TuyểnTập27truyệnngắnVũTrọngPhụng

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

Chốngnạnglênđường(1931)

Mấyhômnay,thằngHaiXuânxemracóýlobuồnlắm.Phải,ởvàocáicảnhnhưnóbâygiờ,thìđếnaimàchảđâmlo;bảonókhôngbuồnsaođược?TừngàymọingườicònthấynócầmđôitayxechạytrênđườngđêGiaQuấtthìthằngHaivẫnlàngườivuitínhnhấtlàng.Vàonhữngbuổichiềumùahạsáodiềuvovoréorắthaybuổichiềumùathugióvànghắthiu,trongnhữngcảnhhoànghôncủa tiếtxuânmátmẻhaycủa trờiđông lạnh lùng;mỗikhihình thằngHai tayvòngcàngđi trướccáixe,vẽcáibóng thậtdài trêngiảiđườngtrắngxoá,thìtậntronglàngxalắcxalơcũngcóngườinghethấynócất giọng ồ ồ,nghêu ngao hát cái bài “xẩm” của nó tuy cụt đầu cụt đuôithật,nhưngnghenócũnghayhay:...Còntrời(mà)cònnước,cònnon...

Còncô (mà ) còn côbán rượu,( ýy )anh (a ) còn (thì )say sưa...(chừnàymìnhơi...Ýyỳýytangtìnhtínhtang...!!!)Thậtvậy!cáiđoạnđờiấytuytrướcmắtbọngiàuchỉlàcáiđờikhốnnạncủacon“ngựangười”ngàyngày“dang”chântrênmạtđườngrảinhựakhilửahạchangchang,haybìbõmtrêngiảiđêtrơnmỡđổkhimưaphùngióbấc...màđốivớithằngHai,nóvẫncholàvuivẻlắm...Nóđượcvui vẻnhất là saukhi,trước cáimái trnh lụpxụpnóđặt “phịch”càngxe,rảocẳngchạyvàosân,đếnchỉnhnướcngửacổ“tu”mộthơinướclãthậtdàixong thởđánh“hààà”mộtcái rấtkhoái trí rồicầmmảnhmovừaquạtvừabướcvàonhàngơngácnhìnxembốmẹđãthổichíncơmchưa,đểliệudọnmâmbát,khôngthìgiốcnẹpáolấyramộtnắmđầybàntaynhữngmảnhtròntrònbằngđủthứ:thau,đồng,kền,bạcvừahàovừaxuđưachomẹmàrằng:“Umuavàođâychotôivàixudiêmthuốc”.Mâmcơmdọnxong,nóchỉcònchờanhCảchonóđi làmvềlàcùngngồivào,tuybữanàocũngchẳnghơngìbữanào,chỉ rặt cà,tương,dưamuốimàthằngXuânănthấyngon.Nóănđượcngonlàvìnóđãkéoxenhọcmệtcảngày,làvìkhôngnhữngnóđãchẳngphảiănnhờaimàlạicònnuôiđượcbốđượcmẹ,đỡanh,anhnó,mộtngườiphukípởgaGiaLâm,mỗi thángkiếmkhôngđầychụcbạc.Khốn nạn thay cho thằngHaiXuân!Bây giờ khác hẳn xưa rồi...Đến cáinghềkéoxekểđãlàcùngcựcmànócũngkhôngđangnổinữavìngườitađãcướpcơmcủanó,mộtcáixehơiđãvồphảinó,đánhgẫycủanómấtmộtbênchân,rồivàonhàthương,người tađềnchonómộtcáikhácbằnggỗđểmặcnólộccộcchốngnạnvềnhà...Bay giờ nó đành phải ăn nhờ vào anh,mà từ khi nó được cái chân gỗ thì

những bữa rau cháo buổi xưa cũng ra điều chểnhmảng,không được đúnghẹn nữa.Không đầy chục bạcmà bốnmiệng ăn...! lại tiền thuê nhà, ấy làchưakểđếnnhữngmónvặtkhácnhưáo,quầncủi lửa...tuykhôngđểđemchônvàobụngmàcũngcầnnhưhạtmuối,hạtgạo,giađìnhnhànósốngtrongmột cảnh túng bấn cực kỳ,chỉ hơn được ănmàymột nước là không phảingửatayxinlấycủaai.Gạođỏcònphảiănkémhơnngôkhoainênbốmẹnó,tuy trênđầu tócđãphamùi,hàmrăngchiếcđã lung lay,chiếc rụngmặcdầu,cũng đành bưng đến bát cơm ngô,cơm khoai mà...khốn thay! vẫnthiếu...!ÐãnhiềulầnbốmẹthằngHaivànóphảibấmbụngnhịnđiđểanhCảnóvềđượcănnođủ-vìlàngườikiếmratiền–anhnóchẳngphảitayvừa,nếu để thiếu cơm thì nó sẽ thấy ngay anh nó mắng bố,gắt mẹ,chửinồi,chửirế,chửiđôiguốcđangđimàđứtquai,chửixónhàlắmmuỗivovo...ThằngXuânmấyhômnayxemracóýlobuồnlắmMộtbuổichiềuhèkia,saukhichốngnạnlangthangđikhắpđóđây-từđộnóquè,khôngcóviệcgìnóvẫnlangthangnhưthế-thằngHailêncầungồihóngmát.Lúcấycólẽđến6giờrồi,bụngnóđãthấyđóinhưcàomànóvẫnchưadámtưởngđếnsựvềnhàvìnóchắcthếnàoanhnócũngcaucaunétmặtnhìnnóraýbấtbìnhhayhỏicănvặnnóbằngnhữngcâuchẳngđượcnhẹnhàngnhưkhinóchửacụtcẳng.Nóđóilắmnhưngnóvẫncốgượngchokhuây,ngồinépvàosátvớithànhcầu,nólẳnglặngtrôngmây,trôngnước.Mặt trờiđỏhỏnnhưmộthòn than trònđã từ từ rẽnhữngđámmâychồngchất lên nhaumà lặn xuống chân trời,trướcmắt nó,giẫy núi TảnViên bachòmxanhbiếc,mậpmờtrongđámsươngnhoàdướichânđiểmngangmộtnétxanhxanhbiếtbaolàngmạc,đứngsừngsữngnhưmộtbứctrườngthànhtrênmặtnướcđỏngầu.SôngNhịbấygiờđangàoàođậpbọtvàomấychâncầu,dữdộimàhunghăngnhưmộtngườiđiênbịaitrêughẹo.Trôngvềđằngđông,lại dòng nước Nhị Hà,dài rộng mênh mang,hai bên bờ xa nhau mờmịt,mấycánhbuồmcăngthẳng,xalơxalắc,sxađếnnổituyconthuyềnđangchạybăngbăngmà trôngvẫnphải tưởngnhưkhông,nhưchỉcắmsàomộtchỗ.ThànhphốHàNội,phơimìnhdướimộttầngmâydàidằngdặcmàđỏốinhưthểđámlửahunghăng,phôlênnhữngrặngmáinhàchichítnhấpnhô,mảngđenmảngđỏ,rồi,nhoi lêncaohơnhết thảy,nàyngọncộtcờvàốngkhóisởMáytơtiêuđiềuvìkhôngđắcdụng,nàyđôitrụnhàThớchínhđưaranhữnghồichuôngvăngvẳngchiềuhôm,nàymấycộtvôtuyếnđiệnlàngVọngmậpmờmàcaongất,lênhkhênhnhưmuốnchọctrời.Trên cầu lúc ấy không thấy bọn người áo quần lam lũ,gồng gánh qua lạinữa.Cáigiờấylàcáigiờđuổibọnngườikémphúcnàytấttảvềnhà,chúiđầu

vàobếpvầnnồicơmgạođỏbưnglênxớichomộtôngbốhaymộtbàmẹmùloàhoặcômvộilấyđứacongầyngẳng,từsángchưatrôngthấymặtmẹ,nhétcái vúmướpvàomiệngnómà cất giọng: “àơi...”,rủ nhaunáumìnhdướinhữngmáitranhlụpxụpchokhỏilàmbẩnmắbọntỉnhthành,bọngiàuhaycócáivẻgiàubấygiờđãnghênhngang,lũlượt,kéonhaulênhóngmát.NHững đoàn xe hơi bệ vệ mà không lịch sự,nối đuôi nhau,tiếng còi inhỏi,sang sang,vềvề,dồncácbácphuxengửangựckéo,hớthơhớthải chạyvàonhữngchỗtránhcủahọ,hìnhảnhcáimãnhlựctuyệtđốicủacơkhíbaogiờcũngchỉlợiriêngchomộtbọn.Thấyvẽrỏratrướcmắtnócáicảnhphồnthịnhnhườngkia,HaiXuântuylàmột thằngquè,một thằngchângỗ thậtmàvẫncó lòngquảngđạinhìnđờibằngconmắt lạcquan,chẳngvì thấymình tàng tậtkémngườimà thùhằnoánghéthọ.Mộtcặpuyênươngngườivậntây,ngườiquầntrắngáolamthungdunglướtquamắtnó.Nóngẩnngười ra!Chưabaogiờnóđược trông thấycônàoxinhđẹpđếnthế.Nhấtlàcáimũnhungđangquayvòngtròntrênhaingóntaycáivớiđôihoakimcươnglónglánhvớilàntócmâyphấtphơbênđôimámơnmởncôlàmnóphải lõmắtnhìn.“Haivợchồngnhànầyhẳnsướnghơnngười!...”lầnthầnnónghĩ.Người dạo chơi trên cầu dần dần càng đông, đôn gnhư thể rủ nhau trảyhội.Theosaucặptraigáixinhđẹpấy,mộtôngbéophụcphàphụcphịch,haibênmáchảyxệxuốngnhưmálợnxề,hìnhnhưtrờixinhrachỉđểnhaitoànnhữngcủangonvậtlạnêncáibụngnghênhngangtrênbộgiòchữbátchẳngđủsứckhiêngông,bắtcáiđầuvàcáingựcphảidồncảlạiđằngsau.Ôngbàybụngramộtcáchvênhváo,bệvệđitrướcđểtheosau,mộtbàgầynhẳngcaolênh khênh,mình lép như bồ kếp,một cáimái đẻ sắp đến hồi phế thải.HaiXuân cứ bịtmồm nhịn cười chẳng được vì nó nghĩ ngay đếnmộtmiếngđồngdầndầntấtphảidàiranếubịmộtcáibúanặngbêntrêncứngàyngàynệnxuống.Rồiđếnnhữngcậuđầutrần,tócmượtnhẹnhàngcưỡitrênnhữngcon“ngựasắt” sángchoanghayphongphanh trongnhữngbộáo lótmìnhkẻdọckẻngangsặcsỡ,rồiđếncácconnhởnnhơtrongnhữngbộ“cánhcàocào”vàng,đỏ,tím,lam,rồi có cả một vài cụ già quần lụa áo sa,tay quạt,mắt kính,ungdungdạogótnhìnnonnướcmàchẳngbuồnnhìnđếnbọntrẻranh.ThằngHai trôngđámngườiấychẳngbằngconmắtáccảm.Nórấtướcaođược có ngày thảnh thơi như họ,nó coi họ như hạn người đã được trờithương,màtrờiđãthươngai,đãbanhạnhphúcchoaithìngườiấyđãđànhlà

xứngđáng.Cònnónghèo,nókhổ,nóđổlàtạisố.Tạisố?Phải,nhữngbộócrắnđặcnhưócnó thìbaogiờ lýhội sựđờicũngchỉ thấy toàn số,mệnh.Nókhôngbiếtrằngbốmẹnóđãbịxãhộihắthủivàocáicấphạlưuđêtiệnthìkhôngcònmonggìngoingópđượclên,đãkhôngngoingópđượclên,thìtiềnđâunuôinó,chonóhọchành,mànóchẳngphảicầmđếncái tayxe?Ðãcầmđếnbộtayxe,khôngnhữngnóphảirasứckéongườicótiềncỡinó,nócònphảiđemmảnhthâncátbụicủanórachiếđấuvớitạovật,vớinhữngtiamắtmặttrờidữ dội chiếu xuống đốt lưng đốt gáy nó,với những trậnmưa trận gió phũphàngnémnhữnghạtnướcnặngnềthẳngvàomặtnó,thổitungcátbụilênlàmtốimắtnóhayđưalạngcảxenókéovềđằngsau,làmtròngtrànhsangbênphải,bêntrái,tròngtrànhnhưmộtchiếcthuyền.Nàođãhếtđâu!...Thắngđượctạovậtrồi,nócònlạiphảichiếnđấunữa,chiếnđấuvớicơkhí,chiếnđấuđểnuôithân.Nhữngôngđạitưbản,giàucóhàngtriệu,cóthểnuôinổikhôngbiếtcơmannàohạngngườinhưnó,cũngcạnhtranhvớinó.Rồicácôngấymangrađườngsắtnhữngđoànxelửahùnghổđểchạythivớianhculibénhỏyếuớtkia.Nhữngôngtiểutưbảncũngchẳngthanónào,cũnglạicướpcơmcủanó.Mỗikhinókhomlưngkéochiếcxetaythìnhữngtiếngcòiinhỏilàmlọanócnó,nhữngchiếcxehơimáychạyvovophunkhóimùtrời,dồnnó,hắtnóvàomộtbênđườngđểtranhlênbướctrước.Mặt trời vẫn “tưới” trên lưng nómột lớpmồ hôi,khúc đường tráng nhựachang chang khôngmột bóng cây vẫn ở dưới châmkim lên hai bàn chânnó,hỏatrongmìnhnóbắtlênhaimắtđỏngầu,cátbụibốclênlàmnótốixẩmmắtlại,đoànxehơivẫnsùngsụcđuổinhau,rồikhôngbiếtthếnào,mộtchiếcvồphảinó,hắtngườikháchcủanóvàomộtgócđường,hắtnóténhàoxuốngđấy.Khi nómỡmắt ra thì nó thấy nó đã đượcnằm trongmột gian buồngnhàthươngHàNội.Bốmẹnóngồicảbêngiường,taybưnglênmặtmàkhóctỉtê;quanđốctờbảonóđếnphảicưachân.Nóngơngácnhìnhếtmọingườirồihỏihọrằng:nóđượcngườitađềnchobaonhiêu tấtcả?Người tachỉnhìnnómàcườimộtcáchchếnhạo rồibảorằngngườitađềnchonómộtcáichângỗ,chỉmộtcáichângỗvàmộtcáinạnthôi,nóđãđitráiluật.Tráiluậtư?Không,quyếtlàkhông,chẳngkhinàonóđitráiluậtbaogiờ,nócònnhớrõ,quảthậthômấynóvẫnđibêntayphải.Vẫnđibêntayphảiư?...Ðốivớhạngngườinhưnó,họchỉcầnđáplạimộtcâu:mặckệ!–Thânnótừđấyquècụt,ainuôi?-Mặckệ!-Bốmẹnógiàlãothếkiarồisẽrasao?-Mặckệ!...Họmặckệhếtthẩy,nóchỉđànhtừđấylêcáichângỗsuốtđời,vìchẳngaiđãlàmchứngchonótronglúctainạnxảyranóvẫnđibênphải.

Trêncầungườidạochơibóngmátlạicàngđôngthêm.Thỉnhthoảng,mộtcặptraigáilướtquamặtnó,đểlạichonómộtíthươngthơmthoangthoảng.Nóbỡngỡđưahaiconmắtnhìnhếtngười,màồnầy!chảaibuồnnhìnđếnnó,nóchỉlàmộtthằngquècụt,ráchrưới,khốnnạn,ainhìnđếnnólàmgì...!Thằngquè!thằngquèlòngtựnhủlòng,HaiXuânrầurầunétmặtnhìnxuốngcáichângỗ...Nhữngngườichungxómnó,nhữnganhemđồngngiệpnóítlâunayđãcảitêncủanó,đãgọinólàthằngHaiQuè.Thằngquè!ôiđauđớn!...Mặttrờilúcấyđãlặnhẳn,nhườngchonhữngngôisaolăntănlấplánhtrênkhoảng không trung.Dẫy đèn điện trên cầu,trongmột cái chớpmắt, đã rủnhaubậtđều lêncả,ló ranhữngđám lửađỏhunghungcóvẻbuồn rầuvàkèmchomỗingườidạomátmộtcáibónghiện trênnhững thửagỗ lim,nólặngim,bélạihaydàiratùyởconngườiđứngtrênmộtchỗhayđiđilạilại.TrôngvềHàNội,dướitầngmâybạclộnvẩytêtê,thànhphốtunglênmộtgiảihàoquangsánglòacảmắtmàkéodàimộtmạchtừôYênPhụđếntậnLòLợngiápvớiThanhTrì,dẫyđènđiệnbờsôngracông“phátối”sángquắcvàthẳngbăngnhưchuỗihạtkimcương.Cảnhvậtđềuvui,nhưngHaiXuânchỉlàmộtthằngquècụt...!Nóbuồn,buồnlắm!Rồinóbỗngthấynórấtđánghổthẹntrongđámđôngngườiấy,hổthẹnnhưmộtconvậtghẻlởtrốnvàođâucũngbịhắthủiđuổira.Nó không dám nhìn họ nữa,quaymặt vào thành cầu,nó tựa cằm vàomộtthanhsắtmànhìnxuốngnước,nhìnnhữngngọnđènđiệntừtrênánhxuốngbị dòng nước l-oi cuốn đi làm tan nát ra nhưmuôn nghìnmảnh kính,nhưmuốntrôiđimàlạinhưmuốnđọngđấy,lửnglơmộtchỗ,lạmắtvôcùng.Rồinóvẳngnghethấydướinótiếngchèobìbõm,tiếngtrẻkhócoaoa,tiếngcáiđiếucàycóngườirítmộthơisòngsọc.Nócốđịnh thầnnhìnxuống;mộtchiếc tưyền từ từởgầmcầuchuira,lù lùmàbímậtnhưmộtconquáivậtnóthườnggặptatrongnhữngđêmtrằntrọccóchiêmbaoghêgớmvậy.TừkhoangthuyềnchiếuraánhsánghiuhắtmộtngọnđènconđểthằngHaithoáng nhìn thấy bóng một người đàn bà cầm chèo ngả nghiêng đằngmũi,ngả nghiêng một cách rất táo bạo như có lúc muốn lăn tòm xuốngnước,táobạonhưbóngmộtconmađen.Chiếcthuyềncứđủngđỉnhmàđiđểlạimặtnướcchỗsóngsôicuồncuộn,bọttrắngngầungầu,chỗxônhau,xoáynhau,trònnhưmộtcơngiólốc,chỗlăntănvẩycávàchỗphẳnglặnglạlùng,phẳnglặngmàbìbìđóngvángnhưmộtbát

nướccơm.-“Chà!sungsướngbiếtbao!nếumìnhlềnhbềnhtrôitrênlànsóngấy!...ThằngHaichợtnghĩthế,nghĩđếncáchtựtửấymộtcáchâmthầm.Nósốngmàlàmgìnữa?...nóchếtđilàphải,rấtphải,np&chẳngcònnêntiếcgìđời,cáiđờiquècụtkhôngkếsinhnhai.Rồinókhỏiphảiđaulòngtrôngthấynhữngtấntuồng“conmắngmẹvìthiếucơmăn”màrồiđâuanhnólạiđemdiễnratrướcmắtnó,nósẽkhỏiphảitrôngthấycáicảnhtượngbốnómẹnóvêuvaonétmặt,ngồimỗingườimộtxómànhỏlệđầmđìa.Ðượclìađời,nósẽthoátkhỏi mọi điều đau khổ.Cái đời nó nay xoay ra đến thế là tuyệt vô hyvọng,trờikhôngthươngnónữavìxưanaynóchỉmongcólấyđượcmộtbộchânkhỏemạnhđểkéocáixetay,đểnuôithânvànuôichamẹmàthôi.Ôngtrời ngày nay bắt nó què cụt,nó còn sống nữa làm gì?...Nó đã đau khổlắm...Vìđâunóđếnnõiphảiliềuthânnhưvậy?Chaoôi!nếunóvẫncóđủcảhaichânnhưmọingười!...HaiXuânmệtquá,mệtlảngườiđi,thiếpmấtđi.Nhưngmột sứcmạnh vô hình đã đến bao phủ lấy nó,lay nó dậy,dựng nóđứng lên,giụcnó trông trướcnhìn sau chẳng thấyai đứngđấy thì trèo lênthành cầu, đămđămnhìn xuống nước.Chỉ trongmột vài giây đồng hồ nócũngđủthấyrợn,nónhấmnghiềnmắtlại,liềubuôngtayra.Ðánhbõmmộtcáithânnóđãbịlànsóngcuồncuộnxuống,nướclạnhùavàotai,vàomắt,vàomũi,vàomồmnó,nónhưngâynhưdại,nhưngnóvẫnthấyhìnhnhưtrêncầucótiếngngườirộnrịpchạy,tiếngkêutiếngthét làoxào,họtúmcảvàomộtchỗmà chỉ chỏ cho nhau,thảy đều sửng sốt,những conmắt long sòng sọcxiênquaquãngtôitìmtòixácnó,lạivăngvẳngcótiếngngườikêu...Hồồồồồồhaaaaaa!...MộttiếngcòiđinhtailàmHaiXuângiậtmìnhđánhthótmộtcái.Nóbànghoàngcảngười,chớpmắtluônmấycáirồiđịnhthầnnhìnkỷmớibiếtnóvẫnngồigụcđầuxuốngđấymàngủquênđimấttựbaogiờ,nướcdãinóđãchẩyrađầymộtbênmánó.Nhưmộtvòngtrongđèncù,nhữngngườihóngmátvẫnungdunglướtquamặtnó,đếnbấygiờhọmớidừngchâncảlạiđứngchờxemmộtchuyếntầuvề...Sìnhsìnhsìnhsình! sìnhsìnhsìnhsình!...cảcầuchuyểnđộng,trênđườngsắthiệnratrongđámtốihaiconmắtlửađỏngầu,mộtcáimiệngphunkhóirađennghịt,rồinhưmộttrậncuồngphong,cáiđốngsắtđenlùlùghêgớmấyphăngphăngtrôiquamắtnó,kéomộtdẫydàiđếnmườicáitoanhữngngườiđôngnghịt,họđứnglốnhốmànghênhngáonhìnquanh.THằngHaiđựcmặt ra trôngchuyến tầuấynóđiđếnđâ làmrungchuyển

đếnđấynhưmộttrậnđộngđấtdữdội,nólàmnhấpnháymuốntắtcảhaidãyđènđiệntrêncầumãiđếnlúcnóđãđixa,chỉđểlạichomọingườimộtngọnlửađỏtùmùởsautoacuốicùngnódầndầnbiếnmấtđitrongđámtối...Không,HaiXuânchưachết.Nóhãycòn trơ trơngồiđó,nóchưanémmìnhxuống nước bao giờ;Nó nghĩ đến cái chết dại dột kia mà chợt rùngmình,rùngmình lạnh toát cả người như trongmột cơn(...)thấymuốnđứngdậylầnvềnhànhìnmặtbốmẹnó,nhìnmặtanhnódẫurằnganhnó,nócũngbằnglòng.Rồinócầmlấynạng.Bỗng nó thấy đói lắm, đói đến nổi không đứng lên được nữa, đói quá đimất.Nólạithấylâmrâmhơiđaubụngmàchântaynómỏilảđinhưđãmấthếtcảgân.Nhưngbiếtlàmthếnào?nóchỉđànhcốsứcđứnglên,chốngnạngmàđi,cáinạnggỗ rắnquá,cứđâmnhoinhóivàochỗxươngnáchnóchửaquendùng,làmđauchếtđiếngngườiđiđược.Ðihếtcầu,xuốngđườngđêthìtrờitốiđennhưmực.Nócứnghetiếngmấyngười đàn bà đi trước nómà lần theo họ,theomãi đi đến nữa giờ.Rồi nódừngchântrướcmộtmáigianh,mộtcáilềutồitàn,đổnát,ráchrướiởngayđầuxóm,bêntrongcóngọnlửatobằnghạtđậu,ánhsángtiêuđiềuláchquaphêncửachiếura.Nóchưadámvàongay,nócònlẳnglặngnghexemsaođã.Thốtnhiênnhưcómộtcơngióbuốtxiênvàotai,vàogáythằngHailàmnórétlạnhcảngười,từđầuđếnchânrunnhưcầysấy,rõràngnhưcótiếngmẹnó,ngườimẹrất thânyêucủanósụtsùi,nhưmuốnkhócmànhưcốnín,cốnín vì phải sợ ai.Nó rón rén tiến gần đến cửa,vén cái mành mành ráchlên,nhịnthởnhìnvào.Ôi!mộtcảnhbuồn!...buồnchếtngườiđiđược!...Bốnó,mộtônglãongót60tuổi,cởitrần,gầygònhưmộtbộxương,ngồimộtgócphản,hai tayđể trênhaiđầugối,đầucúivềđằng trước,ngâyngười ranhưmộtcái tượng.Mẹnóngồisệpdướiđất,gụcmặtxuốngđầugối,hai tayômchân,cònanhCảnóthìnằmthẳngcẳngtrêngiường,chốcchốclạidằnvặtchântaynhưđangcóchuyệngìlàmbựctứcđếncựcđiểm.Mẹnóvẫntỉtêkhóclóc,chợtanhnóngồivùngdậynhưbịmộtcáilòxosaikhiếnrồiđậptayxuốngbànđánh“bộp”mộtcáimàquát:-Bàthươngnóphảikhông?Bàcũngphảibiếtmớiđượcchớ!Nócólàbốtôiđâu?Bàcòntỉtênổigì?Hai Xuân đứng ngoài tái mặt đi.Vì nó,anh nó đã sinh chuyện với bốmẹrồi.Nhưngnóvẫnphải lẳng lặngđứngnghe,bốnóvẫnngồiyên,chẳngnóichẳngrằng,mẹnóvẫnsụtsùi,taybưnglấymặt.Anhnólườmmẹnómộtcáchtrôngrấtkhảốrồilạinằmvậtxuốnggiường,thởdàimộtcáirachiềurấtchánnản.Saumộtlát,anhnólạixấnxổnói:

-Nàytôibảothật,lầnnàylàlầncuốicùngđấy...nếucáithằngmặtchóấynóvácxácvềđâythìcảôngcảbàliệumàbảonóđiđâuthìđi...biếtchưa?Ôngbàđãnghechưa?...tôichỉcómộtbốthôinhé!...Nămnaytôingótbamươituổiđầurồimàchưacóvợcongìcả,vẫncôđộccôquảthếnàylàvìnhữngai?...Ôngbàcóbiếtkhông?Nếubàthươngnóthìbàđingayđi...cógìghóighémngaylạimàđitheonó...Điănmàyvớinó...Rồilạichảlođượcănmàycả lũ chomà xem à?...naymai nhàmáy loại người thì biết ngay chứ khógì...!Mẹnóđếnbâygiờmớihậmhựcnói:-...Thì rồi taobảonó,việcgìmàyphảivộimắng tao...?màykhôngnuôinónữathìthôimà...Đểtaobảonómà...Đểtaođuổinóđimà...taovẫnbảo.Anhnólầnnàyquátlạitohơntrước:-Vẫnbảoà?vẫnbảomàđểmấythángnữa?saokhôngbảongayđicóđượckhông?Bốnóbấygiờmớikhẻnói:-Ởthìởchứmấyhômnaynócódámxinănxinuốnggìđâu!Anhnóraýtứcđếncựcđiểmlạigắt:-Thôiđiông...Ôngđừngvàohùanữa...nókhôngăngìthìchóănà?chóăncảđấyà...Nghe đến đây,thằngHai thấy trongmình sôimáu lên sùng sục.Nó nhữngmuốnnhảyxổngayvàonhà,giơnạng lênmàphangchoanhnó luônmấycái,nhất là đến vỡ đầu sứt trán thì thôi.Nhưng anh nó bỗng lại thấy ngồinhỏmlên,vớlấycổcáichaiđểtrênbàn,nệnxuốngđánh“thình”mộtcáirồigiơchainhưmuốnxỉaxóivàomặtôngbố:-Ðểtínữanóvềđâyxem!Tôisẽhỏinóxemmấyhômnay,nókhôngăngìsaonósốngđược...tôi sẽđậpcáichainàyvàomặtnóxemnócóphảinóithựckhôngthìsẽbiết...muốnchốimàđượcà?HaiXuânrùngmình...Trốngngựcnóbỗngthấyđậpmạnh,hơithởnóbổngthấyhồnghộc,nóthởrakhòkhècảlổmũi.Rồinósợhảiquá,sợhảiquáđimất,tưởngchừngnhưanhnóđãnghethấynóthở,đãbiếtlànóđứngđấynênnhẩyxổngay ra,cầmchai thẳngcánhdơ lên,toanđậpvàogiữa tránnó.Nóvộidơtaylênnhưmuốnđỡ,chốngnạnggiậtlùimấybướcrấtkinhhãi,ngẩnngơnhưkẻmấthồn,nhưđãbịmộtthươngvàotránthật.Trướctúplềutranhấy,trongđámtốiấy,nóđứngngâyngườiramộtlúcrấtlâu.Rồinóthấyghêquá,sợquá,khôngdám...(bảnchụpmấtkhoảng10từ)gótlủithủichốngnạnbước đi,bước liều đi chẳng biết đi đâu,trong lòng nửa buồn nửa tủi,phần

thươngbốmẹ,phầngiậnanhđauđớnđếntêdạicảngười,nócứlủithủibướcđi,trốntránhđi,buồnrầunhưmộtconchócụpđuôimàchạyvìcóngườiđuồitheonémđá.Nócứ lầnmòtrong tối,chốngnạnmàđi,cứđi thếmãi.Chợtnóđứngdừnglại,ngạc nhiên lắm,rồi tự hỏi:ta định đi đâu bây giờ?...rồi nó đứng ỳ rađấy,chẳngbiếtnghĩsao.Nhưngsaunónhớngayđếnmộtchỗbờđêgầnđấycómộtcâynhãnrấtto,dướigốcmặtđấtnhẵnlìvìbanngày,nhữngtrẻchăntrâuvẫnhọpnhauđánhđáo,câycaobóngmát,có thểhứavớinóđượcmộtgiấcngũnosay,khôngphải logìđếnchuyệnrắn,rết.Nólại trôngthẳngmàbướcchânđi,chưađượcbaolâuđãthấyhiệnngayratrướcmắtnócáibóngnhãnlùlùmànóđangmongmỏi.Nónémmìnhvàochỗtốighêtốigớmấy,tayquờquạngtìmmộtrễcâyđểgốiđầunằmkềnhxuốngđất,vắttaylêntránmàthởhồnghộcnhưbò.Chung quanh chỗ ấy,cánh đồng rộng thênh thang,lác đác vài nơi ngoi lênnhững rặng tre lố nhố, đều đắmđuối trongmột bứcmàn dày,lúc đó càngthêmmùmịtvìnhữngđámmâyđennghịtđãkéođâuvề,chelấpcảcácngôisao.Những tiếng “ộp oạp” đưa lên inh ỏi,những tiếng chó sủa văng vẳng laoxao,lại trên không,nhữngđàn vạc ăn đêm thỉnh thoảng bay qua, đua nhaukêulíutalíutíu.Mộtcơngiómátlạnh,đượmnhữnghơimưa,thổiđiềuhòa,đậpràoràovàovòmlánhãn,khởiramùibọxítthoangthoảnghôinồngnặc.HaiXuânnằm lăndưới gốc,chân tayuyđãmỏi nhưdầnmàmắt vẫn cònthao lắo nhìn đêm,cái đêm tối tăm, đau khổ,cái đêm không giăng,khôngsao,cáiđêmbímật,nặngnềcủanhữngchuyệntựtử,quyênsinh..Thôi,từđêmấytrởđi,nókhôngcònmonggìbướcchânvềnhànữa,nóđànhphảibỏtúplềutranhráchrưới,tồitànmàrấtthânyêuấy,bấynaytronghaimươimấynămtrờiđãquâyquầndướimáinàocha,nàomẹ,nàoanhvànó,đãđếmquanhữngngàygiờvuisướngcũngnhưngàygiờđaukhổ,đãbaolầnchechởchonóđượcyênthântrongnhữngcơnvũbãotưạnhưlởđấtlongtrời.Rồiđây,thânphậnnósẽnổi,chìm,rôi,giạt,lênhđênhnhưnhữngcánhbèomặt nước,như nhữngmảng bọt giữa sông,cái chân gỗ nặng nề đã phá tantrongócnómấtmốihyvọngđếnnhữngngàynoấm,đãbầyngâyratrướcmắtnó cái đoạnđờikhốnnạn củangườihànhkhất;lúcmưacũngnhư lúcnắng, đến cửa nhà nào cũng chỉ như để đợi nghe cái câu bất tử: “khôngsẳn!...Điđi”.Ðau lòngquáđổi,thằngHai taybưng lấymặt,khóc lên rưng rức.Chợtmộtcơn sấmđộnguù làmnó sợhãi đếnbayhồn.Trên trời bấygiờ sấmchớpđùngđùng,gióthổilạicàngthêmmạnh.“Chếtnổi!mưabâygiờthìmìnhra

sao?...dễ thườngsốmìnhbị trờiđánhchắc?”Nóvừabângkhuângnghĩ thếthìđãthấy“lộpbộp”mộtvàihạtnướcmưatonémxuốngnhưmấytiếngdạotrongmộtkhúcđànrồi,theosauvàicơngiómạnh,bàiâmnhạcsầmsập,ràoràochỉnhữngcơngióthổitừngcơn,tiếngnướctơirảríchkéodàicáiđiệubuồnbuồnmàtẻngắtvìkhôngthayđổi,cáikhúcâmnhạcrảrích“trờimưa”.ThằngHaiphảivớnạngđứngngaylên,tìmcáchnáumình,lomkhomẩndướigốc cây.Thỉnh thoảng,một vài giọt nước rơi vàomặt,vào đầu,vào gáy,vàolưngnó,làmnórétrunlêncầmcậpmàdướiđất,nhữnghạtmưalăntănbắnlênchânnólàmnóthấyngứangáykhóchịuvôcùng.Nhưngnóchỉđànhlomkhomđứngyênmộtchỗ,lưngmõirảrời,chốcchốcngoápdàimộtcáirồilạinhìnđếncơnmưa,cái cơnmưa trút nướccủanhữngngàyhèuểoải,códưsấmsétrấtđánglongại.Haibalần,nóphảibưngtai,nhắmmắt,tronglònghồihộp mà chờ cái chết vì ngay trên đầu nó thấy những cơn “ùng ục”dữdội.Cũngmay,nhữngconmachắckhôngbayđếnẩnmìnhvàocâynhãnấy(?)nênnhữngtiếngsét“đoànhđoành”đisaungữnggiâychớpsángquangđãthachonó,chỉđánhxuốngnhữngnơiởtậnđầuxa.Nócứđứngthế,mặtđấtsũngnướcđãngậpcảmộtbênchânnótưởngchừngnhưmưa không bao giờ tạnh được.Nhưng độmột vài giờ sau thì hết cơnmưa.Hai Xuân bấy giờ đã nhọc lắm, đến chân tay cũng không buồn cử độngnữa.Rồicáiđóigiúpcáinhọcnóchẳngcònbậntâmlonghĩchuyệngì,nóđổichỗđứng,mộttayvòngnạng,mộttaykêsaugáyđểđỡlấyđầu,nócứviệctựalưng vào gốn nhãn,chống tay vào nạng gỗmà đánhmột giấc ngủ rất saysưa,cáigiácnguyhiểmcủanhữngnguờibụngđóinhưcào,cókhingủkhôngdậynữa.Nócứđứngthếmàngủđượcmãiđếnkhitrờitangtảngsáng;mãiđếnkhicómộtđànkiếnbịnướcphátổnhungnhúcbòra,mộtvàiconđỏnhưlửamàtonhưhộtthócbòlênbànchânthịtcủanó,congđuôiđốtnó,nhoinhóinhưkimchâm.Hai Xuân bấy giờmới vùng thức dậy,dụi mắt,rũ kiến rồi ngơ ngácnhìn cũng hơi ngạc nhiên vì mình đã ngủ,trời tuy đã sáng nhưng chungquanhnó,nóchẳngnomđượcrỏvậtgì,nóchỉthấymộtmầutrắngtoát,mộtbức màn sương,nhưng vì nghĩ ngay đến chuyện về nhà,nó cũng cầm lấynạng.Trênđườngđêlầmlộimàtrơnhơnrêubám,thằngHailủithủichốngnạngvềnhà,đigiữacái“đámrước”nhữngcốcvàgiun,nhữngconnòngnọcmớiđứtđuôilăntăngnhảytrướcmặtnóvànhữngcongiunđenxìxì,tonhưcáiđũangọnguậybòdọcbòngang,vẽ trênđườngđinhữngvếtdàidài.ThằngHaicứviệcbướcđi,lộilõmbõmmàđi.

Vềđếngầnnhà,nódừngchânlạiđứngngẫmnghĩ.ChắchẳnbâygiờthểnàoanhCảnócũngragarồi,trờichưasángrõlàvìcósương,nóvàobâygiờchỉcònviệclàlạytừchamẹ.Nóđếncửa,khẽgõmấycáivàophênthìcửamởngay.Mẹnócóvẻngạcnhiênhỏinó:-Màyngủđâuvềthếcon?-Dạ,tôingủđằngnhàanhXã.-Thếà...Thếđãcơmnướcrồiđấychứ?-Ðã,anhấygọitôiđánhchénvìhômqua,anhấypháttàito.-Saoquầnáomàyướtđầmcảthếkia?-Nhàgiột-Saotốihômquamàykhôngvề?-Có,tôicóvề.AnhCảnóivới thàyunhữnggì tôiđãbiếthết...Tôi thấy thếnêntôilạiđi...thếanhấyđilàmchưau?-Nóđirồi...vào,con...!Theosautiếngthởdàicủamẹ,nóbướcchânvào,ố!nàylại...bốnóvẫnngồimộtchỗnhưđêmhômtrước.-Thầyđãdậylàmgìthế?-Ðãngủđâumàdậy?Đêmquacóaingủđâu?Rồibốnócũngthởdàinhưmẹnó.HaiXuânbấygiờmớiđịnhnóithật,cónóivìthấyấpúng,khókhănchẳngkhácgìmộtđứatrẻconbậpbẹ:-Thầyuạ,tốihômqua,anhấynóivớitôinhữnggì,tôiđãbiếtcả.Tôivềbâygiờlàđểlấymớquầnáocũvàcáithẻcủatôiđểtôiđiđây...tôiphảiđichứtôiởnhàthếnàođược?Rồinóđứngcúimặtnhìnxuốngđất,tronglòngthậtđauđớn,cốcầmlấynướcmắtlúcđóđãthấychạyquanh.Mổiphútimlặngmàtưởngnhưrấtlâu,bốmẹnóvẫnkhôngđápnó,nóchỉnhậnđượchaitiếngthởdàiáonãovôcùng.HaiXuânnóitiếp:-Tôicũngbiết...thếnàylàphiềnnãochothầyulắm...thầyuchẳngnỡ,thầyuvẫncóbụngthươngtôi,nhưngkhốnnổilànếuởnhà,tôikhônglàmgìkiếmănđược...Thầyucónuôiđượctôiđâu?tôikhôngđicũngkhôngxongmà...!Mẹnóvẫnđứngngâyngườinhưmộtkhúcgỗ,nóphảigiục:-Kìau!ulấyđichotôi...Đểtôiđichosớmsủa.Tôiđithếnàytôicũngkhổlònglắm,nhưngthôi,thầyucũngchứlophiền,rồidămbangàymộtlần,tôisẽ

vềthămthầyu,thầyukhôngsợ.Mẹ nó bấy giờ đưa cho nómột gói nhỏ trong cái khăn bọc ngoài đã bạcphơ,bảonó:-Cảmấycáiquầnáocũvàcáithẻugóikíntrongnàyđây,đừngbỏmấtđâumàkhốn.Nóđỡlấygói,lầnđếnmộtgócnhàvớimộtcáinónráchxuống,độivàođầu:-Thôi,thầyuở lại,tôiđiđây...tôiđirồi tôivề luôn,đừngnóigìchoanhấybiết.Ôngcụấyvẫnkhôngđápnó,chỉnằmxuốnggiườngđểtaylêntrán.HaiXuânvừabướcchânrakhỏinhàđãthấybêntrongbốkhóclênhậmhực.Nóđaulòngquáđỗi,mẹnócũngtheonóbướcra,nắmchặtlấynónhưchẳngnỡdờitay.Nógiươngtoconmắtnhìncáimặtrănreo,đauđớnmàthânyêuấymộtlầncuốicùng,nhìntúplềutranhâusầu,ủdột,l&ucđócũngđangthanhthótrỏlụy,rồikhẻbảomẹ:-Ubuôngconrabuôngconrachoconđi...Bàcụđờđẫnbuôngtay,ngơngẩnnhìncon,mimắtvàmồmnhưbịmộtcáigântaiácgiậtlấygiậtđể.Rồibàcụđưangangcánhtaylênmặt.HaiXuântầnngần đứng đấy,trôngmẹ khócmà cảm động quá,thương quá nhưng sau ýchừngcũngbiếtrằngđemnướcmắtmàchốngvớicuộcđời thậtchẳnglợigì,nó dằn lòng quaymình,mắt đămđămnhìn xuống đất,mặt có vẻ dữ tợnđángghét,nórảocẳngbướcđi,bướcthẳngđimộtmạch.Bàcụmẹnó,vẫntaybưnglấymặt,rungđộnghaivai,mãiđếnlúcconđãđixamớimỡmắtranhìn.-Haiơi!...ỜiXuânơi!...Xuânơi...Khôngbiếtbụngnghĩrasaomàbàcụấygọiconrốirít,nhưngvìđãđixalắm,nókhôngnghetiếng,cứviệccắmcổmàđi.Rồithấybàcụấychạytheocon,vẫnrasứcgọiThương thay!mái tóchoa râmđãđiểm60 tuổi trênđầumàbà cụ ấyvẫnchưabiếtmìnhthângiàtuổiyếu,tontonchạyđượcvàimươibướcthìchổmặtđê trơnnhưđổmỡđã làmbàcụ ténhào lắmlét từdầuđếnchân,nằmtrongvũngnướcđầyvừa runvừakhóc.Bà cụ ấyngãđau, đau lắmnhưngcũng cố gượng chống tay nghểng cổmà nhìn,nhìn đến đứa con thân yêukia,nhìnđếnthằngHailúcấychỉcònnhưmộtcáichấmtrôngthẳngvềCầuSắtHànỘimàđi,dầndầnbiếnmìnhvàođámsươngmù...Juillet1931

VŨTRỌNGPHỤNG

Mộtcáichết(1931)

Bẩygiờtối.Haichúngtôi,cơmchiềuxong,vừađịnhthắngbộvàodạochơiloanhquanhmấyphốthìtrờibỗngđổcơnmưanhưtrút.Phảibócẳngngồinhàcặmcụivớimấytờbáo,chúngtôixemđãuểoải,mắtđãthấymờthìcửavẫnkhépchặt,bỗngcóngườiđẩyđánhxầmmộtcáitungra.Giậtmình,chúngtôingơngácnhìnlênthìmộtônglãoănmàyvừalòavừacụtchân,ngườiquắtnhưconmắmnướng,áotơi,nónlá,chốngnạnglêvào.-Lạyông,lạybà...Bốthíchoconđồngcơmbátcháotronglúckhốncùng...-Khôngsẵn!Điđi!!!Cửanhàngườitakhépthếmàcũngđẩyrađược...Đãbựcmình sẵn, lại thấyông lãoxôngxáoquáđáng thế, tôi không chútthươngmàgắtrầmlên.Bạntôivộixuatayngănlại,đứngdậy,raâncầnđểvàotayônglãomộtxu.Ônglãocúirạpxuốngđấttạơnrồilủithủibướcra,đểlạichỗđứngmộtvũngnướcdâyởcáiáotơitrútxuống.Bạntôicàithencửarồivào:-Khôngbaogiờtôinỡđuổimộtngườiănmàynhưanhđãđuổi.Tôimỉmcườimộtcáchnhạobáng.Bạntôixưanayvẫnhaygiảngđạođức,thuyếtluânlý.-Anhđừngtưởngchuyệnđùa.Nhữngchuyệnrấtthườngmàđốivớingườingoàicuộc,lắmkhicóảnhhưởnglạirấtsâuxa.Mộtngườiănmàyđếnkènhèbênngoài.Ngườitrongnhàchạyramắngđuổihắtđirồiđóngcửađánhxầmmộttiếng.Tưởngchẳngcóchuyệngìbìnhthườnghơnthếnữa.Thếmàcũngchỉvìmộtchuyệnđuổiănmàymàchínhtôiđây,tôiđãđượcmụckíchmộttấnkịchrấtđỗibithương.Nóiđếnđó,bạntôingồixuốngghế,vớlấybaothuốclálấyramộtđiếuđánhdiêmchâm,rồitiếp.Bênngoàitrờivẫnrảríchmưato.- Hồi ấy, cách đây sáu bảy năm trời, phải, sáu bảy năm trời rồi mà câuchuyệnxảyratôicònnhớmồnmộtnhưmớihômqua.Nămmườisáutuổi,họclớpnhấttrườngHàngVôi,tôiởtrọphốBờSông,nhàmộtthầycailấythuếchợ.Contraithầymớilênmườimột,họclớpdựbị,ngàyngàybốnbuổiđivềcótôidắtdìu.Tốiđếndướingọnđèndầucũng

tôichỉbảo.Giathếthầycaitôikhôngđượcrõ.Vìcóngườiquenmáchgiúpnênviệctôiđếntrọnhàthầylàviệcngẫunhiên.Chỉbiếthômtôikhuânhòmđếnthì,trênchỏmmũtrắngđiểmvànhbăngđen,thằngHợi-conthầy-đãngóthainămtrởmẹ.ThằngHợi!Tôinhắcđếntênthìngười,tôicũngnhớđượcngay...Anhthửtưởngtượngxem,mộtthằngbémớimườimộttuổiđầu,mặtmũisángsủa,ănnóilễphép,đếntrườnghọchànhđãchămchỉ,vềnhàviệcvặtlạihaylàm.Thầycairấtyêuquýcontrai,sợcảnhdìghẻconchồng,chuyệnlấyvợkếthầykhônghằngnghĩđến.Nhưngxemýtôibiết,thằngHợikhôngyêubốnóchútnào.Chắcanhcũngchẳng lạ gì, một đứa trẻ, rất ngoanmà không ưa bố,một người bố cũngthươngyêuconnhưtrămnghìnngườibốkhác,chỉvìcáinghềmàđếnconđẻrứtruộtnócũngkhôngyêu.Anhthửtínhxem,cáinghềmàcửamiệngthiênhạvẫnnói...Nóđầyđoạconngườimộtthờixôngphamưanắng,chỉvìbổnphậnmàđốivớingườinghèohèn,buônthúngbánmẹtđãbịhọcoinhưkẻtửthù.Mỗi lần thầy cai đi "sơ vít"(1) qua cửa trườngHàngVôi là lạimột phenthằngHợikhóc.Nókhócvìnóchẳngđangtâmtrôngthấybốnóthẳngcánhđánhđậpmộtbàlãobánbúnhayđátúibụimộtthằngbéconchohòmkẹođổxuốngđấttungtành,nókhócvìbạnbètrongtrườngkhinhbỉnóvôcùng,thườngrõrẹovàomặtnómàrằng:"Chúngtaokhôngchơivớimày!Bốmàylàmcailấyvéchợ".--------------------------------------------------------1.Service:Thihànhcôngvụ(tiếngPháp)-B.T.--------------------------------------------------------Saunhữngtrậnđaulòngấy,chẳngbiếttrôngcậyvàoai,thằngHợichỉcònômđầulủithủilạicầmtaytôi,ngướcmắtnhìnlêntỏýkêuvan,dướiánhsángmặttrờixiênquabóngmấycâybàng,tôicònthoảngnhớcáinétmặtủrũcủathằngHợi,haihàngnướcmắtchạyquanhrơmrớm.Anh,nếuanhcóđứngvàođịavịtôibấygiờ,anhmớirõđượccáicảnhthươngtâmấy.Thành thửnócoi tôinhưmộtngườianh,có lẽhơnmộtngườianhnữa,vìcàngkhinhbỉbốnóbaonhiêu,tôilạicàngáingạichothằngHợibấynhiêu.Nócũnghiểulòngtôithếlắm.Nhưngcó lẽanhđãnóng ruột rồi, câuchuyện"đuổiănmày"anhđể tâm,đây,tôikểđếnrồiđây.

Buổitốihômấy,cũngvàođộbảy,támgiờ,cũngvềcuốithánggiêngtanhưhômnay,chỉkháclàbâygiờthờitiếtdễchịumànămấythìrétnhưcắt.Cáinhà chênhvênhhứnggió, cửa trông thẳng rabờ sông, chúng tôi ngồitrong,nghebênngoàitiếnggióàoào,cộtnhàchuyểnlắcrắcmànhữngrùngmình.Phải,cáicảnhtượngđêmhômấytrítôichẳngquênmấtmộtmảymay:cửađóngkínimim,ngồichùmđầutrongmộtcáichănbôngmàhaihàmrăngtôivẫn thấy chọi nhau lập cập. ThằngHợi ngồi học cùng bàn với tôi nhưngkhôngbiếtnónghĩvơvẩnđiềugì,mắtnóthườngkhôngnhìnđếnsách.Thầycaithìngồichễmchệgiữagiường,bênđùikêmộthoảlòthanđỏrực,trênđểmấyconmựckhôđang sèo sèo,mùimựcnướngpha lẫnmùi rượungangthơmnứccảnhà,nghĩđếnmàthèmrỏdãi.Chợtcóngườikhẽgõvàocửamấytiếngrồiđánh"huỵch"mộtcáinhưcóvậtgìrơixuốngđó.Vừatoanbỏchăn,xỏchânvàođôiguốcbướcrathìthầycaigiơtayngănlại,cầmkhănungdungchùimồm,vuốtlạibộrâucongđâuđấyrồimớicauđôilôngmàysâurómlại,lêntiếngdõngdạc:-Aihỏigì...?Bênngoàilạithấymấytiếnggõvàocánhcửa.Thầycailộntiết,quát:-Hỏigì,nóilên!!!Nhưnggióvẫnàoào,bạtcảlờithầymuốnnói.Chúngtôilắngtainghe,bênngoàiđưavàomộtcơnholụkhụ,rờirạcnhưcủamộtngườimắcbệnhkinhniên,rồithấygiọngrunrunđưaquahơithởhổnhahổnhển:-Lạyônglạybà,ôngbàcứucon,vừađóivừarétthếnàyconchếtmất...Chẳngcầnnóitấtanhcũnghiểulàmộtngườiănmày.Tronglúcđótúitôicũngcósẵnvàixurúcrích,vừatoanmởcửachothìconngườivôlươngtâmkiađãlêngiọngquáttháoầmầm:-Bướcngay!Đinhàkhác!Đâykhôngsẵn...!Anhtính,ngườitađangđuổithếmàmìnhlạichotiềnchảhoárachửimátngười tahaysao?Nghĩ thế, tôiđànhkhoanhtayngồinínlặngxemcái tấnkịchấynódiễnratrongba,bốnphút.-ốitrờiơi!Conlạyông...Ông...Khôngthương,conchếtmất!!!-à...Quânnày lạimuốnragan...Muốnsống thìxéođikhông lạivàobópsớm.

Bênngoài,tiếngnóilẫntiếngkhóc:-ốitrờiđấtơi!Conchếtmấtrồiđây,ôngcócứuconkhông...?.......Gớm!Đếncáiconngườitànnhẫnấythìkhôngthểnàokểđược.Tôikhôngngờlãotanỡđứngphắtdậy,sẵnchậuthaunướclạnhđểgầnđấy,liềnnhắcngay lênnhằmkhe cửađổhắt rađánh "rào"một cái rồi khoanh tayđứngnhìn.Mỗiphútmộtxa,mấytiếnggậylộccộcchốngvàohèlátgạch,theosaumộttiếngthởdài...Trừngọngióàoàothổimạnh,bốnbềlạiimphăngphắc.Nétmặtvẫn thảnnhiênnhưkhông, thầycai lạingồivàomâm,gậtgùmãiđếnnửađêm.Nằmtrongchăn,thấykháchẳnmọikhi,thằngHợihômấyvừađặtmình đã ngủ say như chết.Nhưng gần về sáng bỗng bàng hoàng tỉnhgiấc, tôi thấy nó quaymặt vào tườngmà khóc tỉ tê. Tôi nghĩmà thươngnhưngcũngkhôngkhuyêngiải,biếtrằngcónóicũngchỉgợithêmmộtmốithươngtâm.Hômsau,nhằmngàythứnăm,phảibuổichữnho,thằngHợiởnhà,còntôiđihọc.Đếntrưa,cắpcặpvề,đãthấynóđứngcửa,mắtđỏhoe:-Anhơi,hãyrađâymàxemđã...Rồichẳngđểtôikịphỏi,nóđãxốclấytaytôi.Đithẳngrabãi,trèoquadảiđê,tôithấyxaxamộtđámđông,vừatrẻcon,ngườilớn.Đếngầnlặngnghehọbàntán,tôihiểungaytấtcóchuyệnbuồn:-Thôi,thếcũngxong!Chếtlàmay,chếtlàhết...Nhiềungườimuốnchếtmàchẳngđượccơ...!Lờinóilạnhlùngcủamộtônglãotrênđầuhaithứtóc,mắtkèmnhèm,quầnáoráchnhưtổđỉa.Mộtthằngbéđộsáutuổinhănrăngbảothằngđứngbêncạnh:-Màyạ!Trôngđầuôngấynhưmộtquảbóngsanh(cinq).Rồimấyngườiđànbàcườiồ.Chẳngđể ý đếnmấyngười họ lấy khuỷu tay đẩymình, chúng tôi rẽ đámđôngấy,cốlenlỏivàochođược.Anhạ,tôiquyếtkhôngbaogiờquênđượccáicảnhbuồntêbuồntáiấynóhiệnratrướcmắttôi,lầnấylàlầnđầu.Trờivẫnrét,gióvẫnthổiàoào.

Trongmiệngcáicốngtrònbằngximăngmộtcáixácônglãoănmàynằmcòngqueo,haichâncolênbụng,cònhaitayvẫnnhưômlấybịgậy.Cáinónlárơiramộtbên,bộtóclơthơ,mấychòmrâulốmđốmphấtphơbaytheongọngió,cáithândabọcngoàixươngnằmđóchoruồibâunhặngbámphảichăng là người hành khất đêmqua lê đến cửa nhà tôimà đã bịmột chậunướclạnhđuổiđi...?Nghĩ thế rồi chẳng nỡ nhìn lâu cảnh ấy, tôi dắt tay thằngHợi kéo ra chỗkhác.Nàongờ,nócũngnghĩnhưtôi,rầurầunétmặtmàrằng:-Chínhngườiănmàyđêmquarồi,anhạ.Lờinóicủamộtđứatrẻngâythơấytheosaumộttiếngthởdàimớithathiếtlàmsao...Mộtkhốióccònnonmàđã thấycáichân tướngcuộcđời, tronglòngxúccảmbaomốithươngtâmmàchỉbiếtphátlộrabằngmộttiếngthởdài,mộttiếngthởdàimàngụbaonỗiđắngcay,ývị...Tuychúngtôikhôngđứnglạixemlúcxe"măngca"đếnxecáixácấyđirasaomàbuổichiềuhômấy,nhưbịmộtsứcmạnhvôhìnhxôđẩy, lòng tôibỗngthấybuồntêtái,bàichẳngmuốnhọc,cơmchẳngmuốnăn.Muốngiảitrí, tôirủthằngHợiđixemchiếubóngthìnócười,cáicườigiảdốiấy,tôicònnhớmãi.Rồinóhỏivay tôi nămhào, nói làđểmuađền anh emquảbóngmànóđãnhỡchânđávỡcáchđâymấyhôm.Tôichovayngay,nàongờchỉvìchẳngnghĩxaxôimàmộtđờitôi,rồiđâytôicònphảilắmphenânhận.Đixemvề,tôivừagặpthằngnhỏcònxáchthùngđigánhnước.Bấygiờthấycaiđanggiờ"service"thànhcũngvắngnhà.Mởcửabướcvào,tôithấythằngHợiđãnằmkínmíttrongchăn.Tưởngcũngnhưmọikhi,thấyrétthìđingủ,tôiđếnbêngiườngkhẽlậtchănra,ýmuốnkểlạicâuchuyệnvừaxemvớinó.Anhơi!Thậtmộtđờitôi,chưabaogiờtôiphảimộtphenlosợmàcảmđộngnhưlúcbấygiờ.Đâynày,anh...!Tráitimtôiđãthấyđậpthìnhthình,chẳngkhácgìlúcấy,lậtcái chăn ra, tôi thấymặtnóxámngắt,mắtnónhắmnghiềnmà taynó thìlạnhgiánhưđồng,mộtthứlạnhcủanhữngxácchếtkhiếntachỉhơichạmvàolàđủrùngmìnhghêsợ.Tôibiếtngaylàcóchuyện,cốnéncáisợ,ômlấynganglưngnómàlaygọimộthồi,chẳngthấygì,tôiđưamắtnhìnrabànthìbộchénđểúpđấythấylẻbênngoàimộtcái.Tôivộicầmđếnthìcònthấycặn...Chaoôi!Cặndấmthanhthuốcphiệnmùihãycònsựcnứcđưalên.Khôngbiếtsao,lúcbấygiờtôiđãtoanchạyđâmbổrangoàiđườngkêucứumàrồitôilạiquayvào,ômlấycáixácmàkêu,màgọimộthồilâunữa...Mặt

mũinótrắngtrẻo,phươngphi,trôngmàthương,màtiếcvôcùng,tôitưởngchừngnhưômvàolòngxácmộtđứaem.Rồikhôngbiếttôinghĩlẩnthẩnthếnàomàtôinângđầunódậy,incặpmôitôi vào trán nómàhôn...Nhưhônmột người yêu đangngủ...Thìmắt nóbỗngthấymởhéra,tôicònnhớmãiđếngiờ,haiconmắtấylờđờmànhìntôinhưngườingáingủ.Bỗngnótrợnmắtlên,hámiệngnhưmuốnnói,cốvùngtaygiơlênnhưmuốnômlấycổtôimàtoangọi:anh!anh!...Thươngthay!ThằngHợichửakịpnóiđượcđiềugìthì,chừngnhưthuốcđộcđãthấmđếnruộtgannó,nónhắmmắtgiãymạnhmộtcáirồibuôngxuôihaitaymàngặtcổxuốnggiường...Bọtmépsùira...Chuyệnvềsauthếnào,tưởnganhđoánlấycũnghiểu.Riêngtôi,tôicoicáingàyhômấynhưmộtngàymàtôiphảiđểtang,nhânthấyanhđuổimộtônglãoănmàynêntôikểchuyệnlạianhnghe...Mars1931Ngọbáo,số1077,ngàythứhai16.3vàthứba17.3.1931

BàLãoLòa(1931)

76tuổiđầu,mỗibữathấtthểuănmộtlưngcơm,bàlãolòaởnhờmộtđứacháuhọ, thậtđã lắmphencựcnhục.Cháubà,mộtbácđánhgiậm,vớivợ,mộtchịmòcuabắtốc,khốnthay,dướináchhaiđứaconmọn,cũngđãlắmphennhănnhóvìchẳngđủăn.Haimươinămvềtrước,bàlãolòanàycònlàngườicócủatronglàng.Contraibànóchơi,nóphá,nóbánruộng,cầmnhàrồinóbỏbànóđi,chẳngbiếtđiđâu,lòngmẹđốivớicontuycógiậnmàvẫncóthương,bàkhóclócmộtmìnhđếnnỗilòacảmắt.Trongthờibàcòngiàucó,ngoàinhữngviệccúngtiềntôtượngđúcchuông,bàcònnănggiúpđỡkẻnghèokhó;tronghọngoàilàng, nhiềungười đãđượcnhờbàmàđếnkhi gặpbàbướckhốn cùng thìchẳngaithươngcả.Cũngvìxưakiađãnhiềuphenngửataynhậnlấyđồngtiềncứugiúpcủabà,bácđánhgiậmđànhcắn răng,vuốtbụng,nhắmmắtnuôicôtronglúchoạnnạn.Nhưng vốn bịma nghèo ám ảnh,mới nuôi cô được độ ba năm, bác đánhgiậmđãthấynảnlòng.Cáicảnhtúngbấnnóthườngđẩyngườitavàochốnbùnnhơ,nóthườngbuộcngườivàovòngtộilỗi,đốivớibácđánhgiậm,áchơn,nólàmbácquênbỏcảlươngtâm.Quênhẳncáiơnngàytrước,báctachỉcònbiếtxótruộtkhibàlãolòalòròngồivàomâm,cướpcơmcủavợ,củaconnhàbác.Buổichiềuhômấỵ..Trướctúplềutranhxiêuvẹonhưchỉcònchờmộttrậngiótolàđổụpxuống,cáisânđầynhữngbãmía,lákhô,mộtmâmcơmbátđànđũamộctrongđểđĩacárôkhochuốivớiđĩacáđensịtđensì,cầmtrêntaymấybátcơmngôvàngói,bàlãolòa,bácgáivàhaiđứabéchỉcònchờbáctrairửamặtrửachântay,ngồivàolàcùngcầmđũạĐànruồivùvùbaylungtungnhưđánhtrận,hếtbâuđầyvàomấynốtmụnchốctrênđầuthằngcuconlạibayxuốngđặtmìnhvàođĩacá.Bác trai, ngườimảnhkhảnh,đennhưcủ súng, trán răn,máhóp,mắtkèmnhèm,mặccáiáovảiváđãđếnnămmườimiếngmụn,đóngkhố,vừangồixổmxuốngđấtcầmlấybátcơm,vợđãvộihỏi:-Bốnóhômnaykiếmđượcbaonhiêutấtcả...?ẤytôichỉđượccóbốnsóccuahaixuvớimộtmẹttômriunămxulàbảyđấythôịGạoănbữamaihếtrồị..-Hômnayđược thêmmẻ lươn thì, ác quá, gặp đứa nào cũng trả rẻ, langthangkhắpchỗ,mãiđếnchiềuchẳngthấymanàohỏilạiphảibántốngbán

tháođị..CảếchcảcácũngchỉđượcngóthaihàọVợnhìnchồngthởdàirồilạinhìnđếnniêucơm.Thằngculớnxớimộtbátnhườngchoem,cònmìnhthìcầmcáiđũacả,gắpnhữnghộtcòndínhlạịBàlãolòa,ănhếtmộtlưng,taylẩybẩychìabátratoanxinítnữa,chưakịpnói,bácgáiđãquát:-Hết rồị..!Còn đâu nữamà chìamãi bát rạ..Đến tôi đây quần quật suốtngày,đãốmcảxácmàcũngchỉđượccóbalưngthôiđấỵ..Bàkhôngphảilàmgì,ngồinhàănítcũngđược.Bà lãogiậtmình,đớngười ramột lúc rồiđứng lênđivào trongnhà,ngồixuốngbậucửa,lấycáitămgàitrênmáitócxuốngxỉarăng.Mặttrờisắplặn,cònxiênqualũytrexanh,tầuláchuốimàrọiánhsángđỏđóvàogiannhà.Dướinhữngđámmây thiênhìnhvạn trạngmầucávàngchăng dọc chăng ngang phủ kínmột bầu trời,một đàn sếu xếp hàng chữnhânbaytừBắcvềNam,vươncổkêuoangoác.Trênmấyngọntregióthổingả nghiêng, dăm ba con chèo bẻo tung tăng chuyền cành này sang càngkhác,cònđuanhauhótnhưmuốncấtgiọngchàomặttrờitruớckhivàotổ.Bàlãolòangồitrầmngâmchốngtaylêntrán,nhânhômấychiềutrờiêmả,gióthổihâyhây,chimkêuxàoxạcmàmộtmảnhđờidĩvãngnhưmộtluồngchớpnhoáng,trongtríbàlạithấyhiệnra:Ngoàicổng,mộtônglãoănmàylụkhụđếnănxin.Convệnconvàngđangnằmtrongsânbỗngnhảyxổracắnxaxả.Tiếngmộtbàngồitrênsậpgụbêntrongquát thằngnhỏ ramắngchó,giắtông lãoănmàyvào thếtmột lưngcơm.BácnhiêuB,vừabịnạnhỏa,rủiđâu,vợlạihậusảnmàchết.Tronggiannhàlụpxụp, thằngcu lớn,cáiđĩconngồimãlamãlệnhvới thằngcumớiđẻ,cuộntròntrongcáitãnâu,nằmngaycùnggiườngcáixácmẹnó.TiếngbađứatrẻkhócnhưrịCảđêmhômtrước,bốchúngnóômđầumàkhóc,sánghômsaumớibảnhmắtđãthấyđộinónrađi,mặttrờilênđếnđỉnhđầurồimà chưa thấy về, bụng chúng nó đói cào nhưmuối xát.Bỗng thấy ai nóivăngvẳngnhư tiếngbácnhiêụThằngcu lớnquệtnướcmắt, lủi thủibướcrạ..Quái thay!Mộtbàkháchlạnàomiệngbỏmbẻmnhai trầu,váysồi,áolụa,xệnệtrênđôidépdacong,bướcvàonhàômlấythằngcuconmàkêu:tội nghiệp!Rồi thấy bà khách cởi hầu bao, lấy ramột cuộngiấy bạc, bácnhiêuđưahaitaynhậnlấy,dòngdòngnướcmắttạân.Giữachợgầnchỗhànggà,hàngcá,mùihôi tanhxông lênnhứcđầu,mộtđámđôngxúmquanhmộtngườiđànbàănmặc rách rưới, tayômđứabéchừngbốnnămtháng.

-Thưabà,cháuchỉlấycónămđồngthôiđấyạ.-Thôi,chảcủađâumàtrảđếnnămđồng.Trônggầythếkia,biếtrồicósốngđượckhông?Bađồngđấy,bằnglòngđi!...Ngườinọxôngườikia,chennhaulenvàọCóngườiđứngngoài,khônghiểuchuyện, tưởng họmặc cả gà, khi kiễng chân, nghển cổ nhìn vàomới rõ.Giọngnóiphềuphàomộtbàcụgiàlụkhụ:-Rõtộinghiệpchưa!Tôimàcónămđồngthìtôitrảngaỵ..!Bỗngcómộtbàănmặclụa là,người trôngphúchậu, len lỏivàocất tiếngdõngdạchỏi:-Nàynhàbáckia!Làmgìmàđếnnỗiphảibánconđithế?-Thưabà,nhàconphảibệnh, liệtgiườngliệtchiếuđãhơnnửathángnay,khôngcótiềnthuốcthanggìthìchếtmất.Conphảibáncháuđiđểcứulấynhàcon,mấtđứanàycònmongđẻđứakhácchứđểchồngchết thì rồi tấtchếtcảmạconcháụNướcmắtchảyxuốngdòngdòng,nỗithươngđưalênnghẹncổ,ngườiđànbàkhôngnóiđượcnữa,gụcđầuxuốngmặtconmàkhócnứcnở.-Nàỵ..!Cứẵmcháuvề,đừngcóbánnóđimàphảitộiđấy!Nămđồngđâytôixingiúp.HãycầmvềmàliệuthuốcmenchobáctraịNgười kia ngạc nhiên ngơ ngác nhìn lên,mãi chưa dám tin là thật, bànghoàngnhưđanglúcchiêmbao,giơtayranhậntiền,rồikhôngbiếtnóithếnàovớivịânnhâncủamình,phụcngayxuốngđấtmàrưngrứckhóc.Đámngườitảnmát,cókẻthìthào:ngườiđâumàphúcđứctệ!Ấyđó,đổilạibaonhiêuđiềuthiệnxưakiaôngtrờicaynghiệtnayđềutrảbàbằnghaiconmắtlòavớimộtcảnhăngửinằmnhờcựckỳkhổsở.Chorằngkiếpxưatiềnoannghiệpchướngchiđây,nghĩthươngmình,thươngđứaconbấthiếu,thươngvợchồngconcáibácđánhgiậm,bàlãolòathổnthức,trênhaigòmárănreolạithấymấygiọtnướcmắtchảyròngròng.Bàlãogụcđầuxuốnggốitỉtêkhóckhôngratiếng,chỉthấysụtsùihậmhực,khiếnthằngcuconlòròbòđếnvớibà,khônghiểurasaobỗngcũngkhócthétlên.Bácgáichạyvàobựcmìnhxỉaxói:-Nàybà!Bàđừnglàmsốtruột...!Bàănxongbàđãchẳnglàmđượcviệcgìthìcứngồiyênmộtchỗhayẵmcháugiúptôi,bàđừngcósụtsùikhóclóc,đâykhôngaichếtmàbàphảikhóc...Giọngnóidaydứtmà lanh lảnhnhư từngnhátbúabổvào thànhsắtvangđộngbêntai,bàlãohoảnghốttronghaiconmắtlòatrợntrạocầmnướcmắt

chokhỏichảyra,trôngrõđôitròngtrắngđảođiđảolạị..-Trờilàmđóikémthếnày,vợchồngchúngtôikhôngthểnuôibàđượcnữađâu,bàphảiliệumàgiúpđỡchúngtôimớiđược.Rồitừmaitrởđi,đểthằngcháunógiắtbàrađầuđê,bàngảnóndướibóngcâygạomàngồi,thấytiếngngườichợbúaqualạithìbàchìaráraxin,nếucóđượcmỗingàymộtvàixucũnglàđỡđượccáimồmbàrồiđấỵ..+++Đãđượcnửathángnay,sángnàocũngthấythằngculớndắtbàrangồiđầuđê rồi chiều đến lại dắt về. Trong bọn những người chợ búa qua lại conđường cái quan, tạt vào đường đê, thấy một bà lão lụ khụ, hổn hển thở,ngẩngđầuchìanónkêuvan,cũngđôikhicóngườivứtchomộtvàiđồngkẽm.Chẳngmay,nếuhômnàovềtaykhôngthìvợbácđánhgiậm-cháubà-lạinghiếnrăngxỉaxóithậmtệ:-Hômnaychẳngaithíchobàđồngnàọ..!Bàcóbiếtthếlàbàlạiănphầncơmcủathằngculớnđấykhông?Từmai,bàliệumàkêutolênmớiđược...Haytạibàngồidướibóngcâymátmàngủthiếpđị..?Bàliệuđấỵ..!Bátcơmngôđiểmquảcàthiu,bàlãolòatrướckhivàvàomồmđãchanđầynhưcanhbằngnướcmắt.Mộtngàykia,trờithángbanắnggaygắt,bàlãolòadướigốccâygạo,ngồitừsángđếnquátrưa,bụngđãđóimềmmàchẳngthấynguờikháchđiđườngnào vứt cho lấymột đồng trinh. Trên cành cây, thỉnh thoảng lộp độp rơixuốngđườngđêmộtvàibônghoagạo,mỗikhiquạcái thamồivề tổchoconlạiđậpcánhsậpsèvươncổkêu:quà!quà...!nhưgợimộtmối thươngchongườingồidướigốc.Xaxa, trongcánhđồngbátngátmộtmàuxanh,mấyngười làmruộngnhễnhạimồhôi, chẳngaibuồnnóichuyệnvớiaịMộtđànchimvànhkhuyêntrongbụirậmkiađangchuyềncànhnàysangcànhkháccũngkhôngconnàokêu hót, kiếm ăn một cách rất lặng lẽ. Phong cảnh dường như mệt mỏịNhững tiếng vang động đều bị sức nóngmặt trời átmất hẳn đị Trên conđườngcáiquan,thỉnhthoảngthấytiếngmộtcáixehơinhưmộtmũitênbay,vovochạyquarồibiếnmấtvàotrongđámbụimùxatít,...Bốnbềimlặngnhưtờ.Haicánhtaykhẳngkhiuômlấybụngmànhănnhó,cốquậtlạivớicáiđóinócàoxéruộtgan,bàlãolòathởhổnhahổnhển.Chợtcótiếngngườidẫmlạoxạotrênđốnglákhô,đivềphíamìnhbàlãovộichìangaynón:

-Lạyôngđiqua,lạybàđilạị..!Cứuchothântôilấymộtmiếngcơm...-Tôiđâỵ..!Phảiaiđâumàlạyvớilục...?Bàđượcđồngnàochưathìđưađâychotôị..-Đãđượcđồngnàođâụ..?Chẳngthấyaiđiquađâycả...Mẹnócódắttôivềthìdắt,tôiđóilắmrồị..!-Bàđóià?Bàđóithìdễtôinoà?Bàhãyngồiđấyxemsao,buổichợchiềunay,rồihọvềquađâynhiềụ..Chốcnữa,tôisẽbảothằngcunóranódắt...!Rồibáctathoănthoắtbướcđi,cáiváycũncỡnđểlộhaiốngchântrùngtrục,đenthui,giỏcuađeosaulưngcũngtheonhịptừngbướcmàlắcđilắclạị..Vềđếnnhà,sungsướngthayđãthấybáctraingồiphìphèothổilửalàmcơmdướibếp.Nghĩthầmhẳnbốnóhômnayđượcmẻpháttài,báctarửachântayxong,vàohúhíngayvớicon.Bỗngtrêntrờimâykéođennghịttốisầmhẳnlại,rồinổimộtcơngiông.Bácđánhgiậmchạyvộirasânvơquầnáođemvàonhà,giụcthằngculớnmaumauchạyrađểdắtbàvềkẻomưatogiólớn.Nghecâuấy,bácgáingồiômconmộtgócgiườngcaumàyngẫmnghĩ:thậtvậy!Babốnnămnay,báctađãnhịnnhưnhịncơmsốngấyrồi,quálắmthìkhôngchịuđược.Mặckệbàấy!đểbàấychếtquáchđichorảnhmắt...!Rồihiệnralầnlượttrongtríbácnhữngngàytrởtrờitráigió,nhữngngàylửahạchangchang,ruộngkhôđồngnứt,kiếmchẳngratiền,haiđứabébònheobònhóc,mộtniêucơmngôchiakhắpcảnhà,bụngmẹđãchẳngđượcno,cònlấyđâurasữanuôicon...Màbàlãolòakiathì,ngàykiếmđượcmộtvàixucũngnhưngàykhôngkiếmđượcđồngnào,chẳngnhịnđượcbaogiờ,cứđếnbữalàngồivàomâm,chìabátrachothằngcusớịKhông,không!Khôngthểthếđược...!Bàlãoấychỉlàmộtbàcộ..Màlạilàcôhọmộtngườichồng,cólẽnàobáohạimãinhaụ..?-Kìa!Thằngcu!Taobảothếnàọ..?Khôngbỏbếpđấymàradắtbàvềà?Ônglạiđétchobâygiờ.Bỗngbácgáiđặtphịchconxuốnggiường,quặnmìnhnhănnhó:-Ốitrờidấtôị..!Ốitrờidấtôị..!-Chếtchửạ..Làmsaothế?Saothếhởmẹnó?-Saomàbụngtôicứthấyđauxoắnlạithếnày!Ốitrờidấtôi,đauthếnàythìđếnchếtmấtthôị..-Chếtchửa!Kìathằngcụ..Ẵmemdỗđị..Dỗđichonónínđirồidậyđấmchoumàymộtchốc...Đểtaođinướnghòngạchmàchườmbụngvậỵ..Rõ

khổchửảBênngoàimấyhạtmưabắtđầunémvàomáitranhlộpđộprồitrờiđổcơnxuốngràoràọDầndầnmưacàngto,giócàngmạnh,mỗilầnmộtluồnggióthổitrênkhôngngheàoàolàmộtlầnnướcđổnhưtrútxuốngsân.Trờitốimịt.Thấymẹđãngủđượcyên,thằngcubướcxuốngđất,phongphanhtrongtấmáovải,ratựacửuđứngnhìn.Tiếngsấmđộngùù,mỗikhichớpnhoángchớpnhoàngnólạinomrõthấygiữanhữngvũngbongbóngphậpphồng,nhữngdâynướcròngròngtừmáitranhrỏxuống.Rồithỉnhthoảnglạiđánh"đoành"mộtcái,nhữngtiếngsétvangtrờiđánhnhịp,hòatheovớitiếngmưarảrích,tiếngsấmhụchặc,nổisôị..Chợtnghĩđếnbànóởngoàiđầuđêkhôngbiếtrasao,quaylạinhìnthìbốnóvẫnlúihúidọncơm,nétmặtthảnnhiênnhưkhông,thằngcuphụngphịunétmặt,hỏigắt:-Kìathày!ThếbàởngoàiđầuđểNóchưanóihếtcâu,bốnóđãnhưbịmộtluồngđiệngiật,nẩyngườira,mắttrònxoe,mãimớinóiđược.-Chếtchửa!Biếtlàmthếnàobâygiờ?Umàyđaubụng,kêurốirítlên,làmtaocũngquênbẵngđimất...-Thếthìchắcbàchếtrétmấtrồị..Còngìnữạ..Nghĩđếncáichếtcủabàlãolòaởngoàiđầuđê-tìnhcháuđốivớicô-bácđánhgiậmrùngmình,rợntócgáỵNhưngbáctựdốilươngtâm,bácđáplạicon:-Ôi già...Chảviệcgì phải sợ...Dễbà lại khôngbiết lầnmòđếnmột cáiquánnàođấymàẩnhaysaọ..?Rồibácgọivợcondậyăncơm.Bữaấybácgáituykêuđaubụngmàcũngcốănđượcđếnbốnnămlưng,mặcdầuhaiđứabékhông thấybànóđâu,thườngnhắcđinhắclạịTrờivẫnmưa,lúctolúcnhỏ,rảríchsuốtđêm.Sáng hôm sau, ánh sáng mặt trời xé những đám mây bay tan tác, chiếuxuống, trông lại càng tươi càng đẹp.Trênmặt đường đê, nước đóng từngvũng,nhữngngườiđànbàgồnggánhrachợphảixắnváyvénquần, lộibìbõm,hễaihơi trượt chânmuốnngã là cảbọn lạikhúckhíchcườịNhữngđámcỏbấylâuphơinắngxámcảmàu,saumộttrậnmưaràođãtrôngthấyngay cái vẻ tươi tốt. Trênmấy cây bàng,một đàn chim sâu, con ngửa cổ

uốngnước,conđậpcánhrũlông,kêuhótvangtaịVệđườngloángthoángthấycànhcâyrơirảirác...Phongcảnh trôngcóvẻkhoankhoáịCáikhoankhoáicủaphongcảnhsautrậnmưaràocũngnhưcáikhoankhoáicủangườisaukhitắmgộịBácđánhgiậmhômấydậyrấtsớm,đóngkhố,cài rổ,vácvợt rađị..Monmenởdướichânđê,lộilõmbõmquamấyvũngbùnlầyxaxa,phíadướicâygạo-chỗbàlãolòavẫnngồi,bácthấygiữaruộng,trongmộtđámmạxanhtươitốt,mộtđànquạ,conbayconliệng,kêusàosạcrồiđậuxúmxítvàomộtchỗ.Bụngtưởnghẳnlàmộttổrắnchiđây,báctavácngaymộtvợttrelênmặtrồiphămphămchạylạịĐànquạvùngbaylênrồitảnmácđị..Chaoôi!Bướcvừađếnnơithìbỗngbáctarúlênmộttiếng,trợnmắtrítrăngmàngãphụcxuốngcạnhmộtcáixác,cáixácmộtngườiđãbịquạmổnátnhừ,xácbàlãolòabịgióthổixuốngruộngđêmhômtrước.

Conngườiđiêutrá(1932)

NhàvănsĩT.L.Mộthômkểlểvớitôi:-Mộtđờitôi,tôichỉyêucómộtngười.Tronghainămgiờitôicùngngườiấyănởvớinhau,tìnhyêuthậtlàthiếttha,đằmthắm,tôiđượcsungsướngđếncựcđiểm.Tôiphảithúthựcrằngsởdĩtôicócáidanhdựngàynaylànhờnàngcả,vì,đượcgầngụinàngthìcầmtớibút,tôimớimongđượcthấycảmhứngchứachan.Mớigặpnànglầnđầu,tôiđãtưởngtượngngayrằngnàngvẫnlàngườiyêucủatôitựbaogiờấy!Dungnhandiễmlệvàđứctínhcủanàngthựclàmthỏalòngtôiquá,khiếntôiđếnphảimêtơi.Conngườiấykhôngbaogiờbỏtôi,chẳngphảihạngănxổiởthì,đã...Đãtừtrầntrêngiườngtôinằm,trongcánhtaytôiômấp,thựcđếnlúcchếtmàvẫnyêutôi,rõthảm!...ấythếmàmỗikhichợtnghĩđếnnàngthìtôigiậnlắm!Nếulúcnàotôicốlụctìmtrongtrínhớ,cốtưởngtượngchothấytrongóccáihìnhdungyểuđiệu,thướtthacủaconngườiấy,cáiđườngngôilệch,lờinóidịudàngthỏthẻ,cặpmắtrấtsaysưa,nếulúcnàotôilạiđượcthấytrongtrítưởngtượngconngườinõnnànghiêngnướcnghiêngthànhđãcũngtôiănởnonvợchồngmàgiànhânngãiấy thìchỉcốtđể tôiđượcchaumày,chaumặtmàthét lớnrằng:"Taoghétmày!...".Tênnàng,nàngbảo:BíchNga.Ởnhàmộtbàbạnmàchúngtôiđượccáihânhạnhgặpnhau,người tagọinàng làbà thamNgọc,bà thamNgọcđãgóachồng,chồngbà,mộtôngthamtácôngchánh,đãdắtvợđikhắpthâmsơncùngcốcởcõiĐôngDương,rồivìnướcđộcđãbỏmặcvợmìnhbơvơtrêncõithế.Màhìnhnhưnàngcũngđãđilắmnơixathìphải.Khitròchuyện,cólúcthốtnhiênnàngnói"...Mộtbuổichiều,ởcổviệnĐếThiên,ĐếThích..."hay"...Sáng sớm tinh sương hôm ấy trên bờ sông Cửu uốn khúc tại kinh thànhLuangPrabang...".Ngoàira,khôngcósựgìtỏrằngconngườiấyđãđinayđâymaiđó,trongvẻngười,giọngnói,khôngmộtnétnàochứngthựcđượccáivộivàng,hấptấpnhữnglúckhuyasớm,đi,về.NàngvốnlàgáiHuế.Cứtrônglốiyphụcthanhtao,dángngườibệvệấythìkhôngaidámbảonàngđãlàvợmộtngườiluônluônnayđó,maiđây.Khitôihiểurằngtôiđãquênănbỏngủvìnàngthìđiềutrướcnhấtcủatôilàmuốnxincướingaynànglàmvợ.Tôinhờbàbạngáikiađemlờicầuhônkhẩnkhoảnnóigiúptôinhưng,thấtvọngthay!Nàngkêulànàngđãgiậptắt

lửalòng,khôngđờinàocònmongtáigiá.Thếlàtôiphảitìmđườnggìngiữ,saochokhỏigặpmặtnàng.Nhưngnàocóđược?Lòngyêuchuộngxưakiađãkhiếntôivìnàngmàquênăn,bỏngủthìsựthấtvọngngàynaylàmtôichẳngcònkhốióclàmlụngđượcmộtviệcgì,nên,lẩnthẩn,tôinghĩcách...Đixa.Tôiđangsửasoạnhànhtrang,lòngbuồntêtái,đứngtrôngmấychiếchòmvàchiếcvalyhárộngmiệngranuốtnhữngáoquầnvớiđồlặtvặtcủakẻđixathìchợtcánhcửahémởtừtừ;đểlộravẻmặtâusầucủabàthamNgọc.Phải,chínhBíchNgađứngđó,thỏthẻnóirằng:-...NghenhưôngđịnhthuxếpvàoSàiGònlàmănthìphải...-Vâng!Tôichưakịplạibiệtchàobà.Thấytôichỉnóiđủngđỉnh,lạnhlùng,BíchNgabấygiờvừarunvừahỏi:-Mình...(phải,nànggọingaytôilàmình!),mìnhđịnhđithậtđấyư?Tôivẫnbiết,khổlònglắm,mìnhạ.Mìnhvìyêutôinênphảitìmcáchxatôi,còntôi,tôicũngxin thú thựcrằngđốivới lòngyêuchân thậtcủamình, tôi rất lấylàmcảmđộng.Nhưng,khốnnỗi,tôi,tôikhôngphải...Góachồng!!!Thếlàđếntậnbâygiờ,cáitiểusửđauđớncủanàngtôimớiđượcnàngkểrõchonghe.Thựclàmộtcuốntiểuthuyếttrườngthiênvềtìnhyêu,tìnhphụ.Chồngnàngrượuchèbebét,thườngđánhđậpnàng,banămnayrồi,haingườiđãbỏlửngnhau.Nàngbồcôichamẹtừthuởngâythơnênđượcmộtôngchúthươngyêulắmlắm.ÔngchúấyhiệngiờlàmquantạiHuế,nhưngvìđãépduyênnàngnênnàngcũnggiậntừđộrangoàiHàNộinày,nàngchẳnghềcólấymộtchữgửithăm.ChịruộtnànglấykếôngphủVĩnhTườngmàcậunàngthìhiệngiờ làmộtônggiáo,ngườiđãcaoniên,dạyhọc trongmột trườngcông ở ngayHàNội.Vì xưa kia trong nhà có chuyện hiềmkhích nên dùnànglàcháumànàngcũngchẳnghềđếncửabaogiờ.CònBíchNga,buồnvìthânthế,mấynămnayđãănởraconngườiliêutịch,cốlấycáivỏngoàiđiểmtranglòeloẹtđểgiấukínmộttráitimđaukhổbêntrong.Nhưngnàngtuybơvơmộtmìnhmàchẳngphảiluỵai,vốncótàivềnghệthuậtnữcôngnênvẫnsốngmộtcáchthảnhthơi,phúquý.Hiệngiờ,mấycôtiểuthưnhàmấyôngquanlớnđangcầunàngđếndạychothêuthùa,bánhtráivàcảcahát,địchđàn.Thiên lệ sử ấy, nàng kể tôi nghe rất là cảm động, dẫu rằng trong khi tròchuyện,nàngthườngnóiđinóilạimãichẳngnênlời,mộtcáikémhèncủabọnphụnữngâythơ.

Chúngtôibènthuêmộtcănnhàrấtđẹp,rấtxinhởconđườngHàngCỏ.Cứchiềuchiều,chúng tôicùngnhausánhvai rabancônghóngmát,nhìnhairặng cây lá xanh tươi tốt, con đường vắng vẻ, vỉa hè cỏmọc um tùmmàtưởngtượngnhưmìnhởcảnhBồngLai.Trongmộtnămtròn,tôicứmuốnđượcluônluônquấnquýtlấyBíchNgađểngắmnàngthathướtravào,đểnghenàngngâythơcườinói,mặcquáchcảnhữnganhem,nếunàngkhônggiụctôimaumautrởvềtoàsoạn.Nàngluônluônnhắctôichớhữnghờvớicâyviếtđểnàngcũngđemngónnữcông,đànđịchradạybọntiểuthưvẫnhếtlòngmongđợinàngkia.Suốtngày,chúngtôiphảicáchxanhau,gặpnhauchỉchờđếnchiều,đếntối.Từtòabáotrởvềcănnhàchúngtôinươngnáu,mỗibướcchânđiđốivớitôilàtrútđượcmộtítnặngnề,vôvịcủađời,tớinhàphảiđợinàngthìnónglòngsốtruộtquáchừng,nhưngnếuthấynàngđãtựacửachờmìnhthìsungsướngbằngmởcờ trongbụng.Thỉnh thoảngnàng lạimuavềmộtcụmhoa tươi.Cũngcókhitôiépnàngnhậnmộtvàicáiquàquýgiánhưngnàngđềunhấtnhấtchốitừ.Nàngkêugiàucóhơntôinhiều,vảlại,cứsuylốiănmặctoànlượt là,gấmvóccủanàng,cứ tínhnhữngđồxaxỉnàng thườngdùngnhưphấn,sáp,nướchoathìđủhiểulàbọnhọctròkiatrọngđãinànglắmlắm.Chonêntôirấtlấylàmcảmkíchtấmlòngquảngđạicủanàng,nóchẳngnhư"tráitim"vẩnđụccủabọnbomxu1.Nàngyêutôimàchẳngphảiluỵtôi,conngườitựlập,khẳngkháiấyđãlắmkhikhiếntôiđemcáinghèocủamìnhrađọvớiáitìnhmàtựthấyâmthầmhổthẹn.Kểrathìnghềnàngcũngchẳngcógìlàvấtvả.Bọnhọcsinhkia,conquan,concácnhàtưbản,toànlànhữngcôngnươngphongphú,yêuvìtài,trọngvìnết,coinàngnhưmộtđóahoa.Mộtlầnnàngphô với tôi một đôi vòng vàng một chiếc "nhẫn đồng hồ" lấp lánh kimcương,kêulàcủahọctròtặnglàmkỷniệm.Chúng tôi chẳng hề xa nhau nửa bước, ngoài cái thời giờ bận việc hàngngày.DuychỉchủnhậtnàolànàngcũngxinphéptôilênphủVĩnhTườngthămbàchịvàchơivớicháu,mỗituầnlễchỉngàychủnhậtmàthôi.Thìcứsángsớmtôiragalấyvéchonàngbướclênxelửa,cầmmùxoavẫytheongơngẩnrồiđếnchiềulạiragađểđónnàngvề.Lắmkhi,tôihẹnđónnàngởmộtvàigakhác,nhưYênViên,XuânKiều,ĐôngKhêchẳnghạn,rồinhữngcảnhquêxinhđẹp,êmđềm,chúngtôicùngnhauthămthú,lúcthìvàomộtquánhàngănbúnriêucua,bánhđúc,lúcthìtrênnhữngconđườngvắngvẻchúngtôicườicười,nóinói,némmắtđuổitheoconchíchchòethamồivàotổ,vừađivừagặmmỗingườimộtchiếcbánhđa.Nàngkểlạitôinghecảnhgiađìnhrấtvuivẻ,êmđềmcủabàphủVĩnh,vừa

trênxebướcxuống,conbécháuđãlontonchạylạiđónđi,quananhthườngthườngsay"khướtcùđèn"nhưngmỗikhidiễucợt,làmhềthìđốainíncườiđược đấy, bà chị tuy cấm cẳn, xấu ăn xấu nói nhưng nói sau quên trước,cũngchẳng"bụngdạ"gì.Nghelờinóicóduyênmộtcáchlạlùng,tôituymỉmcười,nhưngthựcđauđớn,âmthầmtrongdạ.Phải,tôiđauđớnlắmvìthấycáiđờihoatrôibèodạtcủa nàng, chẳng hề được hưởng hạnh phúc chân chính của gia đình nhưnhữngaiai.Sungsướngquá,khôngbaogiờtôiđemlòngnghingờnàngcả.Nhưngđiềunàng nói tự nhiên đến thế, thực thà đến thế, ngây thơ đến thế, bảo aimàchẳngphảitin?Nhưngnàngphải cái tật cứnói rườm lờikhikể chuyện lạinhữngnhàmànàngluitới,nhữngnhàcủahọctrònàngthìhìnhnhưnàngcốbàyđặtchoranhữngsựkhôngđâu.Tôiđây,tôi làngườiđemtấmchânái tìnhrathươngyêu,kínhmếnnàng,muốntrongcặpmắtnàngchỉcóriêngmộtmìnhtôithìnànglạicứđểtrívàonhữngsựkhôngđâurađâusấtcả!...Nhưngđốivớinhữngngườicònxanhmáitócmàđãtrảiquađủmùiđaukhổnhưnàng,màcuộcđờitừlúcbétớigiờchỉlàmộtthiênlệsử,thìcáitậtmọnấy,tôicũngvẫnbỏquađicho.Chỉđộcmộtlầnlàtôingờvực,hơihơingờvực.Tốichủnhậtấy,nànglênphủVĩnhmàchẳngthấyvề.Tôithấtvọngquá!...Làmthếnàođây?ĐápngaytàulênphủVĩnhtìmnàngchăng?Nếuthếthìcuộctìnhduyênkínđáokialộmất.Ấythếmàsaumộtđêmtrằn trọc, tôiquyếtđịnhragađáp tàu lênphủVĩnh thìBíchNgađẩycửa,mặtmàyxámngắt,bướcvào.Bàphủ,chịnàng,mệtnặng!...Nàngnóithếnàotôicũngcholàlọttaitấtcả,cũngchẳngđểýrằnghễtôihơihỏiquađến lẽgìmột tí lànàngliến thoắngđáp lạimột thôi.Việccầnnàngchẳngnóingay,cứluẩnquẩnvàonhữngđiềutỉmỉ:nhữnglàthuêxeragaphảithằngphukéochậm,lúctrảtiềnlạicònkỳkèolôithôi,embảothếnày,nócãi lẽ thếnọ, lấyvénhiềungườichenquá,suýtnữabịkẻcắpxẻomấttúi,lúngtúng...Nhỡtầu!Rồi,tuầnlễấy,nànglạilênphủVĩnhởluôn4,5ngàymớivề,kêuchịmình,nhờcómìnhsănsóc,thuốcthangchỉítlâuthìbìnhphục.Khốnthay,chưađượcbaolâuthìlạiđếnlượtnàngcũngốm.Đốctờmờilại,bảongườiyêutôimắcchứngđauphổi,bấylâungấmngầm,naymớiphátra.Khôngcònthuốcnàochữakhỏi!

Bấygiờtôiđaukhổquá,đãđếnphátđiênlênmất,vìnàngsắpphảitừtrần.Rồi tôi nghĩ ra rằngđãđến lúcnày thì baonhiêuhọhàng, thân thích củanàng,mặclòngxưakiagiậndữvớinàng,naytôicũnggọiđến.Cảgiatộcrấtdanhgiáấytôiphảilosaogọichođủmặtđểtrongkhihấphối,nàngđượccùngnhữngngườithânyêuthứtội,vàngộcódặnlạigìchăng.Thếlàchẳngkịpngỏývớingườiyêu,tôivộiviếtngayhailáthư,mộtchobàphủVĩnhTường,mộtchoôngquantaitotạiHuế.Rồihômsau,tôichỉnhtềkhănáo,tìmđếnnhàôngcụgiáo,cậuruộtBíchNga.Tôicũngkhôngcònnhớlúcđếnnhàôngcụấyvàođộmấygiờ.Hìnhnhưôngcụđangvàobữacơmtrưa,haycơmchiềuthìphải.Thấydángđiệutôivộivàng,hấptấp,ôngcụvộiquăngđũa,bát,tiếpngay.-Thưacụ,ởđờinày,cũngcólúcmànhữngchuyệnhờngiậntronggiađìnhphảivứtbỏđi,màthathứchonhaumớiphải...Bộmặtbìnhtĩnhđángkínhấybỗngquaylạinhìntôimộtcáchngạcnhiên.Tôi-lốthật!-Tôivẫncứngcỏithêmrằng:-Thưacụ,côcháu ruộtcụđãđến lúchấphối rồi,bâygiờchỉcònchờcócụ...-Cháuruộttôi,ôngbảo?...Thìnàotôicóđứacháugáinàođâu?-Thôiđi,conxincụ,cụđừngcốchấp thế.Tộinghiệp lắm.Cháu ruộtcụ,ngườisắpquađờilàbàthamNgọc,thuởtrẻcụvẫngọilà:cháuBíchNga.-Thôi,dễônglầmnhàrồi!CôBíchNgahaybàthamNgọclàai,nàotôicóbiết!!!...Rồiôngcụ từ từđẩy tôi rakhỏi cửa, chắc rằng trongbụngcho tôi làmộtthằnghoádại.Cáimặtmộtthằngđãmấttríkhôn,bấygiờhẳngiốngmặttôithìphải.Cơsựxảyrađếnthếnàythìthựcbấtngờquáđỗi,haylàBíchNgalừadốitôichăng?Nhưngsaolạiphảibàyđặtrađếnthế?Bấtthìnhlình,óctôichợtnảyramộtý:đếnhỏivịtiểuthưBíchNgavẫnbảolàcôhọctrògiỏinhấtvềcảthêuthùa,bánhtrái,cahát,địchđàn.Giựtchuôngxong,tôihỏitênbồiramởcửa.-BàthamNgọc?-Khôngphảiđây!...-Vẫnbiết thế rồi,nhưngbàấyvẫn lạiđâydạycongáicụ lớnhọc tậpnữcông...

-Cụlớnnhàtôilàmgìcócônào?Lạthật!Khôngbiếtôngđịnhhỏiviệcgìmà...Lạithế!Rồinóđẩysầmcánhcửavàomũitôimộtcáchbấtbình.Thìratôiđánhthứcnódậylúcấyđúngmộtgiờđêm.Tôitấttảravề,khôngcònđịnhđiđâuhỏinữa.Chắcrồiaicũngđápmìnhđếnthếchứgì?Bướcchânvàonhà,tôithấydướiđấtvứtmộtphongthư,thưtrảlờicủabàphủVĩnh.Taybócthưmàlòngđãbiếttrước,ôngphủVĩnhrấtlấylàmlạvìbàvợôngchẳnghềcócôemgáigọilàBíchNgahaybàthamNgọcbaogiờ!Thìratronghainămgiờiănởvớinhau,mỗilờinóicủangườiyêuquýcủatôilàmộtlờibịađặt.Trămnghìnmốighenmớiđuanhaudàyvòtôilúcấy,tôicũngchẳngbiếtmìnhđịnh làmgì,đẩycửabướcđếngầngiườngbệnh,mắtnhìnchòngchọc,muốnchỉdùngđôimắtcămhờn,đauđớnđểhỏibệnhnhân.Baonhiêuđiềuxưanay làmkhổ tôimãi, trướcmặtngườiyêubấygiờ tôimớiđemtrútxuống:-Nàycô,nhữngngàychủnhật,côlàmgìmàlênphủVĩnhTường?...Nhữngbuổitôingồicặmcụitrongtoàbáothìcôđinhảynhữngđâu?Nhữngđêmvừarồi,côngủnhữngđâu...Màngủvớiai???Ôhay!Maulên,trảlờiđichotôibiếtchứ!Rồitôicúimặtxuốngnhìn,nhìnbộmặtvẫncònđẹpđẽ,saysưaấy,cốépnàngphải đáp.Nhưngnàngvẫn thản nhiên, tỉnh trí, chẳnghề hé cặpmôison.Tứcquáđimất,tôilạivỗngực,bứttóc,rítlênrằng:-Màycóđidạyhọcaiđâu?Màytuythêuthùagiỏithật,nhưngnữcông,nữhạnhgìmày?Taođãđihỏikhắpnơirồi,khôngmộtaibiếtmàylàngườiởđâusấtcả!Vậythìnhữngđồtrangsứckiaởđâumàđến, tiềnbạcmàyăntiêuphungphá,màylấyđâura?Nàngchỉnhìntôimộtcáchrấtđỗiđauđớn,buồnrầu,ấythế!Giátôicứđểnàngđượctĩnhtâmmànhắmmắtcólẽphảihơn.Khốnnỗi!Tôirấtyêunàng,yêuquáđimất.Lửaghenvẫnmạnhhơnlòngxót,nêntôichẳngnhịnđượclời.-Màyđãlừadốitaotronghainămgiời,tronghainămgiờitaoănởvớimày,ngày nàomày cũng lừa tao, lúc nàomày cũng dối tao.Đời tao có nhữngchuyệngì làmàybiết tấtmàđờimàythì thật là tối tăm,bímật, taochẳngđượcbiếtmộttítigì...Cảđếntênmàylàgì,taocũngkhôngbiếtnốt!...Phải,

tênmàytaocũngkhôngđượcbiếtvìBíchNgahaybàthamNgọclàchuyệnmàybịađặt,cóphảikhông?Giờiôi!Ngườiđâucóngườimantrá,lọclừa!Tronghainămnaynódandíuvớitôimàbâygiờnóchếttrongcánhtaytôi,tôicũngkhôngbiếttênnólàgì,thảmchửa?!Nàymàylàai?Hở?Màyởđâumàđếndandíuvới tao?Đời taochỉcó thếđấy thôi,màyquyếnrũ taođểđịnhlàmcáitrògì?Nào!Ơhay!Nóiđi,nóimaulênchotaobiếtchứ???...Công toi cả!Đáng lẽ đáp những lời tôi dày vò, đay nghiến, nàng chỉ khẽquaymặtvàotường,hìnhnhưsợđểtôinhìnmãicặpmắtnàngcònmởthìđoạnđờibímậtcủaconngườiấytôikhámphárachăng.ấythếlàconngườiđángghétmàcũngđángthươngấychết,chếtmàcònđểlộtiếnglàconngườigiandối,conngườiđãcùngtôihainămdandíuấy,màđếnbâygiờtôicũngkhôngđượcrõgốctíchvàtêntuổilàgì!...Février1932Ngọbáo,số1372,ngàythứhai14.3vàthứba15.3.1932

Cuộcvuiítcó(1933)

LTS:Kỷniệm90nămnămsinhnhàvănVũTrọngPhụng(1912)và83nămngàymấtcủaông(13-10-1939),TTCNgiới thiệuvớibạnđọc truyệnngắntràophúngCuộcvuiítcódoôngviếttháng11-1933tạiHàNộivàđượckývớibútdanhThiênHư.ĐâylàmộtsángtácchưađượccôngbốlạicủaVũTrọngPhụngdotiếnsĩPeterZinoman-nhàViệtNamhọc,giáosưkhoasửĐH Berkley, California - tìm thấy hồi tháng 5-2002 vừa qua ( ông đangtham gia cuộc hội thảo khoa học " Chất hiện đại trong sáng tác của VũTrọngPhụng"doviệnvănhọcVNtổchứctạiHàNội).MộtsốnhànghiêncứucónhắctêntruyệnnàynhưngtruyệnchưahềđượcintrongcáctuyểntậpVũTrọngPhụngtừnăm1987trởlạiđây,Tôiởchơinhàmộtngườibạnởlàngnàyđãtrọnnămhôm,sợphiềnnhiễumãingườianhemkhông tiệnnênbuổi trưahômấyđãđịnh tâmxinphép"xáchkhăngói"lênđường.Giữa lúckháchxin rađi, chủnhấtđịnhgiữ lại, chưangãngũ ra sao,chợtthấychósủavanglênvớitiếngngườinhàquátchóầmĩ.Rồimộtngườiđãđứngtuổi,mặtđỏbừngnhiệtkhícủathầnrượu,bướcvào.Bạntôiquayratiếpkhách,tôicũngphảigiữlễ,lạingồixuốngghế,lặngim.Đây,câuchuyệncủahaibên:-Gớm,ônganhbậngìmàchonósangmờinămbảy lượtcũngchửachịusangcho.-Tôiđãxinđếnchiềusangmàlại...Ôngkháchđótứckhắchiểuý,quaylạiphíatôimàrằng:-Haylànhântiệnchẳngmấykhingàivề,mờingàidờigótngọclạitệxáxơichénrượunhạtmừngchoôngtôi thìchúngtôi lấy làmhânhạnhquá.Thếnào?Ônganhbảothếcótiệnkhông?Tôichưabiếtđáprasao,cũngchưahiểuđầuđuôithếnào,bạntôiđãđỡlờihộ:- Vâng, để tôi xin nói với anh tôi. Nhưng dù sao cũng xin cho đến bữachiều...Ôngkiaraýrấthàilòng:- -Vâng, thìđếnchiều.Miễncácônganhnhận lời cho làđủ.Thật làmayquá!Thôi,thếtôixinphép...-Kìa,hãyngồichơiuốngchénnướcđã...

-Thôi, tôiphảivề thuxếchobọnkháchấy trổ tàicốnghiếnchưvị tronglàngđây!-Cáigì?Bọnkháchnàotrổtài?-Kìa,thếônganhchưabiếtà?Bọnkháchlàmtròquỉthuậtmàlại...-Thếà?Lôiởđâuvềthế?Saobảohátchèo?-Không,hátchèosợtẻvàthườngquá.Nhântiệncóbọnkháchđangkiếmănởphủnêntôithuêvềnhàlàmtròchothêmvui.Này,ôichà!Họlắmcáigiỏilắm!-Thíchnhỉ!Thếthìnhất!Nhưngbaogiò?Họđãvềchưa?-Rồi!Đangsắpsửađấy...Haylàmờihaiônganhcùngsangmộtthể?-Thôiđược,báccứvề.Dămphútnữathìchúngtôiđi.Khiôngtađirồi,bạntôimới"giớithiệuvắngmặt"đólàôngthủquĩ,nhàđangcóviệcmừngvìôngbốănkhaobảymươi.Tôichưakịptráchbạntôisaođãvộinhậntrướckhibiếtýtôithếnào,bạntôiđãnóichặn:-Nhậncũngphải.Người ta làngười trunghậu tử tế,mìnhphảinể lời.Vảlại...Cóngạigì?Trướclạthìsauquen!...RồibạntôiravớilấycáikhăntrênmắcáooOoGầnkhắpmặtgiàtrẻlớnbétronglàngtềtựucảởsânnhàôngthủquĩđểchờsẵncuộccầuvuichomắt.Cáccụngồiđạomạotrênnhữngbộghếtrảichiếucạpđiều,ngườilớnvớitrẻconđứngthànhmộtôvuông,mấychúkháchthìđangsoạnmọithứđồdùng,thỉnh thoảng lạikhoan tay lụchòmđểvõvềvuốtvemộtconbúrù(*)vàmộtconchó.Đếnlúcđồlềđãbàyralaliệtđâuđấyrồi,ôngthủquĩragiữasân,đứngcạnhmộtchúkháchcởitrầntrùngtrục,đầutrọclốc,haimắtnhỏtínhưmắtlươnnhưngbắpthịtởngựcvớitaynổinhưnhữngkhúcrắnquấnkhắpngười,rồiônglêntiếng:-Thưacáccụ,cácông,cácbàđãcólòngyêuđếnmừngchocụtôi,tôithậtcảmtạlắm.Đánglẻchúngtôixinhiếncáccụvớicácquanviênhàngxãmộtbuổitốixemhátchèo,nhưngvìnghĩrằngchèolàsựthườngvàsợtẻnêntôiphảimờimấychúnàyvềtrổtàiởđây.Nhữngchúnàycóvõnghệ,cónhiềuthuậtrấttàitình,lạicónộicôngnữa.Mộtchúsẽcầmthiếtcônđậpvàongực

mìnhchomàxem.Rồichútalạilấydaonhọnđâmvàocánhtaynữa.Xongchúấysẽhiếnthụthuốccaođểrịtđòn...Cácchúsẽtrổtàivềvõnghệvànộicông(ôngquayhỏichúkhách),cóphảinộicôngkhông?Chúkiagậtđầu:-Nộikoòng,nộikoòng,pải!Mộtcụrâubachòmphán:-Nếuđíchlànộicôngthìmớithậtlàgiỏichứnếuquỉthuậtlàcókhóeriêngrồi,làkhônggiỏi...Mộtcụkhác,córiamép,thêm:-Nộicônghaykhôngnhưngnếusauphảilấythuốccaorịtthìcũngchẳngcógìlàphithường.Ôngthủquĩhơicóýbấtmãn:-Nếucáccụkhôngtinnhữngnhờitôitiếndẫnthìcứviệcxemxétchokỹlưỡngmọivậtdụngđi.Đây,thiếtcôn,đâydao,vớithuốccaonữanày...Tôixincamđoancuộcnàylàmộtcuộcvuiítcó.Mộtcụcaoniênhơncảđỡlời:-ĐâychỉcócụTỳ,cụPhếlàhaivịdanhsưthìmớiđủtưcách...Bọnngườilàngcũngvội:-Chínhthế,nhântiệnhaicụxemhộcảthuốccaochochúngcon.CụlangPhế,cụlangTỳ-haicụhoàinghi lúcnãy-cùngvộivàngxuốngghếtontonrakhámxétngay.CụlangPhếcầmcáithiếtcôn:-Cáinàykhôngrỗngruộtđấychứ?À,không.CụlangTỳbĩumôi:-Không,đãchắclàkhôngà?-Condaonàycólòxoởchuôikhông?À,khôngthật.-Phảikhámchokỹvàochứ!-Thuốccaođâyà?Dễthườngkhôngphải...-Đưatôixemnào!Chảthuốccaothìcònlà...CụPhếthấyôngđồngnghiệpkhóchịu,phátgắt:

-Cụlàmgìlốithế?Cụcoitôilàthằngnguư?Dễthườngchỉmộtmìnhcụbiếtnghềthuốc!-Thếnàymàbảolàkhôngphảithuốccao!-Thôi,tôichịuôngrồimà!...Ởvùngnàychỉcómộtôngbiếtnghềthuốc!-Biếthaykhôngbiếtmặcxáctôi!Anhkhôngphảicà...-Thìviệcgìanhphảikhoegiỏi?ĐámmanhàchịhaiVòmlănđườngmẹmớingàyhômkia...Anhbốcthuốctàihơntôithậtchứlại!....-A!a!...Nhưngbàcụmẹchịtathọđãngoàisáumươirồi.Anhmuốnđổtạitôi ư? Thôi, sao anh không nhắc đến chuyện con đĩ Chắt anh bốc có haithangmàlănrachết?-Haithang?Haithang?Đứanàongoangônthìgiờiđánhnhé?Aibảonósốtlạiđiănchuốitiêuvào!...Haithangà?ThếanhchỉbáncómộtgóithuốcđaubụngmàthàngnhiêuToétsuýtbỏmạngthìsao?Thếmàcũngđòilàlang?Langthếmấylúcmàtùmọtgông!Langbămấyà!-Langbăm?Cólẽ!...Nhưngkhônglàmđọathaingườitanàothìthôi!-À!Anhnàytogannhỉ?Nóinốtđi,nóinốtđixemnào?-Chứlạisợà?Sẽnóitạitòasứchomàxem...-Nàykhôngphảidọa...Quantỉnhsẽtróianhlạicóngày.Dễkhôngcóngườiđaumắtnhờanhđánhmộngrồinổconngươirađấyư?-Sốnómùthìaibiếtlàmthếnào?Anhcómuốntôinóirõtênthằngbésàisuyễnmàanhcứbốcmãithuốcchữadạdàykhông?-Anhlà thằngkhốnnạnnhé.CảnhàchánhhộiBầumắcghẻruồimàanhdámnấuchonóthuốctimlaanhquênrồià?(CảnhàchánhhộiBầukéonhauravề)-ThếcònnhàtrưởngToethìsao?Nóhôináchmàchữamãibằngláônhĩtrongsáuthángtrờià?(TrưởngToeđẩybangười,đỏmặtchạy)-Sáutháng?ThếtronghainămsaoanhkhôngchữachotancáihạchởhángcôThoađi?(CôThoatrướckhichạy,kêuto:Đồkhốnnạn!)-Anhcómuốntôikểđếncáimụgóachồngmàngàynàoanhcũnglạiđốtngảicứuởmôngđítkhông?

-Anhkhôngsợtôiréotênconbémớimườilămtuổimắcbệnhđautứcmàanhcứlấyrượuthuốcđểxoavúnóà?Langgì?Dêgiàthìcó!...Ngườixembỏchạygầnhết.Chỉcònhaianhgiailàngtuổicònlấccấc,bòlănragiữasânkhôngdậyđược,vìcười...Chúkháchgiơhaitaylêngiời:-Tỉunàmacáilổphồ!Ngổtivềcáinộikoòng!...Trongmấy chụcnămgiời, thật chỉ cóđộcmột lầnnày tôi xemđượcmột"cuộcvuiítcó".

VũTrọngPhụng-Tácgiảkýdướibútdanh:ThiênHư

SaoMàyKhôngVỡ,NắpƠi(1934)

Phóng viên báoNhấtĐôngDương xem xong tờ báo thì đậpmạnh xuốngbàn,nóimộtmình:"Cóthếchứ!Việcnàylàmnhaodưluậncảhuyện,mayramìnhcódịpkiếmchácmộtcáichơi!"Nàocógìđâu?Cáchđâyhaihôm,cómộtbácnghiệnđãthắtcổtựtử.Hơnmộtthángnay,cảvùngkhôngcónhàcháy,ngườichếtđuốihoặcbịtrâuhúchaychếtchẹtxe,cũngkhôngcólấymộtcongàtoi,cũngkhôngcólấymộtconsâucắnhạimùamàng,phóngviênbáoNhấtĐôngDươngnghĩđếncáichứcnghiệpcủamìnhmànhữnglonơmnớp.Maysaocóngườithắtcổ,nhàbáotấtphảithêudệtranhưchuyệnđổtrời.Nhàbáogậtgùtựkhenmìnhhoàirồiđắcchíđọclạimộtcộttinvặt:PHẢICHĂNGLÀMỘTVỤBỨCTỬ?ĐiệntíncủabảnbáoMớiđây,NguyễnVănAnh,mộtbáclínhlệvềhưu,đãthắtcổtựtử.Bácta50tuổiđầu,ởthuêtrêngácnhàhàngcơmxếcửahuyện,nghiệnhútvàsốngmộtmình,khônghọhàng,khôngvợcon.Khiquanhuyệnđếnkhámthìthấydướiđất cónhữngmảnhvỡcủamộtcái ấmcổđờiKhangHi. Trênkhayđèn,cócáinắpấmấy,khôngvỡ.Saukhikhámxét,thấykhôngcóđiềugìkhảnghi,quanhuyệnđãchophépmaitáng.Đặcpháiviêncủabảnbáođãđếntậnnơiđiềutra.Ngheđâuvìcóđiềuđauđớn,ngườilínhlệđángkínhấymớiđếnnỗithắtcổ.Chúngtôidámnêulênmộtcâuhỏi:đólàcómộtvụbứctửkhông?Nếukhông,tạisaobêncạnhxácchếtlạicócáiấmvỡvớicáinắpấmkhôngvỡ?Đồnrằngngườithiệtmạngbịbàchủdướinhàđòitiềnnhàrấtgắtgao.ĐồnrằngcómộtngườibạnthâncủakẻthiệtphậnđãđemđếnđấycáiấmKhangHinênmớiđếnnỗixẩyravụbứctửnày.Chúngtôimongquanhuyệnkhaiquậttửthilênkhámmộtlầnnữa. Cóbức tửphải cóhungphạm. Chúng tôimong cácnhàđươngchứctìmchorahungphạm!VìngườithiệtmạngđốivớiNhànướcđãlàngườicócônglao.Khilàmviệcquan10năm,khôngănlễvàđãmáchđượcbốnđámrượulậu.MộtngườitrungthànhvớiNhànướcnhưthế,khônglẽNhànướcđểchếtoan.Đượctingìthêmvềvụquantrọngnày,bảnbáosẽđăngtiếp.NhàbáoNhấtĐôngDươngđọclạirồicườivangnhà,rồilạinóimộtmình:"

Ítraanhlínhlệcũngcó20ngườiquen.Ítramụchủnhàcũngcó50ngườiquen. Ítraanhbạnđemấmcũngcó50. Cộngthêmdânhànghuyện,báomìnhnhờcáitinvặtnày,phảitănglênvàitrămđộcgiả.Màbiếtđâumụchủnhàvớianhcócáiấm,hoảnghồn, lạichẳngđấmhọngchomìnhvàichụcbạcđểtiêupha!"Nhàbáotựkhenmìnhxong,độikhănrahuyệndò...dưluận.***Quanhuyệnđậpbàn,gắt:-Vẫnbiếtônglànhàbáothìphảilàmchobáochạy!Songkhôngnênquênbỏ lương tâmnhànghề! Tôiđây, tôiđãkhámxét tử thikỹcàngmớichochôn.Ngườitatựtửthìchínhngườitalàphạm.Vậysaoôngdámđồnngônralàmộtvụbứctử?Ôngđừngthêudệt!Phóng viên báo Nhất Đông Dương tái xanh cả mặt như mất hồn. Quanhuyệnlạitrỏmộtngườiđànbàvàmộtngườiđànôngđứnghầuđó:-Đâylàngườichủnhà,ôngbuộcngườitatộigì? Chothuênhàmàkhôngđượcphépđòitiềnhaysao?Cònđâychínhlàbạnkẻthiệtmạng,ngườiđemđếnbiếucáiấmcổ.Thấybạntúngthiếuthìđembiếumộtthứđồcổ,mongbạnbánđimàchitiêu,thếmàônggiámbuộctộilà"gâyramộtvụbứctử"à?Ôngcóbiếtluậtphạttộivucáomấythángtùkhông?Nhàbáorunrunkhẽthưa:-Quanlớnxétcho...nghềbáochúngtôiphảigâyradưluận,báomớichạy.Quanhuyệnlạiđậpbàn:-Ôngchủbáocủaôngbắtôngvôlươngtâmnhưthếà?-Bẩmvâng.Chúngtôiphảitheođiềuluật:cáigìcũnglàmratochuyện.-À!Tưởnglỗichỉởông,thìtôichỉviếtthưvềnhàbáomáchvôlươngtâmcủaôngmàthôi.Cònnếucácôngđãcùngmộtruộccảthì,đượclắm.Đây,hailáđơnkiệnnhàbáovềtộivuoanđâynày!Tôikhônghoàigiảinữa.ĐểtôicứtưthẳnglênquanSứ.Thôichếtđếnnơirồi!Nếuthậtvậythìrồigẫycầncâucơm.NhàbáoNhấtĐôngDươngbèngãiđầugãitai,khẽthưa:-Bẩmquanlớn,xinquanlớnhãykhoancho.Đểchúngtôixincảichính.Quanhuyệnhấthàmsangbêncạnh:-Đấy,haibênnguyênđơnđấy.Ôngxinngườitaxemsao.Nhàbáokhúmnúmxoatay:

-Bẩmôngvàbàthứlỗi.Đểchúngtôixincãichính.-Nếukhôngcảichínhngay,chúngtôiquyếtbỏlàmăntheokiện.-Bẩmxincảichínhngaynaymai.Haingườigậtđầu.Nhàbáokhúmnúmcáotừnhưngquanhuyệnlúcđóđãhơinguôi,cònmỉmcườihỏi:-Cảichínhthìcảichínhralàmsao?Thìnhàbáo,mộtcáchkiêucăngkínđáo,sovai:-Bẩmquanlớn,đólàbímậtnhànghề!Vềnhà,phóngviênthởdàirồilấygiấybútra,viết.***Haihômsau...Quan huyện nhận được tờNhất ĐôngDương, giở ra thì chưa chi đã đậpxuốngbànkinhhãimàrằng:"Cáithằngnhãi!Quáiácthay!"Vìrằngngàithấygiòngtítđăngchữrấtto:QUANHCÁICHẾTKHẢNGHIỞHUYỆNV.L.BảnbáophóngviênđãtìmrahungphạmVềviệcNguyễnVănAnhchếtrasao,ngaykhixảyraviệc,điệntíncủabảnbáođãđánhvề thông tinvớiquốcdân. Đồngthờicuộcđiều tracủaquanhuyện,bảnbáophóngviêncũngcómởcuộcđiềutra.Thếchonênbảnbáođãdámnêura:phảichăngđólàmộtvụbứctử?Bâygiờtiếpđượctinsaucùnglàkẻhungphạmkhôngphảilàngườichủnhàđòitiền,cũngchẳnglàngườiđembiếubáclínhlệcáiấmcổ,màchínhlàcáinắpấmvậy.Cáinắpấmấyđãbứctử,đãphạmtộigiếtngười.Việcnàylàsựthậtchớkhôngcótínhcáchhoangđườngtínàocả.Nhưngvìlẽ gì, bản báo đã khámphá được ra? Ôi! Thật làmột sự linh thiêng vôcùng.TinnàyhayhơnchuyệnBaoCôngkỳánvậy.Sởdĩbảnbáophóngviêntrađượcracáiánnàylàởgiấcmộng,màkẻthiệtphậndotấmoanhồnxuikhiến,đếnbáocho.Đêmqua,bảnbáophóngviênnằmmê,mêthấybáclínhlệxõatócđếnkêurằng:-Lạyngài,ngàilàbậcvănsĩNhấtĐôngDươngđánglànhàbáogiỏinhất.Khôngphảicontựtử,chínhconđãbịbứctử,chínhconđãchếtoan!Xinngàivìnướcvìdânxinquantrêntốnggiamcáinắpấm.Nguyêndolàdân

bẹptai,giữalúctúngkiết,thuốcđãchảcólạibịcáikhổhọthằngthúctiềnthuênhà.Giữalúcấy,maysaocóbạnhiềnđemlạibiếumộtcáiấmcổtừđờiKhangHi.Sungsướngquá,conlauchùicáiấmsuốtđêm,hyvọnghômsauđembánlấy5đồngbạc.Songle,họavôđanchí,giữalúcđangnângniuấmthìnắpấmbuộtkhỏitay,lănlóccócxuốngthangrồirơiđánhkengmộtcáixuốngđếndướinhà.Ấmkhôngnắpcòngọisaolàấm!Conchánđời,mìnhgiậnmình,muốnchết,tứcthìđậpấmvỡtan.Rồiconthâuđêmnằmkhóc lóc hãm với ngáp vặt. Ba giờ đêm, con thấy cần xuống nhà dưới.Chaoôi! Ngàicóbiếtcon thấygìkhông? Con thấycáinắpấmnằmtrênthềm,màkhôngvỡ,màkhôngrạn.Thanôi!Ấmkhôngnắpđãkhôngthànhấm thì nắp không ấm liệu có thànhnắpkhông? Thế là con chui đầu vàothừng.Nóđãphạmtộikhôngvỡ.Cáinắpkhôngvỡđãbứctửcon.Vậyngàilàmơnxinquantrênlôinắpratòa,phạtnắpkhổsaichungthânhaybiệtxứ!

Nóixong,oanhồnbiếnđithìbảnbáophóngviêntỉnhdậy.Vậycótinsaucùngnàyđểđáplạimộtmảnhhồnoan.Cácđộcgiảthửsosánhxem:ngoàiNhấtĐôngDương,báonàocótinlạthế?Quanhuyệnđọcxongmàsungsướng,mà thấynhàbáokiađáng trọngvôcùng.Vừalúcấy,phónngviênxinvàohầu...-Thưaquanlớn,ngàiđãđượcđẹplòngvềbàicảichínhấychưa?Lạthay,chỉthấyquanthìthàonhỏto:-Này,sangnăm,vềhưu,tôicũngmuốnmởbáo.Vậythểnàongàicũngsẽvềgiúpviệcchotôinhé?Loa,20.12.1934Hết

BệnhLaochữabằngmồm(1934)

Chữakhoánbệnhlao,10ngàykhỏihẳn,cáigiòngchữđỏtrênvảitrắngnàytrướccửa1hiệuthuốcmàcácngàiđãbiết,chắchẳnchođếnchết, tôicũngkhôngquên.Làvìnhờđó,tôiđãđượcđi1chầuhátchetànbachụcbạc.Tiềnchilàcủathầylangbấthủấy,màngườicócông...Chơisỏthầylang,làbạntôi,anhchàngCờ.Ởtrọtrêngácnhàthầylangấy,Cờđãvẫnphảichịucáikhổhìnhhàngngàynghenhữnglờikhoáclácbịpkháchbệnhcủathầylang.MộthômCònóivớianhem:Tứcquá,nhànướcsaolạikhôngđánhthuếbằngcáchbánvéchợhaytreomônbàivàomồmnhữngthằngnóiphét!Bọnmìnhkhôngnênbỏquamốilợiấy.Ítra,nócũngphảinộpthuếchoanhemchúngmình.Chúngtôinhất loạtvỗ taykhen.Cờ,đắcchí, thêm:Hènđếnđâunữa thìnócũngphảinộpmìnhchầuhstmớiđược!Câunóibahoa trong1phủhoádại,aidámngờCờlàmthànhbằngđượcrasựthậtmớinghe.Tốihômấy,Cờlạitìmanhemchúngtôi,bảo:Nào,bọnmìnhanhnaomuốnđượcđihátthìcứviệcnghetheocẩmnangcủatôi.Sau,anhtaghétaitôithìthàonămphút.Nửagiờsau,khianhCờvềnhàrồi,haichúngtôitừmộtchiếcxehơi(xetắcxiđấythôiạ)bướcxuống,mạnhbạotiếnthẳngvàohiệuthuốc.TôitrỏanhQuyền,giớithiệuvớithầylang:-Thưangài,vìvẫnđilạivớiôngCờởtrêngácnêntôirõcáitàichữabệnhcủangài.ĐâyxingiớithiệuvớiNgài,ôngTế,thưkíriêngcủaquanchánhsởliêmphóng.ThàylangvừakịpcúiđầubắttaykêuHânhạnhthìQuyềnđãhấptấp:-RõphúcquáNgàilạicónhà,xinmờingàiraxehơingaycho.-Bẩmđểđiđâucóviệcgì?-Côđầmcongáinhàquanchánhtôimắcbệnhlao,đôsctờtâycũngchịu,thậtlàThậptửnhấtsinhrồi,mờiNgàiđếnthămngay.Thầylangtáihẳnmặt,ấpúng:-Vângvâng.Xinđểchúngtôidặn1việcvớingườinhàđã.Thếlàthầylangchạyvộilêngác,phònganhCờ.Ngồichờdưới,chúngtôilắngnghegiọnganhCờvớithầylangthếnày:

-Thếkiaà?Thôithìnhàlanggặpvậntấyrồi!Mềđaykimkhánhtớinơirồi!Giầutotớinơirồi!CòngìbằngđượcôngChánhmậtthámgọiđếnchữachocongáinữa.-Nưngmà...-Điđithôi-Nhưngmà...-Đingayđichứcònchờgì!-Nhưngmà...-Lạicònnhưngmàcáigì?-Nhưngmà...Nóibácthacho,chữalàmsaođượcmàdámđi!-Ôlạ!Thếcáiquảngcáotohơncáimẹttreoởcửahiệu...-Thìbáccũngthừabiết,nhàbuônphảiquảngcáo...Phảinóiquá...-Đãđành.Cứđixemsao.-Chết!Đithếnàođược!-Ô!Thếthìtùrồi!Cạođầuđếnnơirồi!-Lạybác...-Hỏngrồi!!Cơmvôi,sànlimđếnnơirồi!-Báclàmơn,lạybác...-Ítnhấtbathángrồi!-Lạybác,báclàmơnnghĩcócáchnàokhông...Mộtlúcimlặngkhálâu,xonglạithấytiếnganhCờ:-Cũngkhôngkhógì.Cáibọnấythìcứtiềnthìêm.Đànhchịuthiệtvàichụcvậy.Tiếnggiầyxuốnggác.Loảngsoảng,thìakhoávanhautrướccáikétbạcrồianhCờra.-Thưangài,nóingàithathứ,quảngcáovẫnphảithếchứ...AnhQuyềnđứngphắtlên:-Ấychết!-Chínhthếạ.Ngàivềthưavớiquantrêncholàôngchủchúngtôiđichữabệnhtỉnhxabahômnữamớivề.

-Ooi,ngàilàmnhưlà...-Thôi,phiềnngài,chúngtôixincóchútvithiềnggọilàtrảngàitiềnxe.Quyền,cònngầnngừmãimớitrôngtrướcnhìnsau,rồibỏtúicuốngiấybạc.Tôikhôngcầnthuậtlạibaonhiêucáikhoảnkhoáilạcchúngtôiđãhưởngởxómảđào.Nhưngphảithuậtlại1chuyệnxảyrangayhômsautạinhàthầylangthìcácngàimớibiếtthầylàbấthủthật.Chúng tôimuốnngắmnghía cái bộmặt tán tài ấy xemnó có nhữngbiếnchứngrasaohaykhông.Hômsau,tấmvảiquảngcáobệnhlaođãkhôngthấytreoranữa.Nhưngkhivàohiệu,tôithấymấyônggiàvới1ngườitrẻtuổimặtxanhnhợtxemýlàbọntrọcphúnhàquê.Cặpkínhtắngnghiêmtrangtrênsốngmũi,cáihìnhthùthìlùntịt,lắtchoắ,thầylangđilạitronghiệu,nệngótgiầylộpcộpmàthuyếtkhách1cáchoaihùng.Cácngàicódámđóanthầylangấynóinhữnggì?Đây:-Cáccụphảibiết.Sốtiềnấykhôngtođâu.Mệnhngườilàtrọng.Ngườilàmracủachứchẳngphảicủalàmrangười.Kém1đồngcũngkhôngđược.Cứxincáccụđúngmộttrăm.ĐólàgiáđặcbiệtchođồngbàoAnNamtađấythôi,chứngườiTây,dướibatrămtôikhôngnhậnchữa.Khôngtincáccụlạihỏingayquanchánhmật thámmàxem.!Hômquachogọi tôimàdướibatrămnêntôikhôngđếnchữacáibệnhlaochocongáingàiđấy.Rõ thậtkhốnkhổ thaychoanhCờ.Bỗngkhông,đượchưởngchầuhátbachụcbạcmàvẫnchưađượchả.ThiênHư-VũTrọngPhụngTruyệnnàyđượcđăngtrênbáoLoasốngày25-10-1934-XincácbácđọcbàiNhữngtácphẩmmớitìmthấycủanhàvănVũTrọngPhụng-LạiNguyênÂn-trênTạpchíThếgiớiMớisố375ngày28-02-2000đểbiếtthêmchitiết.

VũTrọngPhụng-Tácgiảkýdướibútdanh:ThiênHư

Tìnhlàgiâyoan(1934)

CáihômcụBácởbanútruộttượng,lấyracáigiấybạcmộtđồngtraochobácláichólàhômcụđượcvuilòngvôhạnvìconVệncụmớimuađấylàconchó-theoýcụ-códịtướng:béotốt,chânthấp,mõmvớitaivừanhọnvừangắn,đuôicũngngắn,mặttrùntrùngẫygậpnhưmặtdơi,lôngđãvàngmượtlạicóvằnđennhưlốthùm.Cụđãkhoevớicảxómrằngainuôiđượcthứchóấytấtsẽnhiềudịppháttài,giốngchónócũngcótướngnhưngườimàconVệnkialạiquíhơncácthứchóhuyềnđềhoặctứtúcmaihoavìnócótướngngũđoản.ChẳnghiểucụBáxemtướngconVệncóđúngkhôngmàsaukhicónómớiđượcvàingày,chưathấychocụđượcdịppháttàiđâu,nóđãvồlấychâncụBábàngoạmluônchohaingoạm.Tuyrăngkhôngngậpthịtnhưngcụbàbịtoạctớihaitấcváylĩnh-cáitriệuchứnghaotài!CólẽtướngngũđoảncũngchẳngđángquýbằngcáiváylĩnhnênchicụBáônghếtcanngănlạihạchlạicụbàrằng:"Mớithảcũinóbuổichiều,nóchưaquenbiếtngườinhà, saobàđivềkhuya lạikhôngđánh tiếng?" màcũngchẳngrựtnổicủacụbàcáiđònốngtướnggiángmạnhxuốnglưngconVệnnhưmưa.-Nàycắntrộm!nàyphảnchủvớibà!Thấtbạitrongcuộclàmtrạngsưchoconchócódịtướngấy,cụbáhậmhựcđếnvàingàymàkháchhàngcủacụcũngphảivôkịchtừđó.Bốnchiếcrăngnanh nhọn hoắt không dámdùng đến nữa, bây giờ thấy khách lạVện chỉdámgâugâuxuônghoặcgừgừxoàngvàicáimộtcáchrấttứctốithầmmàthôi.Thậtchẳngkhácgìmấyngàiquanviênkiađượcrủrêxuốngxómchịemđãtưởngsẽhưởngthếnọ...thếnàymàsaucùngchỉđượclàmchầuchaythôivậy.Vẫnbiếtcắnlàcáitínhgiờichocủachóthật,nhưnglầnnàovừarúnchânrụtcổ,ngửamõmnhenanhhừmộtcáilàtứckhắccóngườinhàquátrầmlênnhữngsuỵtsuỵt,conVệnvừaphầnchợtnghĩđếncáiđònống,vừaphầnchosựmắngmình làápchế,đâmngayracáichứng"thìôngmặckệ"chui tọtvàogầmgiườngnằmluôn.Dầndầnnóchỉhếtđếnbữathìăn,ănxongtìmmộtchỗcaoráoítmuỗi,ítruồiđánhmộtgiấc.Nhànvicưbấtthiện,cứngàynàocũngđủhaibữa,sángngủđến10giờmới thèmvươnvaiđứngdậyhoặc trưanàocũng siếtmột

giấc,cuộcđờithếcũngtẻ,Vệntaphảiđitángáichotiêuthờigiờ.

Đãkhôngvấtvảđếncáithânxáclúcnào,lạiđượcchơimặcthích,Vệncàngngàycàngbéotốt,lôngcứmượtnhưnhung.Trongcũngcóvẻ"bột"lắm.Bộmãđãbảnhbaocốnhiêntrênđườngtìnhdễđắcthắng,cáitiếngchơibờicủaVệnítlâukhôngngờlừngcảxóm.Vệnđãnặnthêmítnhiềuxuấtđinhchocáixãhộicómõm,bấtcứnhànàohễcóchócáilàthấytiếngquấykhóccủachócon.ThìraVệncũngcósốđàohoanhưngườivậy.NếucóaiđượcmụckíchcôngtửVệnđuổigáithìmớirõ"tâmlýphụnữ"vớinhữngcáimãnhlựccủanhữngbộmãgiẻcùi.Khôngcómút-soanhưnglạithíchbắtchướccáilốiquayquaymút-soađằngsaugáinó là cáimốtHàThành, trướcmặtgái,Vện ta cũngvẫyđuôi choluônluônvevẩy,loanhquanhlượnmấyvòng,thèlưỡirõdài,ngửitrênmộtcái,hếtsứcbầytỏ"tấmlòngkhuyểnmã",ấychỉcóthếmàcác"tiểuthư":Vàng,Bông,Cún,Mực,cônàodữ,lắmđiềuvàobậcnhất,cónanhnhọnbậcnhất, cũngkhôngnỡcự tuyệtcon...Ngườicóduyênmộtcách lạấy, cũngcảmngay.ThậtVệnkhôngđếnnỗibịtẽn,bịchửimắngbaogiờ.Mùinhangđãtrảimùidầuthửchơi,từcáccôêuđàicácđếncáccôêunghèohèn,từbéomượtđếnghẻlỡgầycòm,khôngmốngnàokhônglàtìnhnhâncủaVện.Tròđời thườngthấykẻhơnmìnhthìghenghét,nhữngchóvôduyênkhácthườnghọpđànhọplũđếntậnnhàcụBágâysựvớiVệnluôn.Khônghèngì,cũng làhạngcó..MộtvàimiếngnênVệnchẳngsợ, lắmkhimộtmìnhchốngvớibabốncũngvẫnthắngtrậnnhưthường.Chỉcómộtlần,đànkiađôngquá,dễđếnmườimõmấy,thảyđềuvâyquanhlấyVệnmàvồ,mànhá,khiếnkhôngcựnổi,Vệnphảihộctốcchuitọtvàogậmgiườngđứnggiữthếthủcẩnthậnrồinhenanhgừgừraýthách:"Chúngmàycógiỏivàođâymấyông!"Đànkiakhôngconnàodámvào,chỉđứngởcổnggầugầurầmlênraýchửibớivăngtục.ThậtcũngchẳngmaychoVệnquá,vìngàyhômấynhàcụBácógiỗtổ,giữalúclạilàlúccụbàđươngsớicơmcúng,cụôngđươngkhấnkhứatrướcbànthờ...Bỗngdưngthấytiếngchósủavangtrời,nhìnra thì toànmột lũ"đầu trâumặtngựa"đươngxúmnhaugiữacửachõmõmvàochửibớithậmtệ,màdướigầm...LàVện,biếtngaylàchuyệnghentuôngchiđó,bựcmìnhvìsợbấtkính,cụBáquêncảchânmìnhbít tấtbông trắngnõn,nhẩyngayxuốngđấtvớcái laumàn, radẹptanlũ"ưngkhuyển"rồivàoxíchcổVệnlại,rọtchomộttrậnkhôngtiếctay.Thóithườngchóđengiữmực,Vệncũngchẳngchừa!Đêmấy,mộtđêmgiăngthanhgiómát,nhânkhicaohứng,Vệnpháràochui

rangoàiđivới"tìnhnhân".Giữalúchaibênchỉtrethềhópnặnglờitrênconđườngnhỏgiápvới lũy trequanhlàngnócũnglàmột thứ"conđườngCổNgư"củatachẳnghạnthìmộtchúCượcthừacơchuiquacáichỗhởởrậu,vàosântựdođỡmấtcáichậuthauđồng.Thấysộtsoạttiếngđộnglúctrộmđãchuira,cụBágọiVệnmãichẳngthấyđâu,lậtđậtphảicầmđènrasânsoithì...Hỡiơinôngnỗi!Cáchđấychỉvàiphút,Vệnlạichuiqualỗhổngởrậumàvào,đôiconngươilấmlétnhìntrộmchủravẻlonghĩkhônghiểuđươngđêmsoiđèntìmmìnhlàmgìthếkia.ThấyVệncóvẻkhảnghi,cụBánhìnđếnhàngràorồithấtkinh chạy lại lỗhổng.Rành rànhmộtmảng lôngmắcgai theo chiều lưngVệnlúcchuiracònsờsờởđó,cụbiếtngaylàthủđoạncủaVện,lànhờVệnchúCượcmớiđượcthừacơ...Giữalúccụtiếc,thìmộtconchó,côKhoang,trôngcũngcóquítướng,bốnchântứtúcmaihoa,"gótson"đẹpnõnđánggọilà"hoakhôi"củalàngêu,cũngchuiquagiậumàvào.Côvàogừgừmộtcáchnũngnịunhưtiếngoanhthỏthẻ,đạikhái:"Mìnhơigiữalúcgiăngthanhgiómátmàmìnhnỡbỏvề,mìnhsợhãilãochủthế,thìramìnhkhônghếtlònghisinhvớicáiáitìnhcaothượngcủađôitaư?"MàVện-giữalúcnàyđãlàphạmnhân,-cũngcứtựnhiên...Mơntrớntìnhnhân,khôngđểtâmđếncáitộilớncủamình!Chẳng thèmnghĩđến"cặpuyênương,"cụBá lấygậyvụtchocảđôimộtcáchphàmphũ.Giậnđếncựcđiểm,lạiđauđớnvìđãmắclừacáitướngngũđoản,cụquyếtkhôngdungthứVện,chỏngaylênvầnggiăngthềđộc:hễcókháchlàtrịtộiVệnphảichịu...Giềnghình!***Kháchlạilàchúngtôi.MuốnanủicụBá,chúngtôiphảinóichếđirằng:"Chócótướngngũđoảnchẳngbiếtcólợigìchongườinuôikhôngchứchénthìkểcũngngonthật!"Tronglúcdốcbầusaytỉnh,chúngtôinhớđếntiếngăngẳngrềnrĩsaucùngcủaVện,lạichợtnghĩđếnmộtcâuthanthâncủanhữngbácsitìnhkhiđemthânbỏvàochỗchết:"Thôi,cũnglàmộtdịpchotatỏdạhisinhtínhmệnhđểphụngsựáitình!"-Ẳngẳng!!!(*)Phụnữthờiđàm,tậpmớisố24(20.5.1934)----------------------------------------(*) Truyện ngắn này đăng trongmục Chuyện phụ nữ của tờ Phụ nữ thời

đàm.Saunày,VũTrọngPhụngđưađănglạiởĐôngDươngtạpchísố20(25.9.1937) với nhan đềMột con chó hay chim chuột; chi tiết và lời văncũngcógiagiảm,thêmbớtítnhiều.TuynhiênchínhởdạngđăngPhụnữthờiđàmnăm1934,tácphẩmnàychothấyrõxuhướngchốngvănchươnglãngmạnởngòibútcủatácgiả.(chúthíchcủaLạiNguyênÂn)

BụngTrẻCon(1934)

-Chết,những2hàokia?Thôi,thếthìđưađâyrồicôđimuachogóikẹobạchà,côcháutacùngăn,nhé?Liên?...-Cháuchả...Liên,mộtđứatrẻlênnăm,haimáphúngphính,aitrôngcũngmuốnôm,haihàmrănghơisún,lắcđầu1cáirồilôicáitàáomầulátáolênmồm.-Haylàcôvayrồimaicôtrảthànhbốnvậy?Liênđưađôimắtngâythơlênnhìncô,nghihoặc,rồi,khithấycônhìnmìnhmàcườimột cách tinhquái, liềnbỏngay tayvào túi giữ chặt hai hào, lạinguẩymộtcái:-Cháuchả!...Bàcụđầuđãbạcphơ,ngồitrênghếkhuỳnhtayngắmnghíacháu,đếnbâygiờgiơtayragọi:-Thôi,côcứtrêumãithế,rađâyvớibà.TứckhắcLiênlontonchạylại,suýtnữavăngmấtcảđôigiầymangcádàivừabằngmộtngóntaỵLiênômlấybà,ngửacổracười,nũngnịu...Bàbếcháulênlòng,hônhít,xoađầurồihỏi:-Thếhaihàonàythìconđểlàmgì,hởLiên?Liênsẽđểhaihàolàmgì?...Biếtnóithếnào?Không,Liênsuynghĩđã.Mộtbậnkhônghiểuvàongàynào,đãtừlâu,Liênkhôngcònnhớnữa,thằngnhỏđichợvề,ngoàiviệcbỏởrổra:thịt,trứng,rauvàđậu,nólạiđểxuốngđấtmộtcáiốngtredàidài,xanhxanh.Liênhỏi,nóbảođólàốngtiền.Ốngtiền?Nghethế,Liêntưởngtrongốngcótiền,liềncầmvàotaylắcmấycái.Khôngthấygì,Liêngiươngtrònđôimắt:"Chỉdối!Nàotiềnởđâu?"Thằngnhỏngửacổracườivangmộtgiannhàbếprồinói:"Chịrõ...Ốngtiềnđểmàbỏtiềnvào,chịngherachưa?"Liênvẫnkhôngtin,lạihỏi:-Chỉ dối!...Thế saomợkhôngphảimuaống tre?Saomợ chỉ bỏ tiền vàohòm?-Mợcónhiềutiềnnênkhôngphảibỏvàoốngtre...-Nhỏcũngcóhòm,saokhôngbỏvàohòmmàphảimuaốngtre?

Thằngnhỏgãiđầu,khôngbiếtđápthếnào,phảilàmmộtcâu:-Thưachị,tôisợcứănquàcảngàynhưchịthìhếtmấtnêntôiphảimuaốngtređểdành.Liênquaygótra,ngẫmnghĩ...ChịThoabêncạnhcómộtconbúp-bêhaihào.NgàyngàychịThoaracửa,ẵm búp-bê vào lòng kêu là: ru em. Rồi chị Thoa được bà Tham,mợ chịThoa,may cho búp-bêmột cái áo xinh xinh bằng lụa đỏ.Liên trông thấyThoacóbúp-bêthèmquá,cũngmuốncó,liềnhỏi:Đẹpnhỉ...Mấyxu?Thoacongmôilên,nguẩymộtcái:-Mấyxungay!...Củangườitamuanhữnghaihào!Liênvềbảomợ,mợcườivàbảocứngoanngoãnđừngđòiănquàcảngàyrồimợsẽmuachọĐếnhômcùngđivớimợrahiệuđểmợmuathuốcđánhrăngvớibíttấtchocậu,thấybêntrongtủkínhkhôngbiếtbaonhiêulàbúp-bê giống Thoa, Liên, trống ngực đánh thình thình, chờ mợmua mọi thứxong,đãsắpgiậtLiênra,liềnnhắc:-MợƠi!Mợmuachoconbúp-bêđinào...Mợquênngaylờihẹntừhômnào,quắcmắt:-Mualàmgì?...Tiềnđâuđểmàphíthế?RồimợlôixềnhxệchLiênra,.Liênứanướcmắt,quaylạinhìncáitủkínhlầncuốicùng,tronglònggiậnmợquáđimất.Hômsau,Liênbảobà:-Bàbảothằngnhỏmuacáiốngtiềnchocon...Bàcười,ômLiênvàolòngkhenLiênngoan,hônhítLiênmãi.Từhômấytrởđi,mỗibuổitrưalạichothêmLiênmộttrinhđểdành...Mộthôm,haicánhtayyếuớtcủaLiênnhấcốngtiềnlênđãthấynặng,Liênnóivớibàbảothằngnhỏbổốngra.Lưỡicondaorựavừaphangxuống,mộtnúi trinhđã tung toékhắpnhà.Thằngnhỏnhặt tiền,đếm,bảo làđúnghaihào,vìrằngcóbốnmươiđồngtrinh.Bỏvàotúinặngxệcảmộtbênáo,Liênlontonrakhoebà.Bàđếmtiềnrồibảođểthếráchmấtáo,liềnđưarahaiđồnghàođổichoLiên.ThếlàcôchạyraxuiLiênmuakẹo!Không,Liênchảmuamộtlúcnhiềukẹoquáthế,ănkhônghếtlạiđểcôăndỗmấtcảấyà?...

Khôngthấycháunóigì,bàcụhỏilại:-Thếnào,địnhđểhaihàonàylàmgì,hởcon?Liêntrùtrừmãimớidámnói:-Bàbảocậucháumuachocháuconbúp-bệĐểcháuẵmnhưchịThoabênbàTham,nhébànhé?Bàgậtđầu:-Ừ,thếnàobàcũngbảocậumuachocon.Rồibàcụnhìnrachỗkhác,ngẫmnghĩ...Cáimẫutínhthiênnhiêncủatạovậtđã"thứcdậy"mộtcáchhơisớmtrongócđứatrẻmớilênnămnày.Khôngthấybàhỏigìnữa,Liêntrụtxuốngđất,racửanhìnxemcóchịThoachơiđấykhông...RồiLiêncũngcóbúp-bê,RồiLiênsẽxinmợnhữngmụnvảiđỏ,tím,vàng,xanh,khốiraởtrongthúngcủamợ,rồiLiênxinmợchoLiêncáikimsẵnchỉ,cáikéo,cắtáomặcchobúp-bêrồiẵmvàolòngruemchomàxem!LiênchẳngcònsợmỗikhichưađộngđếnThoa,Thoađãcongngaymôilên,giằnglạicáibúp-bêLiênẵmtrongtaymàrằng:-Thôi,taokhôngchơivớimàynữa.o0oSaukhiđượcmặcáolamquầntrắng,vàolúcchiều,đènmáyvừamớibật,Liênđược cậudắt đi chơi phốđểmuabúp-bêvànhân thểxem rướcđèn.Liênsungsướngquá,thíchquáđimất,lộpđộpkhuagótgiầymangcákêuvanglêncũngnhưgiầytâycủacậu:mộttaynắmchặthaihàobỏtrongtúi,Liênđivớicậunghênhngang,tungtăng...Đôngngườiquá,giákhôngđivớicậuchắcLiênlạc,sẽbịchenngãchếtbẹp,nếukhôngcóhai,baconmẹmìn...Tiếngguốcnhựakêuvanglênvớitiếngkèn tây, trống tây.Một giẫy lính cưỡi ngựa đi đầu rồi đến những cái đènthiềm thừ, quảdưa,mặt trăng, ông sao rất nhiềuvàđẹphơn của cácđámrướcsưtử...LạicócảvôsốnhữngôngđộixếpTâygiắtxeđạpđihaibênlềđường...Nhanhchân,cậuđãdắtLiênđứngđượcởmộtchỗngayvệhè,khôngcóaiđứngtrướcmặtcả.Đằngsau,Liên,ngườitaxônhauxem,tranhnhauchỗ,cãinhauchíchóe.TrướcmặtLiênkhôngbiếtbaonhiêulàlínhtâycưỡitrênlưngnhữngcongìkhôngbiết,giốngnhưngựa,nhưngtaidàivàtohơn.Liênvừathíchmắt,vừasợ,mỗikhithấymộtconlăngquăngchựcchồmlênhè,LiênnắmchặtlấycậucảhaitaỵHếtlượtnhữngconấyrồi,Liênbuồncườivìtrongđámlính

thổikèncómộtôngTâyđenngửabụngrađeomộtcáitrốngtohơncáiniaởnhàấy...ChợtthấyhìnhnhưcócáigìđụngvàobụngLiên,Liênnhìnxuống,thấymộtcánhtayvừaởtúiáocóhàocủaLiênrútra,tứcthờinắmchặtlấy.Liêntoankêutonhưngkhôngbiếtnghĩsao,chỉquaylại,nghểncổnhìn.NgườibịLiênnắmchặtlấytay,quầnáorách,mặttrôngkhổsởcũngnhìnLiênbằngđôimắtnhưnhữngmắtcủabọnănmàyvẫnchìatayxinvanmợvậy.NếuLiênkêulên,ngườiấykhôngthểchạythoát,saulưnganhtacònnhữngbứctườngngười.CậucủaLiênngayấy,mấyôngđộixếpTâyđangđiđấy...Liênlừmắtnhìnngưo_`iăncắp,ngườiăncắpcũnggiươngđôimắtkhốnkhổ,kêuvanđốilại,làmchoLiênnghĩđếnbaonhiêukẻănmày,rồi...Buôngtayra.Đámrướcđãđi sangphốkhác,bọnngườixemchạyxônhau rào rào.RồingườiăncắpcủaLiêncũngthừacơcắmđầuchạy.Lúcbấygiờ cậuLiênmới nhìnxuống, thấyLiênngơngácnhìn theomộtngười,liềnhỏi:-Cáigì?Haylànólấymấttiềnrồiphảikhông?Liêngậtmộtcái,cậuLiênhấptấpvộihỏi:-Thếthằngnào??...Mauchỉchotao...Liêntrỏvuvơ:-Nóchạyvàođámđôngkiarồi...CậuLiênthừngườiranhìnrồimắng:Đồ ngu như chó!... Sao không bảo ngay tao?... Thôi! còn đâu là búp-bênữa!...Đángkiếp!...Thôiđivề.Liêncúiđầutheocậuvề,khôngnóigìcả.Đếnnhà,cậuLiênsôilênsùngsục,máchvớibà,vớicô,vớimợ,máchcảthằngnhỏ,vàbảo:-Connàynóđầnđộnngudạiquáđimất!...Biếtrõđứaăncắplạikhôngbảongaymình,lạiđểnóchạybiếnmấtđi!...Lạichờmìnhhỏinómơinói!Bàkhôngtin,kêu:-Nàochắcgìnóbiết...Cậucãi:-Khốnnạn,nếunókhôngbiếtthìtôicònnóilàmgì...Nólạibiếtthìnómới

khờdạichứ!...Mợbảo:-Thôithếthìnhịnbúp-bê...Đòinữathìgọilàchếtđòn.Côcũngthêmmộtcâu:-Conbéthế,khôngngờmànguthế.Cậulạibảo:-Gíanóbảongaythìthằngăncắpgọilànhừxươngvớitôi.Liênkhôngnóigìcả,chỉđứngim,cúiđầu.Saucùng,bàẵmLiênlênlòngvàkhẽhỏi:-Thếsaoconkhôngkêungaylênchocậuconbiết?Liên,mãimớingửnglên,haimắtdơmdớm:-Thếngộngườiấyhômnayđãphảinhịnđóithìlàmthếnào?...BáoLoa,22-3-1934

Sưcụchiếtlý(1935)

Cảnhchùavắngvẻ.Lávớihoalunglinhtrướcgió,haigốcđạichốcchốclạinémmộtvàibôngchobãicỏsânnhàtrai.Gặphơiđấtẩm,mùithơmbốclên,thơmvôcùng.Muốnđiềuhòathờigian,conchimgáythỉnhthoảnglạicấtgiọnggùgùbìnhtĩnhtựahồchẳnghềbịthôithúcvìluậtâmdương.Kinhkệxong,sưcụTăngSương thơ thẩndướihiênmuốnsuynghĩvềvẻtĩnhmịchcủanhàchùatrướckhivàophòngriêngtĩnhtọa.Ngàitriếtlý:kháchthậpphươngítlâunaykhôngnăngluitớicửathiền,tuyphầnlýtàicủanhàchùacóbềhaohụt,songđãcóchítuđếnthànhPhật,ainỡđâuquantâmđếnchuyệntiền.Nghĩađếnchuyệntiền,chẳngcònlàtừbi.Ngàilýluậnthếnàyđểtựanủi:"Ởtrênthếgiannàyvậtnàocũngcómộtnghĩa,sựnàocũngcómộtlý.Cuộcđời làbểkhổ thì sinh ra loàingười chẳng lẽđấngThượngđế lại làmmộtviệcvônghĩa lý sao?Không!Sinh ra loàingườiđểbắthọ trầm luânphảichịuthìbọntăngnisốngmớicónghĩa,cáinghĩacứuvớthọ.Cảnhchùavắngvẻ,dângianthưađến,nhàchùasẽquẫnbách,cơnguyrồiđếnhết.Vựcđạo,vậyđóhácũnglạilàmộtsựvônghĩalýhaysao?Không,sựtĩnhmịchkhiếnkẻđituxatụclụy,hồnpháchphiêuphiêu,gầncõiNiếtBàn.Câygỗđươngmọcxanhtươitrongrừngmàcóngườibổgốcđốnvề,dễđócũnglàsựvônghĩalýhaysao?Không!Cóđốnvềthìmớicótạctượng,thìkẻtuhànhmớicóđượcquỳtrướcbệđểcúiđầukinhkệmàvọngtưởngđếnĐứcThích-Già-Mâu-Ni -Thượngđếkhôngvônghĩa lýbaogiờ.Trênthếgiancũngnhưtrongvũtrụ,vậtnàocũngcómộtnghĩa,sựnàocũngcómộtlý..."Nghĩ xong, sư cụ ung dung dạo gót ra đến cái sân sau chùa. Ngàimuốnhiểu...nghĩalýcáibãicỏhoangởđấy.Chợtthấysưbácđươnglúihúilàmgìvậy?...Sưcụrónrénđếngầnthì,môPhật!-sưbácđươngtuhànhđểchóngthànhsưhổmang.Cáigóilásenmớilôidướihốlênấy,bêntrongđựngthịtcầy.Đãmuốntừbitấtkhôngđượcnộ.Bìnhtĩnhvàkhoanhòa,sưcụchỉralệnhchosưbácđemtangchứngấyđếnchịutộitrướcbệPhậtmàthôi.-Vậytrướcsựnày,ngườinghĩlàmsao?-Bạchcụ,chúngtăngcònyếulinhhồnnêndễsangã.

Mấy pho tượng trông bệ vệ uy linh...khói nhang nghi ngút tỏa bay, tônnghiêmvôcùng...Quái,mùithịtcầysaothơmthế?SưcụTăngSươngphántruyền:-Đãsangãthìnêntựtìmcáchchịutộiđểchuộclỗi.Ứanướcmắthaihàng,sưbácthêthảm:-Bạchcụ,chúngtăngtưởngchỉcócáihìnhphạtxứngđángnhấtlàbịđuổikhỏinhàchùa.Songlẽ,nếuthế...thì,sáubảynămkinhkệ...Sưcụvẫnôntồn:-ĐấngNhưLailàchíthiệnchínhân:đánhkẻchạyđi,khôngaiđánhkẻtìmđến.Sưbác,đôimắtlấplánhnhữngánhsánghyvọng:-Nếuđượcthathứ,chúngtăngxinănnăn.Đểvứtngaygóinày...Nhưngmàsưcụlạigiơtayngăn.Ngàivẫnungdungphántruyền:- Đấng thượng đế là bậc chí công. Cái cây trên rừng bị kẻ tiều phu đốnxuống, đó là sự ác. Nhưng đốn xuống làm củi nấu nướng cho sống loàingườithìlạilàsựthiện.Màtathuêthợtạcgỗthànhtượngthìlạilàsựthiêngliêng.Ởđờinày,vậtnàocũngcómộtnghĩa,sựnàocũngcómộtlý.Sưbáccònngơngácthìsưcụđãnghiêmnétmặtraýgiận:-Tamuốnbiếtngườichịucáihìnhphạt:hiểuchoranghĩalýmọisựởđời!Cốnghĩchoraxem!Caumày,sưbácnghĩhồilâu.Saucùngrunrẩykhẽthưa:-Bạchcụ,haylà...haylàNgài...nếmmộtmiếng?Sưcụbìnhtĩnhphán:-MôPhật!Ngườiđãcócơtuthànhchánhquả,ngườiđãbiếtnghĩalýsựtu.Tulàhiểurõnghĩalýmọisựởđời.Sưcụvẫnthảnnhiênnênsưbáctáimặt,sợ...Songlẽ,sưcụlàngườitừbi.Ngàiđãhếthỉ,nộ,ai,lạc.Ngàichỉungdung,ôntồn.Ngàikhôngsầmmặtkhônglắcđầu,chỉkhoanthai,bìnhtĩnhthòtay...nhót.1935

VũTrọngPhụng

TếtĂnMày(1936)

LờidẫncủangườisưutầmTruyệnngắnsauđâycủaVũTrọngPhụngtuythảnghoặccóđượcnhắcđếntrongmộtsốbàinghiêncứutừkhoảngnhữngnăm1950trởlạiđây,nhưngchắcchắnlàbạnđọckhôngthểthấyvănbảntácphẩmnàytrongcácsưutập,tuyểntậpVũTrọngPhụngxuấtbảntrongthờigiantrên.

Cólẽsaulầnđăngbáoduynhất,năm1936,truyệnnàychưahềđượcinlại.

Truyệnkhôngchỉchonghetiếngthởdàivềthếtìnhđenbạc,mộtcảmhứngthườnggặptrongsángtáccủaVũTrọngPhụng,màcònđángchúývớiđờinayởsựmiêutảsinhhoạtcatrùtạiđôthịVNđầuthếkỷ20.

Gầnđâydo tìm lại đượcvănbảnphóng sự "Vẽnhọbôihề", ta biết thêmrằngnhàvănrấtquantâmđếntrạngtháinghệthuậtvàđờisốngngườinghệsĩtrongxãhộiđươngthờiông.Truyệnngắnnàyxácnhậnthêmđiềuđó.

Để có thể giới thiệu tác phẩmnàyvới bạn đọc hômnay, tôi phải cảmơnPeterZinomanvàNguyễnNguyệtCầm, chínhhai bạnđãgửi từBerkeley(California,HoaKỳ)vềchotôibảnchụptruyệnngắnnày.

LạiNguyênÂn===================Một giờ đêm. Đứng trên bao lan một nhà, nhìn xuống con đường KhâmThiên,tathấymộtmốicảmgiáckhótả.Phốxávắngvẻmộtcáchđángbuồn.Mặtđườngnhựa,bịmộtlớpbùncát lấp,bảochomọingườibiếtmộtcáchhãihùngrằngxuânsắpđến.Khi nghĩ rằngmuốn sửa soạnnghinhxuân thì người ta phải lo trămcôngnghìnviệcđểđượclòngôngchủnợ,đượclònggiađình,đượclòngtổtiên,đượclòngcảkẻtôitớtrongnhànữa,thìngườitaphảigiậtmìnhđánhthótmộtcái,vànghĩđếncuộchànhlạcvônghĩaấyđểtựhỏi:"Cóthểnhưthếđượcchăng?".Trongnhững trườnghợpấykẻ lãngmạncũng thoángnghĩđến cái phận sự sốngmột đời ích kỷ và hiền lành của kẻ trưởng giả, và

nhữnganhtầmthườngcũngtrởnênthisĩ.Chonênngườitabuồnvìngoàiphốchỉcònmấytiếngraorờirạccủamụhàngnem,buồnvìmấycáixetaymuibuôngkínmítcứởnguyênmộtchỗđểchổngđítrađường!Bêntrong,kháchlàngchơiđãlộsựmệtnhọc.Chiếurượuvừabếmạcxong.Bọntrẻrủnhauthànhtừngcặpmột,nằmngồingảnghiêngrảiráckhắpgianphòng.Họnóiáitình.Họnóilảmnhảm.Vàhọvăngtục.Vìrằnghọchỉđếnđâythờimớiđượctựdonóinhảmvàvăngtục.Cònbọngiàthìnằmquanhkhayđènvớimấycôđàorượuvàbàchủ.Nhữngcụnàykhôngvăngtục,cũngkhôngnghịchđểu.Họlàbọnhóađiên.Họnóichuyệnđứngđắn,chuyệncôngviệc.Vàthanôi!Họlạilocảtếtnữa!Ấylàlúcrađi,cóngườiđãmặccảlàđichơichođỡbuồn.***Giốngngười thật làmộtgiốnghaykhoe.Hômnay,một tiểu thư thấy,nhàtrướccửa,côkiamớimaymộtbộáotânthời.Bahômsau,cônàycũngphảimaymộtbộáotânthờilạitânthờihơncảcủacôkia.Chonênthấymộtquanviên ngáp và nói: "Chết chửa, bỏmẹ thật, 25 tết rồi!" thì cô đào cũng ùanhaunóichuyệntết.Họcũngkhoe.Họlạikhoecảnhữngcái"vỡlọcổ"nữa.CáiđócũngkhônglạgìmấyvìchưngđốivớiCúcNương,chúngtôiđãvẽrâu, đã bạt râu năm lần bảy lượt, đã có phen có anh phải để râu như râuTrươngPhi,vàrồilạicạođượcchonhẵnnhụinhưmặtanhMãGiámSinh.CúcNươngđãnóiđếnnhântìnhthếtháitrongnhữngngàytết.

NgàytếtcủacôđầuNhữngkhilênvoiVànhữnglúcxuốngchóCúcNươngđãnhắcđếnnhữngngàythịnhthờicủanghềđànphách,nhữngngàymàảđàocònởphốHàngGiấy,TháiHàấp.Thờiấy,khôngphảilàaicũngđihátđược.Mộtchầuchayđiểmmộtítlêtáo,vàichaisâm-banhcủakhách làng chơi đem đến, lại khôngmột ai ngủ lại (điều đó can hệ lắm),kháchchichoítnhấtcũnghaichụcđồng.Đihátlàmộtcáivinhdự,vìđihátthìphảibiếtđánhtrống.Thờiấyngườitađiảđàothìthấysungsướngnhưchàngđatìnhđiquamộtcửahiệutạphóa,phảilòngmêmệtcôbánhàngmàrồiđượcphépvàochuyệntròthânmậtvớingườiyêu.Côđầugiữđượcnhânphẩmcủamình,làngchơicũngkhôngdámgiởnhữngthủđoạngậygạch.***

23thángchạp.MuamấyconcáchépnhỏlàmngựaôngTáo,tiễnôngTáolênchầuTrờirồi,chịemcũngnhưnhữnggiađìnhnềnnếp,tấpnậpđigiụcthợmay,đimắngthợkimhoàn,đisắmcànhđào, thủy tiên.Hơnnhữnggiađình trưởnggiả,ngoàiviệcsắmchè,mứt,mọithứcaolươngmỹvị,chịemcònxuốngGôĐakýnhữnggiấyli-ve-rông"rượusâm-banhtừnghòm.Pháocũngnhiều,vìđốtpháo tức là đốt cho tan nát lưng khách làng chơi. Ông Thổ Công mangnhữngchuyệnấylênkhoevớiTrờivàkhôngdámtâunộpnhữngchuyệnnhơbẩngìkhác.Buổichiềumồngmột,CúcNươngđãtừngthấynhữngchiếcxehơiđếnđỗtrướcnhàmìnhnhưtrướcdinhmộtbàquanto.Cólẽngườitađãkývăntự30phânvớiTâyđen,songnhữngcáiấy,chịemkhôngphảilohộ.Muốncótình thì phải có tiền.Hồi đó, ái tình trên cái thị trường son phấn còn bánđượcbằnggiárấtcao.Quanviên thinhaudiệnxehơiđếnnhà.Quanviênuốngnướcchè,cắnvàihạtdưa.Quanviênmởrượusâm-banh.Quanviênnóibônglơnvàicâu.Rồiquanviênphongbaochobachụcbạc,nămchục,haygọnmột"cáiđỉnh"(*).Và,vìlẽđờinóthế,congàtứcnhautiếnggáy,quanviênmởhàngnhưvậymàlạicònhốihận,cònsợcóthằngkhácphongbaooaihơnmình.Hồiđóđihátcôđàothìsẽbánnhà.Nhưngmàkhôngmắcbệnhhoaliễu.CúcNươngthởdài,chépmiệng:-Cứtiềnpháokhixưacũngbằngmấycáitếtbâygiờ!***BâygiờCúcNươngđãđếnlúcdanhvọngvềchiều.Đólànạnkhủnghoảng.Đólànạnnhânmãn.Đólànạnếchồng.Đólànạnlãngmạn.Đólàcáinạnnhàđăngxing.Khách hàng không hỏimua giọng hát nữa. Làng chơi đã đổi hẳn thị dục.Làngchơicầncáiđẹp,cáimới,cáidễ.Chonênđánglẽcùngvớimấycôemdanh ca cũngxong, nayCúcNươngphảimộ thêmmột ít cô tân thời biếtuốngrượu,biếtvấntóctrầnchođẹp,biếtđánhrăngchotrắngnõn,biếtcamấycâuTrườngtươngtư,Vănthiên tường,biếtkhiêudâm.Côđầu"xáchđèn"vàkhôngbiếttròchuyện"đếchgì"cả.Và,thêmvàosốấy,lạiphảicóđộhaimónhàng"chanhcốm"thìmớithậtlàđầyđủ.Cáisốnhânviêntrong"sở"đãphảimượnđôngđếnnhưthếthìcóphảibàchủkhôngthểlotếtchongườilàmnữakhông?Ailophậnngườiấy.-Anhơi,tếtnhấtđếnnơi,anhnỡđểemxơxácrathếnàyà?

-Anhơi,anhđãlàmgìđểtỏlòngyêuemhaylàchưa?-Việcloănlomặcchoemlàviệccủabàchủchứ?-Vẫnbiếtthế,khốnnhưngemkhôngcólắmnhântình!Nếuemcóvàingườinhântìnhluônluônđếnhátthìemđãchảphảinhờanh.Chịxịumặtnóithế.Anh,muốnchừngnghecũngcólý,khôngnóigìnữa.Chịđưathêmmộtmũikiếm:-Nếuemgiảdốivớianhthìemđãchẳngxơxácnhưthếnày,anhạ.-Đượcrồi,đểanhnghĩđã.-Anhcứsắmchoemđi,emsẽtrảsau.Quanviênhiểungầmcáinghĩachữấy lắm.Đêmấyngười tachonhauáitình.Sánghômsau,quanhẹnđến26xuốngháttấtniênsẽcóquàtếtmộtthể.Quanviênlạicònkêunhưthếthìcàngkhỏiphảixôngđấtđầunăm,lợihơn.Chịemnghĩ thật, tưởngbởnữa.Ngàymộtngàyhai,chịemcứchờ:Hômnayngười taraocáôngTáo.Maingười taváccànhđàonghễunghệnquađường. Ngày kia, người ta vênh váo ngồi xe với những chậu cúc tướng.Ngàykía,ngườitaraolágionggóibánhchưng.Ngồithụctayvàolòngdướiánhđènmăng-xông,chờnhữngkháchlàngchơitưởngtượng,chịLanthấycáiquầnnhiễutrắngcủamìnhvẫnlàcáiquầnnốihailầncạp,cáikhănsanvẫnlàcáikhănsancóbalỗthủngbằngbađồngxu.VậymàchịTình,chịHiền,chịMaithìđượcbàchủsắmchonàoáomớigiàymớikhănmới.Cácchịấy làcôđầucó"mặthàng".Mỗichị ít racũngcómộtsốnhân tình lànămbảyông.Ngápdàimộtcái,chịLanxúccảm"kểchuyện"mộtcâu:-Chémcha...Cáisố...Chungưưưtình!Thậtđặcgiọngnhàthổế.***Haigiờchiềumồngmột.Nămquanviênvàochúcmừngnhặngcảlên,ănuốngchoángcảlên,hônhítrầmcảlên.Cuộcđờinhưvậythậtlà:vuivẻ,trẻtrung,tântiến,hoạtđộng,tràophúng,vàxãhộinữa.Mộtquanhô:-Đầunămthiênthủ,chúngmàyơi,phảicósâm-banhchonóhùng.Mộtquankhác:-Hùnggì?Bàchủchỉđốtmừngchúngmìnhcómộtngóntaypháo.

Mộtquankhácnữa:-Thếthìchúngtamỗithằngchỉlàmmộthếnsâm-banhthôi.-Nhưngmàcósâm-banhkhông?Cókhông?Bàchủdịudàng:-Saolạikhông?Đốivớicácanhlàlàngchơiđixehơixuốngxôngđấtthìchẳngphảiđòichúngtôicũngphảiđècổxuốngmàmờisâm-banh.Cảbọnnhaonhaolên:-Thếthìđèđi!Thếthìđèđi!Cònchờgìnữa?Bốp, bốp, nút chai bắn vọt lên trần nhà. Tiếng săng tê ỏm tỏi. Các quanloạng choạng đi ra.Một quan đã bắc ghế lênmắc vào cái đinh ở cửa haithướctâypháo.Nămquanrangoàiđường.Côđầuởtrongnhàcả.Mộtquanđánhdiêm.Quankháclấyma-ni-venvặnmáyxe.Tạchtạchtạchtạch!Pháocứnổranlên!Khóicứumcảnhà!Nămquanlêncảxe.Xechạy.Trongcơnbiếnloạn,cóngườikêu:"Trờiơi!Họquênkhôngmởhàng!Họchưamở hàng!".Nhưngmà làm thế nào?Cái cửa bằng cái lỗmũi, tràngpháolạiđươngnổ.Khóicứumlên.Côđầutốimắt,ngạtmũi,cònbậnbưngmồmhosùsụnhưsặcthuốclàovậy.Nămphútsaubàchủkêu:-Đồchó!Haichịembênhnhântình:-Không,chắclàcácanhấyquên.Đếnchiềutối,lạimộtbọnkhác.Lạinhữngsựxãgiaonhưlúchaigiờ.Rồithì,trướckhirađi,mộtquanđểtrêncơigiầumộtphonggiấyđỏ.Mườiphútsau,bàchủgiởrathấymộttáchinhBảoĐại.Vớimộtcáithưnữa.Trongthư,sựtửtếcủaloàingườiđãnói:-"Cáigiátrịcủacácchịchỉđángcóthế.Cácchịthửnghĩlạixem,đãtửtếvớichúngtanhưthếnào.Nhớlạixem!".CúcNươngnhớlạinhữngchầuhátcũ.Một lần,nàngđãnhầmtrótđểchohaicôemvàotiếphaichúChiệcởgáctrong.Mộthômkhác,baquanngủlại,chẳngmaycóbacôemlạicùng"đạitang"cả.***

-Ngàyxưaquanviêntìmcôđầu.-Bâygiờcôđầuhạmìnhquávớiquanviên.-Côđầukhôngthànhcôđầu,quanviênkhôngthànhquanviên.-Nóitómlạithìquanviêncũngchómàcôđầucũngchó!CúcNươngnóithếthìmộtngườihỏiđùa:-Chóởnhữnglúcngủvớinhauấyà?Tiếngcườirầmmộthồi.RồiCúcNươngnói:-Chánbỏmẹ!Thờibuổinàycáigìcũnghỏng!Tếtnhấtlắmchỉnhưđồănmày!***Hỡicôgáigianghồ!Đâylàngàytết.Ngàyhômnaylàngàythiênhạtưngbừngđónchàoxuânmới.Trướcbanthờkhóitrầmnghingút,đènnếnsángtrưng,côgáingồivớitrápgiầu,sửasoạnchènướctiếpkháchvàsẵnsàngđỏmặtlênnhậnnhữngcâuchúcđắtchồng,vàodịpxuânsang.Côgáigianghồcóbiếtnhữngcáidĩvãngtốtđẹpấychăng?Haycômêmệtvàocuộctruyhoanđểchờkhithấymặttathìlạilàmchotabồihồivàgiậtmìnhbằngnhữngcâunhư:"Naymaianhxuốnghátchomộtchầutấtniênđểemkiếmcáitếtnhé!".

Hồsêlíuhồlíusêsàng(1936)

KhôngaicóthểthấymộtgiađìnhthứhainữagiốnggiađìnhnhàdanhhọaKhôiKỳ.Cứcáitêncủaôngchủcũngđãđủngộnghĩnhrồi,nhưngcóbướcvàonhàôngnày,tamớithấynhiềucáilạ.Cóthểbảorằngđốivớinhànày,cuộcđờilàmộttrậncườiquanhnăm.Bấtcứđếnlúcnào,ôngcònđứngngoàithềmôngcũngđãthấyvăngvẳngđưa ra những tiếng đàn nguyệt như bổng, như trầm, hoặc tiếng cái nhịSàigoòngrênrỉ.Nếuvàođếncănphònglàmviệccủanhàhọasĩ,thìthậtlàmộtsựlạlắm,nếuôngkhôngthấyvỏhạtdưabắntungtóeđầysàn,vàicáiđĩacònthừalácđácmấymiếngbánhkhách,giấybóngvỏkẹo,haymấychairượungọtchỉcònítcặn,haycáiáo"càocào"vàiđôigiàymangcámớicủacáctiểuthư.Ấylàkhôngkểmộtđốngngổnngangnhữngsáovớihồ,nhữngđànvớinhị,cáinàocũngđứtgiâylongphiếm,dựalảođảovàomộtxógác,mộtthànhghế,hoặcmaylắmmớiđượctreocẩnthậntrêntường.VìrằngTuyếtNươngvớiBạchVânđềulàhaicôgáiquýcủanhàdanhhoạKhôiKỳđàncũnghay,calạicàng"não"lắm.Thậtlànhữngnàngtiênsacõithế,rănglónglánhhơnmặthoataiđầm,nướcdamịnhơncảquầnlụatrắng,tócđenlayláy,cómàumunhơncảkhănnhung.Chínhra,KhôiKỳkhôngcóđịavịgì trongnhà,chỉTuyếtnươngvàBạchVânmớilàhai"bà"cầmquyềnthayôngchủ.ÔngbốthườngdậytừlúcbàconhàngphốchưaainghebánhTâynóng,giờirétthìquấnthêmcáichăndạ,khoácthêmcáiáodạđãrangồikẻ,đo,vạch,điểmtrộnsơn,trộnthuốcđểchobàvợquývớihaicôgáiquýnằmươnxácchờ đến giờ học buổi sáng được ra chơi. Ông tuy có tài nhưng chưa "ănthua" gì cả.Ông vẫn còn nghèo lắm nên làm ăn rất chi chăm chỉ, nhữngmongcómộtngàykia…Mộtvàicuộc triển lãmcủaông tổchứcvớimấyanhemđãhứachoôngconđườngtươnglairựcrỡ.Nhưng,vợvớiconmàôngphảinai lưngranuôimộtcáchrấtvấtvảchỉnhữngbắtôngsắmkhănsan,giầymangcá,cũngkhiếnôngđủ"lệchnghiệp"rồi.Bàvợôngkhôngnhúng tayvàomộtviệcgìcả.Rấtđẹpkhimớicưới, rấtđượcnhiềungườihọnhàchồngkínhyêuchỉvìcáisắc,bátướccòntựhàolàmộtngườiđànbàđẹp,và,sau làmộtngườiđànbàđẹp từxưa!Đãlàmộtngườithuởxưarấtđẹp,naybàchánhếtmọisự,chỉcònbiếtmùarétthìtrùmchănngủkỹ,nựcđếnthìgộiđầurồixõatócraquạt,đọctiểuthuyếttrênmộtcáivõnglúcnàocũngkêu"kĩucakĩukịt"mắclêkhắpgianphòng.Chonênmỗikhibàdúngtayvàoviệcgìthìcảnhànhưmộtxứnàogặpnạnđộngđấtvậy.

-ConVân!Cáikéocủataođểđâurồithế?…ƠiTuyết!Cáiđêvớicuộnchỉởhòmmàyđãvứtđâu?Cứnheonhéothếsuốtngày!Rồithì,TuyếtcũngnhưVân,haicôùanhaumởhòm,mởtủ.Saumộthồirốiríttìmchìakhóamớimởđượcthìchẳngthấyđâulàkim,đâulàđê,đâulàchỉmàtoànmóphảinhữngđũa,nhữngthìa,nhữngkhuyáo,gươngcũ,hộpsắttây,lọthủytinh,khôngbiếtđứakhỉnàođãnhétcảvàođấy,vàcấtđấyđểlàmgì!…Cảmọiđồvậtbầytrongnhàcũngcómộtvẻkỳlạlắm.Cứhai,bathánglạidọnmộtlầnnênphòngkháchcũngnhưphòngngủtrôngđềucóvẻ"chưabầyxong"hoặc"đếnmaixếpdọn"củanhữngnhàmớicóviệcbậnrộnhômqua.Vảlại,aihỏiđếncáigìcũngkhôngthấycảthìcònbàybiệncáiquáigì?Miễn làôngbốvẫn tìmthấyđủcáimũ,đôigiầy,bàmè:mộtcuốn tiểu thuyếtTamHạNamĐường,haicôcongái:phấn, sáp,khănnhung.Miễn rangoàiđường,bàconphảinhầm lànhàcócủa.Cánhcửanhỡhémởngười tòmòđingoàiphốcó thểnhìn trộmthấycái tủchèkhảmnhưngmặtkínhvỡchửacótiềnthay.Hoặctrênbànthờ,cáibátnhangsứtvìmèonhảyđổ.Cókhi,ngồivàomâm,đãcấtđũa,ôngbốmớisửngsốttựtráchrằngquênchẳngđểdànhtiềnmualấycáiliễnủcơm.Gặpkhinàohơnhaigiờmàhaicôgáiquýmớithổicơmxongthìchiềuđếnđãcólệnhcủabàtruyềnrằng:"Mớiăncơmtừlúchaigiờchiềukhôngphảithổicơm,đểchờhàngphởtối".Mộtcảnhtượngrấtthườngnhưngnghĩchocùng,thậtcảmđộng:bốnngườicùng,kẻngồi,ngườiđứng,bưngmấybátphởvộihúpsụtsoạtởngaychỗcánhcửabướcvào.Cầmcáikhănmặtbẩnnhưlaukhănbàn,ôngbốhúpvộichénnướcrồilạiquayvàocắmcổlàmviệc,chẳngkịpxỉarăng!Trongcáicảnhbừabộnvôtrậttựấy,cáithảnnhiên,cáibìnhtĩnhcủabàmẹvớihaicôthìthậtlànhữngkỳcôngcủatạohoá!Trongócmấyngườinàyđềuchứanhữngtưtưởnggìkhác,chứkhôngtrángquamộttưtưởngnàovềviệc tề gia nội trợbaogiờ.ChonênTuyếtNương thì ănvận theogáiSàiGòn,cònBạchVângáiHuế.Cònbàmẹ,nằmchaomìnhtrongvõng,sốngmột cáchuểoải với bộ truyệnPhong thầnmơmàngđến cái sắcđẹp thủaxưa.NhàdanhhọaKhôiKỳthì lúcnàocũnghớnhởtươicườinhưđứatrẻconđượcmặcáođẹp.Miễnsaolúcnàocũngđượcthấybêntaikhanhkháchtiếngcườicủahaicôcongáiquý,ôngbốcóthểnai lưngra làmviệc,kéocàytrảnợ,nợvợ,nợ

con.Hễcôcongáinũngnịu,thỏthẻbêntai"Cậuchoconmuacáisan"(giẩumỏ!)"Cậuchoconmuacáivòng"v.v...Làôngbốgậtđầungay,mócvílấytiềnngay,dùgạongàymaichưatrôngđượcvàođâucũngmặc!...Cũnglắmkhicáccôngồicầncùkimchỉđấy,nhưngáoráchđếnxảvaicủabốcũngkhôngthấymiếngvá,bíttấtcủabốthủngnhưrâybộtcũngchẳngđượcsợimạng,cáccôchỉbiếtthêuhàngtrămhàngnghìnnhữngchiếcmùixoacócànhhồngconbướm,đểtặngnhữngaiaithìphải,chớcũngkhôngthấyđểbánbaogiờ.Cácông,cácbàcóđượchânhạnhlầnnàogặpnhữngcôgáiquý,rấttântiếnấykhông?Nàocókhógìđâu,biếngviệcnhànhưngchămchỉviệcngười,nhữngcuộcdiễnkịch,diễncảilươngNamKỳ,việcnghĩahoặccácbuổichợphiên,đốivớicáccôkhôngmộtdịpnàokhôngdựvàobantổchức.Chỉbởithế,cáccôvẫnphảimuộnchồng.Vìrằngcứtrôngcáicảnhgiađìnhrangoàikhuônmẫuhàngnghìnvạndặmcủacáccô,cứnghegiọngbàmẹcủacáccôsànsạt,nheonhéocảngày,thìdùtrongđámcôngtửđãcảmgiọngNamai,Vọngcổhoàilang,VănThiênTườngcủacáccô,cũngcónhiềucậumuốnrướcngaycáccôvềnhưngphầnnhiềuđềungạingần,tựhỏivớitựdọa:"Cónênlấynólàmngườivợquýcủamình?"hoặclà"Nếutalấynóthìrồitađếnbốmẹta!...".Ngườitửtếlàmăn,đãkhôngaidámrúngđếnrồi,màcảcáibọn"mũlệchvaiso"cũngkhôngmãnhnàodámrước.Đãđànhlà,đếnnhàhọasỹKhôiKỳnghehát,ngheđànlàthú,làvui,làcảmlắmnhưngmấyôngtàitửNamKỳđộimũđỏmực,quấncáikhănquàngsặcsỡ,lêđôidépNhật,đànhay,cathạo,hútthuốclácũngthạo,đốivớiconmắtbọnnàyđãnhưđinhnhưgai...Ấylàkhôngkểtrongkhimảivuinghehát,ngheđàn,bọnnàyphảichịucáikhổhìnhnghecảtiếngvõngkĩukịtcủabàởphòngbêncạnh,trôngthấythấpthoángbóngngười,nhữngcáivẻmặtcămtức,giậndữ,địnhlấytiềnnhàtiềngạo,từthángtrướcthuxếpchưaxong.Cáccôvẫnế.Đượcmột lần cómột anh chàng góa vợ, đứng tuổi, rất thích cảnh đời rangoàikhuônmẫu,vìchosựlấyvợchỉlàmuamáyhát,đãđịnhngấpnghé(áichà!...)mượnngườitiếndẫnđếnnămbảylượt,nhưngvìthấycảnhgiađìnhquásứcmìnhtưởngtượngnêntronglúccôemgâncổcakhúcVănThiênTườngtrongbản tuồngTamban triềnđiển thìanhchàng limdimconmắtliếcnhìncôchị,phìphèotẩuthuốclá,ngheđiệuđànrồivừahátthầm,hoạthầm,màtựhỏi:"Phảixemnócóýycònnguyên,nócònnguyên...".Việcchànglạibỏdở...

ThếlàBạchVânvớiTuyếtNươngvẫncứếchồng,màhọasĩKhôiKỳđượccảnhxumhọpmộtnhàđể tiếpkhách toàncầu,đểméomặt lonợ, lochạygạo,chạytiềnbánhngọt,rượu,chètiếprướccácôngcôngtửBắcKỳ,tiếprướccácôngtàitửNamKỳ,vàđểlúcnàocũngđượcbêntaivăngvẳngkhúcđànròncủabàivọngcổ:Hồsêlíuhồlíusêsàng!HàNộibáo,số35;ngày2.9.1936

VũTrọngPhụng

Bộrăngvàng(1936)

Chavừamất,haiquýtửnọkhôngloviệctanglễmàlạilaongayvàocuộcchiatàisản.Thậtkhốnnạn,ngườiconbấthiếucòncạymồmngườichếtđểlấyrăngvàng.Bằngngòibúttàihoa,sắcsảo,tácgiảlênánmạnhmẽthóivôluântrongxãhộiViệtNamthuởcònbịthựcdânphongkiếncaitrịvàđểchongườiđọchômnaynhữngđiềucầnphảisuynghĩvềđạolýlàmngười.Ôngcụgiàngóttámmươituổiđầuấyđãhứavớichúngcáichếtcủamìnhbathángnayrồi,màbathángnayrồi,ôngcụcứnằmlỳgiữagiườngđểrênđấy,ănđấy,vàthihànhmọiviệccầndùngởđấỵ..Cụthậtlàngườikeokiệt,đếnlúchấphốirồimàvẫncònđolọnướcmắm,đếmcủdưahành,hauháuchilytừngđồngxunhỏmột,chẳngchịurờichùmchìakhóa,mởtủ,lấyvăntựđịađồchiacủachocon.Đếnbâygiờthìôngcụquảthậtchếtrồi,nhẹnợ!...Ôngcụchếtrồi,thìthằngcả,thằnghaivớivợchúngxúmnhauvàovồlấychùmchìakhóa,tínhviệcchiagiatài.Chúnghãyđểmặccáithâymanằmđấy.Cảhaingàyhômấychúngbậnbùđầuvàotrămcông,nghìnviệc.Thằnghainhườngchoanhbộđồthờvớiyếuthưbànđộc, thìkỳkèoépanhphảibỏ tiềnra lochobố, thếtđãihàngxã,hàngtổngthìphảilấylạihaiconlợnnáicủamình.Tốihômsau,cáichếtcủaôngcụ,họhàngcũngkhôngmộtaiđượcbiết,vìchúng...Tínhtoánchưaxong.Đếnđộnửađêmmọiviệcđã thươnglượngthựcvớinhauđâuvàođấycả.Lêngiườngnằmnghỉ,thằngcảmơmàngđếnnhữngcảnhphóngtúngchơibờicũngnhưthằnghai,sướngbằngmởcờtrongbụngđịnhnhữngviệcmưudanh,cầutước,mualấymộtchânchứcsắctronglàng.Bốnvợchồngchúngxìxàotonhỏvớinhau,khúckhíchvớinhau,duychỉmộtmìnhôngcụ,mộtcáithâymaphủdướimộtcáichănđơn,nằmđờvớingọnđèndầutokhôngbằnghạtđỗ.Vìkhôngcóchúcthưđểlại,cáichếtkialàcáichếtbấtthìnhlình,chúngđãgiấukínngàygiờvớihọhàng,làngnướcthìchúngkêugàokhóclóclàmchi?Vợchồngthằngcảmuốnnhưngủrồi,thìvợchồngthằnghairónrénđẩycửalôinhaurangoàichuyệnkín.Thằnghaióclýtàisángsuốthơnthằngcả,nhớrõrarằngtronglúcsinhthời,

ôngbốmuốnthayvàohàmrăngcáicòncáigẫy,đãlêntỉnh,vàonhàgiồngrăngvàng.Chúngcứxìxàocãilẫyvớinhau,convợnhấtđịnhrẫyrụakhôngnghe,kêurằng trong nhà có kẻ qua đời, người sốngmuốn cho kẻ chết được thiêngliêngphùhộchomình,thườngcònlắmkhibỏvàngvàomiệng.Nênkhithấychồngbànlấybộrăngtrongmồmbốrađểbán,nóchẳngbằnglòng...Thằngchồngphátgắtmàrằng:- Cái đời đàn bà chúngmày saomà ngu thế? Chết rồi, thì việc cúng giỗchẳngqualàviệcdốilừathiênhạ,bộrăngvàngấyđembánđikhôngđượcchụcbạchaysao?Màykhôngngheôngmặckệmày,miễnsaomàyđừngđểchovợchồnganhcảbiết.Ônglàmgìthìmặcxácông!Rồinónguâynguẩyquayvào,đểchovợmộtmìnhđứngđấy.Trongnhàcóngườichết,ngoàisânlạithêmđomđómbayliệnglậplòe,câycau,câychuốicọlásộtsạtvàonhau,convệnthìnhlìnhcắnbóngmộtcáchtứcbựcbuồnrầu,nghesợđếnrủnngườiđiđược.Chịvợbỗnggiậtmìnhhoảngsợ,hấptấpchạyvàonhữngtoanngănchồngkhôngcholàmthế,nhưngkhiđếncửabuồng,nhìnvàothâymatrơtrơnằmđấythìchịtalạisợ,khôngdámbướcvào.Nóbiếtvợnóphảilánhmặtđirồithìnócứviệctựdohànhđộng.Nónhìnsaunhìntrước,lắngtainghekỹ,thấyvợchồnganhmìnhđãngáymớiyêntrí,rónrénđếnbêngiườngbốchết,lậtcáichănra.Đểmộttaygiữtrênđôimắtngườiđãquađời,cònmộttaynóbóplấyhàm,cốvànhchođược.Thấyhơirănrắn,nóliềndùnghếtsức,cốvànhmồmkẻchếtmócrađượcbộrăngvàng.Nhưngườisốtrétphảichậunướclạnhdộivàomình,nóbỗngrunlênbầnbật.Bộrăngvàngrơilănxuốngđấtnócũngkhông kịp nhặt, vì khi nhìn lại đôimắt của kẻ qua đời đã bị bàn tay phũphàngkia làmcho lậthẳnmi lên.Màcáimồm,một cáimồmkhông răngtrôngsâuhoămhoẳmmàtốiomom,saukhiđãbịvànhthìthôi,nhấtđịnhkhông thèmngậmlại.Ngườichếthìnhnhư trợnmắt,hámồm,nguyềnrủathằngconbấthiếu,trôngđángsợvôcùng.Nóđứngngâyrađấykinhkhủngmànhìnkhôngchớpmắtmộthồi,rồisaukhirúlênmộttiếng,bưngmặtđẩycửachạyđi.Nghethấytiếngkêughêgớmlạlùnghaivợchồnganhđềungồinhỏmdậy,chúngkhônghiểunguyêndosaocả,chỉnhìnnhaumộtcáchkinhngạcrồirónrénxuốngđất,bướcđếncửaphòngngườichết,đứngđấynhìnvào.Cáithâymatrợnmắthámồmnhưđangchửirủa.

Haivợchồngsợquáđứngsátnáchnhaumàrun lậpcập, trốngngựcđánhthìnhlình.Giữacái lúcbốirối tâmthần,mơmàngđếnnhữngchuyện"quỉnhậptràng"củabộLiêutrai,khôngbiếtnênđứngỳrađấyhaycuốngcẳngbỏ chạy đi đâu, thì thằng anh nhìn thấy cái bộ răng vàng nằm dưới gậmgiườngnhờánhsángđènchiếuralónglánh.Cáiviệcthằngemvàođây,rúlênrồiômđầubỏchạy,nóhiểurõrangay.Nhìnrasaulưng,thấyvợchồngthằngemđãđứngtáimặtđấyrồi,thìnólêngiọngđànanh,mắngtrùm:"Chúngmàythựclàbấthiếu".Ngườiđànbàkiacốcãichora lẽ,kêu rằngdễhết lờingăncảnmàchồngchẳngchịunghenào.Rồichịtaxinlỗichochồng,nhữngmongđượclượngônggiữkínnhữngchuyệnnhơnhuốctrongnhà,cứviệclắplạihàmrăngvàomồmchobố.Nhưng thằng anh lại không làmnhư thế, sau khi không có cách nào vuốtmắt,đậymồmchongườiđãmấtthìnóchỉđànhtrùmchănlênmộtcáchgọngàng.Rồinóquaylạimắngđứaemdâu:-Chú thímđãđịnh lừa tôinhư thế, thìbộ răngnày, saukhi tôibánđược,mongrằngchúthímđừngnhớđếnchuyệnchiạ..Saucùng,thìmộtcáchtựnhiên,nhanhnhẹnnhấtđời,nócúixuốngnhặtbộrăngvàng,bỏtúi.

VũTrọngPhụng

Mộtconchóhaychimchuột(1937)

Hômấy,cụBáôngquảquyếtmởvítiềnđểtrảchoanhláichócáigiấybạcmộtđồng.Cụsungsướngcựcđiểmvì rằngconVệnmàcụmớimuađấy,theoýcụ,làmộtconchócó...Dịtướng:béotốt,chânthấp,mồmvàtaivừanhọnvừangắn,mặttrùntrùngẫygậpnhưmặtgiơi,lôngđãhunghunglạicóvằnđennhưlốthùm.Cụđãkhoevớicảxómrằngainuôiđượcthứchóấyắtsẽcónhiềudịppháttài -giốngchócũngcótướngnhưgiốngngười,màconVệncủacụthì lạiquýhơncác thứchóhuyềnđềhoặc là tứ túcmaihoavìnócó tướngngũđoản.***ChẳnghiểucụBáxemtướngconVệncóđúnghaykhông!Saukhicónóbabốnngày,chưachocụđượcdịppháttàiđâu,nóđãvồlấyốngchâncụBábàmàngoạmluônchomộtngoạm.Tuyrằngmấycáirăngngậpvàothịtcũngkhôngsâucholắm,nhưngcụbàbịtoạcmấthaitấcváylĩnh:cáitriệuchứnghaotài!Cólẽtướngngũđoảncũngchẳngđángquýbằngcáiváylĩnhnênchicụông,mặcdầuđãhết sức canngănvàhạch lại cụbà rằng "Mới thả cũi nómộtngàynóchưaquenhếtngườitrongnhà,aibảobàđãđivềkhuyalạikhôngđánhtiếng",cụcũngchẳnggiựtnổicủacụbàcáiđònốngtotướnglúcấycứgiángxuốnglưngconVệnnhưmưa...-Nàycắntrộm!Nàyphảnchủvớibà!-ẳngẳngẳngẳng!ConVệntronglúcchịuđòn,chỉbiếtkêucóthế,nướcmắtchảyrarànrụa,trôngcũngđángthươnghạilắm.Thấtbại trongcuộc làm thầykiệnchoconchócódị tướngấy,cụBáônghậmhựcmấtđếnvàingày,vàkháchhàngcủacụ,từđócũngphảimộtphenkệch.Bốnchiếcrăngnanhchẳngdámdùngđếnnữa,từđấy,hễthấyngườilạmặt,conVệnchỉđànhgừgừmộtcáchchophảiphép,haylà,quálắm,cũngchỉđếngâugâurấtsuông.Cáibựctứcấythậtchẳngkhácgìcáibựctứccủanhữngôngquanviênnàođichetàn,xuốngxómnhữngtưởngsẽđượchưởngthếnọ...Thếnày,màkỳchungchỉđượccómộtchầuchaythôivậy!

***Vẫnbiếtcắnlàmộttínhthiênbẩmcủaloàichóthậtsongle,bấtcứlầnnào,hễVệntavừarụtchân,rụtcổ,ngứamồmnhenanh,hừmộtcái,làtứckhắcbịnhữngngườisuỵtsuỵtầmlên,chonênnónghĩngayđếncáiđònống,lạichorằngsựmìnhbịquátmắnglàmộtđiềuápchế,nóchuingayvàogậmphảnmànằmrồinhìnthếsựbằngcặpmắtbàngquan.Nếunóbiếtnói,ắtnóđãlàmmộtcâu:"Chặc!Thìôngmặckệ".Dầndần,nóchỉbiếtđếnbữathìăn,ănxongtìmchỗnàocaoráo,ítruồi,ítmuỗi,đánhmộtgiấc,cáiđầuđặtgiữahaichântrướcnhưngườinàođếncáituổimũ ni che tai...Nhưngmà các cụ nhà ta đã bảo rằng nhàn cư vi bấtthiện.Cứngàynàocũngđủhaibữa, sángngủđến9giờmớidậy,buổi trưanàocũnglasiết1mộtgiấc,cuộcđờinhưvậycũngtẻngắt.Vệntaphảinghĩđếncáchtángáichoquathờigiờ.Đãkhôngphảivấtvảđếnthânlúcnàolạiđượcănchơimặcthích,Vệncàngngàycàngbéotốt,lôngcứmượtmànhưnhung.Trôngcũngcóvẻcôngtửbộtlắm.Bộmãđãbảnhbaocốnhiêntrênđườngtìnhdễđắcthắng:cáitiếngchơibờicủaVệnchỉtrongítlâuđãlừnglẫycảxóm:Vệnđãnặnthêmítnhiềuxuấtđinhchocái"xãhộicómõm"vàhễcứnhànàocóchócáilàphảithấytiếng"quấykhóc"củađànchóconlaunhau.ThìraVệncũngcósốđàohoanhưNgườivậy.***NếucóaiđượcmụckíchcôngtửVệntángáithìmớirõtâmlýphụnữ,vớinhữngcáithếlựccủanhữngbộmãgiẻcùi.Khôngcómùisoanhưnglạithíchcáimốtquayquaymùisoađằngsaugáinólàcáimốtcủabọnđệtửđảng"CànLong"ởHàthành,trướcmặtgái,Vệntacũngvẫychođuôiluônluônphephẩy,loanhquanhvàivòngthèlưỡi,ghémũi, hết sức bầy tỏ tấm lòngkhuyểnmã, ấy chỉ có thếmà các "tiểu thư"Vàng,Bông,Cún,Mực,cônàodữvà"lắmđiều"vàobậcnhất,vàcórăngnanhnhọnnhất,cũngkhôngnỡcựtuyệtcon...Ngườicóduyênmộtcáchlạấy,cũngcảmngay.Thậtvậy,Vệnchẳngbịtẽnhoặcbịcựtuyệtbaogiờ.Tròđờivẫn thế: thấyaihơnmình làphảighenghét.NhữngchóvôduyênkhácthườnghọpđànhọplũnhaurồiđếntậnnhàcụBágâysựvớiVệnluônthôi!Khônghềgì,cũnglàhạng"cómộtvàimiếng"nênVệncũngchẳngsợ.Lắmkhimộtmìnhcựđịchvớibabốncũngvẫnthắngtrậnnhưthường.Chonêntừcáccôêuđàicácđếncáccôêunghèohèn,khôngmột"mẻng"nàomà

lại thoátcáiphongtìnhcủaVện.Khôngphảiconchóấythamlắm,nhưngnhữngkhichimchuộtnhữnghạngkhôngcónhansắc,dễthườngnómuốnthựchànhcáilýthuyết:Mùinhangđãtrải,mùidầuthửchơi!Nóichođúngra,Vệnlạicònmuốnđượcđờikhenmìnhlàyêubìnhdân,vìsựthựcthìVệncũngcóóc"hoạtđầu"dữlắm.***Nhưngmàcómột lần,cáiđànnhữnganh tìnhđịchcủaVệnđôngquá;dễđếnmườimõmấy;thảyđềuvâyquanhlấyVệnmàvồ,mànhá,khiếncho,khôngchốngcựnổinữa,Vệnphảihộc tốcchạyvềnhà, chui tọtvàogậmgiườngđứnggiữthếthủcẩnthậnrồinhenhanhgừgừraýthách:-Chúngmàycógiỏi,vàođâyvớiông!Đànkia..Khôngcóconnàodámvào,chỉđứngngoàimàgầugầurầmlênraýchửibớivàvăngtục.ThậtcũngchẳngmaychoVệnquá,vìngàyhômấycụBácógiỗtổ,giữalúcấylạinhằmlúccụbàđươngxớicơmcúng,vàcụôngđươngkínhcẩnkhấnkhứatrướcbànthờ.Bỗngdưngthấytiếngchósủakinhthiênđộngđịa,nhìnralạithấytoànmộtlũ"đầutrâumặtngựa"đươngđứngxúmnhaugiữacửađểchõmõmvàomàtự do chửi rủa tàn tệ,mà dưới gầm thì làVện, biết ngay lại chuyện ghentuôngchiđó,bựcmìnhvàsợbấtkínhtronglúccúngtế,cụBáôngquêncảchânmìnhđươngcóbíttấtbôngtrắngnõn,nhẩyngayxuốngđấtvớcáilaumàn, radẹp tan lũ "ưngkhuyển" rồimớiquayvàogiọt choVệnmột trậnkhôngtiếctay.Thóithườngchóđengiữmực,Vệncũngchẳngchừa.***Đêmấy,mộtđêmgiăngthanhgiómát,nhânkhicaohứng,Vệnpháràochuirangoàiđivớitìnhnhân.Giữalúchaibênchỉnonthềbiểnnặnglờitrênconđườngnhỏgiápvới lũy trequanhlàngnócũnglàmột thứ"conđườngCổNgư"(1)chẳnghạn, thìmộtchúCược thừacơchuiquacáichỗhởởgiậu,vàosântựdolấymấtcáichậuthauđồng.------------------------------------------------1.TêncũcủađườngThanhNiên(HàNội)bâygiờ.

------------------------------------------------Thấysộtsoạttiếngđộnglúctrộmđãchuira,cụBágọiVệnmãichẳngthấyđâu,phảilậtđậtrasânsoithì...Hỡiơinôngnỗi!Cáchđấyvàiphút,Vện lạichuiqua lỗhổngmàvào,haimắt lấmlétnhìntrộmchủ,ravẻlosợchẳnghiểuđươngđêmsoiđènvàgọimìnhlàmgìthếkia...ThấyVệncóvẻkhảnghi,cụBánhìnđếnhàngràorồithấtkinhchạyđếnchỗhổng.RànhrànhmộtmảnglôngmắcgaitheocáitriềulưngcủaVệnlúcchuiravẫncònsờsờởđó,cụbiếtngayralàthủđoạncủaVện,lànhờVệnthìchúCượcmớiđượcthừacơ!Giữalúccụđươngtiếcđứtruột,côKhoang,mộtconchótrôngcóquýtướnglắm,tứtúcmaihoa,"gótsenđẹpnõn",thậtđánggọilà...Hoakhôicủalàngêu,cũngchuiquagiậumàvào.Côvàogừgừmộtcâunũngnịunhữngtiếngoanhthỏthẻmuốnđạikháinói;"Giữalúcnày,giómáttrăngthanhmàchàngnỡbỏem,vậythìchàngkhôngcoicáiáitìnhcaothượngcủađôitarasaonữaư?"CònVệngiữa lúcấyđã làmộtkẻphạmnhân,màcũngcứ tựdomơntrớntìnhnhân,khôngcoimặtcụBávàođâusấtcả!Chẳngthèmnghĩđến"cặpuyênương"cụBábènlấygậyvụtchocảđôimộtcáchphàmphũ.Giậnđếncựcđiểm, lạiđauđớnvềnỗimắc lừacái tướngngũđoản,cụquảquyếtchỏtaylênvầnggiăngmàthềđộc:hễcókháchlàtrịtội,bắtVệnphảichịu...Giềnghình!***Kháchlạilàchúngtôi.MuốnanủicụBá,chúngtôiphảinóichếđirằng:-Chóngũđoảnchẳnghiểucólợigìchongườinuôikhông,nhưngmàchénthìkểcũngđườngđược.Trong lúc giốc bầu say tỉnh, chúng tôi chợt nhớ đến lúc con chóKhoangsangxemcuộchànhhìnhngườiyêucủanó.Ôi, thật làmột sựchung tìnhđánglàmgươngchogiainhântàitửởđờisoichung!ThấyconVệnbịtróichặtbốnchân,tiếtởcổứaranhưsuối,conKhoangvẫncứchạyquanhcáichỗgớmghiếcấyđể liếmvàomìnhmẩyconVện raýthươngxót.CònVện thìnướcmắt ràn rụa,khócnhưmộtngười thật.Nếubiếtnóinhưngười,hẳnnóđãnói:"Emơi,anhchếtvìemđấy!Thôicũnglàdịpchoanhtỏdạhysinhtínhmệnhđểphụngsựáitình!".Nhưngnhữngtưtưởngtốtđẹpấychỉđượcphôdiễnbằngmấytiếng:

-ẳngẳngẳngẳng!ĐôngDươngtạpchí,số20;ngày25.9.1937

Cáighenđànông(1937)

Chờchongườiấytrổtàihùngbiệnđãchánchêđirồi,GiaoĐàimớibỏtờtạpchíxuốngbànvànói:-Không,ngườitachẳngnênthậtthà,nhấtlàkhingườitayêunhau.Tuyrằngchẳngailạihoàntoànthậtthàvớiaibaogiờ,điềuấythìaicũngthừabiết,vậymàngườinàocũngcứaoướcsẽcókẻthậtthàvớimìnhthìcólạkhông.Khôihàinhấtlàkhitathấyaicóvẻhơithậtthàvớita,chỉhơihơithôi, ta cũng lấy làm sung sướng lắm!Nhữngkẻđương lăn lóc trong tìnhtrườngcũngvẫncócáiảotưởnglàđôibênhoàntoànthậtthàvớinhau...Tựahồsựthựclàmchotasungsướngnhưtatrúngsốđộcđắc!Này,cácanh,thôiđừngainênđểcáilòngthậtthàcủangườitayêuđikèmvớihạnhphúc!Nótaihạilắm.Nóchỉpháhoạichớchẳngkiếnthiếtbaogiờ.Ngheđếnđây,LêVănThư,mộtngườilúcnàocũnglạcquan,bènnổigiậnmàrằng:-Chà!MộtngườiđànbànhưGiaoĐàimàlạiđểởmiệngthốtranhữnglờilẽđángbuồnđếnnhưthếnữaư?Này,chịGiaoĐài,coichừngkẻomàchịsẽtrởnênmộtthứquáivật!GiaoĐàichỉcườinhạt,lạikhoanthainóithêm:-Nghĩalàcũngnhưmọingười,phảikhông,cácanh?Ngườitaaikhônglàmộtthứquáivật?Khôngđểý,LêVănThưlạisốtsắngtiếp:-Chếtnỗi!Nếulạikhôngcósựthậtthàcứuvớtthìnhânloạicòncógìnữa!Thì làmgìcónhữngái tình, làmgìcócái tìnhbằnghữu, làmgìcónhữngtínhtìnhtốtđẹpvànhữngdâyliênlạcmàngườitabảolàthiêngliêng!Màlàmgìcòncóhạnhphúcnữa!GiaoĐàilạicườirộ,coianhThưnhưmộtđứatrẻngâythơ.Rồinói:-Coichừngđó,anhạ.Yêunhaulàmộtviệcmàthậtthàvớinhaulạilàmộtviệckhác.Mộtngườibènhỏi:-Vậythìkhiđãyêunhau,ngườitacónênthậtthàvớinhaukhông?GiaoĐàichẳngcầnnghĩđápngay:-Không!Không!Chẳngbaogiờ,vàchẳngnênmộttínào!Saucùng,GiaoĐàikhoanthaikểlạicâuchuyệndướiđâyđểdẫnchứngcho

cáithuyếtấy.+++Cácanh,cácchịđâyhẳncònnhớvợchồnganhgiáoHiểnđấychứ?Chịấyvìhậusảnmàthiệtphậnnămngoáiấymà!ấyđó,mộtngườiđànbàđángquývàđáng thương.Kẻngoạicuộc làcácanh,cácchị,ngồiđâyhẳnphảitưởngcặpvợchồngấysungsướngcựcđiểm.Thưakhôngạ!AnhHiển,chiHiểnlàhaikẻđaukhổnhấtđời.Lúcbuôngtaynhắmmắt,chịấycònphảiđemtheoxuốngsuốivàngmộtthứmàtaquengọilà"hậnnghìnthu".Lúckhâmliệmchovợ,anhgiáoHiểncũngvẫncònlàkẻkhôngchútđỉnhlươngtâmnàonữa!Chỉtạisựthậtthà!TôisởdĩđượcrõmọiđiềuvìchịHiểncoi tôi làbạnthânhơnhết.Nhữngchuyệngiađình,nhữngđiềutâmsự,nhữngcáiéole,khuấtkhúcmàkhôngaidámnóivớimộtngườithứhainàonữa,thìchịHiểnđãcókểlểcảvớitôi.Việcđôilứaấyvìáitìnhmàlấynhau,rồiănởvớinhauvẻbềngoàiralàmsao,chẳngcầnnói,cácanh,cácchịcũngthừarõ...Saungàycướiđượcnămhôm,chịHiểnđãđếnchơivớitôi.Cứnhưnhữnglờichịnói,cứtrôngnhữngcửchỉcủachị,cũngđủhiểuchịbằnglòngcuộctrămnămđếncóthểhoáđiênvìsungsướng.Chồngchịlàngườiquântử,cónhiềuđứctính, lạiyêuquývợnồngnànhơnai.Nếucứtheonhịpấymàđi,thìgiữacáiloàingườikhốnkhổnày,anhHiển,chịHiển,làmộtcặpvợchồngtiên.Mấyhômsaunữa,khilạithămbạnvàolúcanhHiểnvắngnhà,tôithấychịấycócáivẻmặtcủangườihốihậnvìđãtrótlàmđiềugìtaihạimàkhôngcònphươnggìcứuchữanổinữa.Màquảvậy!Luônmấynămsautrongcặpmắtngâythơvốnđầynhữngánhsángcủachị,tôithấyhìnhnhưcómộtthứbóngtốinóámảnh,nólàmthầntháicủachịHiểnlumờnhưmặttrờibịlấpbóngmây.Chịđãkểlể:-ChịĐàiơi!Cólẽtừnaymàđi,tôiđànhcamphậnlàngườiđànbàkhổsởnhất đời rồi! Tôi đã nhỡ tay để hạnh phúc của tôi vỡ ra làm trăm nghìnmảnh.Từnaymàđi,tôikhôngcòndámmàngtưởngđếnnhữngngàymàtôiđãthấycuộcđờilàcónghĩalýlàđángsốngnhưnhữngngàymớibướcchânvềnhàchồngnữa.Thôi,thếlàxong!Nói thế rồi, chị Hiển buông xuôi hai bàn tay như người thất vọng trướcnhữngmảnhvụncủamộtcáilọquýgiámàmìnhđãvôýđánhvỡvậy.Chỉ

mộtcửchỉấycũngđủkhiếntôixúcđộnglắm,vàđủđoánnổicáihệtrọngcủaviệcđãxảyra.Tôivộiđứnglên,rakhépchặtcửaphòngrồiquayvàonghechuyện.-Chịạ,mấyngàytânhôn,nhàtôikhôngnóinhữnglờinàokhácnhữnglờicủamộtkẻsitình,saymê,yêuquýtôi.Nhàtôiđãcónhữnglờilẽngâyngôvô cùng, những lờimà tôi tưởng không ai biết nói như thế... Tôi đã sungsướngbaonhiêu,bâygiờlạihốihậnbấynhiêu.Làvìđêmvừaqua,khilêngiườngchunggốichungchăn,khônghiểubởinhữngduyêncớkhốchạigì,bởithứmaquỷđộcđịanàonóxuigiục,mànhàtôilạichợthỏi:-Anhhỏithếnàyemđừngcholàlẩnthẩnnhé?Trướckhibiếtanh,emcóhềyêumộtngườinàokhông?Tôingạcnhiênthìít,mànổigiậnthìnhiều.Bènlàmbộbìnhtĩnhhỏilại:-Saoanhlạihỏithếnhỉ?Chồngtôivộivàngcắtnghĩa:-Không!Anhhỏi thếkhôngcógì làcanhệ!Nếuemngạcnhiên làvìemchưahiểurõnghĩachữyêumàanhmuốnnói.Yêuđâychẳngphảilàthưtừ,đilại,rồi làmnhữngđiềumàđứchạnhphảikếttộiđâu.Yêuđâycónghĩatrongsạchhơn,biđáthơn,cóthivịhơn,vìyêuđâylàngưỡngmộ,làkínhtrọng,làyêuvụng,giấuthầm,là"đểý", làvắngmặtthìkhaokhátmàgặpmặtthìkhôngdámngỏbầutâmsự...Nóinômnathìyêuđâynghĩalàcóýmuốnngườitahỏimìnhlàmvợ.Ngừngmộtlát,chồngemlạitươicườimàtiếp:-Khôngcanhệ, thật thế!Cũngnhưanhchẳnghạn...Trướckhibiếtemvàlấyđượcem,anhđãyêukhôngbiếtbaonhiêungườiđànbà,yêu theocáinghĩađãnóitrên.Ừ,thếđinữathìcósaođâu!Việcgìcóthànhsựthựchiểnnhiênthìmớiđángkể,vànếuanhnóithế,chínhlàvìđốivớiemanhmuốnxửsựđặcbiệt,nghĩalàchoemđượchưởngcáilòngthậtthà,cómộtkhônghaicủabọnđànôngphầnnhiềuíchkỷ,gianngoan.Ngâyngôemhỏilại:-Saobỗngdưnganhlạithậtthànhưthế?-Làvìanhđoánanhbiết.Anhhiểurằngnhiềukhiemthấytrongócthoángquacáiýtòmòmuốnbiếtấycũngnhưđạiđasốphụnữđốivớichồng.Nếuemchưahỏilàvìchưatiệndịp,vàthếnàorồicũngcóphenemmuốnthửhỏithếmộtcâuchơi.Đãthếthìliệurồianhcógiấuđượcemkhông?Giấusaođược,emtinsaođược.Chẳngkhinàomộtngườiđànôngngoàibamươituổimàtrướckhilấyvợlạichẳnghề"đểý"đếnmộtngườiđànbànàokhác

baogiờ!Nếuquảtrênđờinàycóhạngđànôngấythật,đóphảilàmộthạngkỳdị!Emngâymặtranghĩ,càngnghĩcàngthấychồngnóiđúngsựthậtlắm.Chợtchồngemlạinói:-Thídụnhưemchẳnghạn...Nămnayemđã24tuổirồi.Vậymàáitìnhđếnvớingườithiếunữrấtsớm."Nữthậptamnamthậplục"thậtđúngnhưlờicổnhân.Tạohóađãanbài ra thế,khôngmộtngườicongáinào lạivượtquađượccáicônglệấy.Vậythìvàotuổidậythì,ngườitaphảimơmộng,phảikhaokhátlòngyêu,phảiđểýđếnđànông.Anhnóichuyệnđâylàdựavàokhoahọcchứkhôngnóihồđồ,vuvơgì.Đã thế thìkhông thểnàoem lạikhônghềđểýđếnmộtngườiđànôngnào,trướckhilàvợanh,trongcáithờihạntừmườitámđếnhaimươitưtuổi.Vìrằngkhôngphảiởđờinàychỉcómộtanhlàngườiđànôngđángyêuthôi,cóphảithếkhông?Trướcnhữnglýluậnđanhthépcủamộtngườicókhốióctỉmỉsángsuốtnhưthế, tôibiết làchốicãi thìkhôngđược,biếtchốicãi thếnào?Cóai lạiđủnghĩalýđểchốicãimộtchânlýhaykhông?Vảchăng,chồngtôiđãbảolà"khôngcanhệ".Màmuốnyêuchồngmộtcáchhoàntoàn,tôitưởngkhôngcòncáchnàokháclàđemlòngthậtthàcủamìnhmàdânglên.Chỉnghĩđượccóthế,tôichẳngngạiđáp:-Anhnóiđúngđấy.Nămmườibảytuổi,emcũngđãcóyêumộtngười,yêutheonhữngcáinghĩaanhđãphângiảilúcnãy.Khôngbiếtngườiấycóđểýđếnemkhông!Ngườiấykhônghềhỏiemlàmvợ,vàgiácóchắchẳncũngkhôngđượcnào.Bâygiờthìngườiấycũngđãlấyvợ,cũngđãcócon...-Thếrồisaonữa?-Thếrồi...Chảcógìnữa.-Saungườiấythìkhôngđểýđếnaikhácnữa?Emthậtthàcảcười:-Thìđếnanh,vàlấyđượcanh,thếthôi.Nhàemngẫmnghĩmộtlát,phêbình:-Thếnghĩalàemđãyêungườiấylắm,yêulắm.Đếnnỗiphảichánđờichođến lúc lấychồng,nghĩa là trongbảynămkhôngcònsứcđểýđếnmộtainữa,nếukhôngcóanh.Tôikhôngđáp.Chồngtôithởdài,khiếntôiphảihỏi:

-Anhvìthếmàbuồnđấyà?Saoanhácthế?Saoanhlạibắtemphảithậtthàvớianhđểrồilàmemphảiđauđớn?Nhưngnhàtôiđứnglên,thảnnhiên:-Việcgìmàbuồn!Cóngườiđànbànàomãichođếnlúclấychồngmàcũngcònnguyêncáitrinhtiếttinhthầnbaogiờ!Tôichỉcầnsaukhilấytôirồithìvợtôikhôngtưtưởngđếnainữa.Thếthôi!Rồi chúng tôi nói những chuyện khác,mãi cho đến lúc cả hai cùng ngủ.Nhưngmà,bagiờđêm,chợtthứcdậy,tôithấynhàtôi,chịạ,nhàtôingồiởbàn,haitaybịtlấytháidương.Tôivùngdậy,hỏimộtcáchrunsợ:-Anh?Anhnghĩngợiđấyà?Tôimuốnthànhàtôinóinặngcònhơnchỉthảnnhiênđápmộtcáchđộcđịathếnày:-Cóthế!Lúcấytôibựclắm.Baonhiêunỗiphẫnuấtcủagiốngđànbàđãmấynghìnnămbịápchế,bịbóbuộcvàovòngnôlệcủagiốngđànôngíchkỷhìnhnhưdồncảvàoóctôi.Tôibènnói:-Thếtạiaigâyrachuyệnấy?Anhđãthậtthàvớiemthìemcũngphảithậtthàvớianh.Anhnghĩxem,emchốicónổikhông?Vảlạinhưaiđãnói,điềuấycũngchẳngcanhệgì.Chồngtôirềnrĩ:-Không!Chẳngcanhệgìcả!ấycáighencủađànônglànhưthếđấy.Họtòmò,họbắtmìnhcungkhaisựthật,đểhọphảiđaukhổ,và làmmìnhcũngđaukhổ.Họcóhàng trămcônhântình,họngủvớihàngnghìnconđĩthìkhôngsao.Vợhọmàđểýmộtngườinàotrướckhibiếthọ,thếcũngđủhọmuốntựtử.Chồngtôilạiđứnglên,đauđớnnói:-Bâygiờthìtôiđãrõsựthật,đãrõrằngcáihạnhphúccủatôikhônghoàntoàn,vàchỉcógiớihạnmàthôi.Tứcthìtôihiểungayrằngthếlàxong,vợchồngmàđãthếthìkhôngthểnàocóhạnhphúcđượcnữa.Tôibưngmặtngồikhócnhưđứatrẻkhôngcótộimàbịchamẹđánhmắng,chịcóbiếttrongbaolâukhông?Ngótmộttiếngđồnghồ!Tuyrằngkhôngaitotiếngvớiai,songđêmấyquảthậtcómộttấnkịchvôcùngthảmđạm.Saucùngthìchồngtôiđứnglên,ravuốtvetôi.-Thôi,nínđi,emạ.Anhxinlỗiem.Anhsẽquênđi,vàanhcamđoanlàsẽ

quênđược.Thậtra,trongviệcnày,emchẳngcómộtphầnlỗimọnnào.Tôi đã phải tìm nhiều lời lẽ an ủi chịHiển, và tôi đã cầm tay chị lôi lênmiệng tôimàhônmộtcáchđau thươngnhưhônmộtngườiyêu trongmộtcảnhngộxótxa.Nămsau,vìcógiấybổ tôiđiTháiNguyên, tôikhôngđượccùnganhgiáoHiểndạymộttrường,vàdothế,phảicáchbiệtchịHiển.Thỉnhthoảnglắmmớilạicómộtláthưtraođổitintứcchonhau.Khôngbaogiờquênnhữngtâm sự củamình, có khi chịHiển gửi tôi những lá thưdài sáu trang, támtrang,vàtôiđãphảinhiềuphentùychuyệnkểtrongthưmàhoặcvuihoặcbuồnchobạn.Một lần tôi rất vui vẻ vì chịHiểnbáo tin rằngđã tìm thấy cái hạnhphúctưởngđãmấttích.Lờilẽtrongthưđạikháirằng:-"ChịGiaoĐàiơi,emhồihộpbáotinmừngrằngcólẽchồngemđãkhôngcònmuốnlàmmộtngườivônghĩalýnữa.Nhàemđãbiếtnóiđạikháinhưthế này: "Theo ý tôi,một cuộc tình duyên hoàn toàn tốt đẹp phải là:Haingười,trướckhiyêunhauđềuchưađểýđếnngườithứbahaylàngườithứtưnàocả,vàsaukhiđãănđờiởkiếpvớinhaurồi,tấtnhiêncũngphảigiữchung tình như trước, nghĩa là vợ cũng như chồng không ai được cómộtphútđiênrồ,mặcdầulàchỉtrongmộtphút,ngoạitìnhbằngtinhthần.Nhưthếchođếnlúcchết.Vìlẽngườiđờikhôngailạivợchồngcùngchếtcảmộtlúc, tấtnhiênphảicònlạimộtngườigóavợhoặcmộtngườigóachồng.Vậythìcácngườisốnglạiấycũngkhôngbaogiờmơtưởngđếnmộtngườithứba.Mãichođếnlúcchếtnốt!ấyđó.Nhưngmàtrênthếgiannày,làmgìcócuộctìnhduyênnàolạiduynhất,lạitựnóchịunhữngsựkiềmchếnhưthếđược.Vậytacóthểkếtluậnrằngkhôngcócuộctìnhduyênnàolạihoàntoàncũngnhưkhôngaiđượchưởngcái"khôngthểcóđược"thìchỉlàđiên.Nóithếrồi,chồngemkếtluậnrằngkhôngquantâmđếncáiđiềucủaemmàxưakiachàngcoinhưmộtcáitộilỗi.Emsungsướngvôcùng".Tôiđểýđếncáchphântíchnghĩa lýcuộc"tìnhduyênhoàntoàn"củaanhgiáoHiểnthìnhiều,vàmừngchongườibạngáithìít.Nhânmộtdịpnghỉ,tôivề,đếnchơingườibạnđồngnghiệphiếusựvàđiênấy, thấyhaivợchồngđềuvuitươinhưhaicáihoa.TôiđãtoanđemcáighencủaanhHiểnralàmđầu đề câu chuyệnmà chỉ vì sợ nhắc lại chuyện cũ thì không tốt cho vợchồngngườitalúcđươngyênlành,nênlạithôi.ấythếmàmộtthángvềsau,tôilạinhậnđượcmộtbứcthưcủabạntrongđóbạnkhóclócrầmrĩ,lạikhổsởđauđớn.Rõsốtruộtlàmsao!Thậtlàchuyện

trẻcon!AnhHiểnnhấtđịnhbuồn rầu,vìcho rằngchỉcósự trinh tiếtcủatinhthầnmớilàđángquý,và,chịHiểnđãyêumộtngườikháctrướckhilấyanhấy,thếlàđủkhôngcòntrinhtiếtnữarồi,vàanhấytấtphảikhổsở!ChịHiểnviếtdướicuốithư:"Trongkhinóilàquên,chồngemđãdùnghếtthờigiờ,hếtcảtâmtríđểnhớ,đểbuồnrầu!".CáighencủaanhHiểncómộtthứthếlựcởtâmgiớianhđếnnỗikhiếnanhhóaratầmthường,hóarađêhèn,hóara"bấtthànhnhândạng".Nămngoái, chịHiển sinh đượcmộtmụn con gái rồi lại bỏmất.Có lẽ vìphiềnnãoquánhiều.Chịđãlâmsảnmàthiệtphận.Vìnhằmvàobathánghènên tôi thườngởbêngiườngchị ta.Lúc thởhắt ra, chị cũng lại có tôi đểchứngkiếncáikhổcủachị,vàtôicũngkhônghiểutạimộtlẽhuyềnbígìcủatạohoámàlạicứtìnhcờphảinhìnthấytấtcảnhữngcáiđauđớncủangườibạnkhốnkhổấy.Khithấyôngđốctờđãlắcđầuthấtvọngởmộtgócphòngrồi,biếtrằngcáigiờcuốicùngcủamìnhđãđến,chịHiểnbèngọichồngvàođể"rối răng".Tôiđứnglênbướcracửathìchịbảocứngồilại.Trướcmặttôi,chịHiểnkéohaibàntaycủachồngvềlòng,runrẩynóibằngmộtthứgiọngkỳlạ:-Emchếtrồi,anhơi!Quanđốcchẳngnóithìemcũngbiết!Chẳngcònbaolâunữa!Emkiểmsoátlạicuộcđờithìthấyrằngcũngkhôngđếnnỗithiếuthốngìmấy,màcũngđãhưởngnhiềuthứlắm,nhấtlàlạiđượclàmvợanhđể tự do yêu quý anh!... Em có thiếu thì chỉ thiếu cái lòng yêu của anh,khôngphảicáiyêuthươngnhưngmàcáiyêuhoàntoàncủaanh,màthôi...Xinanhchoemđượcmangcáilòngyêuhoàntoànấy,cáiáitìnhbấtvongbấtdiệtấy,xuốngcửutuyền!(Vìsắpchếtnênchịnóivănchươngkiểucáchlắm).Từkhiemốmnặngđãnhiềulầnanhanủiemlàquênhẳnchuyệnxưa.Bâygiờxinanhcamđoanlầnnữatrướcmặtngườibạnthâncủaemđây,cholinhhồnemđượcthỏa.Anhnóiđi,choemnhờ!Vàotrườnghợpnày,tríngườitathôngminhsángsuốtlắm.Vìrằngkhithấychồngômđầunghĩngợithìchịnóimộtcáchxótxa:-Giờiơi!Thìraanhkhôngyêuem,anhchưaquênhẳnchuyệnxưa!Anhcònphảinghĩlâunhưthếcơmà!TôirùngmìnhrunsợvìthấyanhHiểnđáp:-Phải,anhđãnghĩ.Bâygiờnóithếnào,chắcemcũngkhôngtinđâu!Đấyemxem:anhkhôngthểthậtthàvớiemđược!Ngườivợđángthươngấynấclênmấycáithìngườichồngchữamộtcáchđã

quámuộn:- Tuy vậy anh cũng vẫn yêu em, vì anh còn có bổn phận củamột ngườichồng.ChịHiểnnấclênmộtcáicuốicùng.Thếlàtắtnghỉ.Vàcáchđấymộtphútchịcònaioánnhìntôi.Cáinhìnấyphânvuavớitôivềnhữngsựthốngkhổcủamột linhhồnphảiômmộtmốihậnđể lêncái thếgiớicủanhững linhhồn.+++GiaoĐàithuậtchuyệnxongthìimlặngđểchờmọingườibìnhphẩm.Mộtngườitrongbọnchúngtôiđứnglênbựctứcnói:-Tộinghiệp!Mộtcuộctìnhduyênnhưthếmàđểđếnnỗimộtđiềunhỏmọnvônghĩalýnhưthếpháhoạiđược.Mộtngườikhácnóitiếp:-Vìáitìnhlàmộtvậtmỏngmanh,chónghỏngvàdễvỡ.Ngườithứbathởdàimàrằng:-Cáianhchồngtrẻconđángkhôihàinhưthếmàkhôngngờlàmộttácgiảcủatấnthảmkịchnhưthế!Ngườithứtưnói:-Tôi,tôimuốnnóirằngngườivợấykhôngthậtthàvớichồngngaytừlúcmớibướcchânvềnhàchồng.NhưnganhLêVănThưđứnglênhậmhực:-Nhưngmàtôithìtôimuốncáithằngchồngkhốnnạnấykhôngnênthậtthàvớivợnónữavàolúcvợnóđãthởhắtra!GiaoĐàimỉmcườiphânvuacảbọn:-ấyđấy!AnhThưbâygiờđãphảnđốicáianhThưlúctôichưakểchuyệnrồiđấynhé!Saoanhkhôngchủtrươngcáilòngthậtthàmãiđi!Tưởngchừngkhôngaiphêphángìnữa,sắpnóisangchuyệnkhác, thìchịgiáoBích-mộtngười từnãychưanóigì-đứnglêncầmcáichặngiấygõxuốngbànnhưlúcralệnhimlặngchohọctròvàhỏicảbọn:-CácanhcácchịnghĩvềanhgiáoHiểnấythếnào?Mộtngườiđànôngmàtầmthườngnhưthếư?Màkhingườitađãghenđếnnhưthếthìliệungườita

còncóbiếtđượccáihạnhphúcnữakhông?ừ,ghenđếnthếthìcuộcđờicóthấysướnggìnữakhông?VìchịgiáoBíchcũngsắplấychồngnênngườitamỉmcườinhìnnhaumộtcáchkínđáovànóilảngsangchuyệnkhác.ĐôngDươngtạpchí,số13;ngày7.8.1937

Lòngtựái(1937)

Trôngthấychồngvề,chịvộivànghỏi:-Thếnàocậu?Dìnóđãđỡchưa?Liệucóquakhỏiđượckhông?PhạmQuangđứngthởlửkhửnhưngườivừamớiphảiđibộmườicâysố,tuychàngchỉđicótừmộtnhàởcuốiphốvề.Chàngtừtốngácmũlêncáisừnghươu,cởibộáongoài,rồinằmdàingayrasàn.Mãimớiđáp:-Nguylắm.Khôngbiếtnócósốngđượckhông?Vợchàngngừnghẳnđườngkimmũichỉ,caulôngmàylạihỏi:-Thếdìấyhiệngiờthếnào?Quanguểoảiđápnhưngườiđươnglúcnửathứcnửangủ:-Cảmộtđêm,hômqualibìnóimênóisảngmàlúcnàotỉnhthìlạitỉtêkhóclóc.BácDầnmáchrằnglúcmêsảngnócứgọitêntôi.Khôngkhéothìhỏngmất.Thôithếmàratôiđãmắcmộttộiác:giếtmộtngườiđànbà!Chưahiểurõđầuđuôi,tôibènhỏichịQuang:-Cácbácnóiđếnaithế?-Dạchúngtôinóiđếnmộtngườiemhọcủatôiđấy.Mộtcâucắtnghĩaquágọnấychỉkhiếntôilạicàngngạcnhiênhơnnữa,lạicàngkhônghiểugìnữa.Cáigìnhỉ?ChồngchịQuang lại cócanđảmnóinhữngcâunhưthuộcvềmộtthiênbitìnhkhinhắcđếnmộtngườiemhọcủavợ,lạitrướcmặtvợnhưthếnữaư?-Thưabác,tôivẫnchưahiểugìcả?Đếnđây chịQuangnhìn tôimột cách láu lỉnh, nhìn chồngmột cách ranhmãnh,đằnghắngmộtcáirồimớimỉmcườiđáptôi:-Thưabác,bệnhnhânấytứclàemhọtôi,côOanh.Trướckiakhichưalấytôi thì nhà tôi đãphải lòng côOanhchếtmêchếtmệt.Đến lúchỏi thì côOanhlạikhôngthuận,ấythếmớibuồnchứ!Rồinhàtôihỏitôi.RồicôOanhđi lấychồng.NhưngmàchẳngmaychocôOanhlại lấyphảingườichồngxấu, không ra gì, chơi bời đủ ngón, lại hànhhạ vợmột cách vũ phunữa.Hiệngiờthìchẳngrõanhchàngbỏcảvợconởnhàđitheoconđĩnào.CôOanhbuồnquáđâmốm.Cólẽvìnhớtiếcngườicũ,vìhốihậnnêncômớinhắcđếntênngườiđãphải lòngcô,ngườimàcôđãkhônglấy, tức lànhàtôi,nhưnhàtôiđãthuậtmàbáccũngđượcnghe.Có lẽ Phạm Quang hổ thẹn cho rằng vợ nói chuyện không phải lúc nên

chànggiơtaylênbưnglấytrán,thànhthửmuốnphảnđốivợnhưthếthìkínđáoquávàlàmrabộthảnnhiênthìlạithànhrahớhênhquá.NhưngchịQuanglàngườirấtthôngminhtứckhắchiểungayýchồng,chịvộinghiêmgiọngđứngđắnhỏi:-Thếcậusangthămvừarồithìcógìlàđángđểtâmkhông?AnhQuangvùngngồilênđămđămnhìntôiđểkhỏiphảingượngngùngkhiđápvợ:-Tôikéoghếngồiởđầugiườngthìdìấymởchănranhìntôi.Chaoôi!Cặpmắtấycóngụbaonhiêunỗikhuấtkhúccủamộtlinhhồnđươngđaukhổ!Trong những tia sáng quắcmột cách kỳ lạ ở đôimắt của người đang ốmnặng,tôithấynhưcósựhốihận,sựhyvọng,cáilolắngphânvân.Rồinó(anhtavừagọibệnhnhânlàdìấy,lạivừagọilànó)ấpúnghỏitôi:"Anh!Anhvẫnyêuemnhưxưađấyà?Anhlạikhônggiậnemchútnàoà?"-Tôikhôngbiếtgậtđầuhaylắcđầu,cũngkhôngbiếtnênđáprasao.LúcấybácDầnđangẵmthằngChắt,đứaconchúngnóởngoàisân.Tôibèncầmhaitaynókéolênngựctôimộtcáchâuyếmlắm.Mộtlúcnóngơngácnhìntôinghihoặcđoạnrúttayraquaymặtvàotường.Saucùngnólạikhóc,khóctỉ tê,khóc hậm hực, khócmãi. Tôi không có can đảm ngồi nữa, loạng choạngđứnglênvềđây.Giờiơi,biếtlàmthếnàobâygiờ?ChịQuang ngâymặt ramột lúc, có vẻ buồn rầumột cách rất thành thực,đoạnthởdàivàngậmngùinói:-Rõtộinghiệp!DìOanhnóthậtlàmộtngườiđángthương.Tháiđộcủachịkhiếntôilạicàngphảikinhngạc.Chúngtathửđặtmìnhvàođịavịngườiđànbàcóngườichồngnhưthếxemcáighen,cáigiận,cáiuấtnósẽghêgớmnhưthếnào!Nếutacómộtngườivợmàlạiđauđớnvìmộtmốitìnhcũnhưthếliệucáimặtcủachúngtasẽtươibướiralàmsao!VậymàchịQuangđãchẳngnhữngkhôngghenchồng,lạicònngậmngùithươngxótcôemhọnữa!Tôithấycáicầnghêgớmphảikhen:-ChịQuang!Chịthậtlàmộtngườivợhoàntoàn!Bạntôithậtcócáidiễmphúclớnmớiđượclàmchồngmộtngườinhưchị.Tuychỉlàmộtvănsĩnghèo,anhấycũngcóthểtựphụđượclàngườisungsướngnhấttrầngian.ỞđờicóđượcmộtngườibạntrikỷcủaanhQuanglạiđồngthời làngườibạntrămnămcủaanhnữathì thậtquảbạntôiđãcướpđượchếthạnhphúccủaloàingười.Tôitưởngkhuâykhỏađượcbạnbằngcáchvỗvaibạnmàrằng:

-Anhnày!Anhđãlàmộtngườisướngmàcólẽanhkhôngbiết.ChịQuanghớnhởhỏitôi:-Nàocógìlạmàbáckhennhiềuquáthế.-Tôicho là lạ lắm!Ghen tuông làcốt tínhcủangườiđànbà!Muốnsungsướngngườitatưởngphảiyêumộtcáchhằnhọcđếnbậchóaraghentuông.Thếmàchịkhôngghen!Thếmàchịvẫnsungsướng.ChịQuangmỉmcườikhoanthaicắtnghĩa:-Vìtôilàngườiđạilượng,cóthếthôi.Nếutôiđạilượngthìvìlẽgìtôilạicấmnhàtôilàmmộtngườiđạilượng.HainữadìOanhnóchỉlàmộtngườilầmvàđángthương.VìhỏidìOanhnókhôngđượcnênnhàtôimớihỏitôi...Bácđểýcho:TôithìgiầumàOanhthìlàconnhànghèo;dẫurằngkhônglàbắtbuộctôi,tôicũngthiếtnghĩ:trongcáihạnhphúccủachúngtôibâygiờ,dìOanhnócũngcómộtphầncônglao!Chứkhôngư?NếuOanhđãnhậnlờithìchúng tôicòn lấynhau làmsaođược.Chonên tôivẫncócảmtìnhvớiOanh.Ngườiđànbàkhácchắcphảighenvề trước,phảiđềphòngvề sau,phảighétOanh,phải thấyOanhkhổsở thìmớisungsướng.Nhưng tôi thìkhôngthuộchạngngườiấy.HiệngiờthìđíchthịlàOanhhốihận.Cáiđódễhiểulắm.Mànguynhấtchongườitalàkhiđãmấtlòngtựkiêu,tựái.Đauđớnvìoángiậnkẻkhácthìchẳngnóichứchínhmìnhlạiphảioángiậnmìnhthìcònaibiếtcứuchữaralàmsao!Oanhđãlâmcảnhngộđángthươngấythìtôicònnỡlòngnàoghentuôngvớinhàtôilàmgì.GhenghétOanhmàlàmgì!ấycáinhẽtôilàthếchứkhôngphảichúngtôilàchịemhọ.-Phảilắm!Đãghenthìchịemruộtcũngcóthểđâmchémnhauđượcnữalàchịemhọ.Chenvàogiữachúngtôi,anhQuangnóimộtcáchcămtức:-MàtôichẳnghiểuhiệnOanhđangốmnhưthếnào?Mấyônglangbămnóihuyênthuyênloạnxạcảlênđểchokhôngaihiểucả.Ôngthìbảođauphổi,ôngthìđauóc,ôngthìlạikêuđautim!CólàGiờicũngkhônghiểu!ChịQuangnhìnchồngcườigằn:-Mìnhrõthậtlàgàn!Tấtnhiênbệnhấylàtâmbệnhthìdẫuđãđaucáccơquankhác trongngười,quả timcũngchẳngphải làkhôngđau!Theoý tôiOanhmắccảhai thứbệnh:đautrongngườivàđautrongýnghĩ.Cómuốnchữachạythìmìnhcứviệcchữachạychocảquảtim,chứcậymấycụlanghủlậu,thìănthuagì!-Mợnóiđâurađấy.Thếthìmợthửgiảiquyếtchotôimộtphươngcứuchữaxemsao?Nóikhôngthìaimàchảgiỏiđược.

ChịQuangchỉtôiphânvua:-Ơkìa!Nóilạnhỉ!Việccủamìnhchứviệccủaemđấyà?Tôibênhvựcbạn:-Thìbáccứlàmphúcthửnghĩhộbácgiaixemcóphươngkếgìkhông?Từđấytrởđichịlạicúiđầutrênđườngkimmũichỉ,mắtcóvẻtưlựlắm.Tôikhônghiểuđólàchịnghĩphươngkếcứungườiđànbàkhốnkhổmàchịđánglẽphảicoinhưkẻtìnhđịchhaylàchịđãtiếccáiđạilượngphithườngcủamình chỉ vì lời khenngợi sốt sắng của tôi.Cái điều ấy có thể lắmvìtrongđờivẫncómộtsốđôngnhữngngườibướngbỉnh,nhữngngườimàtamuốnthấylàmmộtviệcgìthìtaphảingănngừahaylàtamuốnhọkhônglàmviệcgìthìtalạiphảihếtlờixúigiục.Chỉbiếtrằng,đêmấybạntôigiụctôivàophòngngủđểthuậtlạitỉmỉchotôinghechuyệncáicôOanhấy,thìngườivợcứchongđènngồikhâurấtkhuya.***Sớmhômsau,lúcbạntôigọitôirabàndùngthứcđiểmtâm,thìngườivợítcóấyvuivẻhỏichồng:-Thếnào?Cậuđãnghĩracáchgìchưa?Quangnhănmặtgắtmộtcáchkhôihài:-Lạicònnghĩrađượccáigìnữa!ChịQuangđưamắtnhìntôimỉmcườirồinóivớichồngbằngmộtgiọngchếgiễu:-Rõtộinghiệp!Kìa,nghĩcảmộtđêmnhưNgũTửTư,đầutócsắptrắngxóararồikiakìa.Bạn tôi lại lấy taybóp tránvàcửchỉấykhônghiểu tại sao, tôi thấy làhệtrọnglắm.Tôithấynhưlàngườivợchếgiễuchồngđượcmộtcâunhưthếthìsung sướng lắm, có lẽ người vợ bắt đầu không còn là người đàn bà phithườngnữa,vìđãbiếtghen.NhưngchịQuangđãlạihỏichồng:-Cóthếthôimàmìnhcũngkhôngnghĩraà?Bấtgiáctôithấyxấuhổlắm.Câunóiấykhôngnhữngchobạn,màcònnhưchocả tôi cũngphảinghe.Sự thực thì, cảmộtđêm tôi cũngbângkhuângnghĩhộbạnmàkhôngnghĩraphươngkếgìcả.Cáilòngtựáicủagiốngđànôngxưanayvẫnkhinh thườngđànbàmà lạibịmộtngườiđànbàchêbaimộtcáchgiántiếplàngudốtlúcấybịthươngnặngvàbiếnrathànhmộtsự

bấtbìnhsôinổitronglòngtôi.NhưngchịQuangvốnlàngườirấtthôngminh.Thấybạnchồnglạiđỏmặthơnchồng,chịbènnóichữa:-Phảilắm,nhưmình,thìchỉbậntâmlobuồnthôi,chứnghĩsaođượcgiữalúc tâmhồnbối rối.Tôi tuychẳnggiỏigianggì, song tôigầnnhư làkẻởngoàicuộc,chonêntrínãotôicũngcóphầnsángsuốthơn.Quangngơngácnhìnlên,ngoanngoãnhỏivợ:-Theoýemthìnênnhưthếnào?Trướckhiđáp,ngườivợcòncúiđầungẫmnghĩ,ýchừngđểgiãibàychokhônkhéo.Có lẽmuốngiấucáihổ thẹncủamìnhnênchưanghevợđáp,Quangđãthởdàimàrằng:-Buồnnhấtlàcơsựnày,tôiđãđoánđượcrằngkhôngsớmthìchầy,thểnàorồicũngcólúcxảyra...Hiệngiờ,thằngchồngtheođĩmàbỏlửngvợ,màvợthìđươngnghĩđếnviệcđệđơnxin lydị tại tòa.Chomãiđếnbâygiờ, tôicũngchưahiểuvìlẽgìxưakiaOanhlạitừchốilờicầuhôncủatôi!Từchốigiữa lúccả làngchoviệc tôihỏiOanh làmvợ làmaymắnchoOanh lắm.Thếmớilạchứ,vìrằngchínhnhàtôiđây,hồiấycũngphảingạcnhiênvềsựtừchốiấy.Haylàtạihồiấy,Oanhđãyêuairồi?Cóphảicặpvợchồngấyđãvìáitìnhmàlấynhaukhông?Oanhđãkiêungạohayđãchungtình?Dùsaomặclòng,xưakiatôiđãchungtìnhthìnayOanhphảihốihận!ChịQuang,mộtcáchrấtcóýtứđáplờichocâuhỏilúctrướccủachồng:-Mìnhtìmcáchnàochocôấykhôngphảihốihậnnữa,tôidámchắcbệnhsẽkhỏingay.Bạntôivộinói:-A!Tôihiểurồiđấy.-ừ!Đãthế,mìnhcònchờđợigìnữa?-Nhưngmà...Nếuthế...NếuthếthìOanhlạioánghéttôimất!-Điềuấycốnhiên...Quangnghĩhồilâuđểrồilắcđầu:-Không!Khôngthểđược!Hiệngiờ,Oanhđươnghốihận,nghĩa làđươngyêutôi...Oanhyêutôi!Yêunồngnàn,yêuthiếttha!Cónênlàmmấtcáitìnhcảmtốtđẹphiếmcóấytronglòngmộtngườiđànbàmàtôiđãyêuxưakiakhông?Phải đến như thế nào...Oanh bây giờmới có tình cảm ấy với tôichứ?Đãthếthìtôikhôngthểnóidốiđược!Xưakia,tôibịngườilãnhđạm,

nhưnglòngtôiđãđượctựdoyêu.Nếunaytôiphảilàmmộtviệcđể,dothế,tôighétngườitathìchẳngnhữngbỗngđâutôivứtcáitựdoyêungườitacủatôiđi,màrồingườitalạicònghétthêmtôinữa!Vợchànggiơtaykhuyênnhủ:-Phảihysinh!Phảicócanđảm!"Yêungườiyêumìnhchỉlàtựyêu"!VẫnbiếtmìnhnóidốiOanhthìOanhtấtnhiênsẽphảighétmình,nhưngmàtôixinmình,cứthửmộtmìnhmìnhbiết,mộtmìnhmìnhhay,màyêukẻghétmìnhtôixemnào!Nghĩmộtlátnữa,rồiQuangnhănnhólạilắcđầu:-Không!TôikhôngthểlàmchoOanhđếnnỗiphảighéttôiđược.Tôixinlỗimình,mìnhlàngườiđạilượngmìnhhiểubiết...Sựthực,tôivẫncònthươngOanhlắm.ChịQuangnổinóng,gaygắtphântrần:-Thếnhưngmàkhiôngkhôngchịunóidốithìnghĩalàôngvẫndangtayvònátquảtimđãbịthươngcủangườita!Ôngkhôngmuốnbịcămhờn!Phải,ôngchỉíchkỷ!Đểchongườitachếtthìrồiôngthươngxótmộtthể!PhạmQuangngãngồixuốngghếnhưmộtcáicâyđổ.Chànggầnnhưkhóc:-ThàđểOanhchếtlàhơn!Nếuchẳngmaythế,tôisẽấpmồOanhmàkhóc!Chết như thế, Oanh cũng được hả về phần hồn! Còn sống như em đoántrước, xác thểkhôngnhững tiêumòn,mà cảđến linhhồn củaOanh cũngchẳngmátmẻnữa,vìrằngsựcămhờnđãđếnchiếmchỗtrongtim.ChịQuanglạicườigằnmàrằng:-Thếthìmìnhnhầm!Sựcămhờnchỉnuôichứkhônggiết.Sựcămhờnđẻralòngtựkiêu,tựái,màlòngtựáichínhlàmộtsứcmạnhđểtựvệ.Chỉcósựhốihận,sựtựmìnhphảigiậnmình,làgiếtmàthôi!Quangvẫnthổnthức:-Khốnnhưng tôi khôngmuốngiết cáimốiyêu ấy trong lòngOanh.Cămhờnlàmộtcáixấukhôngnêncótronghồnmộtngườiđànbàđãlầmtrongmộtphút,vàdo thế,mớiđáng thương!ThàOanhhốihận, thàOanh tuyệtvọng!ThàđểOanhchếtvìáitình!Đểchoáitìnhấyđitheolinhhồnlàcáibấtvongbấtdiệt,áitìnhsẽhóaracũngbấtvongbấtdiệt!ChịQuangrunrẩykhẽnói:-BảoOanhchết,ờthìđược!NhưngcònthằngChắt?Nómớicó6tuổi!Mànólàcháutôi,cháumình?Giếtmẹnólàgiếtnó!Mìnhkhôngđượcphépgiết

thêmmộtđứatrẻvôtội!AnhQuangngạcnhiênnhìnvợhồilâurồimạnhbạorađi.AnhđiđếnnhàOanh.Nửagiờsau,về,mặtnhănnhó,anhkể:-Thếlàxong,tôiđãđóngmộtvaitròtànnhẫnhétsức!-Thếnào?-TôiđãbảoOanhnhưthếnày:"Tôichỉcònthươnghạicômàthôi!Côhỏitôicógiậncôkhông?Cóyêuđâumàgiận!Saoxưakia,côđãkhinhtôinhưthế?Bâygiờkhổsở,cômớihốihận,mớiquaylạiyêutôi...Cáiyêunhưthế,hỏi cógiá trị gì?Cóai lại vớt lạimộtbát nướcmà tađãhắt xuốngđất?"Oanhxúccảmquámạnhnênkhôngnóiđượcgìcả.Oanhnấclênmộtcáithìtôibỏmặcravề.ChịQuangsovai,hàilòng:-Cóthế,Oanhmớisốngđược.Rồichịấybảotôi:-Báchãychịukhóởchơiđâyítlâunữamàxem.Việcnàyrồiphảicókếtquảtốt.***Mộttuầnlễqua...Bữaấy,chợtvợchồngQuanggọitôiracửasổ.ThìOanhđãẵmcondongchơingoàiđường!Bấygiờtôimớibiếtmặtngườiđànbàấy.Nàngcómộtvẻmặt bình tĩnhmột cách lạ, đủ biết trong lòng cái hối hận, cái nhớ tiếcduyênxưakhôngcònnữa.Nướcdatuycònxanh,nhưngdángđiđãcóvẻcứng cáp lắm rồi.Tôi có cái cảmgiác là người đàn bà ấy không thể chếtđượcnữa.Oanhẵmconmộtcáchâuyếmnhưđãquên,quênhếtmọisựđểmàchỉnuôicon.Quangcầmhaitayvợ:-Anhcảmtạmình!Emđãdạyanhbiếthysinhvàđãcứunổihaimạng.Tôichâmmộtđiếuthuốcláđểtựthưởng,vìtôiđãhiểurõcáilòngtựái,kiêungạo,nóvừalàmđaukhổvàvừanângcaophẩmgiángườiđànbà.Muốn nhìn lại lần nữa, thì bóngOanh đã thoáng khuất saumột hàng ràogăng.ĐôngDươngtạpchí,

số14;ngày14.8.1937

VũTrọngPhụng

Lấyvợxấu(1937)

Vìcó"việcquan",bữaấytôiphảivàotòaxứHàÐông.Tôibướcchânvàocôngđườnglúc9giờsáng,phảingồikhoanhtayđợitrênmộtchiếcghếdàimãi cho đến 11 giờ. Cụ phán buồng giấy ấy, theo những thông lệ thiêngliêngcủanướcViệtNamcốhữu,đãtiếptôibằngsựnhănnhó,sựgắtgỏng,đểmà,saucùng,bảotôiđếnchiềuthìquaytrởlạiđểcụtiếpmột lầnnữa.Tôiđãvângvângdạdạnhưmộtngườicôngdânhiểurõcáiquyềnhạnvôhạncủamộtquanphánđầutòalàthếnào.Khirakhỏivườnhoacủatòasứ,tôiphảiđànhđitìmmộthàngcaolâu.Và,tạiđó,tôiđãtìnhcờđượcgặpanhDoãn,mộtngườibạnđồnghọccũởlớpnhấtmộttrườngsơhọc.Anhtacóbộâuphụcrấtchảichuốt.Xưakia,lúccòncắpsách,anhtacũngđã có tính làmđỏmnhưmột cô congái, vàmãi chođến bây giờ, tính ấycũngkhôngthayđổi,saumộtchặngđườngmàanhtađãđitrongmườinăm.Cáicổáokhôngxộcxệchmộttị,đôimũigiầykhôngcómộthạtbụi,cáicavátrấthợpthờitrang,vớicáikhuyáocàivàotửtế,đủtỏrằnganhthậntrọngyphụclắm.ChínhanhDoãnnhậnđượcratôilàai,vàđãđếnbênbàntôi,giơtayra,kínhcẩnnhưngườitamuốnhỏichuyệnmộtkháchlạchưaquenbiếtmộtlầnnào.-Thưaông,ôngchắccònnhớtôi,tôilàDoãn,trườngSinhTừ...-àà!AnhDoãn!Vẽchuyệnlắm!Việcgìcònxưnghôkiểucách...Mớicóđếnđấy,mộtngườiđànbàtolớnđãbướcvào,ngơngácđứngsaulưnganh.Doãnbènquaylại,giớithiệutôilàbạn;giớithiệungườiđànbàlàvợ.Saukhikéoghếngồirồi,vợanhDoãngọingaymộtấmchèLongTỉnh,thạođờinhưmộtngườiđànông"cơmhàngcháochợ,vợcôđầu".Tôinhìnngườiđànbàấy,thấyđólàmộtsựtráingượcvớingườibạncũ.Thậtvậy,đókhôngphảilàmộtcặpvợchồngtốtđôi.TứcthìtôinhớlạitấtcảnhữngđứctínhbuổixưacủaDoãn.Anhtavốnthôngminh,lạirấtcóócmỹthuật.KhôngkểvềyphụccủaDoãnxưakiađãđượccảtrườngkhenlàsangtrọng,ngayđếnmộtcáibútchì,mộthộpthuốcvẽcủaanh,cũngđềulànhữngđồdùngđắttiềnvàlọclõivôcùng.Ngoàicáichứclàmộtthiếuniênsànhsỏi,Doãnhồiấylạicònđượcchúngtôi gọi làmột chàngDon Juan. Thật thế, anh có tài ngôn ngữ, có tài vănchương, nên chim gái rất thạo. Những thiếu nữ si mê anh phần nhiều là

nhữnggáiđẹpcótiếng,vìcônàokhônglàhoakhôithìanhtakhôngthèmbắtchim!Anhđã thườngkhoechúng tôinhữnggiấyviết thư tìnhcủaanhvớinhữngcáiphongbìkiểucách,đángbảyxumộtchiếc.Trongnhữnglúcấy,trướcsựkínhphụcghêgớmcủachúngbạn,anhDoãnthườngđứngưỡnngực,chỗcáixeđạpPeugeotgrandluxekháccủaanhmàrằng:"Chúngmàyxem!Phihơnngườithìthôi,taokhôngthèmchơi".Bâygiờthấyanhngồivớimộtngườivợkhôngcó"mỹthuật"chútnàocả,lạithấycáitínhcầukỳcủaanhvẫnkhôngthayđổi,tôichợtnhớngayđếncâuphươngngôn:"Sướnglắmthìkhổnhiều".Ðólàmộtsựnhãntiềnquảbáo.Vợanh, thậtvậy, làmộtngườiđànbàcócáinhansắccủamộtngườiđànôngkhôngđẹpgiai.Hai conmắtnhỏ,đôigòmácao, cặpmôiphàmphũ,dángngười thôtục,nhữngngóntay trònvàdàinhưnhữngquảchuốingự.Nhưvậymàlạiđiănmặctânthời!Răngtrắngnữa,trờiạ!Cáiáodàilượtthượtmầuxanh,cáiquầnnhiễutrắngtrai lơ,đôigiầycaogótcóquaikiểugáinhảy,vớimẩukhănvànhdây,ngầnấythứlạicànglàmlộcáimỹmiềucủasự thô tục, lạicàng làmtăngcáichoáng lộncủasựkệchcỡm.Ðã thế,trongkhichuyệntrò,thỉnhthoảnglạichêmvàomộtvàicâutiếngtây,raýkhoekhoangmìnhvốnlànữhọcsinh.Tôibỗngcócáicảmtưởngmanmácrằngngườiđànbànày,những lúcnhàvắng,hẳnđãhuýtcòinhưmộtônglínhtâysayrượu,hoặclàđãhátầmĩbàiJaideuxamours,bàiLesgarsdelamarine...Vânvân.TôikhôngngạcnhiênởchỗanhDoãnlấyvợxấu.Ởđời,tôiđãtừngthấycáicâu"thánhnhânhayđãikhùkhờ"hiệnranhiềusựthựcvàcàngnhữngthằng"thiêntinhđịaquỷ"nhưDoãnmớilạicàng...Chết;anhtamuốnchừngnhưcũngđoánnổicáiýnghĩkínđáoấytronglòngtôi.Trong khi còn nói những chuyện nắngmưa theo khách sáo, chưa kịp gọimónănnàocả,vợanhDoãnđãlàmngaymộtcâu:-Thôi,tôiđóilắm,chotôixinbátmì,rồitôicònđiđằngnày!Haiôngxơirượuthìcứviệcmàkềcà...-Vâng,xinmờibáccứtựnhiênchotiệncôngviệc.Thế rồingườiđànbàấyănuốngnhồmnhoàm,vàho,vàợnữa,nhưmộtngườiđànôngbìnhdânxứngđáng.Lúcănxongbátmì,ngườiđànbàcầmhaicáiđũaquệtngangcặpmôinhưmộtbàlãonhàquê!Saukhivợanhraphốmuabán,Doãnbènhỏitôi:-Chắcanhrấtngạcnhiênkhithấymộtngườinhưtôimàlạiđilấymộtngườivợnhưthếấy?

Tôivộivàngngừngđũa,làmravẻngạcnhiên:-Sao?Saoanhlạihỏitôithếnhỉ?CólẽsựvờvĩnhcủatôikhôngđượctựnhiênmấynênanhDoãnmỉmcườimàrằng:-Chà!Cáithằngmớisínhđóngkịchlàmsao!Thôi,trongchỗchúngta,tôichophépanhcứviệcnóithẳngnhữngđiềuanhnghĩ.Tôibènnói:-Vợchồnglàduyênsố.Ởđờinàykhôngphảihễmìnhmuốnthìlàđượcvàkhôngmuốnthìlàthoát.Doãngậtđầu:-Thậtthế.Và,tôixinkểvìlẽgìmàtôilạilấynhàtôi.Tôigiơtayngănlại:-Khoanđã!Thếanhcóyêuvợanhkhông?Vợchồnganhcóđượchưởnghạnhphúckhông?Nếukhông,xinđừngkểchuyện.-Cóchứ!Chúngtôiyêunhauvàhưởnghạnhphúccũngnhưnhữngcặpvợchồngchẳngbiếthạnhphúcvàáitìnhlàcáigì.TừđâytrởđilàlờianhDoãn:-"TrênmộtchuyếntàutừLàoCaivềHàNội,cáchđâyhainăm...Cũngnhưsốđông thiếuniên,mỗikhiđixe lửa, tôidạomột lượt từ toađầuđến toacuốicùngvớicáihyvọngtrôngthấymộtmỹnhânđểmìnhbắtchuyệnlàmquen, ngỡ hầu quên được cái vô vị củamấy trăm cây số phong cảnh vớinhữngtiếngbánhxexìnhxịchnghiếntrênđườngsắtnókhiếntamệtmỏivôcùng,buồnngủvôcùng.Cảchuyếnhỏaxaấy,thanôi,chỉcómộtngườiđànbàlàđẹpnhưngmàlạicóchồngcùngđitheo.Cònthìphầnnhiềulàdânquêcả.Tôichánnảnkiếmmộtchỗrộngrãi,rồithấy...Nhàtôitrướcmặttôi.Hồiấy,ngườiđànbàấycònănmặclốicổ:khănnhung,giầylángkiểumõmnhái,cóđuôigà,vàcóbatrămhộtvàngởcổ.Cái"nhansắc"củangườiấythìnhưanhvừatrôngthấyđó,tachẳngrườmlờimàlàmgì.Tôinghĩđếnđámphụnữcónhansắc,đượcđờikính trọng...Tôiđãbảo tôi:"Tạohóa thật làbấtcông.Nhữngngườixấunhưthếnày,hẳnsẽkhôngbaogiờđượchưởngáitình.Xưanaytayêungườiđẹpđãnhiềuđểmànhậnthấyrằngsựyêuđươngcủahọcũngnhiềukhivôvịlắm.Âulàtathửyêumộtngườixấuxíxemralàmsao!"Thếlàtôiđếnngồibêncạnhngườiấy,lânlahỏichuyện.Saunửatiếngđồnghồ, tôiđượcbiếtrằngđólàcongáimộtnhàbuônbán

khágiầuởLàoCai.CôảcóviệcvềHàNộichừngđộmộttuầnlễ,vàkhivềHàthành,sẽđếnởnhàmộtngườitronghọ.Nhưthế,nếuchúngtôimuốncómộtcuộcgiănghoa,côảrấtcóđủthờigian!Vàtôi lạinhậnthấyởngườiđànbànàymộtsựthôngminh,mộtsựtừngtrải,nhiềuduyênthầm,màtôichưatừngthấyởnhữngphụnữcónhansắc.Ðókhôngphảilàđiềuquáilạ.Ngườicongáiđẹpchỉtrôngthấychungquanhmìnhnhữngkẻnịnhhótmàthôi.Vìanhnàocũnghiếusắcnênbọnđànôngchúngtathườngthấynhữngđức tính ở bọn gái đẹpmà chính họ không có.Cho nên chúng ta hết sứcchiềuđãihọ,nângniuhọ,khiếnhọchẳngphảichịukhónhọcmảymaytrongmọicuộcphấnđấuvớiđời, thành rangườiđànbàđẹpdễ trởnênquáđỗikiêungạo,tưởngmìnhkhôngcóđiềugìkhuyếtđiểmnữa;dođó,nhữngcáixấu,nhữngcáikhóchịu,màchúngtathấyởnhữngmỹnhân,nhữngkhitathấychányêu.Tráilại,ngườiđànbàxấubaogiờcũnggiữgìnvàcưxửthếnàođểchomộtkhingườiđànôngnàođãđemlòngyêumìnhthìkhôngthểnàochánđượcmìnhnữa.Vợtôichínhthuộcvàohạngđànbàxấuấy.Chonên,vềsau,tôiđượchưởngcủavợtôinhữngsựsănsócmàtôiđãphảiđemcung cho bọn gái đẹp, những khi tôi yêu...Xưa kia tôi đã thấy cái thú vịtrongsựnângniuđànbàthì,bâygiờ,đượcđànbànângniu, tôicàngthấynhiềuthúvịhơnnữa."Hômấy,vềđếnHàthành,chúngtôiđãcùngnhauănmộtbữacơmởmộtkháchsạn,điềuấydĩnhiên!Rồichúng tôi lạivàomộtcănphòng trọnữa,thanôi,điềuấycũnglạidĩnhiên!Và,khithấyngườiđànbàấyđãdângcáitântiếtchotôi,tôicảmđộnglắm.Tôiđãhônđihônlạivàocáimặtxấuxíấymấylần,vớimộtvàingấnlệởmặttôi.Vàsựxúccảmmạnhấykhôngđủngănchúngtôiyêunhauhaingàyliềnnữa."Lúcđầu,tôikhônghứasitìnhcũngnhưkhônghứahônsự.Côảđãyêutôitrongmộtcơn rạo rựccủaxác thịt, cũngnhư tôi, tôiđãyêucô ta saumộtphútđiêndại,vôlýcủalinhhồn.Chonên,trướckhichiataynhau,tôihỏi:"Nàyem,nếurồiem...Cómangthìlàmthếnào?"Tôiđãcóthểhỏimộtcâusốngsượngnhưthếnhưhỏimộtảgianghồ,haymột"chịem"dễdãi,vìsựthực,mộtngườixấu,chẳngkhinàođượchưởngcáiái tìnhthànhthựccủatôi.Nghethấythế,côảbỗngtáixámcảmặt.Thìracôảkhônghềnghĩđếnsựcómang!Nhớrathìquámuộn!Cáiấykhônglạgì:thờibuổinàocũngcóhàngmấytriệuphụnữquênrằngcóthểcómangđược,saukhiđãphóthácthânthểmìnhchomộtanhđànông."Những giọt nước mắt bắt đầu chảy ra. Cô ta bưng mặt khóc, khóc, vàkhóc...Saucùng,chỉbiếtthổnthứcnói:"Nếuthếthì...Họhàngsỉvả,bốmẹđuổi khỏi nhà, rồi nhục nhã, rồi khổ, phải, rồi khổ!"Thì ra cô nàngnhũnnhặnđếnbựckhôngdámcóhyvọnglấytôinữa,vàcũngkhôngdámthửhỏi

mộtcâuđểcóđượcmộthyvọngbângquơnguyhiểmấynữa.Côbiếtmìnhxấuxí,khôngđánglấymộtngườinhưtôi,vàkhôngdámcảnghĩđếnsựđòibồithườngsaucáithiệthạidotôigâyra.Dễthườngcôảcoicáiphútngứangáyxácthịtcủatôinhưlàmộtthứđặcânchomìnhnữa.Tôilạihỏi:"Saolạitintôiđếnnhưthế?Tôiđãlàđứakhôngragì,côcũnglạihưđốnnữa!".Côảthởdài,đáp:"Nếukhôngyêuanhthìthôichứcảmộtđờiem,chắcrồicũngchẳngaithèmyêuđếnthứem.Thôithìthàrằngsẽphảikhổmộtđờivìđãquáyêumộtphút!".Tôiđãcảmđộngvềsựthànhthựcấymộtcáchrấtsâuxanhưlàchưabaogiờtôicảmđộngđếnthế."Cuộcáiânchốclátấy,rồisautôicũngquênđi,vàchỉthỉnhthoảngnómớilạiđếnámảnhtôinhưmộtchútkýứcnhỏmọntrongmộtgiâyphútmàthôi.TôitưởngkhôngbaogiờcòngặpcôgáiLàoCaiấynữa."Nămthángsau,mộthômtôinhậnđượcmộtphongthưnhưthếnày:"Thưaông, tôi chờôngởhiệu cao lâuÐôngHưng, vàokhoảng11giờngày20.Tínhmệnhtôiởtrongtayông,xinôngbỏchút thờigiờquýhóađếncùngmộtkẻkhốnkhổ".Tôingạcnhiênlắm,vìtôikhôngnhớđếncôgáiLàoCainữa.Nhấtlàcáchxưnghôôngtôilạilàmchotôitưởngngườiviếtthưlàđànông.Tôi rùngmình,nhớđếnnhữngôngbạncũnghiệnhútmuốn làmtiềnmình.Rồitôiđếnchỗhẹn."ÐólàcôgáiLàoCai!"Cônànglúcấyđãcómộtcáibụngtomộtcáchđángkínhtrọnglắm.Chúngtôivàongồitrongquầy.Côảchỉdámgọitôilàôngchứkhôngdámxưnghôanhem,nhưhồixưa"."Côtanướcmắtchanhòa,nóiấpúngtrongkhitôingồithảnnhiêncắnhạtdưa.Cô tavẫnnhũnnhưtrước,vẫnsợhãi tôinhư trước,vẫnômmộtmốitìnhvôhyvọngnhưtrước:"Thưaông,nếuônglàngườiđạilượngthìôngnêncứusốnglấytôi,vìđứaconbétrongbụngnàychínhlàconông...Nếukhôngtôiphảitựtử,đứabéphảichết,vìbốmẹtôiđãbiết,họhàngtôisắpbiết,mànếuhọhàngbiếtthìtôikhôngsốngđượcnữa,vìbốmẹtôinghiêmlắm!Xinông làmphúccứu lấymộtngườikhốnkhổnhấtđời!Làmlẽ thứmười, tôi cũngxinvâng,miễn là họhàngnhà tôi đượcnhận trầu cau củaông!Vảlạitôicũngkhôngđếnnỗiănhạiông..."."Tôi xua tay, chán nản. Tôi nghĩ: Hạng gái hư hỏng ấy thìmình lấy saođược!Nóngủđượcvớimìnhthìnósẽcũngngủđượcvớithằngkhác!Mìnhkhônglàmnóchửahoangthìthiênhạcũngsẽlàmchonóchửahoang!Thếthôi!"Nhưngđứabétrongbụng...Contôi!Cứnhưsựkêukhócấy,cứnhưlòngthànhthựcấy,ngườiđànbànàymànóiđếnsựtựtửđóchẳnglàlờidọanạt!

Dothế,tôinghĩlại...Nếuaicũnglýluậnnhưtôithìtrongđờichẳngcònailấynhauvìtình,chẳnglàmgìcónhữngcuộctiềndâmhậuthúnữa,bởicókẻbạctìnhnàocũngđãlýluậnynhưtôi!Phảichăngngườiđànbànàođãquátinmộtanhđànôngkhông thểkhácđược!Trongmộtphútmà linh trí tôisáng suốt khác thường, tôi đã thấymình hènmạt, ích kỷ, khốn nạn! Tuynhiên,tôicònthửthách:"Cóchắcrằngđứabéấychínhlàcontôikhông?"Ðếnđây,côảnứcnở,buôngxuôihaitay,hoàntoànthấtvọng:"Giờiơi,nếuônghỏi thế thì thôi, tôi chỉ còn cómột cách là tự tử!".Cái thành thực ấykhiếntôikhôngcònphảinghingờlôithôi."Tôicònhỏivặnnhiềucâu,nhưnglầnnào,côảdạidộtấycũngchỉtỏralàngườithànhthựccựcđiểm."Ấy thế là...Một người cầu kỳ, khó tính như tôi, đã cam đoan rằng nếukhônglấyđượccôgáiđẹpnhấtHàthànhthìxinthềlàsẽkhônglấyvợ,màtôi,saucùngđilấyphảicôgáixấuxínhấtBắckỳ!"Câuchuyệnnóixongthìbữarượucũngvừatàn.Chúngtôibướcra,tôiđểđiđếntòaxứHàÐông,Doãnđểđiđếnnhàôngcậuvợmàvợanhchờanhtạiđó.Tôianủi:-Thôi,đócũnglàduyênsố,khôngcầnthiếtphảilấyvợđẹp,chỉcầncónhânngãiđẹp.Vảlại,nhưanhđãnói,đánglẽanhphảinângniuvợthìmớithấythúvị, thìbâygiờanhlạiđượcthấycái thúvịởchỗvợanhnângniuanh.Thếcũngđủlàhạnhphúc.NhưnganhDoãnbĩumồm:-Bẩmkhôngạ!Thưaông,nóchỉchiềuđãi tôicómấythángđầumàthôi.Bâygiờ,cóconvớinhaurồi,vợtôichẳngcầngìnữa.Nóđãbắtđầunặnglờivớitôi,nghechịemănmặcrấtlốlăng,vàghenlắm,ồ!Ghenlắm,hễtôiđichơikhuyalàthếnàocũngđậppháđồđạcchạyrađườngkêucứu"ôngbàhàngphố",ănởrõramộtvịđứcphụchínhthấtcónhiềuquyềnvàbiết tựtrọng!

VũTrọngPhụng

Ngườicóquyền(1937)

Đứngngắmtrướcgương,anhtacàikhuycổáo,vuốtlạihaitàáonhănnheo,đội lại cái khăn lượt cũ cho chữ nhân đúng ở giữa trán.Anh ta nhìn vàogươngmộtlầnnữa,thấymình"khôngaichêvàođâuđược",bènungdungrađi.ChợtnhìnxuốngđôimũigiàyGiaĐịnhanh lạihấp tấpquayvàogầmgiườngcúitìmđếnrỏmồhôitaimớithấycáibíttấtcũ.Anhlaumũigiầy,vuimừng rằngđãkhôngquênmộtviệccó thể rấtcóhạichodanhdựcủaanh.Chứgì!Anhmàlạiđiđôigiầybụibậmraphốthìthiênhạcườichết!Quagiannhàcầu,thấybàmẹđươngngồicântơ,lưngquayvàotường,anhrón réngót chânnhưmột tên trộm.Anh thởdài sung sướngvìmẹkhôngbiết,khônggọilạihỏi,khôngcănvặn,đểmà,saucùng,đaynghiếnlàanhlêulổng,làănhại,vàbắtquaytrởlại,bỏkhăn,áora.Rađếncửahàng,côLoan,emgáianh,lúcấyđươngcómấycôbạn,trôngthấyanhthìthảyđềungồiimmộtcáchkínhcẩn.Cáccôđươngbànchuyệnmặc"soóc"đểchiềuchiều,lêndiệnởHồTây...Thấyemgáiđươngchuyệnnhưpháoranmàtrôngthấymìnhlạivộiimbặt,anhtavừangạcnhiên,vừasungsướng,khônghiểutạisaobỗngdưngcôemlạisợmìnhđếnnhưthế.Ngoàiphố,đènđãsáng.Mộtítgiaigáiđãbắtđầuđinghễunghệnhaibênhè, tìmnhữngcái thúănchơicủabanđêm.Anh tránhcáihèđôngngười,bướcsanghèbênkia.AnhđiđếnphốCửaĐông,ĐườngThành...+++NhưngmàđếnchợHàngDa,đươngđithẳng,anhbỗngdừngchậmđàchân,rồitiếnthẳngvềphíaNgõTrạm.Anhtatựhỏi:"Tacónênđếnđấyngaybâygiờkhông?Talạihaibàntaykhôngnhưthếnàymàđếnchỗấyư?"Thếrồianh liênmiênnghĩđếnbàmẹácnghiệt,ngườianhcảhiệnđã làmộtôngphán,"vinhthânphìgia",thằngemgiaihiệnđãđỗtútàimàchỉgiỏihátlốiTinoRossivàđiđêmvớibọnvũnữ,côemgáiútrấttânthời,đượcbàmẹnuông hết sứcmàmãi chẳng "thấyma nào nó rước"...Bỗng đâu anh oángiậntấtcảngầnấyngười...Hômnay,anhđãlàchamộtđứatrẻcon!Vợanhđãđẻđượcmộtđứacongiaikháukhỉnhvậymàanhphảihaibàntaykhôngđếnnhàhộsinh!Màgiađìnhanhtịnhkhôngaibiết!Nghĩđếnđấy,anhđứngdừnghẳnlại,rấtngạcnhiênđểtựhỏimìnhnhưmộtngườiquađường:"Thếcótứckhông?"Vìlẽkhôngaiđáp,anhlạicắmđầu

cắmcổđi,đimãi,cũngchẳngbiếtcónêntứchaylàkhôngnêntức.

Vợanh?-à,màcáiđóđãcốnhiên,thếlànóđãlàvợtôi,đứabékialàđứacontôi,thưacácngài!Đólàmộtngườiđànbàgóachồngrấttrẻ,cũngvuivẻ, nhí nhảnh như số đông những người góa chồng khác,mà anh đã gặptrongmộtcuộcchắncạ,màanhđãchim...Đãchim...?Bẩmchínhnhưthếđấyạ!Nóithếchắchẳnchẳngaitinđâu,nhưngmàsựthựcấylàthế.Ngườixưanói"Tâmngẩmtầmngầmmàđấmchếtvoi"-Phảibiết!Hạnhphúclàmột thứ quà của sự tình cờ nó thường cũng có khi rơi vào giữamồm cáithằngđạilãnnằmdướigốcsung,haylànóthườngrơivàotaynhữngquânngudại.Ngườixưacũngđãnóicảrằng:"Nguphúcxuẩnthọ".Nhưngmàchínhanhtathì,thậttình,anhchẳngbiếtmìnhlàmộtngườingu.Thấyanhmàcũngcónhântình,cómộtngườihỏinửathậtnửabỡn:-Ôkìa,ônghai!Làmthếnàomàkhéothế,gớm!Cáimónấykháuđấynhỉ?Thếđãnướcgìchưa?Đốivớimộtngườivônghềnghiệpthìcómộtcônhântìnhcũngnhưlàcómộtchứcnghiệp.Anhtavuivẻđáplialịa:-Chứôngtưởng!Cáimónấynóyêutôithìcònoancáinỗigì!Thậtvậy.Làvìanhkhônghiểurõcáigiátrịcủaanh.Chỉbiếtrằngcómộtbàmẹlàmộtcụcửhẳnhoi,cómộtônganhphánsựngoạingạch,cómộtcậuemtútài,cómộtcôemgáihếtsức"alamốt"thì làdanhgiáchán,anhtachưahiểurằngtuyvậy,anhcũngchẳnglà"cáiquái"gìcả.Nhưngmàthiênhạ lại chẳng ai nhìn anhbằng cái thứmắtmà anhnhìn anh.Người ta chỉtrôngthấyanhlàmộtkẻ"thằngkhôngrathằng,ôngkhôngraông",văndốt,vũdát,haimươibảytuổiđầucònănbámvàomẹ,cảngàyđitìmnhữnggiađìnhnhàncưvibấtthiệnđểgạđánhcờkhôngăntiềnhaylàchầurìatổtôm.Mà,rõkhổ!Đãthế,thỉnhthoảnglạicònđinhầmgiầynữa!Trongphố,ngườihiền lànhnhấtđờicũngbìnhphẩmanh là:"Rõcáianhchàngđếnvôvị!".Cònngườiđộcácthìlạikêu:"Cáithằngấycóchólấy!".Cảđếnchínhbàmẹcủaanhnữacũngkhôngbaogiờnghĩmộtcáchthậntrọngđếnviệclấyvợchoanh.Bàchỉngongngóngxemngườinàoếchồng,nhiều tuổihơnanhhoặclàđãgóachồngrồi,thìmớidámmongkhôngbịtừchối.+++Bởithếchonênanh...Đichim!Bởithế,anhphảicónhântình!Màcórồiạ,rồiạ!Anhtựnhủ:

-Mẹtakhôngmuốncướivợchotachỉvìkhôngmuốnmấtbatrămbạc.Thìtasẽlấyvợkhôngmấtmộtxunào!Chomàxem!Anhlấyvợthật:ngườiđànbàấyănởvớianhnonvợchồngmàgiànhânngãi...Tạisaongườiấylạiyêuanhtanhỉ?Rõkhổlắm,thìcònaihiểuđượclòngngười,nhấtlạilàlòngngườiđànbà.Trongmộtbuổichắncạcósựthânmật,cósựkềđùikềvế,anhtavôtìnhmàcảmđượcmộtngườiđànbàgóachồngcótronglòngbaonhiêugiâyđànmàđãtừlâukhôngcótaytiênnàogảyđến.Tứckhắc,ngườiấyyêuanh.Mộtlần,hailần,nhữngtưởnggiảitríqualoathôi,khôngngờcáitìnhbắtđầuphaithìcáinghĩanócũngsắpsửathấm.Nóichocùng,ngườiđànbàấytrótnhỡmàyêuanh.Ấysựđờilàthế:cóthứđànbàlấychồnghoặctheogiaiynhưngườitatrótnhỡđánhvỡmấtmộtcáichénvậy.Vềphầnanh thì anhchẳng tốnkémmộtđồngxu.Vợanh tuycôđộc, tuynghèo,songcũngcómộtnghềđộthân.Vợanhbánguốctrênchợ,thuêmộtcănnhànhỏtrongngõHàngHành.Sớmđitốivề,cơmđènhaibữa.Trongnhữnglúcáiân,anhđãhứa:-Mìnhcứantâm.Rồitiệndịp,tôinóivớibàlãonhàtôithìmìnhcũngđượcvềnhàtửtế.Rồichúngtaxinbàlãotrămbạclàmcáivốnriêng.Ngườiđànbàkiagậtđầu.Tuyanhchẳngcónghềgì,nhưngcũng"connhàdanhgiá".Emôngphán,anhcậutú,concụcử.Bẩmphảiạ,vậycácbàcứthửnghĩxem!Ngótmộtnămtrời,anhđủsốngsungsướng.Tuybanngàychỉđigạđánhcờkhôngtiềnhaychầurìavántàibàn,nhưngmà,tốiđến,từ9giờđến11giờthìanhlạicănphòngnhỏvớingườiyêu.Xongcuộcanhvềnhàtrìnhdiệnmẹ,bịđánhchửilàđêmnàocũngđi,nhưmộtngườiconchíhiếuởthếkỷhaimươivậy.Chỉcómộtlầnlàanhphảingờvựccáingườichungtìnhcómộtcủaanh.Mườigiờđêmhômấy,saukhiốmliệtgiườngliệtchiếumấtmộttuầnlễ,bấtthìnhlìnhanhkhỏi,vàđếnvớivợ.Thìvừalúcanhgặpmộtôngtobéoănmặcnhưmộtquanhàn,từbuồngvợđira,dángđiệumỏimệt,lừđừ.Anhđãnghi,nóixaxôi,bónggió,hỏithật,thìvợanhthétlên:"Cậungười ta đấy, khỉ ạ!" từ đấy anhkhônggặpmặt cậu vợở nhà vợnữa, vàđượcyêntâm.Mãiđếnbâygiờ,vợanhđếnnhàđẻ,nằmphòngbachụcmộttháng.+++AnhtalạitừNgõTrạmquayvềphốCửaĐông.Vìanhtađãnghĩ:"Tuybâygiờtakhôngcóxunàotrongtúi,nhưngmànaymaihẳnphảicó tiềngiúp

đượcngườiyêu...MiễnsaocáikhaisinhgửiratòaĐốclý!ThếlàquanĐốclýngàinhậnthựcrằngta làchồngnó, làchađứabé.Màlãocómuốnphácũngkhôngkịpnữa:quantrênnhậnthựcrồi!".Saukhilýluậnngâythơnhưthế,anhgõcửanhàhộsinh.Vợanhtrôngthấyanhthìsưngmặtlên,khôngnóigìcả,songanhchođólàcáioẻhoẹ,cáikhótínhcủagáiđẻ.Ngườinữkhánhộgiơđứabécongiairanói:-Congiaihẳnhoi!Giốngôngnhưđúc?Anhnhìnđứabé,chẳngthấynógiốngmìnhmấy(vìtrẻmớiđẻđứanàochảthế)nhưngcũngnói:-Vâng,nógiốngtôi.Côkhánhộlạitiếp:-Đâynày:cáitaidầychínhlàtaiông,cáinhântrungdàichínhlànhântrungông!Anhtagậtđầu:-Cámơnbà,bẩmchínhthếđấyạ.Rồingồiimnhưphỗng,hưởngcáisungsướngcóvợ,cócon.Khicôkhánhộrakhỏiphòng,anhmớihỏingườiyêu:-Khaisinhchoconchưathế,hởmợ?Ngườiyêucủaanh,đếnđây,ngồilên,rầurĩnói:-Thôi, tôi cũngkhông thểdấu anhđượcnữa, vậy tôi dằn lòngphải nói...Ngườikianhấtđịnhkhaisinhchonórồi.Anhtalặnghẳnngườiđinhưmóphảidâyđiện.Vừathởhồnghộcvừahỏi:-Thếnào?Nóigìthế?Ngườikialàđứanào?Đứanàolàngườikia?Ngườivợchungtìnhchépmiệnglàmgọnmộtcâu:-Cáilãomàanhđãgặp,màtôiđãnhậnlàcậutôi,chứcònđứanào!Anh ta đứng hẳn ngay lên, nắm tay lại. Những người hiền lành hay cục,nhữngkẻnguvẫnquenhunghăng.Nhưngngườiđànbàấyđiềmtĩnh:-ấythếmớiphiềnchứ!-Saomàyđãthềvớiông?-Aibảoanhđitinthế?-áà!Gớmnhỉ!Màynóicáimồmmàycứgọnthonlỏnđithôi!Chuyệndễ

nghenhỉ?Ônglạichémcổ...Màyđibâygiờ...Anhngưng lạiđểmàngạcnhiênvềcáiphũmồmcủamình lầnđầu trongđời,anhđãnóinặngngườiyêu.Nhưngngườiđànbàcũngnổinóngchẳngkém:-Thôiđi,anhcâmđi!Anhngulắm?ừ,thửhỏi,trongmộtnămnay,tôicótệbạcgìvớianhkhông,anhcóchotôiđượclấymộtđồngxunhỏnàokhông?Cáibộmặtanhmàlạiđòicótiềnà!Nàytôibảothật,cáibuồngbachụcmộtthángnày, tiềnlãoấyđấy,cáibuồngbachụcđồngởngõHàngHành,tiềnlãoấyđấy,cơmtôiăncũngtiềnlãoấy,consentôinuôicũngtiềnlãoấy,anhngherachưa?Anhtatáingườiđivìcái"lãoấy"saonólắmtiềnthế!Anhngồiimlặngnửagiờđểrồitìmrađượcmấycâunày:-Mặckệchứ?ừthìnhưthế,nhưngmàhỏirằngđứabénàylàconnóhayconông?-Anhthửnhìnxem?Anhvộitincôđỡthếà?ấylàngườitanhầm,ngườitanịnhanh.Cáimũinàymàlàcáimũianhà?Cáimồmnàymàlàcáimồmanhà?Haiconmắtnàymàlàcáimắtanhà?Anhtanhìnlạiđứabémàngườiđànbàgiơra.Anhchỉcóthểbiếtđólàmộtđứatrẻmớiđẻthôi,chứgiốngchỗnàothìanhkhôngsaobiếtnổi!Tuynhiênanhcứnóibướng:-Đíchthịnólàconông!Nógiốngôngnhưđúc!Ngườiđànbàxuatay:-Thôikhôngphảirườmlời!Anhmuốncòntìnhcònnghĩathìanhcâmđi!Chứđếnluậtphápcũngkhôngcóquyềnbuộctôicóbổnphậngìvớianhcả!Màngườitanhấtđịnhđứngtêntronggiấykhaisinhrồi...Vảlại,anhcóchắcđấylàconanhkhông?Trướcmộtlýluậncứngnhưthế,anhtangồiimnhưmộtconcóc.Thậtthế,anhkhôngcótiền,chẳngcóquyền,cũngkhôngdámtinđứabéchínhlàconanh.Anhđâmnản.+++Anhcònngồiỳrađấynhưmộtngườiđángghétthìngườiđànbànhìnquacửasổmộtcáchsợhãi,nói:

-Chếtchửakìa!Ngườitađếnkiarồi!Anhđiđi!Lúcấy,ởsânnhàhộsinhthấycómộtngườibéolùn-chínhngườianhđãgặp-haitayômlễmễhaiđốngtướngnhững:hộpsữa,rượubổ,lê,táo,khănmặtbông,bítấtmới.Tứcthìanhtathấysợ,sợnhưsợmộtngườicậubênnhàvợ.Anhđứnglênđilốicửasau.Rangoài,anhlẩmbẩm:"Được,cứnuôichonhớn!Đểđấy!Baogiờôngcótiềnôngmớiđikiện,bắtthửmáuchomàxem!".Saucùng,thấytrongtúicóhaihào,anhđếnmộttiệmthuốcphiệnđểgiếtcáibuồncũngnhưsốđôngnhữngkẻkhổsởkhác.ĐôngDươngtạpchí,HàNội,số15;rangày21.8.1937

VũTrọngPhụng

Máumê(1937)

Cònmườilămphútnữathìtansở.ThụyngồiuểoảitựađầuvàothànhghếnhìnrasântòaBưuđiệnbằngcáicửasổnhỏ.Nhữngchiếcxenhàđenđãbắtraphốđểpháthànhthơtừchuyếnbanđêm.NhữngchiếcxehơitolùlùcóchữP.T.T.Đãlấyhànghoá,giấymá,cácnơi,bâygiờrầmrộquasânđểvàokhocolispostaux.Ởbuồngbêncạnh,nhữngtiếng"tịchtịchte"củatindâythép vẫn khua lên nhưmưa rào. Thụy sung sướng thấy rằng hômnay, cảngày,mìnhkhôngcókhách,khôngphảilàmnhiều,cũngnhưđasốcácviênchức trung thành được sung sướng sau một ngày được ngồi yên mà đọcchuyệnkiếmhiệp,haylàcắnmóngtay,haylàdùngchốtđinhghimđểlấyráy tai. PhòngThụy làm là phòng giao hàng theo lĩnh hóa giao ngân,màhômnay,kháchđếnlấychỉbabốnngười,tiềnthuchưađượchaichụcbạc.Dothế,Thụyđãđượcngồiđeokínhđenmàngủgầncảbuổisángđểlàmlạicáisứckhỏetiêuphívàomộtcanhđỏđenđêmtrước.Cònnămphútnữa,Thụysắpđứnglênmặcáo,thìmộtbạnđồngnghiệpvàovớimộtđốngsổsách.Thụykýnhận,bắtngườikiakýnhận,rồihaibênbắttaynhau,chúcnhaubữachiềuăncơmngon.Trướckhiđi,ngườibạnđồngsựcònnói:-Này,thằngCúVọnóđãđithanhtravềrồiđấy.Maithìnóđếnkhámkétcủaanh...Tôibiếtđíchxácnhưthế.CáitinsétđánhấykhiếnThụytáixanhcảmặt.Thụykhôngngờrằngviênthanh tra Tây lại về nhanh như thế...Nghĩa là ngàymai, Thụy sẽ vào tù:chàngđãmượntạmcủakétngótbatrămbạc,màlệNhànướclàkhôngaiđượcgiữtrongkéttrênbatrăm.Tức khắc chàng giở sổ ra cộng và được con số: 322đ56.Chàng đếm tiềntrongquỹvà được con số nhỏ lắm32đ56.Thế nghĩa là chàngđã thụt kétđúnghaitrămchínmươiđồngbạc!Chàngkinhhoàng.Saomàlạinhiềuthế?Mớithuacóbacanhmàđãnhiềuđếnthếư?Thìranhữnglúcthuacaymàphải"vay tạm"Thụykhônghềquan tâmđếnnhữngconsố.Saumộtcuộc"họalaithầnám"đếnthếthìngườitachỉcònmộtcách:vàotù!Thụytầnngầnngẫmnghĩhồilâurồibỏnốtvàotúisốtiềnhơnbachụcbạccònsót trongkét.Chàngmặcáongoài, tắtđèn,khóacửabuồng,ravềvớimấychụcviênchứckhác.*

**-Ê,Chung!Chờtaođã!Chung,mộtviênchứcởbuồngđiệnthoại,bạnthâncủaThụy,nghetiếnggọibèndừnglại.Thụynói:-Hãyđiđằngnàyvớitao!Rồichàngquaylạibảongườiphuxenhàđươngkéocáixesơnđồimồiđitheomình:-Màyvềthưavớibàrằngchiềuhômnayôngđixơicơmhàngnhé!Thôi,chovề,đểtaođixehàng.Haingườigọimộtxe.Lúclênngồi,Chunggắt:-Khỉquá!Giảdụmàybảotrướctaotừsángcóhơnkhông!-Đếnchínhtaocũngkhôngbảotaotrướcnữalà...!ChiếcxekéohaingườiđếnmộtphốTây.Trông thấymột toán tùnhânđilàmcỏvêgiữabốnnămngười línhkhốxanhbồngsúngvàcầmroi,Thụythởdài,hỏibạn:-ởtùkhổlắm,nhỉmàynhỉ?Chàngnghĩđếnđịavịmình:mộtôngphánhạngsáu;cóxenhà,cóvợđẹp,cóconkhôn...Ngàymaithìchàngsẽnhưbọntùkia:bịgiamhãm,bịxíchtay đi các phố xá, làmnhững côngviệc nhục nhã...Chàng rùngmình hốihận,nhưngdễthườngmuộnrồi.NhưngChungchỉphìcườimàđáp:-Màynóinhưthậtấy!Mộtlát,thấyThụychỉchophuxeconđườngkhôngđithẳngvềHàngBuồm,Chunghỏi:-Ơhay!Điđâumàlăngnhăngthếnày?-Đichén,nhưngmàchophéptaolạiđằngnàyhỏitíviệcđã.ThụymuốnđếnnhàlãoHànBầu,mộttaytrọcphú,chủmộtdượcphòngnổitiếng,mộttay"vuathuốclậu"đãlàmchonhiềungườituyệtđườngconcái,cóhuychương,cóbàingà,cónhiềugiấybạctrongkét,cónhiềuchấtvôvịtrongnhữngchai thuốcbổ, và cónhữnggiấyvăn tựhaimươinhămphầntrămtiềnlãichovay.Xưakia,Thụyđãđượctiếncửđếnvay,vàđãtrảsòngphẳng.Lầnnày,Thụylạiđến...Nếuđượcthìcànghay,bằngkhôngthìvàotù.XeđỗtrướcmộthiệuthuốccómáyphóngthanhđươnghátbàiAnhKhóavà

cómộtsốđôngnhữngngườingudạiđứngnghenhữngcâuquảngcáomàchủhiệuthuêmộtngườiđưachenvàonhữngđĩahát.Haingườivào.Bàchủnhàgọiphanướcrốirítvàkêu:-Thưaông,cậucháuđibahômnữamớivềạ.Thụyvộilaunhữnggiọtmồhôithìnhlìnhchảyraởtháidương.ChàngnóichuyệntrờinắngtrờimưamấtnửagiờđểcóthểđếnlúccóganhỏivayngayngườivợlãoHàn,mộtngườikhôngcóhềgiaothiệpvớiaivềtiềnnong.-Thưaông,giácósẵnthìtôicũngvượtquyềncậucháuđưahầuông,songmớihômqua,cómấytrămlạigiảmấyvạnlọthuốcđaumắtrồi!Ôngđểđếnngàykiahayngàykìathìôngquaylại.Thụylosợvôcùng,xấuhổvôcùng.Chàngxoayxoaymũ,ấpúngnóimấycâucảmơnvôduyên,rồicùngChungbướcra.Thụybảophuxe:-BâygiờkéochúngtôilênHàngBuồm.-Màyvaytiềnđểlàmgìthế?Giữalúcấy,Thụycũngkhôngcắtnghĩacáicảnhngộcủamìnhchongườibạnthân,chorằngcónóicũngvôích.Chungkhôngthểchạyđâuchochàngtrongmộtđêmnhữngbatrămbạcđược.Thụyđãmuốnvuichơivớibạnchothậtthỏathíchđêmcuốicùngđểhômsauvàotùchocamlòng,nếunóingay,sợcuộcvuimấtvui.Chàngchỉđápmộtcáchthảnnhiên:-Vaycóchútviệcriêng.***Thụy đòi rượuMaiQuế Lộ thượng hảo hạng, gọi nhữngmón ăn rất đắt,nhữngmónChungchưahềthấyaigọiđếncả:Báchđiểuquisào,Tamsàđạihội,Ngũhổnhập thiên thai,vânvân.LạicócảmónNgũ tộccộnghòavàmón Tam dân chủ nghĩa nữa. Nghe những cách mệnh danh lố bịch ấy,Chungphìcười.Thụycườinhại,đáp:-CơmTâycòncómónPoissonàlaMussolininữalà!ĐôngTâygặpnhauởchỗcáibụng.Thụyănnhưmộtkẻmớiởtùra, tuychàngmớichỉlàkẻsửasoạnvàotù.Chànguốngnhưmộtcáiphễu.Chàngnóilảmnhảmnhưmộtnhàsưlúcđiphá giới ở nhà ả đào. Chung cũng hơi ngạc nhiên về thái độ ấy nó khácthường lắm. Nhưng Chung không hỏi kỹ, vì sự thực, chính Chung cũng

choángvánghơimen,cườinóihuyênthiên.Lúctrảtiền,Thụybấtbìnhrằngăn uống như thế mà chưa hết 15 đồng. Chàng quay vào, gọi hầu sáng,thưởngchomộtđồngbạc.Lúcracửahiệu,sáungườiănmàyđềuđượcThụychomỗingườimộthào.Khihaicâythịtbịvứtlênmộtchiếcxe,Thụynói:-Đihát!-Màycònbaonhiêutiền?-Cònđộmườilămđồnggiởlên.-Saomàylắmtiềnthếmàlúcnãycònđivay?Saomàychướngthế?-TaokhôngchướngthếthìsaotaolạiđángmặtchođờigọilàthằngThuỵ?ĐếnmộtnhàởKhâmThiên,Thụyđòibànđènvàrượusâmbanh,chứkhôngđánhtrống.Haingườihútthuốcphiệnnhưhaicáiốngkhói,vàtuyệtnhiênkhông thèm sờmó đếnmột chị em nào cả. Các cô đào rất lấy làm ngạcnhiên.Cónhiềuảthấykháchquádễ,đâmnhờn.HọlẻnrađườngchuyệnvớinhântìnhmàThụyvàChungcũngkhôngbuồnđểý.Mườihaigiờđêm.ChungđãnhắmnghiềnmắtbênbànđènthìThụynói:-Chungơi,mày làngườibạn thânnhấtđờicủa tao...Màycóhiểucáivuichơitốihômnaycủataocómụcđíchgìkhông?-Taochỉhơingạcnhiên,vàcũngsắphỏimàyđấy.-Chungơi,đêmnaylàđêmcuốicùngsungsướngcủachúngta...Rồingàymaithìtaokhôngcùngđimộtconđườngđờivớimàynữa!-Màysayđếnthếkiaà?-Thậtđấy,Chungạ.Bâygiờthìđãđếnlúctaonói:maithếnàothanhtranócũngkhámkéttao,nghĩalàtaovàotù.Cáikétcòntiềnnữathìđêmnaytaocònănchơisangtrọnghơnnữađểthếtmàychobõ,nhưngchỉcòncóhơnbachục.Vậy taoyêucầumàymộtđiều làkhi taovào tù rồi thìmàyởngoàithỉnhthoảnggiúpđỡvợcontao,chođếnlúctaođượcra...Chungơi,vàotù,vì thụtkét,điếmnhụcgia thanh,đểvợconđóikhát...Rồi thấtnghiệp, rồikhốnkhổ...Thụyngừnglạiđểkhóchậmhực.Chungngồinhỏmlên,hiểucảsựnghiêmtrọng của tình thế.Chung lo sợ hơn là chínhmình sẽ phải vào tù.Chungcũngứanướcmắt.Saucùng,Chungđứnglênnói:

-Nếucòncómộtcáchthôithìtacũngnênkhôngvìmộtlẽgìmàkhôngthử.Đâynày,màycònhơnmười lămđồng,phảikhông?Thìchichầuhátmộtchụcthôi!Taocònnămđồngnữađây,thếlàchúngtacómộtchục...Đigỡ!Phảigỡchứ!Biếtđâu...-Thôi,ănthuagì!Nhọcxác!Đểtaongủyênmộtđêmrồimaivàotù!Dạonàytaođen,taobiết!-Không!Phảiđigỡ!Taonhấtđịnhthế.ChunglôicổThụydậychokỳđược.***Sòngbạcvẫnđôngđủnhưmọiđêm.Conbạccũngvẫnnhưmọiđêm,nghĩalàtừôngphủhưutríđếnông"vuathuốclậu",nhữngtaysátphạtnhaumỗicanhbạctrăm,bạcnghìncả.Bốnnămchụcngườighêgớmtrongđókhôngaichịunóikhẽvàcứtotiếnggắtmắngngườikháclànóito.Mộtgiờđầu,ThụyvàChungđượchaitrăm.Nửagiờsau,đượchaitrămnữa.Mộtgiờsaunữathìlạiđượctrămnữa.Chủsònglàmmộtcâu:-Thôihẳnđêmnayhaibácvétcảlàng.Chungđếmlấybatrămbạcbỏvàoví,chỗthừađểmặcchoThụy"húc"vớiviênphủhưutrí.Chungngồivềphíasauchoconbạckhỏisoibóimình.Saucùng,chàngđứnglên,rabànănlê,táo.Thụycứđược,cứđượcmãi,dễđếntấtcảlàtámtrăm.Chungkhôngđểý.ĐếnlúcThụybắtđầuthua,chỉcòntrướcmặtđộmộttrămthôi,Chungđâmtiếccủa,cấuđùibảobạnđứnglên.Thụynhấtđịnhcứngồi.Cáibátbịnémđi,Thụymấtnốttrămbạc.Chàngquaylạibảobạn:-Chotaovayhaichục.-Không!-Haichụcthôi,taolậymày!-Nhấtđịnhkhông!Cờbạcthuahàngmườihômliền,hômnayđượccótrămbạc,phải thôiđichứ.Húcmãinhư thếđể tự tửà?Cóai lạiđánhbạcnhưmàybaogiờ?Thụyđứnglên,váilấyváiđể:-Haichụcnữathôi,taolạymày!Chunglùibabước,quảquyếtđáp:-Taonhấtđịnhkhôngđấy!Thụychạyđếnmóctúibạn.

Chung đẩy Thụy ra. Cáu tiết, Thụy ôm lấy Chung định cướp giật số bạctrong túi áo. Chung hết sứcmới đẩy được Thụy ra lần thứ hai. Đến lượtChungphảivanxin:-Taolạymàynữa.Ấytrướcsauchỉđượccótrămbạcthôi,taocònphảigiảtâyđenngàymai,khôngcónóchotaovàotù.Chungtưởngnóithếthìbạntỉnhngộ,thìbạnhiểucáitìnhthếhiểmnghèogiữahaiconđường:yênlànhvàtùtội.Nhưng,Thụykhôngcònbiếtnghĩalýgìnữa,lạixôvào,giằngcovớiChung.Bốnnămchụcconbạcbắtđầunói:"Đồănnon!".Lãophủhưutrícóđầysátkhíởmặtvàhailưỡidaogămởmắt.Anhchủsòngcay lắm,nhưsắpchếtđiếng.Bọn tạ sắp sửaxôngvàocướp...Họmuốnphásòng!Mộtvàingườiđànbàbắtđầukêuthấtthanh.Tứcthì,nắmchặtbàntay,đãđếnlúcphảitỏrằngmìnhcũngcòncómộtvàimiếng,ChungđấmluônchoThụymộtcáivàogiữaquaihàm!NhưngThụylạicònxôngđếnlầnnữa.Thụyhóađiên!Chunglạinắmtaytráiđấmluônvàocáiquaihàmbênkia.Thụyngãdúixuốngđất.Chungđúthaitayvàotúiquần,vênhmặt,ungdungnóivớicảbọnconbạc:-Đấy,mờicácngàixemthằngnàylàthằngnào.Bạnthâncũngcóthểđánhchếtđược,nếuvàolúccầnthìđánhchết!Cho thế chưa là đủ,Chung lấy con dao vẫn dùng gọt bút chì, cầmở tay.Chàngmởlưỡidaonhọn,doạ:-Màymàmòđến chân lông tao thì taoxin camđoan là sẽ cómột vụ ánmạng!Chungnóixongđi,ra.Thụyngồilênômmặt,nhănnhó,Chungbảosõng:-Màycóvềthìvề,hayởlạithìcũngtùymày.Rồirathẳng,condaovẫnlămlămtrongtay.***Hômsau,lúcôngthanhtrakhámkét,Thụyvẫnlàmộtviênchứcđúngluậtlắm.Cácbạnđồngsựhỏithămmộtbênmátímbầmcủachàng.Thụyđáplàngãgác.Buổitrưa,lúctansở,ChunglạitìmThuỵ.Chàngcảmđộngnóivớibạn:-Màymớithậtlàbạntốt.Nếumàykhôngđánhôngđếntrẹoquaihàmthì...Thanôi!Taocámơnmàylắm.MộtngườinghethấytưởngThụynóiđùa.Chínhrachàngnóimộtcáchrất

đứngđắn.Và từ đấy, làng đen đỏ không thấy mặt Thụy trong số những nạn nhân.Chàngđãhiểuvìlẽgì,bọnconbạckhôngbaogiờlạicóthểkháđược.ĐôngDươngtạpchí,số17;ngày4.9.1937

Đisănkhỉ(1937)

Xưakiatôichưabiết"đisăn"làthếnào.Nhưngmàtừthuởnhỏ,tôivẫnaoướccómộtkhẩusúngđểcóthểđượcđisănluônluôn.Nhữngkhitrôngthấyhoặcmộtchiếcxehơisau lưngcóbuộcmộtconhổ,mộtconnai,vớibọnngười độimũ cát két tay giữ súngngồi trên, hay làmột nhà thiện xạ đeosúngsaulưngcưỡixe"bìnhbịch"cóđèomộtchùmgiẽgiunởtaylái,vênhvangđiquacácphốxáthìlòngtôilạinaonaolênkínhphụcvàthèmmuốn.Thú đi săn đối với tôi cómột sức ám ảnhmạnh như là của ngọt đối vớinhững ông nghiện, cái quần soóc đối với những gái tân thời, huy chươngphẩmhàmđốivớinhữngôngtrọcphú,thịtchóhầmrựamậnđốivớicácnhàsưchân tu.Đếnnỗicái tụcđi săncátkétởTarascon tả trongsáchcủaA.Daudetcũnglàmchotôiướcao,khaokhát...Donhữnglẽấy,tôikhôngtrởnênmộtnhàthiệnxạbaogiờ.***Nhưngmànỗikhổtâmcủatôilàcórấtnhiềubạncósúng,hayđisăn,vàaiaicũnghơihơithiệnxạmộtchút.Cáchđâyvàinăm,tôivềnhàquêvớimộtngườibạn thìđượcbạn rủđibắnchim.Cácngài cứviệc tưởng tượngcáisướngtronglòngtôi,bữaấy!Saukhiđiquanhcáchàngrào trecủa làngđãhai lần,khônggặpmộtconchimgáy,mộtconcò,mộtconquạ,chúngtôiđànhvácsúngvềkhông.Đếncổnglàng,gặpmộtconchàomàođậungayởmộtcànhtre,tôigiơsúnglên,thìbạntôivộinhặtmộthònđấtnémchoconchimbaytrướcđi!Rồibạncắtnghĩa:-Bắnthế,cótrúngchăngnữacũnglàphíđạn.Tôitứcđếncựcđiểm,tưởngcóthểtuyệtgiaovớibạnngayđược.Thanôi!Cơsựmàđếnnhưthế,thìcáitìnhbạnhữuởđờithậtquảchỉlàmộtdanhtừđiêutrácủavănchương.Tôikhôngthểnàothathứchosựphảntrắcấycủabạnđược,vìlẽ,đốivớitôi,điềucốtyếuchỉlàđượcbắnmộtphátmàthôi,còn trúng hay trệch, chim thịt ngon hay không ăn được, cái ấy tôi khôngquantâm.Giữalúctôibựcmìnhchưatiệnnóira,thìbạnlạinói:-Cólẽsốchúngnóchưachếtnênhômnaybácđisănmàkhôngmộtconnàolaivãngđâycả.Chứmọihôm,còcũngnhiều,gáycũngnhiều.Tưởngbạnnóithật,tôicũngnguôigiận.Rồibạnlạicắtnghĩarằngbữanaybạnđisănbằngban,nghĩa làđạnmộtchứkhôngphảiđạnghémtrongcát

tút.Nhưvậybắnchimnhỏrấtkhótrúng.Đạnghémthì,saukhibịthúckhỏimiệngsúng,nhữngviênchìnhỏnổratheomộtvòngrộngnhưmộtcáinón,conchimrấtkhólòngmàbaythoát,mộtkhitầmsúngngắmđừngquásai.Sắpvềđếnnhà,tôilạitrôngthấymộtconchíchchòethấpthoángtrongmộtcâyổi.Tức thì tôigiằng lấykhẩusúngở taybạnmàrằng:"Đisănmà lạikhôngbắnmộtphátnàothìlọlắm".Lầnnày,bạnđểyên...Tôigiơsúnglên.Conchíchchòelúcấyquayđuôilạiphíatôi,ngửacổhótmấytiếngtrướcgiórấtvuivẻ.Trướccáingựctrắngcủanó,cómộtsợilôngvũnhẩyrangoàicáitrậttựcủanhữnglôngmượtmàvàphongphanhtheolàngióđìuhiu.Tôicảmđộnglắm,biếtmìnhsắplàmmộtđiềuác,rồisẽphảihốihậnnhưngườiđibắntrongbàithơLamortdubouvreuil.Nhưngdẫulàác,màthấyhứngthú,thíchchí,âutacũngcứlàm!Tôingắmrấtđúng.Đùngmộttiếng,mộtlànkhóilamtoảraởmiệngsúngrồitanngay.Tôitưởngconchíchchòephảirơixuốngngayđấy.Nhưngkhông,nókhôngchếtmàcũngkhôngbayđi.Lúcsúngnổ,nógiậtmình,nhảylênmộtcáirồiquayđầunhìnvềphíacótiếngnổ,vớihaiconmắtkinhngạc(thậtthế,nócũngbiếtkinhngạc,tôixincamđoannhưthế).Nhưvậythìcólẽlúcviênđạnsắpxuyênqualưngnóthìnónhẩylên,đểchoviênđạnđiđếnchỗkhôngđịachỉrồithìnó lạiđậuvàochínhcáichỗviênđạnđãđiqua, lúc trước.Thật làmộtkỳcôngcủaloàichim!Tôiquaylạixinbạnviênđạnkhác,thìthấybạnđươnghai tayômbụng,đầugụcxuốngngực.Chungquanhcáimũidọcdừacủabạn,đầynhữngvếtnhănlàvếtnhăn...Tôisợhãiquáđimất!Chết!Cáigìthế?Mộttainạngìthế?Haylàviênđạnđãchạygiậtlùi,đãtrúngvàobạnđứngđằngsautôi?Không!ấylàbạntôicười!Nhìnthấymặttôi,bạnmớithẳngngườilên,pháracườiầmỹ.Nghethấytiếngcười,conchíchchòetrêncâyhoảngsợ,vụtbayđi.Nókhôngđểchotôithờigiờxinđạnđểbắnnóphátnữa.Vềnhà,cảngàyhômấy,tôidùngthờigiờđểcãinhauvớibạnrằnglỗilàởhònđạn.Nếutôibắnđạnghém,chắcconchimđãđiđờirồi.Hiểucáiêchềcủatôibữaấylàvôcùng,bạntôiđemsốtửvicủatôiraxemrồikếtluậnlàbữaấytôikhôngđivàohungtinhnênkhôngbắnđượcchim.Vìbạnlàmộtôngthầysốlàmphúcrấtgiỏinêntôicũngđượcanủi.Sởdĩtôicóthuậtcuộcđisănchimchíchchòenàythìcácngàimớihiểurõcuộcđisănkhỉtôikểdướiđây.***Cách đây hai tháng, vào lúc tôi nghỉ dưỡng bệnh đau phổi ởBắcCạn thì

cuộc sănkhỉđãxảy raởKhaoKỳ.Tại sao tôinóixảy ra, rồi cácngài sẽhiểu...KhaoKỳlàmộtcửađộngcáchxatỉnhlỵBắcCạnchừng20câysố,trênconđườngthuộcđịa từNgânSơnđingượcvềHàNội.Ngheđồnởđấycórấtnhiềubúdù.Nhiềuđếnnỗichúngthườngtừtrênnúileoxuốngcửađộng,rủnhauvàoruộngđểăntrộmmíahoặcbắpngô.Bữaấynhằmngàychủnhậtnêncácbạntôirủnhautổchứcmộtcuộcđichơicósănbắn:bắnkhỉởKhaoKỳvànhânthểđi thămđộng.AnhDiễm,bạntôi, có đủmọi thứ tư cách: chó săn, xe hơi,một khẩu súng hai nòng.Cứtrôngcáchthứcchúngtôisửasoạnthìrõramộtcuộcđisănvĩđại.Trướchếtchưachihãyđisănnhững thứcăn.Bánh tây,giò,chả,hộpcá, rượuvang,đầycảmấycáitúivải.Mộtcuộcđisănxatỉnhlỵ20câysố,phảibiết!Chonênphảicóđủnhữngđiềukiệnnólàmchochúngtôihóaranhữngtaythiệnxạhùnghồn.Cóchósăn,cóxehơi,chưacho làđủ,chúng tôi lạigọimộtngười thợ ảnh để chụp kỷ niệm nữa. Long trọng biết bao! Anh Diễm đãtuyênngôn:"ChúngtasẽđểanhPhụngbắnphátsúngthứnhấtlàphátsúngdanhdự!".Đãvậymàđạnbạnưadùnglạilàđạnghém,thìbảotôicósướnghaykhông!Nghĩđếncuộcđisănchíchchòe,tôidoạtôi:"Chuyếnnày,phảibiết!". Trong cái óc nông nổi của tôi thì đi săn không có gì là khó khăn.Ngắmchođúng,aimàkhôngngắmđược?Kẻnàokhôngbắnnổimộtphátsúng,ấychỉlàđồngu!Từsángsớm,bọnsáungườichúngtôivàconchósăncaolớnđãlênngồixe.ChiếcxenàylàmộtchiếcMathiscũ,bénhỏ.Bạntôimuanócómộttrămrưởibạc,vàdothế,bịcảtỉnhghenghét,cholàănchơinhưđếvương!Lúctậuxe,anhDiễmcónói:"ĐánglẽthìđểtrămrưởicướivợlẽchonóravẻmộtngườiViệtNamxứngđángvàhoàntoàn,nhưngsautôilạinghĩthàtậuxeđểđisănvàđichơicólẽhơn,nênkhônglấyvợlẽnữa!".Thanôi!Cóxehaycóvợlẽ,bạntôicũngchỉlàmộtkhổchủ.Cáixethỉnhthoảnglạigiậndữvớianh.Nhữngcáirầyrànógâychoanhởdọcđườngcókhilạirầyràhơncảnhữngcáirầyràgâyrabởimộtngườivợlẽnữa.Chonênbữaấy,cáixeđìnhcôngbằngcáicòi.Bấmđiệnthếnàocũngkhôngthèmkêu.Đếnnỗilúcxequachợ,cócôthổđứngnghênhnganggiữađườnglàmchosáungườichúngtôiphảikêu:"ếp!ếp!".Tuyvậynhữngngườihàngphốcũngcaumàynhìnkhổchủđểghenghétvềcái tộiănchơiđếvương.Người takhôngthểnàothathứđượcchoanhDiễm,chỉ làmộtviênchức,màlạicóxeôtônhà,mặclònganhđãphảiếp.Nửagiờsau,chiếcxeđếvươngấyđếnđộngKhaoKỳ.Anhchàngthổ,ngườigácamvàgácđền,đãđónchúngtôi:

-Bẩmcácquan,mờicácquanhãyđixemđộngđã,chứbúdùthìchốcnữachúngmớikéonhauxuốngruộng.Tôichẳngthấythúvịgìtrongcuộcđixemđộng.Trèomộttrămthướcthềmđá,vàocửađộng,nhìncácmầu,cácvâncủađá,cácbànthờPhật,nhữngnhũđácóhìnhrồng,hìnhrùa,vớinhữngtêncácngàiđếndulịchquétbằngvôitrắngkhắpmọichỗ,ngầnấycáikhôngkhiếnchotôikhỏinóngruộtvềcáithúđisăn.Tôithúcgiụcngườithợảnhlúcchụpchúngtôi,tôithúcgiụccảcácbạnhữunào thíchngắmcảnh,vàbị họghét.Mộtgiờ sau, chúng tôi rakhỏiđộng,xuốngcáiammàngườitagọilà"đềnngoài".Chẳngnóigìđếnsănnữa,bạnhữutôilấycácthứcănđemra,chénphèphỡn!Tôirấtkhôngbằnglòngcácbạn,vìcái lươngtâmthiệnxạcủatôi.TôichorằngngườiViệtNammìnhchỉđượccáibộănthôi,chứkhôngbaogiờlàmnổitròtrốnggìcả.Tôitứcrằng việc đi sănmà tôi cho là rất hệ trọng, thì lại bị họ rẻ rúng như thế.Nhưngmàcácbạn thâncủa tôimặckệ tôi.Tôichỉcòncóconchósăn làcùngýkiến.Ănxong,nhưmột sựcốnhiên, cómộtvàingười say rượu.Họ thấynhứcđầu.Họnằmlănrangủ.Ôngnàochưangủthìcũngkêu:Mệt lắm!Ngườinàokhôngnhứcđầu,khôngngủ,thìuểoảichâuđầuvàoốngquầnđểnhặtcỏmay.AnhDiễmcũngnằmdàiracáigiườngtremànói:-Thôi,chảsănbắngìnữa,chốc tôicòncầmláixevề,nếukhônggiữsứckhỏethìnguyhiểm...Thưacácngài,nhưvậythìbảotôicónêngiếtquáchcácbạnthâncủatôiđikhông?Tứcquá,tôilôianhDiễmlên,bắtanhphảichỉbảotôimọicáchmởsúng,lắpđạn,đậysúng...Tôihỏianhthổthìhắnđáp:-Bẩmquan,bâygiờthìkhỉnóxuốngăntrộmngôrồicòngì!TuyvậyanhDiễmcũngbảotôi:-Thôi,súngđấy,đạnđấy,anhcứviệcraruộngmàsăn.Đểtôingủmộtlát.Tôiđápanhnhưmộtngườicóđiềugìđángtựphụ:-Đượclắm!Thếthìcòngìbằngnữa!Rồitôitheoanhchàngthổ,lộicỏmaymàraruộng,vừađivừavỗđầuconchó.***

Hắnchợtbảotôi:-Quanđisẽchứ!Quancúiđầuxuốngkẻochúngtrôngthấy,lạilênnúimất.Khỉlàmộtgiốngtinhlắm.Chúngtôichỉđicáchamchừngvàichụcbước.Trướcmặtchúngtôilàmộtquảnúicaolừnglững,cócâycốimọchỗnloạn,umtùm.Chợtanhchàngthổkhẽnói:-Kìa!Chỗbụikiathấyđộngđậy!Dễchúngđấy!Tôiđịnhthầntrôngraphíahắntrỏ.Quảlàbụicâycóđộngđậythật,xongtôikhôngtrôngthấymộtconkhỉnào.Tôibènhỏi:-Haylàngườinào?Hắnđáp:-Đâulàmgìcóngườinào!-Thếtabắnchứ?Hắncắtnghĩa:-Chỗnàoxanh là lácây.Chỗnàomầucủnâu làkhỉ.Lôngkhỉhơivàng.Quancứchỗnàohơivàngmàngắm.Chẳngnghĩngợigìnữa,tôibènđểsúnglênvai.Tôingắmđúngchỗcómầucủnâutrongbụixanh.Tôibấmcò,súngnổđùngmộttiếng.Sườnnúicũngđápbằngmộttiếngđùng,dotiếngvanghắtlại.Conchósănchạyđếnchỗấylậptức.Trênsườnnúithấytiếngxàoxạccủamấyconchimhoàngoanhvừabayvừakêuthấtthanh.Rồithì,từcáibụixanh,bỗngthấyhiệnramộtthiếunữthổvớicáiáodàixanh,cáiváyxanh,mặtmũivừangơngácvừatứcgiận:-Rõkhéokhỉởđâuấy!Đùathếà?Chếtngườitathìlàmsao?Thìrađólàmộtthiếunữcủarừngxanhđươnglúihúicắtcỏchongựa,khithấy trời râm lại thìbỏnón ra,gài lênmộtcànhcây.Tôiđãbắn trúngcáinón.Tôiđươngvừa losợ,vừahổ thẹn,vừamừngrỡnữa, timđươngđập thìnhthìnhtrongngực,thìcôsơnnữấyđãgiơcáinónra,kêu:-Bắtđềnđấy!Thủngnátcảnónngườitararồiđâynày!Rõđồkhỉ!Mayđâuconchósăncắngâugâulênbênhvựctôi.Tôiquaylạinhìnanhthổđểđổlỗichohắn,thấymặthắnngẩnramộtcách

hết sứcvôduyên.Thấycáimặtgiậndữkiavới cáimặtngâydạinàyđềukhôngphảilàthuộcsựvănminhnêntôikhôngthèmxinlỗicũngnhưkhôngthèmtráchmắng.Thấytiếngsúngnổvàtiếngđànbàchuchéovangcảmộtgócrừng,cácbạntôiđềuchoàngdậy,chạyđến,tưởngdễthườngmộtvụánmạngnàođãxảyra...Khihiểuchuyện,họlănracỏmayđểmàcười.Tôiđisănkhỉ,chínhtôibịgọilàkhỉ.***Vềtỉnh,khinhữngngườiquenthuộchỏithămtintứcvềcuộcđisănkhỉrấtvĩđạiấy,bạnDiễmđãnóimộtcáchrấttựnhiên:-Đượcmộtcon!Thànhthửtôicũngphảiđápnhưthếvớingườikhác.Thưacácngài,từđấytrởđi,khôngbaogiờtôikhaokhátsựđisănnữa.Tôitự chomình đã đủ từng trải. Tôi đã dùng từ súngmột nòng đến súng hainòng,từđạnmộtđếnđạnghém,từđichânkhôngđếnđixehơi,từkhôngcóchóđếncóchó,vàbắntừchimmuôngđếnmãnhthú...Và,cũngtừđấy,mỗikhitrôngthấynhữngtaythiệnxạcóhổ,báo,hươu,naisauôtôhaygiẽgiunởtayláixebìnhbịch,tôichẳngngạilẩmbẩmnhưmộtnhàtriếthọcghétsựtànsát:-Chà!Rõđồdãman!ĐôngDươngtạpchí,số16;ngày28.8.1937

VũTrọngPhụng

Tựdo(1937)

Buổi chiềuhômấy, bà chủvừagãi đỏ cảhai bàn chânvừakêu: "Rõkhổlắm!Nhiềumuỗiquáthếnàynày!".Ôngchủlậptứcgọithằngxelên.-Màybậnnhữngcôngviệcgìmàbabốnthángnaymàyđểcáivườnhoacứrậmnhưcáirừngấythôi!Rõđốnquáđimất!-Bẩmconkhôngthấyôngbàbảogìcả...ĐãcóhômcontoanlấykéorasửathìcôThưlạimắng,bảocứđểrậmthếchođẹp!-Côấylà trẻcon...Côấycònbiếtgìnữa!Sángsớmmai thì taochomàynghỉởnhàmàsửasanglạicáivườn!-Bẩmvâng.Ôngchủvừanóivừađirahiên.Ôngnhìnravườnlạikêu:-Thếkia,chảtráchđượclắmmuỗi!Màycứviệcphạtcảđichotaomộtlượt,khôngtiếccáigìcả.Hoahồng,râmbụt,ràogăng,màycứcắtphăngđimộtnửa.Cònlásảthìmỗikhómmàynhổbớtmộtnửađi.Khitaonóinhổ,nghĩalàlấycuốcmàđánh,chứđừngnhổthật,đứttay,chết!.***Sáng sớm hôm sau, khi thằng xemột tay vác cuốc,một tay xách cái kéokhổnglồravườn,thìnógặpcôThưđãvácchiếcghếconrađịnhcùngngồidướigốccam.Lúcấy,ôngchủvàbàchủđềuchưadậy.Thằngxebènnạtnộcongáichủnhànhưnhữngđầytớbiếttựtrọngkhác,nhữngkhivắngmặtchủnhà:-Đivào!Đemghếvào!Bảnhmắtrađãravườnlàmgìchovướngngườita!Thư,côbémới12tuổi,khôngnhữngkhônggiậnthằngxe,lạichỉmỉmcườimộtcáchngâythơ,trỏtaylênmộtcànhcâyvải,nóigiọngkhẩnkhoản:-Anhxe!Anhbắtconchuồnchuồnkiachotôiđinhé!Thằng xe vứt cuốc và kéo xuống đất, ngơ ngác tìm con vật trong đám láxanh.Khithấyrồi,nórónréntiếnđếnchỗấy,từtừđưatayra...Nhưngconchuồnchuồnvụtbayđimộtcáchranhmãnhnhưlànhờcóngườimuốnbắt

mìnhthìmớibayvậy.Đâmrabựcmình,thằngxelạigắtvớicôcongáichủvôtội:-Đivàochongườitasửavườn.CôThưphụngphịugầnkhóc:-Không,tôikhôngchoanhsửavườn,nàonào!-Này,khócthìtôimáchcậuchođấy!Cậubảothếchứtôitựnhiênmuốnsửalàmgì!CôThưđếnđâykhócthật.Nhữnghạtnướcmắttừtừchảyralonglanhnhưhạttrai.Giọngcôbénứcnởnhưcủamộtngườiđauđớnvềmộtnỗibuồntêtái.Độngtâm,thằngxetứckhắcphảiđổigiọng:-Thôi,chịThưnínđinào!Nínđirồitôibắtchomộtconcàocàocónhiềuáotân thờiynhưcủamợ,áo tím,áođỏ, áoxanh!Thếcơ!Nínđi chongoannhé!Lờihứaấycómộtsứcmạnhđủkhiếncôbékhôngnhữngnínbặtmàlạicònbắtđầucườigượngnữa.Thằngxebènnhìncáivườnhoamộtlượtxemnênbắtđầulàmtừchỗnào.Nhữngcâylásảđãmọcrậmrạpvàcaonhưnhữngcâylauvànhảybừabãingoàicáitrậttựcủanhữngluống.Nhữngcànhhồnglềunghềuvươncànhratứphíanhưchỉ rìnhcàoxướccổnhữngkhách thămvườnđểhọnhớ rằnghoahồngnàocũngcógai.Nhữngcỏtóctiênmọchỗnloạnlàmchonhữngbờcỏkhôngcòncóvẻgìlàtóctiênnữa.Nhữngcâydâmbụtthìđểhoarụngxuống đất úa ra ngả thànhmàu nâu, nhớp nháp như những vũng bùn lầy.Chungquanhvườn,cái ràogăngumtùmvàbềbộnnhưmột tụmgăngvôchủsốngtựdotrongrừngsâu.Nhấtlànólạichetịtmítcả:kháchđingoàiđườngkhôngtàinàotrôngthấycáibiệtthựxinhđẹpởbêntrongnữa!Trướcnhất,đứađầytớsửacáihàngrào.CôThưchờđợimãi,đãvàonhàănquàsángvàquênkhuấymấtconcàocàocónhữngbộáotânthờinhưcủamợ.***Vàolúcnắngtừtrênđỉnhđầuchiếuthẳngxuống,thằngxe,trongkhicắtmộtcành găng rồi lẳng xuống bãi cỏ, nghe thấymột hồi tiếng chim non kêu:"Chíchchíchchíchchích!...".Nódừngtaynhìnrồivộitừtrêncáithanggậpnhảybổxuống,vồlấyconchimlúcấyđươngsãhaicánhtrênmộtđámcỏhoa.Nósướngnhưmộtđứatrẻthơ,vộichạyvàonhà,gọito:

-ChịThươi!Tôibắtchimchođâynày!Từmấyđứa trẻchođếnôngchủvàbàchủ,cảmộtgiađình lúcấysướngbằng trúng số độc đắc. Người ta bỏ lửng bữa cơm. Người ta xúm quanhthằng xe để nhìn con chim bị nắm trongmột bàn tay thô bạo đương thấtthanhkêunhưmuốnnói:"Chếtchếtchếtchết!".Ôngchủnóitonhưtuyênbốmộtsựphátminh:-à!Chimchàomàođâymà!Thằngxeđểconchimxuốngđấtrồiđứngkhoanhtaynhưmộtnhàbinhvừamớicóchiếncông.Quảvậy,đólàmộtconchàomào.Haicánhnóđãđủlôngtuytrướcngựcthìsợitơtrắngchưađủchekínmảngthịtđỏhỏn;đằngsauthìcáibọngvẫncònnặngnề, to tướng,cáimỏhìnhchữVcóhaimàuvàngdầydặnởhaibên.Tuyvậy,mộtrúmlôngtrênđỉnhđầuđãnhunhúmọclênnhưmộtcáimàosổi.Bàchủbĩumồmnói:-Thếmàbảolàchàomào!Nólàconchimchìavôi!Thằngxeđápngay:-Bẩm,chàomàohaychìavôicũnglànó!Conchimnonngơngácnhìnquanhmộtcáchsợhãi;haicánhvẫyvẫynhưmuốnbay,nóvẫnkêu,nhưnglầnnàykêukháclầntrước...Trihuy!Trihuy!Trihuy!...Nónhưmuốnnói"chínguy!"đểkêugọibốmẹ.Rồibấtkỳ,nóbaybổngđánhvụtmộtcáiquađầucôThư,thẳngralốicửaởmáihiên.Cảnhàgiậtmìnhhồihộp...Nhưngconchimchưađủtưcáchấychỉbayđếnbứctườngconởhànghiênđểđậpngựcvàođấy,rồirơixuốngđấtmộtcáchđángthươnghại.CôThưchạylontonrađểvồ...Conchimlạicấtcánhbay,vàlầnnàyláirađượcvườnhoađểsaxuốngmộtgốccam.Phảithằngxechạyramới vồ nổi. "Chích chích chích chích!...", trong cái bàn tay thô bạo, conchim lại giẫy giụa kêu thất thanh.Giữa lúc ấy, trên cành camở đỉnh đầuthằngxecũngcóchimkêuchoánglên:-Hồhồriíu!Hồhồriíu!...Kểvềngônngữcủa"loàihaichânkhônglôngvũ"thìcáicâunóicủaloàicólôngvũấynónanácáihình thanhcủamộtcâuvăng tụcvậy.Vàhaiconchimởtrêncànhchínhlàbốmẹconchimcon.Trôngthấyconbốvàconmẹ,thằngxetinhnghịchgiơconconra.Haiconkialiệngbayxuốnggầnbàntaynónhưmuốntìmcáchđánhtháochocon,haicánhtuyđậpđậpnhưngtoànthânởnguyênmộtchỗgiữakhôngkhí,như

nhữnglúcloàichimbóicáđứngngắmcátrênmặtaotrướckhivăngmìnhxuốngnước.Saukhibiếtthậtlàkhôngcócáchnào,haiconbốmẹmớilạibaylênđậuởcànhcao.Hồhồriíu!Hồhồriíu!...Đồ...Đồláo!Đồláo!Ôngchủnhìnvợ,hỏi:-Ghêkhông?Gớmchưa?Bàvợđáp:-ấytìnhmẫutửcủaloàichimmàcũngđếnnhưvậy.Ôngchủlạibảoxe:-Chimnonrơithếnày,ắtphảirơicảtổ.Màyraxemchỗấycócòncáigìnữakhông.Tao chắc còn connữa, vì baogiờ loài chimcũngnở từngđôimột.Đứađầytớratìmkiếmtrênbãicỏgầnhàngrào.Mộtlátsaunóđemvàomộtcáitổchim,vớimộtchúchimnonlạicònnonhơncontrước,béhơn,chưabiếtkêu.***Cảnhàđềungạcnhiên.Conchimtrướclồnglộnlênmuốnbayđinhưthế,màvừabịđặtvàotổ,đãnằmngayxuốngcạnh"đứaem"-hoặc"đứavợ",vìloài chimkhông sợ loạn luânnhư loàingười -một cáchvô tư lự, rồi, saucùng,nhắmngaymắtlại.Nóngủ!Nótưởngcáitổcủanólúcấyvẫnnhưởtrêncànhcây.Thưđưatayđậpkhẽvàovànhtổ,tứcthìcảhaiconvươncổlênđểhámỏranhưhaicáiphễu.Haicáicổmảnhdẻlúcấylạibịphôrađỏhỏn,trôngnhưcóthểđứtrấtdễ,giữahailànlôngmăngcòntơ.Ôngchủlạinóito:-A!Nóđói!Đibắtchonóvàiconchâuchấu!Bắtnhữngconnonấy!Thằngxelạichạyravườn.Haiconchimmấttổlúcấyngơngácvìcảnhgiađìnhtannát,cứbaylạiđậugầnmáihiên,chuyềntừcànhổisangcâycam,từcâycamsangcâychanh.Hồhồriíu!Hồhồriíu!Đồláo!Trênđầucócáimũchàomàogiốngnhưhìnhcái chìavôi,dướiđuôicómộtđám lôngđỏmàuhoalựu,đeocáicanđảmtrắngxoáởtrướcngực,haiconchimvẫnluônmồmchửirủanhữngngườiđãphátổvàcướpconcủachúng.Nócũngđauđớnđếnbậchóaratáotợnnhưloàingười.Thằngxeđemvàomấyconchâuchấu.Ôngchủbópbẹpđầuconbọ,ngắtcàng củanó rồi đậpvàovành tổ chohai con chàomàovươn cổ lên.Ông

mớmmồi cho hai con chim nonmãi đến lúc chúng ăn no. Thư rất sungsướngkhithấybốcũngnuôichimchomình.Bữaấy,haingườinhớnđãsốnglạimộtkhoảnhkhắccủatuổitrẻ.Nhưngmà,tròđờithế,saucùngthìcáigìngườitacũngcóthểchánđược.Chonên lúcchiều,khiThưvàophòngyêucầubốrachochimăn,ôngbốbènlấydâygaibuộccáitổchimrồitreolủnglẳngdướicànhmộtcâyổi,ởvườnhoa.Ôngbảocongái:-Đểthếchoconbố,conmẹnómớmchoconchúngnó.***Từlúccáitổchimđượctreoởcâyổi,vườnhoabắtđầucómộtquangcảnhhoạtđộng, tới tấp...Đôichàomàobayđi,bayvề, rộnrịp,sănsóchaiđứacon.Mỗilầnbayởđâuxavề,mộtcon(ýchừnglàconvợ,vìbénhỏhơnconkia)-lạicóởmỏhoặcmộtconchuồnchuồn,hoặcmộtconsâuxanh,hoặcmột con bọ gì đó. Còn chồng thường đứng đề phòng loài người để báonhữnghiệulệnhriêngchoconvợ,nhữngkhiconvợmạohiểmđếnchỗcáitổđểmớmmồichohaicon.Lầnđầu,chúngnócònesợ,bayliệngquanhcáitổnhưnghihoặcloàingườicạmbẫygìchúng.Mấycáidâygailòngthòngchungquanhnútbuộcdướitổcũng đủ làm cho đôi chim ấy, trong nửa giờ đồng hồ, chỉ dámmonmenchungquanhchứkhôngdámquyếtđịnhđếnđậuvàovànhtổđểmớmchocon.Mỗikhiconvợsắpsàvàocái tổrơm,conchồnglạichuyềnhếtcànhnày sangcànhnọ, cứđập cánhvùvùkêu luônmồm:Hồhồ ri íu!...Nào!Nào!Khéo!Nàokhéo!...Và,nhữngkhinghethấytiếngbốmẹ,haiconconlại vươn cao cái cổ đỏ hỏnvà nhỏnhư sợi sắp đứt, há hốcmỏ, cũngkêugào...Chiếtchiếtchiếtchiết!Lúcấy,côThưngồinghiêmchỉnhtrênghếdướihànghiênchămchúnhìnsựvật,khôngbỏquamộtcửchỉnàocủaloàichim.Thằngxethì,saukhisửaxongcái ràogăng,đãhỏi tộiđếnnhữngđống lá sả.Ôngbố,bàmẹ, thỉnhthoảngtừbêntrongrahiênxemchim.Hôncongáimộtcái,rồilạivào.BỗngThưreolên:-Aa!Conmẹnóđãmớm!Quảvậy,conchimmẹđãliềuchếtđậuvàocáitổmớmmồichocon.Thấybìnhyênnhưthường,nónhìnchungquanhtổmộtlượtnhưmộtngườiđixa,lúcvềnhàcầnphảixemxétnhàcửavàđồđạc.Saucùng,nómổmộtviêngì

trăngtrắngởtổ,móclên,ngửacổnuốt...CôThưhỏithằngxethìnóđáp:-Nódọncứtchoconnóđấy!-Chỉdối!Thưnguẩyđầunóithế,vìkhôngtin.Haiconchim,trêncây,lạivụtbayđikiếmmồi.Nămphútsau,cảhaicùngvề,cómỗiconmộtconsâuởmỏ.Hồhồriu!Nào,nào,khéo!Đếnlúctrờitốisậm,haiconbốmẹđậuyênmộtchỗcaochótvótởngọncâyxoan,giữavườnhoa.***Sángsớmhômsau,thằngxelạibuộccáitổchimracànhcâyổi.Nókêu:-Mớicómộtđêmmàlônglánóđãxùrarồi!Chóngquáđimất!Vì lẽ thằngxe lại còn đi chợ, nấu cơm, giặt quần áo, làmnhữngviệc vặtkhác, nên hôm ấy, Thư ngồi một mình xem chim, không có người nóichuyệnvới.Ôngbốvàbàmẹcũngchẳngcòn sốt sắng săn sócđếncái tổchimnhưhômqua.Tuynhiên,Thưcũngđượcmộtngàysungsướng.Côbévẫncóthểngồicảngàynhìnravườn,hoặctrốnvàomộtgóctườngnhữngkhithấychimengạiđếngầntổ,hoặcnhôranhìn,nhữngkhihaiconchimconvừađượcmớmxong.Côbékhôngthấychántínàocả.Ôngbốchạyrahỏicon:-Thếnào?Nócómớmkhông?Thưquaylại,nghẹocổ,cườivàđáp:-Bốnconsâurồicơ,baạ!-Thếà!Bàmẹcũngchạyra.Thưđòi:-Mẹơi,mẹmuachoconcáilồngchimđimẹ!Muađểnhốtnólại!Bàmẹkhấtlần:-ừ,mairồimẹđimua.Lúcấy,haiconchimbốmẹlạibayđếntổ,lầnlượtmớmmồichocon.Tuyđãdạnngườilắmrồi,chúngcũngvẫncòndặnnhau:"Nào,nào,khéo!Nào

khéo!".Trôngthấycáitìnhcủaloàichimsâuxađếnthế,nồngnànđếnthế,bốmẹThưnhìnnhau,đắmđuối,hôntrộmnhausaulưngcon.Ngườivợnói:-Giờisinhratàithật,nhỉcậunhỉ?Ngườichồnggậtgùcáiđầu,đápmộtcâuvôvị:-Chínhthế.Giữalúcấy,tiếngchimkêubỗnglíulalíutíukhiếnchomọingườivộiquaynhìn ra.Con chồng thì cứ bay liệng từ cành này sang cành khác,mỏ vẫnngậmmộtconchâuchấumàvẫnhótđược:"Hồhồriíu!...Nào,nàokhéo!"Cònconchimvợthìlạithayđổingônngữbằngcáchnói:"Trihuytrihuytrihuy!" Nó cứ đập đập hai cánh bay nhảy ở một cành cây giáp với cái tổnhưngkhôngđậuhẳnvàovànhtổ.Nghe thấy tiếngmẹ,haiconconlạiháhốcmỏ, vươn cổ rõ cao. Nhưngmẹ chúng cứ bay đến gần chúngmà vỗcánh,múamayvàhótbằngđủcácthứgiọng.Conbốcũngbayquanh,raýđềphòngbọnngười.Trêncâyổi,đólàhaichấmđỏ,lậplòeđâmbôngnhưhoalựuvềmùahạcủaNguyễnDu.Haiconconkêuthếnào,conmẹcũngkhôngvàomớm.Bọnngườiđứngdướihiênđươngngạcnhiênvềcáicửđộngkhácthườngấy,thìchợt,vùmộtcái,mộtconchimnonđãbỏtổbaytheomẹ.Nóbaylênđậuởmộtngọncaongấtngưởng.Haiconbốvàmẹhátkhúccakhảihoàncủaloàichàomàonhữnglúctựdongửacổhóttrướcgió:"Thíchtinhnào!Thíchtinhnào!Huýchtôrô!Huýchtôrô!"Rồichúngdìudắtđứaconchonóbaychuyềntừngđoạnngắnmộtchođếnlúclênđượcngọncâyxoan!-Giờiơi!Nóbay!Nóbaymất!Kêuxong,ôngbốchạyvộiracởidâygai,đemcáitổchimvàonhà.Trongtổvẫncònlạiconkia,chưađủsứcbaytheobốmẹ.***Mấy hôm sau, con chim non vô phúc kia bị nhốt vào một cái lồng son.Thằngxeđãphảisuốtngàybắtchâuchấu.CôThưcứviệclấycáiquexiênvàoconbọđểđưaquanan lồng.Nằmnguyênmộtchỗtrongtổ,conchimhưởngsựsănsóccủacôbécũngnhưcủaôngbốnó.Cáimàotrênđầunónhôcaolên.Ngựcnóđãkín.Cáibọngdướiđuôinódầndầnbéđi.Saubangày,nócũngđãnghiễmnhiêntrôngramẽlắm,đãđếncáithờikỳ"kiếmlấymàăn"vậy.Nóbắtđầumổđược,vànhảynhótbậuvàonhữngnanlồng.

Nhưng đồng thời, hai con bốmẹ và con con ở ngoài vườn cũng cứ ngàyngàyđếnkhiêukhíchnó,xuigiụcnókiếmcáchmauxổlồngtháocũimàra.Nghethấynhữngtiếng"Hồríu!Huýchtôrô!..."conchimtronglồngcũngđậpcánhngửacổhótđáp:-Trihuytrihuytrihuy!Ngâythơ,côThưlạiđemlồngchimratreoởcâyổi.Baconchimbênngoàitứckhắcbayquanhcáilồng,cahátvéovon...Conchimởbêntronglồnglộnlên,rúcmỏquacáinanlồng,nhưđiên,nhưcuồng,nhưngcôbéngâythơlạitưởngnónhảynhótgìvuivẻ.Trong lồngcómộtnửaquảchuối tiêuvàmộtcóngnước lã.Dầndần,conchimbỏcảuống,quêncảăn.Nóhóaragầycòm.Nhưngcáisựấyngườitakhôngđểýđến.CôbéThưcứsángsớmlạixáchlồngratreovàocànhổi,đểđếnchiềulạicấtvàodướimáihiên.Ôngbố,bàmẹ,cũngđôikhinhìnđếncáilồngđểkhôngcómộtcảmtưởngnàocả.Thằngxecóbổnphậnsángnàocũngthaycóngnướclã,vàbỏvàocáilồngmộtmẩu chuối, sau khi lôimẩu chuối cũ đã xám xịt ở trong lồng ra.Nókhôngđểýxemrằngmẩuchuốibịíthaynhiềuvếtmổ.Nhưnglầnnàothấyngười,conchimnoncũngbayloạnxạcảlồng.Thếrồi,mộthômconchimchàomàonon tuyệt thực,vàchết,giữanhữngcâucahátquyếnrũcủabốmẹnóvàchồngnó.ĐôngDươngtạpchí,số18;ngày11.9.1937

Ngườicóquyền(1937)

Đứngngắmtrướcgương,anhtacàikhuycổáo,vuốtlạihaitàáonhănnheo,đội lại cái khăn lượt cũ cho chữ nhân đúng ở giữa trán.Anh ta nhìn vàogươngmộtlầnnữa,thấymình"khôngaichêvàođâuđược",bènungdungrađi.ChợtnhìnxuốngđôimũigiàyGiaĐịnhanh lạihấp tấpquayvàogầmgiườngcúitìmđếnrỏmồhôitaimớithấycáibíttấtcũ.Anhlaumũigiầy,vuimừng rằngđãkhôngquênmộtviệccó thể rấtcóhạichodanhdựcủaanh.Chứgì!Anhmàlạiđiđôigiầybụibậmraphốthìthiênhạcườichết!Quagiannhàcầu,thấybàmẹđươngngồicântơ,lưngquayvàotường,anhrón réngót chânnhưmột tên trộm.Anh thởdài sung sướngvìmẹkhôngbiết,khônggọilạihỏi,khôngcănvặn,đểmà,saucùng,đaynghiếnlàanhlêulổng,làănhại,vàbắtquaytrởlại,bỏkhăn,áora.Rađếncửahàng,côLoan,emgáianh,lúcấyđươngcómấycôbạn,trôngthấyanhthìthảyđềungồiimmộtcáchkínhcẩn.Cáccôđươngbànchuyệnmặc"soóc"đểchiềuchiều,lêndiệnởHồTây...Thấyemgáiđươngchuyệnnhưpháoranmàtrôngthấymìnhlạivộiimbặt,anhtavừangạcnhiên,vừasungsướng,khônghiểutạisaobỗngdưngcôemlạisợmìnhđếnnhưthế.Ngoàiphố,đènđãsáng.Mộtítgiaigáiđãbắtđầuđinghễunghệnhaibênhè, tìmnhữngcái thúănchơicủabanđêm.Anh tránhcáihèđôngngười,bướcsanghèbênkia.AnhđiđếnphốCửaĐông,ĐườngThành...+++NhưngmàđếnchợHàngDa,đươngđithẳng,anhbỗngdừngchậmđàchân,rồitiếnthẳngvềphíaNgõTrạm.Anhtatựhỏi:"Tacónênđếnđấyngaybâygiờkhông?Talạihaibàntaykhôngnhưthếnàymàđếnchỗấyư?"Thếrồianh liênmiênnghĩđếnbàmẹácnghiệt,ngườianhcảhiệnđã làmộtôngphán,"vinhthânphìgia",thằngemgiaihiệnđãđỗtútàimàchỉgiỏihátlốiTinoRossivàđiđêmvớibọnvũnữ,côemgáiútrấttânthời,đượcbàmẹnuông hết sứcmàmãi chẳng "thấyma nào nó rước"...Bỗng đâu anh oángiậntấtcảngầnấyngười...Hômnay,anhđãlàchamộtđứatrẻcon!Vợanhđãđẻđượcmộtđứacongiaikháukhỉnhvậymàanhphảihaibàntaykhôngđếnnhàhộsinh!Màgiađìnhanhtịnhkhôngaibiết!Nghĩđếnđấy,anhđứngdừnghẳnlại,rấtngạcnhiênđểtựhỏimìnhnhưmộtngườiquađường:"Thếcótứckhông?"Vìlẽkhôngaiđáp,anhlạicắmđầucắmcổđi,đimãi,cũngchẳngbiếtcónêntứchaylàkhôngnêntức.Vợanh?-à,màcáiđóđãcốnhiên,thếlànóđãlàvợtôi,đứabékialàđứa

contôi,thưacácngài!Đólàmộtngườiđànbàgóachồngrấttrẻ,cũngvuivẻ, nhí nhảnh như số đông những người góa chồng khác,mà anh đã gặptrongmộtcuộcchắncạ,màanhđãchim...Đãchim...?Bẩmchínhnhưthếđấyạ!Nóithếchắchẳnchẳngaitinđâu,nhưngmàsựthựcấylàthế.Ngườixưanói"Tâmngẩmtầmngầmmàđấmchếtvoi"-Phảibiết!Hạnhphúclàmột thứ quà của sự tình cờ nó thường cũng có khi rơi vào giữamồm cáithằngđạilãnnằmdướigốcsung,haylànóthườngrơivàotaynhữngquânngudại.Ngườixưacũngđãnóicảrằng:"Nguphúcxuẩnthọ".Nhưngmàchínhanhtathì,thậttình,anhchẳngbiếtmìnhlàmộtngườingu.Thấyanhmàcũngcónhântình,cómộtngườihỏinửathậtnửabỡn:-Ôkìa,ônghai!Làmthếnàomàkhéothế,gớm!Cáimónấykháuđấynhỉ?Thếđãnướcgìchưa?Đốivớimộtngườivônghềnghiệpthìcómộtcônhântìnhcũngnhưlàcómộtchứcnghiệp.Anhtavuivẻđáplialịa:-Chứôngtưởng!Cáimónấynóyêutôithìcònoancáinỗigì!Thậtvậy.Làvìanhkhônghiểurõcáigiátrịcủaanh.Chỉbiếtrằngcómộtbàmẹlàmộtcụcửhẳnhoi,cómộtônganhphánsựngoạingạch,cómộtcậuemtútài,cómộtcôemgáihếtsức"alamốt"thì làdanhgiáchán,anhtachưahiểurằngtuyvậy,anhcũngchẳnglà"cáiquái"gìcả.Nhưngmàthiênhạ lại chẳng ai nhìn anhbằng cái thứmắtmà anhnhìn anh.Người ta chỉtrôngthấyanhlàmộtkẻ"thằngkhôngrathằng,ôngkhôngraông",văndốt,vũdát,haimươibảytuổiđầucònănbámvàomẹ,cảngàyđitìmnhữnggiađìnhnhàncưvibấtthiệnđểgạđánhcờkhôngăntiềnhaylàchầurìatổtôm.Mà,rõkhổ!Đãthế,thỉnhthoảnglạicònđinhầmgiầynữa!Trongphố,ngườihiền lànhnhấtđờicũngbìnhphẩmanh là:"Rõcáianhchàngđếnvôvị!".Cònngườiđộcácthìlạikêu:"Cáithằngấycóchólấy!".Cảđếnchínhbàmẹcủaanhnữacũngkhôngbaogiờnghĩmộtcáchthậntrọngđếnviệclấyvợchoanh.Bàchỉngongngóngxemngườinàoếchồng,nhiều tuổihơnanhhoặclàđãgóachồngrồi,thìmớidámmongkhôngbịtừchối.+++Bởithếchonênanh...Đichim!Bởithế,anhphảicónhântình!Màcórồiạ,rồiạ!Anhtựnhủ:-Mẹtakhôngmuốncướivợchotachỉvìkhôngmuốnmấtbatrămbạc.Thìtasẽlấyvợkhôngmấtmộtxunào!Chomàxem!

Anhlấyvợthật:ngườiđànbàấyănởvớianhnonvợchồngmàgiànhânngãi...Tạisaongườiấylạiyêuanhtanhỉ?Rõkhổlắm,thìcònaihiểuđượclòngngười,nhấtlạilàlòngngườiđànbà.Trongmộtbuổichắncạcósựthânmật,cósựkềđùikềvế,anhtavôtìnhmàcảmđượcmộtngườiđànbàgóachồngcótronglòngbaonhiêugiâyđànmàđãtừlâukhôngcótaytiênnàogảyđến.Tứckhắc,ngườiấyyêuanh.Mộtlần,hailần,nhữngtưởnggiảitríqualoathôi,khôngngờcáitìnhbắtđầuphaithìcáinghĩanócũngsắpsửathấm.Nóichocùng,ngườiđànbàấytrótnhỡmàyêuanh.Ấysựđờilàthế:cóthứđànbàlấychồnghoặctheogiaiynhưngườitatrótnhỡđánhvỡmấtmộtcáichénvậy.Vềphầnanh thì anhchẳng tốnkémmộtđồngxu.Vợanh tuycôđộc, tuynghèo,songcũngcómộtnghềđộthân.Vợanhbánguốctrênchợ,thuêmộtcănnhànhỏtrongngõHàngHành.Sớmđitốivề,cơmđènhaibữa.Trongnhữnglúcáiân,anhđãhứa:-Mìnhcứantâm.Rồitiệndịp,tôinóivớibàlãonhàtôithìmìnhcũngđượcvềnhàtửtế.Rồichúngtaxinbàlãotrămbạclàmcáivốnriêng.Ngườiđànbàkiagậtđầu.Tuyanhchẳngcónghềgì,nhưngcũng"connhàdanhgiá".Emôngphán,anhcậutú,concụcử.Bẩmphảiạ,vậycácbàcứthửnghĩxem!Ngótmộtnămtrời,anhđủsốngsungsướng.Tuybanngàychỉđigạđánhcờkhôngtiềnhaychầurìavántàibàn,nhưngmà,tốiđến,từ9giờđến11giờthìanhlạicănphòngnhỏvớingườiyêu.Xongcuộcanhvềnhàtrìnhdiệnmẹ,bịđánhchửilàđêmnàocũngđi,nhưmộtngườiconchíhiếuởthếkỷhaimươivậy.Chỉcómộtlầnlàanhphảingờvựccáingườichungtìnhcómộtcủaanh.Mườigiờđêmhômấy,saukhiốmliệtgiườngliệtchiếumấtmộttuầnlễ,bấtthìnhlìnhanhkhỏi,vàđếnvớivợ.Thìvừalúcanhgặpmộtôngtobéoănmặcnhưmộtquanhàn,từbuồngvợđira,dángđiệumỏimệt,lừđừ.Anhđãnghi,nóixaxôi,bónggió,hỏithật,thìvợanhthétlên:"Cậungười ta đấy, khỉ ạ!" từ đấy anhkhônggặpmặt cậu vợở nhà vợnữa, vàđượcyêntâm.Mãiđếnbâygiờ,vợanhđếnnhàđẻ,nằmphòngbachụcmộttháng.+++AnhtalạitừNgõTrạmquayvềphốCửaĐông.Vìanhtađãnghĩ:"Tuybâygiờtakhôngcóxunàotrongtúi,nhưngmànaymaihẳnphảicó tiềngiúpđượcngườiyêu...MiễnsaocáikhaisinhgửiratòaĐốclý!ThếlàquanĐốclýngàinhậnthựcrằngta làchồngnó, làchađứabé.Màlãocómuốnphá

cũngkhôngkịpnữa:quantrênnhậnthựcrồi!".Saukhilýluậnngâythơnhưthế,anhgõcửanhàhộsinh.Vợanhtrôngthấyanhthìsưngmặtlên,khôngnóigìcả,songanhchođólàcáioẻhoẹ,cáikhótínhcủagáiđẻ.Ngườinữkhánhộgiơđứabécongiairanói:-Congiaihẳnhoi!Giốngôngnhưđúc?Anhnhìnđứabé,chẳngthấynógiốngmìnhmấy(vìtrẻmớiđẻđứanàochảthế)nhưngcũngnói:-Vâng,nógiốngtôi.Côkhánhộlạitiếp:-Đâynày:cáitaidầychínhlàtaiông,cáinhântrungdàichínhlànhântrungông!Anhtagậtđầu:-Cámơnbà,bẩmchínhthếđấyạ.Rồingồiimnhưphỗng,hưởngcáisungsướngcóvợ,cócon.Khicôkhánhộrakhỏiphòng,anhmớihỏingườiyêu:-Khaisinhchoconchưathế,hởmợ?Ngườiyêucủaanh,đếnđây,ngồilên,rầurĩnói:-Thôi, tôi cũngkhông thểdấu anhđượcnữa, vậy tôi dằn lòngphải nói...Ngườikianhấtđịnhkhaisinhchonórồi.Anhtalặnghẳnngườiđinhưmóphảidâyđiện.Vừathởhồnghộcvừahỏi:-Thếnào?Nóigìthế?Ngườikialàđứanào?Đứanàolàngườikia?Ngườivợchungtìnhchépmiệnglàmgọnmộtcâu:-Cáilãomàanhđãgặp,màtôiđãnhậnlàcậutôi,chứcònđứanào!Anh ta đứng hẳn ngay lên, nắm tay lại. Những người hiền lành hay cục,nhữngkẻnguvẫnquenhunghăng.Nhưngngườiđànbàấyđiềmtĩnh:-ấythếmớiphiềnchứ!-Saomàyđãthềvớiông?-Aibảoanhđitinthế?-áà!Gớmnhỉ!Màynóicáimồmmàycứgọnthonlỏnđithôi!Chuyệndễnghenhỉ?Ônglạichémcổ...Màyđibâygiờ...Anhngưng lạiđểmàngạcnhiênvềcáiphũmồmcủamình lầnđầu trong

đời,anhđãnóinặngngườiyêu.Nhưngngườiđànbàcũngnổinóngchẳngkém:-Thôiđi,anhcâmđi!Anhngulắm?ừ,thửhỏi,trongmộtnămnay,tôicótệbạcgìvớianhkhông,anhcóchotôiđượclấymộtđồngxunhỏnàokhông?Cáibộmặtanhmàlạiđòicótiềnà!Nàytôibảothật,cáibuồngbachụcmộtthángnày, tiềnlãoấyđấy,cáibuồngbachụcđồngởngõHàngHành,tiềnlãoấyđấy,cơmtôiăncũngtiềnlãoấy,consentôinuôicũngtiềnlãoấy,anhngherachưa?Anhtatáingườiđivìcái"lãoấy"saonólắmtiềnthế!Anhngồiimlặngnửagiờđểrồitìmrađượcmấycâunày:-Mặckệchứ?ừthìnhưthế,nhưngmàhỏirằngđứabénàylàconnóhayconông?-Anhthửnhìnxem?Anhvộitincôđỡthếà?ấylàngườitanhầm,ngườitanịnhanh.Cáimũinàymàlàcáimũianhà?Cáimồmnàymàlàcáimồmanhà?Haiconmắtnàymàlàcáimắtanhà?Anhtanhìnlạiđứabémàngườiđànbàgiơra.Anhchỉcóthểbiếtđólàmộtđứatrẻmớiđẻthôi,chứgiốngchỗnàothìanhkhôngsaobiếtnổi!Tuynhiênanhcứnóibướng:-Đíchthịnólàconông!Nógiốngôngnhưđúc!Ngườiđànbàxuatay:-Thôikhôngphảirườmlời!Anhmuốncòntìnhcònnghĩathìanhcâmđi!Chứđếnluậtphápcũngkhôngcóquyềnbuộctôicóbổnphậngìvớianhcả!Màngườitanhấtđịnhđứngtêntronggiấykhaisinhrồi...Vảlại,anhcóchắcđấylàconanhkhông?Trướcmộtlýluậncứngnhưthế,anhtangồiimnhưmộtconcóc.Thậtthế,anhkhôngcótiền,chẳngcóquyền,cũngkhôngdámtinđứabéchínhlàconanh.Anhđâmnản.+++Anhcònngồiỳrađấynhưmộtngườiđángghétthìngườiđànbànhìnquacửasổmộtcáchsợhãi,nói:-Chếtchửakìa!Ngườitađếnkiarồi!Anhđiđi!Lúcấy,ởsânnhàhộsinhthấycómộtngườibéolùn-chínhngườianhđã

gặp-haitayômlễmễhaiđốngtướngnhững:hộpsữa,rượubổ,lê,táo,khănmặtbông,bítấtmới.Tứcthìanhtathấysợ,sợnhưsợmộtngườicậubênnhàvợ.Anhđứnglênđilốicửasau.Rangoài,anhlẩmbẩm:"Được,cứnuôichonhớn!Đểđấy!Baogiờôngcótiềnôngmớiđikiện,bắtthửmáuchomàxem!".Saucùng,thấytrongtúicóhaihào,anhđếnmộttiệmthuốcphiệnđểgiếtcáibuồncũngnhưsốđôngnhữngkẻkhổsởkhác.ĐôngDươngtạpchí,HàNội,số15;rangày21.8.1937

Đờilàmộtcuộcchiếnđấu(1939)

(Truyệnvui)Trong thiênhạnày,aidámbảoPierreQuyền làmộtngườikhổsở?Ai!ừ,đứanàodámhỗnláođếnthế?Háđólạichẳnglàmộttộinặngcũngnhưtộiphạmthượng?Phảibiết:PierreQuyềnlàconbốcủamộttaytrọcphúlừngdanh.Phảibiết:P.QuyềnđãsangtậnPhápđểlàmduhọcsinh,rồi,vềnhà,lấyđượcmộtcôvợđẹpnõn,chodầuchẳnggiậtđượcmảnhvănbằngnào,cáiđócũnglạilàrấthợpthời trangnữa,vìởxãhộinàymaymàđãcómộtsố trí thứcchânchínhkiakhôngcoivănbằnglàchứngcớvềchângiátrịcủaconngười.Lạiphảibiếtnữa:P.Quyền,mớibamươi tuổiđầu,cũngđãđượchânhạnh làmột dân bẹp tai chính thức, mỗi ngày hút xoàng mất ba đồng bạc thuốcphiện,-cáiđiềulýtưởngcủamộtsốđôngthanhniênNamViệt...Đứanàonóingoathìkhôngđánggọilàgiốngngười!Xưakia,lýtưởngthanhniênlàkhônlớnthìlàmquan.Bâygiờcáilýtưởngấyđãđổi:khônlớnthìgiầu,thìtrúngsốđộcđắc,đểcóthểantâmnằmmộtchỗmàhút,vàkhônglàmmộtviệcgì cả,bấtkể làhayhoặcdở,nhưnghễ thấyai làmviệcgì cũngchửichơi! -Nói tómlạimộtcâu thìPierreQuyềnlàmộtngườihoàntoànsungsướng,vìđã làmộtcáigươnghưởngthụđángchobạn trẻsoichung.Vậybảoanhtakhổsởlàthằngnào?Đồláo!Tôiđươnglấylàmngạcnhiênvôcùngởchỗthấytrongđờilàcósựquáigởấy,thì,mộthôm,tôilạingạcnhiênhơnnữa,màkhámphárarằngcáiconngườidámbảoPierreQuyềnlàmộtkẻkhổsở,lạichínhlàPierreQuyền.Thìcólạkhông?Vậythì...Takhôngnênnóngvội.Mặcdầunhữngđiềukiệnhưởngthụcủatalà"thưbấttậnngôn"đinữa,nhưngkhióctađãcómộtcáilýtưởng,bấtcứvềloạinào-chỉcómộtcáithôi-tacũngcóthểrấtkhổsởđược,nhưnhữngkẻkhổsởnhấttrầnđời.Vàcũngnhưsốđôngnhữngnhà trí thứcởnướcNamnày, thanôi!PierreQuyềncủachúngtacũngcótrongócmộtthứlýtưởng.Tôixinkể"mặtngangmũidọc"cáilýtưởngấynórasao.***Cáilýtưởngấy,anhQuyềnchơikhoảnh,cứgiữlấymộtmìnhnhưmộtmốitâm sựđau thương riêng, chứkhôngnói rõ cho tôi biết.Chonên tôi phải

đoánphỏng,nếucóvõđoáncũngmặckệ,vìnếuQuyềnlạibiếtrằngtôingờanh là kẻ khổ sở thì có phen anh tuyệt giao với tôi! Vốn tròn, tôi khôngmuốnmấtlòngaicả.Lầnđầumàanhmờitôiđếnnhà,lêncáigácriêngtạiđóanhđóngbảndoanhchocáibànđènphùdung,thìđólàanhtỏchotôibiếtrằngtôiđượchưởngmộtcái thânmật ítcó,bạnhữuanh ítkẻđược thế.Anhđã, trongkhiphôphangnhữngcáigìlàđắcthắngtrongđời,thìcũngđồngthờithổlộchotôibiếtcáigìlàđaukhổcủaanh.Thổlộbằngviệc,chứtấtnhiênkhôngbằngngônngữ.Quyềncólàmộtnhàtriếthọcchăng?Cáitriếtlýcủaconngườitaởđờinàycóphảilàhễsốngthìphảibiếtmùitântoanchăng?Màphảichăngmộtbậctriếtnhânlàmộtngườibiếtsángtạochomìnhmộtcáikhổ,nếuđờimìnhsốngchưađủthấykhổ?Tôicứbănkhoănmãivềmấycâuhỏiấy,quêncảrằngngaytrướcmặtmình,đólàmộtcảnhBồngLaihẳnhoi.PhònghútcủaQuyềnbài trí lịchsựđặcbiệt, toànnhữngđồdùng lọc lõi, thậtđãđúngnhưcâuanhvẫnkiêungạonói:"Cáigì tôiđãchơi thìkhôngaicó;cáigìaiđãcó thì tôikhông thèmchơi".Nhấtlàbộkhayđèn.Thậtlàmộtkỳcôngmàngườisànhsỏinhấtđờicóthểthựchiệnnổi.Thậtlàmộtlýtưởngmàmộtbậcanhhùnghiệpsĩnhấtđờicóthểthànhtựuđược.Baonhiêucáitàihoa,baonhiêucáikiếnthứcthulạivàhiệnhìnhra,trongcáitiểugiangsơnấy!KểcũngbõcôngsangTâyduhọclắmthay!Đènthìlàđènphalêtrongvắtnhưnướclọc.Tẩuthìlàtẩu"sáitách",nghĩalàkhitakéoxongmộtmồithuốc,nằmlơmơvừađượcmộtphút,thìtựnhiênnghethấymộttiếng"tách"rấtbímật,rấthữutình:đólàsáitrongtẩuđãrờiratựnhiên,đểchovềsau,tachẳngcầnlùavàoruộttẩucáimócthôlỗnócóthểhỗnxượcnhưmộtsựkhámxétcủatâyđoantạinhàmộtôngnghiệnđãnứctiếnglàtrungquânáiquốc,PhápNamtrungtíncảhaitriều,vìxưanaychỉcó dùng thuốc tymà thôi. Giọc thì là thứ giọc trúc tối cổ, bóng hơn sơnquangdầu,taymóvào,dầucómồhôi,khôngphảilaucũngkhôngthấyướt.Kéokhêubấcthìkhôngphảilàthứkéocóbántạicáchiệutạphoá,nhưnglàthứkéođặcbiệtdùngđểcắtruộtngườicủanhữngôngđốctờchuyênnghềmổxẻ,muaởhiệuthuốctây.Cònnhữngcáilặtvặtkhácnhưlọđựngrượu,vịtdầu,lọđựngkéo,gáctiêm,cũngtoànbằngphalêcả.Vànổihơnhết,cầukỳ hơn cả, làmột cái bàn tính nhỏ, khung bạc, chốt ngàmà con triện lànhữngviênngọctròn,đỏvàxanh.Cáibàntínhấy,PierreQuyềndùngđểđolườngsứctiêuthụthuốc,cáilượngcủakhóiđãlùavàophổi.Mộtôngnghiệnbiếttựtrọng,cóđâulạitínhnhẩmsốnhữngđiếuthuốcđãhútbaogiờ!Mộtbàvãiđọckinhcóđâulạiđếmcáisốcâukinhđãthốtrakhỏimiệngbaogiờ!

Vậythìcáibàntínhởkhayđènnàycũngcócáicôngdụngcủagiâytrànghạtcủabàvãiẻn.Mộtkhihútxongmộtđiếu,PierreQuyềnchỉviệcgạtmộtcontriệnbằngcáimũitiêmlàxong.ThanôicũngnhưnhânvôthậptoànbởicớTạohóaốtoàn,cáibàntínhấyvừalàbiểuhiện,hạnhphúclạivừalàtượngtrưngđaukhổcủaconngườicólýtưởngấy.Và đấng cứu thế Christ bằng gỗ vàng tâmmà anhQuyền treo bằng cáchđóngđinhcảcáicâurútấymộtlầnnữatrêntường,ởchỗdanhdự,lúcnàocũngnhưnhănnhó,cảmđộng,vềcáikhổsởcủaconchiênchỉghẻlởmộtcáchtinhthầnkia.VìtôiquênnóirằngPierreQuyềnlàmộttínđồtinKinhThánhnữa.Lúcmớinằmvào,tôiđượchânhạnhbạngiaohẹnthếnày:-Chảmấykhianhđếnchơi,vậyđãphạmtộithìcũngnênphạmthếnàochobõvớisựthútội,nghĩalàtôihútmộtđiếuthìanhcũngphảihútmộtđiếu.Tôigậtđầuliền,vìlúcấychưarõcáiđứctiêusàiđạilượngcủaanhđốivớinhàĐoan.Nhưngsau,hỏivàđượcanhđáplàmỗibữaanhhútítnhấtnămchụcđiếu, tôimớithấtđảmkinhhồn!Phảilạyvanmãimớiđượcanhưngchotôichỉphảitheoanh1phần10thôi.Tôihútđiếuthứba,anhQuyềnhútđếnđiếuthứbamươi,thìvợanhlên,ngồichỗdướichânchúngtôi,phacàphêmộtcáchvôcùngngoanngoãn.Thấyngườivợtrẻmăngnhưthế,màlạikhôngtỏmộttígìlàoángiậnchồnghoặchổthẹnvềcáiđứcnghiệnhútcủachồng,tôimớinhớracáigiatàibacửahiệuthợmaytâyrấttothuộcquyềnsởhữucủabạntôi.Bỗngđâutôicóthểcóđượccáiýnghĩkhoandungnày:"ừ,nóichocùngthìthằngchanàyhútcũnglàphải!Tộigìmàchẳngnghiện,khitaởgiữamộtxãhộikhóthở,màbaonhiêukẻcóhọcthức,cótâmhuyết,ngoàicáisựhysinhlàmmồichongục thấtvàmáychémthì thôi,cũngđếnkhoanh taychịuvậy,chẳng làmđượctrògì!"Rồi,xaxôi,tôikhenQuyềnlàmộtngườimaymắnđượchưởnghạnhphúc.NhưngQuyền lại raýkhôngbằng lòng.Bảoanhsungsướng,anhcho thếcũngthídụnhưbảoanhlàđồngu!Vìrằnganhcãi:-Anhnóinôngnổilắm.Conngườitaởđời,phàmđãcómộtquảtimđểsốtsắng,mộtkhốiócđểnghĩngợi,thìcóthểnàolạisungsướngđược!Tứcquá,tôibènhỏi:-ừ,thếnhưanh,thìanhcònthiếuthốncáigìđểkhaokhátcáigìnữanào?VợanhQuyềncũnghọatheo:

-Thưabác,ấynhàtôicứnóiươngthếđấy,màkhôngbiếtrằngđượcthếnàycũngđãlàsungsướnghơntiên.Quyềnlimdimcặpmắt,đápbằngnhữnglờitriếtlýviểnvông:-Vì rằngngười ta ai cũng thế cả, dầunghèo, haygiàu, dẫu thừa thãi haythiếuthốn,thìđềucùngkhổsởcả,duycáikhổcủathằnggiàukhácvớicáikhổcủathằngnghèo,thếthôi.Tôikhôngnóirằngtôicũngcómộthoàibãoriêng,một lý tưởngriêng,nhưng tôinói rằngđốivớiaicũngvậycả,cuộcđờichỉlàmộtchặngđườngdàiđithìnhọcmệt,chánnản;vìrằngđờilàmộtcuộcchiếnđấu...Tôi chưa hiểu rõ nhưng rồi chúng tôi cũng nói sang những chuyện khác.Quanhbànđèn, tacó thiếugìđầuđềmàbảocứphảibámmãivàomột lýthuyếtmàtakhônghiểuchonhau!AnhQuyền,lúcấyđãhútđếnđiếuthứnămmươi.Tựnhiênthấyanhngồilên,sốtsắngmời:-Này!Làmmộtđiếunữanhé?-Thôichịu!Saylắmrồi.-Thìmộtđiếunữathôithìđãlàmsao?Nghiệnngayđấymàsợ!-Khôngphảisợnghiệnnhưngthấybuồnnônrồi.Khóchịulắm.-Thôithếthìanhvềđichoxong.-Anhđuổi,chứanhgiếttôi,tôicũngxinchịuthôi.Tôi thấy anhQuyềnnằmxuống, ruỗi thẳngcả chân lẫn tay, thất vọnghếtsức.Mặtanhcónhữngnétbuồnrầu,đángchotađộngmốithươngtâm.Đếnlúcnày,tôimớihiểurarằngtuyvậy,Quyềnvẫnkhônglàngườisungsướngthật!Tôibènvộicứuchữa:-ờthìtiêmchotôimộtđiếunữavậy.Rồitôihút,rồibạntôigạtcontriệntrênbàntínhmộtcái,rồibạntôingoayngoáytiêmmộthồidài.Đểhútchứkhôngphảiđểmờitôinữa.Trêncáimặthốchácấy,ởcặpmắtlờđờấy,kểtừđiếuthứ52trởđihạnhphúchiệnrabằngnétvàhàoquang.Tôihỏi:-Gớm,anhhútthêmmàsaohútnhiềuthế?Anhđáprấttựnhiên:-Nếuđãhútthêm,thìcứphảihúttừngmườiđiếumộtdịp,khônghơncũng

khôngkémđược.-Saolạikhôngthểnàohútthêmmộtvàiđiếumàthôi?-Vìkiêng.HútthêmdướimộtchụcsợsáimấtThầnTài.NếuThầnTàimàsái,cókhikhôngcóthuốcđâumàhútnữa.Câumêtínấy,Quyềnđãnóimộtcáchsốtsắng,cũngnhưđứcGiáoHoàngcóthểnóiquyết:"TôitinrằngThượngĐế!"vậy.Từđấy,tôinằmyên,limdimmắtlạixemanhta"làmăn"rasao...Tiêmđếnđiếuthứ59,bỗngQuyềnlạigạtôi:-Này,lạihútmộtđiếucuốicùngnữanhé?Biếttừchốilàthấtsách,tôikhôngđáp,chỉngồilênnhănmặt,mộttaynắncổ.Rồitôi"oẹ"mộtcáiđểchảynướcbọtvàoốngnhổ,vờnhưđãbuồnnôn.ThìQuyềnkhôngnàiépnữa.Anhtahútđiếuthứ59,điếuthứ60,rồithởdàimộtcáithậtlàchánđời.Anhgắtnhưtôicólỗinặng:-Chóthật!Cómộtthằngbạn,màlạikhônghút!Rồianhquaymặtvàotường,lạithởdài.Chẳngbiếtcóphảiđólàanhđươngđauđớnvìcónhânngãimớichếtđóchăng!Chẳnghiểucóphảiấy làanhđươngkhóclócđóchăng!Nhưng bỗng anh cựamình đánh thìnhmột cái, quaymặt lại bàn đènmộtcáchrấtcảquyết.Trênmặtanh,tôithấycảmộtsựsốtsắngphithường,cảmộtcáicantrườngxuấtchúng.Anhhútđiếuthứ61đểrồithởdàimộtcáisungsướngnhưmộtđứatrẻvừauốngxongthìadầugancáthu.Thếlà,từđiếu62trởđi,tiếngthuốcchuivàonhịtẩuvovonhưmáyxehơimởtốclựcmỗigiờ70câysố!Anhtiêmthuốc,hút,gạtbàntínhthoănthoắtnhưmộtcôgái quay tơ gieo thoi... Tôi đã hiểu cái gì là sự nhanh nhẹn, cái gì làmỹthuật.Chođếnđiếuthứ69,đãxelạichậmchậmrồi.Ngườiấylạitỏvẻthẫnthờnhớtiếc,nhưmộtngườinạgiòngthanphiềncáituổixuânqua.Quyềnđãđểmộtthờikhắckhálâumớihútnốtđiếu70,chẳngkhácmộtđứatrẻrụtrèmãimớidámăncáibánhngọtmànóvừamuốnnếmlạivừamuốngiữ.Dẫusao,tôicũngtưởngthếlàxongbữarồi.Tuyvậy,vờdởngủdởthức,lúcấymắttôivẫnlimdim...AnhQuyền lại nằmđườn ra, rất lâu...Rồi anh co chân, ruỗi chân, co tay,ruỗitay,thởdài,khóchịu,ngánngẩm.Rồianhlạiquaymặtvàotường,nhưgiậnnhauvớiđèndầulạc,hoặcvớitôi.Saucùngthì,chaoôi!Anhlạicựa

mìnhđánhsầmmộtcái,quaymặtramộtcáchvôcùngquảquyếtlầnthứhainữa!ấythếlàđiếuthứ71và72nhanhnhẹn,vuivẻ,hùnghồnbaonhiêu,thìđiếuthứ78và79buồnrầu,uểoải,phânvân,thấtvọngbấynhiêu...Anhđểcách15phútmớihútđiếuthứ80,tứclàđiếuhạhồiphângiải.Vìđếnthếthìthôi,chứanhtakhôngquaymặtvàotườngđauđớnđểlạicódịpcựamìnhhùnghồn.***Trongthiênhạnày,aidámbảoPierreQuyềnlàmộtngườikhổsở?Ai?ừ,đứanàomàdámhỗnláođếnthế?Tôi!Đốivớianhđờilàđầyrẫynhữngcáitaibiến,đạihọatứclànhữngđiếuthứ8, thứ9,vàđiếuchẵnchục, tuyđờicũngcónhiềuhứng thúchoanh,nhưđiếuthứ1,2,thứ3,vânvân...Kểtừsố50trởđi.Nhữnglúcquaymặtvàotườngnằmimlặng,cáixácthịtyênnghỉungdungấy,chínhnóđươnggóimộtlinhhồnlaođaotantácvìgiôngtố,đươnggắtgaochiếnđấu,chẳngkémcáiphươngpháptrườngkỳđểkhángchiếnNhậtcủaTàu!AnhQuyềncóthểcứuchữacáikhổấybằngcáchmờimộtvàingườibạnsẵnlònghúthộcáiđiếuthứ...Linhmộtđểlàmkhởiđiểmchoanhkhỏibứtrứtlươngtâmmàkéonhữngđiếusau.Nhưngđólàsựtốntiền!Màbắtmộtôngnghiện tốn tiền, thìkhókhănkhácgìbắtnhân loạikhôngđaukhổnữa.TaoĐàn,số3;ngày1.4.1939

Mộtđồngbạc(1939)

TặngVũMỹLươngThờixưa,khiloàingườichưađếnnỗiphảisốngchenchúcnhautrongnhữngcănnhàrộngnhưhangchuộtcủacáithếkỷtiếnbộnày,cổnhâncũngđãcónhữngcâunhư"trạch lânxử"và "bánanhemxamua lánggiềnggần"đểthuyếtminhvềcáiliênlạchệtrọnggiữanhữngngườisốnggầngũinhau,đềphòngnhữnglúcnguynan,tốilửatắtđèn,hoạnnạn,dễcầucứunhau.Ngàynay,nhờnạnnhânmãn,nhữngthuếthổtrạchquánặng,bọnngườiíttiềnchúngtađãkhôngcònbiếtcáitìnhliênlạccủa"lánggiềng",đểmàhiểurõcáigìlàcáihệtrọngcủangười"ởchung"đốivớita,lạithânmậthơnônglánggiềngthuởtrước.Vìnhữnglẽcầnkínhtrọngnhau,đểdễcầndùnglẫnnhau, cần lấy lòng nhau vào nhiều dịp, nhất là không thể giấu giếm, đậyđiệmnhữngcáixấuđi,chonênnhữnggiađìnhkimthờiphảiởthuêchungnhaumộtnhà,đốivớinhauquảlàthânthiếthơncảhọhàngnữa.Nóithếrồi,bâygiờtôimớixinkểmộtchuyệncủatôiđốivớimộtgiađìnhđã"trạchlânxử"vớigiađìnhnhàtôi.Đọcrồi,độcgiảnênsẽthathứchotôi,vìtôiđãlàmộtkẻkhốnnạn.***Kểtừkhiấyđếnnay,tínhrađãbốnnămtròn.Nghĩalàsaukhisốngchungđụngnhaumộtthờigiankhádài,haigiađìnhchúngtôimỗibêndọnnhàđimộtphương,đãbốnnămnaycáchbiệthẳnnhau.Ởcáithờibuổimàaicũngsốnghấptấp,vộivàngnày,nhữngđiềuthiêngliêngđángghinhớthếnàođinữa,thìrồingườitacũngdễquênkhuấyngayđi...Cóphảithếkhông?Chonênbốnnămtrờixanhau,tôichẳngcònnhớgìđếnngườitanữa,mặclòngxưakiatôiđãcưxửvàđượcđáplạinhưanhemruộtthịt,tưởngchừngcáithântìnhquýhóaấysẽsốngtrườngcửutrongkýứccủađôibênmãimãi.Cònvềphầnngườita,liệungườitacónhớgìđếnchúngtôichăng?Cólắm.Bởicớnếukhông,ắtđãchẳngcócâuchuyệnnày...Chỉphiềnmộtnỗilàkhingườitalàmcáiviệcđểtỏrằngcònnhớđếnchúngtôi,thìngườitađãtúngbấn,nghèokhổ,chẳngcònđượcnhưtrướcnữa.Vảlại, theo thường lệ, sởdĩ loàingườiănở tử tếđượcvớinhau,ấychỉ làvìchưalàmgìđếnnỗiđểchoquyềnlợixungđộtnhaumàthôi.Nếucảhaibênaicũng theođuổiđượccáiđiềukiệnnayănmiếngchảmai trảmiếngbùi,mộtbêncóđi thìbênkiacũngphảicó lạiđểchođược toại lòngnhau, thìlàmgìxãhộilạisẽchẳngcứmãimãilàcảnhBồnglai?Thanôi,cáiáorách

nómớiđắctộilàmsao,vàkhingườitatìmđếnchúngtôi,thìchẳngmaycáiáongườitađãrách!Nhữngtưtưởngáinhânnhưkỷcũngđôikhilàmrungđộnglòngtôi,lúcấynómớibiếnmấtđiđâu,đểnhườngchỗlạichocáitínhđanghi,cânnhắc,cáiíchkỷtổtruyền!...Vìchưngnghĩđếnmình,chỉnghĩđếnmìnhvàquyềnlợicủamình,sựấynócũngtựnhiênvàcónhiềuthúvịriêngcủanó,thídụnóixấuvàvuoanlàmộtcáchgiồngcâyđứccủanhiềunhàlàmbáochânchínhchẳnghạn,chonênkhingườitamặcáoráchvàmangtrênmặttấtcảnhữngnétloâucủasựtúngbấnthìtôichỉcònkịpsovaimộtcáiđểlẩmbẩmrằng:"Lạitốngtiềnlàcùngđâychứgì!"ynhưmộttaynhàgiàuđãthấyphiềnvàchánnảnởcáisựcứphảibỏtiềnrathiân...Nhưng,bạnđọcđạilượngơi,hãykhoanmộtchút,đểtôiđượcthuậtrađâyítramộtvàiđiềugìnótỏcáithântìnhcủachúngtôingàytrướcđã.***Người chồng là một thiếu niên đồng tuế với tôi. Địa vị trong xã hội thìthường thường bực trung, vì làmột thư ký nhà buôn lương tháng độ bốnchục.Lốiđánhgiáconngườivàothờibuổibâygiờchỉlàlụclọiđếnsốtiềnlươngthángnhiềuhay ít,chứcóphảikểđếnhọc thức,nhânphẩmgìđâu!Nhưngnếuphảigiớithiệuônglánggiềngcủatôikỹhơnnữa,thìtôixinnóiđó làmột người học thức trung lưu, đạo đức trung lưu, tài sản trung lưu;nghĩalà,nóitómlại,làmộtngườichẳngđủlàmchoaisợnhưngcũngchẳngđểchoaikhinhđược.Cònngườivợ,thìrấtxứngđôivớichồng:nhansắcbìnhthường,nhânphẩmtrungđẳng,cònhọcthứcthì,theonhưcônglệ,cốnhiênlàkhôngcóchútnàorồi.Cặpvợchồngấyrấttươngđắcvớivợchồngchúngtôi.Tìnhlânlýcủađôibêncứtheothờigianmàcàngngàycàngthêmbềnchặtbằngcáchbiếuxénnhaumọicủangonvậtlạ,mờimọc,thếtđãinhauluônluôn,vàcảhaibênđềulấythếlàmthỏamãn,dẫurằngsaukhitôithấyvợtôiđượcnhậnmộtthứthựcphẩmđầumùahoặchóavậtkỷniệmgì,thìtôilạigiậtmìnhđánhthótmộtcái,bănkhoănkiếmcáchđềnlại.Vàkhiđượctrảlại,tôicũngchỉthấyhọtươicườicảmơnmànhận,ravẻsungsướngmộtcáchrấtthànhthực,thếthôi.Thậtvậy,nhữngtrògiảdốiấy,chúngtôivuilòngtựmìnhlừadốimìnhđểcoinólànhữnghànhvichânthật.Khôngbaogiờchúngtôilạichịuthúnhậnrằngthếlàđãlàmkhổnhau,vàchỉcóthểtửtếđượcbằngcáchcứlàmkhổnhaumãimãimàthôi.Điềuchẳngcầnnóirađây,làsaunhữngcửchỉrấtanhhùngấy,thìcảhaibênđềumắcnợ,vìlươngthánghaibêncốnhiên

khôngđánhthăngbằngđượccộtthuvàcộtchi.Donhững lẽấy, trướccònxưnghônhau: thưaông, thưabà.Rồi, saumộtthờikỳ"bácbáctôitôi"đếncáchgọinhaulàanhchị,nhưruộtthịtchântay.Cuốicùng,haithằngnamnhichúngtôilạithânmậtđến"màytao"vớinhaunữa,nhữngkhikhôngcómặthaingườiđànbà.KýBích- tênngườibạn-vớitôitưởngchừngđãcóthểtừđósẽsốngchếtcónhau.Tôicònnhớrõnhưmớihômqua,mộtlầnpháttài,vợchồngkýBíchmờivợchồngchúngtôiđilễchùaHươngmàanhthìcóbộÂuphụcmàugỗhồngrấtđúngmốt,màchị thìnhờcáiáonhungđỏmớimay, tựnhiênxinhđẹpkhácthườngnhưlàđộtnhiênbiếnthànhcôtiên,tuyđócóthểchỉlàmộttiênngatrunglưu.Chúngtôiđãđủsungsướng,hảhêvìthấyđượcquýhoá,đểhaithángsauphảiloméomặtthếtlạibạnthânbangàynghỉmátSầmSơnrồimớiănngon,ngủyênđược.Nhưngmà...Cảmđộngvàđángnhớhơnnữa,làtháiđộcủaanhvàchịBíchđốivớicontôi,đứacongáiđầulòng.ChịBíchthườngchểnhmảngcảviệcbếpnướcđểlêngiúpvợtôi,hoặckiêntâmngồiẵmcontôinhưmộtngườivú em có lương.Khi con tôi đến lúc biết hóng chuyện, những khi đi làmviệc,anhBíchđãnhiềuphenđểnguộicảcơmcanhvìmảilên"yêucháumộtlát".Baogiờtôilạiquênđượcnhữnglờithôngthườngrấtthivịmàanh"nóingọng"saukhiquệtngóntaytrỏvàomáconbé,đạikháinhững:-Cháugáitôi,ồlà,tôi"êu"nólắmcơ!à,cháutôicườirồi!Bác"êu"cáimábánh"đúng"nàynày!Bác"êu"cáimiệngbébénàynày!Bác"êu"cáicằmquảtáonàynày!Béơi,béêuêuquíquícủabácơi!...Ahàcười!Thíchquá,thíchquá!RồianhkýBíchhônhítconbémãikhôngthôi,làmnócứcườitoetoét,vàlàmchotôicảmthấycảcáihạnhphúccủamộtthằngđãlà"bốtrẻcon"màcongáilạitrônghayhay,mẫmmụi,nghĩalàtómlạitheomộtcâunóiriêngthìlà"trôngcứnhưconchóCún".Nhữnglúcnhưthế,tôiđãrõrằngtìnhbằnghữu,tìnhlânlýcủaconngườiởđời,dẫusao,cũngchẳngphảichỉlànhữngdanhtừđiêutrácủavănchươngđâu!***Thếrồi,ngàyhômấy...Giữalúctôiđươngđứngcạorâutrướcgương,sắpsửađểđếnchỗhẹnvớimộtngườibạnởtỉnhxavềchơimàtôicóbổnphậntiếpđãithậtlongtrọng,

thìchịBíchbướcvàonhà.Vợtôilúcấylạiđiđâuvắng...ChịBíchlàmchotôigiậtmình...Thậtlàbấtngờquáđỗi!Cáiáothenâucủachị,vừa rách lạivừabạc, trôngmới thảmhại làmsao!Đôiguốcmòngót,quai cao su lốp ôtô lộn ngượcmà chị kéo lê sền sệt, cả gót chân thừa rangoài,trôngmớikhổsởlàmsao!ThậtlàkháchẳnbàkýBíchngàyxưa,baogiờraphốcũngáolụahoặcáonhungrấtlịchsự.Tôingạcnhiênđếnnỗicứngẩnmặtra,quêncảcạorâu,quêncảmờikháchngồi.Tưởngbịtôikhinh,chịtasaukhihỏirằngvợtôicónhàkhông,cũngđứngđấy,mặtcúixuốngđểlúngtúng,đểbẽnlẽnvàcólẽđểkhổsởnữa.Tôibènđẩyghếmờichịtangồi,vàkhônggọiphanướcmới,tôichỉrótrađấymột chén nước chè cũ pha đã hai lần. Tôi bựcmình cũng như bao nhiêungườiđươnglúcvộirađimàbịcókháchđếnám.Rồitôicứtựdocạorâutrướcgương,saukhihỏiqualoamộtcâuvôduyên:-Thếnào,dạonàyhaibáccópháttàikhông?ThấychịBíchhổthẹnđápcũngvôlýnhưcâuhỏi:-Khôngdámạ,cảmơnbác.Đến lúc ấy tôimới nhớ ra không biết ai đã nói với tôi rằng vợ chồng kýBích,từkhikhôngcònởchungvớitôi,đãlâmvàocảnhkhổsở,vàđãcóhaicon...Chồngthìđươnglàmănyênlànhbỗngbịsởloại,vợthìcứốmluôn,haiđứaconcũng lạihaysài...NgheđồnhìnhnhưbâygiờcáigiađìnhấyđemnhauranheonhócởmộtgiannhàlángoàibãiPhúcXá,vàanhkýBíchbâygiờphảibánbánhtâycàphêbanđêm,vàchỉbanđêmthôi:Anhhổthẹn,sợcắpthúngvàxáchlòđibanngàygặpbạnhữu,họmạc...Phải,phảichínhthế,tôinhớrarồi!NgườiđãthuậtchuyệnấylàbạncủacảBích,lẫntôi.Vànóithếlàđểthươnghạichứkhôngphảiđểnóixấu...Nhớlạinhưthế, tôibỗnglạigiậtmình.Tôitựnhủ:"Liệuhồn!Lạibịtốngtiềnrồiđây!"Rồitôithấyphiềnquá,vìchịBíchlàmchotôisợhãiquá,nhấtlàkhôngbiếtđếnbaogiờmớiđểtôirađichothoát.Khổthật!Râucạomãicốnhiêncũngphảiđếnlúchếtnhẵn,tôiđànhcấtdaođi,vàquaylại,ngồixuốngghếđốidiệnchịta.Vàchẳngnhẽlạikhôngnóigì,tôiđànhmởmồm:-Mờibácxơitạmchénnước.-Dạ,vâng.Đápxong,chịBíchuốngchénnướcmộthơi,ynhưmộtngườiđươngđóilắm.Chẳngphảilàmộtkẻvôlươngtâmhoàntoàn,tôibỗngthấyhổthẹnvềcáilãnhđạmcủatôi.Vàthayđổitháiđộ:

-Thếítlâunayhaibáclàmănrasao?Tôichẳngbiếtnhàđâumàđếnchơi!Màhaibáccũngkhôngnăngđếnchơivớichúngtôi,thìtôicònbiếtgìđược!Mắtchịtabỗngquắclênvìsungsướngvàhyvọng.Thanôi,conngườitakhiđãlâmvàocảnhnghèo,cóaimàlạikhônghèn!Cáihạnhphúccủachịta, lúc ấynócóđượcchỉvì thấy tôinóimột câugiảdối ravẻ săn sóc, làchẳngkémmộtcungphiđãgiàđờinằmdài trong lãnhcungmàmộthômđượcthấycáixedêcủavịquânvương.Đốivớichịta,lúcấytôilàmộtvịthiênphúcchitinhvậy!Bâygiờchịmớiđủcanđảmngậpngừngkểlể:-Thưabác,mộthômemgặpbácgáiởĐồngXuân,nóirõphốvàsốnhàrồihẹnlạichơi,chonênhômnayemmớidámđếnđây...Thưabác,từdạoấythìnhàemmấtviệcvìsởloạibớtngười...Từđấytìmmãiviệclàmkhôngđược.Emthìcứhayốmyếuluôn,lạiđẻđượchaicháu,màhaicháucũngcứsàiđẹnluônluôn...Hiệngiờthìtúngkiếtkhổsởlắm.Xưakia,ởchungvớibác, được trămphần thì naykhôngđược lấymột phần...Chẳngdámnhìnmặtainữa,chẳngdámtìmđếnainữa.Nếubácgáikhôngbảolạiđâythìemcũngkhôngdámđườngđộtlạiđâythếnàyđâu...Dạbẩmthếbaogiờbácgáimớivềạ?Tôiđápchophảiphép:-Đếnchiềunhàtôimớivề...Chếtnỗi,thếmàtôikhôngbiếtrằnghaibácvậnhạnnhiềuthế.ChịBíchgiươngtođôimắtđămđămnhìnmãitôi.CólẽđươngcầuTrờichotôibảocứngồiđấymàđợivợtôivì thấytôi thắngbộvàonhưthế,chịrấthiểulàtôisắprađicóviệc.Còntôi,lúcấy,thìtôinghĩgì?Tôicónhớđếncáitìnhchungchạnặnghơnhàngxómlánggiềngcủachúngtôikhixưakhông?ừ,cáithântìnhgầnnhưruộtthịtnhữngngàyvuicũ,tôicócònnghĩgìđếnhaykhông?Tuycũngcóđấy,nhưngnhớđểrồiquênngay.Vìtôicònbậntâmlobạntôiđươngvìđợitôimàsốtruột,bậntâmgiậnvợtôisaolạihẹnnguyhiểmthế,vànhấtlàbậntâmvìáynáykhôngbiếtkhuxửrasao...Tiền!Thanôi,lạichỉnhữngchuyệntiền!Baonhiêucáigìlàíchkỷ,làđêhèn,làchómá,làtànnhẫn,lúcấyđềuthứcdậycảtrongcáitấmlòngkhốnnạncủatôi.Cúiđầuxuống,tôibĩumôinghĩvềvợchồngkýBích:"Sướnglắmthìkhổnhiều!"ấythếlànhữngsựthùtạc,biếuxén,quàbánh, thếtđãicủavợchồngkýBíchkhixưađã làmcho tôithấylàvinhdự,đángquýhoá,thìbâygiờchỉkhiếntôithấyđólàkiểucách,lôithôi,phiềnphức,giảdối,khóchịu,vànhấtlàtaihại,hầunhưlàđãkhiến

chovợchồngtôivìđốiđáplạinhữngcáiấymàđãcóhồikhuynhgiabạisảnnữa!Tôithấyhọđángkiếp,khôngđángthươngtínào.Nhưngmàvợtôiđãgọingườiấyđến;rõmớitộinợ!Thì...Khôngmấttiềnkhôngxong!Tôiđànhhỏingay:-Báccầntiêubaonhiêu?CốnhiênlàchịBíchnghĩmãimớiđáp:-Nếuđượcbácgiúpchođộbađồngbạcthìcháubécũngsốngmàvợchồngtôicũngđỡphảilotrongmộttháng.Lúcấy,túi tôicóthừanămđồng.Nhưngmà,nhưtrênđãnói, tôicònphảithết đãi người bạn. Ngay bây giờ, chúng tôi rất cần đi ăn, đi chơi! Nếukhông,tôisẽchẳngragiốngngười,vìôngbạntỉnhxacủatôiđãđốivớitôichuđáo,âncầnlắm!ThếrồiđánglẽđưarachochịBíchvayhaiđồngthì,khônghiểusaotôichỉđưaracómộtđồng.Vàtôibỗngnóikháchẳnnhưđãmuốn:-Thôiđâynày,cóđồngbạcchocháuănquà,báccầmlấy...Chúngtôituyvậy dạo này cũng túng, chẳng có gì đâu... Đây là tôi cho cháu nhé, chứkhôngphảichuyệnnợnầngìcả.Tôiđãdùngcáilốirấtcổđiển:chohẳn,đểmà"ràođường".Vìtôisợnhấtcáichuyệnsẽbịquấynhiễuvềsau!Vìchothìmộtđồngđãlà to:cònchovaythìlạilàítquá,khôngđượctửtếnhưchohẳn.ChịBíchcầmtiền,cảmơn,bẽnlẽnravề.Chịhàilòngchưa?Đủsướngrồihaycòncholàít?Tôicũngkhôngbiết.Chỉbiếthômấy, tôiđã tựđắcnhưmộtnhà từ thiện,vì lẽcốnhiên tôicoiđồngbạcấycủatôilàrấtto!Quảnhưvậy,từđấytrởđi,khôngbaogiờchịBíchcòndámbénmảngđếncửanhàtôinữa.Tôiđãrấtthànhcôngtrongcáisựràođườngmộtngườibạnnghèo.Rồithì,chẳngcầnphảilâungày,chuyệnấycũngchóngbịquênđi...NhưngvềphầnchịBích thìkhông.Chưacónghìnvàngdễ thườngkhôngbaogiờchịtadámnghĩđếnsựđềnơnbátcơmSiếumẫu,dẫurằngngườithiơnkia,quảthậtđãchẳngcócáitừtâmcủaSiếumẫu.Vàithángsauđó...Bữaấynhằmmộtbuổisángchủnhật,tôicùngmấyngườibạnđãlênmộttoaxeđiệnchạytừBạchMaivềBờHồ.KhiđếnchợHôm,chợtthấychịBíchẵmcon,bướclên.Đêmtrướcchúngtôivừamớithựchànhcáitruỵlạcchủ

nghĩa.Vừađem thi thốmấyngón tài hoa, nhưnốc rượu,hút thuốcphiện,đùagái,văngtục,vànóixấunhữngngườibạnthânvôphúcđêmấykhôngcómặttạimộttổquỷnàođóởxómVạnThái,chonênsánghômnay,mặtchúng tôiđềubơphờ,hốchác, thiênhạcứ thoángnhìncũngđủ rõ làbọnnàyđãtừcáichốnáchạinàomàchuira...Lạithêmlúcchitiền,chúngtôiđãbịmộtảđào lènhèxin thêmmãi,chonên lúcấy tôiđươngbựcmìnhcựcđiểm, thấyrằngcuộcđờiđãbịđầuđộc,màchưabiếtbaogiờmớicómộtcuộcvuinàokhácnữađếntẩyđộccho...ÂucũnglànhằmngàyđenđủicủachịBíchvậy.Trôngthấychịlênxe,tôilạigiậtmình,nhưngkhôngthểlánhmặtđược,tôiđànhngảmũchàochị,vàcốnhiêncáivẻmặtlúcấylàphảilãnhđạm.Cáiáothenâucủachịlạiráchhơntrướcmộtchútnữa.Vàbâygiờthìchânchị-haibànchânxưakiaxinhvà trắng -xéo lấm,vì chắcđôiguốcđãkhôngcòndùngđượcrồi.Cònđứaconchịẵmtrongtaythìxanhxao,gầyquá,đầuthìlấmtấmcómụntrốc,cặpmôithìđãthâmnhưcủamộtdânbẹptai!LúcchịBích sắp nângmột bên vạt áo lên để giới thiệu con, tôi bỗng có cái cảmtưởnglạlùngynhưngườitalúcsắpđượcthấy,trongcuốnsáchphóngsự,bao nhiêu điều xấu xa bímật sắp bị phơi ra dưới ánh sángvậy.Thật thế,khônggì thấtvọngbằngmộtcáimặt trẻconmà lạikhôngđủcáihay,cáikháu,đểmờichàotamộtcáihôn...Tuyvậy,tôicũngnhớngayđếnthờixưa,khicongáitôimớiđẻ,nóđãđượcchịBíchquýhóanhưthếnào.Vàtôiđãhỏimấycâuqualoavềđứabé,đểrồingắtchuyện,xindiêmthuốccácbạnhữucùngngồiquanhđấy,ýmuốnchochịBíchmaulấyáođậyconlại.Xeđiệnchạychậmquáthật!Mườicâysốmỗigiờ,giữamộttỉnhtonhưHàThành!Thậtlàmộtcáihổthẹncủavănminh!Vìrằng,thanôi!Tuytôiđãimlặnglờhẳnđi,nhưngchịBíchđãbắtđầukểlể!...Chịnóirõvềcảnhnheonhóc,mọiđiềutaibiến,mọisựđóikhát,đaukhổ,màcáisốphậnáchạiđãhànhhạgiađìnhnhàchị từbấyđếnnay...Tôi thởdài.Tuychịkhôngkếtluậnbằngcáchxingiúpđỡ,nhưngtôicũngđủthôngminhđểhiểulắm.Lúcbấygiờthìtôiphẫnuấtđếncựcđiểm.Tôichotôinhưmộtcongiun,aixéolắmắttôicũngbiếtquằn!Đihát,lúcchitiềnbịkènhèlàđồkeo,lúcvềgiữađường lạibị cókẻmuốn tống tiền, tôi tưởngnhưvậy thì từ tâmđếnbằngĐứcPhậtTổcũngphảicáu,dẫurằngPhậtTổkhôngđờinàođihát...ĐánglẽcóthểbảochịBíchlàkhôngbiếtđiều,ởchỗ"cứthấybởthìđào"nhưmộtkẻbấtnhãnàokhác,tôichỉmuốnnhắcchochịđừngquêncáiđồngbạctrướccủatôi.Chẳngnghĩxaxôi,tôihỏithẳng:-Từlầnấy,báccógặpnhàtôinữakhông?Vôtìnhchịđápngay:

-Dạ,cógặpmộtlầnạ.-Báckhôngnóigìchonhàtôibiếtvềcáiđồngbạctôigiúpbácđấychứ?ChịBíchngơngácnhìntôimãinhưngạcnhiênvìsợtôilạinỡngờcáilòngthựcthàhoặcbiếtnhậnơncủachị.Rồichịtứckhắcđáp:-Dạ,cóđấyạ.Tôicónóingayrằngđãđượcbácchovaymộtđồng.Tôisungsướnglắm,vàcaumặthỏinữa:-Bácđãnóilàtôichovayà?ChịBíchliềngậtđầu:-Bẩmvâng.Tôitắclưỡi,caumặthơnnữa,khẽnóithathiết:-Rõkhổquá!Thìsaobáclạikhôngnóilàtôichohẳncháu?Màtốthơnnữathìbácđừngnóigì,cóhaykhông!Chẳngnóibácắtcũngthừabiếtđấy,bụngdạđànbànhỏnhennhưcáilỗkim...Thếlàrồinhàtôinósẽkhôngbaogiờquênlàbácđãnợnócáiđồngbạcấy.Tôikếtluậnbằngcáisovai,vàmộtcáithởrấtdài.Từđấy,chịBíchcómộtnétmặtủ rũđặcbiệtnókhiếnchị takhôngngồithẳnglênđượcnữa,nhưmộtconchimbịđạn.Ắtđólàchịhốihận,tiếcrẻcái lòngnhânđứcghêgớmcủa tôi, vàphânvân lo sợvề cái "bụngdạ lỗkim"củavợtôi.ĐếnchợĐồngXuân,chịẵmconbướcxuống.Trongcảthờigianngồicạnhnáchtôi,chịtatịnhkhôngdámbénmảngđảđộngđếnchuyệntiền.***Cáchđấysáuthángnữa,quảvậy,đúngsáutháng.Nhằmlúccuốinăm,vợchồngtôiđi lênchợĐồngXuânmuavàigiò thuỷtiên...Đươnglúihúimặccảtrướcmộtbànhoa,tìnhcờlúcnghểnlên,chúngtôitrôngthấychịBíchđươngđitừcổngchợra,cáchchỗchúngtôiđứngđộmươithước.Tứcthìvợtôivuivẻgọi:-BácBích!BácBíchơi!...Bích!Mộttaybếcon,mộttaycắpcáirổtrongđócóvàicâydưacảivàmộtcáimũthổ côngđánggiá hai xu, tuy chỉ có thế thôi, chịBích cũngquay lạimộtcách rất khó khăn, chỉ vì buổi chợ quá đông người.Đến khi nhìn thấy rõchúngtôirồi,thì...

ThìchịBíchlạivờnhưkhôngnhìnthấynữa,ômconvàômrổcúiđầuquayđi thẳng, trướccònbướcchậm, sau thoăn thoắt rõnhanh,và saucùng, thìchạyhẳn!Thanôi,chỉvìmộtđồngbạc!Cáiđồngbạcnhânđứcrấtđắctộiấy!ChịBíchlẩnmặt,chạytrốn,sợbịđòitiền.Mộtđồngbạc!Chỉvìnó,màmộtngườiđãcócáicanđảmchạy trốnmộtngười,saukhicảhaingười,vàolúccònnhưnhau,đãsốngbaonhiêunămtrờichungđụngvớinhau,raucháocónhau,yếntiệccónhau,thânthiếtvớinhauhơnruộtthịt,taychân!***Bạnđọcơi,viếtđếndòngnày,tôilạithấycảtấmlòngkhốnkhổvàkhốnnạncủa tôi nôn nao lên... Chính thế đó, vì trước bàn giấy của tôi cómột cáigươngPsyché,vàkhitôichợtngưngbútđểnhìncáihìnhthùvàcáingườingợmcủatôitronggương,thìtôibuồnnôn,thìtôighêtởmcảchochínhtôi,vìrằng,trừmộtbọnnịnhsằngvẫngọitôilàdanhsĩ, làvănhào,thì, trongthiênhạ, thanôi lạivẫncómộtsốngườiđứngđắnkianỡlòngkhentôi là"mộtngườitửtế".Tôihốihậnlắm,tôikhổsởlắm,vìrằngtừđấy,khôngbaogiờchúngtôicòndịpnàogặpvợchồngBíchđâunữa,vànhấtlàvìgiữacáihômchịtachạytrốnvợchồngchúngtôiấy,thìlạinhằmvàomộtbữahãnhữumàvợtôiđãnói:"RõtộinghiệpchịBíchquánhỉ?Cậuạ,emchỉđịnhtâmhễgặpchịấythìthếnàocũnggiúpthêmchịấyvàiđồng,nhấtlàvàodịpTếtnày".Nhưngmàtừbấyđếnnay,thờigianđãđemđếncholòngngườicáigìlàcáiquên.Sựgìthìrồitacũngcóngàyquênđi,chodẫulàáiân,chodẫulàđauthương,chodẫulàhốihận.Bởicáicớấy,chonêntuylươngtâmtôiđãmangnặngmộtvếtthươngtìnhcảmđểđôikhibứtrứthànggiờ,màtừđó,tôicũngchẳnglàmnổimộtviệcthiệnnàothiệnhơncáiviệcácnày,tuyrằngnếucốgắngtinhthầnthêmchútnữa,tôichẳngthiếugìnhữngdịpđểthựchiệnrấtnhiềucáiđứcáinhânnhưkỷmàtôicóthểcóđược,hơnai...Vìsao?Vìkhitacótiềnthìtachẳngnghĩđếncáinhân,vàkhiphảinghĩđếncái nhân, thì ta lại chẳng có tiền.Cho nên sự đời chung qui chỉ là nhữngvòngchạy trongđèncù, luẩnquẩn, loanhquanh,vì takhông thểnàokhácđược,nếukhôngcứviệcsốngthảnnhiênđểmàtầmthườngvàkhốnnạn.TạpchíTaoĐàn,

số2,ngày16.3.1939

Từlýthuyếtđếnthựchành(1939)

AnhtalàmộtngườiÂuhoá.Thiênhạkêu:chưađủ.Riênganh,anhtựchođãÂuhóahoàntoàn.ởPhápvề,anhchỉgiaothiệpvớingườiTây,chỉyêuquýcóngườiTây,nhấtlàôngChánhvănphòngcủaanh.AnhlạichỉcónóitiếngTâythôi,chodẫulà nhữngkhi anh nói với nhữngđồngbàomũi tẹt.Nhữngviệc ấy dễ, bởikhôngtốntiền.Đếnnhữngviệc tốn tiền...Tuykhôngbữanàocũngdùng"cơmTây",anhcũngvẫngiấubọnđồngbàoAnNamrằngmìnhthườngphảiăncơmta,cókhiăncảraumuốngvàcàpháo.Tựtrongthâmtâm,anhvẫnkhenthượngđếđãbanphướcchocảcáigiốngAnNamđượchưởngraumuốngvàcàpháo,rẻlạ,ngonlạ,cóthểkhiếnngườitaquênthịt,cá...Nhưnganhkhôngnóithếtrướcmặtthiênhạbaogiờ.Thiênhạchỉthấyanhănở,cửchỉvàngônngữhoàntoàntheoTây.Cònđếncáibànthờôngvảitrongnhàanh,giữanhữngđồđạchoàntoànTâyphương,thìanhcắtnghĩasaumộtcáisovai:"Đểchobàviakhỏilathét,nghĩalàđểcho phải phép".Câu ấy, anh cũng lại nói bằngPháp ngôn.Và,muốn dẫnchứng cho lời tuyên ngôn ấy, thỉnh thoảng anh lạimời các bạn hữu Tây,Namđếntổchứcmộtcuộckhiêuvũgiađình.Trướcbànthờ,lẽcốnhiên.Vìtrongnhàchỉcóchỗấylàđủrộng.CácôngvảiđềuđãkínhphụccáiÂuhóaấycủaconcháuđếntáicảmặt,nếucácôngvảivẫncòncómặtđểtái...Nhưngsựấychưaphảilàcáicốtyếuchochuyệnnày.Cái cốt yếu làmộtquanniệmđặcbiệtTâyphương,Âuhóa cả trămphầntrăm,củaanh,đốivớimột thứtainạncũngtừTâyphươngnhậpcảngvàođây,xứsởcủamọithứcổhủcủadânĐạiCồViệtmũitẹtdavàngchúngta.SởdĩanhnóirõquanniệmấyracólẽcũngchỉvìmuốnthiênhạphụcmìnhlàđãhoàntoànÂuhoá.Quanniệmấy,làvềnạnmọcsừng.***Nhưngmà,thìcácngàihãytrôngxem!Đấy,anhđứnglên,điđilạilại,haitay đút túi quần, trong khi cao đàm, hùng biện về một vài vấn đề, thỉnhthoảnglạitôđiểmcholýluậncủamìnhbằngmộtvàicáigậtđầukhoáichí...

Chẳngailạicóthểhùnghồnhơn!Cửtoạngồingheđềuhoặcđãkínhphụchếtsứcbằngimlặng,hoặcmuốnphảnđốihếtsứcđấy,nhưngcũngchỉdámphảnđốibằngimlặng.Từmồmdiễngiảlầnlượtchuiranhữngnghĩalýkỳquặccókhighêgớm,cókhinhưsựnguỵbiện,cũngcókhinhưsựlậpdị,nhưngbaogiờ,từtrướcđếnsau,cũngtỏramộttấmlòngvôcùngthànhthựcvàmộtsựhiểubiếtthấutriệtnóbắtbuộcnhữngaimuốnngắtlờicũngphảicứkính cẩnngồi yênmà im lặng.Sự thành thực, dẫu saođi nữa, ta cũngkhôngthểdễmàcoikhinh,cũngnhưsựhiểubiếtchuđáođánggọilàcóđủthẩmquyềnấy,khiếnchotaphảingờ:diễngiảchínhlàkẻ"đoạntrườngaicóquacầu...".Nhưngmà...Thìhãylắngtaingheanhtađã...-Mọcsừng,sựấy,nếunólàmộtcáinạn,thìcũngchỉlàmộtcáinạnnhỏ,khôngđángđểýmấy.Tôikhônghiểusaoaicũngchêcườimộtngườichồngmọc sừng!Ngay ở bên Pháp nữa, thiên hạ cũng không thiếu lời chế riễungườimọc sừng.Đó làmột sự dãman, vì ngườimọc sừng chỉ làmột kẻđángthương.Màcũngkhôngđángthươngnữa,nếutanghĩkỹ...Mộtlàvìbịvợngoạitình,ấychỉlà,nhưtrêntôiđãnói,chịumộtcáitainạnquáđỗinhỏmọn, hai làmọc sừng, nếu làmột cái khổ, thì cũng là cái thứ khổ của trítưởngtượngốmyếucủaanhchồngmọcsừngmàthôi!Nếumuốntinchắcchắnđiềuấyhơnnữa,taphảinóithêmthếnày:ởmộtxãhộimànhiềungườichồngngoạitìnhhaymọcsừng,chínhđấylàdấuhiệucủavănminh.Vìsao?Vìhônnhân,tựnó,làmộtđiềukhuyếtđiểmvôcùng,khinógiảiquyếtvấnđềtìnhái...Hônnhânlàcáigiấyhợpđồngbuộclòngngườitrungthànhsuốtđời,trongkhilòngngười,dođấngThượngđếsinhra,làmộtsựtrừutượng,tựnónóchỉmuốnthayđổi,cómớinớicũđóthôi...Lấycáiquanđiểmcủabọnnamnhichúngtamàxét,điềuấycàngrõrệt.Đànônglắmkhichêvợ,chánvợ,thấykhôngthểchungsốngvớivợđượcnữa,chỉcònmộtcáchlydị,thìmaysaođãtìmthấyphươngtựcứuchữa,tựgiảithoát,đểtránhcảnhtannátcủagiađìnhvàcáihậnnghìn thucủa lũconcái thơdại,ởsự tựanủimìnhbằngcáchthỉnhthoảnglừavợmộtđêm,tìmcáihạnhphúctạmbợvàđiêutrátrongcánhtay"ngườivợmộtđêm".Đãgiảndịchưa?Lừađượcvợmộtđêm,thếlàngườiđànôngchêvợphỉchí,tựanủi,đủcanđảmvàhứngthú cứ chịu đựngmãi được người vợmàmình đã thấy là khó chịu... Vànhữngphụnữkhônngoan,biếtcáingôinộitướngcủamìnhđãcóbềlunglay,lắmkhiđãnhắmmắtlàmngơchochồng.Phảithếmớiđược.Phảichịuđựngcáiđauđớnnhỏấy,hoạmaymớitránhthoátcáiđauđớnlớnhơnnósẽđợingày tứcnướcvỡbờ,nóđến...Vì rằngđấngThượngđếsinh ra thằngđànông,mụcđíchNgàichínhlàđểchonóphảntrắcđấy!Phảnđượcrồi,nósướng.Lòngtựáiđượcmơntrớnrồi, thìnósẽxửmộtcáchnhãnhặnhơnvớivợnó,mộtngườimànókhônglừađượcthìnósẽgiànhchonhữngvố

đau...Mộtvàingườicườiồ.Nhữngthínhgiảkhácchẳngainóigìcả.Vẫnnguyêncáiđàhùngbiện,anhtatiếp:-Bâygiờ...Đếnlượtchúngtatựđặtmìnhvàođịavịngườiđànbà...Ôhay,saochúngtacóthểíchkỷđếnthếđược?Saochúngtalạikhôngcôngbìnhmộttýnàocả?Saochúngtanỡdãmanđếnthế?Đànôngchúngtađichơigáibừabãithìchẳngsao,nếuvợtacóhànhđộngynhưta,chỉynhưtathôi,tacũngđãcoinhưđổiđời.Vợngoạitình,khốnnạn,thếsaogọilàđạihoạ,nếuchồngxưanayvẫnngoạitìnhbebétrađấythìkhôngsao?Họcũngđãxửsựnhưmình.Chỉcóthế.Họđãphảingoạitìnhcólẽlàđểkhỏiphảinghĩđếncáchquyếtliệthơn:lydị.Cũngnhưmình,họcũngchỉthấysựanủi,cáithúsống,ởsựlừađảothôi.Đãthế,saođànôngcứíchkỷ?Khốnnạn,nàocógì,nếuđóchỉlàvỏquítdàyvàmóngtaynhọngặpnhau?Thêmnữa,mộtkhingườiđànbàdámngoạitình,tôichođólàhọbắtđầucócanđảm,vàbắtđầugiácngộnữa,cũngnhưthuyềnthợdámđìnhcôngphảnđốiChínhphủ,cũngnhưphụnữdámvácnhữnglácờcódấuhiệucáchmệnh,lathétgiảiphóngvàbìnhquyền!Chonên,nhưtôiđãnói,mọcsừngchínhlàdấuhiệucủavănminh.Ngườiđànbà,mộtkhibắtđầulừachồng,làbắtđầubỏcáichínhsáchtiêucựcđềkháng tổ truyềnmàmấynghìnnămbịcoi làđứa tớgáikhônglươngđãkếtquảnêntháiđộ...Mộtngườinóilenvào:-Thếthìratộilàởanhchồngđángmọcsừng,bấtcứanhchồnglàhay,dởnhưthếnào?Diễngiảđápcứngcỏi:-Bẩmchínhthế.Vìdẫutatàigiỏi,khỏemạnh,giàucóđếnnhưthếnàođinữamặclòng,nếutachẳngmaymọcsừng,ấylàchínhtađãcólỗi,đãhỏngởmộtphươngdiệnnàođó,màchỉvợtamớibiếtmàthôi!Chonên,nhưtrêntôiđãnói,ngườichồngmọcsừngchẳngbaogiờđángthương,nếutanghĩkỹ...Nếutakhônngoan,đủtưcách,đủkhỏemạnh,đẹpcảtinhthầnlẫnvănchương,convợtanóđãchẳngngoạitình!...Vậythìquyếtnhiênanhchồngmọcsừngbaogiờcũngcólỗi,vàphảicoisựlừadốicủavợlàmộtlẽchínhđánghợptựnhiênmàthôi.Huốngchi,cáivấnđềấy,phàmđãlàngườivănminh,thìchỉnêncoiđólànhữngviệcnhỏnhặtrấttầmthường,khônglàmkhôngđược,thídụnhưđóithìphảiăn,khátthìphảiuống,haylàmộtchấtđãquáđầytrongbụngthìphảithoátnórangoài,nhưlàđạitiện,tiểutiện,cóthếthôi.Tôixinnói thêmchorõhơnnữa:nếumộtngườichồngvắngnhà lâuchẳnghạn,thìvợngườiấycóđingoạitình,ngườiấychỉnêncoinhưvợđãphảilàmmộtsựcầnkhônglàmkhôngđược,thídụmótđáithìphảiđiđái,

thếthôi.Sựgiaohợplàcáigì?Nólàđiềuxưanayaicũngcoilànhơbẩn.Vậythìsaolạichonómộtcáigiá trịmànókhôngcó,đạikháinhưchẳngmaymọcsừngthìđauđớnđếnnỗimuốntựtử?Mộtngườilạihỏi:-Thếthìtriếtlýcủangườichồngmọcsừnglàthếnào?ConngườiÂuhóacắtnghĩa:-Lànhắmmắtlàmngơ.Làphảicoimìnhcólỗi,chodẫuchưathấylỗimìnhở chỗ nào!Nếu không có gì khuyết điểm, vợ nó đã phải trung thành vớimìnhchứ?Cốtnhấtlàđừnglàmomlên.Nhưtrêntôiđãnói:vợchochồngmọc sừng hay chồng ngoại tình càng nhiều, ấy chính là dấu hiệu của vănminh.Quảthậtđóchẳnglàđiềuvukhoát...Trongkhingàycướichỉlàngàytậnsốcủaáitình,thìngoạitìnhchínhlàsựcáchmệnhtựnhiênđốivớiđiềutróibuộcnhântạocủahônsự.Muốntỏmìnhđãvănminh,nhânloạichỉnêncoisựthôngdâmlàmộtđiềugiảiphóngchocáilòngngườihamthayđổi...Tiếnbộ làgì,nếukhông là sống tựdo!ởTâyphương,người tađãchiếmđượcsaunhữngcuộccáchmệnhtốnhàngtriệunhânmạng,nhữngquyềntựdohộihọp,tựdotưtưởng,tựdongônluận,tựdođìnhcông...Cònkhuyếtđiểm,nếuchưachiếmđượchaycôngnhậnmộtcáitựdonữa,quýhóanhất,làcáitựdogiaohợp!Cócáiấynữa,xãhộimớithậtlàthiênđường!Vìthế,nêntôiđãnóirằngvợbịchồnglừa,haychồngbịvợchomọcsừng,haibênchỉnênnhắmmắtlàmngơđimàthôi.Vìhaibênđềucólỗi.Thêmnữa,cáitainạnấy,cáiđauđớnấy,nếutabiếtnângnólêntrìnhđộmộtchitiếtvănhoá,coisựtựdogiaohợpcũngnhưnhữngcáitựdokhác,thìloàingườiháchẳngđãthoátkhỏicáivấnđềthiêncổnóvẫnrìnhpháhoạihạnhphúccủagiađìnhvàcánhânđósao?Mộtngườikháccườinhạtphêbình:-Gớmthậtchonhữngtưtưởngquákhíchcủaông!Ôngđãlàmchocảbọnnamnhi...Tiêudanhdự.NgườiÂuhóahỏilại:-Thưangài,mọcsừng,ngườiđànôngnàodámchắcsuốtđờikhôngbịcáinạnấy?Tôixinnóiđểngàichớquênrằngngườiđẹpgiainhấtđời,anhhùngcổkimchưa có ai bằng, làNãPháLuânHoàngđế, thì ngài cũngđãmọcsừngđó!Đứngtrướcmộtcáinạnnóhămdoạtấtcảcácđànôngtrêncõithếgian,màlạikhôngbiếtnângsựmọcsừnglêntrìnhđộmộtchitiếtcủavănhóa,thìchỉlàchẳngbiếtloxamộtchútnào.Cóngườihỏi:

-Ôngđãxongcáibàiđạiluậnvềnạnmọcsừngchưa?Anhtagậtđầu:-Tôiđãkếtluận.Rấtnhiềungườiphêbình:-CáianhchàngnàyTâyquáđimất!Nguythật!Tâyởcáchănở,Tâyởcửchỉ,ngônngữ,lạiTâynốtcảởcáilinhhồn!Anhtamỉmcườiđắcchí,thấymìnhđãthànhcông.Mụcđíchcủacácsựlậpdịyêungônvànguỵbiệncủaanhchỉlàđểchothiênhạphụcmìnhđã"cảtrămphầntrămÂuhoá".Nhữngcâuchêbaikia,tráilại,anhcholàlờikhen.Và, trongkhiaicũngđểýnghediễngiả, thìkhôngaiđểýnhìnmột thiếuniênđẹpgiai lúcấychỉđưamắtliếctrộmcôvợtrẻmăngvàđẹpnõn,củadiễngiả,ngồiởphòngbênphatràvàsaiđầytớróttiếpchođámkháchkhứađôngđúc,từlúcđầuchođếnlúccuốicuộcdiễnthuyếtấy,đãlắngtainghemớlýthuyếtcủachồngmộtcáchcựckỳchămchú...Riêngtôi, tôi tựnhủ:"Chínhchỉvìanhchồngnàyđãbịmọcsừngrồinênmớigiántiếpbênhvựcbằngcáiquanniệmghêgớmkia".***Tôiđãlầm.Việcấyxảyrasau,chứkhôngphảiđãxảyratrướcnhưtôitưởng.Đãchừngmộtnămsau,thấyconngườiÂuhóangàyngàyđinằmdàitạimộttiệmhút.Thiênhạnóithìraanhđãbỏvợ.Rõmớibuồn!Nguyênnhâncuộclydị, chẳngai hiểu rõđầuđuôi ra sao.Chỉbiết hiện anh tađaukhổ lắm.Tiệmhút,chỗẩndậtcủaanh,củanhữngkẻchánđời,anhchỉcòncónólàquýthôi!Đáplạicácbạnchíthân,anhtachỉnóikínhởvềnỗikhổ:-Tôi...Tôiđãyêumộtngườiđànbà!Nhưngmộthômcóngườibạnthânkháckhônghiểugì,tráchanhbạctình,tồi tệvớivợ,dãman,và...Đủtất tảnhữngtrạngtừkhácnữa.Thìanhnổigiậnhỏilại:-Màyngulắm!Thếkhivợmàynócắmsừngvàođầumàythìliệumàycócòncứmuốnănởsuốtđờivớinókhông?à,thìrađầuđuôilàthế.

Tôi,kẻngoạicuộc,bỗngđâutôicũngchánđời.Vàhoàinghi.Thậtthế,tôitinrằngđấtĐạiCồViệttalàcáiđấtcằncỗi,nhữnglýthuyếtvàtưtưởngởđâuđâu, tốtđẹp thếnàomặc lòng,cũngcứđếnđây là thành thốinát.TôikhôngtindânAnNamtalạicónổimộtđiềutínngưỡngnào,mộtquanniệmchắcchắngì.Bởithế,conngườiÂuhóacựcđoanấychỉÂuhóađượcởcáilỗmồmmàthôi.Và,thanôi!Suymộtngườiranghìnngười,suymộtsựravạnsự!TaoĐàn,số7;ngày1.6.1939

Ănmừng(1939)

BữanaycụPhánUyên,đãđượchiểurõcáigìlàcáivinhquang,nhữngđồmừngquýgiá,nhữngtấmcâuđốiđỏtreolaliệtkhắptường,đãđủanủivềsố tiềnbỏ ra.Cáicảnh"ănuốngầmầm"haihômnaykhôngkhiếncụsốtruộtnữa.Đọcnhữngchữchúcmừngrấtvănchươngbằngdạđentrênnềnđỏ,cụmớikhámphárarằng:chaoôithìramìnhxưanayvẫncónhiềuđứctínhmàchínhmìnhkhôngbiết,đểmàsướngnhưmộtkẻchếtđượclắmcâuđốikhóccóthểđượcthỏacáivonghồn...Thậtlàlinhđình,vàvuivẻ.Thậtlàvinhdựchotổtiên.Tronghaingàyănuốngthìhômquađểchohọhàngvàconcháutrongnhà.Chínhhômnaymớilàđểmờikháchởtỉnh.Đây,bàncácbạnđồngsựcủacụ,phầnnhiềulànhànho,sốđôngđãcónhiềuphẩmhàm,huychương.TôđiểmchodămđámngườiấycómộtquanBốvàmộtquanPhủ,họbênnhàvợcủacụ,vàđãlàmchocụtăngthêmsĩdiện.Kialàbàncácôngcũngtaitomặtnhớnthuộctânhọc,bạnhữucủa"anhtham"nghĩalàvàohàngconcháucụmàthôi.Ởbuồngxépbêncạnhthìcáccôđốc,côgiáo,bạnhữucủacongáicụvậy.Aicũngvềdựtiệcvuivẻvàđôngđủ.Thìphảibiếtcáicáchxửthếxưanaycụlàtròntrĩnhthếnào!Mộtkhicụđãvềlàngthìcũngphảithếnàochođẹpmặtvớingườilàng!Kháchtỉnhvềtớitấphếtlượtnàyđếnlượtkhác,phầnnhiềubằngxenhà,vàcócảhaichiếcxehơiđỗngoàicửađìnhnữa!Nghĩnhưthế,cụlạikiêungạonhưmộtđứabécon...-Chúngmàyđâucảrồi!Rõthếđấy!Ngầnấyconngườiđểsaibảomàgọilấythêmcómộtítdấmnữacũngkhôngđứanàođilấyđượcđấy!Lờigắtcủacụlẫnlộnmấtvàotiếngđàn,tiếngtrống,tiếnghát,tiếngphách...Cụnhìntrướcnhìnsau,lắcđầuthởdài...Vìcóbatênngườinhàthìhaiđứađươngbưngnhữngbát cỗmới hâmchonhữngbànởxa, cònmột đứa thìđươngchớivới,buộcbánhpháodàivàoốngmáng.Cụtoantiếnbướcxuốngphíanhàbếpthìchợtmộtbàntaynắmcụlại,trướcmộtcâunóisốtsắngthếnày:-Cụơi,cụhãyvàođâyvớicon!Đólàmộtkháchtrẻtuổi,màcụkhôngnhớrõtên,âuphụcchảichuốtkhiếncụkínhnểlắm.-Con tấp tểnhcũng làmđượcmộtbàihátđểmừngcụ,chẳngbiếthaydởnhưthếnào,xongcũngxinmạnphépcácquankháchđâymộtphen...Người ấymời cụ ngồi xuốngghế, đưa ramột bài thơ bằngmựcđen giấytrắng,lạinhétluôncảcáidùitrốngvàotaycụnữa,nóitiếp:

-Bài hátmừng cụ thì xin cụ thưởng thứcmấy tiếng trống cho chúng concùngnghe.Thẹnquýnhcảngười,cụPhánUyênđẩycáitrốngra,ấpúng:-Vănchươngcủaông...Thìxin...Đểphầnông,vìthậttình,tôicũngkhôngbiếtđánhtrốngcôđầu.Rồicụgiươngmụckỉnhlênđọcbàihátnóiấy;xongmỗicâulạithấymặtcụvuitươithêmlên.Saucùng,cũngkhôngbiếtbìnhphẩmdàilời,cụchỉđưatrảtácgiảbàihátvớicáidùitrốngvàtừchối:-Hay lắm!Nhưngmà tiếc rằng tôikhôngbiếtđánh trống,đểxinôngchonghe...Vănhaylắm!Khiđưachođàonươngmảnhgiấy,cụrấthổthẹn,thấyrằngmìnhquêmùamộtcáchđánggiận,và thúảđàoquả thật làmột thứvănchương taonhãthật,chứkhôngphảichỉlànhữngtròbậybạnhưngườitavẫnnóixưanay.Cốnhiên,tácgiảnhữngcâuhátnóikianhấtquyếtchốitừ.Cuốicùng,danhdựthưởngvănvềtayngườicaochứcnhấtbàntiệc,làquanBốChánh,ônganhhọnhàvợcủacụchủ.QuanBốgọicụPhánđếnngồibênmình,rótmộtcốcrượunhỏđểtrướcmặtcụ,giaohẹnbằngmộtthứtiếngđồngsangsảng,nghiêmnghịvàđángsợnhưnhữnglệnhbanragiữacôngđường:-Đây,cứmỗitiếngchátthìônglạicạnmộtcốcrượu,vìmỗitiếngchátcủatôikhôngnhữnglàthưởngmộtcâuvănmàthôi,nhưngcònđồngývớitácgiảđểcatụngcáicảnhphúquý,annhàncủaôngnữa.Mọi người vỗ tay, rồi có đến hàngmấy chục người nữa vỗ tay theo.Bênbuồngxépởtậntrongkia,đámphụnữcũngbỏđũabátđểđứngthấpthoángtrongmànhnhìnra,chúýđếncáiđạisựấynólàmtăngphầntrangtrọngchocuộcvuituyvậytrướcvẫntẻngắt.CụPhánUyênxoatayxinlỗimộtcáchhiềnlànhđángtứccười:-Bẩm,mỗitiếngchátlạimộtcốcrượuthìcólẽcũngnhiềuquá,vậyxinchoxongbàithìhãychomộtcốc.Tuy cómột vài cụ phảnđối lại cụ phánđể về bè với quanBốnhưng saucùngcácquýkháchcũngbiếtnểcáisứckhỏecủamáitóchoarâm.Rồithìcôđàoehèmdọngiọng,rồibácképvặnlạidâyđàn,rồiquanBốtomtomtomchokháchngừngđũalắngtaingheđểtrởnênmộtcửtoạnghiêmchỉnh.Cànhmaihạcđậuthêmxinh,Bốnmươinămnữa,khangninhcòndài,Ngàyxuâncảnhthếtươicười,

Đàonguyênháđểriêngngườingàyxưa!Gianhânchinhcát,Trêntiệcđàokẻtrướcdắtngườisau...Cuộctrămnămtrờicóhẹnaiđâu?ConhạctrắngbấylâuvềbếnNhuệ,MaicốtcáchmaigiàmaivẫnthếĐàonhởnnhơđàothắmvẻthêmxuân.Lắngtainghetiếngchúclẫncungđàn,Cấtchéncúcmừngngườitrênthọtịch,KháchbạchốcnàoaitiêntríchXindangtay"giậtphịch"quảđàotiên...CõitrầncũngcóĐàonguyên.QuanBốngấtngưởngđánhluôn:tomtomtomcháttom!Đoạncụgậtgùnóirõto:-Haythậtđấychứ!Vănchươngnhưthếmớigọilàtânthời..."Xindangtaygiậtphịchquảđàotiên".Thếcólẳnglơkhông?Chuyếnnàythìcụphánnhàtôisẽvìcâuthơấymàcảilãohoànđồng!QuanBốngừngmộtlát, trôngtrướcnhìnsau,rồivẫytaygọimộtcôtrongbốncôđàorượumảitiếpchocácquankhácgầnđấy:-Này,côkia!Côáođỏkia!Lạiđâyđỡhộchénrượuchochủnhâncạnhộđi.Khicôđàotrẻtuổiđếnđứngbêncụphán,bẽnlẽnnângcốcrượuthìnhanhnhưcắt,quanBốđãnắmlấymộtbêncánhtaycụphánmàquệtmộtcáivàongựccôả,đểrồicườinứcnởcắtnghĩa:-Nàythìđây:xindangtaygiậtphịchquảđàotiên!Cácngàiđãthấychưa?LúcấycụPhánUyênđươngmảihớpchénrượu,chonênkhicụvộilôiđượctayra,cáicửchỉbóbuộckiacũngđãxonghoàntoàn.Cụthẹnđỏcảmặt,sungsướng,đếnứanướcmắt,vìlúcấy,cửtoạkhencụsốtsắngnhưkhihọđixemđábóngmàgặplúccóquảvừasútvàogôn.Cụvộivàngđứnglênchạytuykhôngbiếtđịnhchạyđiđâu,nhưngườimuốnđitrốn.Saucùng,cụđánhtrốnglảngbằngcáchgọiđầytớramàmắng:-Lấythêmítdấmtâyvàobànnày!Saomàyđốnthế,màyđểtaogàorátcả

cổ!Tuynhiêngiọnggắtcủacụthậttìnhlúcấycũngkhôngdữtợnlàmấy,vìcụvẫncònthấyrõcáicảmgiácdịudàngvềmộtbênngựccôđàotrẻnóchưatiêutanhẳnmàlạicònnhưđọngquyệnlạiởcảnămđầungóntaygiànuađãmấychụcnămrồichẳngcònbiếtgìlàmùixuân.ChợtthấyquanPhủgọicụrồinóimộthồidài:-Nàychủnhânơi!Nhànho là thâmlắmđấynhé!Thôixincácngàicũngđừngainỡépduyênônganhtôinữa.Ônganhtôiđãtrìnhbàycáicảnhngộéole,khóxử,củaônganhtôi,ravớithiênhạrồi!Đấycáccụxem:quanBốtôivừamớiépduyênxongthìônganhtôitứckhắcgọingườinhàlấythêmdấm.Chaoôi,thếthìônganhtôiđãđủthâmtrầmhaychưa?VìrằngtrongKiềucócâu:Dấmchualạitộibằngbalửanồng!Rấtnhiềungườilạivỗtayran,cườitođếnvỡnhàvỡcửa.Mộtcụbảocôđàononáođỏ:-Nàyemơi,thôithếthìemcứcamchịuởtrầmluânkhổhảithôichứngườiquântửchẳngvớtemđâu!Mộtngườitrẻtuổiđứnglênnói:-Thưacáccụtrămđiềuchẳngquachỉtạitácgiảcáibàihátnóiấy.Ôngkháchâuphụctrẻtuổitừnãyngồilặngimvừathẹnvừakiêungạovềcái bài văn củamình, đương lắng tai nghe xem có ai thì thào chỉ trích gìkhông,bấygiờđànhphảiđứnglên,đónđỡ:-Bẩmcáccụ,chúngtôikhôngngờrằngcụBốtôiđâyngàilạihiểubàivănấymộtcáchkỹđếnthếđểmàđemlýthuyếtthựchànhngaynhưthế.QuanBốcườikhàkhà,lênrâubảothiếuniên:-Thếthìđôitatrikỷlắmchứcòngìnữa!àquên,xincáccụthưởngmộtcốcchotácgiảbàivănhữutình.Chịáođỏđâu,chịlạimờiôngấychotôimộtcốcnữa.Lạivỗtay...Nhưngchợtmộtôngkhác,cũngtrẻtuổi,mặtđỏnhấttấtcả,đứnglêntrịnhtrọngnói:-Bẩmtrêncáccụ,dướicácông...Mọingườigiậtmìnhlắngtainghebiếtlàsắpcóchuyện.Ôngkiatiếp:-QuanBốchánhthưởngtácgiảbàihátnóiấycốcrượulàvìnócótínhcáchhữutình.Tôicũngxinhoannghênh.Nhưngmàxongrồithìtôixincáccụvà

cácôngchotôiphạtnhàthisĩấybachénvìđólàmộtnhàthisĩthamlam!Vìsao?Vìcụphánnhàtôiđâybữanaychỉcókhánhthànhnhàmớithôi,vậymàbàihátmừngcócâumừngcảtiệcthượngthọnữa,thì,cáilối"tiệndịp"nhưthếlàcóhạichotôi,vìsangnămđúngsáumươimàcụphántôikhôngkhaothượngthọnữathìlàlỗiởnhàthisĩấy.Vậythìphảiphạt.Tácgiảbàihátnhìnquanhmộtlượtthấytrongdămchụcquankháchcómộtsốđônggậtgùbiểuđồngtìnhvớiôngphảnđốikia, thìrất lấylàmlo,bèncãi:-Tôixinuốngbachénrượuôngphạt!NhưngnếusangnămcụPhántôilạikhaothượngthọnữa,thìôngsẽđáptôirasao?Vàcólẽôngchưanghekỹbàihát!Ôngkiagâncổlên,hùnghồnchẳngkém:-Tôichoôngphạttrướctôibachénnữa,saukhiônguốngbachénmàcáccụphạtông!Nhiều người lên tiếng xôn xao, không chịu nhận trách nhiệm về ba chénrượuphạtấy,ôngkialạinói:-Saotôilạichưanghekỹ!Ôngchảcócâu:"Cấtchénchúcmừngngườitrênthọtịch"làgì!Vậyôngthửđọctấtcảcâuđốiđâyxemcóaimừngthọtịchkhông?Cómộtngườicãihộ:-Nhưngmàthọtịchởđâylàýphụkhôngphảiýchính!ThamChâuvỗvaiôngkia,khẽgắt:-Thôiđi, tôivanôngnữa,ôngđừnggâysựthế!Ôngsaylắmrồi!Vàônguốngítchứ!-Thưachú, tôi chưa say, và trướcmặt côngchúng thếnày, xin chúđừngmắngtôi!Chúcònlàđànembiếtchưa!Ôngấyvừanóiđượccóthếthìđãđưataylêngiữcổ,khòmlưngxuống,rồinônồngộcngayrađấynhưmộtcáiốngmáng!Thiênhạghêtởmquaynhìnđichỗkhácvànhàthisĩthìkhẽsovaimộtcáihảhê.Đầytớmauquétdọn,trongkhiThamChâunhănnhóômxốcôngquýkháchấyvàobànđènthuốcphiện:-Các ôngmau tiêm cho ông ấymột điếu cho giã rượu...Rõ khổ quá, cứuốngnhưmộtcáiphễu!TaoĐàn,sốđặcbiệtvềVũTrọngPhụng,

số1;tháng12.1939

Gương...Tốngtiền(????)

-Thôichảchừanổiđâu!Dậycầmlấyhaihàođimuavềmàkéo.-Không,khôngviệcgì.Tôicònchịuđược,báccứmặctôi.LêVânđápxongbạn,mímmôi quaymặt vào tường.Chàng tuy rất khốnkhổ,nhưngkhôngmuốnchịuluỵbạnnữa.Nghiệnhútđãbanămmàmuốn"caikhan"làchuyệnrấtkhó,songVânđãquảquyếtdámcóýnghĩ:chếtthìthôi.Nếukhông thoátnạnphùdung, rồiVâncũngđếnphải tự tử.Vânđãcháncáisốngbêurếuởđời.Hơnnữa,ngườibạnấy chưachắcđã cóbụngchân thành.Biết đâu chẳngđịnhbắtchàngchịuânrồithìđểcócớbuộcVânlàmmộtviệcnhẫntâmmàVânkhôngmuốnnghĩđếnnữa.Trước kia, Vân đã là kẻ thắng trận trong tình trường.Nhưng những phútsungsướngbaogiờcũngngắn.Sau,ngườiyêucủaVânphụVân.Chàngbènlàm bạn với ả phù dung, những muốn hưởng hạnh phúc trong cái quên,muốnlêncáicảnhthiênđườngmàngườitacóthểthòtayravớiđược.Từmộtthiếuniêncótươnglaitốtđẹp,Vânđãhóarakẻbịxãhộikhinhbỉ...Madạithântàn.Giữalúcnày,ngườibạncưumangchàngxuichàng...ĐemđánhgiánhữngdòngchữáiânmàngườiyêuVânđãgửichoVânkhixưa.Không,thàchịuchếtcònhơnbịghét.Hoặcphảicócáchgìsangtrọnghơnkia.Chứđểbịkhinhbỉ,Vânkhôngmuốnlàm.Thàchàngcứchịuchonhữngcơnnghiệnvôhìnhnóvậtvãđã.***SựtêmỏicácđầuxươngvàđauquặnruộtganlôiVânphảingồinhỏmlênmàômbụngnhưbịcókẻđâm:"Trời!Đauchết!".Ngườibạnvộitungchăndậy,đấmlưngchochàng.HaimắtVânlúcđóquắclênnhữngánhsáng,longsòngsọcnhưmắtngườiđiên.MặtVânchằngchịtnhữngnétrănđauđớn.Khôngthểchịunổinữa,Vânđãmuốnđổiý.Chàngđãthấyrằngvẫncứyêukẻđãphụmìnhlàngu.Lạithêmngườibạnthừacơxúcxiểm:-AnhVân,nênbiếtnghelẽphải.Ởđờinày...Tộigì?Đờibạcnhưvôimàmìnhcứchungtìnhthìmìnhlàthằngngốc.Tôivẫncònnhớcáingày,nămnămtrướcđây,anhđếntìmtôinóibahoanhưđãnắmđượchạnhphúcởđời,vìLoan thươngyêuanh.Thếnhưngmà tôicònnhớrõhơn:mộtngày tiếtlạnhgióđông,anhđến tìm tôiđểphôcáidángngười lừđừ,nhọcđờicủa

anh,rồikéotôiđihútthuốcphiện.Loanđãkhôngđủcanđảmcưỡnglờimẹcha,đãvângchịu lấychồng!Anhcònnhớkhông?Nằmdàibênkhayđèn,anhkêukhôngcòncầngìnữa,vìđờianhđãlàđờibỏđi!Bâygiờ...Bâygiờ,đờianhquảthậtđãlàđờibỏđi!Nhưngmà,bâygiờthì...ĐờiLoanralàmsao?Loan làvợmộtôngTham!Cóhaiđứacon,cómộtô tô,cónămnócnhà!Tôimuốnhỏianhvềcáikhốnkhổcủaanhđây,phảichăngLoanđãcómộtphầntráchnhiệm?Vânkhôngđáp,nhắmmắtđểrơihaihànglệ.Ngườibạnkhẽbảo:-NhữngthưtừtrướccủaLoangởichoanhđâu?Đưaquáchđâytôi!Vân thở dài, thò taymóc túi rồi vứt xuống chiếu cái chìa khóa va li củachàng.***BàThamngồinghenhưmộtngườichịutội.Vânnằmđóngượnglắm,nhưngbiếtchạytrốnđiđâu?Hainữa,chínhvìLoan,thânthếchàngnaymớiđổsụpđếnthế.RồiVânnghĩ:"Phảichăngtalàkẻđángthẹntrướcmặtngườiđànbàbạctình?".Nghĩrồi,hìnhnhưchàngthấylươngtâmđáphộrằng:Không.ĐãthếthìVâncứviệcnằmdài,ngạomạnnhìnLoanchứngạigìnữa.ÔngbạncủaVâncứnóimãi,khiếnLoanđếntángđởmkinhhồn:-Thưabà,khôngphảitôicóýtốngtiềnbà.Tôichỉmuốngiúpbạntôi.Bàtrônglạimàxemcáibộmặtghêgớm,xanhxaovìảphùdungcủamộtkẻthấtvọngvìtình.Nếubàđãchungtình,bạntôicóđâuđếnnỗi.Bâygiờbạntôicầnđộbatrămbạcđểtínhđườngbuônbán,mongbàgiúpcho.Rồibạntôisẽ trả lạihếtnhữngbứcthưxưacủabà.TôicũngmongkhôngkhinàoôngThamnhàphảilophiềnvềnhữngcuộcáiânmàvợôngtađãtrảicảnh...Trướckhivềvớiông.BàThamđứngdậy:-Thưaôngvâng.Cảmơnôngđãchogọitôiđếnnóirõmọichuyện.Nhưngtiềnkhôngcóngaybâygiờ,ôngđểđếnchiều,tôixincầmsang.ÔngbạncủaVâncườigằn:-Vâng,chiềumờibàsangcho.Màxinbànghĩchokỹ.HaybàcóđitrìnhsởLiêmphóngthìđểtôidựbịlàmvỡchuyệnmộtthể!BàThamtáimặt,lắpbắp:"Cókhinào!"Rồi,trướckhixuốngthang,LoanquaylạinóivớiVân:"Tôikhôngđờinàođểcậukhổsở,cậucứyêntâm!".

***Haitayđúttúiquần,ngườibạncủaVânlắclưcáiđầu,điđilạilại,giọngnóituyôntồnnhưnggằntừngtiếngmộtmàhămdoạbàTham:-Giábàđúnghẹnchothìphảihơn.Tôithậtkhôngngờ!-Thưaông,ôngcũngxét cho...Giữa lúcnày, chạyđượcba trămbạcnàophảichuyệndễ!-Mỗiphútbàđểchậmlàmộtphútkhổchobạntôi.-Thếmớikhốnnạnchotôi!Trờiơi!Làmthếnàocóngaybâygiờ?-Bàthửngólạimàđoánbệnhtrạngbạntôixem?Xintùybà.LoanđưamắtnhìnthìlúcđóVânđangmảimiếtđọclạimộtláthư.MặtVâncứtheodòngtrongthưmàmỗilúcmộtthêmtươitỉnh.Saucùng,chợtthấyVânngồilênxuatayreolớn:"Hãykhoan!"Cảhaingườichưakịphiểurasao,Vânđãlạithêm:"Thôi,không!TôikhôngmuốnbắtđềnLoannữa!Đólàlỗitạitôi,chỉtạitôimàthôi!".Ngườibạnđạpmạnhmộtcáixuốngbàn.NhưngVâncứbìnhtĩnhtiếp:-Thậtthếbácạ.ĐâyđểtôiđọcbácnghelờilẽtrongmộtláthưcủaLoan...:"Muốnchovẹnchữyêuthươngcùngnhau,tấtphảicóthểtínhvớinhaucuộctrămnămmớiđược.Haigiađìnhchênhlệchnhưvậy,chắckhôngkhinàomìnhlấynổitôiđâu.Vậythì,thàtakhôngnênyêunhau,maisaumớimongkhỏiphảiđaulòng.Tôivanmình,xinđừngđemchữyêuthươngracámdỗtôi, để tôi sa ngã, rồi mai sau biết đâu chẳng đến đau khổ...?" Đấy, bácxem!...Có phải lỗi tạiLoan đâu. Sở dĩ tôi thế này là vì thân làm tội đời,mìnhlàmmìnhchịu!Thôi,Loanạ,anhxinlỗiem.Emcứviệcvề.-Thếnàylànghĩalýgì?Khôngđáplời,Vânnémcảtậpthưvàolòsưởi.-Trờiơi!Thằngđiên!Màyđốtmấtbatrămbạc!NgườibạnkêuxongchạylạilòsưởinhưngVânnhanhchânđãđứngngănđược.Bịbạnđẩy,Vânômxốclấybạnđèxuốnggiường,chờlúctậpthưđãratrocảmớiđứnglên.Cáuquá,ngườibạnsửalạitócvàcổcồnquát:-Đồkhốnnạn!Thếnàyrồithìmàybướckhỏinhàtao!Vângượngcười:-Tôixinlỗibác.Màbáccómờitôicũngkhôngmặtnàodámở.

***-Mờianhcứởchơi.Nhàtôidắtcáccháuđixemhát,khuyamớivề.-Thôi,thếlàđủ,chảcònchuyệngìnữa.Mìnhsungsướnglàtôisungsướng.Thôi,tôiđiđượcanlòng.Vânnóixong,hấptấplạicầmlấyvali.Loanvộiđưaratậpgiấybạc.-Ôhay!Thếlàcáigì?-Tiền,sốtiềnbatrăm.Lúcấytôiđãtoanđưarasongsợchỉbéothằngchaấynêntôitìmkếtrìhoãn.Tôivẫnnghihoặclắm,khônglẽmìnhlạinỡxửthếvớitôi.Chắcchỉcáithằngkhốnnạnấyxúigiục!Thếrồikhimìnhvứtthưvàolửa,tôisungsướngvôcùng.Khôngphảivìkhỏimấttiền,nhưngvìmìnhvẫncólòngyêutôi.Tôilạitoanđưangaytiềnra.Songchợtnghĩrằngnhưvậychỉbéothằngkhốnnạnkia,tôilạikhôngđưanữa.Bâygiờtôimớiđưamình,đểmìnhhưởngriêngmàthôi.Cầmlấy!-Không!Tôikhôngmuốnlấythế.Đốivớibạntôi,nhưvậylàbấtlương.Dùngườiấyhếtlàbạntôi,tôicũngkhôngmuốnbấtlươngvớingườita.Ainỡmặtchólấytiềntiêuriêngmộtmình!- Ôi, chà vẽ! Việc gì mà phải đạo đức thế! Anhmuốn không bất lương,nhưngemđãcólòngthành.Xinchớphụlòngthànhcủaem.-Không,Loanạ,anhkhôngđánghưởng.Nămnămxưa,anhđãyêuem.Bâygiờanhlạiyêuem.Nhưngcòncáilúcgọiemsangtốngtiền.Lúcđó,anhđãđịnhphụem,làmhạiem.Tạisaotrướcsauđãchẳnggiữvữngmộtlòngyêumàthôi?Tạisaolạicóphútđiênrồmà...Đổkhốn?Dothế,anhtuyênánchoanhkhôngđángđượchưởngsựgiúpđỡcủaLoanchútnào.-Thôithìdùsaoanhcũngđãbiếthốihậnrồi.Ngườibiếthốikhôngđếnnỗilàngườibỏ.Anhcứnhậncho.Loanvananh.Vânngầnngừmộtlátrồigiơtaynhậntiền.***Vânlừlừcầmvalivào,đếngiườngngồiphịchxuống.Chàngchờxembạncótháiđộthếnào,nhưngbạnchỉngồiim.Vânlàmrabộchịunhục:-Bácơi!Bâygiờbácđuổitôiđithìtôibiếtđiđâu?Thôi,bácthathứchotôi,tôisẽkiếmcáchđềnbùbằngcáchkhác.-Bácdạilắm!Batrămbạcđốivớinómùigì?

-Khốnnỗitôikhôngmuốnbạctình.-Thìnóchungtìnhgìvớibác?-Nhưngmàtôiđãtrótyêu.Yêunghĩalàthathứ.Muốntỏvớiđờirằngmìnhcũngđángcólòngyêuthìphảiquântử.-Báclàthằnggàn!-Thếbáccódungchotôiđượcnhờvảnhữngngàytànởđâynữakhông?-Cógìmàchẳngđược.Nghĩalàcùnglúctúngquẫn,anhemmớiphảixuinhau"làm tiền".Songbácđãmuốnquân tử thì thôi.Còn lúcnãy, lúcquánóngvì tiếc tiền, tôiđãnóinhữngđiềugì thìbácbỏngoài taicho.Bácđixong tôi hối quá.Tôi thấy tôi đê tiện.May saobác lại quay trở lại.Thôi,nhữngviệcxảyratanênquênđi.Báccứởđâyvớitôi,tôisẽnghĩcáchkháclàmtiền.-Trờiơi!Làmthếnàochocótiềnbâygiờ!-Lúcnãythìlạichảnhớđếncáiloấy.-Tôikhôngthểnàocaiđược,bácạ.-Haylàhút?Cònhaihàođây!Dùkhuya,tôicũngxinđiđấmcửa.-Dễtôiphảihútđếnbốnhào!-Thôi,chỉcònhaithìhãyhúthai.Maitalạichạyvậy.Vânnghexongđứnglênvỗvàovaibạn:-Anhthậtlàngườitrikỷcủatôi.ĐoạnVânvấtxuốngchiếutậpgiấybatrămđồng.Ngườibạnngẩnngườiranhìn,kinhngạcđếnnỗikhôngnóiđượcnữa.Vâncườisằngsặckhoanthaikéođiếuthuốclàorồimớicắtnghĩachobạnnghe:-Anhkhôngtinhchútnào.Cáchtốngtiềncủaanhchỉ tổđểnóoán.Đằngnày,tôitốngtiềnmànênơnnênnghĩa,mànóphảiyêuthươngkia.Lúcbướcvào,trôngthầntháinórấtmạnhbạo,đứakhôngcótiềntấtkhôngthếđược.Nótrìhoãnvìnócămnhữngsựhằmhècủaanhmàthôi.Lúcấy,chảlẽlạynó?Tôimớiđánhvàomặtcảmtình.Nhữnglúcđọcthư,vứtthưvàolửachỉlàđóngkịchcả.Thếchonêncótiềnngayđấy,đấyanhxem.Màtrướckhimuốnđểanhcùngchunghưởnggiàusang,tôicònvềthửanhđã.Cũngmaychoanhvẫngiữđượclòngtốtnênmớicósựnày.Nếuanhđểucángthìtôiđãđingay,hưởngriêngmộtmìnhtôi.Chúngtalàtrikỷvớinhau:tuyanhthiếu khóe gian hùng, song có lòng trung hậu gỡ lại. Mà phải nhớ rằngkhông phải ba trăm nàymà thôi đâu. Ta tống tiền nó nhưng nó vẫn phải

thươngyêuta,cóthếmớiđánglàmviệc...Khôngdanhgiágìcholắm.Bâygiờtôilạihút.Hếttiềnsẽlạicótiền,cótiềnbằngcáchkhôngphảitốngtiền!Vậyanhđãvuichưa?Nóixong,Vânnằmxuốnggiườngbắctayngangtránmàcườigằn,cườicáicườichuachát,ývị:khinhngườivàcũngtựbỉmình.