TÜRKİYE’DE YAĞLI TOHUMLU TÜRKİYE’DE YAĞLI TOHUMLU

BİTKİLERİN POTANSİYELİ BİTKİLERİN POTANSİYELİ

Prof.Dr. Özer KOLSARICIProf.Dr. Özer KOLSARICI

• Temel besin maddelerinden olan ve insan beslenmesinde önemli

bir yere sahip olan yağlar; insanların yaşamsal aktivitelerini

sürdürebilmeleri için alınması mutlak gerekli ana besinlerden

birisidir. Türkiye’ de kişi başına yağ tüketimi 17 kg/yıldır. Halbuki

AB normlarında sağlıklı bir beslenmeden söz edilebilmesi için kişi

başına 24 kg/yıl yağ tüketilmesi öngörülmektedir. Farklı kullanım

alanları da dikkate alındığında yeterli beslenme koşullarını

sağlayacak ülkemizin toplam yağ gereksinimi 1.2- 1.5 milyon ton

arasında olmalıdır.Buna son yıllarda fosil yakıt yerine bitkisel

kökenli çevreyi kirletmeyen büyük kısmı yemeklik bitkisel

yağlardan sağlanan biodizel üreticilerinin talepleri de

düşünüldüğünde, bu değer daha da artacaktır.

• Biodizel, genellikle bitkisel yağlardan (kolza , aspir,

soya, pamuk, ayçiçeği ve palm yağı ) elde edildiği gibi

bitkisel atık yağlar (evsel, endüstriyel, askeri

yemekhaneler, üniversite yemekhaneleri vb

tüketimlerden kaynaklanan atık yağlar) ile hayvansal

yağlardan (mezbaha, balık, tavuk yağı gibi) elde

edilmektedir. Fakat bilindiği üzere en kaliteli biodizel

bitkisel yağlardan elde edildiğinden yağlı tohum ve

dolayısıyla bitkisel yağ üretim potansiyelimizi arttırarak

bitkisel yağ sanayicileri ve biodizel üreticilerinin

talepleri mutlaka ülke içerisinden karşılanmalıdır.

• Artan nüfusa paralel olarak yıldan yıla bitkisel yağ açığımız artmakta,

bu da ithalatla karşılanmaktadır. Buna paralel olarak Türkiye’nin yıllık

ham yağ ithalatı ile yağlı tohum ithalatı da her geçen yıl artmaktadır.

Petrolden sonra en fazla döviz ödediğimiz bu sektöre, 2004 yılı

değerleriyle 1.250.482 yağlı tohum ve 189.677 ton ham yağ olmak

üzere toplam 1.440.159 ton ham yağ ve yağlı tohum ithalatı

karşılığında 1 milyar doların üzerinde bir döviz ödenmiştir. Trakya

birliğin 2005 yılı değerlerine göre ise ayçiçeği, soya ve kolza olmak

üzere toplam 1.8 milyon ton yağlı tohum için 521 milyon dolar, 511

bin ton bitkisel yağ için 616 milyon dolar, küspe içinde 795 bin ton

karşılığı 170 milyon dolar döviz ödenmiştir. Toplam ödenen döviz

miktarı yaklaşık 1.3 milyar dolara ulaşmıştır.

YAĞLI TOHUMLU BİTKİLERİN YAĞLI TOHUMLU BİTKİLERİN ÜLKEMİZDEKİ DURUMUÜLKEMİZDEKİ DURUMU

• Yağlı tohum üretim değerlerine baktığımızda, 2000 yılında toplam

yağlı tohum üretimi 2.253.448 ton iken, 2004 yılında 2.538. 600 ton’a

ulaşmıştır. Ekiliş alanında fazla artış olmamasına rağmen üretimdeki

bu artışın nedeni özellikle ayçiçeği, soya ve çiğitteki verim artışından

kaynaklanmıştır. Son yıllarda kolza yağının biodizel üretiminde

önemli bir hammadde olduğunun anlaşılmasından sonra kolza

üretiminin de özellikle başta trakya yöresinde olmak üzere birçok

bölgede sözleşmeli çifçilik yöntemiyle ekiminin yaygınlaştığı dikkate

alındığında, 2005 ve 2006 yılı yağlı tohum üretim değerlerinin daha da

yükseleceği muhakkaktır.

Ürün 2000 2001 2002 2003 2004

Ayçiçeği Ekiliş (ha) 542.000 510.000 550.000 545.000 550000

Üretim (ton) 800.000 650.000 850.000 800.000 900000

Verim(kg/da) 147.6 127.5 154.5 146.8 163.6

Pamuk (Çiğit)

Ekiliş (ha) 654.177 684.665 721.077 629.610 640045

Üretim (ton) 1.295.066 1.353.888 1.457.122 1.307.920 1.425.850

Verim(kg/da) 198.0 197.7 202.1 207.7 222.7

Soya

Ekiliş (ha) 15.000 17.000 25.500 27.000 14000

Üretim (ton) 44.500 50.000 75.000 85.000 50000

Verim(kg/da) 296.7 294.1 294.1 314.8 357.1

Yerfıstığı

Ekiliş (ha) 28.300 27.000 33.000 28.000 26000

Üretim (ton) 78.000 72.000 90.000 85.000 80000

Verim(kg/da) 275.6 266.7 272.7 303.6 307.7

Susam Ekiliş (ha) 50.900 50.000 48.000 44.000 43000

Üretim (ton) 23.800 23.000 22.000 22.000 23000

Verim (kg/da) 46.8 46.0 45.8 50.0 53.5

KolzaEkiliş (ha) 82 290 550 2.800 1700

Üretim (ton) 187 650 1.500 6.500 4500

Verim (kg/da) 228.0 224.1 272.7 232.1 264.7

Aspir Ekiliş (ha) 30 35 40 250 165

Üretim (ton) 18 25 25 170 150

Verim(kg/da) 60.0 71.4 62.5 68.0 90.9

Haşhaş

Ekiliş (ha) 27555 45836 50741 99431 30343

Üretim (ton) 11564 21436 19000 52000 17809

Verim(kg/da) 42.0 46.8 37.4 52.3 58.7

Keten

Ekiliş (ha) 320 290 250 250 220

Üretim (ton) 173 155 130 110 80

Verim(kg/da) 54.1 53.4 52.0 44.0 36.4

TOPLAMEkiliş (ha) 1.319.247 1.335.816 1.429.818 1.376.991 1.355.205

Üretim (ton) 2.253.448 2.171.314 2.514.827 2.358.780 2.538.600

AYÇİÇEĞİAYÇİÇEĞİ • Ayçiçeğinde üretim artışını ekim alanı ve birim alan

verimindeki artışla gerçekleştirebiliriz. Bugün ülkemizde

toplam ayçiçeği ekiliş alanlarının %75.9’u Trakya ve

Marmara Bölgesinde yer almaktadır. Bu bölgemizde

ekiliş alanları sınıra dayanmıştır. Ancak ekim alanını

artırmada ana ve ikinci ürün tarımı olarak GAP ve

Akdeniz bölgeleri ile Geçit bölgelerimiz potansiyel

olarak görülmektedir.

• Bunun dışında üretim deseninde meydana gelen

değişikliklerle ve özellikle de şekerpancarı

alanlarında ayçiçeği ekim alanları arttırılabilir.

• Verimi artırmada da özellikle orobanşın yeni

ırklarına dayanıklı hibrit ayçiçeği çeşitlerinin

ekiminin yaygınlaştırılması, hibrit çeşitlerin

istediği yetiştirme koşullarının sağlanması etkili

olacaktır.

• Ayçiçeği verimi bakımından Türkiye ortalaması 125 kg/da

iken bölgeler arasında en düşük verim 79.8 kg/da ile Orta

Anadolu bölgesinden elde edilmektedir.

• Bunun nedeni bölgede kurak koşullarda geniş sıra

aralıkları ile ayçiçeği yetiştirilmesi, genellikle ülkemizin

çerezlik üretiminin büyük bir kısmının bu bölgeden

karşılanması ve entansif ayçiçeği tarımının

uygulanmayışıdır.

• Ayçiçeğinde Imidazolinone (IMI) herbisit grubuna

dayanıklılığın yabani ayçiçeği bitkilerinde belirlenmesi ve

bu genlerin geri melezlemeyle kültür çeşitlerine

aktarılmasıyla herbisitlere dayanıklı ayçiçeği çeşitlerinin

kullanılmasını sağlamıştır. Böylece ayçiçeğinde büyük

verim azalmalarına neden olan başta orobanş olmak üzere

birçok yabancı ot kontrol altına alınabilmiştir. Herbisite

dayanıklı bu çeşitler ayçiçeği verimini, dolayısıyla üretimi

artıracak önemli bir ıslah çalışması olarak görülmelidir.

• Ayçiçeğinde yağışlarla alınan su miktarı yeterli değil ise

verim artışı için sulanması gerekmektedir. Kurak

koşullarda sulama ile %100’e varan bir verim artışı

sağlanabilmektedir. Suya en fazla gereksinim duyduğu

dönem çiçeklenmeden önceki ve sonraki 40 günlük

periyottur. Özellikle çiçeklenme ve döllenmenin olduğu

10 günlük dönem ile çiçeklenmeden sonraki 20 günlük

dönemde bitkinin su stresine girmesi halinde tohum ve

yağ verimi olumsuz etkilenmektedir. Bu periyotlarda

yapılacak 1-2 sulama ile verim düşüklüğü

önlenebilmektedir.

• Son yıllarda ayçiçeği üretiminde görülen yetersizliğin

temel nedenlerinden biri ekim alanlarında görülen

azalmadır. Ayçiçeği-buğday Trakya yöresinde

yetiştirilen iki ana ürün olup, fiyat açısından

ayçiçeğinin buğday ile rekabet edebilmesi için ayçiçeği

buğday fiyat paritesinin 2.5-3.0 arasında olması

gerekmektedir.

ÇİĞİT (Pamuk Tohumu)ÇİĞİT (Pamuk Tohumu)

• Pamuk bir lif bitkisi olmasına rağmen tohumlarında Pamuk bir lif bitkisi olmasına rağmen tohumlarında

bulunan %17-24 oranındaki yağı ile de yan ürün olarak bulunan %17-24 oranındaki yağı ile de yan ürün olarak

bitkisel yağ sanayimize katkı sağlamaktadır. Elde edilen bitkisel yağ sanayimize katkı sağlamaktadır. Elde edilen

kütlünün %40’ı lif, %60’ı çiğit olarak çırçırlama sonunda kütlünün %40’ı lif, %60’ı çiğit olarak çırçırlama sonunda

ayrıldığı düşünüldüğünde, yaklaşık 700 bin hektarlık bir ayrıldığı düşünüldüğünde, yaklaşık 700 bin hektarlık bir

alandan 1.5 milyon ton çiğit üretimi sağlanmaktadır. alandan 1.5 milyon ton çiğit üretimi sağlanmaktadır.

Yağ fabrikalarında rafinasyon sonunda %15 ham yağ Yağ fabrikalarında rafinasyon sonunda %15 ham yağ

elde edildiği düşünüldüğünde, 225 bin ton/yıl pamuk elde edildiği düşünüldüğünde, 225 bin ton/yıl pamuk

yağı elde edilerek bitkisel yağ üretimimize büyük bir yağı elde edilerek bitkisel yağ üretimimize büyük bir

katkı sağlamaktadır. katkı sağlamaktadır.

• Pamuk ekiliş alanlarında yıldan yıla inişli çıkışlı seyir

izlenmekte ise de (650-720 bin hektar) üretim değerleri

devamlı bir artış göstermiştir. Bunun en büyük nedeni

kütlü verimi yüksek pamuk çeşitlerinin tohumluk

olarak çiftçiler tarafından değerlendirilmesinden

kaynaklanmıştır.

• GAP Bölgesinde planlı bir ürün deseniyle kontrollü bir

pamuk ekimi gerçekleştirildiğinde pamuğun yağ

sanayisine katkısı devam edecektir.

SOYASOYA

• Soya yağı ve küspesi ile ve aynı zamanda Soya yağı ve küspesi ile ve aynı zamanda

aminoasitlerce zengin proteini ile dünyada birçoğu aminoasitlerce zengin proteini ile dünyada birçoğu

gıda sektöründe olmak üzere 250-300 farklı alanda gıda sektöründe olmak üzere 250-300 farklı alanda

kullanıma sahip bir bitkidir. kullanıma sahip bir bitkidir.

• Ancak ülkemizde soya ile ilgili entegre yan sanayi Ancak ülkemizde soya ile ilgili entegre yan sanayi

tesislerinin kurulamayışı, sadece yağını çıkarıp tesislerinin kurulamayışı, sadece yağını çıkarıp

kalanından küspe olarak yararlanma şeklindeki katma kalanından küspe olarak yararlanma şeklindeki katma

değeri yetersiz bir sanayi üretim metodunu geçerli değeri yetersiz bir sanayi üretim metodunu geçerli

kılmaktadır ki, bu da ekonomik potansiyel adına kılmaktadır ki, bu da ekonomik potansiyel adına

önemli bir kayıptır. önemli bir kayıptır.

• 1987 yılında 112 bin hektar ekiliş ve 250 bin ton üretim değeri ile zirve yapan soya üretimi yıldan yıla gerilemiştir. Bu fırsat entegre yan sanayi tesislerinin hemen devreye sokulamaması sonucunda ekonomik ranta ve katma değeri yüksek ürünlere dönüştürülememiştir. Bu yıldan itibaren destekleme kademeli olarak kaldırılınca hızla ekiliş ve üretim değerleri düşmüş ve bugün 2004 yılı verilerine göre 14 bin hektar ekiliş, 50 bin ton üretim gerçekleşebilmiştir. Halbuki biodizel üretiminde AB ülkelerinden başta İtalya olmak üzere birçok ülkede, kolza yanında soya yağı da biodizel üretiminde değerlendirilmektedir.

• Soyanın yeniden üretiminin artırılması için entegre yan sanayi tesislerinin öncelikle kurulması yanında ürün desteğinin arttırılarak devam ettirilmesigerekir.

KOLZAKOLZA ( kanola )( kanola )• Ülkemizde 1960’lı yıllardan itibaren özellikle Trakya Ülkemizde 1960’lı yıllardan itibaren özellikle Trakya

yöresinde yaygın olarak yetiştirilmeye başlanmış olan yöresinde yaygın olarak yetiştirilmeye başlanmış olan kolzanın 6 bin hektar ekiliş, 6 bin ton olan üretimi 1979 kolzanın 6 bin hektar ekiliş, 6 bin ton olan üretimi 1979 yılına kadar sürekli bir artış göstererek 1979 yılında 27.500 yılına kadar sürekli bir artış göstererek 1979 yılında 27.500 hektar ekilişe, 43.000 ton üretime ulaşmıştır. Fakat aynı hektar ekilişe, 43.000 ton üretime ulaşmıştır. Fakat aynı yılda kolza yağında bulunan yağ asitlerinden “Erusik yılda kolza yağında bulunan yağ asitlerinden “Erusik asit”in insan sağlığına, küspesindeki “Glikosinolat” adı asit”in insan sağlığına, küspesindeki “Glikosinolat” adı verilen toksik etkili kükürtlü bileşiklerin yüksek oranlarda verilen toksik etkili kükürtlü bileşiklerin yüksek oranlarda olmasıyla yem olarak kullanımında da hayvan sağlığına olmasıyla yem olarak kullanımında da hayvan sağlığına zarar vermesi nedeniyle ıslah edilmiş, erusik asitsiz ve zarar vermesi nedeniyle ıslah edilmiş, erusik asitsiz ve glikosinolatsız (00 tipi) yeni kolza çeşitlerinin üretilmesine glikosinolatsız (00 tipi) yeni kolza çeşitlerinin üretilmesine kadar 2 yıl süre ile ekimi yasaklanmıştır.kadar 2 yıl süre ile ekimi yasaklanmıştır.

• Daha sonra ilgili bakanlıkça ithal edilmiş olan

kolza çeşitleri Trakya çiftçisine dağıtılarak ekim

teşvik edilmiş ise de ekiliş alanları

yaygınlaştırılamamıştır. Bunun da nedeni, kışlık

ekim zamanı geçtikten sonra çiftçiye tohumluk

dağıtılarak ekimin geç yapılmasından dolayı kış

zararının üreticilere büyük kayıplar vermesiyle

kolzaya talebin düşmesidir.

• Tohumlarında %40-45 oranındaki yağı ile daha

çok sıvı halde ve katı olarak da margarin

sanayinde üretici ülkelerde tüketimi hızla

artmaktadır.

• Yağındaki erusik asidin tamamen elemine edilmesinden

sonra “Kanola” ticari ismiyle yağ bitkileri arasında

soyadan sonra dünyada üretim bakımından 2. sırayı alan

kolza bitkisi yağındaki yağ asitlerinden oleik asitçe

zengin olması, omega-3 ve omega-6 yağ asitleri grubuyla

en sağlıklı yağlar içerisinde yer alarak kaliteli yağ

özelliğini taşımaktadır.

• Kolza ülkemizde son yıllarda gerekli desteğin verilmiş

olmasına rağmen son derece ihmal edilmiş bir bitkidir.

Bugün tahıl üretimi yapılan her yerde yetiştirilebileceği

göz önüne alındığında ve GAP bölgesinde sulamaya

açılan tarım alanları da dikkate alındığında yağ açığımızı

kapatmada önemli alternatif yağ bitkilerinden birisidir.

• Bilindiği gibi birçok yağ bitkisi başta ayçiçeği olmak

üzere yazlık olarak ekilmesine karşın, kolzanın kışlık ve

yazlık çeşitlerinin olmasıyla yazlık ve kışlık olarak

ekilebilmesi,

• Kışlık ekildiğinde haziran ayında yağ ve yem

fabrikalarının hammadde sıkıntısı çektiği, hammadde

fiyatlarının arz noksanlığından spekülatif olarak çok

yükseldiği bir devrede hammadde sağlayarak atıl

kapasitede çalışan yağ ve yem fabrikalarının tam

kapasite ile çalışmalarına olanak vermesi,

• Yağ fabrikalarındaki işlenme aşamasında ayçiçeği ve

pamuk tohumu gibi yağlı tohumların önce kabuk ayırım

işlemine tabi tutulmaları gerektiği halde kolza

tohumlarının doğrudan doğruya öğütülmesi,

• Bir çok yağ bitkisine göre tohum ve yağ veriminin

yüksek olması gibi farklılıkları, diğer yağ bitkilerine göre

üstünlükleri olarak sayılabilir.

• Son yıllarda başta AB ülkeleri olmak üzere

birçok ülkelerde fosil yakıt motorine

alternatif olarak kolza yağından basit bir

kimyasal reaksiyonla “Biodizel” adı

altında bir yakıt üretilmektedir. Biodizel

üretiminde en önemli bitkisel yağ kaynağı

kolzadır.

i

• Dünya biodizel üretiminin %84 gibi önemli bir

kısmı kolzadan karşılanmaktadır. Ülkemizde

de biodizel üretimi amacıyla bir çok kuruluş

üretim faaliyetlerine başlamıştır.

• 2001 yılından itibaren biodizel üretimine

yönelen işletmelerin sayısı yıldan yıla artmış,

bugün faal olan 181 biodizel işletmesinin

yıllık üretim miktarı da yaklaşık 2300 tonun

üzerinde gerçekleşmiştir.

• Bugün bu işletmelerin birçoğu üretimlerini

durdurmuşlardır. Zira, yerli üretimi hammadde olarak

kullanan işletmeler için de ÖTV getirilmesi sadece

mazota katılan oran kadar ÖTV den muaf olması

biodizel üretimini cazip olmaktan çıkarmıştır. Bunun

en kısa zamanda bizimde yağlı tohum üretiminin

arttırılması için önerdiğimiz, ülkemizde üretilen yağlı

tohumları ve bitkisel yağları kullanan biodizel

üreticilerine en azından geçiş döneminde ÖTV

muafiyeti tekrar getirilmelidir. Daha sonraki yıllarda

tedrici olarak ÖTV getirilebilir. Bu sağlandığı takdirde

yağlı tohum üretimi artacaktır.

• Kolza GAP, Trakya-Marmara, Orta Anadolu ve Geçit

bölgelerimizde kışlık yağ bitkisi olarak eylül ayında çıkış

yapacak şekilde ekim gerçekleştirildiğinde bu bölgelerde

ekim nöbetine girebilecek en önemli alternatif bir yağ

bitkisidir. Ancak yağının yağ kalitesinin bozulmaması için

her yıl tohumluk dağıtımının gerçekleşmesi

sağlanmalıdır.

• Üretici tohumluk değerlerinin pahalı olması nedeniyle

kendi tohumluğunu kullanması durumunda, erusik asitce

zengin olan yakın akraba bitkisi yabani hardaldan

tozlanarak erusik asit artışına dolayısıyla da yağ

kalitesinin düşmesine neden olmaktadır.

• Kolza ekiminin yaygınlaştırılması için mutlaka tohumlukla

ilgili düzenlemelerin önceden yapılması ve belli bir süre

sözleşmeli üretim yaptırılarak çiftçiye alım garantisinin

verilmesiyle özendirici tedbirlerin uygulamaya konulması

gerekmektedir. Bunun için devlet kuruluşları yanında özel

tohumluk firmalarının da kolza tohumluk üretimi için devreye

girmesi gerekmektedir. Bu çalışmalar sonucunda ülkemizde ilk

kez bu yıl ÇİMSAN AŞ tarafından sözleşmeli üretici tarlasında

sertifikalı kolza tohumu üretimi gerçekleştirilmiştir.

YERFISTIĞIYERFISTIĞI • Yerfıstığı, tohumlarında %44-56 yağ

içeren baklagil kökenli bir yağ bitkisidir.

Ayrıca tohumları %22-30 oranında

aminoasitce zengin protein içerdiğinden

besin değeri yüksektir.

• Ülkemizde mekanizasyonun tamamıyla

tarımına girememesi nedeniyle tarımsal

faaliyetlerinin büyük bir kısmı el emeğine

dayalı yürütülmektedir. Bu nedenle birim

yağ maliyetinin diğer yağ bitkilerine göre

yüksek olmasından dolayı bugün yağ

sanayinde değerlendirilememekte,

genellikle çerez olarak tüketilmektedir.

• Zeytinyağına yakın kalitede olan yerfıstığı yağının

bileşiminde bulunan “Tocopherol” antioksidant etkisiyle

yerfıstığı yağının kolayca bozulmasını önlemektedir.

Yerfıstığında yağlık çeşitlerin üretime alınması yanında

hasat ve harmanda mekanizasyonun

gerçekleştirilmesiyle özellikle GAP bölgesinde erkenci

çeşitlerin 2. ürün olarak, geççi çeşitlerin de ana ürün

olarak ekim nöbetinde yer almasıyla yerfıstığı üretimi

arttırılabilecektir.

• Bugün için yerfıstığının yağ sanayine katkısı bu sorunlar

çözülmedikçe beklenilemez.

SUSAMSUSAM• Susam, tohumlarında %40 - 60 arasında yağ içeren Susam, tohumlarında %40 - 60 arasında yağ içeren

önemli bir yağ bitkisidir. Yüksek yağ oranına sahip, önemli bir yağ bitkisidir. Yüksek yağ oranına sahip,

yemeklik yağ kalitesi çok yüksek olan susam yağından yemeklik yağ kalitesi çok yüksek olan susam yağından

da yerfıstığı yağında olduğu gibi yetiştiriciliğinde insan da yerfıstığı yağında olduğu gibi yetiştiriciliğinde insan

iş gücünün payının fazla olması, mekanizasyonun tam iş gücünün payının fazla olması, mekanizasyonun tam

olarak uygulanamaması sonucunda birim yağ olarak uygulanamaması sonucunda birim yağ

maliyetinin diğer yağ bitkileriyle rekabet edemeyecek maliyetinin diğer yağ bitkileriyle rekabet edemeyecek

düzeyde yüksek olmasına neden olduğundan yağ düzeyde yüksek olmasına neden olduğundan yağ

sanayinde bugün için yağından istifade sanayinde bugün için yağından istifade

edilememektedir. edilememektedir.

• Ayrıca yerfıstığına göre birim alan tohum

veriminin de çok düşük olması, yağ sanayisi

için önemini ekonomik açıdan kaybetmiştir.

Ülkemizde en büyük tüketim alanı tahin

üretimi yanında değişik gıda maddelerinde

çerez olarak tüketimidir.

ASPİRASPİR• Ayçiçeği yanında alternatif yağ bitkileri arasında kolza ile Ayçiçeği yanında alternatif yağ bitkileri arasında kolza ile

birlikte aspir de ülkemizde önemli bir potansiyel olarak birlikte aspir de ülkemizde önemli bir potansiyel olarak

görülmektedir. görülmektedir.

• Özellikle bu bitkinin tuzluluğa ve kurağa dayanıklı olması Özellikle bu bitkinin tuzluluğa ve kurağa dayanıklı olması

GAP yöresinde, Orta Anadolu ve Geçit bölgelerimizde GAP yöresinde, Orta Anadolu ve Geçit bölgelerimizde

nispeten kurak koşullarda üretimi yaygınlaştırılabilir. nispeten kurak koşullarda üretimi yaygınlaştırılabilir.

• Tohumlarında ortalama %40 civarında yağ vardır. Tohumlarında ortalama %40 civarında yağ vardır.

Yağındaki yüksek linoleik asit oranı nedeniyle yemeklik Yağındaki yüksek linoleik asit oranı nedeniyle yemeklik

yağ sanayinde kaliteli yağlar arasında yer almaktadır.yağ sanayinde kaliteli yağlar arasında yer almaktadır.

• Yeni, verimli aspir çeşitlerinin devreye sokulması yanında kurağa

dayanıklı olarak bilindiğinden sulanmadan yetiştirilen aspir

bitkisinde sulama koşulları sağlandığında 60-70 kg/da olan verimin

150 kg/da ve daha üstüne çıkabileceği görülmektedir. Bilindiği üzere

kolza gibi aspir yağı da biodizel üretiminde değerlendirilmektedir.

Özellikle bugün 5 milyon ha. olan nadas alanlarımızda kurağa diğer

yağ bitkilerimize göre daha dayanıklı olan aspir ekiminin teşvik

edilmesiyle büyük bir potansiyel oluşacaktır. Bu takdirde bugün 500

ha.ın altına düşen ekiliş alanı, yetiştirme tekniklerinin de yerinde ve

zamanında uygulanmasıyla bitkisel yağ açığımızın

kapatılabilmesinde katkı sağlayacağı gibi biyodizel üreticileri için de

hammadde sağlayacaktır.

HAŞHAŞHAŞHAŞ

• Haşhaş bitkisi bir yağ bitkisi olmakla birlikte ülkemizde ve

dünya da esas kullanım alanı ilaç endüstrisidir. Ekimi izne

tabi olan haşhaşta son yıllarda ekim izni alan il sayısı 14

ise de haşhaş ekiminin yasaklanmadan önceki ekiminin

yapıldığı 42 ilde tekrar ekimine izin verilmesiyle

tohumlarında % 40- 45 arasındaki kaliteli yağından istifade

etmek ekonomik olacaktır. 2004 yılı dikkate alınmadığı

takdirde ekiliş alanı 27 bin ha. dan yaklaşık 100 bin ha’a

ulaşmıştır.

• Gelecekte ilaç endüstrisinin talebi için alkaloid,

özellikle de morfin oranı yüksek çeşitlerin ıslahı

yanında yağ sanayicilerinin hammadde

gereksinimleri içinde yağ oranı ve tohum verimi

yüksek haşhaş çeşitlerinin geliştirilmesi

çalışmalarına başlanmalıdır. Ancak bu koşullarda

haşhaş yağı yemeklik yağ sanayinde ve biodizel

üretiminde değerlendirilebilecektir.

KETENKETEN• Keten, bir lif bitkisi olmakla

beraber, tohumlarında bulunan %30- 45 yağı ile de aynı zamanda bezir yağının hammaddesini sağlayan bir yağ bitkisidir. Son 20 yıl içerisinde sentetik liflerle rekabet edemediğinden keten ekiliş ve üretim değerleri ülkemizde hızla düşmüştür. Daha çok teknik amaçla kullanılan yağı, boya sanayi dışında üretimi arttırıldığı takdirde biyodizel hammaddesi olarak da kullanılabilecektir.

Bitkisel Yağların Yakıt Bitkisel Yağların Yakıt ÖzellikleriÖzellikleri

Bitkisel

Yağlar

Özgül Kütle

( g/ml )

Viskozite

( mm2/s )

Isıl Değeri

( kj/kg )

Setan Sayısı

(ASTMD613)

İyot Sayısı) Donma

Noktası

( 0C )

Akma

Noktası

(0C)

Oksitlenme

Süresi

( h )

Ayçiçeği 0.92 34.9 39644 33 128 7.2 - 15 5.5

Soya 0.92 36.4 39390 39 130 - 3.9 - 12.2 8

Pamuk 0.91 37.4 37420 51 108 1.7 - 15 7.5

Yerfıstığı 0.91 37.2 37160 39 90 12.8 - 6.7 6.7

Kolza 0.92 39.0 39913 37.6 102 - 3.9 - 31.7 10.5

Keten 0.91 27.2 39300 34.6 180 1.7 - 15 3

Susam

0.89 35.5 39350 40.2

111 - 3.9 -9.4 8.5

Motorin 0.86 2.9 42450 50.8 12.5 - 15 - 33 150

Karbon Tüm bitkisel yağlarda % 0.22-0.30 (ASTM sınır değeri % 0.35)

Kükürt Tüm bitkisel yağlarda % 0.01 (ASTM sınır değeri % 0.5)

Kül Oranı Tüm bitkisel yağlarda % 0.005-0.01 (ASTM sınır değeri % 0.01)

Su ve Tortu

Tüm bitkisel yağlarda % 0.05 (ASTM sınır değeri % 0.35)

• Petrole dayalı fosil yakıt yerine havayı kirletmeyen çevreci

alternatif yakıt olarak Biodizel adıyla kullanılan bazı

bitkisel yağların karakteristik özellikleri incelendiğinde;

bitkisel yağların viskozitesinin motorine göre 9- 12 kat

fazla olduğu çizelgeden görülmektedir. Viskozitenin

yüksekliği biyodizel olarak kullanımında yakıtın

pompadan basılmasına ve enjektörden püskürtülmesinde

sorun yaratmakta, enjeksiyon sırasında yanmanın

kötüleşmesine neden olmaktadır. Bitkisel yağlar setan

sayısıyla motorine yaklaşmakta, ısıl değeri yönünden

motorinden büyük farkının olmadığı anlaşılmaktadır.

• Bitkisel ham yağın yakıt olarak kullanılmalarındaki

olumsuz özellikleri, yağ esterleriyle ve yağları motorinle

belirli oranlarda karıştırmak suretiyle

çözümlenebilmektedir.

• Biodizel üretiminde hayvansal atıkların bile kullanıldığı

koşullar dikkate alındığında, bitkisel kökenli yağların

sedan sayısı ve viskozite gibi yakıt kalitesine doğrudan

etkili olan değerler bakımından uygun olmayan

yağlarında karışım yapılarak AB ülkelerince istenen EN

14214 standart değerleri sağlanabilir.

SONUÇSONUÇ

• Açıklanan yağlı tohumlu bitkiler dışında, birçoğu tropik iklim

koşullarında yetişebilen yağ bitkilerinden elde edilen ve yağlarının

genellikle teknik amaçlarla kullanıldığı Palm yağı, Jatropa yağı ve

Jojoba yağı da biodizel üretiminde hammadde olarak

kullanılabilirse de;bu bitkilerin çok yıllık bitkiler olması yanında

tropik sıcak bölgelerde daha çok yetişme alanı bulmaları

nedeniyle ülkemiz ekolojik koşullarındaki üretimi bugün için

ekonomik görülmemektedir.

• Sonuç olarak yağlı tohumlu bitkilerin ekiliş ve üretim

potansiyelleri değerlendirildiğinde; bitkisel yemeklik yağ

sanayinin gereksinimlerinin karşılanması dışında,

biodizel üretimi için hammadde olarak başta Kolza

olmak üzere Ayçiçeği, Soya ve Aspir bitkilerinin üretim

potansiyellerinin geleceğe yönelik bakıldığında daha

avantajlı oldukları gözlenmektedir. Başta Tarım

Bakanlığı olmak üzere konuyla ilgili tüm kamu ve özel

sektör kuruluşlarının plan ve program dahilinde işbirliği

yapmasıyla ülkemiz yağlı tohum üretim potansiyelimiz

kolaylıkla arttırılabilir.

İLGİNİZE TEŞEKKÜR EDERİM!!!İLGİNİZE TEŞEKKÜR EDERİM!!!