TÜRK OKÇULUĞU ATIŞ TEKNİKLERİ

İlkay DEMİRHAN

27 NİSAN 2009

Türkler tarih sayfalarına altın harflerle yazılan rekorları, maharetli kavsilerin ellerinden çıkan, zamanın teknoloji harikası yaylara ve bir o kadar mükemmel olan atış tekniklerine borçluydular. Mükemmelliğe ulaşan atış teknikleri hakkında günümüze ulaşan el yazması eserler ve eşsiz minyatürlerden detaylı bilgiler edinmekteyiz.

Bu sunuda Türk okçuluğu atış teknikleri hakkında kısa ve faydalı bilgiler verilecektir.Sunu hazırlanırken konuyla ilgili yazılan iki eserden faydalanılmıştır.Kavsname, Mustafa Kemankeş tarafından Hicri 620 yılında Osmanlıca olarak yazılmıştır.Kitab fi ilm an-nuşşab, 14. yüzyılda Memlük sultanına Memlük kıpçakçası ile yazılmış, yazarı belli değildir.

Söz konusu eserlerde ok atmanın temellerinin beş olduğu belirtilmektedir.

Bunlar sırasıyla; 1. Yay 2. Kiriş 3. Ok 4. Zihgir (okçu yüzüğü) 5. Ok atan kişidir

Yayın en iyisi dört nesneyi içerir.

Bunlar; 1. Ağaç 2. Boynuz 3. Tutkal 4. Sinir

Ebu Cafer-i Hasan Oğlu Muhammedi'l-Herevi'ye göre1. Nişan almak,2. Özgüven,3. Kirişi tutmak,4. Yayı tutmak,5. Yayı çekmek,6. Oku bırakmaktır.

Tahir-i Belhi'ye göre 1. Yayı tutmak,2. Oku kirişe takmak,3. Yayı çekmek,4. Oku atmak,5. Nişan almaktır.

Ebu Haşim-i Baverdi’ye göre1. Yayı tutmak,2. Oku kirişe takmak,3. Yayı çekmek, 4. Oku atmaktır.

Memluklular zamanında ok atmanın ana unsurları değişik kemankeşlere göre farklılıklar arz etmekteydi. Bunlar;

İshaki'r-Refa'ya göre1. İntisap(hedefe karşı durmak)2. Hedefi sol gözü tarafında gözlemek,3. İtar(dikkatle bakma),4. Tevfik(oku gezleme),5. Kafle(kirişi tutma, mandal),6. Kabza,7. İtimat(ok atmaya zihnen hazır olma),8. Yayı ağzına doğru çekmek,9. Okun demirini baş parmağın iki boğumu arasında tutmak10. İflat,11. Sol eliyle fetha asıl(ok atıldıktan hemen sonra ellerin açılması),12. Kalkan altından atmak,13. Kuşanık iken atmaktır.

Ebu Musa Harraz'a göre1. Oku kirişe takmak,2. Yayı tutmak,3. Nişan almak,4. İtar(dikkatle hedefi gözleme),5. İflat(okun yaydan çıkması),6. İtlak(okun yaydan çıkarılma tarzlarından biri),7. Kalkan altından atmak,8. Kuşanıp atmak,9. Ok attığında yayın gerektirdiği kadarıyla silah kuşanmak gerektiğini bilmek,10. Değişik silahlarla birlikte atmak,11. Takva(oku kirişe takma),12. Sabırdır.

Değişik Kemankeşlerden bildirişler farklı da olsa anılan eserlerde bu unsurların esasen 6 adet oldukları vurgulanmıştır.

Bunlar; 1. Yayı tutmak, 2. Oku kirişe takmak, 3. Kirişi tutmak, 4. Yayı çekmek, 5. Oku atmak, 6. Nişan almaktır.

Yukarıda değişik kemankeşler tarafından bildirilen unsurların zaten bu son altı unsur içinde oldukları ve bunları uyguladıktan sonra başka bir yönteme gerek kalmadığı eserlerde belirtilmiştir. Gerek Osmanlı öncesi ve gerekse Osmanlı döneminde, okçuluk bu ana unsurlar etrafında süregelmiştir.

Kabza tutuş tekniği :

Ok atacak kişi eğer yayı sol elle tutuyorsa kabzayı sol el ayasına koymalı ve sırasıyla serçe, yüzük ve orta parmağı sıkıca kapatmalıdır. Kabzayı sıkıca tutmak için asıl olan parmaklar bunlardır.

BAZI TEKNİKLER

Kabza sol elde oynamamalı ve sıkıca tutulmalıdır. Bu sıkılık ok atıncaya kadar devam etmelidir. Daha sonra işaret ve baş parmak bunların üzerine serbestçe bırakılır. Eğer işaret ve baş parmak çok sıkılırsa diğer üç parmak gevşeyeceğinden kabza tutuşu bozulur.

Bir noktada baş ve işaret parmaklar birbiri üzerine sarılmamalı, uzatılmamalıdır. Baş parmak sıkı tutulursa ok parmağa sürtünür ve yaralar. Bu durumda kabza tutuşu bozulur.

Eğer ok uzağa atılmak istenirse (Osmanlı tarafından kullanılan teknik) baş parmak orta parmak üzerine bırakılır. Böylece ok tamamen çekilse dahi okun demiri parmağa değmez.

Menzil atışlarında bundan daha iyi bir tutuş şekli yoktur. Bu tutuş şekline Çengibazi adı verilir.Çengibazi tutuş şeklinde avuç ayasının altı boştur. Buraya muşamba sarılır.

NORMAL KABZA TUTUŞU

ÇENGİBAZİ TUTUŞU

Oku gezleme(kirişe takma) tekniği : Okun gezi üç parmak ile tutulur ki bu parmaklar baş parmak, işaret parmağı ve orta parmaktır. Daha sonra okun gezi kiriş üzerine konur. Buna gez de denmektedir.

Mandal tekniği :

Mandal yapabilmek için sağ elin serçe, orta ve yüzük parmakları sıkıca yumulur. Baş parmak orta parmak üzerine konulur ve işaret parmağı, başparmağı kilitler biçimde üzerine konulur.

Serçe, yüzük ve orta parmaklar çok sıkı tutulmalıdır. Bu şekle Hülasa’da Akd-i sahih denilmektedir.

Kirişin çekilmesi tekniği :

Yayı çekmek için tavsiye olunan sol elin ve sağ elin üçer parmağının (serçe, yüzük ve orta parmaklar) sıkıca yumulmasıdır. Kabza, iki dirsek ve iki omuz bir hat üzerinde olmalıdır. Atışta sağ dirsek aşağı düşmemelidir.

Daha sonra bunu bozmadan çekmelidir. Yayı çekmenin sınırı kulağın memesine kadardır. Bundan kısa olacak şekilde yapılan çekmeler kusur sayılmaktadır.

Yay çekme (mezhepleri) teknikleri dörttür.Her mezhebin imamı vardır. Bunlar, 1. Göze çekiş, 2. Kulağa çekiş, 3. Bıyığa çekiş ve 4. Sineye çekiştir.

Göze çekiş :

Kulağa çekiş :

Bıyığa çekiş:

Sineye çekiş :

Nişan alma tekniği :

İki çeşittir. Birincisi yayın dışından, diğer göz kapatılarak yapılır. Her iki göz açık şekilde yapılan ikinci nişan almaya ahval adı verilmekte ancak yetenek istemektedir.

Nişan alıp atma tekniği :

Nişan tekniği iki şekilde yapılır.

1. Ok biraz çekilir, bir an durulur, kalan kısım da çekilir ve ok atılır. Bu atış şekli savaşlarda kullanılır.

2. Ok sonuna kadar getirilir ve biraz durduktan sonra atılır. Bu atış şekli müsabakalarda hedefe atarken kullanılır.

Ok tam sona gelmeye yakın bir yere kadar çekilmeli ve atılmalıdır. Kirişin baş ve işaret parmağına değmemesi için bu parmakların beraberce bir seferde açılması gerekmektedir.

İki türlü mandal açma tekniği vardır. Bu teknikler Hülasa’da ayrıntılı bir şekilde anlatılmıştır. Birinci teknikte, dirsek aşağıya düşmeyecek şekilde geriye atılır. İkinci teknikte ise el bileği yukarıya atılarak parmaklar baş üzerinde açılır.

Mandal açma tekniği :

II. Selim, Hünername

III.Selim, Alişir Nevai, Divan

Avlanan Avcılar, Alişir Nevai, Divan

Yavuz Sultan Selim, Hünername

Av sahnesi ve Tezhib, Hünername

Sehname-i Selim Han, Nakkaş Osman

Kanuni Sultan Süleyman

Kavsname’de “bilek ne denli yukarı atılırsa o kadar gam değildir” denilmektedir. Bu atış tarzında dirsek aşağı düşmez. Minyatürlerde de görüleceği üzere Osmanlının tercih ettiği tarz budur.

Okçunun oku attıktan sonra kabzayı tutan sol eliyle kabzayı yay ile birlikte serbest bırakması nişanın ve atışın bozulmaması için bir gerekliliktir. Osmanlı dönemi minyatürlerde yine bu uygulamaya sık rastlamaktayız.

Sol eli kabza ile beraber aşağı bırakmak :

ATIŞ TEKNİKLERİ :

•Ayakta atış teknikleri•Oturarak atış teknikleri olmak üzere iki şekildedir.

Ayakta atış şekilleri:

En kolay ok atış şekli ayakta atış şeklidir. Ayaklar arası bir kol boyu açılır. Hedef sol göz tarafına alınır. Sol diz ve sol ayak hedefe bakmalıdır. Sol ayak üzerine hafif basmalı, sağ ayak üzerine daha çok basılmalıdır.

Diğer bir ayakta duruş şekli her iki ayak arası bir kol boyu açık , hedef sol omuz tarafında ve ayak parmakları birbirine paralel ve ileri bakmaktadır.

Oturarak atma şekilleri:

Beş şekilde oturarak atmak mümkündür. Bunlardan en meşhur olanı, sol dizini ve sol inciğini yere koyup, sağ inciğini dikmeli, ikisinin arasını da bir incik kadar açarak yapılan atış şeklidir (Endülüslü okçuların kullandığı bir yöntemdir).

Endamlar:Okçulukta endamların önemi büyüktür. Bu endamlardan bazılarını sıkı tutulmalı, bazılarını da serbest bırakmalıdır. Hangisi sıkı tutulacak hangisi serbest bırakılacak karıştırıldığı zaman okçu hata yapmaya başlar. İnsandaki endamlar otuz iki kısımdır.

6 VücuttaSağ yanSağ omuzİki kürek kemiğiOmurgaKarın

5 Sol koldaSerçe parmakYüzük parmağıOrta parmakBilekDirsek

7 Sağ koldaSerçe parmakYüzük parmağıOrta parmakBaş parmak DirsekPazuBilek

Kasılması Gereken 18 Nokta

2 Başta•İki dudak

4 Vücutta•Sol omuz•Sol yan•Bel•Boyun

3 Sol kolda•İşaret parmağı•Baş parmak•Baş parmak ve bilek arasındaki kısım

2 Sağ kolda•İşaret parmağı•Sağ kolun dış •sinirleri

Gevşek Tutulması Gereken 11 Nokta

•Gönül•İki göz

Hareketsiz Tutulması Gereken 3 Nokta

Unutulmaması gereken son nokta ise sol kol mermer direk gibi olmalıdır.

Saha Kontrolü ve Emniyet Tedbirleri

A. Atış sırasında atışa katılmayan bir atış amiri belirlenir.

Atış amirinin görevleri:1. Gerekli gördüğü bütün emniyet tedbirlerini almak ve aldırmak.2. Zaman tutmak, atış sırasını belirtmek ve düdükle işaret vermek.3. Kemankeşlerin dikkatinin dağılmaması için, sessizliği sağlamak, dikkati dağıtıcı hareketleri engellemek.

4. İzleyicilerin atış alanına girmelerine engel olmak, 5. Kemankeşlerin atış alanı dışında üzerinde ok olduğu halde yay çekmelerini engellemek 6. Atış çizgisine gelmeden yay üzerinde ok olup olmadığını kontrol etmek.

B. Atışlarda uyulması gereken emniyet kuralları:1. Hiçbir zaman yayınızı boş olarak bırakmayınız. Yay boş olarak gerilip bırakıldığında ortaya çıkan enerji yayınıza ve size ciddi zarar verebilir.2. Yayınızı aşırı sıcak ve neme maruz bırakmayınız3. Her kullanımdan önce yayınızı dikkatli bir şekilde gözden geçiriniz.

4. Atış sırasında hedef arkasına ağ gerilmelidir. Ağın sağlamlığını her atıştan önce kontrol ediniz.5. Hedefin arkasında kazaya sebep olabilecek şeylerin (insan, hayvan, araç, gereç, v.s.) olmamasına dikkat ediniz. Hedefi ayarlarken ışığın arkanızdan gelmesine dikkat ediniz.6. Oklarınızı kontrol ediniz. Hasarlı ya da eğik gövdeli, yeleği yırtık, gezi kırık okları atışta kullanılmayınız.

7. Oku atarken menzilini göz önünde bulundurunuz. Asla havaya ve nereye gideceği belli olmayan yönlere okunuzu atmayınız.8. Antrenmanları sadece bu amaç için ayarlanmış kapalı yada açık alanlarda yapınız. Kırda piknikte ve kalabalık ortamlarda güvenlik tedbirleri alınmamış ise antrenman yapmayınız.9. Oklar hep birlikte atılmalı ve atış bittiğini ifade eden düdük işaretiyle beraber hedefe giderek toplanmalıdır.

10. Atış esnasında kemankeşin görüş alanında izleyici olmamalıdır.11. Hedefe giderken koşmayınız, okları teker teker çekiniz, ok çeken kemankeşin arkasında durmayınız.12. Herkes oklarını toplayıp atış çizgisine döndükten sonra düdük işaretiyle tekrar atışa başlayınız.

13. Saha amiri atış alanına herhangi bir canlının girdiğini gördüğünde 3 ya da daha fazla olmak üzere düdük çalar. Uyarı duyulduğundan itibaren atışa ara veriniz. Yayınız gerili bile olsa ucu yeri gösterecek şekilde indiriniz ve kurulu yayı yavaşça gevşetiniz. Menzil boşaltılıncaya kadar oku yaydan alınız.14. Yay ve okun ölümcül bir silah olduğunu unutmayınız ve her zaman güvenlik kurallarına uyunuz.

Teşekkür ederim.