Turk-Islam Sanatinda Kitabeler Inscripti

7/25/2019 Turk-Islam Sanatinda Kitabeler Inscripti

1/22

Trk-slam Sanatnda Ktabeler

Kemal ZKURT*-Abdlhamt TFEKOLU**

Giri

BU MAKALEDE, Anadoluda Trk slam sanatnda yer alan kitabelere ilikin

almalar ele alnacaktr. Konuya ilikin ok sayda yayn olmakla birlikte,

kitabeleri dorudan ilgilendiren, birinci dereceden kitabe konulu, bavuru

kaynaklar niteliindeki eserler tercih edilecektir. Kitabelerin ksa tarihi veril-

dikten sonra, Anadolu kitabeleri konusunda yazlan eserler tantlp bu alanda

hangi ihtiyac karladklar anlatlacak ve nihayet genel anlamda kitabeler

konusunda uzunca bir kaynaka verilecektir.

slam toplumu VII. yzyln banda, ilk fetihlerle birlikte, nceki ve adabaz kltrlerin antsal mimarileri ile karlamt. Dinlerinin dier din ve kl-

trlere stn olduuna da inanlar, onlar hayatn dier alanlarnda da stn

olmaya zorluyordu. Bu anlamda, mimaride de onlarla yarmak ve onlar

amak gibi bir zorunluluklar vard.

Erken dnem slam toplumu iin dier kltrlerden mimari yap ve eleri

almak, o mimariye yeni bir ruh vermek ok zor olmamt. Ancak, mevcut

mimarinin gerek ana elemanlarnda, gerekse sslemede yardmc e olarak

oka kulland figr (resim/heykel), slam sanatsnn kanmak zorunda

olduu eydi. nk yeni din en azndan balangta- resim ve heykele kar-yd. Sanat tarihi evrelerinde tasvirden kan, yaz sanatnn geliimine,

dolaysyla mimaride kitabelerin oluumuna zemin hazrlad eklinde bir

kanaat vardr.

Kuran- Kerimde yaznn arac olan Kalemin ve bizzat yaznn kendisinin

vlmesi -her ne kadar burada fizik anlamda kalemin tesinde yaznn ilahi

kayna kastedilse de- dolaysyla kalem ve yazya olan sayg slam toplumu-

Trkiye Aratrmalar Literatr Dergisi, Cilt 7, Say 14, 2009, 275-295

* Yrd. Do. Dr., Yznc Yl niversitesi lahiyat Fakltesi retim yesi, [email protected].

** Prof. Dr., Yznc Yl niversitesi Fen Edebiyat Fakltesi Sanat Tarihi Blm retim yesi,[email protected]


2/22

TALD, 7(14), 2009, K. zkurt, A. Tfekiolu276

nun karakteristii olmutur. Ayrca oku emri ve hadislerde Allahn yaratt-

ilk eyin Kalem olduunun ifade edilmesi1bu durumu pekitirmitir.

Bylesi bir zihn alt yapdan beslenen slam yaz sanat, geliimini srd-

rerek bu dine inanan btn toplumlarn sanatlarndaki yerini almtr.Kitabeler, bu toplumlarn sanatnda hem fonksiyonel (ina, onarm, bani,

usta, tarih gibi hususlarda bilgi verme) hem de estetik kaygnn sonucu olarak

ortaya kmlardr.

Kitabelerin Geliim ve erii

Kitabe, Arapa k-t-bkknden gelmekte, mastar olarak yazmak ve isim

olarak yaz anlamlarna kullanlmaktadr.2Sanat tarihi terimi olarak kitabe-

yi, her trl yap ve sanat eserinde, cel sls, cel talk, kf, makl gibi yaz

trlerinden biriyle; yapnn veya sanat eserinin yapm ve onarm srecine kat-ks bulunan kimseleri, sanat eserinin trn, yapl amacn, tarihini, dua

istekleri vb. duygular ifade etmek zere ta, tula, mermer, maden, ahap,

seramik gibi malzemeye oyma, kabartma, kakma gibi tekniklerle yazlan her

tr yaz olarak tanmlamak mmkndr.

Kitabeler genellikle sanat eserlerinin, insanlarn ilk bakta grebilecekleri

yerlerine konmaktadr. rnein bir caminin ana giri kapsnn zerine, mih-

rap bordrne, kubbe eteine, beden duvarlarnn st ksmna, minarelerin

gvdelerine, minberlerin korkuluklarna ve nihayet mezar talarna. phesiz

rnekler burada sralananlarla snrl deildir. Ayrca en byk yap trlerin-

den, ahap, seramik, maden ve tekstilden yaplan en kk el sanatlar rnek-

lerine kadar birok objede kitabe bulunabilmektedir.

Kitabeler, yaplarda sz konusu olduu zaman, ilk ina, sonradan yaplan

onarmlar (tamr), geniletme (tevs), mekn ekleme veya yenileme (tecdd)

gibi faaliyetleri ifade etmek zere yazlrlar. zellikle el sanatlar rnlerinde

usta kitabesi veya usta imzas diyebileceimiz, ustann adn ieren ksa ifade-

lere de rastlanmaktadr.

Bat dillerinde yaz sanatna ilikin olarak calligraphy, paleographyve epig-

raphy kelimeleri kullanlmaktadr. Bunlardan kaligrafi, hangi dil ve alfabede

olursa olsun farkl trlerdeki gzel yazy; paleografi, el yazlarn ve bunlar

okuma becerisini ve epigrafi de farkl malzemelerin zerine yazlan yazlar ve

bunlar okuma sanatn ifade etmektedir.

Trk-slam sanatndaki kitabelerde kullanlan diller, Arapa, Farsa ve

Trke olarak sralanrlar. Bu durum genelde din ve bilim dili olarak Arap-

1 Ebu Dvud, Snen, Snnet XVI.

2 Ali Yardm, Alanya Kitbeleri, Tesbit, Tescil, Tasnif ve Deerlendirme, stanbul, 2002, s. 9; ayr.

bkz. Mehmet Zeki Pakaln, Osmanl Tarih Deyimleri Szl, c. II, stanbul, 1946, s. 284; C. EsatArseven, Sanat Ansiklopedisi, c. II, stanbul, 1966, s. 1101.


3/22

277Trk-slam Sanatnda Kitabeler

ann, edebiyat dili olarak Farsann kabul edilmesiyle izah edilir. Ancak XVI.

yzyln ikinci yarsndan itibaren kitabelerin ounun Trke ve manzum

olduu grlr.

Trk-slam epigrafisinde yaz trlerini, kf, makl, cel sls, cel muhak-kak, cel talk, rika eklinde sralamak mmkndr. Bu yaz trleri iinde en

ok tercih edilenlerin cel sls ve cel talk olduu grlmektedir.

Kitabelerin ta, mermer, tula, ini, ahap, al, metal, tekstil vb. malzeme-

ler zerine, kabartma, kakma, oyma veya kazma yntemlerinden biriyle veya

ayn zamanda birden ok teknikle yazld grlmektedir.

Trk tarihinin en erken yazlar, Trke olarak Trk kelimesinin getii ilk

rnekler VI. yzyla, Gktrk Hkmdar Bilge Kaan devrine aittir. Gn-

mzde Moolistan snrlar iinde bulunan yaztlar, farkl blgelerdeki 6 adet

dikili tatan olumaktadr. 1889 ylnda Rus tarihi Yardinstev tarafndanbulunan yaztlar zerine sonradan ok sayda aratrma yaplmtr.3

Seluklular dneminden gnmze farkl yap trlerinin zerinde ok

sayda kitabe ulamtr. Burada dilin Arapa olduu grlmektedir. zellikle

Osmanl dnemi kitabelerinde yaygn kullanm alan bulan ebcedle tarih

drme yntemi, Arap alfabesinin ilk sralanmas ve her harfin rakamsal

deerine dayanan bir sistemdir. Bu sistemde rnein elifharfinin deeri 1, sin

harfinin deeri 60, aynharfinin deeri ise 1000dir. Hz. Muhammed (s.a.v.)

dneminde de kullanlan harflerin ebcedeklinde sralanmas, Emev Halifesi

Abdlmelik b. Mervn zamannda (685-705) deitirilmitir.4 Kitabede, iirveya herhangi bir ifade ile rakamlarn matematik toplamnn o yapnn ina, o

sanat eserinin yapm veya mezar ise medfun olann lm tarihini vermesi

hedeflenir. Bu yolla kitabede tarih, rakamla verilmek yerine edeb bir ifadeyle

verilmi olmaktadr.

Kitabeler, sadece bn, usta, tarih vb. bilgileri barndrmakla kalmaz, ayn

zamanda ssleme repertuarna da ciddi bir katkda bulunurlar. slam sanatn-

da, dinen yasak olduu dnlen figrden ka dolaysyla, figr d ssleme-

lere younlama olduu eklindeki kanaat ksmen dorudur. Trk-slam sana-

tndaki eserlerin ounda bulunan ssleme ekilleri geometrik ssleme, bitkiselssleme ve yazdr. Uygulandklar esere gre farkllk gstermekle birlikte,

yaplarda ounlukla geometrik ve bitkisel sslemeye, mezar talarnda daha

ok yaz sanatna yer verilmitir. Ancak bu durumun istisnalar yok deildir.

rnein Bursa Ulu Camide yaz tm sslemeye hakim durumdadr. Ssleme

tr ne olursa olsun yaz, ssleme repertuarnn vazgeilmez esidir.

Kitabeler dnem, blge, yap trne ve sanat eserine gre farkllk gster-

mekle birlikte, geni anlamda:

3 Muharrem Ergin, Orhun Abideleri, stanbul, 1983, s. 4 vd.

4 Mustafa Uzun, Ebced, DA, c. X, stanbul, 1994, s. 68-70.


4/22


1- Yapm kipi,

2- Yap tr,

3- Hangi hkmdar zamannda yapld,

4- Kimin yaptrd,

5- Ne zaman yapld gibi bilgileri ihtiva ederler.5

6- Kimin iin yapld,

7- Yaptrana (mezar ise, iinde yatana) dua istei,

8- Ayet, hadis, gzel szler, iir vb. ierirler.6

Trk-slam Kitabelerinin Kaynak Eserleri

Bu blmde, Anadolu kitabeleri alannda ilk almalara, belli bir blge

veya dnemi ele alan geni kapsaml eserlere yer verilecektir. Ayrca son yllar-da saylar artmaya devam eden mezar talar konulu yksek lisans ve doktora

almalar da ele alnacaklardr. Mezar talar, zellikle yaz arlkl olan

rnekleri, kitabelerin en yaygn ve fazla miktarda bilgi tayan uygulama alan-

lar olarak grlmelidir.

Trk-slam epigrafisinin iinde yer ald slam epigrafi alannda ilk ciddi

alma Max van Berchem tarafndan balatlmtr. Max van Berchem,

1863te Cenevrede domutur. Leipzig niversitesinde yapt doktora tezin-

de slam vergi sistemini inceleyen Berchem, Sm dillerine ilgi duymaya ba-

layp Arapaya younlat. Msrda ok sayda Arapa kitabeyi inceledi.Filistin ve Suriyede almalarn srdrd.Yapt almalar ve toplad

fazla miktardaki malzeme onun salnda ve ldkten sonra yaynlanmaya

devam etti. Matriaux pour un Corpus Inscriptionum Arabicarum, Jerusalem

(tp., Ville, td., Haram, tt., Planches) adl ciltlik eseri 2001 ylnda

yeniden baslmtr.

1973 ylnda adna kurulan vakf, ok sayda slam lkesinde kaz, yzey

aratrmas ve epigrafik alma projelerini desteklemektedir. Vakf merkezin-

de, Berchemin okuduu kitabelerin fotoraflar, kitabelerin el yazs zmle-

ri vb. malzemeler aratrmaclara sunulmaktadr.slam sanatnda kitabelerin yaygnlna ramen, dorudan kitabeleri

konu alan almalarn says olduka snrldr. Burada bu almalardan bir

ksmn ksaca aklanacak, dierlerine kaynakada yer verilecektir.

smail Hakk Uzunarl, Anadolu Trk Tarihi Veskalarndan Tokad, Niksar,

Zile, Turhal, Pazar, Amasya Vilyet, Kaz ve Nhiye Merkezlerindeki

Kitbeler, stanbul, 1927.

5 Yardm, a.g.e., s. 32.

6 Seluklu rnekleri iin bkz. Duran Remzi, Seluklu Devri Konya Yap Kitbeleri (na ve Tamir),Ankara, 2001, s. 21-22.


5/22


160 sayfadan oluan kitap, 46 adet fotorafla grsel adan desteklenmi-

tir. Osmanlca baslm kitapta Amasya ve Tokat yresindeki mimari eserlerin

kitabeleri, Arap harfli metinleri ve anlamlaryla kaydedilmitir.

smail Hakk Uzunarl, Afyon Karahisar, Sandkl, Bolvadin, ay, sakl,

Manisa, Birgi, Mula, Milas, Pein, Denizli, sparta, Atabey ve Eirdirdeki

Kitbeler ve Sahip, Saruhan, Aydn, Mentee, nan, Hamit Oullar

Hakknda Malmat, stanbul, 1929.

Kitap, 289 sayfa metin ve 74 sayfalk fotoraf ksmndan olumaktadr.

Kitapta, ad geen yerleimlerdeki tarih yaplar hakknda bilgi verilmekte-

dir. Bu yaplarn var olanlarnda, kitabelerinin Arap harfli metinleri ile birlikte,

sadece kitabeden karlan bani, tarih, usta vb. bilgiler zetlenmektedir. Kitabn

son ksmnda, yaplarla birlikte kitabelere ait fotoraflar da bulunmaktadr. Son

yllarda yaplan ok sayda tezde, paralar halinde bu eserde ad geen yerle-

imlerin kitabeleri genie ele alnmakla birlikte bu eser uzun yllar derli toplu

yapsyla kaynak kitap olma zelliini srdrmtr. Eser, dorudan kitabeler

hakknda yaplm en erken yaynlardan biri olmas asndan nemlidir.

smail Hakk Konyal, Erzurum Tarihi, stanbul, 1960.

Erzurum hakknda geni tarih malumatla balayan eser, Erzurumda kesi-

len paralar ve tarih eserlerdeki kitabelerle devam etmektedir.

Kitap toplam 594 sayfadr. Ele alnan kitabelerin bir ksmnn Arap harfli

metin ve transkripsiyonlar birlikte verilmitir. Baz kitabelerin metin ve anlam-

lar verilmi, bazlarnn ise sadece transkripsiyonlar verilmi ve karlan

sonulara deinilmitir. Baz kitabelerin fotoraflarna yer verilmitir. zellikle

zamanla anarak okunamaz hale gelen, hasar gren, doal veya beer sebep-

lerle yok olan kitabeler bakmndan nem tamaktadr.

brahim Hakk Konyal,Abideleri ve Kitbeleri le Konya Tarihi, Konya, 1964.

Konyann tarihesini ele alan eser, zellikle Seluklu ve Karamanoullar

dneminde bakent oluuna dikkat eker. Osmanllar devrinde kazand

neme vurgu yapar. Konyada kesilen paralar ve mimarinin farkl trlerdeki

rneklerini ele alr. Bunlar arasnda ne kanlar, cami, kla, trbe, medrese,

tekke, eme, han, hamam, kpr, deirmen, ktphane gibi yaplardr.

Ele ald eserlerin tarihi ve yaps hakknda bilgi veren yazar, baz rnek-

lerde yaplarn fotoraflarn vermektedir. Kitabelerin Arap harfli metnini yaz-

d baz rneklerde fotoraflar da yer almaktadr. Kitabelerin bir ksmnda

hem asl metin hem de transkripsiyonu verilirken, baz rneklerde transkripsi-

yonu verilmeyip sadece kitabede ne kan bani, usta, tarih vb. bilgilerle yeti-

nilmitir. Toplam 1213 sayfa olan kitabn sonuna 44 sayfalk bir de yap, yer ve

ahs adlar dizini eklenmitir.


6/22


brahim Hakk Konyal,bideleri ve Kitbeleri ile Karaman Tarihi, Ermenek ve

Mut bideleri, stanbul, 1967.

800 sayfalk bir hacme ulaan kitapta, nce genie Karaman hakknda tarih

kaynaklardan alnan bilgilere yer verilmitir. Daha sonra bu ehirlerdeki yap-larda bulunan kitabeler ele alnmtr. Kitabelerin Arap harfli metinleri ile birlik-

te tercmeleri verilmitir.

brahim Hakk Konyal,Abideleri ve Kitbeleri le skdar Tarihi, I, II, stanbul,

1976-1977.

ki ciltten oluan almann birinci cildi 459, ikinci cildi ise 548 sayfadan

meydana gelmektedir. skdardaki abideler anlatlrken kitabelere arlkla

yer verilen eserde, kitabelerin Arap harfli metinleri verilmi, kitabeden kar-

lan bilgiler ise zetlenmitir.

Recep Gn, Amasya ve evresindeki Mimari Eserlerde Yaznn Kullan-

m,Yksek Lisans tezi, Ondokuz Mays niversitesi Sosyal Bilimler Enstits,

Samsun 1993.

95 sayfadan oluan tezde, ad geen dnemlerdeki yaplar, cami, medrese,

darifa, han, trbe, eme ve hamam eklinde trlerine gre ele alnarak

kitabeleri incelenmitir. Ayrca kitabeler epigrafik yn arlkl olan ve ssle-

me yn arlkl olan eklinde iki gruba ayrlmtr. Kitabelerin fotoraflar

metin iinde transkripsiyonlar ile birlikte verilmitir.

F. Th. Djkema, The Ottoman Historical Monumental Inscriptions in Edirne,

Leiden 1977.

Kitap, Osmanl Devletinin ikinci bakenti Edirnede bulunan mimari eser-

leri incelemektedir. Kitabelerin, Arap harfli metinleri ile birlikte anlamlar da

verilmitir. Ayrca kitabeden karlan bani, sanatkr, tarih dnem ve tarihlen-

dirme gibi nemli bilgiler vurgulanmtr.

Suphi Saati, Mimar Sinann Yaplarndaki Kitbeler, stanbul, 1988.

Klasik dnem Osmanl mimarisinin bamimar Sinan tarafndan ina edi-

len eserlerdeki kitabeleri deifre eden yazar, 164 sayfadan oluan bu alma-

snda kitabelerin teknik bilgilerinin yan sra Arap harfli metinlerine, okunula-

rna ve anlamlarna yer vermitir.

Beyhan Karamaaral,Ahlat Mezar Talar, Ankara, 1992.

Kitap, Anadoludaki en erken tarihli mezar talarndan bir ksmn incele-

mesi asndan nemlidir. almada btn Ahlat mezartalar olmasa da

gnmze salam halde gelen, okunabilen rneklerden ok sayda kitabe ele


7/22


alnm, bunlarn metinleri ve anlamlar verilmitir. Buradaki rnekler,

Anadoluda mezarta kitabelerinin seyrini takip etme bakmndan deer ta-

maktadr.

Murat Yksel, Gmhane Kitbeleri, stanbul, 1997.

Eser 258 sayfadr. Girite Gmhanenin ksa tarihine yer verilen kitapta,

genel anlamda kitabelerin deeri ve kitabeleri oluturan eler ele alnmakta-

dr. Gmhane kitabeleri yerleim merkezlerine gre ele alnarak nce Arap

harfli metin, sonra transkripsiyon ve nihayet Trke anlamlar verilmektedir.

Kitapta, kitabelere ait fotoraflara da yer verilmitir.

Recep Gn, Anadolu Seluklu Mimarisinde Yaz Kullanm, Doktora tezi,

Ondokuz Mays niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Samsun 1999.ki ana blmden oluan almann birinci blmnde kitabeler biim,

ekil ve konum asndan, ikinci blmde ise ierik asndan incelenmektedir.

Birinci blmde yazlar, konum, boyut, teknik, dil, karakter ve sslemeler; ikin-

ci blmde kitabelerin ierikleri, yaz trleri, unvan ve lakaplar, kitabe kliesi,

ayet, hadis ve hikmetli szler, dualar ve isimler balklar altnda ele alnmtr.

258 sayfa metin ve 249 fotoraftan oluan tezde, kitabelerin transkripsi-

yonlarna ve Trke anlamlarna yer verilmitir.

Abdlhamit Tfekiolu, Erken Dnem Osmanl Mimarisinde Yaz, Ankara:Kltr Bakanl Yaynlar, 2001.

Doktora tezi olarak hazrlanan alma 2001 ylnda yaynlanmtr. Toplam

768 sayfa olan kitapta 434 adet fotoraf bulunmaktadr. Yaznn geliimi ve

trleri ile balayan almada, Seluklu ncesi dnemde mimari yaplardaki

kitabeler hakknda zet bilgilere yer verilmitir. Anadolu Seluklu ve Beylikler

dnemi mimarisindeki kitabelerden rneklerle devam eden alma, erken

Osmanl mimarisindeki yazya odaklanmaktadr.

Bu dneme ait 134 adet yapnn ele alnd kitapta, bu yaplara ait ok

sayda kitabe incelenmitir. Her bir yapnn nce ksaca tarihesi ve bu gnk

durumu ele alnmakta akabinde yaznn yapdaki konumu ve kitabenin boyut-

lar hakknda bilgi verilmektedir. Daha sonra kitabelerin Arap harfleriyle

metni, transkripsiyonu ve anlamyla devam etmektedir. Son blmde de, kita-

bedeki yaznn dil ve gramer zellikleri, yaz tr, hattat, malzeme ve teknii

belirtilmekte ve nihayet her bir yapdaki yaznn hat sanat bakmndan deer-

lendirilmesi yaplmaktadr.

Son yllarda, kitabelere ilikin tezlerde bir art gzlenmektedir. Burada

birka rnei ele alnan almalar, bu tre sadece bir rnek oluturacak

mahiyettedir. Bu anlamda yaplan almalara kaynaka blmnde yer veri-

lecektir.


8/22


Remzi Duran, Seluklu Devri Konya Yap Kitbeleri (na ve Tamr), Ankara,

2001.

Eser 76 sayfa metin, 18 sayfa izim ve fotoraf olmak zere toplam 94 say-

fadan olumaktadr.Eserde, Seluklu devri Konya kitabelerinin fiziki zellikleri (konum, malze-

me, teknik, tezyinat, yazlar) ve kitabelerin muhtevalar (yap emri, yap tr,

bani, ayet ve dua cmleleri, tarih) gibi bilgilere yer verilmitir. Son olarak

Konya kitabeleri, Anadolu Seluklularnn dier nemli ehirleri olan Kayseri

ve Sivas kitabeleri ile mukayese edilmitir. Kitabelerin metinlerine ve terc-

melerine yer verilmitir.

Ali Yardm,Alanya Kitbeleri (Tesbit, Tescil, Tasnif ve Deerlendirme), stanbul,

2002.

Kitap 535 sayfadan olumaktadr. Alanyann ksa tarihesiyle balayan

kitap, kitabe, kaligrafi, paleografi ve epigrafi terimleri hakknda bilgilerle

devam eder. Kitabelerin yer ald yap trleri, hat eitleri ve kitabelerde kul-

lanlan dillere ayrca kitabelerde geen ayet, hadis, hikmetli szlere vb. yer

verilmitir.

Yazar kitabeleri nce metin, sonra transkripsiyon ve sonunda da kitabe-

den karlan bani, usta, tarih bilgi vb. eklinde ele almtr.

Eserde ok sayda kitabe ve yap fotoraf ile birlikte baz izimlere de yer

verilmitir. Eklenen tablolarla yararlanlmas daha kolay hale gelmitir.

zellikle, kitabelere ilikin baz problemleri tartmas ve bu alanda al-

ma yapacak aratrmaclar uyaran bilgiler iermesi bu eseri farkl klan ynle-

rin banda gelmektedir.

F. Glsm Ersoy (Top), stanbuldaki Selatin Camilerinin Kitbeleri, Yksek

Lisans tezi, Dokuz Eyll niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, zmir, 2002.

Toplam 234 sayfadan oluan tezde 74 adet fotoraf kullanlmtr. Tez,

stanbulun imar, kitabe ve ebcede ilikin ksa bir bilgi ile balamaktadr.

kinci blm katalog eklinde dzenlenerek stanbuldaki 29 camiye ait kita-

belere yer verilmitir. nce caminin tarihine deinilmekte, daha sonra cami-

de bulunan ina kitabesinden balayp dier kitabelere doru bir seyir izlen-

mektedir. Kitabelerin nce Arap harfleriyle metinleri daha sonra tercmesi

verilmekle ve son olarak kitabenin deerlendirmesine geilmektedir.

Mezar talar yaplar gerei, kitabelerin en ok kullanld alan olarak

grlmektedir. Bu anlamda, kitabe haricinde figrl, nesneli vb. ssleme

ncelikli mezar talar dndaki tm almalar, bu makalenin konusu iinde

ele alnabilir. Ancak burada zellikle kitabe ncelikli almalara yer veril-

mitir.


9/22


evket Beysanolu, Antlar ve Kitabeleri ile Diyarbakr Tarihi, III c.,

Ankara, 2003.

cilt ve toplam 1221 sayfadan oluan eserin 1. cildi, Balangtan

Akkoyunlulara Kadar, II. cilt, Akkoyunlulardan Cumhuriyete Kadar, III.cilt ise Cumhuriyet Dnemi alt balklaryla ele alnmtr.

Yazar bu almasnda kronolojik srayla Diyarbakr tarihini anlatrken,

sras geldike o dnemlere ait mevcut kitabelere yer vermi, kitabelerin Arap

harfli metinleri ile birlikte, anlamlar da verilmitir. Eser, Anadoludaki uzun

bir zaman dilimini kapsayan farkl hkimiyet dnemlerine ait en eski rnekle-

ri de ieren kitabeleri barndrmak bakmndan ayr bir neme sahiptir.

Orhan Altu, Afyonkarahisar Yap Kitbelerinde Hat Sanat, Yksek Lisans

tezi, anakkale niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, anakkale, 2006.Tezde, il merkezindeki Seluklu, Beylikler ve Osmanl devirlerine ait yap-

larda yer alan, ina ve tamir kitabeleri hat sanat bakmndan deerlendiril-

mitir. Bu almada, Seluklu dnemine ait drt, Beylikler dnemine ait be,

Osmanl dnemine ait ise krk dokuz kitabe ele alnmtr. rneklerde yaz,

ierik, malzeme ve teknik olarak tanmlanm, kitabenin Arap harfleriyle bir-

likte transkripsiyonuna ve anlamna da yer verilmitir.

Sebiha Grleyik, Sivas Mezar Kitbeleri zerine Bir nceleme, Yksek Lisans

tezi, Cumhuriyet niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Sivas, 2008.Drt blm halinde ele alnan tezin birinci blmnde, mzedeki mezar

ve yap kitabeleri, ikinci blmde Sivasta mevcut mezarlklardaki kitabeler,

nc blmde hazirelerdeki mezar kitabeleri incelenmitir. Drdnc

blmde, kitabeler kronolojik olarak, dil, cinsiyet, meslek, unvan vb. ynler-

den tasnif edilmitir. Kaynakadan sonra, EK 1 balyla, kitabelerin Arap

harfli metinleri ile birlikte transkripsiyonlarna ve aklamalarna yer verilmi,

EK2 balyla da kitabelerin fotoraflar sralanmtr.

Fatma Zehra Dumlupnar, Yeni Vlide Camii ini Kitbeleri Bezemeleri,

Yksek Lisans, Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, stanbul,

2008.

Toplam 136 sayfadan oluan tez iki ana blmde ele alnmtr. Birinci

blmde, yapda bulunan kitabelerin fotoraflar, kitabelerin transkripsiyon

ve anlamlar, ikinci blmde ise yazlardaki bezeme trleri incelenmektedir.

kinci blmde bezeme ana bal altnda yapraklar, iekler, sap kmalar,

ortabalar, serberkler, mnhaniler ve rumiler alt balklarna yer verilmitir.

Tez, kitabelerin ini malzemeye uygulan bakmndan nem tamaktadr.

Trk-slam sanatnda epigrafiye ilikin makale eklindeki almalar da

bulunmaktadr. Konuyla ilgili terminoloji ierikli bir rnee yer verelim.


10/22


Kemal zkurt, Trk-slam Epigrafisinde mar (Yap) ve Mimar (Usta)la

likin Terimler, Atatrk niversitesi Gzel Sanatlar Enstits Dergisi, yl

2006, sy. 16, s. 73-110.

Makale iki blmden olumaktadr. Birinci blmde ina, onarm, geni-letme ve yeniden ina anlamnda kullanlan amelu, ceddede, sht vb.

Arapa, Farsa, Trke toplam 29 terim incelenmitir. kinci blmde, al

yedi, bn, mimr, nazar, shib gibi, ustadan hayr sahibine, denetle-

yiciden ina srecindeki yardmc hizmetlere kadar ina srecinde grev alan

kiileri ifade eden toplam 23 terim ele alnmtr. Her terimin nce szlk

anlam, sonra o terimin getii yap ve kitabesi, son olarak da, sanat tarihi ter-

minolojisinde bu terimin neyi ifade ettii vurgulanmtr.

Sonu

Trk-slam sanatnda kitabeler, erken slam sanatndan itibaren deerini

artrarak varlklarn srdrmlerdir. zellikle Osmanl dneminin son yz-

yllarnda repertuara dahil edilen edeb metinlerle birlikte kitabeler, adeta ede-

biyat ortam olarak deerlendirilmeye balanmtr.

Anadolu kitabelerine ilikin problemleri birka madde halinde ylece sra-

lamak mmkndr:

1- Kitabe yazmnda bir yntem birlii bulunmamaktadr. Baz almalarda

kitabelerin sadece transkripsiyonlar, bazlarnda sadece Arapa metinleri

bazlarnda ise kitabelerin sadece anlamlar verilmektedir.

2- Baz almalarda kitabeler, sadece zerinde bulunduu eserin bani, ustasve tarih bilgisi olarak alglanmakta, bilimsel yntemlerle ele alnmadan,

kitabenin rnein Ta Vakfiyemi, Vergi Kitabesi mi olduu gibi bilgilere

yer verilmemektedir.

3- Kitabelerde geen ayet, hadis, dua, iir vb. metinler, kitabe kapsam iinde

ele alnmamakta, zme tabi tutulmamaktadr. Hlbuki bu metinlerde, o

yapy btnleyen ierikler bulunmaktadr. rnein bir rasathanede gkle

ilgili, medresede eitimle ilgili bir ayet veya hadis bizleri yapnn anlam

btnlne tayacak elerdendir. zellikle planndaki deime, zaman-

la yaplan ilavelerle kullanm farkllamasna urayan eserlerde, bazen kita-belerdeki ayetler veya dier metinler yap trne iaret edebilir. lm, tica-

ret vb. ile ilgili ayetler bize yapnn kimlii hakknda bilgi verebilir.

4- Baz almalarda, kitabelerin dilini bilmeyen aratrmac ya sadece isim

tarih gibi ilk bakta anlalacak bilgilerle yetinmekte veya konunun uzma-

n olmayan ancak sadece o dili ksmen bilen kimselere tercmeler yaptr-

makta ve son derece yanl sonulara ulalmaktadr.

5- Hatal yaplan bir tercme, kaynaktan kaynaa aktarlarak bu hatann on

yllarca tekrarlanmasna yol amaktadr. Bu durumda hatal tercmelerle

ilgili bal bana bir almann yaplmas ve bunlara dikkat ekilmesi

gerekmektedir.


11/22


Trk-slam Kitabeleri Literatr

Bu blmde, yazarlarn soyadlarna gre alfabetik olarak sralanan, kitap,

tez, makale vb. almalara yer verilecektir.

Acar, M. inasi, stanbulun Son Nian Talar, stanbul, 2006.

Akgzolu, Ahmet Sacit, Hattat Sami Efendinin Mezar Ta Kitbeleri, Gemiten

Gnmze Mezarlk Kltr ve nsan Hayatna Etkileri Sempozyumu,

stanbul, 1998, s. 128-139.

Akgzolu, Ahmet Sacit, Eyp Sultan Civarnda mzal Mezar Ta Kitbeleri,

Yksek Lisans tezi, Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1995.

Akgzolu, Ahmet Sacit, Eyp Sultanda Ketebeli Mezar Talar, Tarihi Kltr ve

Sanatyla II. Eyp Sultan Sempozyumu (9-11 Mays 1997), stanbul, 1997, s.

202-205.Ademolu, Beyhan, Karacaahmed 7. Ada Mezar Talar, Yksek Lisans tezi,

Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 2002.

Akarsu, Kamil, Celvetiye Tekkelerinde Bulunan Mezar Talar ve Kitbeler, Yksek

Lisans tezi, Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1985.

Akda, M., Ankara Sultan Aleddin Camii Kapsnda Bulunan Hicr 763 Tarihli Bir

Kitbenin Tarihi nemi, Tarih Vesikalar, 1963, 1/18, s. 366-374.

Aksel, Tibet, Yenikap Mevlevihanesi Haziresi, slam Dnyasnda Mezarlklar ve

Defin Gelenekleri, Ankara, 1996, c. 1, s. 223-281.

Aktu, Fatma Nur, XIII-XVI. yzylda Bursa Mezartalar, Yksek Lisans tezi,

Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1981.

Allan, J. W., Islamic Metalwork: The Nuhad es-Said Collection, London, 1982.

Alparslan, Ali , Mimari Yaplarn Yaz Sanat Bakmndan nemi, Boazii

niversitesi Dergisi,1976-1977, sy. 4-5, s. 1-14.

Alparslan, Ali , slam Yaz Sanat, Doutan Gnmze Byk slam Tarihi,

stanbul, 1993, c. 14, s. 441-522.

Amari, M., Le Epigrafi Arabiche di Sicilia, Inscrizione Edili, Palermo, 1971.

Arba, Hamit, anakkale Yal Camii Haziresi Mezar Talar, Arkeoloji ve Sanat

Tarihi Dergisi, 2003, sy. 2, s. 1-23.

Arslan, Ayegl, Edirne erefeli Camii Haziresi Mezar Talar, Yksek Lisanstezi, Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 2007.

Aslanapa, Oktay, Bursa Yeniehirinde Reyhan Paann 734 Tarihli Mezar Ta ve

Lahdi, Sanat Tarihi Yll, 1969-1970, sy. 3, s. 59-67.

Atacan, Veysel, Rize Hemin Yresi Osmanl Mezar Talar ve Kitbeleri, 2001.

Ayanolu, Fazl smail, Fatih Devri Ricali Mezar Talar Ve Kitbeleri, Vakflar

Dergisi, 1958, sy. 4, s. 193-208.

Ayday, Cedide, Gebzede Bulunan Osmanl Dnemi Mezar Talar, Yksek Lisans

tezi, Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 2001.

Aydodu, Gnnur, Amasya Mezar Talar, Yksek Lisans tezi, Gazi niversitesi

Sosyal Bilimler Enstits, 1997.


12/22


Ayverdi, E. H., Fatih Devri Hattatlar ve Hat Sanat, stanbul, 1953.

Barn, Sevgihan, XV-XVI. Yzyllarda Edirne Mezar Talar, Yksek Lisans tezi,

stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1982.

Bakan, Seyfi, Karamanoullar Dnemi Konya Mezar Talar, Ankara, 1996.Bayburtluolu, Zafer,Anadoluda Seluklu Dnemi Yap Sanatlar, Erzurum, 1993.

Berchem, Max van, and Halil Edhem, Matriaux pour un Corpus Inscriptionum

Arabicarum III: Asie Mineure I, Mmoires de lInstitut Franais Archologique

du Caire 29, Cairo, 1910-17.

Berchem, Max van, Matriaux pour un Corpus Inscriptionum Arabicarum II: Syrie du

Sud, Mmoires de lInstitut Franais Archologique du Caire 43-45, Cairo,

1920-22.

Bergeret, Jean and Ludvik Kalus, Analyse de dcors pigraphiques et floraux

Qazwin au dbut du VIe/XIIesicle, Revue des tudes Islamiques, 1977, sy. 45,

s. 89-130.

Berk, Sleyman, Zaman Aan Talar: Zeytinburnunun Tarihi Mezar Talar,

stanbul, 2006.

Berk, Sleyman, Hattat Mustafa Rkm Efendi, stanbul, 2003.

Berk, Sleyman, stanbul Sur Kap Kitbeleri, Eypsultan Sempozyumu, stanbul,

2004, sy. 7, s. 300-304.

Beygu, Abdrrahim erif,Ahlat Kitbeleri, stanbul, 1932.

Beygu, Abdrrahim erif, Erzurum: Tarihi, Antlar, Kitbeleri, stanbul, 1936.

Bvar, A.D.H. and Ehsan Yarshater (eds.), Corpus Inscriptionum Iranicarum, Part 4,

Persian Inscriptions Down to the Early Safavid Period, vol. VI, Mazandaran

Province, London, 1978.

Blair, Sheila S., Legibility versus Decoration in Islamic Epigraphy: The Case of

Interlacing, World Art: Themes of Unity in Diversity: Acts of the XXVIth

International Congress of the History of Art, Penna, 1989, s. 329-334.

Blair, Sheila S., The Inscriptions From the Tomb Tower at Bastam: An Analysis of

Ilkhanid Epigraphy, Art et Socit dans le Monde Iranien, Paris, 1982, s. 263-

288.

Blair, Sheila S., The Monumental Inscriptions from Early Islamic Iran and

Transoxiana, Leiden, 1992.

Bombac, Alessio, The Kufic Inscription in Persian Verses in the Court of the Royal

Palace of Masud III at Ghazni, Rome, 1966.

Boran, Ali-Tfekiolu, Abdlhamit-Erdal, Zekai-Yldz, rfan, Siirt ve evresi 2003

Y l Yzey Aratrmas, Kozluk Mezar Talar, 26. Uluslar Aras Kaz,

Aratrma ve Arkeometri Sempozyumu, Ankara, 2005, c. I, s. 241-254.

Burgoyne, Michael Hamilton, and Amal Abul-Hajj, Twenty-four Medieval Arabic

Inscriptions from Jerusalem, Levant, 1979, sy.11, s. 112-137.

Canyurt, Filiz, Kastamonu ehri smail Bey Klliyesi, Saray Camisi, Hep Kebirler

Camisi, Muzafferiddin Gazi Trbesi Hazirelerinde Bulunan Mezar Talar,

Yksek Lisans tezi, Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 2007.

Cavit, M.,Akehir Kitbeleri ve Tetkikat, Mula, 1934.

Cengiz, mer, skece Kavalada Bulunan Mezar Talar ve Kitbeler, Yksek Lisans

tezi, Dokuz Eyll niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1999.


13/22


Cevdet, M., Bursada Gazi Umur Bey Camii Kitbesi ve Bir Ka Mhim Kitap, Trk

Tarih Arkeoloji ve Etnografya Dergisi,1934, sy. II, s. 258-261.

Huart, Cl., Epigraphie arabe de lAsie Mineure, Paris 1895.

Colin, G., Corpus des Inscriptions Arabes et Turques de lAlgerie: Dpartement dAlger,Paris, 1901.

ada, Cevdet, Kbrsta Osmanl Devri Mezarlar; Mezar Talar, Ankara, 1971.

alttncgil, Ersel, Kuzey Azerbaycandaki Trk Dnemi Yaplarnda Bulunan

Usta Kitbeleri zerine Baz Dnceler, Turkish Studies International

Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic,

2008, 3/7, s. 210-219.

al, Halit, Gynk (Bolu) ehri Mezar Talar, Vakflar Dergisi, 2007, sy. 30, s. 307-

395.

al, Halit, Kastamonu Mzesindeki Trk Mezar Talar, Konya Kitab X, Prof. Dr.

R. Ark ve Prof Dr. O. Arka Armaan, Konya, 2007, s. 199-224.ayrda, Mehmet, Kayseride Kitbelerinden XV ve XVI. Yzyllarda Yapld

Anlalan lk Osmanl Yaplar, Vakflar Dergisi, 1981, sy. XIII, s. 542-580.

ayrda, Mehmet, Kayseride Seluklu ve Beylikler Dnemine Ait Baz Kitbe ve

Mezartalar, Tarih Dergisi, 1984, sy. XXXIV, s. 495-532.

elik, idem, Bitlis Groymaktaki Tarihi Mezar Talar, Yksek Lisans tezi,

Yznc Yl niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1998.

oktan, Ekrem, Karacaahmet 9. Ada Mezar Ta Kitbeleri, Yksek Lisans tezi,

Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1996.

David-Weill, J., Les Bois pigraphes jusqu lpoque Mamlouke,Cairo, 1931.

Demir, etin, Tokat Erenler Tarihi Mezarl ve Mezar Talar, Yksek Lisans tezi,

Yznc Yl niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, 2008.

Derman, Uur, Edirne Hattatlar ve Edirnenin Yaz Sanatmzdaki Yeri, Edirne

Edirnenin 600. Yl Fethi Yl Dnm Armaan Kitab, Ankara, 1965, s. 311-

321.

Derman, Uur, Trk Hat Sanat, Balangcndan Bugne Trk Sanat, Ankara,

1993.

Derman, Uur, Mezar Kitbelerinde Yaz Sanatmz, Trkiye Turing Otomobil

Kurumu Belleteni, 1975, 49/328, s. 36-47.

Deverdun, G., Inscriptions Arabes de Marrakech, Rabat, 1956.Dijkema, F., The Ottoman Historical Monumental Inscriptions in Edirne, Leiden

1977.

Duran, Remzi, Seluklu Devri Konya Yap Kitbeleri (na ve Tamir), Ankara, 2001.

Edhem, Halil, Anadoluda slam Kitbeler, Trh-i Osmn Encmeni Mecmas,

1331-1332, sy. V-VI, s. 735-753.

Edhem, Halil, l-i Germiyn Kitbeleri, Trh-i Osmn Encmeni Mecmas,

1329, sy. I, s. 118-127.

Edhem, Halil, Kitbeler Nasl Kayt ve Zabt Olunmaldr, Ankara, 1940.

Edhem, Halil, Trabzonda slm Kitbeler, Trh-i Osmn Encmeni Mecmas,

1334, sy. 48, s. 332-334.


14/22


Edhem, Halil, Yrg Paa ve Evldna Aid Birka Kitbe, Trh-i Osmn Encmeni

Mecmas, 1327, sy. 9, s. 1-10.

Elisseff, Nikita, La titulature de Nur al-Din aprs ses Inscriptions, Bulletin des

tudes Orientales, 1952-4, sy. 14, s. 155-96.Elker, Selahattin, Kitbelerde Ebced Hesabnn Rol, Vakflar Dergisi, 1942, sy. III, s.

17-26.

Erba, A., Fatih ve II. Byezid Devrinden Gnmze Ulaan stanbul Camilerinin

Kitbe ve Cel Yazlar, Yksek Lisans tezi, Marmara niversitesi Sosyal

Bilimler Enstits, 1990.

Erdal, Gltekin, Sultan II. Beyazd Cami Haziresindeki Mezar Talarnn Sanatsal

ncelenmesi, Yksek Lisans tezi, Marmara niversitesi Sosyal Bilimler

Enstits, 1998.

Eren, Naci, Antalya Mzesinde Bulunan Eski Trk Mezar Talar, Trk Etnografya

Dergisi, 1982, s. 17, s. 115-133.

Flury, S., Bandeaux Ornements Inscriptions Arabes, Amida-Diarbekr IXe [sic]

sicle, Syria, 1920, sy. I, s. 235-249, 318-328; Syria, 1921, sy. 2, s. 54-62.

Flury, S., Das Schriftband an der Tre des Mahmud von Ghazna (998-1030), Der

Islam, 1918, sy. 8, s. 214-227.

Flury, S., Le dcor pigraphique des Monuments Fatimides du Caire, Syria, 1936,

sy. 17, s. 365-376.

Flury, S., Le dcor pigraphiques des monuments de Ghazna, Syria, 1925, sy. VI, s.

61-90.

Flury, S., Ornamental Kufic Inscriptions on Pottery, A Survey of Persian Art,London, 1939, sy. 1, s. 743-769.

Galib, Mbarek,Ankara, Camiler, Mezarlklar, Kitbeler,Ankara, 1996.

Galib, Mbarek, Mentee Oullar Devletine Ait Baz Kabir Talar, Trkiyt

Mecmuas, 1928, sy. II, s. 347-369.

Galitekin, Ahmed Nezih, Osmanl Dnemi Glck Mezar Talar, Glck, 2000.

Gaube, Heinz, Arabische Inschriften aus Syrie, Beirut: Beiruter Texte und Studien,

1978.

Ghouchani, Abdallah, Khatt-i Kufi Maqili dar Masajid-i Bastani-yi Isfahan, Tehran,

1985.Gktrk, Mehmet, Tarihi ve Antlar Inda Krehir Mezar Talar, Krehir, 2009.

Grohmann, A.,Arabische Palographie, Wien, 1967.

Grohmann, Adolf. The Origin and Development of Floriated Kufic, Ars Orientalis,

1957, sy. II, s. 184-213.

Grohmann, Adolf, Arabische Palographie, c. I-II, Vienna, 1971.

Gler, Mustafa, Afyon Karahisarda Eski Mezarlklar ve Geriye Kalanlar, Afyon

Kocatepe niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1999, sy. II, s. 71-87.

Gmda, Gkhan, Kastamonu ehri Nasrullah Camisi, Ylanl Camisi, Yakupaa

Camisi, Ahmed Dede Camisi Hazirelerindeki Mezar Talar, Yksek Lisans

tezi, Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 2007.


15/22


Gn, Recep, Amasya ve evresindeki Mimari Eserlerde Yaz Kullanm, Yksek

Lisans tezi, Ondokuz Mays niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1993.

Gn, Recep, Samsun aramba Rdvanpaa Camii Haziresindeki Mezar talar (Celi

Talik Kitbeli Olanlar), 19 Mays niversitesi Dergisi, 2006, sy. XXII, s.103-143.

Gn, Recep, Anadolu Seluklu Mimarisinde Yaz Kullanm, Doktora tezi, Ondokuz

Mays niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1999.

Gnay, Yasemin, 16. Yzyl Osmanl Mezar ve Mezar Talar (stanbul), Yksek Lisans

tezi, Mimar Sinan Gzel Sanatlar niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 2002.

Gne, Burhanettin, Van Gl Havzas Trk Mimarisinde Yaz Sanat, Doktora tezi,

Yznc Yl niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 2003.

Gn, Fevzi, XV-XX. Yzyl Dn Mimarsinde Cel Sls Hatt Uygulama ve

Teknikleri, Doktora tezi, Seluk niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, 1991.Grlevik, Sabiha, Sivas Mezar Kitbeleri zerine Bir nceleme, Yksek Lisans tezi,

Cumhuriyet niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 2008.

Gven (Karamrsel), A. Alm, 15. Yzyl Osmanl Mezar Talar (znik-Bursa-Edirne-

stanbul), Yksek Lisans tezi, stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits,

1995.

Hanaway, William L., Corpus Inscriptionum Iranicarum, Part IV: Persian Inscriptions

Down to the Early Safavid Period, vol. 2: Khorasan Province, Portfolio I:

Khorasan I,London, 1977.

Hanolu, Canan, Erzurum Merkezde Cami Hazirelerinde Bulunan XVIII.-XIX. yy.Mezar Talar, Yksek Lisans tezi, Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler

Enstits, 2006.

el-Hawary, Hassan M. and Gaston Wiet, Matriaux pour un Corpus Inscriptionum

Arabicarum IV: Arabie, Mmoires de lInstitut franais archologique du Caire,

Cairo, 1985.

Herzfeld, Ernst, Matriaux pour un Corpus Inscriptionum Arabicarum II: Inscriptions

et Monuments dAlep, Mmoires de lInstitut Franais dArchologie Orientale

du Caire,Cairo. 1954-5.

Hillenbrand, Robert, Quranic Epigraphy in Medieval Islamic Architecture, Revuedes tudes Islamiques, 1986, sy. 54, s. 171-187.

Horovitz, J., A List of the Published Mohammedan Inscriptions of India, Epigraphia

Indo-Moslemica,1909-10, s. 30-144.

Hussain, M. A., A Record of All the Quranic and Non-Historical Epigraphs on the

Protected Monuments of the Delhi Province, Memoirs of the Archaeological

Survey of India, Calcutta, 1936.

ltar, Gazanfer, Giresun li Sahil eridindeki Osmanl Mezar Talar, Yksek Lisans

tezi, Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 2005.

nci, Veysi, Cizre Mezar Talar (18.-19.yy.), Yksek Lisans tezi, Yznc Yl

niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 2008.


16/22


li, Emin Nedret, stanbulda Gml airlerin Mezar Kitbeleri, Yksek Lisans

tezi, stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1991.

li, Necdet, Edirne Mezarlar ve Talar, Edirne: Serhattaki Payitaht, stanbul,

1998.

Karaa, Demet, Bursadaki 14-15. Yzyl Mezar Talar,Ankara, 1994.

Kara, Hacer ve erife Dank, Konya Mezarlklar ve Mezar Talar, Konya, 2005.

Karaka, Mahmut, anlurfa Mezar Talar, anlurfa, 1996.

Karamaaral, Beyhan, Ahlat Mezar Talar, Ankara, 1992.

Karamrsel, Alm, Edirnenin En Eski Tarihli ve Yazl Mezar Ta, Tarih ve Toplum,

1990, sy. 74, s. 42.

Kaynak, Sadettin Nzhet, stanbul Meahirine Ait Mezar Kitbeleri, stanbul, 1932.

Kessler, Christel, Abd al-Maliks Inscription in the Dome of the Rock: A

Reconsideration,Journal of the Royal Asiatic Society , 1970, sy. 3, s. 2-14.

Komaroff, Linda, Persian Verses of Gold and Silver: The Inscriptions on Timurid

Metalwork, Timurid Art and Culture: Iran and Central Asia in the Fifteenth

Century, Leiden, 1992, s. 144-157.

Konyal, . Hakk,Abideleri ve Kitbeleri ile Konya Tarihi, Konya, 1964.

Konyal, . Hakk,Abideleri ve Kitbeleri ile Erzurum Tarihi, stanbul, 1960.

Konyal, . Hakk,Abideleri ve Kitbeleri ile Karaman Tarihi, stanbul, 1967.

Konyal, . Hakk, Ankara Abidelerinden Karacabey Mamuresi Vakfiyesi, Tarihi ve

Dier Eserleri, stanbul, 1943.

Konyal, . Hakk,Abideleri ve Kitbeleri ile skdar Tarihi, I-II, stanbul, 1976-1977

Kseolu, Neet, arki Karaaa Kitbeleri ve Mezar Talar, n, 1936, sy. 22-23-24,

s. 334-336.

Kunter, Halim Baki, Kitbelerimiz, Vakflar Dergisi, 1942, sy. II, s. 431-456.

Laqueur, Hans Peter, Hvel-Bk-stanbulda Osmanl Mezarlklar ve Mezar Talar,

stanbul,1997.

Mantran, Robert, Les Inscriptions Turques de Brousse, Oriens, Damas, 1959, sy.

XII, s. 118-121.

Mantran, Robert. Les Inscriptions Arabes de Brousse, Bulletin dtudes Orientales,

Damas, 1954, sy. XIV, s. 87-114.

Marzouk, Muhammad Abdel Aziz, The Evolution of Inscriptions on Fatimid

Textiles,Ars Islamica, 1942, sy. X, s. 164-166.

Mercier, G., Corpus des Inscriptions Arabes et Turques de lAlgerie: dpartement de

Constantine, Paris, 1902.

Meri, Rfk Mell,Akehir Trbe ve Mezarlar, stanbul, 1936.

Miles, George C., Early Islamic Inscriptions Near Taif in the Hijaz,Journal of Near

Eastern Studies, 1948, sy. VII, s. 236-242.

Miles, George C., Epitaphs from an Isfahan Graveyard, Ars Islamica, 1939, sy. VI, s.

151-157.


17/22


Moaz, K., and S. Ory, Inscriptions Arabes de Damas: Les Stles Funraires. I. Cimetire

dal-Bab al-Sagir, Damascus, 1977.

Molla, Salih, Gmlcne Ve evresindeki Kitbe ve Mezar Talar, Yksek Lisans

tezi, Dokuz Eyll niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1997.Moritz, B., Arabistan (Yaz), slam Ansiklopedisi, stanbul, 1993, c. I, s. 498-512.

Mutlu, Mehmet, Siirt Mezar Talar, Yksek Lisans tezi, Yznc Yl niversitesi


Nefes, Eyp, Samsun Yresinde Bulunan Mezar Talar, Yksek Lisans tezi,

Ondokuz Mays niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1996.

Neymat, M. S., Korpus Epigrafieskih Pamyatnikov Azerbaydjana Arabo-Perso-

Tyurkoyaznie Nadpisi Baku i Apserona XI - Naala XX - Veka, c. I-III, Baku

1991.

Nuholu, Mehmet, Koca Mustafa Paa (Smbl Sinan) Camisi Haziresi Mezar

Talar zerine Bir Aratrma, Yksek Lisans tezi, Marmara niversitesi

Trkiyat Aratrmalar Enstits, stanbul, 2003.

Nzhet, Saadettin, Mezar Kitbeleri, stanbul, 1932.

Ocaa Jimenez, M., Repertorio de nscripciones Arabes de Almera, Madrid, 1964.

Onur, Oral, Edirne Trk Tarihi Vesikalarndan Kitbeler, stanbul, 1972.

Oral, Zeki, Anadoluda Sanat Deeri Olan Ahap Minberler, Kitbeleri ve

Tariheleri, Vakflar Dergisi, 1962, sy. V, s. 23-77.

lay, Hlya, Trabzon Slkl ehir Mezarl 19. Yzyl Kadn Mezar Talar,

Yksek Lisans tezi, Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 2004.

nkal, Hakk, stanbuldaki Selatin Camilerinin Kitbeleri Hakknda BazDnceler, VI. Orta a Ve Trk Dnemi Kaz Sonular Ve Sanat Tarihi

Sempozyumu, (8-10 Nisan 2002),Kayseri, 2002, s. 579-585.

zcan, Ali Rza, Trk Kltr ve Medeniyet Tarihinde Fatih Klliyesi II-III Hazre,

stanbul, 2007.

zcan, Ali Rza, Topkap Saray Bab- Hmayun Yazlar, Eypsultan Sempozyumu,

stanbul, 2004, sy. VII, s. 292-300.

zcan, Ali Rza, (ed.), Hat ve Tezhip Sanat, Ankara, 2009.

zergin, M. Kemal, Trkiye Kitbeleri, Sanat Tarihi Yll,stanbul, 1972, sy. IV, s.

61-64.zkurt, Kemal, Trk-slam Epigrafisinde mar (Yap) ve Mimar (Usta)la likin

Terimler,Atatrk niversitesi Gzel Sanatlar Enstits Dergisi, 2006, sy. 16,

s. 73-110.

zsayner, Zbeyde Cihan, Mimar Sinann stanbuldaki Cami ve Trelerinde Yaz

Dzeni ve Anlam, Doktora tezi, stanbul niversitesi Sosyal Bilimler

Enstits, 1993.

Pancarolu, Oya, Serving Wisdom: The Contents of Samanid Epigraphic Pottery,

Studies in Islamic and Later Indian Art from the Arthur M. Sackler Museum,

Harvard University Art Museums, Cambridge, 2002, s. 59-75.

Pekta, Kadir, Bitlis Tarihi Mezarlklar ve Mezar Talar, Ankara, 2001.


18/22


Pfister, R., Toiles Inscriptions Abbasides et Fatimides, Bulletin dtudes

Orientales, 1945-6, sy. 9, s. 46-90.

Rice, D. S., Studies in Islamic Metalwork, Bulletin of the School of Oriental and

African Studies, 1952, sy. 14, s. 564578.Rifaiolu, Mert Nezih, Yap Kitbelerinin Konya linin Seluklu Dnemi Kentsel

Geliiminin Belirlenmesinde Kaynak Olarak Kullanlmas, Yldz Teknik

niversitesi Mimarlk Fakltesi, e-Dergisi, 2006, sy. 2-3, s. 99-111.

Rogers, J. M., Calligraphy and Common Script: Epitaphs from Aswan and Akhlat,

Content and Context of Visual Arts in the Islamic World, Penna, 1988, s. 105-

137.

Roy, B. and P. Poinssot, Inscriptions Arabes de Kairouan, Paris, 1950-8.

Saati, Suphi, Mimar Sinann Yaplarndaki Kitbeler, stanbul, 1988.

Sauvaget, Jean, Glanes pigraphiques, Revue des tudes Islamiques,19416, sy. 6, s.

17-28.Schneider, Madeleine, Deux Etudes dpigraphie Arabe, Journal Asiatique, 1987,

sy. 275, s. 223252.

Schneider, Madeleine, Les Inscriptions arabes de lensemble architectural de Zafar-

Di Bin (Yemen du Nord),Journal Asiatique, 1985, sy. 273, s. 61137, 293369.

Serdarolu, Vildan, Multi-Dimensional Functions of Ottoman Poetry, slam

Aratrmalar Dergisi, sy. 17, 2007, s. 79-101.

Serin, Muhittin, Hat Sanatmz, stanbul, 1982.

Serin, Muhittin, Hattat eyh Hamdullah, Hayat, Talebeleri, Eserleri, stanbul, 1992.

Sharon, Moshe, An Arabic Inscription from the Time of Abd al-Malik, Bulletin ofthe School of Oriental and African Studies, 1966, sy. 29, s. 36972.

Sharon, Moshe,Corpus Inscriptionum Arabicarum Palaestinae, Leiden-Boston, 2007.

Sharon, Moshe, Un Nouveau Corpus des Inscriptions Arabes de Palestine, Revue

des tudes Islamiques, 1974, sy. 42, s. 185191.

Siddiq, Mohammad Yusuf, An Epigraphical Journey to an Eastern Islamic Land,

Muqarnas, 1990, sy. 7, s. 83109.

Suba, M. Hsrev, Hat Sanat ve Tarih Asndan Eyp Mezar Ta Kitbeleri,

Eypsultan Sempozyumu, stanbul, 1997, sy. 1, s. 181-198.

Snmez, Zeki, Balangcndan 16. Yzyla KadarAnadolu Trk-slam Mimarisinde

Sanatlar,Ankara, 1989.erif, Abdrrahim,Ahlat Kitbeleri, stanbul, 1932.

Tademir, Meral, Kastamonu eyh aban- Veli Camisi ve Trbesi Haziresinde Yer

Alan Mezar Talar, Yksek Lisans tezi, Gazi niversitesi Sosyal Bilimler

Enstits, 2003.

Tevhid, Ahmed, Bursada Umur Bey Camii Kitbesi, Trh-i Osmn Encmeni

Mecmas, 1329, sy. 3, s. 865-872.

Tevhid, Ahmed, Bursada En Eski Kitbe, Trh-i Osmn Encmeni Mecmas,

1330, V/29, s. 318-319.

Tevhid, Ahmed Mentee Oullarndan Ahmed Gazi Beyin Hayrat Kitbeleri,

Trh-i Osmn Encmeni Mecmas, 1331, sy. III-IV/18, s. 1146-1152.


19/22


Top, Mehmet, Hakkride Tarihi Mezarlklar ve Mezar Talar, VI. Orta a Ve Trk

Dnemi Kaz Sonular Ve Sanat Tarihi Sempozyumu, (8-10 Nisan 2002),

Kayseri, 2002, s. 745-759.

Tunel, Gl, skp Mustafa Paa Camii Haziresindeki Mezar Talar, DiniAratrmalar, 2005, sy. 21, s. 277-287.

Tunel, Gl, Bat Anadolu Blgesinde Cami Tasvirli Mezar Talar, Ankara, 1989.

Tfekiolu, Abdlhamit, Osmanlya Ait En Erken Tarihli Kitbe zerine Bir

Deerlendirme, Ortaada Anadolu -Prof. Dr. Aynur Durukana Armaan-,

Ankara, 2002, s. 473-484.

Tfekiolu, Abdlhamit, Kitbelerin Diliyle Samsun Kalesi, Vakflar Dergisi, 2004,

sy. XXVIII, s. 283-291.

Tfekiolu, Abdlhamit, Medeniyet Tarihimizde Ta Vakfiyeler, Yznc Yl

niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, 2000, sy. 1, s. 33-53.

Tfekiolu Abdlhamit, Edincikte Trk Devri Mimarisi ve Mezar Talar, Bursa, 2005.

Tfekiolu, Abdlhamit, Trk Mimarisinde Yaz, Yeni Trkiye Dergisi, Ankara,

2002, sy. 46, s. 616-635.

Tfekiolu, Abdlhamit, Trk-slam Dnemi Trbe ve Mezar Ta Kitbelerinde

Tarih bareleri, Gemiten Gnmze Mezarlk Kltr ve nsan Hayatna

Etkileri Sempozyumu, stanbul, 1999, s. 394-404.

Tfekiolu, Abdlhamit, Erken Dnem Osmanl Mimarisinde Yaz, Ankara, 2001.

Trkmen, Kerim, Karamanoullar Devri Kitbeleri, Doktora tezi, Seluk niversitesi


Ttnc, Mehmet, Turkish Jerusalem (1516-1917), Ottoman Inscriptions fromJerusalem and Other Palestinian Cities,Haarlem, 2006.

Uluam, Abdsselam, Eski Erci-elebiba Mezarl ve Mezar Talar, Ankara, 2000.

Uzunarl, smail Hakk, Anadolu Trk Tarihi Vesikalarndan Tokad, Niksar, Zile,

Turhal, Pazar, Amasya Vilayet, Kaza ve Nahiye Merkezlerindeki Kitbeler,

stanbul, 1927.

Uzunarl, smail Hakk, Afyon Karahisar, Sandkl, Bolvadin, ay, Isakl, Manisa,

Birgi, Mula, Milas, Pein, Denizli, sparta, Atabey ve Eirdirdeki Kitbeler ve

Sahip, Saruhan, Aydn, Mentee, nan, Hamitoullar Hakknda Malmat,

stanbul, 1929.

lker, Necmi, Balkesir - eyh Ltfullah Camii Haziresi Mezar Kitbeleri (XVIII - XXYzyl), VIII. Aratrma Sonular Toplants, (28 Mays - 1 Haziran 1990,

Ankara), Ankara, 1991, s. 457-476.

lker, Necmi, Selukta Bulunan Osmanl Dnemi Mezar Kitbeleri, I. Uluslar Aras

Gemiten Gnmze Seluk (4-6 Eyll 1997),zmir, 1998, s. 367-373.

Volov, Lisa, Plaited Kufic on Samanid Epigraphic Pottery, Ars Orientalis, 1966, sy. 6,

s. 107-34.

Walker, J., Six Kufic Inscriptions, Le Muson, 1951, sy. 54, s. 151156.

Wiet, Gaston, Notes dpigraphie Syro-musulmane, Syria, 1924, sy. 5, s. 21653.

Wiet, Gaston, Nouvelles Inscriptions Fatimides, Bulletin de lInstitut dgypte, 1941

2, sy. 24, s. 14555.


20/22


Wiet, Gaston, Une nouvelle Inscription Fatimide au Caire,Journal Asiatique, 1961,

sy. 249, s. 1320.

Williams, Carolyn. The Quranic Inscriptions on the Tabut of al-Husayn in Cairo,

Islamic Art, 1987, sy. 2, s. 314.Yaman, Bahattin, Isparta Glc Mezarl Mezar Talar, Erdem,2007, sy. 48, s. 170-

201.

Yapar, Berrin, Yunanistandaki Trk Eserlerinde Kitbeler (Dedeaa, Dimetoka,

skee, Gmlcine, Selanik, Kavala, Yenice-Karasu), Yksek Lisans tezi,

Mimar Sinan Gzel Sanatlar niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 2007.

Yardm, Ali, Tokat ve evresi Mimari Eserlerindeki Hadisler, Trk Tarihinde ve

Kltrnde Tokat Sempozyumu,Ankara, 1987, s. 466-476.

Yardm, Ali, Alanya Kitbeleri: Tesbit, Tescil, Tasnif ve Deerlendirme, stanbul, 2002.

Yazcolu, Emrah, Nevehir-Hac Bekta-i Veli Kll iyesi Haziresinde Yer Alan

Mezar Talar, Yksek Lisans tezi, Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits,Ankara, 2004.

Yazr, Mahmud Bedreddin, Medeniyet Aleminde Yaz ve slam Medeniyetinde Kalem

Gzeli, (nr. M. Uur Derman), c. I-III, Ankara, 1972-1990.

Yer Kader, Trabzon Slkl ehir Mezarlndaki 18. Yzyl Mezar Talar, Yksek

Lisans tezi, Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Ankara, 2004.

Yksel, Murat, Trabzonda Trk-slam Eserleri ve Kitbeleri, c.I-V, stanbul 1991.

Yksel, Murat, Gmhane Kitbeleri, stanbul, 1997.

Zbiss, S. M., Inscriptions de Gorjani, Corpus des Inscriptions arabes de Tunisie,

Tunis, 1962.Zbiss, S. M., Inscriptions de Monastir, Corpus des Inscriptions arabes de Tunisie,

Tunis, 1962.

Zbiss, S. M., Inscriptions de Tunis et de sa banlieue, Corpus des Inscriptions arabes de

Tunisie, Tunis, 1955.

Zeybek, Recep, Denizli Kabristanlnda 18. Ve 19. Yzyllardan Kalma Mezar

Talarnn Tahlili, Yksek Lisans tezi, Sleyman Demirel niversitesi Sosyal

Bilimler Enstits, 2001.


21/22


Trk-slam Sanatnda Kitabeler

Kemal ZKURT-Abdlhamt TFEKOLU

zet

Kitabeler sadece Trk sanatnn deil tm slam sanatnn en nemli elerinden

biridir. slamn resim ve heykele mesafeli duruu yaznn gelimesine ve bal bana

bir sanat dal haline gelmesine zemin hazrlamtr. Bunun tesinde Kurann bizzat

Kalemi ve yazy vmesi ve hadislerde farkl bir balamda da olsa kalemin ilk yarat-

lan ey olarak gsterilmesi, yaz sanatnn yaygnlamasna katkda bulunmutur.

Trk-slam sanatnda, zellikle mimaride yaz, yapnn ina sreci ve ilevine ilikin

bilgiyle birlikte, zerinde yer ald eserin ssleme repertuarnn nemli bir blm-

n de oluturmaktadr.

Bu makalede Trk-slam sanatnda kitabe konulu farkl almalardan ne kanlarele alnp ksaca deerlendirilmekte ve geriye kalan ok sayda alma ise kaynaka

eklinde tasnif edilmektedir.

Anahtar Kelimeler:Kitabe, Mimari, na Kitabesi, ahide, Sls

Inscriptions in Turkish Islamic Art

Kemal ZKURT-Abdlhamt TFEKOLU

Abstract

Inscriptions are key elements of not only Turkish but also Islamic art. The nonfigura-

tive character of the Islamic art and particularly the glorification of the pen in the

Quran have contributed to the development of writing itself as a form of art.

Together with the knowledge of the construction process and the function of the

buildings, inscriptions in Turkish-Islamic art and architecture constitute a significant

part of the decorative repertoire.

This essay reviews some of the leading works on inscriptions in the Turkish-Islamic

art and categorizes the rest in the form of a bibliography.Keywords:Inscription, Architecture, Gravestone, Thuluth


22/22

Documents

Turk-Islam Sanatinda Kitabeler Inscripti