarządzanie wolontariuszami myśl teorii zarządzania zasobami

ludzkimi. W rozdziale tym przedstawioneprzez Autorkę problemy dotyczyły głównie: ujęcia

teoretycznego: kapitału ludzkiego, struktury zasobów ludzkich w orgarizacjach

pozarządowych oraz zaruądzania wolontariuszami w fundacjach i stowarzyszeniach, gdzie w

4

świetle różrych raportów badawczych przedstawiony został rozwój wolontariatu w Polsce i

cechy osób podejmujących pracę jako wolontariusze. Natomiast dopiero w zakończeniu tego

rozdziału podjęte zostaĘ problemy zarządcze wolontariatem w organlzacjach. Autorka na

podstawie literatury i raportów badawczych przedstawiła problemy rekrutacji wolontariuszY

do organizacji, zasaĘ kontroli i oceny ich pracy, atakże problem szkolenia i identYfikacji

potrzeb oraz oczekiwń wolontariuszy ( motywacji do podejmowania pracy nieodpłatnej), W

podsumowaniutej częściAutorkaprz1,toczyłazliteratury zdanie o braku standarYzacji Procesu

komunikacji wewnętrznej w organizacjach społecznych (tj. między zatządem, liderami a

wolontariuszami) na tym tle mam pltanie, czy standaryzacja procesów komunikacji

wewnętrznej jest potrzebna w organizacjach społecznych, jeśli tak to jakie argumentY zaĘm

przemawiają?

Rozdział III. Wolontariusze jako podmiot zarządzania relacjami w organizacji

świadczącej usługi społeczne (23 strony) . Dużą część tego rozdziału Autorka PoŚwieciła na

przedstawienie istoty zarządzaria relacjami wewnętrznymi w organizacji usługowej i na tYm

tle zostałwyeksponowany problem ksztahowania relacji między zarządzającymi organizacją

społeczną (kadrą zarządzającą, personelem kontaktowym i personelemzaPlecza), a własnYmi

wolontariuszami.

W tej części pracy Autorka przedstawiając problemy zarządzania wolontariatem

udokumentowała swoje wywody prezentowanymi w literaturzeprzedmiotu wynikami róŻnYch

badań.przedstawi onaana\izapublikowanych wyników badń jest bardzo szczegółowa.

Autorka vłykazała pracowitość i skrupulatnośó w prezentowaniu doniesień literaturowYch.

Była jednak mało krytyczrla w sądach i podsumowaniach. Nie uwzględniła, faktu, żę

prezentowane w literaturze wyniki badń dotyczące problemów zarządzania w organizacjach

społecznych odnoszą się do różnychlat (okresów rozwoju tych organizacji w polsce), a ich

altorzy posługiwali się odmiennymi metodami gromadzenia i ana]'izy danych,

prawdopodobnie jest to powodem, że wnioski za,wartę w podsumowaniu rozdzińu są bardzo

szczegółowe i nię uogólnione. Pomimo jednak tej uwagi rozdziń ten okreŚlam jako silnY

merylorycznie i stanowiący dobry punkt wyjścia do prowadzenia pogłębionych badań

własnych w zakresie zarządzania wolontariuszami w organizacjach społecznYch, co jest

przedmiotem kolejneg o rozdzińll pracy.

Rozdział Iv. Zarządzanie wolontariuszami w Świetle własnYch badań

empirycznych (40 stron). W rozdziale tym Autorka zawarła wyniki własnYch badań

bezpośrednich - ankietowych przeprowadzonych wśród przedstawicieli 81 fundacji i I7Ż

stowarzyszeń. kwestionariusz ankiety nie został zarrtieszczony w pracy. przeprowadzone

5

badania dostarczyły bogatego materiału dowodowego, który Autorka przedstawiła na

wykresach oraz w sposób opisowy. Uzyskane wyniki badań mają duży potencjał poznawczy

i obrazują postawy zarządzających fundacjami i stowarzyszeniami wobec angńowania

wolontariuszy i wypełniania ptzęz nich zadń. Na tym tle Autorka podjęła próbę identyfikacji

i oceny cech relacji partnerskich w zarządzaniu wolontariuszami, by opracowaó wskazania

jako rekomendacje dla kadry zaruądzającej fundacjami i stowarzyszeniami. W tej części pracy

Autorka v,,ykazala (przesadną) skrupulatność w bardzo szczegółovłym przedstawieniu

wyników badń ankietowych, co utrudniło ich uogólnienie i prezentację syntetycznych

wniosków.

Uzyskane przez AutorĘ wyniki badńobrazującechy zarządzania wolontariuszami w

fundacjach i stowarzyszeniach w Polsce. Doceniam to i określam jako dorobek naukowy

Doktorantki. Uważam, jednak ze specyfika funkcjonowania fundacji i stowarzyszeń jest tak

różna, źe wyniki uzyskane dla obu tych podmiotów nie powinny być agregowane. (Fundacje

majązarządprofesjonalny i etatowy, natomiast stowatzyszenia- społeczny wybierany spośród

członków organizacji, ponadto fundacje dzińają ,,na zewtąttz organizacji, a spora część

stowarzyszeń dzińa,,do wewnątrz" na rzecz własnych członków.

W prowadzonych badaniach dla uzyskania pełĘ diagnostyczności wyników brakuje

uwzględnienia obszaru branżowego świadczonych usług. Jest to o tyle ważne, że spora częśc

wolontariuszy fundacji oraz stowarzyszeń jest angńowana w proces gromadzenia funduszy

(fundraising).

Wskazuję te uwagi dotyczące procedury badawczej z nadzieją, że Autorka będzie

kontynuowaó bńania problemu zaruądzania kadrami i wolontariatem w organizacjach

społecznych i w kolejnym etapie skonfrontuje uzyskane wyniki bńńz opiniami uzyskanymi

od wolontariuszy. W podejściu marketingowym jest niezbędne badanie potrzeb i oczekiwń

klientów zewnętrznych i wewnętrznych (w tym wypadku wolontariuszy) jako podstawy

doskonalenia systemu zarządzaria, także kadrami. Zachęcam Autorkę do swoistego

zbilansowania opinii menedżerów organizacji i wolontariuszy na temat cech zarządzania

personelem w or ganizacjach społecznych.

Na zakończenie mam prośbę do Autorki o ustosunkowanie się do opinii: ,,obecnie i w

przyszłości wolontariusz będzie poszukiwał organizacji, a nie organizacja wolontariusza", a

takżę o" wskazanie różnicy między zarzqdzaniem personelem etatowym a wolontariuszami w

or ganiz acj ach społ e c zny ch " .

6

5. Konkluzje końcowe

Na początku mojej recenzji wskazałam, że podjęĘ ptzez Autorkę problem badawczy

jest trudny i wielowątkowy. Nawet dodam, że jest niemożliwy do rozwiązania w jednym

badaniu. Dlatego czsńając niniejsza pracę śledziłam jednocześnie wysiłki Doktorantki w celu

jak najpełniejszego przedstawięniatłaproblemu zarządzania wolontariuszami w organizacjach

społecznych. Doceniam trud Autorki zgromńzenia bogatej literatury, a następnie jej

wykorzystania i zinterpretowania w pracy. Stanowi ona powćżny materiał dowodowy i

obejmuje 468 pozycji (są to ksipki, artykuły naukowe i różne raporty statystyczne).

Dodam, ze Autorka we wszystkich rozdzialach pracy prezentowŃa doniesienia

zavłartę w literaturze przedmiotu uczestnicząc akĘwnie w dyskusji prezentowanych w niej

ujęć teoretycznych i wyników badań empirycznych. To sprawiło, że rccenzowaną pracę

oceniam jako kompendium wiedzy z zakręsu zarządzatia personelem w usługach, ze

szczególnym uwzględnieniem wolontariuszy fundacji i stowarzyszeń.

Autorka podjęła takżę trud przeprowadzenia badań empirycznych ilościowych z

wykorzystaniem kwestionariusza ankietowego. Umożliwiło to pozyskanie unikatowych

danych dotyczących postaw zarządów fundacji i stowarzys zeńw zarządzaniuwolontariuszami.

Autorka v,rykazała, że potrafi prowadzić badania naukowe zaróvlno literaturowe iempiryczne oraz wnioskować na podstawie uzyskanych wyników.

Zachęcam więc Autorkę do kon§łruowania badań naukowych w zakresie problemu

zaruądzaria personelem i wolontariuszami w organizacjach społecznych. Doświadczenia

badawcze zdobYe podczas przygotowywania pracy doktorskiej są do tego przepustką.

To wszystko sprawia, że z pełnym przeświadczeniem stwierdzam, że praca doktorska

mgr Justyny Lewandowskiej-Bratek spełnia wymagania stawiane rozprawom doktorskim w

dziędzinie nauk ekonomicznych,w dyscyplinie nauki o zarządzartiu i wnoszę o jej przyjęcie i

dopuszczenie do publicznej obrony.

W