Lờitựa

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

NhàvănViệtNam,ngườixãĐỗTùng,huyệnTrườngTân,naythuộcThanhMiện,HảiDương.Thuộcdòngdõikhoahoạn,từngômấplýtưởnghànhđạo,đãđithivàcóthểđãralàmquan.Sauvìbấtmãnvớithờicuộc,luivềẩncưởnúirừngThanhHóa,từđó"trảimấymươisương,chânkhôngbướcđếnthịthành".ChưarõNguyễnDữsinhvàmấtnămnào,chỉbiếtôngsốngđồngthờivớithầyhọclàNguyễnBỉnhKhiêm,vàbạnhọclàPhùngKhắcKhoan,tứclàvàokhoảngthếkỷXVIvàđểlạitậptruyệnchữHánnổitiếngviếttrongthờigianởẩn,Tryềnkỳmạnlục(in1768,A.176/1-2).TruyệnđượcNguyễnBỉnhKhiêmphủchínhvàNguyễnThếNghisốngcùngthờidịchrachữnôm.Truyềnkỳmạnlụcgồm20truyện,viếtbằngtảnvăn,xenlẫnbiềnvănvàthơca,cuốimỗitruyệnthườngcólờibìnhcủatácgiả,hoặccủamộtngườicùngquanđiểmvớitácgiả.HầuhếtcáctruyệnxảyraởđờiLý,đờiTrần,đờiHồhoặcđờiLêsơtừNghệAntrởraBắc.LấytênsáchlàTruyềnkỳmạnlục(Saochéptảnmạnnhữngtruyệnlạ),hìnhnhưtácgiảmuốnthểhiệntháiđộkhiêmtốncủamộtngườichỉghichéptruyệncũ.NhưngcăncứvàotínhchấtcủacáctruyệnthìthấyTruyềnkỳmạnlụckhôngphảilàmộtcôngtrìnhsưutậpnhưLĩnhNamchíchquái,ThiênNamvânlục...màlàmộtsángtácvănhọcvớiýnghĩađầyđủcủatừnày.Đólàmộttậptruyệnphóngtác,đánhdấubướcpháttriểnquantrọngcủathểloạitựsựhìnhtượngtrongvănhọcchữHán.Vànguyênnhânchínhcủasựxuấthiệnmộttácphẩmcóýnghĩathểloạinàylànhucầuphảnánhcủavănhọc.TrongthếkỷXVI,tìnhhìnhxãhộikhôngcònổnđịnhnhưởthếkỷXV;mâuthuẫngiaicấptrởnêngaygắt,quanhệxãhộibắtđầuphứctạp,cáctầnglớpxãhộiphânhóamạnhmẽ,trậttựphongkiếnlunglay,chiếntranhphongkiếnácliệtvàkéodài,đấtnướcbịcáctậpđoànphongkiếnchiacắt,cuộcsốngkhôngyênổn,nhândânđiêuđứng,cơcực.Muốnphảnánhthựctếphongphú,đadạngấy,muốnlýgiảinhữngvấnđềđặtratrongcuộcsốngđầybiếnđộngấythìkhôngthểchỉdừnglạiởchỗghichépsựtíchđờitrước.Nhucầuphảnánhquyếtđịnhsựđổimớicủathểloạivănhọc.VàNguyễnDữđãdựavàonhữngsựtíchcósẵn,tổchứclạikếtcấu,xâydựnglạinhânvật,thêmbớttìnhtiết,tusứcngôntừ...táitạothànhnhữngthiêntruyệnmới.Truyềnkỳmạnlụcvìvậy,tuycóvẻlànhữngtruyệncũnhưnglạiphảnánhsâusắchiệnthựcthếkỷXVI.Trênthựctếthìđằngsautháiđộcóphầndèdặtkhiêmtốn,NguyễnDữrấttựhàovềtácphẩmcủamình,quađóôngbộclộtâmtư,thểhiệnhoàibão;ôngđãphátbiểunhậnthức,bàytỏquanđiểmcủamìnhvềnhữngvấnđềlớncủaxãhội,củaconngườitrongkhichếđộ

phongkiếnđangsuythoái.

TrongTruyềnkỳmạnlục,cótruyệnvạchtrầnchếđộchínhtrịđentối,hủbại,đảkíchhônquânbạochúa,thamquanlạinhũng,đồiphongbạitục,cótruyệnnóiđếnquyềnsốngcủaconngườinhưtìnhyêutraigái,hạnhphúclứađôi,tìnhnghĩavợchồng,cótruyệnthểhiệnđờisốngvàlýtưởngcủasĩphuẩndật...NguyễnDữđãphảnánhhiệnthựcmụcnátcủachếđộphongkiếnmộtcáchcóýthức.Toànbộtácphẩmthấmsâutinhthầnvàmầusắccủacuộcsống,phạmviphảnánhcủatácphẩmtươngđốirộngrãi,khánhiềuvấnđềcủaxãhội,conngườiđượcđềcậptới.Bấtmãnvớithờicuộcvàbấtlựctrướchiệntrạng,NguyễnDữẩndậtvàđãthểhiệnquanniệmsốngcủakẻsĩlánhđụcvềtrongquaCâuchuyệnđốiđápcủangườiiềuphutrongnúiNưa.ởẩnmànhàvănvẫnquantâmđếnthếsự,vẫnkhôngquênđời,vẫnnuôihyvọngởsựphụchồicủachếđộphongkiến.TưtưởngchủđạocủaNguyễnDữlàtưtưởngNhogia.Ôngphơibàynhữngcáixấuxacủaxãhộilàđểcổvũthuầnphongmỹtụcxuấtpháttừýthứcbảovệchếđộphongkiến,phủđịnhtriềuđạimụcnátđươngthờiđểkhẳngđịnhmộtvươngtriềulýtưởngtrongtươnglai,lênánbọn"bágiả"đểđềcaođạo"thuầnvương",phêphánbọnvuaquantànbạođểcangợithánhquânhiềnthần,trừngphạtbọnngườigianác,xiểmnịnh,dâmtà,đểbiểudươngnhữnggươngtiếtnghĩa,nhânhậu,thủychung.TuynhiênTruyềnkỳmạnlụckhôngphảichỉthểhiệntưtưởngnhànho,màcònthểhiệnsựdaođộngcủatưtưởngấytrướcsựrạnnứtcủaýthứchệphongkiến.NguyễnDữđãcóphầnbảolưunhữngtưtưởngphiNhogiáokhiphóngtác,truyệndângian,trongđócótưtưởngPhậtgiáo,Đạogiáovàchủyếulàtưtưởngnhândân.NguyễnDữđãviếttruyềnkỳđểítnhiềucóthểthoátrakhỏikhuônkhổcủatưtưởngchínhthốngđặngthểhiệnmộtcáchsinhđộnghiệnthựccuộcsốngvớinhiềuyếutốhoangđường,kỳlạ.ÔngmượnthuyếtphápcủaPhật,Đạo,v.v.đểlýgiảimộtcáchrộngrãinhữngvấnđềđặtratrongcuộcsốngvớinhữngquanniệmnhânquả,báoứng,nghiệpchướng,luânhồi;ôngcũngđãchịuảnhhưởngcủatưtưởngnhândânkhimiêutảcảnhcùngcực,đóikhổ,khithểhiệnđạođức,nguyệnvọngcủanhândân,khilàmnổibậtsựđốikhánggiaicấptrongxãhội.Cũngchínhvìítnhiềukhôngbịgòbótrongkhuônkhổkhắtkhecủahệýthứcphongkiếnvàmuốndànhchotưtưởngvàtìnhcảmcủamìnhmộtphạmvirộngrãi,ônghayviếtvềtìnhyêunamnữ.Cónhữngtruyệncangợitìnhyêulànhmạnh,chungthủysắtson,thểhiệnnhucầutìnhcảmcủacáctầnglớpbìnhdân.Cónhữngtruyệnyêuđươngbấtchính,tuyvượtrangoàikhuônkhổlễgiáonhưnglạiphảnánhlốisốngđồibạicủanhosĩtrụylạc,láibuônhãnhtiến.NguyễnDữcũngrấttáobạovàphóngtúngkhiviếtvềnhữngmốitìnhsimê,đắmđuối,sắcdục,thểhiệnsựnhượngbộcủatưtưởngnhànhotrướclốisốngthịdânngàycàngphổbiếnởmộtsốđôthị

đươngthời.Tuyvậy,quanđiểmchủđạocủaNguyễnDữvẫnlàbảovệlễgiáo,nênýnghĩatiếnbộtoátratừhìnhtượngnhânvậtthườngmâuthuẫnvớilýlẽbảothủtronglờibình.Mâuthuẫnnàyphảnánhmâuthuẫntrongtưtưởng,tìnhcảmtácgiả,phảnánhsựrạnnứtcủaýthứchệphongkiếntrongtầnglớpnhosĩtrướcnhucầuvàlốisốngmớicủaxãhội.Truyềnkỳmạnlụccógiátrịhiệnthựcvìnóphơibàynhữngtệlậucủachếđộphongkiếnvàcógiátrịnhânđạovìnóđềcaophẩmgiáconngười,tỏniềmthôngcảmvớinỗikhổđauvàniềmmơướccủanhândân.Truyềnkỳmạnlụccònlàtậptruyệncónhiềuthànhtựunghệthuật,đặcbiệtlànghệthuậtdựngtruyện,dựngnhânvật.Nóvượtxanhữngtruyệnkýlịchsửvốnítchútrọngđếntínhcáchvàcuộcsốngriêngcủanhânvật,vàcũngvượtxatruyệncổdângianthườngítđisâuvàonộitâmnhânvật.Tácphẩmkếthợpmộtcáchnhuầnnhuyễn,tàitìnhnhữngphươngthứctựsự,trữtìnhvàcảkịch,giữangônngữnhânvậtvàngônngữtácgiả,giữavănxuôi,vănbiềnngẫuvàthơca.Lờivăncôđọng,súctích,chặtchẽ,hàihòavàsinhđộng.Truyềnkỳmạnlụclàmẫumựccủathểtruyềnkỳ,là"thiêncổkỳbút",là"ángvănhaycủabậcđạigia",tiêubiểuchonhữngthànhtựucủavănhọchìnhtượngviếtbằngchữHándướiảnhhưởngcủasángtácdângian.

BÙIDUYTÂN

NguyễnDữlàcontraicảNguyễnTườngPhiêu,TiếnsĩkhoaBínhThìn,niênhiệuHồngĐứcthứ27(1496),đượctraochứcThừachánhsứ,saukhimấtđượctặngphongThượngthư.LúcnhỏNguyễnDữchămhọc,đọcrộng,nhớnhiều,từngômấplýtưởnglấyvănchươngnốinghiệpnhà.SaukhiđậuHươngtiến,NguyễnDữthiHộinhiềulần,đạttrúngtrườngvàtừnggiữchứcvụTrihuyệnThanhTuyềnnhưngmớiđượcmộtnămthìôngxintừquanvềnuôidưỡngmẹgià.Trảimấynămdưkhôngđặtchânđếnnhữngnơiđôhội,ôngmiệtmài"ghichép"đểgửigắmýtưởngcủamìnhvàđãhoànthànhtácphẩm"thiêncổkỳbút"Truyềnkỳmạnlục.NguyễnDữsinhvàmấtnămnàochưarõ,nhưngcăncứvàotácphẩmcùngbàiTựaTruyềnkỳmạnlụccủaHàThiệnHánviếtnămVĩnhĐịnhthứnhất(1547)vànhữngghichépcủaLêQuýĐôntrongmụcTàiphẩmsáchKiếnvăntiểulụccóthểbiếtônglàngườicùngthờivớiNguyễnBỉnhKhiêm,cóthểlớntuổihơnTrạngTrìnhchútít.GiữaNguyễnDữvàNguyễnBỉnhKhiêmtinchắccónhữngảnhhưởngqualạivềtưtưởng,họcthuật...nhưngerằngNguyễnDữkhôngthểlàhọctròcủaNguyễnBỉnhKhiêmnhưVũPhươngĐềđãghi.ĐốivớinhàMạc,tháiđộNguyễnDữdứtkhoáthơnNguyễnBỉnhKhiêm.ÔngkhônglàmquanvớinhàMạcmàchọnconđườngởẩnvàôngđãsốngcuộcsốnglâmtuyềnsuốtquãngđờicònlại.Truyềnkỳmạnlụcđượchoànthànhngaytừnhữngnămđầucủathờikỳnày,ướcđoánvàokhoảnggiữahaithậpkỷ20-30củathếkỷ

XVI.

Theonhữngtưliệuđượcbiếtchođếnnay,TruyềnkỳmạnlụclàtácphẩmduynhấtcủaNguyễnDữ.Sáchgồm20truyện,chialàm4quyển,đượcviếttheothểloạitruyềnkỳ.Cốttruyệnchủyếulấytừnhữngcâuchuyệnlưutruyềntrongdângian,nhiềutrườnghợpxuấtpháttừtruyềnuyếtvềcácvịthầnmàđềnthờhiệnvẫncòn(đềnthờVũThịThiếtởHàNam,đềnthờNhịKhanhởHưngYênvàđềnthờVănDĩThànhởlàngGối,HàNội).TruyệnđượcviếtbằngvănxuôiHáncóxennhữngbàithơ,ca,từ,biềnvăn,cuốimỗitruyện(trừtruyện19Kimhoathithoạiký)đềucólờibìnhthểhiệnrõchínhkiếncủatácgiả.HầuhếtcáctruyệnđềulấybốicảnhởcácthờiLý-Trần,Hồ,thuộcMinh,LêsơvàtrênđịabàntừNghệAntrởraBắc.Thôngquacácnhânvậtthầntiên,maquái,tinhloàivật,câycỏ...,tácphẩmmuốngửigắmýtưởngphêphánnềnchínhsựrốiloạn,khôngcònkỷcươngtrậttự,vuachúahônám,bềtôithoánđoạt,bọngianhiểmnịnhhótđầytriềuđình;nhữngkẻquancaochứctrọngthảsứcvơvétcủacải,sáchnhiễudânlành,thậmchíđếnchiếmđoạtvợngười,bứchạichồngngười.Trongmộtxãhộirốirennhưthế,nhiềutệnạnthếtấtsẽnảysinh.Cờbạc,trộmcắp,tậtdịch,maquỷhoànhhành,đếnHộpháp,Longthầncũngtrởthànhyêuquái,sưsãi,họctrò,thươngnhân,nhiềukẻđắmchìmtrongsắcdục.Kếtquảlàngườidânlươngthiện,đặcbiệtlàphụnữphảichịunhiềuđaukhổ.NguyễnDữdànhnhiềuưuáichonhữngnhânvậtnày.Dướingòibútcủaônghọđềulànhữngthiếuphụxinhđẹp,chuyênnhất,tảotần,giàulòngvịthanhưngluônluônphảichịusốphậnbithảm.Đếncảloạinhânvật"phảndiện"nhưnàngHànThan(Đàothịnghiệpoanký),nàngNhịKhanh(Mộcmiênphụtruyện),cáchồnhoa(Tâyviênkỳngộký)và"yêuquáiởXươngGiang"cũngđềuvìsốphậnđưađẩy,đềuvì"nghiệpoan"màđếnnỗitrởthànhmaquỷ.Họđángbịtráchphạtnhưngcũngđángthương.

DườngnhưNguyễnDữkhôngtìmđượclốithoáttrênconđườnghànhđạo,ôngquayvềcuộcsốngẩndật,đôilúcthảhồnmơmàngcõitiên,songcơbảnôngvẫngắnbóvớicõiđời.Ôngtrântrọngvàcangợinhữngnhâncáchthanhcao,cứngcỏi,nhữnganhhùngcứunước,giúpdânkhôngkểhọởđịavịcaohaythấp.

Truyềnkỳmạnlụcngaytừkhimớihoànthànhđãđượcđónnhận.HàThiệnHánngườicùngthờiviếtlờiTựa,NguyễnThếNghi,theoVũPhươngĐềcũnglàngườicùngthời,dịchravănnôm.VềsaunhiềuhọcgiảtêntuổiLêQuýĐôn,BùiHuyBích,PhanHuyChúđềughichépvềNguyễnDữvàđịnhgiátácphẩmcủaông.NhìnchungcáchọcgiảthờiTrungđạikhẳngđịnhgiátrịnhânđạovàýnghĩagiáodụccủatácphẩm.Cácnhànghiêncứuhiệnđại

pháthiệnthêmgiátrịhiệnthựcđồngthờikhaitháctinhthần"táobạo,phóngtúng"củaNguyễnDữkhiôngmiêutảnhữngcuộctìnhsimêđắmđuốiđậmmàusắcdục.Hànhviấytuytráilễ,tráiđạotrungdungnhưnglạiđemđếnchúthạnhphúctrầnthếcóthựcchonhữngsốphậnoannghiệt.VềmặtthểloạimàxétthìTruyềnkỳmạnlụclàtácphẩmđỉnhcaocủatruyệntruyềnkỳViệtNam.NguyễnDữchịuảnhhưởngcủaCùHựunhưngTruyềnkỳmạnlụcvẫnlà"ángvănhaycủabậcđạigia",làsángtạoriêngcủaNguyễnDữcũngnhưcủathểloạitruyệntruyềnkỳViệtNam.

TRẦNTHỊBĂNGTHANH

Lờitựa(1)

TậplụcnàylàtrướctáccủaNguyễnDữ,ngườiGiaPhúc,HồngChâu.ÔnglàcontrưởngvịtiếnsĩtriềutrướcNguyễnTườngPhiêu(2).Lúcnhỏrấtchămlốihọccửnghiệp,đọcrộngnhớnhiều,lậpchíởviệclấyvănchươngtruyềnnghiệpnhà.SaukhiđậuHươngtiến,nhiềulầnthiHộiđỗtrúngtrường,từngđượcbổlàmTrihuyệnThanhTuyền(3).Đượcmộtnămôngtừquanvềnuôimẹchotrònđạohiếu.Mấynămdưkhôngđặtchânđếnchốnthịthành,thếrồiôngviếtratậplụcnày,đểngụý.XemvăntừthìkhôngvượtrangoàiphêngiậucủaTôngCát(4),nhưngcóýkhuyênrăn,cóýnêuquycủkhuônphép,đốivớiviệcgiáohóaởđời,hácóphảibổkhuyếtnhỏđâu!

VĩnhĐịnhnămđầu(1547),

thángBảy,ngàytốt.

ĐạiAnHàThiệnHánkínhghi

KẻhậuhọclàTùngChâuNguyễnLậpPhubiên.

(1)LờiTựanàyđượcchéptrongCựubiênTruyềnkỳmạnlục.BảnnàyhiệnchưacótrongcácthưviệnởHàNội.ỞđâychúngtôitheoViệtNamHánvăntiểuthuyếttùngsan,ĐàiLoanthưcụcinnăm1987.TânbiêntruyềnkỳmạnlụctăngbổgiảiâmtậpchúinnămCảnhHưng35(1774)lấylạilờitựanàynhưngkhôngghitênHàThiệnHán.Cuốibàighithêm"NayxãtrưởngxãLiễuChànglàNguyễnĐìnhLânsoạninvàonămGiápNgọ(1774)đểlàmbảngốcchonghìnvạnđờivàđểbánchothiênhạxemđọc".

Chúthích

(2)NguyễnTườngPhiêu:ngườixãĐỗTùng,huyệnTrườngTân,naythuộctỉnhHảiDương,đồĐệtamgiápđồngtiếnsĩxuấtthânnămHồngĐức27(1496)đờiLêThánhTông;làmquanđếnThừachánhsứ.SaukhimấtđượctặngchứcThượngthư,phongphúcthần.

(3)ThanhTuyền:tứchuyệnBìnhXuyên,thuộctỉnhVĩnhPhúc.

(4)TôngCát:CùTôngCát,tênlàCùHựu,tácgiảTiễnđăngtânthoại.

CâuchuyệnởđềnHạngVương(*)

QuanThừachỉHồTôngThốc(1)làngườihaythơ,lạigiỏilốimỉamaigiễucợt,khoảngcuốiđờiTrần,phụngmệnhsangTrungQuốc,nhânđiquađềnHạngvươngcóđềthơrằng:

Báchnhịsơnhàkhởichiếnphong,

HuềtươngtửđệnhậpQuanTrung.

YêntiêuHàmCốcchâucunglãnh,

TuyếttánHồngMônngọcđẩukhông.

NhấtbạihữuthiênvongTrạchTả,

TrùnglaivôđịađáoGiangĐông.

Kinhdoanhngũtảithànhhàsự?

TiêuđắckhukhutángLỗcông.

Dịch:

Nomnướctrămhai(2)nổibụnghồng,

ĐemđoàntửđệđếnQuanTrung

KhóitanHàmCốccungchâulạnh,(3)

TuyếtrãHồngMônđấungọckhông(4

ThuachạygiờixuiđườngTrạchTả(5)

QuayvềđấtlấpnẻoGiangĐông(6)

Nămnămlănlộnhoàicôngcốc

CònđượcvùitrongmảLỗcông(7).

*Nguyênvăn:Hạngvươngtừký.

Đềxong,ruổingựatrởvềnhàtrọ.Rượusaynằmngủ,ôngHồchiêmbaothấymộtngườiđếnnóivớimìnhrằng:

-Tôivângchỉcủađứcvuatôi,mờingàiđếnchơinóichuyện.

Hồvộivàngsửasangquầnáo.Ngườiấyđưaôngđivềmétả,đếnmộtnơicungđiệnnguynga,quanhầuđứngsắphàngrămrắp,Hạngvươngđãngồichờsẵn,bêncạnhcócáigiườnglưuly,mờiônglênngồi.RồiHạngvươnghỏirằng:

-Bàithơôngđềlúcbanngày,saomàmỉamaitadữthế!ừthìhaicâu:"ThuachạygiờixuiđườngTrạchTả,QuayvềđấtlấpnẻoGiangĐông"kểcũnglàđúng,nhưngđếnhaicâu"Nămnămlănlộnhoàicôngcốc,CònđượcvùitrongmảLỗcông",háchẳngphảilàchêbaiquálờiư?NàynhưHánlàmnênvạnthặng(8)tacũnglàmnênvạnthặng.TakhôngdiệtđượcHán,Hánlạicóthểphongtướcchotađượcư?ĐếnngayĐiềnHoành(9)làmộtgãtrẻcon,cònkhôngthamtướccủaHán,vàhổthẹntựsátmàchết;huốngtađườngđườngmộtvịbávươngởnướcSở,lạitựcamnhậnlễLỗcônghaysao?Kẻkialàmviệcấy,chỉlàđemquàngchotamộtcáitướcvịhão,đểđềnbùlạisựhổthẹnkhiởHánTrung(10)thôiđó.Talạixinnóiđểôngrõ:NgàynhàTầnsổmấtconhươu(11),ngườitanổidậynhaonhao,tranhnhaubắtlấy.TabấygiờvìghétngườiTầnmànổiquânđánhTần,tháorăngbừalàmgiáo,thổicơmchiêmlàmlương,tôiđòiđềulàquân,hàokiệtđềulàtướng,pháxứNgônhưhủytổkiến,lấyđấtHoàinhưđốtlônghồng,mộttrậnđánhmàquânChươngHàm(12)phảitan,haitrậnđánhmàmiếuTổLong(13)phảisụp.Đứcnghĩabanra,nhiềunướcđượcdựnglại,oailệnhtruyềnđi,baokẻthuậnlàmtôi.ĐứngđầuChưhầulàquânnướcSở,làmchúaTamTầnlàtướngxứSở.ThiênhạtướcSởcóthểngồimàsaikhiếnđược.NhưngrồiSởphảichếtvìHán,háchẳngphảilàbởitrờiư?VậythìkhitrờiđịnhgiúpHán,dùkẻthổikèn,dệtchiếu(14)cũngđủđểthànhcông;khitrờiđịnhdiệtSở,dùngườicấtvạc,nhổnúi(15)cũngkhôngthểnóigiỏi.PhươngchiChungLymạnhmẽ,chẳngkémHoàiÂm(16)áPhụ(17)khônngoan,thựchơnNhụTử(18).Nếutanghelờikhôngcốchấp,nhânthuamàtínhtoán,thìruổiÔtruybốnvómỏichồn,hákhôngđủcàylậtcungđìnhPhongBái,thuBànhThành(19)nhữngquântảnmác,hákhôngđủđàotungmiếuxãViêmLưu.Nhưngchỉvìthươnglũsinhlinh,nênmớiđemtấmthântámthướcđườngđường,némvàotaylũVươngế(20).VậysựhưngvongcủaHán,Sở,chỉlàdoởsựmayrủicủatrờimàthôi,hánênlấythànhbạimàsobìư?Nhưngđờinhữngkẻthíchphẩmbìnhnhânvật,cókẻbảokhôngphảigiờilàmmất,cókẻbảogiờicódínhdánggì.Thinhânmặckháchthườngthườngđemchuyệntadiễnvàotrongthơ.Cócâuthì:

Cáithếanhhùngsứcnhổnúi,

Sởcabốnmặtlệtrànlan,(21)

Cócâuthì:

Vuachẳngravua,tôichẳngtôi,

Bênsônglậpmiếucũnghoàithôi.(22)

Ngàychồngthángchất,cóđếnhàngnghìnbàichứkhôngphảiít.NhưngchỉcóhaicâucủaĐỗMục:(23)

Giangđôngtửđệnhiềutaygiỏi,

Cuốnđấtquayvềchửabiếtđâu.

Lờithơủykhúctrunghậu,hợpcáchluậtcủanhàthơ,đọclêntacònvừalòngđôichút.Ngoàirathìhầutoànnhữnglờiphụbạc,tavẫnlấylàmbấtbìnhlắm,naytiệndịptanóiđểchoôngrõ.

ÔngHồcườimàrằng:

-Lẽtrờiviệcngười,cũnglàđầucuốilẫnchonhau.Bảomệnhởtrời,(24)ThươngTrụvìthếmàmấtnước;bảotrờisinhđức,TânMãngvìthếmàbỏmình.(25)Naynhàvuabỏngườimàđibànlẽgiời,vìthếđãđếntángbạivẫnkhôngtỉnhngộ.Tôibữanaymaymắn,đượcnhàvuavờiđếntiếpkiến,muốnxinđượcnóithẳngkhônggiấugiếmgì,nhàvuanghĩthếnào?

Hạngvươngnói:

-Vângvâng,ôngcứnói.

ÔngHồnói:

-Phàmxoaycáithếthiênhạ,ởtríchứkhôngphảiởsức;thutấmlòngthiênhạ,ởnhânchứkhôngphảiởbạo.Nhàvuathìchỉlấyquátthétlàmoai,lấycươngcườnglàmđức.ChémTốngNghĩalàmộttướngmạnh,(26)vôquânđếnđâu!GiếtTửAnhlàngườiđãhàng,(27)bấtvõquálắm!HànSinhvôtộimàbịluộc,(28)hìnhpháptráithường;APhòngvôcốmàbịthiêu(29),hunguyquátệ.Cứnhữngviệccủanhàvualàmthìđượclòngngườichăng?haymấtlòngngườichăng?

Hạngvươngnói:

-Khôngphảinhưthế.NàynhưcáiviệcHàmĐan,lấymộtnướcTriệumớidựng,chốngvớinướcTầnsóihùm,thànhbạichỉởtrongmộthơithở,cònmấtchỉởtrongchớpmắt.VậymàNghĩalầnkhânsợsệt,chờkhigiặcmỏilười,dùngdằngtrùngtrình,cảnđườngquântiếntới.Nếumàkếtrongtrướngkhôngthihànhđược,quânquasônglạilữalầnthêm,thìdânchúngởtrongthànhTriệu,sẽlạicócáithảmhọahơnlàởTrườngBình(30)thủatrước.VậythìtagiếtmộtTốngNghĩa,màcứusốngđượctínhmệnhchotrămvạnsinhlinh,cógìlàquá!Vuacácnướcđềulàchưhầu,đềucóchúngdân,cóxãtắc,tướcthìcủathiênvươngphongcho,đấtthìcủathiênvươngbancho.VậymàTầnlợidụngđấtcát,ngôngcuồnggiápbinh,mổHànthịtTriệu,hiếpNgụyhạiYên,namthìlừaSởrồibắtmàgiữlại,đôngthìdốiTềđểhãmchochếtđói.NếukhônglậtđổngôiTầnvàtrudiệthọTầnthìcáihờncắnnuốtcácnước,khôngbiếtngàynàotiêutanđược.ChonêntagiếtmộtTửAnhđểtrảmốithùdiệtvongchosáunước,cógìlàtệ.Ômbụngtrunglươnglàtiếtlớncủakẻlàmtôi.HànSinhthìkhôngthế,khoemẽhợmmình,vongânbộinghĩa,múalưỡiđểchỉnghịquânthần,khuamôiđểbuônglờisàmbáng.Vìvậytađemlàmthịt,đểnhữngkẻbấttrungbiếtmàrănsợ.Giữthóitiếtkiệmlàđứctốtcủangườilàmvua,ThủyHoàngthìkhôngthế,xâycungởbênsông,mởđườngởvennúi,đắpnềnchocaobằngnhữnghờnoáncủadân,chứakhochođầybằngnhữngmáumỡcủadân.Vìvậytađemđốtđiđểnhữngvuađờisaubiếtnêndèsẻn.Nếulạibuộctộivềnhữngđiềuấythìtatrộmlấylàmkhôngphục.

ÔngHồnói:

-Thếthìsáukinhtronglửa,đốtsáchThánhnhân,thướckiếmtrênsông,giếtvuaNghĩađế,nhữngviệcấychimànhẫntâmnhưvậy!SaobằngngườiHán:sợlỗiphậnvuatôithìnghelờiĐổngcônglàmviệcnhânnghĩa,khiếnnềnnếpđếvươnghầurốimàlạisáng;sợthấttruyềnđạohọcthìvềđấtKhúcPhụ,bàylễtháilao,khiếndòngnguồnthithưhầuđứtmàlạinối.Chonênngườitacócâunóirằng:"Hánđượcthiênhạ,khôngởcấtdùngTiêu,Trương,màởviệcđểtrở(31)củabaquân,gợilòngtrungphẫncáchàokiệt;HángiữthiênhạkhôngởquymôrộnglớnmàởviệcthânđếntếởKhúcPhụ(32),mởnềnnươngtựachođờisau".NhàvuathìsovílàmsaođượcvớiHánvương.

Hạngvươngnghẹnlờikhôngbiếtnóirasao,sắcmặttáinhưtronguội.BêncạnhcómộtvịlãothầnhọPhạm,tiếnlênnóirằng:

-Tôinghe,làmngườitakhôngngoàitrờiđấtđểmàsống,làmchínhtrịkhôngngoàicươngthườngđểdựngnước.BầytôicủaĐạivươngđâycóngườitênlàCữu(33)tiếtcứngnhưtùng,lòngbềntựađá,sacơkhôngchịusốngnhục,liềumìnhđểđượcthácmàvinh;nếukhôngphảinhàvuabiếtcáchchốngngựthìsaocósựtửtrungấy!Truyện(34)cónóirằng:"Vuakhiếnbềtôilấylễ,bềtôithờvualấytrung";ởĐạivươngđây,chínhlàđãđúnghợpvớicâuấy.Chứnhưkẻkia,saiUngSỉgiữđấtPhongthìUngSỉđầuhàng,(35)saiTrầnHy(36)coinướcTriệuthìTrầnHylàmphản;đạocươngthườnghỏiailàhơn?HậucungcủaĐạivươngcóbàhọNgu,mệnhnhẹláthu,hồntheobóngkiếm,gửilòngthơmởngọncỏtịchmịch,chônhờnoánởcánhđồnghoangvu(37),nếukhôngphảinhàvuabiếtlẽcưxửthìsaocósựtậntiếtấy!KinhThicócâurằng:"Dạyvợmìnhtrước,sẽtrịnhànước";ởĐạivươngđâychínhlàđãxứngđángvớicâuấy.Chứnhưkẻkia,LãTrĩngôngngạomàlàmviệcdâmtà(38),ThíchCơđượcyêu,rồiđầythânconlợn(39);lẽcươngthườnghỏibênnàohơn?Huốngchinhưtráilẽtrờimàbảosẻchéncanh,yêuconbémàcoithườnggốcnước;(40)luânthườngchaconhỏirằngđểđâu?Nhữngngườinghịluậnởđờisau,chẳngsonặngnhẹ,chẳngxétphảitrái,lòngkhôngsuynghĩ,miệngchỉquàngxiên,đốiHánthìkhenngợichẳngtiếclời,đốiSởthìchêbaikhôngtiếcsức,khiếnđấĐạivươngcủachúngtôitrongcõiuminhcứphảichịunhữnglờimỉamaicayđộc.Vậymongnhữngđiềunhơtiếngxấu,phiềnônggộtrửagiùmcho,cũnglàmộtviệcthútrongcuộcgặpgỡcủachúngta.

ÔngHồthấylờinóicũnghơicólý,gậtđầuhaibalần,rồingoảnhbảonhữngngườitheo:

-Cácngươighinhớlấy.

Rồiđócanhtàntràcạn,ôngđứngdậytừgiãxinvề;Hạngvươngđưachânrađếncửathìphươngđôngđãdầnsángrạng.Ôngxốcáovùngdậy,téralàmộtgiấcchiêmbao,bènmuarượuvànembàymộtlễcúngởđầuthuyềntrướckhirờikhỏiđấy.

Lờibình:

Thanôi,soSởvớiHánthìHánhơn,sánhHánvớibậcvươngđạo,Háncònxalắm.Saovậy?HồngMônnổigiận,Tháicôngthavề,nhữngviệcấy,Sởkhôngphảilàbấtnhân;nhưngnhânnôngmàácsâu.LàmcỏDĩnhXuyên,(41)giếthạicôngthần,nhữngviệcấy,Hánkhôngphảilàkhôngcólỗi,nhưnglỗiít,tốtnhiều.Sởđãđànhtráivớinhânnghĩa,nhưngHáncũngchỉlàgiốngvớinhânnghĩa.HọHạngnướcSởkhôngđượclàhạngbágiảmà

vuaCaonhàHáncũnglàtẹpnhẹp.Kẻtrịthiênhạnêntiếnlênđếnđạothuầnvương,cònHánSởnhânvớibấtnhân,hãygácrakhôngcầnbànđến.

Chúthích

(1)HồTôngThốc:ngườihuyệnThổThành,naylàxãThọThành,huyệnYênThành,tỉnhNghệAn;trúquántạixãVôNgại,huyệnĐườngHàonaythuộctỉnhHảiDương.ĐờiTrầnNghệTông(1370-1372)đisứnhàNguyên,làmquanđếnchứcHànlâmhọcsĩThẩmhìnhviệnsự,cótácphẩmViệtsửcươngmụcvàViệtNamthếchí,Thảonhànhiệutầnthitập,nhưnghiệnchỉcònmộtbàithơ.

(2)Nonnướctrămhai:nhàTầnđóngđôởQuanTrung,địathếhiểmyếu,haingườiởtrongcóthểchốngvới100ngườiởngoài.

(3)NóiviệcHạngVũđốtcungAPhòngcủanhàTần.

HàmCốc:cửaquanhiểmyếucủanhàTầ

(4)TiệcởHồngMôn,PhạmTăngđịnhgiếtBáiCôngnhưngHạngVũkhôngnghe.BáiCôngthoátvềđược,TăngtứcgiậnnémvỡtancáiđấungọcTrươngLương(Hán)biếu.ýcâuthơ:đấungọcvỡvụnnhưtuyết,khôngcòngìnữa.

(5)HạngVũbịvâyởCáiHạ,đêmphávòngvâychạyđượcđếnÂmLăng,hỏiđường,bịmộtônglãonôngghétSởlừachỉđivềphíatả;Vũnghetheobịmắccáiđầmlớnkhôngcònđườngchạynữa.Vũthanlà"Trờiđịnhlàmmấtta".

(6)HạngVũchạyđếnÔGiangngườiláiđòkhuyênquasôngsangGiangĐôngrồisẽtínhkếquayvề,nhưngVũkhôngnghe,tựtử.

(7)LỗCông:tướcHạngVũđượcHoàivươngphongtừtrước.KhiVũthuachết,HánCaoTổlấylễcôngmàchôncất.

(8)VạnThặng:ngôithiêntừcómuôncỗxe.

(9)ĐiềnHoành:họĐiềnvốnlàhọcủaTềVương,ngườinướcTần.KhinướcTềbịdiệt,HoànhtựlậplàmTềvương.KhiHándiệtHạngVũ,Hoànhđemthuộchạchạyrahảiđảo.HánCaoTổsaisứramờihứaphongtướcvương,chíítcũnglàtướchầu;cònnếukhôngtheosẽđánh.Hoànhđịnhtheo,nhưngkhigầnvềđếnLạcDươnglạiđổiý,tựsát.Thuộchạđềuchết

theo.

(10)HạngVũtừngphongchoBáicôngtướcvươngởBaThụcvàHánTrung.

(11)Conhươu:vívớithiênhạ.NhàTầnsổmấtconhươu:nhàTầnbịmấtthiênhạ.

(12)ChươngHàm:tướngnhàTần.HạngVũvàHạngLươngđánhquânChươngHàmởĐôngAhạ,đuổiđếnBộcDươngthìhoàntoànphátan.

(13)TổLong:miếuthờTầnThủyHoàng.SứgiảTầnđêmđiquaHoaÂm,cóngườingănlạibảo"NămnayTổLongchết".TổLongchỉTầnThủyHoàng,vìLong(rồng)làhìnhtượngcủavua(Hoàng);Tổlàngườimởđầu,ứngvớichữThủy.

(14)Kẻthổikèndệtchiếu:chỉGiánghầuChuBộvốnngườiđấtQuyển,saudờisangđấtBái,thuởhànvithườngphảidệtrèmtrúc,thổikènđámmakiếmsống.

(15)Ngườicấtvạcnhổnúi:chỉHạngVũ.HạngLươngkhiếnHạngVũchiêutậpbọnVuAnhởĐồSơn.Anhnói:"TrongmiếuVũvươngcó3chiếcvạcđá,nếuxôđổrồinhấcbổnglênđượcthìtasẽhàng.”Vũbènxôđổrồilạidựnglên,sauđóchomộttayvàotrongvạcnhấclênđivòngtrướccửamiếubalần,bọnVuAnhđềubáiphục.Chữnhổnúi(bạtsơn),xuấtpháttừbàicatuyệtmệnhcủaHạngVũ:Lựcbạtsơnhềkhícáithế(sứccóthểnhổnúi,khítrùmtrờiđất).

(16)HoàiÂmtứcHoàiÂmhầu,tướcphongcủaHànTín,tướnggiỏicủaLưuBang.ChungLy:cólẽlàtướngcủaHạngVũ,chưarõđiểntích.

(17)áPhụ:tứcPhạmTăng,mưusĩgiỏicủaHạngVũ.

(18)NhụTử:cólẽchỉTrầnBình,ngườiphụtácónhiềumưulượccủaHánCaoTổ.

(19)PhongBái,BànhThành:PhongBái:chỉquêhươngHánCaoTổ,vìôngngườiấpPhong,huyệnBái;BànhThành:đấtcủaTần.HạngVũdiệtTần,đóngđôởđấy.

(20)Vươngế:HạngVũbịthuaởÔGiang,VũngoáinhìnngườikỵbinhHánlàLãMãĐồnghỏi:"Anhcóphảilàbạncũcủatakhông?”

MãĐồngnhậndiệnrồichỉchoVươngế:"ĐâylàHạngvương".Vũlạihỏi:"TanghenóiHánvươngtreogiáđầutangànvàngvàtướcvạnhộ.Tachongươiđấy!”Nóirồitựvẫn.VươngếliềncắtđầuHạngVũnộpchovua.

(21)Sởcabốnmặtlệtrànlan:HạngVũđếnCaiHạ,binhthiếu,lươnghết,khôngđánhthắngđượcquânHánlạibịvâybốnmặt.TrươngLươngdạyquânHánháttiếngnướcSởđêmđếncấttiếngca.HạngVũnghethấybốnbềđềuhátnhữngbàicanướcSở,thấtkinhnói:"HánđãlấyđượcSởrồisao?SaongườiSởđôngnhưvậy?”Rồiđangđêmdậyuốngrượutrongtrướng,khócròng,thuộchạđềukhóc,khôngaingẩnglênđược,quântướngđềutanrã.

(22)HaicâunàytríchtrongbàithơcủaVươngAnThạch,TểtướngthờiTốngThầnTông.

(23)ĐỗMục(803-853),mộtnhàthơcótêntuổithờiVănĐường;haicâunàytríchtrongbàiĐềÔGiangđình.

(24)Mệnhởtrời:vuaTrụnhàThươngbạongược,trungthầnkhuyêncanthìnói"đãcómệnhtrời".

(25)TânMãng:VươngMãngcướpngôinhàHán,đổiquốchiệulàTânnêngọilàTânMãng.HánQuangVũkhởibinhđánh,Mãngnói:"Trờiđãsinhđứcởta,quânHánlàmgìđượcta?”

(26)ChémTốngNghĩa...:SởHoàiVươngphongTốngnghĩalàmThượngtướng,hiệuKhanhtửQuánquân,saiđemquânđánhTầncứuTriệu.TốngNghĩatrùngtrìnhkhôngtiếnquân,HạngVũliềnvàotrướngchémchết.

(27)HạngVũđemquânđánhHàmDương,TầnvươnglàTửAnhđãhàng,vẫnbịgiết.

(28)HànSinhbịluộc:HànSinhkhuyênHạngVũnênđóngđôởQuanTrungvìthếđấthiểmtrở,phìnhiêu,cóthểlànơidựngnghiệpbáđược.VũthấycungthấtnhàTầnđãbịđốtsạch,cóýmuốntrởvềĐôngliềnbảo:"Phúquýmàkhôngtrởvềcốhươngthìnhưmặcáogấmđiđêmcònaibiếtđếnnữa".HànSinhtứcluivềnói:"Thếgiannói"ngườiSởlàconkhỉđộimũ"quảnhưvậy".ChuyệnđếntaiVũ,biếtHànSinhnóimình,Vũgiậnsaigiếtchếtbỏluộc.

(29)APhòng...bịthiêu:APhònglàmộtdãycungđiệnrấtlớnliêntiếpnhauđến300dặm,cứ5bộcómộtlầu,10bộcómộtgác,lạidẫnnướchaicon

sônglớnvàođếnchântườngbaocungđiện.SaubịHạngVũđốt,hiệncòndichỉởhuyệnTânAn,tỉnhThiểmTây.

(30)CáihọaTrườngBình:LiêmPhađóngquânởTrườngBình,cốthủkhôngrađánh.TriệuvươngchoTriệuQuátđếnthay.Quátđổiluậtlệnh,dùngngườidễdãi,mởcửathànhđánhTần,trúngkếkỳbinhcủaVũAnhQuânbịđạibại.Hơn40vạnquânTriệuđềuhàngTần,bịVũAnhQuânlừagiếtchếthết.

(31)HạngVũgiếtvuaNghĩađếnướcSở,HánvươngtheomưukếcủaĐổngcôngchobaquânđểtang,gợilòngtrungnghĩacủahọvàkíchđộnghàokiệttrongthiênhạ.

(32)KhúcPhụ:quêhươngKhổngTử.

(33)Cữu:TàoCữu,ĐạiTưmãnướcSở.HạngvươngsaiCữugiữthànhCao,dặncốthủkhôngđượcđánh.QuânHánkhiêuchiếnmấylầnkhôngđượcliềndùngkếnhụcmạCữusuốtmấyngày.CữunổigiậnđemquânvượtsôngTỵthủymàđánh.Quânlínhmớisangđượcnửasôngthìbịđánhbại,vậtbáucủanướcSởđềubịlấyhết;CữuvàTưMãHânđềutựtửchết.

(34)Truyện:chỉsáchLuậnngữ.CâunàytríchtrongthiênTửHãn.

(35)UngSỉ:trướctheoHánCaoTổđượcsaigiữđấtPhong.KhiPhongbịNgụychiếm,SỉhàngNgụy,HánCaoTổkhôngcóđườngvềphảidờisangđấtBái.

(36)TrầnHy:HánCaoTổphongTrầnHylàmTướngquốccoiquânbiên.SauTrầnHycùngVươngHoànglàmphản,tựlậplàmvương,cướppháTriệu,Đại.

(37)HạngVũcùngđườngởCaiHạ,vợlàNguCơtựtửđểchồngkhỏivướngvíubịnrịn.Tụctruyềntrênmộnàngmọclênmộtthứcỏthơmgọilàcỏ"Ngumỹnhân".

(38)LãTrĩlàhoànghậucủaHánCaoTổ(cũnggọilàLãHậu),khicònởtrongquânHạngvươnglàmcontincùngThẩmTựKỳvốnđãthíchnhau,sauLãHậuởgóa,nhớtìnhxưanghĩacũliềntưthông.Sợngườitrongcungbiết,LãHậubèngiấuThẩmsaugiátreoáo.

(39)ThíchCơlàvợlẽyêucủaHánCaoTổ.SaukhivuachếtnàngbịLãHậuchặtcụtchântay,khoétmắtchọctaivứtvàochuồnglợngọilàlợn

người.

(40)HạngvươngbắtchaLưuBanglàTháicôngdọalàmthịt.Lưubangnói:"Chatacũnglàchamày,cólàmthịtxinchobátnướccanh".

TriệuVươngNhưýlàhoàngtửdongườithiếpyêuThíchCơsinh,vìvậyHánCaoTổđãđịnhphếtruấtngôiTháitửcủaconcảđểlậpTriệuVương.

(41)LàmcỏDĩnhXuyên:ChỉviệcHánCaoTổtrudibahọBànhViệtvànhiềubềtôikhác.BànhViệtlàngườicócônggiúpHándiệtSở,thốngnhấtthiênhạ.

ChuyệnngườinghĩaphụởKhoáiChâu

TừĐạtởKhoáiChâu,(1)lênlàmquantạithànhĐôngQuan(2)thuênhàởcạnhcầuĐồngXuân,lánggiềngvớinhàquanThiêmthưlàPhùngLậpNgôn.PhùnggiầumàTừnghèo;PhùngxahoamàTừtiếtkiệm;PhùngchuộngdễdãimàTừthìgiữlễ.Lềthóihainhàđạikháikhônggiốngnhau.Songcũnglấynghĩamàchơibỡiđilạivớinhaurấtthân,coinhaunhưanhemvậy.

PhùngcóngườicontrailàTrọngQuỳ,TừcóngườicongáilàNhịKhanh,gáisắctraitài,tuổicũngsuýtsoát.Haingườithườnggặpnhautrongnhữngbữatiệc,mếnvìtài,yêuvìsắc,cũngcóýmuốnkếtduyênChâuTrần.(3)Chamẹđôibêncũngvuilòngưngcho,nhânchọnngàymốilái,địnhkỳcướihỏi.

NhịKhanhtuyhãycònnhỏ,nhưngsaukhivềnhàhọPhùng,khéobiếtcưxửvớihọhàng,rấthòamụcvàthờchồngrấtcungthuận,ngườitađềukhenlàngườinộitrợhiền.

TrọngQuỳlớnlên,dầnsinhrachơibờilêulổng;NhịKhanhthườngvẫnphảicanngăn.Chàngtuykhôngnghenhưngcũngrấtkínhtrọng.Nămchàng20tuổi,nhờphụấmđượcbổlàmmộtchứcởphủKiếnHưng.GặpkhivùngNghệAncógiặc,triềuđìnhxuốngchiếukénmộtviênquangiỏibổvàocaitrị.ĐìnhthầnghépLậpNgôntínhhaynóithẳng,ýmuốnlàmhại,bènhùanhautiếncử.Khisắcđiphónhậm,PhùngLậpNgônbảoNhịKhanhrằng:

-Đườngsáxaxăm,takhôngmuốnđemđànbàcongáiđitheo,vậyconnêntạmởquênhà.Đợikhisôngbằngnướcphẳng,vợchồngconcáisẽlạicùngnhautươngkiến.

TrọngQuỳthấyNhịKhanhkhôngđi,cóýquyếnluyếnkhôngrứt.NhịKhanhngănbảorằng:

-Naynghiêmđườngvìtínhnóithẳngmàbịngườitaghenghét,khôngđểởlạinơikhuyếu,bềngoàivờtiếncửđếnchốnhùngphiên,bêntrongthựcdồnđuổivàochỗtửđịa.Chảlẽđànhđểchabađàomuôndặm,lamchướngnghìntrùng,hiểmnghèogiữađámkìnhnghê,cáchtrởtrongvùnglèomán,sớmhômsănsóc,khôngkẻđỡthay?Vậychàngnênchịukhóđitheo.Thiếpdámđâuđemmốikhuêtìnhđểlỗibềhiếuđạo.Mặcdầuchophấnnhạthươngphai,hồngrơitíarụng,xinchàngđừngbậnlòngđếnchốnhươngkhuê.

Sinhkhôngđừngđược,mớibàymộtbữatiệctừbiệt,rồicùngLậpNgônđemngườinhàđivàophươngnam.

Khôngngờlònggiờikhóhiểu,việcngườikhônlường,chamẹNhịKhanhnốinhautạthế.NàngđưatangvềKhoáiChâu,chôncấtcúngtếxongrồi,đếncùngởchungvớibàcôLưuthị.

BấygiờcóquantướngquânhọBạchlàcháuhọngoạicủabàLưuthịmuốnlấyNhịKhanhlàmvợ,đemtiềnbạcđếnkhẩncầu.Lưuthịbằnglòng,rồinhânlúcvắngvẻ,bảoNhịKhanhrằng:

-NhànướctừngàyhọNhuậnHồtiếmvị,ngàythánghoangchơi,triềuchínhđổnát,họaloạnsẽxảyrachỉtrongsớmtối;màPhùnglangtừngàyrađi,thấmthoắtđãsáunămnay,tintứckhôngthông,mấtcònchẳngrõ.Lỡragặplúcrồngtranhhổchọi,phảikhibướmdạiongcuồng,TraLợimắcvàotay(4),ápNhakhôngsẵnmặt(5),chỉeChươngĐàitơliễu,(6)trôibayđiđếntậnphươngnào.Chibằngbạnlànhkénlựa,duyênmớivươngxe,lấpnhữnglờigiănggiócợttrêu,nươngdướibóngtùngquâncaocả.Tộigìmàbơvơtrơtrọi,sốngcáiđờisươngphụbuồntênh.

NhịKhanhnghenóisợhãi,mấtngủquênănđếnhàngtháng.Lưuthịtuybiếtchínàngkhôngchuyểnđộng,nhưngcốđịnhlấylễnghiđểcưỡngép,hônkỳđãrắpsẵnsàng.

NhịKhanhmộthômbảongườibõgiàrằng:

-Chúlàngườiđầytớcũcủanhàta,hákhôngnghĩđếnsựđềnđápơnđứccủangườixưaư?

Bõgiànói:

-Tùyýmợmuốnsaibảogìtôixinhếtlòng.

NhịKhanhnói:

-TasởdĩnhịnnhụcmàsốnglàvìngPhùnglanghãycòn;nếuchàngkhôngcònthìtađãliềumìnhchứquyếtkhôngmặcáoxiêmcủachồngđểđilàmđẹpvớingườikhác.ChúcóthểvìtachịukhólặnlộivàoxứNghệhỏithămtintứcchotakhông?

Ngườibõgiàvânglờirađi.Bấygiờbinhlửarốiren,đườngsáhiểmtrở,hắnphảilậnđậnđếnhàngtuầnmớivàođượcđếnNghệAn.Hắnđihỏithăm,

biếttinPhùngLậpNgônđãmấtđượcmấynămrồi,lạivìcontraihư,nêngiatưđãsạchsànhsanh,đángphànnànquá!

Ngườibõgiàghéthuyềnlênbờ,vừavàotrongchợliềngặpngayPhùngSinh.Sinhđưavềchỗởthìthấymộtchiếcgiườngxiêu,bốnbềváchtrống,trừcómấythứnhưbàncờ,hũrượu,chimmồi,chósăn,khôngcòncáigìđánggiá.Sinhbảongườibõgiàrằng:

-Quannhàkhôngmay,thấtlộcđãbốnnămnayrồi.Tavìbinhquanghẽntrở,muốnvềkhôngđược.Tuyởchốnquêngườiđấtkhách,nhưnghồnmộngkhôngđêmnàokhôngởbênmìnhNhịKhanh.

Bènchọnngàylênđườngvềquê.Đếnnhà,vợchồngcũngtrôngnhaumàkhóc.Đêmhômấybuồngloanchunggối,Sinhngâmmộtbàithơrằng:

ứctíchbìnhsinhnhật,

Tănghàikhếhợpnhân

Cảmquântìnhtháihậu

Tiếungãmệnhchungtruân.

Biệtquệphânhuềtảo,

Trườngđìnhkhuyếnẩmtần.

Yysầulĩnhkiệu,

Nhiễunhiễucáchphongtrần.

Cộngướcnhânthiênlý,

Tươngvươngnguyệtbán

Xâmtầmnhànlụctải,

Linhtạtrướngsongthân.

PhạthụyHoànhsơnhiểu

HànhcaDiễnthủytân.

ĐănglâuVươngXánlệ,

XáchcúĐỗLăngcân.

Trúcthạchnanytục

Cầmtônbấtliệubần.

Thahươnglaokýmục,

Cốquốctrọngthươngthần.

Phónglãngphingôsự,

Yêmlưubệnhthửthân.

NinhtriBồngĐảokhách,

DaodạtCẩmGianglân.

TháiThạchtrùngditrạo,

HoàngCôlưỡngvấntân.

KỷniênVuGiápmộng,

NhấtđánVũLăngxuân.

Hồđiệpgiaotìnhcựu,

Uyênươngbiếntháitân.

KhinhhuyênĐườngQuắcquốc,

MỹmạnTốngĐônglâ

Lụcámoanhthanhsáp,

Hồnghyyếntửsân.

HiệpdukimĐỗMục,

KỳngộcổLưuThần.

Ngàmvịnhliêutùyhứng,

Phonglưukhẳngnhượngnhân.

Hộiưngtruyềnthắngsự,

MệnhbútkýChuTần.

Dịch:

Nhớtừnămhãyngâythơ

ĐôitasớmđãxedâyTấnTần

Tìnhemthắmđượmvôngần

Sốanhriênglắmgiantruâncũngkỳ.

Chiataymộtsớmrađi,

Trườngđìnhchénrượuphânlyrướcmời.

Sầutreođỉnhnúichơivơi,

Mịtmùgióbụicáchvờixaxăm.

BắcNamnghìndặmâmthầm,

Trăngcàinửamảnhđămđămbêntrời.

Sáunămvùnvụtđưathoi,

Thônggiàhuyênhéongậmngùinhớthương

TừngkhingủdướiĐèoNgang,

TừngkhibếnDiễn(7)ngâmvangđiệusầu.

Lệtuôn,VươngXánlênlầu,(8)

Sầuôm,ĐỗPhủngâmcâucảmhoài,(9)

Rượuđàntrúcđáhamchơi,

Càngnghèocàngcảmthấyđờibêtha.

Mắtmòntrôngngóngquênhà,

Lòngđaunghĩnỗiphươngxalạcloài.

Ngườimàđếnthếthìthôi,

Đờiphiênlãngchỉlàđờibỏđi.

Hayđâutinđếnbấtkỳ,(10)

Ngườitiêncònvẫnyêuvìchưathôi.

Bếntiênkháchlạitrùnglai,

MộngsayĐỉnhGiáp,xuântươiNguồnĐào.(11)

Uyênbơibướmgiỡnxônxao,

Vẻnàochẳngđượm,nétvàochẳngưa!

Đầyvườnlụcrậmhồngthưa,

Conoanhcáiénơhờnhớxuân.

DuyênmayĐỗMục,LưuThần,

ThúPhongLưudễnhượngphầnchoai.

Việcnêntruyềnlạilâudài,

Búthoamượnthảomấylờivânvân.

Haingườivìxacáchnhaulâu,nênnaytìnháibộiphầnnồngđượm,sựvuisướngkhôngcònphảinói.

Songsinhvìquenthânphónglãng,thuộctínhchơibời,vềnhàítlâurồinếtcũlạiđâuđóngđấy,hằngngàycùngngườiláibuônlàĐỗTambêthalêulổng.SinhthìthíchĐỗcótiềnnhiều.ĐỗthìhamSinhcóvợđẹp.Nhưngkhiuốngrượuvớinhaurồiđánhbạc,ĐỗthườnglấylợidửSinh.Sinhđánhlầnnàocũngđược,thấykiếmtiềndễnhưthòtayvàotúimìnhlấyđồvậtvậy.NhịKhanhvẫnrănbảorằng:

-Nhữngngườiláibuônphầnnhiềulàgiảoquyệt,đừngnênchơithânvớihọ;banđầutuyhọthảchomìnhđược,nhưngrồihọsẽvéthếtcủamìnhchomàxem.

Sinhkhôngnghe.MộthômSinhcùngcácbèbạnhọpnhauđánhtứsắc.ĐỗbỏratrămvạnđồngtiềnđểđánhvàđòiSinhđánhbằngNhịKhanh.TrọngQuỳquenmuivẫnđượcluôn,chẳngsuynghĩgì,liềnbằnglòngcáchấy.Giấygiaokèoviếtxongrồivừauốngrượuvừagieoquân.TrọngQuỳgieobalầnđềuthuacảba,sắcmặttáimét;cửtọacũngđềungơngácbuồnrầuhộ.

TrọngQuỳphảichogọiNhịKhanhđến,bảorõthựctình,đưatờgiaokèochoxemvàyênủirằng:

-Tôivìnỗinghèonóbóbuộc,đểlụyđếnnàng.Việcđãđếnthếnày,hốilạicũngkhôngkịpnữa.Thôithìbihoantántụcũnglàviệcthườngcủangườita.Nàngnêntạmvềvớingườimới,khéochiềuchuộnghắn,rồibấtnhậttôisẽđemtiềnđếnchuộc.

Nàngliệucơkhôngthểthoátkhỏi,giảvờnóitửtếrằng:

-Bỏnghèotheogiầu,thiếplẽđâutừchối.Sốgiờixếpđặt,háchẳnglàtiềnđịnhhaysao!Nếuchồngmớikhôngnỡrẻbỏ,cònđoáithuđếncáidongnhantàntạnày,thiếpxinsửatúinângkhăn,hếtlònghầuhạnhưđãđốivớichàngxưanay.Nhưngxinchouốngmộtchénrượu,mượnlàmmộtchéntiễnbiệtvàchovềtừgiãcácconmộtchút.

Đỗcảmừng,rótđầymộtchénxàcừrượuđưamờinànguống.Uốngxong,nàngvềnhàômlấyhaicon,vỗvàolưngmàbảorằng:

-Chaconbạctình,mẹđaubuồnlắm.Biệtlylàviệcthườngthiênhạ,mộtcáichếtvớimẹcókhókhăngì.Nhưngmẹchỉnghĩthươngcácconmàthôi.

Nóixong,lấyđoạndâytơthắtcổmàchết.

Đỗthấymãinàngkhôngđến,lấylàmlạ,saingườiđếngiục,téranàngđãchếtrồi.TrọngQuỳhốihậnvôcùng,sắmđồliệmtángtửtếrồilàmmộtbàivăntếrằng:

Hỡiơinươngtử!

Khuênghiđángbậc,

Hiềnđứcvẹnmười.

Tinhthầnnhãđạm,

Dángđiệuxinhtươi.

Khivềvớita,

Vợchồngthânthiết.

Aibiếtgiữađường,

Phútnênlybiệt.

Chalàmquanxa,

Tatheohầuhạ.

Trảisáunămdư,

Bặttinnhạncá.

Buồngxuântrướnglạnh.

Hạoánvượnsầu.

Thanôiđườngtrước,

Gieoneođếnđâu!

Bêngiờigócbể,

Nệmkháchlẻloi.

Tinnhàchợtđến,

Ngựavềquấtroi,

Sắtcầmdìudặt,

Lạigắnkeoloan.

Vừavuisumhọp,

Phútbỗnglìatan.

Tasaobạcquá!

Nàngđángthươngthay!

Nóinănggìnữa,

Đãđếnnỗinày.

Hoabaytrướcviện,

Quếrụnggiữatrời.

Phùdungủrũ,

Dươngliễutảtơi.

Phongcảnhcònđây,

Ngườiđãxachơi.

Lấygìđộem?

Mộtlễlênchùa.

Lgìkhuâyem?

Duyênsauđềnbù.

Nonmònbểcạn,

Mốihậnkhônkhuây.

Hỡiôinươngtử,

Hâmhưởnglễnày.(13)

TrọngQuỳđãgóavợ,rấtănnăntộilỗicủamình,songsinhkếngàymộtcùngquẫn,ănbữasớmlobữatối,phảiđivayquanhcủamọingườilàngxóm.Nhânnghĩcómộtngườibạncũ,hiệnlàmquanởQuyHóa,(14)bèntìmđếnđểmongnhờvả.Dọcđườngbuồnngủ,chàngnằmghéxuốngngủởgốccâybàng,bỗngnghetrênkhôngcótiếnggọirằng:

"CóphảiPhùnglangđấykhông?NếucònnghĩđếntìnhxưathìngàyấythángấyxinđếnchờthiếpởcửađềnTrưngVương(15).Ântìnhthiếttha,đừngcoilàâmdươngcáchtrở".

SinhlấylàmlạtiếnggiốngnhưtiếngNhịKhanh,mởmắtranhìnthìchỉthấytrêntrờimộtđámmâyđenbayvềtâybắc.Sinhtuyrấtlấylàmngờnhưngcũngmuốnthửxemrasao,bènđúnghẹnđếntrướcđềnấy.Songđếnnơichỉthấybóngtàrọicửa,rêubiếcđầysân,nămbatiếngquạkêuởtrêncànhcâyxaoxác.Sinhbuồnrầutoanvềthìmặttrờiđãlặn,bènngảmìnhnằmởmộttấmvánnáttrênmộtcáicầu.Khoảngcuốicanhba,bỗngnghethấytiếngkhócnứcnởtừxarồigần;khithấytiếngkhócchỉcòncáchmìnhđộnửatrượng,nhìnkỹthìngườikhócchínhlàNhịKhanh.NàngbảovớiSinhrằng:

-Đatạơnchàng,từxalặnlộitớiđây,biếtlấygìđểtặngchàngđược!

TrọngQuỳchỉtựnhậntộilỗicủamình;nhânhỏiđầuđuôi,NhịKhanhnói:

-Thiếpsaukhimấtđi,Thượngđếthươnglàoanuổngbènraânchỉ,hiệnthiếpđượclệthuộcvàotòađềnnày,coigiữvềnhữngsớvăntấuđối,khônglúcnàonhànrỗiđểthămnhauđược.Bữanọnhânđilàmmưa,chợttrôngthấychàngnênmớigọi;nếukhôngthìnghìnthudằngdặchẳngbiếtđếnbaogiờđượcgặpgỡnhau.

TrọngQuỳnói:

-Saoemđếnchậmthế!

NhịKhanhnói:

-Vừarồithiếpnhântheoxemây,lêncóviệcởnơiĐếsở.Vìcớcóchàngnênthiếpđãphảibẩmxinvềtrướcđấy;thànhracũngsaihẹnvớichàngmộtchút.

Bèndắttaynhauđinằm,cùngnhauchuyệntròthủthỉ.Khinóiđếnviệchiệnthời,NhịKhanhchaumày:

-ThiếpthườngtheochầutảhữuĐứcBàởđây,đượctrộmnghechưtiênnóichuyệnvớinhau,bảoHồtriềusẽhếtvàonămBinhtuất,(16)binhcáchnổilớn,sốngườibịgiếttrócđếnchừnghơn20vạn,ấylàchưakểsốbịbắtcướpđi.Nếukhôngphảingườigiồngcâyđứcđãsâuthìchỉengọcđáđềubịcháycả.BấygiờcómộtvịchânnhânhọLê,từmiềntâynamxuấthiện;chàngnênkhuyênhaiconbềnchíđitheovịấy,thiếpdùchếtcũngkhôngnát.

Trờigầnsáng,NhịKhanhvộidậyđểcáobiệt,vừađivừangoảnhđầunhìnlại,rồithoắtchốcthìbiếnđimất.

TrọngQuỳbènkhônglấyainữa,chămchỉnuôihaiconchonênngười.ĐếnkhivuaLêTháiTổtuốtgươmđứngdậyởLamSơn,haingườicontraiđềuđitheo,trảilàmđếnchứcNhậpthịnội.ĐếnnayởKhoáiChâuhiệncònconcháu.

Lờibình:

Thanôi,ngườicongáicóbađạotheo,theochồnglàmột.NàngNhịKhanhchết,cóquảlàđãtheochồngkhông?Thưarằngkhông.Đờixưabảotheo,làtheochínhnghĩachứkhôngtheotàdục.Chếthợpvớinghĩa,cóhạigìchocáiđạotheo.Theonghĩatứclàtheochồngđó.Cóngườivợnhưthếmàđểchophảihàmoan.TrọngQuỳthậtlàtuồngchólợn.Muốntềđượcnhà,phảitrướctựsửamìnhlấychính,khiếnchokhôngthẹnvớivợcon,ấylàkhôngthẹnvớitrờiđất.>

(1)KhoáiChâu:tênhuyện,naythuộctỉnhHưngYên.

(2)ĐôngQuan:têngọiThăngLongdướithờithuộcMinh.

(3)DuyênChâuTrần:TrungQuốcthờicổởhuyệnPhongthuộcTừChâucóthônChâuTrần.TrongthônchỉcóhaihọChâuTrầnđờiđờikếthônvớinhau,vìthếtrongvănchươngChâuTrầnthànhđiểncốđểnóivềchuyệnhônnhân.

(4)Tralợi:HànHoànhcótàithịphú,làmquandướithờivuaĐứcTôngnhàĐường.ThủahànvicóngườihiệpsĩlàLýSinhđemvợlẽyêuvàđẹplàLiễuThịtặngcho,lạigiúpchomộtsốtiềnlớn.Saugặploạnvợchồngmỗingườimỗinơi,LiễuThịgiữtiếtvớichồngcắttócđituởchùaPhápLinh.Khihếtloạn,Hoànhthuêngườiđitìm,cóbàithơrằng:"Chươngđàiliễu!TíchnhậtthanhthanhKimtạiPhủ?Túngsửtrườngđiềntựcựuthùy,Dãưngphanthiếtthanhânthủ!Nghĩalà:Chươngđàiliễuxanhxanhngàytrước,Naycònchăngthathướtỏeoai?Vícònthathướtcànhdài,Bẻvinchắcđãtayaikhỏinào!Liễuđượcthơcũnglàmmộtbàiđáplại.NhưngkhiHànvềthìLiễuđãbịtướngPhiênlàSaTraLợibắtđi.HiệpkháchHứaTuấnthươngHoànhđộtnhậpvàophủtướngPhiêncướpđượcLiễuThịđemvềtrảchoHoành.Haingườilạiđượcđoànviên.

(5)ĐờiĐường,LưuVôSonglàvợchưacướicủaVươngTiênKhách.Gặploạn,nàngbịbắtvàocung.TiênKháchnhờđượcnghĩasĩCổápNhadùng

kếđưathuốcvàochoVôSong.Uốngxongnàngchết.ápNhagiảlàmngườithânxinchuộcxácnàngmangra.Đếnngoài,thuốcnhạt,nàngtỉnhlại,vợchồngđưanhauđitrốnrồiởvớinhauđếngià.

(6)Xemchúthích(4)cùngchuyện.

(7)BếnDiễn:cólẽlàmộtbếnsôngthuộcNghệAn.

(8)VươngXán:têntựlàTrọngTuyên,ngườithờiTamquốc,chạyloạnĐổngTrác,nươngnáutạinhàLưuBiểnchốnKinhChâu;Xánthườnglênlầulàmbàiphúđểtỏnỗinhớnhà.

(9)ĐỗPhủ(712-770):hiệulàThiếuLăng,làmộtnhàthơlớnđờiĐường,cóĐỗLăngtậ

(10)Từcâunàyđếncuốibàithơdịchgiảtómtắt,cốtgiữývàthầncâuthơ,khôngdịchsátnguyênvăn.Vìthấytứthơvẫnđượcgiữđầyđủnênchúngtôikhônghiệuchỉnh.

(11)Đỉnhgiáp:TứcVuGiáp,theobàiCaođườngphúcủaTốngNgọc,giữađầmVânMộngcóquánCaoĐường.TạiđâySởHoàiVươngngủngàychiêmbaothấythầnnữđếnhầuchăngối.HỏithìnàngnóilàthầnnữnúiVuSơn,sớmlàmmâytốilàmmưaởchốnDươngĐài.Sautrongvănhọc,VuSơn,VuGiáp,CaoĐườngthườngdùnglàmđiểnđểbiểuđạtchuyệnchăngốiáiântraigái.

Nguồnđào:TheoĐàohoanguyênkýcủaĐàoTiềnthìcóngườiđánhcáởVũLăngtheosuốilạcvàorừngđào.ởđấychànggặpmộtthônxómthanhbình,hỏithìđượcbiếthọlànhữngngườilánhnạnnhàTầnvàotrúngụ.Nguồnđàođâychỉxómtiên.

(12)ĐỗMục:xemchúthích(23),CâuchuyệnởđềnHạngVương.LưuThần:LưuThầnvàNguyễnTriệungườiđờiHán,khoảngđầucôngnguyênvàonúiháithuốc,lạcđếnđộngtiên,đượckếtduyêncùngtiênnữ.Đượcnửanăm,haingườinhớnhàđòivề.Nhưngđếnnhàthìkhôngcònaiquenbiết,đãquabảyđờitừkhihaichàngrađi.Haichàngbuồnrầumuốntrởlạicõitiênnhưngkhôngtìmthấylốicũđâunữa.

(13)Bàinàylượcphầnphiênâm.

(14)QuyHóa:nguyênchú"thuộcxứHưngHóa",naythuộctỉnhPhúThọ.

(15)ĐềnTrưngVương:nguyênchú"tạixãHátGiang,huyệnPhúLộc",naythuộctỉnhHàTây.

(16)Bínhtuất:Nămnàyởđâylà1406.

Chuyệncâygạo(*)

TrìnhTrungNgộlàmộtchàngtraiđẹpởđấtBắcHà,nhàrấtgiàu,thuêthuyềnxuốngvùngnambuônbán.ChàngthườngđỗthuyềnởdướicầuLiễuKhêrồiđilạivàochợNamXang(1).Dọcđường,haygặpmộtngườicongáixinhđẹp,từĐôngthônđira,đằngsaućmộtảthịnữtheohầu.Chàngliếcmắttrông,thấylàmộtgiainhântuyệtsắc.Songđấtlạquêngười,biếtđâudòhỏi,chỉmangmộtmốitìnhuuấttronglòng.Mộthômkhác,chàngcũnggặplại,muốnkiếmmộtlờinóikínđáođểthửkhêugợi,nhưngngườicongáiđãxốcxiêmrảobước,vàbảovớiconhầugái:

-Talâunayrượuxuânquáchén,mêmệtnằmdài,hầunửanămtrời,khônglênchơicầuLiễuKhêlầnnàocả,chẳngbiếtgiờphongcảnhrasao.Đêmnaynênthămquacảnhcũ,đểđượckhuâygiảichúttìnhuuấtởtronglòng,vậyemcóđitheotakhông?

Conhầuvânglời.

TrungNgộnghelỏmlấylàmmừnglắm.Tốihômấy,chàngđếnbêncầuchờsẵn.Đêmkhuyangườivắng,quảthấyngườicongáicùngảthịnữmangtheođếnmộtcâyhồcầm,đitớiđầucầu,thởdàimànóirằng:

-Nướcnonvẫnnướcnonnhà,cảnhcònnhưcũngườiđàkhácxưa,làmsaokhỏicảmđộngbùingùichođược!

Bènngồitựavàobứclancantrêncầu,ômđàngẩymấybàiNamcung,mấyđiệuThutứ.Mộtlúcnàngbỏđànđứngdậynóirằng:

-Giảiniềmuuất,muốnmượntiếngđàn;songđiệucaoýxa,đờilàmgìcókẻtriâmhiểuđượcchomình,chẳngbằngvềchosớmcònhơn.

TrungNgộliềnbướcrảotớitrướcmặtnàng,váichàomàrằng:

-Chínhtôilàngườitriâmmànươngtửđãkhôngbiếtđấy.

Ngườicongáigiậtmìnhnói:

-Vậyrachàngcũngởđâyư?Thiếpđãtừngnhiềulầnđượcchàngđoáitới,ơnấythậtvẫnghilòng.Chỉvìởđườngsávộivàng,khôngtiệntỏbàychungkhúc.Giờnhânđêmvắng,dạobướcnhàndu,khôngngờchànglạiđãđếntrướcởđây.Nếukhôngphảiduyêntrời,saolạicósựgặpgỡmaymắnnhư

vậy.Songhạtchâuhạtngọcởbên,thiếpchẳngkhỏitựxétthấymìnhnhơbẩn,thựcthấylàmethẹnvôcùng

Chànghỏihọtênvànhàcửa.Nàngchaumàynói:

-ThiếphọNhịtênKhanh,làcháugáicủaôngcụHối,mộtnhàdanhgiátronglàng.Haithânmấtsớm,cảnhnhàđơnhàn.Mớiđâybịngườichồngruồngbỏ,thiếpphảidờiraởbênngoàilũylàng.Nghĩđờingườita,thậtchẳngkhácgìgiấcchiêmbao.Chibằngtrờiđểsốngngàynào,nêntìmlấynhữngthúvui.Kẻomộtsớmchếtđi,sẽthànhngườicủasuốivàng,dùcómuốntìmcuộchoanlạcáiân,cũngkhôngthểđượcnữa.

Haingườibènđưanhauxuốngdướithuyền,ngườicongáisẽbảochàngrằng:

-Thântànmộtmảnh,cáchvớichếtcũngchẳngbaoxa.Ngàythángquạnhhiu,khôngngườisănsóc.Naydámmongquântửquạthơidươngvàohangtối,thảkhínóngtớimầmkhô,khiếnchotíarụnghồngrơi,đượctrộmbénxuânquangđôichút,đờisốngcủathiếpnhưthếsẽkhôngphảiphànnàngìnữa.

Bèncùngnhauânáihếtsứcthỏamãn.Nàngcólàmhaibàithơđểghicuộchoanlạcnhưsau:

I

Cùngdiêmcửukhốnngọmiêntrì,

Tuđốitânlangngữbiệtly.

Ngọcduẩnchỉnhtàchâuxuyếntử,

Hươnglathoáthoántúhàinhi.

Mộngtànbánchẩmmêhồđiệp,

Xuântậntamcanhoántửquy.

Thửkhứvịthùđồnghuyệtước,

Hảotươngnhấttửvịtâmtri.

Giấcxuânmêmệtchốnhoangliêu,

Bỗngsượngsùngthaycuộcấpyêu.

Măngngọc(2)vuốtvenghiêngxuyếntrạm,

Dảilàcởitháotrúthàithêu

Mộngtângốibướmbângkhuânglạc,

Xuânhếtcànhquyênkhắckhoảikêu.

Đồnghuyệtchưatrònnguyềnướcấy,

Vìnhaumộtthácsẵnxinliều.

II

Giaikỳnhẫnphụthửlươngtiêu

Túybãongântranhbátphụckhiêu...

Ngọcyếnnhiệmdungtrâmtrụykế,

Kimthuyềnkỳphạthúctiêmyêu.

Yênthưđườngngạchồngdothấp,

Hãnthốimaitrangbạchvịtiêu.

Tảovãnkếtthànhloanphượnghữu,

Phongthầnnguyệttịchnhiệmchiêuyêu.

Dịch:

Đêmđẹpnàyđâunỡbỏhoài,

Ômtranhnhẹbấmmộtđôibài.

Đầucàiénngọc(3)hìnhnghiêngchếch,

Lưngthắtvevàng(4)dángỏeoai.

Đường(5)lúcnởrồihồngđượmướt,

Maikhirãhếttrắngchưaphai.

Phượngloansớmkếtnênđôilứa,

Giósớmgiăngkhuyathỏacợtcười.

Trìnhvốnlàláibuôn,biếtítchữnghĩanênnànggiảinghĩarõràngchohiểu.TrungNgộrấtkhenngợimàrằng:

-Văntàicủanàng,khôngkémgìDịAn(6)ngàyxưa.

Nàngcườimàrằng:

-Ngườitasinhởđời,cốtđượcthỏachí,chứvănchươngthờicólàmgì,chẳngquarồicũngnắmđấtvànglàhếtchuyện.ĐờitrướcnhữngngườihaychữnhưBanCơ,SáiNữ(7)naycòngìnữađâu.Saobằngngaytrướcmắt,tìmthúvuisay,đểkhỏiphụmấtmộtthờixuântươitốt.

Trờigầnsáng,nàngtừbiệtravề.Từđấyđêmnàohọcũngđếnvớinhau.Trảihơnmộttháng,bọnbạnbuôncóngườibiếtchuyệnbảovớiTrungNgộrằng:

-Bácởchỗđấtkháchquêngười,nênbiếtgiữmìnhthậntrọng,xalánhnhữngsựhiềmnghi.Chớnêngiởnếtgiótrăngquyếnphườnghoaliễu.Nhưngườicongáiấychẳngtườngduyêndogốcgác,nếukhônglàcôảnũngnịuởchốnbuồngthêu,thìtấtcũngdìbéyêuchiềuởnơigácgấm.Naybáccứnhưvậy,lỡmộtsớmcơsựkhógiấu,thanhtíchlộra,trênthìbịhìnhpháplôithôi,dướikhôngcóhọhàngcứugiúp,bấygiờthìbáctínhthếnào.Chibằngđãtrótgiandíuthìnêntìmđếngốctíchnhàcửa,rồihoặcruồngbỏnhưXươngLêvớinàngLiễuChi(8)hoặcđèobòng,nhưLýTĩnhvớinàngHồngPhất(9),thếmớilàkếvạntoànđược.

TrungNgộkhenphải,rồimộthômchàngbảo

-Tôivốnlàmộtngườiviễnkhách,tìnhcờkếtmốilươngduyên,nhưngđốivớigiainhân,cửanhàchưarõ,tungtíchkhôngtường,trongbụngrấtlấylàmáynáy.

Nàngnói:

-Nhàthiếpvốnkhôngphảixaxôilàmấy.Nhưngnghĩchúngmìnhgặpgỡ,chẳngqualàmộtcuộcriêngtây.Chỉthuyềnquyênghenghét,taimắtnghingờ,đánhvịtmàkinhuyên,đốtlanmàhéohuệ.Chonênthàmangsaomàđến,độinguyệtmàvề,khỏiđểmốilocholangquânđóthôi.

SongTrungNgộcốnài;nàngcườimàrằng:

-Chỉvìnhàthiếpxấuxa,nênhổthẹnmàmuốngiấugiếm.Nhưngnaychàngđãcốmuốnbiết,vângthìthiếpxinđưavề.

Rồiđócanhba,đêmhômấy,nhânlúcđêmđentrờitối,haingườicùngđiđếnĐôngthôn.Khiđếnmộtchỗ,chungquanhcóbứchàngràobằnggióngtre,thỉnhthoảngchenlẫnvàovàikhómlaukhô,trongcótúpnhàgianhnhỏlụpsụp,dâybìmleođầylênváchvàlênmái,nàngtrỏbảochàngrằng:

-Đây,nhàcủathiếpđây,cứđẩycửavàongồichơiđểthiếpđikiếmcáilửa.

Trìnhcúiđầuquadướimáigianh,vàotạmngồiởchỗbờcửa.Thỉnhthoảngcócơngióthổi,chàngthoángthấymộtmùitanhthốikhóchịu.Đươngkinhngạckhôngbiếtmùigì,bỗngtrongnhàcóbóngđènsáng.Chàngtrôngvào,thấyởgianbênphíatảkêmộtchiếcgiườngmâynhỏ,trêngiườngđểmộtcỗáoquansơnson,trênquanphủmộttấmthehồng,dùngngânsađềvàomấychữ"LinhcữucủaNhịKhanh".Cạnhcữucóngườicongáinặnbằngđấttayômcâyhồcầmđứnghầu.

TrungNgộthấyvậy,sởngai,dựngtóc,tấttảnhảychoàngrakhỏicáinhàấy.Songchàngvừachạythìngườicongáiđãcảnđườngmàbảo:

-Chàngđãtừxalạiđây,quyếtkhôngcólýnàocòntrởvềnữa.Phươngchitrongbàithơbữanọ,thiếpchảđãtừnglấycáichếtmàhẹnhònhau.Xinsớmtheonhauđi,chođượcthỏanguyềnđồnghuyệtmvòvõmộtmìnhnhưvậy,lẽđâunaythiếplạiđểchochàngvề.

Nóirồinàngsấnlạinắmvạtáochàng.Nhưngmayvạtáocũbở,chànggiậtráchmàchạyđượcthoát;vềđếncầuLiễuKhê,hầunhưkẻmấthồnkhôngnóiđượcnữa.

SánghômsaunhânđếnĐôngthônhỏithăm,quảcóngườicháugáicủaôngcụHối,mới20tuổi,chếtđãnửanăm,hiệnquànởngoàiđồngngaybêncạnhlàng.TừđấyTrungNgộsinhraốmnặng.CònNhịKhanhcũngthườngqualại,cólúcđứngtrênbãisônggọieoéo,cólúcđếnbêncửasổnóithìthào.TrungNgộcũngvẫnthườngứngđápvớinàngvàmuốnvùngdậyđểđitheo.

Ngườitrongthuyềnphảilấydâythừngtróilạithìchàngmắng:

-Chỗvợtaởcólâuđàilộnglẫy,cóhươnghoangạtngào,taphảiđitheochứkhôngthểluẩnquẩntrongchốnbụihồngnàyđược;candựgìđếncácngườimàdámđemdâytróibuộctathếnày.

Mộtđêm,ngườitrongthuyềnngủsay,đếnsángthứcdậythìthấymấtTrungNgộ.HọvộiđếnĐôngthôntìm,thấychàngđãnằmômquantàimàchết,bènphảithuliệmchônngayởđấy.Từđóvềsau,phàmnhữngđêmtốitrời,ngườitathườngthấyhaingườidắttaynhauđidạo,khithìhát,khithìkhóc.Haingườithườngbắtngườitaphảikhấncầulễbái,hễhơikhôngđượcnhưýthìlàmtailàmvạ.Ngườilàngđấykhôngthểchịuđượcmọinỗikhổhại,họbènđàomảpháquantàicủachàng,rồicùngcảhàicốtcủanàng,vứtbỏxuốngsôngchotrôitheodòngnước.

Trênbờsôngấycómộtcáichùa,chùacócâygạorấtcổtươngtruyềnlàđãsốngđượchơntrămnăm.Linhhồncủahaingườibènnươngtựavàocâygạoấylàmyêulàmquái,hễaiđộngđếncànhlácâygạothìdaogẫyrìumẻ,khôngthểnàođẵnphạtđược.

TrongnămCanhNgọ(1330)niênhiệuKhaiHựunhàTrần,cóvịđạonhânmộtđêmvàonằmngủtrongcáichùaấy.Giữalúcsôngquạnhtrăngmờ,bốnbềimlặng,đạonhânthấymộtđôitraigái,thânthểlõalồmàcùngnhaucườiđùanôgiỡn,mộtlát,đếngõthìnhlìnhgọihỏitrongchùa.Đạonhâncholàđôitraigáilẳnglơđêmtrăngdắtnhauđichơi,khinhbỉcáiphẩmcáchcủahọ,nêncứđóngcửanằmim,khôngthèmđánhtiếng.Sánghômsau,đạonhânđemsựviệctrôngthấythuậtchuyệnvớimộtônggiàtrongthônmàphànsaodânphongtồitệnhưvậy.Ônggiànói.

-Ngàikhôngbiết,đólàgiốngyêuquỷ,chúngđếnởnaytrêncâygạođãmấynămnay;ướcsaocóthanhkiếmtrừtà,đểtrừchodânchúngtôigiốngyêuquỷấy.

Đạonhântrầmngâmmộtlúclâurồinói.

-Tavốnlấyviệccứugiúpmọingườilàmnhiệmvụ,cáiviệcmắttatrôngthấy,nếuchẳngđemphápthủratứclàthấyngườichếtđuốimàkhôngcứuvớt.

Rồiđạonhânvờihọpngườilàng,lậpmộtđàntràngcúngtế,viếtbađạobùa,mộtđạođóngvàocâygạo,mộtđạothảchìmxuốngsông,cònmộtđạođốtởgiữatrời,đoạnquáttolênrằng:

-Nhữngtêndâmquỷ,cànrỡđãlâu,nhờcácthầnlinh,trừloàinhơbẩn,phépkhôngchậmtrễ,hỏatốcphụnghành.

Mộtlúc,mâygiónổilênđùngđùng,ngườiđứngcáchmấythướckhôngtrôngthấynhau,dướisôngthìsóngtungcuồncuộnvangtrờiđộngđất.Saumộthồi,giólặngmâyquang,thấycâygạođãbịnhổbật,cànhcâygẫynátvàbịtướcnhưtướcdâyvậy.Kếnghethấytrongkhôngcótiếngroivọtvàtiếngkêukhóc.Mọingườingẩnglêntrôngcósáubảytrămlínhđầutrâugôngtróihaingườimàdẫnđi.

Ngườilàngđemrấtnhiềutiềncủađểtạơnvịđạonhân,nhưngđạonhânphấtáođivàononsâu,khônglấymộttígìcả.

-------------------------

Lờibình:

Thanôicáigiốngmaquỷ,tuytừxưakhôngphảicáinạnđánglochongườithiênhạ,nhưngkẻthấtphuđadụcthìthườngkhimắcphải.TrungNgộlàmộtgãláibuônkhôngcótrithức,khôngđủtráchvậy.Vịđạonhânkiavìngườitrừhại,côngđứclớnlao;nhàbìnhluậncôngbằngsaunày,phảinênbiếtđến.Khôngnênlấycớhuyễnthuậtmàcholàchuyệnnhảm,bảorằngdịđoanmàdìmmấtcáihay,ngõhầumớihợpcáiýnghĩangườiquântửtrunghậuđốivớingườik

Chúthích

(*)Nguyênvăn:Mộcmiênthụtruyện.

1.ChợNamXang:chợởhuyệnNamXangtứchuyệnLýNhân,naythuộctỉnhHàNam.

2.Măngngọc:ngóntay.

3.éngọc:chiếcthoacàiđầuchạmhìnhconchimén.

4.Lưngthắtvevàng:lưngmỹnhânthon,chẽnlạinhưlưngconve.

5.Đường:hoahảiđường,thườngvívớivẻđẹpcủathiếunữ.

6.DịAn:LýThanhChiếu,vợcủaTriệuMinhThành,LýCáchPhi,ngườiđấtTếNam,cótàivănthơ,đặcbiệtlàthểtừ,đượccoilàmộtđạithigiađời

Tống.DịAncưsĩlàtênhiệu,bàcótậpThấungọctừcòntruyềnởđời.

7.BanCơ:tênlàChiêu,emgáiBanSiêuđờiHán,cótàihọc,triềuvuaHòađếđượctriệuvàocungđểdạyhọc;cáchoànghậu,quýnhânđềuphảithờlàmthầy.Cólàmra7thiênNữgiớivàlàmtiếpsáchHánthư.

Sáinữ:lànàngSáiDiệm,congáiSáiUngđờiHán,cóvăntàivàhiểuâmluật,làmra18khúchátHồgià.

8.HànDũlàmộtvănhàolàmquanđờiĐườngđượcphonglàXươngLêbá.HàncóhaingườinànghầulàGiángĐàovàLiễuChi.KhiHànđivắng,LiễuChibỏtrốn,ngườinhàđuổitheobắtvềđược.SauHànvề,chỉyêudấuGiángĐàovàruồngbỏLiễuChi.

9.HồngPhất:phấttrầnđỏ,tênthậtlàứngTrầnhầuthiếpcủaDươngTốđờiĐường.Nàngcónhansắcvàhaychữ;khiđứnghầuthườngcầmphấttrầnđỏnênthànhtên.MộtlầnLýTĩnhvàothămDươngTố,HồngPhấtđưamắtnhìnquyếnluyến.Đêmđónàngmặcáotía,độimũtrốnđếnnhàLýTĩnhgõcửa.Tĩnhmờivàonàngcởibỏáomũnói:"ThiếplàngườicầmphấttrầnđỏởnhàhọDươngđâymà,xinđemthâncátđằngnươngbóngquân".RồihaingườiđưanhaulênTháiNguyênkếtlàmvợchồng

Chuyệngãtràđồnggiángsinh(*)

DươngĐứcCôngtênlàTạc,ngườiphủThườngTínxứSơnNam(1).VềtriềuvuaHuệTôngnhàLý(2),ônglàmquancoiviệchìnhántrấnTuyênQuang(3)xétrõmọiđiềuoankhuất,khiếncácvụánđềuđượccôngbằng.Vìsựnhântừphúchậu,ngườithờibấygiờgọilàĐứccông.Năm50tuổi,Đứccôngvẫnkhôngcócontrai,chợtbịốmnặngrồichết,hồilâulạitỉnhbảovớimọingườirằng:

-Tavừađếnmộtchỗthànhđènváchsắt,toanbướcchânvàothìcómộtviênchứcngănlại.Viênấydẫntađisangphíahữu,thấycónhữngcửađỏbiểnson.Vénáođivàocửanàythìthấysansátnhữngtòarộngdẫydài,cóđếnhơntrămngườithắtđaiđứnghầusautrước.Giữacóhaivịmặcáobàotíangồiđốidiệnnhauởbênmộtcáián,đưamắtchoviênchứckiabảolấysổsoncủahọDươngraxem,mộtláthaivịcùngnhìnnhaubảorằng:

-Dươnggianthậtkhôngcóngườinàođượcthế,cứusốngchomọingườinhiềulắm.Chỉtiếchưởngtuổikhôngdàivàdòngsaukhôngngườinốidõi.Ngườinhưthếmàkhôngbiểudươngthìlàmsaokhuyếnkhíchchokẻkhácđược;tasẽphảitâulênThượngđế.

BèntruyềnchoĐứccônghẵngxuốngtạmnghỉởcáihànhlangphíađông.Chừngđộnửangày,haivịấylạisaidẫnĐứccôngvào,bảorằng:

-Nhàngươingàythườngvốncótiếnglàngườilươngthiện.Thượngđếkhenngợi,banchomộtngườicontraitốtvàchosốnglâuthêmhaikỷ(4)nữa.Nênmauvềđimàcốgắnglàmthêmđiềuâmđức,đừngbảolàtrêncõiminhminhkhôngbiếtgìđến.

Đoạnsaiviênchứckiadẫnvề.Khirakhỏicửa,Dươnghỏirằng:

-Chẳnghayđâylàdinhtòanào?Ailàchủtrươngvàcoigiữcôngviệcgì?

Viênchứcấyno

-Đâylàmộttòatrong24tòaởPhongĐô(5);phàmngườimớichếtđềuphảiquacả.Ngườinàotênghiởsổson,mayracòncókhisốngmàvềđược,chứđãtênghisổmựcthìchẳngcòncómonggì.Nếuôngkhôngphảilàngườixưanayhếtlònglàmviệcthiệnthìcũngkhóbềthoátđược.

Bèncùngnhauchiataytừbiệt,rồiôngbừngtỉnhnhưmộtgiấcchiêmbao.

Bàvợcũngnóilàđêmqualúccuốicanhmột,cóngôisaonhỏrơivàolòng,lòngbỗngthấyrungđộng.Rồibàcómangđủngàythángsinhrađượcmộtcậucontrai,đặttêncholàThiênTích.TíchThiênTíchthíchuốngtràlắm,thườngtựvímìnhnhưLưĐồngLụcVũ(6)đờixưa.Songthiêntưcaomại,họcvấnrộngrãi,phàmsáchvởvănchươngcổkim,khôngcáigìlàkhôngthiệpliệp.Đứccôngmừngmàrằng:

-Thếlàtacódònggiốngrồi!

Bènchuyênđemnhữngnghĩalýchânchínhdạycon.Sauđó24năm,ôngvôbệnhmàmất,ThiênTíchthươngxótrấtmực;xagầnainấyđềucảmđộng.

Khiđãhếttang,ThiênTíchsớmhômhọchành,khônghềtrễbiếng.Nhưnggiacảnhnghèonàn,ăntiêukhôngđủ.Thườngtìmnhữngnhàcócongáixinvàogửirể,nhưngchẳngainhậncả.Lánggiềnghàngxóm,họthấynghèothườngđemlòngkhinh.Chàngthanrằng:

-Chatathuởtrướccứusốngđượcchohàngnghìnngười,màrútlạikhôngcứusốngđượcmộtđứacon.Làmthiệnnhưthếphỏngcóíchgì?

Nóichưadứtlời,bỗngthấymộtngườiáomũchữngchạc,tựxưnglàquanđạiphuhọThạch,đếnváichàomàrằng:

-NgàyxưatôitừngchịuơndàycủaDươngcông,khôngbiếtlấygìđềnbáo.CóđứacongáilàHánAnh,vậyxinhiếncậuđểhầuhạchăngối.Cậunêntựbảotrọnglấymình,đừngvìcớnghèomàđểtiêumònmấtchíkhí.

Nóixongchợtbiếnđiđằngnàomất.Thiêntíchrấtlấylàmquáilạ,bènghinhớlấynhữnglờinóiấy.NhânngheởhuyệnTiênDu(7)cóTrầntiênsinhdạyhọctròđếnmấytrămngười,bèncắpsáchđếntheohọc,ởngụtạimộtnhàtrongxómThanhLân.XómấycómộtnhàgiàucóhọHoàng,thấySinhmặtmũikhôingô,vănchươngthôngthái,cócáiýmuốnkénvàongôiđôngsàng(8).Ngườichồngbảovợrằng:

-Nhàtamấyđờilấynghềbuônbánmàkhởigia,hiệntiềncủachẳngthiếugì,chỉthiếucóngườirểtốt.NaycóDươngsinhởtrọbênlánggiềng,thậtlàmộttayhàokiệtởNamChâu;vảxemtướngmạo,saunàychắccóthểlàmnên.Conbénhàtatuổicũnglớnlaorồi;mốiduyêntraotơ,ngoàiđámấythìcònđámnàohơnnữa!

Vợcũngbằnglòng.HọHoàngbènđónDươngsinhđếnlàmrể,phàmnhữngphítổnvềlễlạtkháchkhứa,hếtthảyđềutựbỏracả.Sinhrấtmừngrỡvà

sungsướng.Nhưngthườngtrongnhữnglúcvắngvẻ,Sinhhayngồingẩnranghĩngẫm,gấpsáchlạithởdài.VợSinhmộtkhibắtgặp,nhânhỏihanduyêncớ.

Sinhnói:

-Ngàyxưatôithấycóvịthầnhiệnlên,bảotôisẽlấyngườivợhọThạchtênlàHánAnh.Naytôimaymắnđượcvàolàmrểchốncaomôn.Nhưthếlàlờithầnbảovềviệcấykhôngđúng,vậychắcviệcthànhđạtsaunàycũngkhôngđúngnốt,vìthếchonêntôikhôngkhỏibậnlòng.

VợSinhnghenóigiàngiụanướcmắtmàrằng:

-Đótấtlàchathiếpđấy.ThiếpthuởnhỏtênlàHánAnh,chathiếphọThạchtênlàMang,làmquanThúởTuyênQuang,bịquantrênvuhãm,cảnhàphảibắtrồichếttrongngục.Bấygiờthiếpđươngcòntrẻdại,nghenóicóôngDươngĐứccôngthươnglàvôtội,hếtsứcchốngcựvớinhữngviênquankhác,rồithachothiếpđượcrakhỏingụctù.Tấmthânhènyếumayđượcsốngcòn,nghiêmđườngởđâythươnghại,mớinuôilàmconnuôi.Thiếpnươngtổtòvòđãmườinămnay,thựcthìvốnlàconcủaquanđạiphuhọThạch.

Sinhkinhngạcnói:

-ThếthìtôichínhlàconcủaĐứccông.Mớibiếtxưanayvợchồng,chẳngailàkhôngbởitúcduyên;aidámbảolàthắmchỉhồng(9)lànhữngcâuchuyệnhã

Sinhthấymốinhânduyênlạlùng,tìnháivợchồngcàngthêmthắmthiết.Vìtrongđãcóchỗnươngthân,ngoàikhôngphảilohồkhẩu,nênSinhđượcthảnhthơiđểchívềđườngvănhọc,rồiđithihaikhoađềuđỗ.BanđầuSinhlĩnhmộtgiáochứcởKinh,sauthănglênĐềhình,trảihaimươinăm,làmnênđếnmộtvịquanlớn.Ônglàngườithờvuathìtrung,giữmìnhthìliêm,trảithờhaitriều,chốnmiếuđườnglấylàmỷtrọng.Songvìlúcbénghèonàn,lắmngườikhinhmạn,rồiânbằngcáitơ,oánbằngcáitóc,ôngđềunhấtbáophụccả,đólàchỗkémmàthôi.Mộtlầnônglậpmộtđàntrànglàmlễkỳyên,đónđếnvàitrămvịđạosĩmũcaoáorộngcúngváilinhđình.Kếrồicómộtvịđạosĩáoráchgiàynátthấtthểuđiđến.Ngườicoicổngkhôngchovào,nhưngđạosĩcứcốnàimãi.Ngườicoicổngvàobẩmthìôngquátmắngsaiđuổira.Đạosĩvừađivừaphànnàn:

-Cốnhântìmcốnhân,khôngngờcốnhânlạibạctìnhnhưvậy.CáimạnÔ

Tôn(10)saunày,xinđừngphiềnhậnđếnnhauthôi,vàđừngtráchcốnhânlàphụcốnhân.

Ôngnghenói,saingườiđuổitheomờilại,xuốngthềmđóntiếp.Ngồichơixong,đạonhânnói:

-Tướngcôngngàynayquanngồimiếuđiện,đấtdựnglâudài,đicólínhdẹpđường,ởcóchuônggiữgác,(11)phúquýởnhângianđãđếncùngcực,khôngcònnhớgìđếnthúvuiởchốnTửVixưaư?

Ôngnói:

-Quancaotểtướng,từngtrộmđượcânsủng,cònthúvuiởTửVithếnàotôichưađượcrõ?

Đạonhânnói:

-Ôngbịsôngdụcvùilấpđếnnỗimêmanthế,vậytôixinkểôngnghe.KhixưaôngvốnlàmộtgãTràđồngcủađứcThượngđếmàtôithìlàkẻtửulạiởchốnTinhtào(12)hằngngàychầuchựcởcungTửVi,vẫncùngnhauthâncận.MộthômThượngđếbãitriều,bảovớiquầntiênrằng:"Cácngườiaibằnglòngxuốngchơixemhạgiới,lĩnhchứctểtướnghơnmườinăm?”Quầntiênđềutrôngnhauchưaainóigìthìôngvuivẻvânglời.Thượngđếphán:"ừđiđi.ThúvuiởnhângianchẳngkémgìởThiêntào,đừngnênchoầnhoànlàchậthẹp".Bấygiờtôiđứngchầumộtbên,chonênđượcbiếtrõlắm.

NóirồiđạonhânđưachoDươngThiênTíchmộthạtlinhđan.Dươnguốngxongthìthấytâmhồntỉnhsáng,dầndầnnhớrahếtnhữngviệckiếptrước.Rồiôngnói:

-Lailịchcủatôi,tôiđãđượcnghequa.Cònôngsaoônglạiởdướiđờinày?

Đạonhânnói:

-Tínhtôitềnhtoàng,lạihayuốngrượu,nênThượngđếngàiquởphạtvàđẩyxuốngtrầnđãgầnđượcbakỷnayrồi.Naykỷđầyđãmãn,lạibổvàochứccũởchốnTinhtào;vìcùngôngcótìnhcốcựu,nênđếnquathămmộtchút.

ÔngDươnglạihỏivềcâuchuyệnÔTôn.Đạonhânbuồnrầukhôngvui,bảođuổitấtcảmọingườirarồinói:

-Saunămnămnữa,ôngcóviệcđibể,tôiebấygiờsẽgặpmộttainạnrấtlớn.

ÔngDươnghỏivìtộilỗigìmàgặpphảitainạn.Đạonhânnói:

-Ônglàmtểtướng,kểthìkhôngcólầmlỗigì.Chỉcórằngtạichứclâungày,hayyêungườinàyghétkẻkhác.Naythìsựthùoánđãsâucaylắm,hồnoanđãđầyrẫyởngoàiđườngrồi.

Ôngnói:

-Vậythìmuốntránhvạnênnhưthếnào?

Đạonhânnói:

-Khôngngại.TôivốntênlàQuânPhòng.Nếukhicầnkíp,ôngcứđốtmộtnénhươngrồigọitêntôi,tôisẽđếncứugiúp.

Đêmhômấyhaingườicùngngủ.ÔngDươngnói:

-Ôngđãlàchỗtươngtri,cóđiềugìhayđểdạybảotôi

Đạonhânnói:

-Nàyđứclànềntừthiện,củalàkhotranhgiành.Tíchđứcnhưmầmnonrỏmộtgiọtnước,sẽnảynởlên,tíchcủanhưlửađỏgieomộtkhốibăng,sẽtànlụixuống.Huốngchikhôngvunmàlớnlàmầmthiệnác,khônggiữmàđầylàcơphúchọa,cáitìnhhìnhỷphục(13)trongđóthậtđángsợ.Ôngnêntrântrọng,cốgắngmàlàmnhữngđiềunhân.

ÔngDươngnói:

-Tôingheđạotrờicôngminhnhưcáicâncáigương,cóthầnminhđểgâydấuvết,cótạohóađểgiữcôngbằng;gươngtấtsoisuốtmàkhôngriêng,lướituythưathớtmàkhônglọt.Phépthậtchínghiêmmàchímật,ngườinênkhôngoáncũngkhônghờn.Cớsaonhữngsựkhuyếnkhíchrănđelạithấylắmđiềulộnxộn.Làmsựlợivật,chưanghethấyđượcphúc;làmsựhạinhân,chưanghethấymắcnạn.Kẻnghèocóchícũngthànhkhông;ngườicómuốngìcũngđượcnấy.Cóngườichămhọcmàsuốtđờikhôngđỗ;cónhàxahoamàlũythếvẫngiàu.Aibảorằngtraomậngiảquỳnh,thếmàvẫntrồngdưađượcđậu.Đólànhữngsựmàtôirấtnghingờkhônghiểu.

Đạonhânnói:

-Khôngphảinhưthế.Thiệnáctuynhỏcũngrõrệt,báoứngdùchậmnhưnglớnlao.Âmcôngcókhirõràngra,phảiđợiquảthiệnđượctròntrặn,dươngphúckhitiêutánmất,phảichờmầmácđãcaodài.Cókhisắpduỗimàtạmco,cókhimuốnđèmàthửnống.Cóhạnhmànghèo,hoặcbởitộikhiênkiếptrước,bấtnhânmàkhá,hẳnlàphúcthiệnđờixưa.Tuyrằngkhóbiếtsâuxa,nhưngthựckhôngsaitơtóc.Chonênkhôngnênlậpluậnmộtbềvàxemtrờimộtmặt.

Đạonhânnóinhưvậyđếnmấynghìnlời,đềungụcáiýkhuyênrăncả.ÔngDươngrấtvuivẻnghetheo.

Sánghômsautronglúclâmbiệt,ôngđemmườiđĩnhvàngtốtđểtiễnchân.Đạonhâncườimàrằng:

-Hàtấtnhưthếđểlàmgì!Tôichỉkhuyênôngcốlàmđiềulành,đểtôikhỏitrởlạigặpônglầnnữa,đótứclàôngđãchocốnhânnhiềul

SaukhiôngDươngThiênTíchchỉvìtâuviệctráiývua,bịvuađầyđuổivàophươngnam.KhiđiquacửaHảiKhẩu(14),đươnggiữabanngàysángsủabỗngmộtđámmâyđenkéolên,giónamnổidậyầmầm,từngđợtsóngnổilênnhưnúi.Chợtcóhàngtrămgiốngmaquáiởđâukéođếncùnghòreolênrằng:

-Kẻthùcủachúngtađãđếnđâyrồi!HômnaychúngtađượccamlòngvớiTướngcôngđây!

Rồikẻvítcuốithuyền,kẻleođầuthuyền,thuyềntròngtrànhmấylầnsuýtậpxuống.ÔngDươngvộihỏingườiláithuyềnđâylànơinàothìýnóilàÔTôn.Ôngmớisựcnhớđếnlờiđạonhân,bèntheonhưcáchđãdặnmàgọitênôngta.Thoắtchốcđãthấymộtcỗxebayđến,đứngdừnglạiởtrênkhông,haibêncóngọcnữtiênđồngchầuhầurấtnghiêmtúc.Đạonhângọivớichúngquỷmàbảorằng:

-Lũnàyđắmđuối,nghiệpchướngnặngnề,thuởsốngđãphạmvàođiểnchương,lúcchếtcòngâythêmtộinghiệt,oanoannốitiếp,biếtthuởnàothôi!Saokhôngrửaruộtđổilòng,quayvềđườngchính.TasẽtâulênThượngđế,tẩyoanhồnđicho.

Chúngquỷnghenóiđềusungsướngnhảynhótrồitrongchốcláttangiãnđicả.

ÔngDươngkhẩnkhoảnkhuyênmờixetiêngiángxuốngđểđượchỏihanmọiviệcsau,nhưngtrongthoắtchốcđãkhôngthấygìnữa.

Rồiđógióêmsónglặng,thuyềnđiđượctrótlọtđếnbờ.Dươngbèntừgiãvợconrồikhôngbiếtđiđằngnàomất.SauđócóngườigặpDươngởnúiĐôngThành,ngườitangờlàđãđắcđạothànhtiên.

Lờibình:

Thanôi,làmthiệnlàởngười,giángphúcchongườithiệnlàởtrời,sựcảmứngởgiữakhoảngtrờivàngười,thậtlàsâumờvậythay!

Đứccônglàmộtviênquanxửán,chỉvìhayxétđượcnỗioanuổngchongười,màsựdươngbáocủatrời,đãbảorõchoởtrongcơnmêmệt.HuốngchingườilàmchứcTểtướngcầmquyềnthiênhạ,giúpđấngThiêntửsửatrịâmdương,giữlòngchongayđểróngrảmọingười,suyrộngramàlàmnhữngchínhtrịtốt,khiếntrongkhoảngtrờiđất,khôngmộtvậtgìlàkhôngđắcsở,thìtrờibanphúcchocònđếnthếnào.

ĐếnviệcnhưcủaThiênTích,cólẽchỉlàcáivếtcủahònngọcbạchkhuê.Nhưnggiámàibỏđượcđithìcàngtốtlắm.Tamongnhữngngườilàmquannênbiếtcốgắngvànênbiếtsoigương.

Chúthích

Nguyênvăn:Tràđồnggiángđảnlục.

(1)ThườngTín:naylàhuyện,thuộctỉnhHàTây.

(2)HuệTông(?-1226):tứcLýHạoSảm,vuathứtámnhàLý,ởngôi:1211-1224,niênhiệuKiếnGia.

(3)TrấnTuyênQuanggồmtỉnhlỵvàmộtsốhuyệncủatỉnhHàGiang,VĩnhPhúc,YênBáingàynay.

(4)Kỷ:mộtkỷlà12năm.

(5)PhongĐô:mộttòacoiviệchìnhngụcởđịaphủ.

(6)LưĐồng,LụcVũ:haingườinghiệntràcủaTrungQuốcthờixưa,đềutừngviếtvềtrà.LưĐồnghiệuNgọcXuyênTửmỗilầnuốngđềuuốngbảychén,cóbàicanóivềbảychéntrà;LụcVũtựHồngTiệm,cótácphẩmTrà

kinhgồm3thiên(theonguyênchú).

(7)HuyệnTiênDu:xứKinhBắcnaythuộctỉnhBắcNinh.

(8)Đôngsàng:conrể.VàođờiTấnquanNgựsửđạiphuHyGiámsaimônsinhđếnnhàVươngĐạokénchồngchocongái.HọctròVươngĐạothấysứgiảcủaquanNgựsửđếnđềucóýtựkhoe,riêngVươngHiChicứphanhbụngnằmởgiườngphíađôngnhưkhôngbiếtcóchuyệngì.HồGiámkhenlàrểtốt,bèngảcongáicho.

(9)Láthắmchỉhồng:nóichuyệnvợchồng.TheoTháibìnhquảngký,cungnhânHànThịđềthơlênchiếcláđỏthảtrêndòngngựcâu.VụHựunhặtđượcđềthơlênmộtchiếclákhácthảxuốngdòngngự.ChiếclánàycũngđếntayHànThị.Sauvuathả3.000cungnữ,VụHựulấyđượcHànThị.Đêmtânhônhọđưaláraxemvàgọiláđỏlàbàmối.Chỉhồng:ViCốngườiđờiĐường,nhânquachơiTốngThành,gặpmộtônglãođangngồidướitrăngkiểmsổsách.Cốhỏitrongtúicógì,ôngnói:"Cómộtcuộnchỉhồngđểbuộcchânnhữngngườicóduyênnợvợchồngvớinhau.Chỉđãbuộcrồithìdùcóxaxôi,thùghétnhauvẫnkhôngthayđổiđược".ÔnglạinóitrướcviệchônnhâncủaCố,sauquảđúng.

(10)ÔTôn:mộtcửabểởvùngchâuBốChính,khoảngHàTĩnh,QuảngBìnhngàynay.

(11)Chuônggiữgác:DươngHỗđờiTấnlàmĐôđốcKinhChâu,tronggácđặtquảchuôngrungđểphòngngừasựcấpbách.

(12)Tửulại:viênchứctrôngcoiviệchầurượu;Tinhtào:dinhtòacácvìsao.

(13)ỷphục:lấyýmộtcâutrongsáchLãoTử:"Họahềphúcchisởỷ,phúchềhọachisởphục"(Họalàchỗdựacủaphúc,phúclànơiẩnnấpcủahọa).

(14)HảiKhẩu:nguyênchú:"CửabểởxãBinhLễ,huyệnKỳHoa",naylàKỳAnh,HàTĩnh.

ChuyệnkỳngộởtrạiTây(*)

(Nguyênvăn:Tâyviênkỳngộký)

HàNhân,ngườihọctròquêởThiênTrường(1),khoảngnămThiệuBình(2)ngụởkinhsưđểtònghọccụứcTrai(3).

Mỗibuổiđihọc,đườngtấtphảiquaphườngKhúcGiang.Trongphườngcócáitrại,gọilàtrạiTây,dinhcơcũcủaquanTháisưtriềuTrần.Ngàyngàyđiqua,HàNhânthườngthấyhaingườicongáiđứngởbêntrongbứctườngđổnhínhoẻncườiđùa,hoặcháinhữngquảngon,bẻbônghoađẹpmànémchoHàNhânnữa.LâulâunhưthếHàNhânkhôngmầnngơđược,mộthômmớiđứnglạitròchuyệnlânla.Haingườicongáitươicườibảo:

-ChúngemmộtngườihọLiễugọiNhuNương,mộtngườihọĐào,têngọiHồngNương,nguyênlànhữngtỳthiếpcủaquanTháisư.TừngàyquanTháisưquađời,chúngemvẫnphòngthukhóakín.Naygặptiếtxuântươiđẹp,chúngemmuốnlàmnhữngbônghoahướngdương,đểkhỏihoàiphímấtxuânquang.

HàNhânrủrêhaiảđếnchơichỗtrọcủamình,chuyệntròđằmthắm.Chànglảlơicợtghẹo,haiảthẹnthònóirằng.

-Chúngemviệcxuânchưatrải,nhụythắmcònphong,chỉetìnhhoarunrẩy,tơliễuđiêncuồng,oánlụcthẹnhồng,làmgiảmthúphonglưuđimất.

HàNhânnói:

-Thìhãythửthôi,tôichẳngdámđemchuyệnmâymưalàm"khódễ"hainàng.

Rồitắtđènđinằm.Tựangọckềvàng,gốivừaxôđãkhoátsónghoađàonghiêngngả.HàNhângiữalúcgốichănêmấm,bảohainàngcùnglàmthơngâmchơi.NàngLiễungâmtrước:

Xạtrầmlươnghãnthấplay,

Thúyđạikhinhtầnbáttựmy.

Báođạođôngphongkhoanđảlục,

Tiêmyêubãiloạnbấtthăngsuy.

Dịch:

Màuhôidâmdấpáolà,

Mâyxanhđôinéttàtànhưchau.

Gióxuânxinnhẹnhàngnhau,

Thânnonmềmchịuđượcđâuphũphàng.

NàngĐàocũngtụcngâm:

Thiêncaocấmngữlậuthanhtrì,

Đăngủngngângiangxuấtgiángduy.

Phânphótàilangphanchiếtkhứ,

Tânhồngnhậnthủtiểuđàochi.

Dịch:

Cungsâuthưađiểmgiọtrồng,

Ngọnđènsoitỏtrướnghồnglunglinh.

Tàilangmặcsứcvincành,

Đàononnhậnlấynhữngnhànhthắmtươi.

HàNhânvỗtaycảcườimàrằng:

-Tìnhtrạngtrongchốnbuồngxuân,tảđếnnhưthếthìthậtlàdiệutuyệt,lờihoaýgấmtôikhólòngtheokịphainàng.

HàNhânbènlạitiếptụcngâm:

Quyệnuyểnthưtraikháchmộngdung,

NgộtùyvânvũđáoVuPhong.

Giaophiđiệplộngsâmsibạch,

Liênđếhoakhaithứđệhồng.

Tĩnhtúcnhiệmgiaooanhthướnghá,

Phânlưunhẫncấmthủytâyđông.

Tuyệtliênquânthịphonglưuchủng,

Hứngđáophonglưu

Quêkháchbuồngvăngiấclạnhlùng,

MâymưabỗnglạctớiVuPhong(4).

Đuabaybướmgiỡnsoletrắng,

Liềncuốnghoaphôrựcrỡhồng.

Mộtổthỏathuêoanhấmáp,

Đôidòngsansẻnướctâyđông.

Hữutìnhcùnggiốngphonglưucả,

Mỗivẻnhưngriêngthúđượmnồng.

Từđóvềsau,hainàngcứsớmđitốiđến,ngàynàocũnggiốngngàynào,HàNhâncholàsựkỳngộcủađờimình,sovớichuyệnxưa,cóthểsánhvớiBùiHàngvàvượthơnTăngNhụ(5).

Mộtbuổitốimưadầmgióbấc,nhưnghainàngvẫnđúnghẹnđến,khẽbảoHàNhânrằng:

-Chúngemsợlỗihẹnnênphảicốđến,nhưngthânnhưcáién,cóchịunổirétmướtđâu.

HàNhânbènkéoLiễuvàolòngmàấpủ,đùabảorằng:

-VẻkiềudiễmcủaemLiễuthậtlàtộtbậc,cóthểxứngđángvớimộtcâuthơcổ"Mỹnhânnhansắcđẹpnhưhoa".

Đàolặnglẽcúiđầu,códánghổthẹn,rồitừđấyluôntrongmấyhômkhôngđến.

HàNhânhỏiLiễu:

-EmĐàomấyhômnaycóđượckhỏekhông?

-Chịấyvẫnkhỏechứcólàmsaođâu.Chỉvìhômnọchàngkhenemđẹpmàkhôngnóigìđếnchịấy,nênchịấyxấuhổkhôngdámđếnnữa.

NhânthểđưabàithơcủaĐàogửichoHàNhân:

Tìnhhàcốtcáchtuyếttinhthần,

Lộnhịyênđiềulưỡngdạngtân.

KhảhậnĐôngHoàngtưtrướcý,

Nhấtchitiềutụynhấtchixuân.

Dịch:

Băngsươngcốtcách,tuyếttinhthần,

Nhịmởnnhànhmềmđãxứngcân.

KhátráchĐôngHoàngthiênvịlắm,

Mộtcànhbỏhéo,mộtcànhxuân.

HàNhânđọcxongbuồnrầulúclâu,rồilàmthơhọatheovầntrênđểđáplại:

Tươngtưnhấtđoạnnhấtlaothần,

Đểsựtàithànhbiệthậntân.

Bằngtrượngphongdiphiềnkýngữ,

Vịthùytiềutụy?vịthùyxuân?

Dịch:

Tươngtưnặnggánhkhổtâmthần,

Ânáichưahềlệchcáncâ

Dìgió,nhờđemtinnhắnnhủ:

Hoanàobỏhéo?Lánàoxuân?

Đàođượcthơ,từđấymớiđilạinhưtrước.GặpđêmNguyêntiêu(6),ngườiởkinhthànhkéonhauđichơivuirầmrập,hainàngmờiSinh:

-Nhàchúngemchẳngxaxămgìmàchàngchưahềbướcchânđến,thậtlàđángtrách.Naygặplệnhtiết,chúngemmuốnmờichàngquábộlạichơi,mongđừngchêxamàtừchối.

Nhânvuivẻbằnglòngngay.

KhiđếntrạiTây,quamấylầnrào,quanhmộtđoạntường,điướcmấychụctrượngthìđếnmộtcáiaosen;hếtaolạilàkhuvườn,câycốixanhtươi,mùihoathơmngát,nhưngởdướibóngđêmlờmờ,khôngnhậnrõđượchoagì,câygìcả,chỉthấymùihươnglúclúcthoảngtới.

Hainàngnhìnnhaunói:

-Nhàchúngtachậtchộitúimúi,chibằngbàytiệcvuingayởtrongvườn.

Rồihọtrảichiếugiáttrúc,đốtđènnhựathông,bócbánhláhòe,rótrượuhạthạnh,cácmónăntrongtiệcđềulànhữngmónquýtrọngcả.KếđóthấynhữngmỹnhântựxưnglàhọVi,họLý,họMai,họDương,đâychịhọKim,kiacôhọThạchlụctụcđếnmừngvàdựtiệc.Trờigầnsáng,mọingườigiảitán,hainàngcũngđưaNhânrađếnngoàitường.HàNhânvềđếnthưphòngthìmặttrờiđàngĐôngđãrạng.

Sauđóvàitháng,HàNhântiếpđượctinnhàgửiđếnkinhđô,nóichamẹởnhàđãhỏivợcho,giụcNhânnênvềmauđểlàmlễcưới.Nhânbốirốiquanhco,lòngrấtkhôngnỡ,hainàngđoánbiếtđượctìnhý,bảoNhânrằng:

-Bọnchúngemthânbồvócliễu,khôngthểcángđángđượcviệctầntảoởgiađình.Vảngôichủphụtrongnhà,tấtphảilàngườitrongnềnnếptrâmanhnhưTốngTử,TềKhương(7),chúngemđâudámchòimòiđến.Chỉmongchàngsaubuổivềquê,tìnhcũsẽvấnvươngkhôngdứt,sớmdẹplòngquyếnluyếnhươngthổđểlạitínhkếtìmhoa,sẽxemcâyliễuHànHoành(8),vẫnchờđợivớinhữngcànhdàingàyxưa,câyđàoThôiHộ(9),vẫnchàođónnhữnghoacườinămngoái.Xinchànglưuý,đừngvìấpyêuduyênmớimàlạtphaitìnhcũ,khiếnchúngemthànhnhữngbônghoavôchủởGiangNam.

Nóirồicùngnângchéntiễnbiệtvàmỗingườiđọcmộtbàica.NàngLiễucatrướcrằng:

Đếthànhđôngbiênphiềnthảomộc,

PháốcsổgianKhúcgiangkhúc.

Ngântỳtháilụcsựsơtrang,

Vụcácvânsongkhổuđộc.

Việttòngnhịbáttíchphươngdung,

Điệpsứphongmôivịkhẳngthông.

Tậnnhậtđốiyhồnghạnhổ,

Khuyxuântuhướngthiếuniêntùng.

Hiệpthưhàxứgiacôngtử,

Họcbáctàixaquánkinhsử.

Thảothảotườngđầunhấtkiếngian,

Lươngduyênvịhứatâmtiênhứa.

Tiệntươngphàmhủyhưởngdươngtài,

Phânphóđônghoànghảohảokhai.

Nhứtạmnghênhphonghươnglạcmạc,

ảnhsơthínoãnlụcbồihồi.

Nùnghoalộtríchđàntâmthổ,

Tiêuđắctòngtiềnxuânhậnkhổ.

CasinhnhuyễnđộTiểuManyêu,

ChỉphấnnếquânTâyTửnhũ.

Hộilaikhuấtchỉvịchutinh,

Mãnmụcsơnhàlữmộngkinh.

Lệlạcphầnhươngngưđệtín,

Hồntiêumaidịchmãamtrình.

Trườngđìnhhựusấnxathanhtảo,

Sửthiếptrườngưulaitổđạo.

Tâyviênvũámkhấphoàngmai,

Namphốbahànsầulụcthảo.

Maihoàngthảolụcámthươngthần,

Thiếptạiquânquyảnhtạmphân.

Trịnhtrọngvịquâncathửkhúc,

Lâmkỳưnghữuđoạntrườngnhân.

Dịch:

Đểthànhnọmébênđông,

Mấygiannhàcũgiữavùngtrạihoang.

Phấnsonngàythángđiểmtrang,

Quạnhhiugáckhóihiênsươnglạnhlùng.

Vừatuầnđôitámxuândng,

Tinongsứđiệpchưathôngnẻonào.

Bênhoahômsớmtiêudao,

Đườngxuânthẹnchửadámchàohỏiai.

Nhosinhbỗngcómộtngười,

Vănchươngkinhsửtótvờilàuthông.

Trongtườngngấpnghéxatrông,

Tuyduyênchưabuộcmàlòngđãtrao.

Tìnhyêuchẳngdễngănrào,

Đờihoathôiđãgửivàochúaxuân.

Cànhxanhlábiếcthanhtân,

Múamaytheongọngióxuândậpdìu.

Lònghoakhigiọtsươnggieo,

Sầuxuânđãnhẹnhàngtiêu,nhẹnhàng.

Miệtmàitrongcuộctruyhoan,

TâyThi(10)ngựcnở,TiểuMan(11)lưngmềm.

Nămtrònchăngốivừaêm,

Nonsônggiụckháchtrạnhniềmgiahương.

Tinnhàgửiđếnđauthương,

Càngđauthươnglúcbuôngcươngdặmngoài.

Bonbonxeruổitrời

Lòngemkhôhéotiễnngườiđườngxa.

BếnNamcỏáybóngtà,

Vườntâymộtrặngmaigiàkhócmưa.

Cỏcâyrầurĩtiêusơ,

Chàngvềthiếpluốngngẩnngơtâmhồn.

Vìchànghátkhúcnỉnon,

Biệtlyđểnặngnỗibuồnchoai.

Đàocũngcarằng:

Thutiêumạtbíchhềthudiệpthêđan,

Thiênhộvạnhộhềhànchâmthanhcan.

Cônhạnnamphihềchínhhồngđộquan,

Mộyênthảmđạmhềtânsầunhấtban.

Ngãcôngbấtlưuhềngãtâmbànhoàn,

Cánhquyêncựuáihềtạmkếttânhoan.

Hàphầntháncúchềsởuyểntulan,

Phiếmngãquỳnhtrànghềtungãngânbàn.

Biệtthờidungdịhềkiếnthờilươngnan,

Ôhônhấtcahềuấtđàotrườngthan.

Hậnbấtdutyhềtriềnvănquyan,

Hậnbấtthườngphahềchướngđỗhồilan.

Hậnbấthoàngoanhhềoánkháchmiênman,

Đốttathửbiệthềhàthờiđươnghoàn?

Hoalưuđỗngkhẩuhềthủyđáonhângian,

Nhânlinhtiểuthiếphềbãothửsinhoan.

Ôhôtáicahềchâulệhoànlan.

Dịch:

Trờithunhuộmbiếcchừ,láthuchenhồng,

Đậpvảitiếngvangchừ,mọinhàtâyđông.

Chimnhạnvềnamchừ,chimhồngsangsông,

Khóichiềuthảmđạmchừ,sầumớimênhmông.

Tìnhlangchẳngởchừ,lòngtơtrămvòng,

Tạmcắttìnhxưachừ,vềlậptânphòng.

CúcHà(12)ủrũchừ,lanSởthẹnthùng,

Nângchénrượuquỳnhchừ,đốibóngtrăngtrong.

Dễkhilybiệtchừ,khólúctrùngphùng,

Thanôiemhátmộtkhúcchừ,nhớthươngkhôncùng.

Hậnkhôngsợitơchừ,buộcníuchinhan,

Hậnkhôngbờbãichừ,gọikháchmiênman.

Lybiệttừđâychừ,baolạiđoànl

Hoalưucửađộngchừ,nướcxuốngnhângian,

Nỡđểthânemchừ,ômmốihờnoan.

Thanôiemháthaikhúcchừ,lệchâulantràn.

Nghehátxong,HàNhânrưngrưngđôihàngnướcmắtrồicùnghainàngtừbiệt.

HàNhânvềđếnnhàthìhônkỳđãdochamẹđịnhsẵn.Nhânnóivớichamẹrằng:

-Sinhcontraimuốnchocóvợ,sinhcongáimuốnchocóchồng,đóvẫnlàlòngcủachamẹmàcũnglàphúccủagiađình.Songconnghĩmìnhdòngdõitấnthân,màsựhọchànhchưathànhdanhgìcả.Nếunaycóvợ,ekhôngkhỏivuibềchăngốimàlãngviệcsáchđèn.Chibằngviệccướixinhãytạmhoãn,đợikhiconđườngmâynhẹgót,thỏanguyệnbìnhsinh,bấygiờhãytìmđếntưởngcũngchưamuộn.

Chamẹkhôngnỡtráiýcon,việccướibènđìnhhoãnlại.

Ởnhàchưabaolâu,HàNhânvìtưởngnhớhainàngmàlúcnàocũngủêrầurĩ,bènlạilênđườngđểtớikinh.VừađếntrạiTây,đãthấyhainàngđứngđón,tươicườihỏi:

-Langquânvừacướivợ,saokhôngởnhàvuivầyduyênmới,đãvộilênđường?

HàNhânkểrõnguyêndo,hainàngđềunứcnởkhenrằng:

-Langquânthậtlàmộtngườitìnhnghĩa,khônglỗilờiướchẹntìmhoa.

BènvìHàNhânsắmlễ,đểlạiđếntrườngcũtheohọc.

Nhântuymượntiếngduhọc,nhưngbútnghiênchínản,sonphấntìnhnồng.Ngàynàomớibuổixuândương,thoắtđãtrờiđôngtiếtlạnh.MộthômNhânởngoàivề,thấyhainàngmắtđềuđẫmlệ.Nhângiậtmìnhhỏi,hainàngđềusụtsùigiọtlệ

-Chúngemkhôngmayđềumắcbệnhgiósương,khíxuânchưavề,mặthoadễhéo,thuốcthangkhótìm,hươnghồnmộtmảnh,chưabiếtrồisẽtrôidạtđếnnơinào.

HàNhânkinhngạc:

-Anhcùngvớihaiem,duyênkhôngmốiláinghĩakếtkeosơn.Cớsaocácemvộinóiđếnchuyệnlìatan,khiếnanhlosợnhưlàconchimsợcungvậy.

NàngLiễunói:

-Hamvuiânái,aiaichẳnglòng,nhưngsốtrờiđãđịnhkỳvềđếnnơi,biếtlàmsaođược.Rồiđâycánhrãtrongbùn,hươngrơimặtđất,baxuâncảnhsắc,thúvuibiếtsẽthuộcvềđâu.

HàNhânngaongánbuồnrầu,khôngsaorứtđược.NàngĐàonói:

-Ngườisinhởđờinhưcáihoatrêncây,tươihéocókỳ,khôngthểnàogượngđượcdùtrongchốclát.Chỉxinchàngtừđâybồidưỡngthânthể,chămchỉbútnghiên,ghépliễu(13)thànhcông,xemhoa(14)thỏanguyện,thìchúngemdùvùithântrongchỗngòilạchcũngchẳngchútphànnàn.

HàNhânnói:

-Vậythếcáikỳtantáccònchừngbaolâunữa?

-Chỉnộiđêmnaythôi.Hễlúcnàocótrậngiódôngnổilênlàlúcchúngemtháchóa.Chàngnếunghĩtìnhânáicũ,quábộđếntrạiTâythămviếngchúngemsẽđượcngậmcườimàvềchốnsuốivàng.

Nhânkhócmàrằng:

-Sựthểcấpbáchnhưvậy,cũngchẳngbiếtlàmsaođượcnữa,songanhởđấtkháchquêngười,lưngkhông,túirỗng,biếtlấygìmàđắpđiếmchohaiem.

Hainàngnói:

-Thânmệnhcủachúngemlảlướtnhưtơ,mongmanhtựatháchóa,đãcómâylàmtàn,cólốc(gió)làmxe,sươngtrắnglàmngọcđeo,cỏxanhlàmnệmrải,thankhócđãoanhgiàthỏthẻ,viếngthămđãbướmhéovậtvờ,chônvùicólớprêuphong,đưatiễncódòngnướcchảy,khóitangióbốckhôngphiềnphảiđắpđiếmgìcả.

ĐoạnrồimỗingườiđểđôihàicườmlạitặngNhânvànói:

-Mấtngườicònchútcủatin,gọicóvậtnàyđểtặngnhautronglúcsinhlytửbiệt,saunàykhichàngướmthử,sẽnhưlàchúngemcònấpyêuởdướichânchàng.

-Tốihômấy,quảnhiênhainàngkhôngđến.Khoảnggầnnửađêm,trờibỗngnổicơnmưagiódữdội.Nhânđứngtựalancan,buồnrầungơngẩnnhưkẻmấthồn.Nhânsangchơinhàôngcụgiàbênlánggiềng,kểlểvềcâuchuyệnấy.Ônggiànói:

-Ôi!Cậunóirõchuyệnchiêmbaochắc?CáidinhcơấytừkhiquanTháisưmấtđi,trảihơn20nămnay,đãthànhmộtnơihoangquạnh.Mấygianđềnmốcmộtngườiquétdọncũngkhôngcó,làmgìcónhiềucôgáihọnọ,họkianhưcậunói.Chẳngquađólànhữnghạnggáilẳnglơdâmđãngnếukhôngthìlànhữnguhồntrệphách,hiệnlênthànhyêuquỷđóthôi.

Sánghômsau,ônggiàcùngNhânđếntrạiTây.Chỉthấynếpnhàquạnhhiu,vàibacâyđào,liễuxơxáctơibời,látrútđầyvườn,tơvươngkhắpgiậu.

ÔnggiàtrỏbảoNhânrằng:

-Đâychảphảilànơicậuđếnchơiư?ChịảhọKim,thìđâyhoaKimtiền.

CônànghọThạch,thìđâycâyThạchlựu.ĐếnnhưhọLý,họVi,họDương,họMai,cũngđềunhântênhoamàlàmhọcả.Khôngngờmấycâyhoaấylạibiếnhuyễnnhưthếđược.

HàNhânbấygiờmớigiậtmìnhtỉnhngộ,tựnghĩmìnhbấylâumêmải,chỉlàđánhbạnvớihồnhoa.Vềđếnnhà.Nhânlấynhữngchiếchàitặngraxem,vừacầmtrêntay,mấychiếchàiđãthànhranhữngcánhhoa,bayvèolêntrênkhôngmất.

Sánghômsau,Nhânđembánmộtcáiáo,lấytiềnlàmmâmcỗbàycúnghainàng;lạilàmmộtbàivăntế

Duynhịnhân,

Băngngưngkỳcốt;

Lộtríchnghiênphương.

Nhãthượngthiênnhiênchichất,

Sỉvithờithếchitrang.

Quânthịdanhchuđệnhất;

Tinhồtuyệtđạivôsong.

Lãnguyểnanhhoa,yếmkhanphúquý,

Hồsongđănghỏa,hiếubạnthanhquang.

Bồntrưởngsongđầumạtly,

Trìthêgiaocảnhuyênương.

Duynguyệncửutriêmưânhải,

Nhưhàcựphảnưtiênhương.

Nhiễmnhiễmnùnghoađốncải,

Dudubiệthậnkhôngtương.

Phongthừangã,ngữthừaphong,phiếnthờiliêuloạn,

Sắcthịkhông,khôngthịsắc,bándạthêlương.

Thảmđạmhồnghyviệnlạc,

Đêmêlụcámtrìđường.

Thâmthâmhềếngọc,

Uấtuấthềmaih

Thânthếtrụcthuphongchikhách,

Phồnhoakinhxuânmộngchitrường.

Ynhấtchiềulybiệt,

Vạncổbithương.

Hồndụcchiêuhềbấtphản,

Tungnghĩphỏnghềvôphương.

Túnghữulinhhềvịdẫn,

Thượnglaihưởnghềdưtràng.

Ôhôaitai!

Dịch:

Hỡiơihainàng,

Sươngđọngấymàu,

Băngtronglàmcốt.

Ưavẻthiênnhiên,

Ghétbềđiểmchuốt.

Sắcnọhẳnkhônghai,

Tàinàyđànhcómột.

AnhhoavườnLãng(15),dửngdưngnhữngcảnhhuyhoàng,

Đènlửasonghồ,thâncậnvớingườinghiênbút.

Aouyênươngchimcặpvẫyvùng,

Chậumạtlỵhoa(16)đôitươitốt.

Nhữngmongbểáigiongthuyền,

Saobỗnglàngtiêntrởgót.

Cuộcbiếnthiênxuihoanọtơibời,

Hờnlybiệtđểlòngnàykèocuột.

Giócưỡimình,mìnhcưỡigió,mộtkhắcmêly,

Khônglàsắc,sắclàkhông,nửađêmvivút.

Trênaovẻbiếcđêmê,

Trướcviệnmàuhồngthưathớt.

Ngọclấpthảmthương,

Hươngvùinãonuột.

Thântheobóngnhạn,phơphấtlưngtrời,

Mộngtỉnhphồnhoa,bànghoàngmộtphút.

Ôi!Mộtsớmchiaphôi,nghìnthuđauxót.

Hồnlạckhôngvề,

Ngườiđimấthút.

Linhthiêngaihỡicóhay,

Hiếnhưởngrượunàymớirót.

Thanôithươngthay!!!Thượnghưởng!

Đêmhômấychàngchiêmbaothấyhainàngđếntạrằng:

-Độiơnlangquânlàmbàivăntếviếng,khiếnchothanhgiáchúngemcàngbộitănglên.Cảmvìtìnhấynênchúngemvềđitạ.

HàNhânmuốnlưulại,nhưnghainàngvụtđãbaylêntrênkhôngđimất.

Lờibình:

Thanôi,thanhlòngkhôngbằngítdục,dụcnếuyênlặngthìlòngrỗngmàđiềuthiệnsẽvào,khíbằngphẳngmàcáilýsẽthắng,tàquỷcònđếnquấynhiễulàmsaođược.ChànghọHàlòngtrẻcónhiềuvậtdục,chonênloàikiamớithừacơquyếnrũ.Nếukhôngthìnhữnggiốngnguyệtquáihoayêu,mêhoặcsaođượcmàchẳngphảithuhìnhnépbóngởtrướcLươngcônglàmộtbậcchínhnhân(17).KẻsĩgánhcặpđếnhọcởTrườngAn,tưởngnênchămchỉvềhọcnghiệp,tuykhôngdámmongđếnđượcchỗvôdụcnhưnggiágắngtiếnđượcđếnchỗquảdụcthìtốtlắm!

Chúthích

(1)ThiênTrường:đờiTrầnlàphủ,gồmcáchuyệnMỹLộc,GiaoThủy,TâyChân,ThuậnVi,khoảngthờiLêthuộctrấnSơnNam,naythuộctỉnhNamĐịnhvàmộtphầnnhỏthuộctỉnhTháiBình.

(2)ThiệuBình:niênhiệucủavuaLêTháiTôngtừ1434đến1439.

(3)ứcTrai:tênhiệucủaNguyễnTrãi(1380-1442),quêởxãNhiKhê,huyệnThượngPhúc,naylàhuyệnThườngTín,tỉnhHàTây,đỗđệnhịgiápkhoathiTháihọcsinhnămThánhNguyênthứ1(1400)đờinhàHồ.ÔnglàmộtđạivănhàovàlàmộtanhhùngdântộcViệtNam.

(4)VuPhong:nonVu,theobàiphúCaođườngcủaTốngNgọc,lànơiSởHoàiVươngchăngốivớithầnnữ.Xemthêmchúthích(11)ChuyệnngườinghĩaphụởKhoáiChâu.

(5)BùiHàngđờiĐườngđithitrượttrởvềđếntrạmLamKiềukhátnước,vàomộtnhàgầnđóxinuống.TrongnhàcóbàcụgiàgọimộtcôgáitênlàVânAnhnhansắctuyệtđẹp.BùiHàngxinlấylàmvợ.Bàgiàđòiphảiđembộchàycốingọcđểgiãmộtviênthuốctiênthìsẽgảcho.SauHàngquảđikiếmđượcchàycốingọcđemđếnrồiđượclấycôgáiấy.Térangườicongáilàmộtnàngtiên.SauvợchồngđưanhauvàoởtrongđộngNgọcPhongđềuthànhtiêncả(Thượnghữulục).NgưuTăngNhụcũngngườiđời

Đường,đithitrượtvề,đếndướinúiMinhCảo,trờitốilạcđường.Mộtlúccóbóngtrănglên,thoángthấymộtmùihươnglạ.Xatrôngmộtchỗcóbóngđen,tìmđếnthấymộttòacungđềnrựcrỡ,thìralàmiếucủabàTháihậuhọBạcđờiHán.BàBạcHậuhiệnlênmờiđón,rồilạihọpmờicảcácbạnnhưThíchPhuNhân.ChiêuQuân,TháiChân,PhanPhi,v.vđểcùnglàmthơ,TăngNhụcũnglàmộtbài(Thượnghữulục).

(6)Nguyêntiêu:đêmrằmthángGiêng.

(7)TốngTử,TềKhương:lấyýtừhaicâuKinhthi(Trầnphong):Khởikỳ,thúthê,tấtTềchiKhương(Nếulấyvợ,ắtlànànghọKhươngnướcTề);Khởikỳthúthê,TấtTốngchiTử(Nếulấyvợ,ắtlànànghọTửnướcTống).HọKhươngvàhọTửlàhaihọdòngdõivàcócongáiđẹp.

(8)HànHoành:xemchúthích(4)ChuyệnngườinghĩaphụởKhoáiChâu

(9)ThôiHộđờiĐường,ngàythanhminhđichơi,khátnướcvàomộtnhàxinuống,thấymộtngườicongáiđemchénnướcrachorồiđứngdựacâyđàonhìnmìnhchămchú.Thôiđirồi,bẵngmộtnăm,nămsaucũngngàythanhminhlạiđếnnhàấythìthấyđóngcửa.Chàngđềmộtbàithơnhưsau:"Khứniênkimnhậtthửmôntrung,Nhândiệnđàohoatươngánhhồng.Nhândiệnbấtchihàxứkhứ,Đàohoaycựutiếuđôngphong".Nghĩalà:Bữanaynămngoáichốnquachơi,Mặtngọchoađàoóngánhtươi.Mặtngọcngàynayđâuvắngtá.Hoađàonămngoáivẫncòncười.Ngườicongáixemthơ,nhớthươngrồiốmchết.ChợtThôiHộđến,nghetiếngkhócchạyvàoômthâymàkhóc.Ngườicongáibỗnghồitỉnhrồisốnglại.ÔngbốbènđemcôcongáigảchoThôiHộ(Tìnhsử).

(10)NàngTâyThilàvợvuaPhùSainướcNgôngườituyệtđẹp.

(11)NàngTiểuMan,vợlẽcủanhàthisĩBạchCưDị,múarấtkhéo.

(12)CúcHà:LấyýtừbàiThuphongtừcủaHánVũĐếlàmkhiđitếởHàPhần:Lanhữutúhềcúchữuphương:Hoàigiainhânhềbấtnăngvương(Lancóhoachừcúctỏahương,Nhớngườiđẹpchừlòngvấnvương).LanSở:hoalannướcSở,mộtloàihoacaoquýmàKhuấtNguyênluônnhắctớitrongtácphẩmSởtừcủaông.

(13)TônKínhđờiHán,ngườiTínĐô,khiởnhàTháiHọc,vìkhôngcótiềnsáchvởnênđãghépláliễulàmgiấychépbàimàhọc.Banđầungồihọc,sợngủquênnênđãtúmtócbuộclênxànhà,hễngủgậtsẽbịthứcdậy.

(14)Xemhoa:Theolệ,saukhithiHội,nhữngngườithiđỗđượcchocưỡingựaxemhoatrongvườnthượnguyển.NhưngLiễuvàHoaởđâycònliênhệđếntênhainàng.

(15)Vườnlãng:Chỉcõitiên,cũngnhưLaPhù,BồngĐảođềulànơitiênở.

(16)Mạtlỵhoa:Tứchoanhài.

(17)ĐờiĐường,VũTamTư,còncótênlàThừaTự,cóngườinànghầulàTốNga,nhansắcđẹplắm.ĐịchLươngCôngđếnthăm,TamTưgọira,nhưngnànglẩnmất,chỉthấyởgócnhàcómùihương,đếnlắngnghethìchínhlàTốNga.Nàngnói:"Thiếplàconyêuhoanguyệt,Thượngđếchoxuốnghầuhạông.LươngCônglàbậcchínhnhânởđời,thiếpkhôngdámgiápmặt".

Chuyệnđốitụngởlongcung*

(Nguyênvăn:Longđìnhđốitụnglục)

HuyệnVĩnhLạiởHồngChâu(1)khixưacónhiềugiốngthủytộc.Mensôngngườitalậpđềnthờđếnhơnmườichỗ.Nămthángdầnlâu,cóchỗlinhthiêngthànhyêu;songcầutạnhđảomưađềurấtlinhứng,nênhươnglửabấttuyệtmàngườitacàngphảikínhsợ.

VềđờivuaMinhTôngnhàTrần,(2)cóquanTháithúhọTrịnhlàmquanởHồngChâu,vợlàDươngthịnhânkhivềthămnhà,đỗthuyềnởbêncạnhmộtngôiđềnthờthủytộc.Bỗngcóhaingườicongái,bưngmộtcáihộpnhỏthếpvàng,đếntrướcmặtDươngthịnóirằng:

-Đứcôngtôisaiđemvậtnàykínhbiếuphunhângọilàđểtỏmộtchúttình;sớmmuộntronglàngnướcmây,duyêncưỡirồngsẽđượcthỏanguyện.

Nóixongkhôngthấyđâunữa.Dươngthịmởhộpraxemthìtrongđócócáidảiđồngtâmmầutía,trêndảiđềmộtbàithơtứ

Giainhântiếusápbíchdaotrâm,

Lãongãtìnhhoàichúcvọngthâm.

Lưuđãiđộngphònghoachúcdạ,

Thủytinhcunglýkếtđồngtâm.

Ngườiđẹpđầucàitrâmbíchngọc,

Chotathươngnhớngẩnngơlòng.

Vậtnàydànhđểđêmhoachúc,

Trongthủytinhcungkếtdảiđồng.

Dươngthịcảsợ,cùngconhầubỏthuyềnlênbộ;lạiquayvềnhiệmsở,kểchuyệnvớichồng.Trịnhcũngkinhsợnói:

-Giốngthủyquáiởdâmtừchựcbắtmìnhđấy,phảinêntránhnóđi.Phàmnhữngchỗbờsôngbếnnướcđừngbướcchânđến.Gặpnhữngđêmmưagióhayđêmtốitrời,phảithắpđènsángvàcắtngườicanhgiữ.

Phòngngừanhưthếđượcchừngnửanămvẫnthấyvôsự.Đếnđêmtrungthukia,nhânthấybầutrờiquangmây,bốnbềtrongvắt,sôngNgânvằngvặc,trăngsaosángtỏnhưbanngày,Trịnhmừngmàrằng:

-Trăngthanhgiómátnhưđêmnaycóthểkhônglogìcả.

Vợchồngbèncùngnhauuốngrượu,uốngsayrồingủlỳ.Chảngờđâusấmchớpbỗngchốcnổilên,lúcTrịnhthứcdậythìcửangõvẫnnguyênmàDươngthịkhôngthấyđâunữa.Đếnxemchỗcáiđềnngàytrướcthìmặtsôngphẳnglặng,trăngchiếulạnhlùng,thấycóáoxiêmcủaDươngthịởđó.TrịnhTháithútiếcngọcthươnghoa,nỗibuồnthậtkhôngsaokểxiết,chỉđứnggiữatrờimànghẹnngàothanthở,khôngbiếtlàmsaođược.

RồiTrịnhbuồnnảnbỏquanvề,chônmộtcáimảhờdướichânnúiĐốn,hằngngàyởìnhtrongcáilầunhỏ.Cáilầutrôngxuốngbếnsông,màchỗbếnấylàmộtcáivựcsâuthămthẳm.Trịnhmỗikhilênlầuđứngtrông,thườngthấycóôngcụgiàđeomộtcáibaođỏđựngtiền,sớmđirồitốivề.Trịnhnghĩthầm:Quái!Đâylàmộtbếnsôngsâuthẳm,nàocóthônxómgìđâumàônggiàkialạiđilạinhưvậy.Bènthửtìmđếnchỗấythìquảthấychỉcóbãicátphẳnglặngkhôngcónhàcửagì,duylèotèomấykhómlausậyđứngrungrinhởtrênmặtnước.Trịnhlấylàmlạ,đirộngracácngảđểtìm,thấyôngcụgiàđãđươngngồixembóiởtrongchợNam.Trịnhtrôngcụmặtmũigầyguộcnhưngtinhthầntrongsáng,đoánchắclàmộtkẻẩnsĩlánhđời,nếukhôngthìmộtvịchânnhânđắcđạo,lạikhôngnữathìhẳnlàmộttiênkháchtrongángyênhà,bèncùngôngcụlàmthân,hằngngàybàytiệcrượu,cùngnhauchèchénrấtvuivẻ.ÔngcụcóvẻcảmbụngtốtcủaTrịnh,nhưnghỏihọtênthìchỉcườimàkhôngchịunói.Trịnhlấylàmnghihoặclắm.HômkhácTrịnhtrởdậyrấtsớm,népmìnhởbênkhómlausậyđểnhòmtrộmxemrathếnào.Bấygiờsươngmaiướtát,khóisớmmịtmù,Trịnhthấyônggiàtừdướinướcthủngthỉnhđilên,vộivàngchạyrasụplạy.Ônggiàcảcườinói:

-Thếraôngđịnhdòtìmtungtíchcủatôiư?Thôinayđãbiếtnhaurồi,đểtôikểchomàbiếtrõ.TôilàBạchLonghầu,maybâygiờhãycònnămđạihạn,mớicóthìgiờrỗiđichơilăngbăng,chứnếuNgọcHoàngcósắcchỉtruyềnđilàmmưathìchẳngcònđâuthìgiờnhànđểđilàmnghềbóiởnhângiannữa.

Trịnhnói:

-NgàyxưaLiễuNghịcócuộcxuốngchơidướiĐộngĐình(3).ThiệnVăn

cócuộcănyếnởLongcung(4),chẳnghaykẻphàmtụcnày,cóthểđượctheodấucủangườixưakhông?

Hầunói:

-Khógìsựđó.

Liềnlấyđầugậyvạchxuốngnước,nướcrẽđôira,TrịnhtheoLonghầuxuống.Điđượcchừngnửadặmthìthấytrờiđấttrongsáng,lâuđàichótvót,từnhàởđếnthứcăn,đềulànhữngvậtởnhângiankhôngcó.Hầutiếpđãirấtchuđáo.Trịnhnói:

-Khôngngờmộtkẻnghèokhólạiđượcbướcđếnchỗtônnghiêmnày.Ngàyxưacócáitaibiếnphithngàynaycósựgặpgỡphithường,côngviệcbáophục,cólẽchínhởdịpnàychăng?

Longhầuhỏicăndo,TrịnhđemviệcDươngthịrakể,vànóimongnhờcậyuylinh,trừloàihungxú,khiếnbuồmnhângiómàđượcthuận,cáonhờhổđểdươngoai,thìthậtlàcũngbõmộtphengặpgỡ.

Longhầunói:

-Họdùcànrỡ,đãcósắcmệnhcủatriềuđìnhLongvương.Huốngchimỗingườiriêngởmộtnơi,khôngthốngthuộcgìvớinhau,aidámvượtquasôngnước,dấyđộnggiápbinh,đểphạmvàomộtcáitộilỗikhôngthểthathứ.

Trịnhnói:

-VậythìbâygiờtôiphátđơnkiệnởtriềuđìnhLongvươngđượckhông?

Hầunói:

-Âmdươngkhácnẻo,chuyệnchưarõràng,ôngmuốnđemcáiviệcvôbằng,bắtkẻđịchrấtmạnh,sợrằngmốithùấychưathểtrảđược.Chibằngtrướchẵngcậyngườidòxét,lấyđượcchứngcớ,thìtrừkẻgiankiachẳngkhókhăngì.Songtảhữucủatôi,khôngcóngườinàođủchắccậyđểsaiđiđược,vậyđểtahãyliệuxemđã.

Cạnhđấycómộtngườicongáiáoxanhbướcranóirằng:

-Thiếpxinnhậncôngviệcấy.

Trịnhbèncungkínhmànóilờiủycậyvàtraochomộtcànhthoabằngngọcmầubiếcđểcầmđilàmtin.

NàngáoxanhđếnmiếuthờThầnThuồngluồngởHồngChâu,hỏithămquảcóngườiđànbàhọDương,hiệnđượcphonglàXươngấpphunhân,ởtrongmộtcáiđiệnbằngngọclưuly,chungquanhcóaosenbaobọc,gốichănyêudấu,hơnhếtcácphòng,vànămngoáiđãsinhđượcmộtcontrai.

Nàngmừnglắm,songlâuđàichichít,khôngcóđườngthông,đànhchỉthẩnthơởngoàicổng.Bấygiờmàuxuânđươngđẹp,hoatườngvinởrấtnhiềutrônghìnhnhưmuônđiểmránghồng,kếtlạiởtrêntườngrựcrỡ.Nàngvờnhưkhôngbiết,vừabẻvừarung.Ngườicanhcổngnổigiận.Nàngliềnđưacànhthoađútlótmànói:

-Tôitưởngnhữngdâyhoaleonày,khôngphảilàcủaquýgìngiữ,lỡtayvinhái,thậtlàcótội.Tấmthânyếuớt,sợkhôngchịunổiroivọt.Vậyxinbáccầmcànhthoanàyđưavàolầungọc,đểmongđượckhoanthakhôngphảiđánhđập,thìtôithựcđộiơnvôcùng.

Ngườiấynghelời,cầmcànhthoavàodângDươngthị.Dươngthịnhìnlúclâu,giảcáchnổigiậnmàrằng:

-Conbénàomàdámđườngđộtnhưvậy,làmhỏngcảmộtgiànhồngcẩmcủata.

Truyềnđemtróingườicongáiấytrongvườnngânhạnh.Thừalúcvắngvẻ,Dươngthịlẻnđến,cầmcànhthoakhócmànóirằng:

-ĐâylàvậtcũcủaTrịnhlangchồngtaxưalàmsaolạiởtaychị?Hãynóirõsựthựcđi!

Nàngáoxanhnói:

-BảovậtnàychínhlàdoTrịnhlangđãgiaochotôi.

Lạinói:

-TrịnhlanghiệnđươngởnhàBạchLonghầu,vìphunhânmàquênănbỏngủ,rồinhờtiệnthiếpxagửiđếnmộtmốitìnhđểtrảmóntươngtưnợcũ.

NóichưahếtlờithìcócontiểuhoànvàobáolàtuầnThuồngluồngcólệnhvời.Dươngthịvộilậtđậtđira:sánghômsaulạiđến,âncầnhỏihanvàtrao

chomộtbứcthưmàdặnrằng:

-ChịvềnóihộvớiTrịnhlangchota:ngườivợxấusốởbếnnướcxaxăm,lúcnàocũngvẫnthươngnhớđếnchàng;chàngnêncốxoayxởcáchnàođểchođượcphượnglạitrongmây,ngựavềtrênải,đừngkhiếntôiphảigiàđờiởchốncungnướclàngmâynày.

BứcthưgửichoTrịnhlangnhưsau:

"Nonthềbểhẹn,chaoôiviệctrướclỡlàng,giódậpmưadồn,ngánnỗikiếpnàylậnđận.Nướcnonmuôndặm,tâmsựmấylời.Nghĩnhưthiếpchútphậnmỏngmanh,tấmthânmềmyếu.Duyênđôilứatựtrờixelại,ướctrămnămcùnghuyệtdámsai.Nàongờbiếndậymộtđêm,đếnnỗihìnhrơiđáyvực.Bởikhôngthểchìmchâuđắmngọc,nênđànhcamgiãinguyệtdầuhoa.áoxiêmđãlắmtanhnhơ,thânthếtạmthờicònthoithóp.Sầuđầytựabể,ngàydàinhưnăm.Nàohaygiữalúcbơvơ,bỗngnhậnđượcthưthămhỏi.Ngắmcànhthoamàứalệ,nhìnkháchđếnnhữngđaulòng.Mộtbướclỗilầm,riêngcỏnộihoahènthắcmắc;basinhthềước,cótrờicaođấtcảchứngtri.Ngọcbíchchưalành,cânvàngxinchuộc".

Nàngáoxanhtrởvềbáotinchobiết,LonghầubảoTrịnhrằng:

-Việccóthểnênđượcđấy.

Bèncùngnhauđirabểnam,đếnthămmộttòathànhlớn.Hầuvàotrước,bảoTrịnhđứngđợichỉởngoàicửathành.Mộtlát,Trịnhthấymộtngườiradẫnvàotrongmộtcáiđền,trênđềncómộtvịvuamặcáotinhhồng,(5)mangđailychâu,(6)quầnthầnđứngchầuchựchaibênkhôngbiếtbaonhiêumàkể.Trịnhquỳdàixuốngmàtâubàymọinỗi,lờirấtthêthảm.Đứcvuangoảnhnhìnvàomộtviênđứngbênphíatả,giụcthảotrátđòi.Rồicóhaingườilínhvượtkhôngrađi.Chừngđộnửangày,haingườilínhápgiảiđếnmộtngườiđànông,thânthểvạmvỡ,mũđỏmặtđen,râuriađâmtuatủanhưrễtrevậy,ragiữasânmàquỳrạpxuống.Đứcvuamắngrằng:

-Tướckhôngchonhảm,phảiđợingườicônglao,hìnhkhôngdùngxằng,đểtrịkẻgiannhũng.Nhưnhàngươitrướccócônglao,nêntachocoigiữmộtphương,vìdânchetrở.Vậymàngươigiởthóidâmngược,nhưthếlàtrừtaingừahoạnchodânđấyư?

Ngườiấynói:

-Kẻkiaởtrêntrần,tiểuthầnởdướinước,mỗingườimộtngả,cócanthiệp

gìđếnnhau.Vậymàhắnbuônglờiphaovu,đểhãmhạingườivôtội.Nếubệhạtinnghelờihắnthìtriềuđìnhmắcsựlừadốimàtiểuthầnchịutộimậpmờ,tưởngkhôngphảilàsựyêntrêntoàndướivậy.

Bênnóiđi,bêncãilại,ngườiấyvẫnkhôngchịunhậntội,đứcvuacũnghồnghikhôngbiếtquyếtđịnhthếnào.LonghầuđứngbênkhẽrỉtaibảoTrịnhrằng:

-ChibằngkhaitêntuổiDươngthị,xincũngbắtđếnxéthỏi.

Trịnhtheolờitâulên,đứcvuaquảtruyềnđibắtDươngthịđến.Ngàyđãxếchiều,lạithấyhaingườilínhdẫnđếnmộtmỹnhân,xúngxínhthướttha,từméđônglại.Đứcvuahỏi:

-Chồngngươiđâu?

Dươngthịtâu:

-Ngườiáoxanhkialàchồngthiếp,cònngườiáođỏlàkẻthù.Độtrướckhôngmaybịcáiyêuấybắtcướp,trảiđãbanămtrờinay.Nếukhôngnhờđượcsựsoitớicủavầngtháidương,thìhồntànvócnátsẽphảichịunhơnhuốctrọnđời,cònmonggìđượclómặtranữa.

Đứcvuacảgiậnnói:

-Khôngngờthằnggiặckialạigianhoạtđếnnhưthế.Bêntrongthìlàmsựdâmdật,mặtngoàithìgiàhọngchốicãi.Việcấynỡlàmthìdùđemxửtửcũngkhôngđángtiếc.

BấygiờcómộtngườimặcáobàoxanhhiệulàChínhhìnhlụcsự,tâurằng:

"Thầnnghe:vìtìnhriêngmàbanthưởng,thưởngsẽkhôngcông,đươnglúcgiậnmàxửhình,hìnhtấtquáđáng.Duỗicovốnkhác,châmchướcmớinên.Đemcáitàivuốtnanh,giữacáitráchphêngiậu,tựhắndẫugâynêntộinghiệt,vớidâncũngcóchútcôngân.Cótộiphảigiahình,tuyđãcambềvạntử;đemcôngmàtrừlỗi,cũngcònmongđượctoànsinh.Xinkhoanchotộitrudi,hãygiamvàongụcđentối".

Đứcvuakhenphải,bènphêphánrằng:

"Mảngnghe:Đờingườinhưkháchtrênđường,kẻtrướcđiquamàkẻsautiếpđến;đạotrờikhôngsaitơtóc,làmlànhđượcphúcmàlàmáyên.Lệluật

khôngmờ,cổkimvẫnthế.Naynhàngươivốndohuânphiệt,lạmgiữphươngngung.Lẽnênlinhhiển,đểtỏđứcrồng,saođượctàdâm,làmtheonếtrắn.Sựcànrõngàycàngquátệ,luậtcôngminhtấtphảithihành.Thanôi,vợngườicốchiếm,đãrấtmựcmêcuồng,phépnặngkhôngdong,đểrănphườnggianác.Dươngthịkia,nếttuyđángtrỏ,tìnhcũngkháthương;thânnênvềvớitiềnphu,conđểtrảchohậuphu.Mấylờiphêphán,lậptứcthihành".

Nghelờiphánxong,thầnThuồngluồngcúiđầuđira.TảhữucũngđưamắtchoTrịnhbảolui.Longhầuvềnhàbènđặttiệcmừng,vàtặngchocácthứvăntê,đồimồi.VợtrồngTrịnhcùnglạytạrồitrởvềnhà,kểhếtđầuđuôichongườinhànghe,aicũngđềumừngthayvàlấylàmmộtchuyệnlạ.

SauTrịnhcóviệcđếnHồngChâu,lạiđiquachỗđềnấy,thấytườngxiêuváchđổ,biagẫyrêutrùm,duycócâygạođươngtungbaybôngtrắngởdướibóngdươngtàxế.Hỏithămnhữngônggiàbàcả,đềunói:"Trướcđâymộtnăm,mộthômgiữabanngàybỗngdưngkhôngmâymàmưa,nướcsôngđầydẫy,rồicómộtconrắndàimườitrượng,vẩybiếcmàođỏ,nổitrênmặtnướcmàđilênmạnBắc,đằngsaucóhànghơntrămconrắnnhỏđitheo,đềntừđấykhônglinhthiêngnữa".BấmđốttínhxemthìngàyấychínhđúngvàongàyTrịnhkiện.Ôilạthay!

Lờibình:

Thanôi,chốngđượcáchlớnthìthờ,cảnđượcnạnlớnthìthờ,đólàphépcúngtế.Hưởngsựcúngtếấythìphải"cốdanhtưnghĩa",(7)đâucólẽnhậnsựthờcúnglạicònđilàmtailàmhọachongười.ThếthìcáitộicủavịthầnThuồngluồngchỉphảibịđàythôisao!

QuảngLợivươngdụnghìnhnhưthế,thậtlàchưađáng.TấtphảilàmnhưHứaTốn,ThứPhi(8)mớilàcáiviệcthúvịđược.ChonênĐịchNhânKiệtkhilàmTuầnphủHàNam(9)tâuxinpháhủyđếnmộtnghìnbảytrămtòađềnthờkhôngxứngđáng,thậtlàphảilắm.

Chúthích

(1)HồngChâu:tươngđươngvớivùngđấtthuộctỉnhHảiDươngngàynay.

(2)MinhTôngnhàTrần:TrầnMạnh,vuaămnhàTrầntừ1314đến1329;niênhiệuĐạiKhánh(1314-1323)vàKhaiThái(1324-1329).

(3)LiễuNghịngườiđờivuaTrungTôngnhàĐường,đithibịtrượt,vềđến

đấtKinhDương,thấymộtngườiđànbàchăndêđếnnóirằng:"ThiếplàcongáivuaĐộngĐình,gảchoconthứvuaKinhXuyên,bịconhầugáixúcxiểm,thànhrađắctộivớichamẹchồng,nênphảitruấtđuổiđếnđây.NghechàngvềquaĐộngĐình,làmơnđưahộthiếpbứcthư.Nhàthiếpởcổngcócâyquýtlớn,cứgõvàocâybatiếngthìcóngườira".Nghịtheolời.RồinhânthếđượcđónxuốngchơiLongcung.SauNghịlấyngườicongáihọLư,nàngxưngmìnhchínhlàLongnữnhờNghịđưathưngàytrước,rồicùngđưanhauvềởĐộngĐình.

(4)KhoảngniênhiệuChíChínhnhàNguyên,cóngườihọctròlàDưThiệnVăn,giữabanngàythấyhaingườilựcsĩđếnnóilàvângmệnhcủaQuảngLợivương(vuathủy)saiđón,ThiệnVăntheođi.Đếnbếnsôngxuốngmộtchiếcthuyền,thấyhaiconrồngvàngcắpmàđemđi,rồixuốngđếnThủyphủ.QuảngLợivươngtiếpđónlongtrọngrồinhờsoạnhộmộtbàivănđểđọclúclàmlễcấtcâuđầucủatòađềnLinhĐứcsắpdựng.ThiệnVănliềnlàmhộmộtbìrấthay.Khikhánhthành,ThiệnVănđượcdựmộtbữayếnlớn.

(5)áotinhhồng:áomàuđỏ;tinh:continhtinhthuộchọvượn.Tinhhồng:màuđỏnhưhuyếtcontinhtinh.

(6)Đailychâu:đaingọcquý.Lychâu:ngọc,ýtừsáchTrangTử:"Ngọcchâunghìnvàngtấtởdướihàmconlylong,dướivựcsâuchíntrùng"(Thiênkimchichâu,tấttạicửutrùngchiuyên,nhilylonghàmhạ)

(7)Cốdanhtưnghĩa:đoáitrôngcáidanhmànghĩđếncáinghĩacủanó,nghĩalàdanhphảiđúngvớithực.

(8)HứaTốnlàngườiđờiTấn,trướclàmquanlệnhởTinhDương,sautừquanvềhọcđượcđạothuật,chémrắnvàgiếtthuồngluồngđểtrừhạichodân.ThứPhilàmộtkẻdũngsĩđấtKinhvềđờinhàChu,giỏikiếmthuật.Mộtlầnđithuyềncóhaiconthuồngluồngkèmhaibênthuyền.Phirútgươmnhảyxuốngsôngchémchếtcảhai,cảthuyềnđượcyênổn.Kinhvươngnghetiếng,vờidùnglàmchứcquanChấpkhuê.

(9)ĐịchNhânKiệt(607-700):làmộtđạithầnđờiĐường,tínhtìnhrấtngaythẳng.ThờiCaoTông,ônglàmchứcĐạilý,xử17.000vụántồnđọngmàkhôngaiphànnànđiềugì.KhilàmTuầnphủsứởGiangNam(trongtruyệnvànguyênchúlàHàNam),ôngđãsaipháhủy1.700tòadâmtừ.

ChuyệnnghiệpoancủaĐàoThị(*)

ẢdanhkỹởTừSơn(1)làĐàoThị,tiểutựHànThan,thônghiểuâmluậtvàchữnghĩa.NiênhiệuThiệuPhong(2)thứnăm(1345)đờinhàTrần,nàngđượctuyểnsungvàolàmcungnhân,hằngngàychầuvuaởtiệcrượuhayởchiếubạc.

MộthômvuathảthuyềnchơitrênsôngNhị,rồiđilầnxuốngtậnbếnĐôngBộĐầu(3).Vualãngngâmrằng:

Vụếchungthanhtiểu,

Sabìnhthụảnhtrường.

Nghĩalà:

Mùtỏatiếngchuôngnhỏ,

Cátphẳngbóngcâytrường(dài).

Cácquanchưaainốiđượcvần,nàngĐàoliềnứngkhẩuđượcngay:

Hànthanngưhấpnguyệt,

Cổlũynhạnminhsương.

Nghĩalà:

Bếnlạnhcáđớpnguyệt,

Lũycổnhạnkêusương.

Vuakhenngợihồilâurồinhânđógọilà:"ảHànThan".

VuaDụTônmất,nàngphảithảiraởngoàiphố,thườngđilạinhàquanHànhkhiểnlàNgụyNhượcChân.BàvợquanHànhkhiểnkhôngcóconmàtínhhayghen,ngờHànThantưthôngvớichồng,bắtnàngđánhmộttrậnrấtlàtànnhẫàngtứctốivôcùng,bènđemnhữngtrâmhoabằngvàngngọcbánđiđểthuêthíchkháchvàonhàNhượcChântrảthù.

Nhưngthíchkháchđến,bịngườinhàNhượcChânbắtđược,lúcđemtrakhảo,hắnxưngraHànThan.HànThansợ,phảicạotrọcđầuvàmặcđồnâu

sồng,trốnđếntuởchùaPhậtTích(4),giảngkinhthuyếtkệ,chỉmấythángđãlàuthônglắm.NàngcódựngraamgọilàamCưTĩnh,mờihọpcácvănnhânđểxinmộtbàibảngvăn.Bấygiờtronglàngcómộtcậuhọctròtuổiđộ14,15,cũngđếnhộihọp.HànThanhkhinhlàcòníttuổi,nóiđùarằng:

-Anhbéconnàycũnglàmvănđượcà?Vậythửlàmchotôixemnào.

Cậuhọctròkhôngtỏvẻgiậngìcả,luilạidòhỏiđượcgốctíchHànThan,rồilàmbàivănnhưsau:

Cáivăn:Phậtbảntừbi,kỳdanhviếtgiác,

Nhânnăngthanhtịnh,tứcngụythànhchân.

Năngtuphápgiớitânlương,

Tiệnthịtùnglâmtôngchủ.

KínhduyPhậtTíchamsơnchủĐàoThị

Danhđàonhạctịch,

ĐínhlễPhạmvương.

Đàokhẩuliễuyêu,trạothiệttếtàiánduyệtLươngChâukỷkhúc,

Từvântuệnhật,đàiđầugiandĩquyyĐâusuấtchưthiên.

Quầnphaotươngthủytằngtằng,

MấnlạcSởvãnđoạnđoạn.

Mộnglývôđoanxúccảnh,bánchẩmdutiên

Phongtiềnhàxứliêunhân,sổxoangđoảnđịch.

Caviệnbấtnhưtăngviệntĩnh,

Nạpytuyệtthắngvũylương.

ThủycúcTàokhê,dophânkhuykínhảnh,

Dạtuyênbốidiệp,thượngtácnhiễulươngthanh.

Tuyvânthiềnđịnhvongcơ,

Phảnạicuồngtâmbịtửu.

TúcbấthướngTầmDươngtốngkhách,

ThânkhướclaiHàngQuậnthamthiền.

NgũLăngnhiphaocẩmtriềnđầu,tuytùyvịdĩ,

TamsinhkháchkếtLiênhoaxã,chiêudẫnhàtần.

Y!chungtàntràyếtvôdưsự,

Hảohướngsơnphòngnhấtđảmiên.

Dịch:

Mảngnghe:

Phậtvốntừbi,gọitênlàGiác,

Ngườimàthanhtĩnh,hóagiảthànhchân.

Muốnlêntôngchủtrongrừngthiền,

Hãygắngtutrìtrongcõiphép.

KínhnghĩamchủởnúiPhậtTíchlàĐàoThị,

Sổcanhạcrúttênrakhỏi.

CửaPhạmvương(5)núpbóngtìmvào,

Miệngđàolưngliễu,uốnlưỡivừavéovonmấykhúcLươngChâu(6).

Nhậtsángmâylành,nghểnđầuđãtựanươngdướitrờiĐâuSuất(7),

QuầnnémdòngTươnglớplớp.

TócrơimâySởtừngtừng,

Trongmơxúccảnhbângkhuâng,dutiênnửagối,

Trướcgióghẹongườiréorắt,đoảnđịchvừaxong.

Phòngtăngvắngvẻkhácphòngca,

áođạonhẹnhànghơnáomúa.

KheTàomúcnước(8),chợtngờmặtphấntronggương,

Lábối(9)tụngkinh,cònthoảngâmvangtrướcnóc(10).

Mùithiềndẫubén,

Lòngtụcchưaphai.

BếnTầmDương(11)khôngđếngẩytỳbà,

ChùaHàngQuận(12)lạivàonghiềnkinhkệ.

Gấmtriềnđầuphấpphới,theođuổichưathôi(13),

HộiLiênHoadậpdìu,đónmờisaokhéo(14).

Ôi!chuôngtàntràcạnngồichinữa

Buồngnúivàotìmmộtgiấcsay.

Bàivănlàmxong,viếtlớnrồidánvàocửachùa,xagầnđuanhauchép.HànThannhânthế,đươngđêmbỏchùamàtrốn.NghechùaLệKỳ(15)ởhạtHảiDươnglàmộtnơinướctúnonkỳ,phongcảnhtuyệtđẹp,trụtrìcósưgiàPhápVânvàsưbácVôKỷ,bènđếnchùaxinbáiyết.PhápVânkhôngnhậnvàbảoVôKỷrằng:

-Ngườicongáinày,nếtkhôngcẩnnguyện,tínhbénlẳnglơ,tuổiđãtrẻtrung,sắclạilộnglẫy,taelòngthiềnkhôngphảiđá,sắcđẹpdễmêngười;tuysenhồngchẳngnhuộmbùnđen,nhưngtấcmâydễmờbóngnguyệt.Vậyngươinênliệulờitừchối,đừngđểhốihậnvềsau.

VôKỷkhôngnghe,lạicứnhậnchoHànThanở.PhápVânlậptứcdờilênởtậntrênđỉnhnúiPhượngHoàng.

HànThantuyởchốnthanhtịnhnhưngnếtcũvẫnchưatừbỏ.

Mỗilúcởnhàdướiđilênmặcáolụa,mangquầnlà,điểmmôison,tômá

phấn.Cõidụcđãgần,máythiềndễchạm,bèncùngVôKỷtưthông.Haingườiđãyêunhau,mêđắmsaysưa,chẳngkhácnàoconbướmgặpxuân,trậnmưacửuhạn,chẳngcònđểýgìđếnkinhkệnữa.

Hằngngàyhaingườicùngnhaulàmthơliêncú,phàmnhữngcảnhvậttrongnúi,cáigìcóthểngâmvịnhđượcđềudấpbútđềvịnhđểghidanhthắng.Nhữngthơnhưthếnhiềulắmkhôngthểchéphếtđược,xinthuậtrađâyđộmộthaiphần:

SơnVân

Daođễnùnghoànđạm,

Thiênbiênthấpvịhy.

Hiểutùysơvũkhứ,

Mộđớilạchàquy.

áiđạinhânphong

Dudươngđáoxứphi.

Tăngdungđồngdiệclãn,

Thùyvịyểmnhamphi.

Dịch:

Mâynúi

Bêntrờiđậmnhạtkhôngthường,

Rángchiềumưasớmbốnphươngđivề.

Sưlườitiểucũnglườighê,

Siêngnăngkhépcửabồđềấyai?

Sơnvũ

Nhấtvũthiênnhammính,

Tiêutiêutácýminh.

Châucơđôiđịasắc,

Tinhđẩulạcthiênthanh.

Lựuđoạttoànlưucấp,

Lươnghồikháchmộngthanh.

Sơnphòngvôcásự,

Nhậpdạkỷtàncanh.

Dịch:

Mưanúi

Ràoràomộttrậnmưarơi,

Đầunonngọcrụng,lưngtrờisaosa.

Nướcxôhơilạnhvàonhà,

Buồngsâuquạnhvắngđêmtàtàcanh.

Sơnphong

Linhlạikhưuđộng,

Chungtiêusáchsáchthanh.

Phiênhoahồngýloạn,

Quyểnthụlụcâmkinh.

Tăngnạphàmlươngthiển,

Chunglâutốnghưởngthanh.

Mangmangthiênđịanội,

Phivịbấtbìnhminh.

Dịch:

Giónúi

Thâuđêmtiếngthổiàoào,

Hoaxơxácthắm,câyràorạtxanh.

Chuônglầuđưatiếngthanhthanh,

Khônggiannàophảibấtbìnhmàkêu.

Sơnnguyệt

Ẩnẩnlâmsaoquýnh,

Liênkhônghạokhíphù.

Hàmsơnngânkínhkhuyết,

Cáchvụngọcbànthu

ảnhlạctùngquantĩnh,

Lươnghồitrúcviệnu.

Thanhquangtùyxứhữu,

HàtấtthướngNamlầu.

Dịch:

Trăngnúi

Saurừngkhísánglêncao,

Longlanhgươngbạcgácvàođỉnhnon.

Bóngsoimátdịutâmhồn,

LênlầuNam,lọphảicòntốncông(16).

Sơntự

Nhấtthốchuykimbích,

Nhamyêuẩntịchdương.

Phongcaotùnghúnglãng,

Thiêncậnquếphiêuhương.

Độngtiểucầmthanhnáo,

Phongtàthápảnhtrường.

Trầngiandanhlợikhách,

Vọngthửkỳbànghoàng.

Dịch:

Chùanúi

Âmthanhẩndướibóngtà

Thôngcaohátgió,quếgiàphunhương,

Chimrừngríurítkêuvang,

Kháchtrầnaicómơmàngchăngai?

Sơnđồng

Sinhtrưởngtiềutôđịa,

Ninhtrithiểnthảonguyên.

Cuồngcavânhắcám,

Đoảnđịchnhậthoànghôn.

Mylộcphùêlữ,

Yênhàthủythạchthôn.

Quylaithâmđộnglý,

Vânbếtiểucànkhôn.

Dịch:

Tiểuđồngtrongnúi

Nămnămsinhtrưởngtrongrừng,

Đùamâyhátsớm,théttrăngcòichiều.

Bạnbầychimđánaihươu,

Cànkhônriêngmởbênđèokhóimây.

Sơnviên

Ẩnướcsàonamlữ,

Duyênnhainhậtkỷhồi.

SầutươngBalệlạ

ThanhnhậpSởvânai.

ẩmgiảnhôbằngkhứ,

Vănkinhtácbạnlai.

Vânthâmhàxứmịch,

Sơnsắcchínhthôingôi.

Dịch:

Vượnnúi

Noncaongoănngoắtleochơi,

Tiếngkêubuồnđểchongườirơichâu.

Uốngkhedắtrủbạnbầu,

Ngànmâyẩnbóngbiếtđâudòtìm.

Sơnđiểu

Thânthếvânyênngoại,

Yytậnnhậtnhân.

Nhấtthanhsơnsắcminh,

Sổcátịchdươnghoàn.

Tăngcủnghàmlaiquả,

Sàothêđáoxứsan.

Chuthuthùyhộiý,

Phinhiễutiếtlagian.

Dịch:

Chi

Khóimâyngàythángthongdong,

Kêutrongsắcnúi,vờntrongbóngchiều.

Thaquảchín,đậuđồikiêu,

Bênrừnglárậmdậpdìuliệngquanh.

Sơnhoa

Noãnnhậpcaođêthụ,

Chichihỏadụcnhiên.

Đôngtâyhàthếgiới,

Viễncậncẩmsơnxuyên.

Hồngvũlâmyêuđọa,

Hươngphongđộngkhẩutruyền.

Tựkhaihoàntựlạc,

Kimcổkỷxuânthiên.

Dịch:

Hoanúi

Xuânsangđỏốicànhcành,

Mâythêugấmdệtbaoquanhbốnbề.

Sắchươngmanmácrừngkhe,

Cổkimtừngbiếtbaokhinởtàn.

Sơndiệp

Nhấtbíchthiênvôtế,

Tùngđiềunhânvọng

Thulaihoàngbịkính,

Xuânđáolụcdoanhkhê.

Trúquyệnvônhântảo,

Yênthâmhữuđiểuđề.

Thươngnhiênkhanbấttận,

Thiênlýtịchdươngtê(tây).

Dịch:

Lánúi

Lưngkhôngbátngátbốnbề,

Thusangngậpúa,xuânvềrợpxanh.

Chimkêuríurítđầucành,

Tàdươngbóngngảchênhchênhngànđoài.

Haingườihammênhauquá,chỉcốtcáithúvuisướngtrướcmắt.Nhưngvuiquáhóabuồn,lẽtựnhiênnhưthế,khôngcógìlàlạ.NămKỷSửu(1349)nàngquảvìcóthairồiốm,laylứttừmùaxuânđếnmùahạ,ngồilênnằmxuống,tấtthảyđềucóngườiđỡvực.SưVôKỷvốnkhôngbiếtthuốc,lạikhôngbiếtđườngchạychữa,khiếnnàngsauphảinằmquằnquạichếtởtrêngiườngcữ.VôKỷxótthươngvôhạn,quànnàngởcuốimáihànhlangphíaTây,sớmtốivỗvàoáoquanmàkhócrằng:

-Emơi,emvìanhmàchếtmộtcáchoanuổng.Nếuanhđượctheoemcùngchết,anhrấtsẵnlòng,khỏiđểemvòvõmộtmìnhởnơichínsuối.Huốngchikhiembìnhsinhvốnthôngtuệ,kháchẳnvớimọingườithường,nếucólinhthiêng,xinsớmchoanhđượctheovềdướiđất,anhkhôngmuốnlạitrôngthấysưcụPhápVânnữa.

SaumấythángVôKỷcũngvìnhớthươngmàthànhốm,lairaiđếnnửanămtrời,bỏcảcơmcháo.MộtđêmthấyHànThanhiệnđếnbảorằng:

-Thiếpbuổitrướcngàndâuxếbóng,cửaPhậtnươngmình,đángcườithaychưadứtlòngtrần,thêmngánnỗicònvươngnợnghiệt,đàiDaomệnhdứt,đếnnỗichiabày,sốngcònchưađượcthỏayêuđương,chếtxuốngsẽcùngnhauquấnquýt.Mongchànghiểucâulụcnhư(17),nhưbỏgiườngthiềntứđại(18),tạmrờicảnhPhật,vềchốnsuốivàngđểthiếpđượcngửanhờPhậtlực,tháchóađầuthai,đặngtrảchoxongmộtcáinợoangiangàytrước.

Nóixongthìkhôngthấyđâucả.TừđấybệnhVôKỷngàycàngnguykịch.SưcụPhápVânnghetin,xuốngnúiđểthăm,thìbệnhđãkhôngthểcứuvãnđượcnữa,đànhchỉtrôngnhauứanướcmắt,rồimộtlátthìVôKỷchết.

Đêmhômấygiómưadữdội,ởkinhđôcónhiềunhàlậtmáiđổtường.BàvợquanHànhkhiểnNgụyNhượcChânchiêmbaothấyhaiconrắncắnvàomạngsườnởdướináchbêntả.Sauđórồibàcómangsinhrađượchaingườicontrai,đặttênngườiconlớnlàLongThúc,ngườiconbélàLongQuý.Haiđứatrẻấymớiđầymộttuổiđãbiếtnói,lêntámtuổiđãbiếtlàmvăn,đượcchamẹrấtlàyêuquý.Bâygiờđanggiữamùahènóngbức,NhượcChânmộthômngồihóngmáttrêncáilầucao.Cửalầutrôngxuốngđường,cómộtvịthầytuđóikhóđiquaởdưới,dùngdằngtrôngngắm,muốnđimàkhôngđidứtđược.Chợtrồingườiấyphànnàn:

-Lạthaytòalâuđàithếkiamàrồisẽthànhcáivựccủathuồngluồng.Đángtiếc!Đángtiếc!

NhượcChânsợhãithấtsắc,vộichạytheohỏi;banđầuthầytukhôngchịunói,chỉbảovừarồibànghoàngnóinhảmchứkhôngthấycógìlạ,xinbấttấtphảinghingờ.NhưngNhượcChâncứcốkhẩnnài,thầytumớibảolànhàôngchứađầykhíyêuquái,nếukhônglànghiệpbáokiếptrướcthìtấtlàoangiakiếpnày;ngườitađãởtrongnhàông,chỉnămthángnữathìcảnhàkhôngcònsốngsótmộtmống.NhượcChânkêuxincứucho,thầytunói:Tôivốncóconmắtxemngườirấtsành.Xinchotôixemtấtcảngườitrongnhà,hễtôithấyđúngngườinàothìgõvàochậuđểchoôngbiết.Nếutiếtlộramộtlờithìtaivạxảyrangaylậptức.

NhượcChângọitấtcảngườinhàralạychào;thầytuxemkhắplượtrồilắcđầunói:

-Đềukhôngphảicả.Vịtấtđãbiếnthànhhình.Lạihỏitrongnhàcònaiphảigọinốtra.NhượcChânvàogọinốthaicontraiđangngồitrongnhàhọc.Khihaingườicontraiđến,thầytuliềngõvàochậurồinứcnởkhen:

-Quýhóathayhaicậucontrai!Saunàylàmnênsựnghiệplừnglẫy,vẻvangchonhàvàdanhgiávớiđời,tấtnhiênlànhữngcậunày.

Haingườiđềugiậnnói:

-Thầychùaởđâuđếnđâymàbẻmméptánxằnggìthế?

Nóirồiđềuphấtáođivào.NhượcChânkhôngbằnglòng;thầytucũngtừgiãrađi.

Đêmhômấy,LongQuýkhócbảovớiLongThúcrằng:

-Vịyêutănghômnay,lờinóibahoahìnhnhưcóýdòmdỏ.Nếuhắnmàbiết,erằngsẽnguychochúngtalắmđấy.

LongThúccườimàrằng:

-Trừđượcchúngta,duycómộtsưcụPhápVân.Cònnhữngkẻkhác,tachỉgiơtaylàcướpđượcbùadấucủahọ.HuốngchiNhượcChânđốivớita,tấtvìtìnhcốtnhụcmàkhônghiềmnghigìcả,tacóthểyênổnkhônglongạigì.

BấygiờNhượcChânnằmngủkhôngyên,đangdậyđimộtmìnhthơthẩn,tìnhcờdochỗkhecửasổmànghelóngđược,sợhãikinhhoàngkhôngbiếttínhthếnào.Ngàyhômsau,nóivờlàcóchútviệc,từnhàrađi,dòthăm

khắpchốndanhlam,tìmhỏivịsưcụcótênhiệulàPhápVân.TrảihơnmộtthángđếntìmchùaởLệKỳ,thấygãtiểuđồngnóihồinhỏcónghetênhiệuấynhưngsưcụđãdờivàonúisâutừlâurồi.TiểuđồngnhântrỏlênngọnnúiPhượngHoàng(19)màbảo:

-Sưcụởtrênnúikiakìa.

NhượcChânbènxắnáođilên,quabốnnămdặmnữamớitớichỗsưcụở.Bấygiờsưcụđangnằmngủởtrênghếtiếngngáynhưsâhaibêntảhữucóhaichútiểuđứnghầu.NhượcChânkhúmnúmđilên,haigãtiểuđồngquátmắnglàmchosưcụtỉnhgiấc.NhượcChânđếntrướcsụplạyvàkểcáibảnýtìmđếncủamình.Sưcụcườimàrằng:

-Saotiênsinhlầmthế?Lãophuthânkhôngởchùachiền,chânkhôngđếnthànhthịđãlâunămrồi.Naychỉcóthểởtrongamcỏ,quétđấtthắphương,tụngkinhLăngnghiêmmấylần.Chứcònđếnbaybùachạydấuthìkhôngphảilàviệccủalão.

Sưcụtừchốirấtdứtkhoát.Haitiểuđồngđứngbênbànrằng:

-ĐứcPhậtnhàtalấytừbilàmbè,tếđộlàmcửa,thươngbểkhổtrôinổi,cứusôngmêđắmchìm.Bởivìngàimuốnainấycùngsangbỉngạn,cùnggộithiệnduyên.NếuthầynhấtđịnhchốitừthìsaolàmrộngđạonhàPhậtrađược.

Bấygiờsưcụmớivuivẻnhậnlời.Bèndựngmộtđàntràngngayởtrênnúi,treođènbốnmặtvàlấybútsonvẽbùadấu.Ướcđộtrốngcanhthìcóđámmâyđenmươitrượngbaobọcởchungquanhđàn,mộtcơngiólạnhthổiàolàmchongườiphảighêrợn.Sưcụcầmcâytíchtrượngchỉhuytảhữu,cólúclạirakhỏiđànlàmrabộquátmắng.NhượcChânngồiởmộtngôinhàphíaxa,vénmànhtrôngtrộm;nhưngvắnglặngchẳngthấygìcả,chỉnghetrênkhôngcótiếngkhócyỷ,mộtlúctiếngtắtmàđámmâycũngtan.Sánghômsau,sưcụlấymộtphiếnđábôihùnghoàngvàorồiviếtmựclên,traochoNhượcChânmàbảo:

-Ôngvềhễthấyloàiyêuquáibiếnravậtgì,kịplấyđánàymànémthìnhữngmốithừacủataihọasẽdứtđượchết.

NhượcChânvềđếnnhà.Thấyngườinhàđươngngồichâuđầumàkhóc.Bàvợkểchuyệncanhbađêmnọ,haicontraicùngdắtnhauxuốnggiếngmàchết,nướcgiếngdânglênhầungậpcảthềm,hiệnrahaicáithâyđềuđãquànởvườnnam,chỉđợiNhượcChânvềthìđemmaitáng.NhượcChânhỏi:

-Trướclúcchết,chúngcónóigìkhông?

Ngườinhànói:

-Chúngchỉphànnànlàgiáchậmđộmấythángnữathìcôngviệcxong,khôngngờbịkẻcuồngtănglàmhại.

Nóixong,lạigàokhóc.NhượcChâncanngănrồicùngravườnnammởnắpquantàiđểxem.Khimởthấyhaicáithâyđãhóathànhhaiconrắnvàng,lấyhònđánémthìchúngliềnnátratrocả.

VợchồngliềnsắmnhiềuvànglụađemđếntạơnsưcụPhápVân.Nhưngđếnnơithìthấyamcỏrêuphong,khôngtìmnhậnrađượcvếtđinàocả,nhânbuồnbãcùngnhautrởvề.

Lờibình:

Thanôi!Theovềdịđoanchỉlàcóhại(20).Huốngchiđãtheolạicònkhônggiữchođúngphép,thìmốihạiphỏngcònxiếtnóiđượcư?GãVôKỷkia,làmộtkẻgiandâm,buôngthóitàdục,chẳngnhữngdốingườilạicòndốiPhậtcủahắnthờnữa.GiảđemxửvàocáitộinhưvuaNgụygiếtbọnSaMôn(21)ngàyxưathìhắncũngkhôngoanchútnào.

ThếcònNhượcChânthìhẳnlàkhôngcólỗichăng?Đáprằnglàmquanmànhưthế,còngìgọilàchínhgiađượcnữa!Mầmvạmọclên,suýtnữahãmvàobướcnguykhốn,chínhmìnhlàmmìnhchịu,khôngđánglấylàmlạchútnào.

Chúthích

(*)Nguyênvăn:ĐàoThịnghiệpoanký.

*Nguyênvăn:TảnViêntừphánsựlục.

(1)TừSơn:tênhuyện,naythuộctỉnhBắcNinh

(2)ThiệuPhong:niênhiệuvuaTrầnDụTông(1341-1357)

(3)ĐôngBộĐầu:bếnsôngHồngphíatrêncầuLongBiên,gầndốcHàngThan,HàNộingàynay.

(4)ChùaPhậtTích:nguyênchú:"ChùanúiPhậtTíchthuộcxãSàiKhê,

huyệnThạchThất",tứcchùaThày,naythuộctỉnhHàTây.

(5)CửaPhạnVương:cửachùa,cửaPhật

(6)KhúcLươngChâu:khoảngniênhiệuThiênBảođờiĐường,cácđiệunhạcđềulấytêncácvùngđấtngoàibiêntáinhưLươngChâu,CamChâu,YChâu...

(7)ĐâuSuất:làtầngtrờithứtưtrongsáutầngdụcgiới,nơiDiLặcởvàgiáohóanhữngngườicóthiệnduyên(TheokinhPhật).

(8)KheTàomúcnước:ĐờiLươngcóvịcaotănglàTríDượctừnướcThiênTrúcvàoTrungQuốc.ThuyềnđếncửaKheTàoởThiềuChâu,thoảngthấymùithơm,múcnướcnếmrồibảo:"Thượnglưudòngnướcnàycóthắngđịa".Bènkhainúilàmchùa,đặttênlàBảoLâm.

(9)Lábối:Mộtthứlácây,trướcđâythườngdùngchépkinhPhật.

(10)HànNgasangTề,điquacửaUngthìhếtlương,phảihátrongkiếmtiềnăn;đirồimàtiếnghátcònvăngvẳngtrênnócnhàbangàykhôngdứt.

(11)TầmDương:BạchCưDịbịgiángchứclàmtưmãGiangChâu.Mộthômđithuyềntiễnkhách,đậuởbếnTầmDươngđãnghetiếngđàntìbàaioánmàtuyệtdiệu,thổlộtâmtìnhcủangườikỹnữtàihoaluốngtuổilấyngườiláibuônchè.Ngườiláibuônhamlợiđểnàngcanữmộtmìnhtrênbếnsônglạnhlùng.

(12)HàngQuận:CầmTháolàmộtcakỹởTâyHồthuộcHàngChâu,mộtlầntiếpTôĐôngPha,mộttrongbátđạigiaĐườngTống,ngheôngđọchaicâuthơ:Mônngoạilãnhlạcyênmãhi;Lãođạigiátácthươngthânphụ(Ngoàicửalạnhlùngxengựavắng;tuổigiàduyênkếtchúphườngbuôn).CầmTháotỉnhngộbèncắttócđitu.

(13)ĐờiĐườngcáccôngtửvươngtônnghehát,thườnglấygấmquàngđầuconhátđểthưởng,gọilà"phaocẩmtriềnđầu"(Némgấmquấnđầu).

(14)ThầychùaTuệViễnđờiTấncùngcácbạntu15ngườihọpthànhhộiBạchLiênhoa,viếtthưmờiĐàoUyênMinhđếndự,UyênMinhbảocórượumớitới.Viễnnhậnlời,nhưngUyênMinhđếnlạikhôngcórượu,ôngchaumàybỏđi.

(15)ChùaLệKỳ:Nguyênchú:"ChùaLệKỳnaythuộchuyệnChíLinh".

ChíLinhnaythuộctỉnhHảiDương.

(16)DữuLượngđờiTấnlàmĐôđốcKinhChâuthườnglênlầuNamthưởngnguyệt.

(17)Kệlụcnhư:BàikệtrongkinhPhậtnóihếtthảymọiviệcđờiđều:nhưmộng,nhưhuyễn,nhưbọt,nhưsương,nhưđiện,nhưbóng(támđiềunhư).

(18)Giườngthiềntứđại:KinhPhậtnóithânthểngườitalàdotứđại(đất,nước,lửa,gió)hợpthành.TôĐôngPhavốnchơithânvớisưPhậtấn.MộthômôngTôđếnchơi,Phậtấnđùabảo"Quannộihànđếnlàmgì?ởđâykhôngcóchỗngồi".ÔngTôđùalại:"Xinmượncái"tứđại"củasưlàmgiườngthiền".

(19)NúiPhượngHoàng:naythuộchuyệnChíLinh,tỉnhHảiDương.

(20)CâunàycủaKhổngTửtrongsáchLuậnngữ.Nhànhocoicáchọcthuyếtkhác(khôngphảiđạonho)là"dịđoan",ởđâychỉđạoPhật.

(21)ThôiHạođờiNgụyghétđạoPhật.NhânvuaNgụyđếnthànhTrườngAn,vàomộtngôichùa,thấycóbinhkhívànhàhầmgiấucongái,Hạobènxinvuagiếthếtsamôn(sư)trongthiênhạ.

ChuyệnchứcPhánsựđềnTảnViên*

NgôTửVăntênlàSoạn,ngườihuyệnYênDũngđấtLangGiang(1).Chàngvốnkhẳngkháinóngnẩy,thấysựtàgianthìkhôngthểchịuđược,vùngbắcngườitavẫnkhenlàmộtngườicươngphương.Tronglàngtrướccómộttòađền,vẫnlinhứnglắm.CuốiđờihọHồ,quânNgôsanglấncướp,vùngấythànhmộtnơichiếntrường.BộtướngcủaMộcThạnhcóviênBáchhộhọThôi,tửtrậnởgầnđền,từđấylàmyêulàmquáitrongdângian,cóngườidốchếtcủacải,giasảnkhánhkiệtcũngkhôngđủđểcầucúng.TửVănrấtlàtứcgiận,mộthômtắmgộichaysạch,khấntrờirồichâmlửađốtđền.Mọingườiđềulắcđầulèlưỡi,họlosợthaychoTửVăn,nhưngTửVănvungtaykhôngcầngìcả.

Đốtxongvềnhà,chàngthấytrongmìnhkhóchịu,đầulảođvàbụngrunrun,rồinổilênmộtcơnsốtnóngsốtrét.Trongkhisốt,chàngthấymộtngườikhôingôdõngdạc,đầuđộimũtrụđiđến,nóinăng,quầnáo,rấtgiốngngườiphươngBắc,tựxưnglàcưsĩ,đếnđòilàmtrảlạitòađềnnhưcũ,vànói:

-Nhàngươiđãtheonghiệpnho,đọcsáchthánhhiền,hákhôngbiếtcáiđứccủaquỷthầnrasao,cớgìlạidámlăngmiệt,hủytượngđốtđền,khiếnchohươnglửakhôngcóchỗtựanương,oailinhkhôngcónơihiểnhiện,vậybảolàmsaobâygiờ?Biếtđiềuthìdựngtrảtòađềnnhưcũ.NếukhôngthìvôcớhủyđềnLưsơn,CốThiệusẽkhólòngtránhkhỏitaivạ(2).

TửVănmặckệ,vẫncứngồingấtngưởngtựnhiên,ngườikiatứcgiậnnói:

-PhongĐôkhôngxaxôigì,tatuyhèn,hálạikhôngđemnổinhàngườiđếnđấy.Khôngnghelờitathìrồisẽbiết.

Nóirồiphấtáođi.

Chiềutối,lạicómộtônggià,áovảimũđen,phongđộnhànnhã,thủngthỉnhđivàođếntrướcthềm,váichàomàrằng:

-TôilàvịThổthầnởđây,nghethấyviệclàmrấtthúcủanhàthầy,vậyxinđếnđểtỏlờimừng.

TửVănkinhngạcnói:

-Thếngườiđộimũtrụđếnđâybannãy,chẳngphảilàThổđịađấyư?Saomànhiềuthầnquáthếvậy.

Ônggiànói:

-Ô,đấylàviêntướngbạitrậncủaBắcTriều,cáihồnbơvơởNamquốc,tranhchiếmmiếuđềncủatôi,giảmạotênhọcủatôi,quendùngchướcdốilừa,thíchlàmtròthảmngược,Thượngđếbịnóbưngbít,hạdânbịnóquấyrầy,phàmnhữngviệchưngyêutácquáiđềutựnócả,chứcóphảitôiđâu.Xinkểđầuđuôiđểnhàthầynghe:

"TôitừđờivuaLýNamđếlàmchứcNgựsửđạiphu,vìchếtvềviệccầnvươngmàđượcphongởđây,giúpdânđộvậtơnmộtnghìnnămnay,khinàolạilàmviệcgieotairắcvạđểkiếmmiếngănnhưkẻkhuấttặckiađãlàm.Gầnđâyvìthiếusựđềphòng,bịnóđánhđuổi,nênphảiđếnnươngtựaởđềnTảnViênđãvàinămnay".

TửVănnói:

-Việcxảyrađếnnhưthế,saongàikhôngkiệnởDiêmvươngvàtâulênThượngđế,lạiđikhinhbỏchứcvị,làmmộtngườiáovảinhàquê.

Ônggiàchaumặtnói:

-Rễácmọclan,khólònglayđộng.Tôiđãđịnhthưakiện,nhưngmàcónhiềunỗingăntrở.Nhữngđềnmiếugầnquanh,vìthamcủađút,đềubênhvựcchonócả.Khưkhưmộtchútlòngthànhthực,khônglàmthếnàođểthôngđạtđượclênchonênđànhtạmẩnnhẫnmàngồixómộtnơi.

TửVănnói:

-Hắncóthựclàtayhunghãn,cóthểgieovạchotôikhông?

-Hắnquyếtchốngchọivớinhàthầy,hiệnđãkiệnthầyởMinhty.Tôithừalúchắnđivắngnênlénđếnđâybáochonhàthầybiếtđểmàliệukế,khỏiphảichếtmộtcáchoanuổng.

LạidặnTửVăn:

-HễởMinhtycótrahỏi,thầycứkhairanhữnglờinóicủatôi.Nếuhắnchốicãi,thầykêuxintưgiấyđếnđềnTảnViên,tôisẽkhairõthìnóphảiđớmiệng.Nếukhôngnhưthếthìtôiđếnvùilấptrọnđờimàthầycũngkhólòngthoátnạn.

TửVănvânglời.Đếnđêm,bệnhcàngnặngthêm,rồithấyhaitênqủysứđến

bắtđirấtgấp,kéorangoàithànhvềphíađông.Điđộnửangàyđếnmộtdinhtòarấtlớn,chungquanhcóthànhsắtcaovọiđếnmấychụctượng.Haiquỷđếnnóivớingườicanhcổng,ngườicanhcổngđivàomộtlúcrồiratruyền,chỉrằng:

-Tộisâuácnặng,khôngđượcdựvàohàngkhoangiảm.

rồixuataybảođiraphíabắc.Đằngphíabắc,tứclàmộtconsônglớn,trênsôngbắcmộtcáicầudàiướchơnnghìnbước,giótanhsóngxám,hơilạnhthấuxương.Haibêntảhữucầu,cóđếnmấyvạnquỷDạXoa,đềumắtxanhtócđỏhìnhdángnanhác.HaiquỷdùnggôngdàithừnglớngôngtróiTửVănmàgiảiđirấtnhanh,TửVănkêutolênrằng:

-NgôSoạnnàylàmộtkẻsĩngaythẳngởtrầngian,cótộilỗigìxinbảorõcho,khôngnênbắtphảichếtmộtcáchoanuổng.

Chợtnghetrênđiệncólờituyênngônrằng:

-Tênnàybướngbỉnhgânguốc,nếukhôngphánđoánchorõ,vịtấtnóđãchịuphụctội.

BènsaidẫnTửVănvàotrongcửađiện.TửVănvàođếnnơi,đãthấyngườiđộimũtrụđươngkêucầuởtrướcsân.

DiêmvươngmắngTửVănrằng:

-Kẻkialàmộtngườicưsĩ,trungthuầnkhíchliệt,cócôngvớitiêntriều,nênHoàngthiênchođượchuyếtthựcởmộttòađềnđểđềncôngkhónhọc.Màylàmộtkẻhànsĩ,saodámhỗnláo,tộinghiệttựmìnhlàmra,còntrốnđiđằngnào?

TửVănbèntâutrìnhđầuđuôinhưlờiôngcụgiàđãnói,lờirấtcươngchính,khôngchịuchùnnhụtchútnào.Ngườiđộimũtrụnói:

-Ấylàởtrướcvươngphủmàhắncònquậtcườngnhưthế,mồmnămmiệngmười,đơmđặtbịatạc.Huốnghồởmộtnơiđềnmiếuquạnhhiu,sợgìmàhắnkhôngdámchomộtmớlửa.

Haibêncãicọnhaumãivẫnchưaphânphảitrái,nhưngDiêmVươngvìthếbụngcũngsinhnghi.TửVănnói:

-Nếunhàvuakhôngtinlờitôi,xinđemgiấyđếnđềnTảnViênđểhỏihư

thực;khôngcósựthựcnhưthế,tôilạixinchịuthêmcáitộinóicàn.

Ngườikiabâygiờmớicóvẻsợ,quỳxuốngtâ

-Gãkialàmộtkẻhọctrò,thậtlàngubướng,quảđángtộilắm.Nhưngđãtráchmắngnhưvậy,cũngđủtrừnggiới.Xinđạivươngkhoanthachohắnđểtỏcáiđứcrộngrãi.Bấttấtđòihỏidâydưavàthẳngtaytrịtội,sợcóhạichocáiđứchiếusinh.

Diêmvươngquátlớnrằng:

-Cứnhưlờihắnthìnhàngườiđángtộitrulục.Điềuluậtlừadốiđãsẵnsàngđó.Nhàngươicớsaodámlàmsựxuấtnhậpluậntộingườitanhưvậy?

LậptứcsaingườiđếnđềnTảnViênđểlấychứngthực.Sainhânvềtâu,nhấtnhấtđúngvớilờiTửVăn.Vươngcảgiận,bảocácPhánquanrằng:

-Lũngươichiatòasở,giữchứcsự,cầmlệnhchícông,làmphépchícông,thưởngthìxứngđángmàkhôngthiênhư,phạtthìđíchxácmàkhônghàlạm,vậymàcòncósựdốitrácànbậynhưthế;huốngchivềđờiHánđờiĐườngbuônquanbánngục,thìnhữngmốitệcònxiếtnóiđượcư?

Liềnsailấylồngsắtchụpvàođầu,khẩugỗnhétvàomiệng,bỏngườiấyvàongụcCửuu.(3)

VươngnghĩTửVăncócôngtrừhại,truyềnchovịthầnđềnkia,từnayphầnxôilợncủadâncúngtế,nênchiachoTửVănmộtnửa,vàsailínhđưaTửVănvề.Chàngvềđếnnhà,téramìnhchếtđãđượchaingàyrồi.Nhânđemnhữngviệcđãquakểchomọingườinghe,aicũngkinhhãivàkhôngtinlàthực.Sauhọđónmộtbàđồngvềphụbóng,đồnglêncũngnóiđúngnhưlờiTửVăn.Ngườilàngbènmuagỗ,lạidựngmộttòađềnmới.Cònngôimộcủangườitướngkiathìtựdưngthấybậttunglên,hàicốttantànhranhưcámvậy.

Sauđómộttháng,TửVănthấyônggiàđếnbảo:

-Lãophuđãtrởvềmiếu,côngcủanhàthầy,khôngbiếtlấygìđềnđápđược.NaythấyởđềnTảnViênkhuyếtmộtchânPhánsự,khôngcóngườiloviệc.Lãovớinhàthầyđãbiếtnhaunênđãvìnhàthầyhếtsứctiếncử,đượcđứcThánhTảnngàiđãbằnglòng,vậyxinlấyviệcđóđểđềnơnnghĩa.Ngườiốngởđời,xưanayaikhôngphảichết,miễnlàchếtđicònđượctiếngvềsaulàđủrồi.Nếutrùngtrìnhđộnửatháng,sợsẽvềtayngườikhácmất.Nêncố

gắngđi,đừngnêncoilàviệctầmthường.

TửVănvuivẻnhậnlợi,bènthuxếpviệcnhàrồikhôngbệnhtậtgìmàmất.

NămGiápNgọ(1414)cóngườiởthànhĐôngQuan(4)vốnquenbiếtvớiTửVăn,buổisớmđirangoàicửatâyvàidặm,trôngthấyởtrongsươngmùcóxengựađiđếnầmầm,lạinghethấytiếngquátrằng:

"Ngườiđiđườngtránhra,xequanPhánsự!”.

Ngườiấyngẩngđầutrôngvềphíatrước,ngườingồitrênxechínhlàTửVăn.SongTửVănchỉngồitrênxechắptaythilễchứkhôngnóimộtlờinào,rồithoắtđãcưỡigiómàđibiếnmất.Đếnnayconcháuhãycòn,ngườitacòntruyềnlà"nhàquanPhánsự!”.

Lờibình:

Thanôi!Ngườitavẫnnói:"Cứngquáthìgẫy".Kẻsĩchỉlokhôngcứngcỏiđược,còngẫyhaykhônglàviệctrời.Saonênđoántrướclàsẽgẫymàchịuđổicứngramềmru!

NgôTửVănlàmộtanhchàngáovải.Vìcứngcỏichonêndámđốtcháyđềntà,chốngcãiyêuquỷ,mộtlầnrataymàmốihậncủacảthầnvàngườiđềuđượcrửa.NhânthếnứctiếngmàđượcgiữchứcvịởMinhtào,thậtlàxứngđáng.Vậylàkẻsĩ,khôngnênkiêngsợsựcứngcỏi.

Chúthích

(1)YênDũngđấtLạngGiang:LộLạngGiangđờiTrầnHồlàmiềnđấtthuộctỉnhBắcGiangvàmộtphầnTâyNamtỉnhLạngSơnngàynay.HuyệnYênDũngnaythuộctỉnhBắcGiang.

(2)ĐờiTamquốc,CốThiệulàmquanThúởquậnDựChươngpháhủycácđềnthờnhữngvịthầnbấtchính.SauthấythầnmiếuLưSơnhiệnlênđòilàmtrả,Thiệukhôngnghe.Khôngbaolâubịốmmàchết(sáchLoạitụ).

)NgụcCửuu:chínngụcdướiâmphủ,mỗingụccoimộthìnhphạt,như:Atì(giamvĩnhviễn),núidao,cắtthịt,ngậmsắtnóng...

(4)ĐôngQuan:têngọiThăngLongthờithuộcMinh.

ChuyệnTừThứclấyvợtiên*

TrongnămQuangThái(1)đờinhàTrần,ngườiởHóaChâu(2)tênlàTừThức,vìcóphụấmđượcbổlàmTrihuyệnTiênDu(3).Bêncạnhhuyệncómộttòachùadanhtiếng,trongchùatrồngmộtcâymẫuđơn,đếnkỳhoanởthìngườicácnơiđếnxemđôngrộnrịp,thànhmộtđámhộixemhoatưngbừnglắm.Tháng2Bínhtý(4),ngườitathấycócôcongái,tuổiđộ15,16phấnsonđiểmphớt,nhansắcxinhđẹptuyệtvời,đếnhộiấyxemhoa.Côgáivinmộtcànhhoa,khôngmaycànhgiònmàgãykhấc,bịngườicoihoabắtgiữlại,ngàyđãsắptốivẫnkhôngaiđếnnhận.TừThứccũngcómặtởđámhội,thấyvậyđộnglòngthương,nhâncởitấmáocừugấmtrắng,đưavàotăngphòngđểchuộclỗichongườicongáiấy.Mọingườiđềukhenquanhuyệnlàmộtngườihiềnđức.

SongTừThứcvốntínhhayrượu,thíchđàn,hamthơ,mếncảnh,việcsổsáchbỏùncảlạithườngbịquantrênquởtráchrằng:

-ThânphụthầylàmđếnĐạithầnmàthầykhônglàmnổimộtchứcTrihuyệnhaysao!

Từthanrằng:

-Takhôngthểvìsốlươngnămđấugạođỏmàbuộcmìnhtrongánglợidanh.Âulàmộtmáichèovề,nướcbiếcnonxanhvốnchẳngphụgìtađâuvậy.

Bèncởitrảấntín,bỏquanmàvề.VốnyêucảnhhangđộngởhuyệnTốngSơn(5),nhânlàmnhàtạiđấyđểở.Thườngdùngmộtthằngnhỏđemmộtbầurượu,mộtcâyđànđitheo,mìnhthìmangmấyquyểnthơcủaĐàoUyênMinh,(6)hễgặpchỗnàothíchýthìhýhửngngảrượurauống.PhàmnhữngnơinướctúnonkỳnhưnúiChíchTrợ,độngLụcVân,sôngLãi,cửaNga(7),khôngđâukhôngtừngcónhữngthơđềvịnh.MộthômTừThứcdậysớmtrôngrabểThầnPhù(8)ởphíangoàixavàichụcdặm,thấycóđámmâyngũsắcđùnđùnkếtlạinhưmộtđóahoasenmọclên,vộichèothuyềnrathìthấymộttráinúirấtđẹp.Từkinhngạcbảoláithuyềnrằng:

-Tađãtừnglênhđênhtrênánggianghồ,cácthắngcảnhmiềnđôngnam,khôngbiếttráinúinàytừđâulạimọcratrướcmắt,ýgiảlànontiênrụngxuống,vếtthầnhiệnrađâychăng?Saotrướckhôngmànaylạicó?

Bènbuộcthuyềnlênbờthìthấynhữngváchđácaovútnghìntrượng,sừng

sữngđứngthẳng,nếukhôngcócánhthìvịtấtđãtrèolênthămcảnhđóđược.Nhânđềmộtluậtthơrằng:

Thiênchươngbíchthụquảitriêuđôn,

Hoathảonghênhnhânnhậpđộngmôn.

Nhiễugiảndĩvôtăngtháidược,

Duyênlưuthặnghữukháchtầmnguyên.

Lữdutưvịcầmtamlộng,Điếuđĩnhsinhnhaitửunhấttôn.

NghĩhướngVũLăngngưtửvấn,

Tiềnlaiviễncậnchủngđàothôn.

Dịch:

Triêudươngbóngrảikhắpngàyxanh,

Hoacỏcườitươiđónrướcmình.

Háithuốcnàođâusưkẽsuối,

Tìmnguồnduycókháchbênghềnh.

Langthangđấtlạđànbakhúc,

Nênhnổithuyềncâurượumộtbình.

BếnVũ(9)chàngngư,tìmthư

ThônĐào(9)chỉhộlốiloanhquanh.

Đềxong,trôngngắmthẫnthờ,nhưcóýchờđợi.Chợtthấyởtrênváchđábỗngnứttoácramộtcáihang,hìnhtrònmàrộngđộmộttrượng.Vénáođivào,vừađượcmấybướcthìcửahangđãđóngsậplạitốitămmùmịtnhưsavàocáivựcđentối.Bụngnghĩkhôngcònthểnàosốngđượcnữa,lấytaysờsoạnglốirêu,nhậnthấycómộtcáikhenhỏ,quằnquèonhưcáiruộtdêvậy.Đimòđộhơnmộtdặmthìthấycóđườngđingoilên.Bámbíutrèolênthìmỗibướcmỗithấyrộngrãi.Lênđếnngọnnúithìbầutrờisángsủa.Chungquanhtoànlànhữnglâuđàinguynga,mâyxanhrángđỏ,bámởlancan,cỏ

lạhoakỳ,nởđầytrướccửa.Sinhnghĩnếukhôngphảilàchỗđềnđàithờphụng,tấtlàcáixómcủanhữngbậclánhđời,nhưnhữngnơinúiThứunguồnĐào(9)chẳnghạn.Rồichợtthấycóhaingườicongáiáoxanhbảonhaurằng:

-Langquânnhàtađãđến!

Đoạnhọvộichạyvàobáotin,mộtlúcđiranóirằng:

-Phunhânchúngtôisaimờichàngvàochơi.

Sinhđitheohọvào,vòngquanhmộtbứctườnggấm,vàotrongmộtkhungcửason,thấynhữngtòacungđiệnbằngbạcđứngsững,cónhữngtấmbiểnđề:"ĐiệnQuỳnhhư","GácDaoQuang".Trêngáccóbàtiênáotrắng,ngồitrênmộtcáigiườngthấtbảobêncạnhđặtmộtchiếcgiườngnhỏbằnggỗđànhương,mờiSinhlênngồivàbảorằng:

-Tínhhiếukỳcủachàngđãthànhchứngnghiện.Sựvuisướngtrongmộtchuyếnđichơinày,kểcũngđãthỏanguyệnbìnhsinh.Nhưngmốiduyêngặpgỡchàngcócònnhớgìkhông?

Từthưarằng:

-TôilàmộtkẻdậtsĩởTốngSơn.Mộtcánhbuồmgió,mộtláthuyềnnan,phónglãnggianghồthíchđâuđếnđấy.NàocóbiếtchốnnàylạicóTửphủThanhđô!Lầnmòlênđượctớiđây,chẳngkhácnhưmìnhđãmọccánhmàbaylênđếncõitiênvậy.Songlòngtrầnmờtối,chưabiếttiềnđồralàmsao.Dámxinchỉbảorõràngchochúngtôiđượchiểu.

Bàtiêncườibảo:

-Chàngbiếtsaođược.ĐâylànúiPhùLai,mộtđộngtiênthứ6trong36động,bồngbềnhởngoàibểcả,dướikhôngcóbámbíu,nhưhainúiLaPhùtanhợptheovớisóngrợn,màtôitứclàđịatiênởNamnhạclàNgụyphunhân.Vìthấychànglàngườicaonghĩasẵnlòngcứugiúpsựnguykhốnchongười,nênmớidámlàmphiềnmờichàngđếnđây.

Bàtiênnhânđưamắtchoconhầuđểbảogọimộtcôtiênra,Từliếcnhìntrộm,chínhlàngườibẻgãycànhhoangàytrước.Bàtiêntrỏbảorằng:

-ĐứacontôiđâytênlàGiángHương,ngàytrướcgặpphảicáinạntrongkhiđixemhoa,nhờchàngcứugỡ,ơnấykhônquên,naymuốnchonókếtduyên

đểbáođềnơntrước.

Bènngayđêmấyđốtđènmỡphượng,rảiđệmvàngrồng,đểhaingườilàmlễgiaobái.Ngàyhômsauquầntiênđếnmừng,cóngườimặcáogấmcưỡiconlytừđàngbắcxuống,cóngườibậnxiêmlụacưỡirồngtừphíanamlên,cóngườiđikiệungọc,cóngườicưỡixegió,đồngthờilạihọp.TiệcyếnđặtởtừngthượngtrêngácDaoquang,buôngrèmcâu(10)ngọc,rủtrướngmócvàng,phíatrướcđặtmộtcáighếbànhbằngngọclưulymàđểkhông.Quầntiênváichàonhaucùngngồiởnhữngghếbêntả;TừThứcthìngồiởcáigiườngbênhữu.Ngồixong,cótiếngtruyềnhôlàKimtiên(11)đãđến,mọingườiđềubướcxuốngđóncúilạychào.Đoạnrồilêngáctấunhạc.Tiệcbàymâmbằngmãnão,đĩabằngngọcthạch,cácmónănđềurấtkỳlạ,lạicónhữngthứrượukimtương,ngọclễ,mùihươngđưalênthơmnức,dướitrầnkhôngbaogiờcóđượccáicủaquýnhưvậy.Ngườiáogấmtrắngnói:

-Chúngtôichơiởchốnnàymớitámvạnnăm,màbểNamđãbalầntungbụi.Naychàngtừxatớiđây,khôngvìtiênphàmmàcáchtrở,basinhhươnglửa,tưởngcũngkhôngphụ,đừngnênchochuyệnthầntiênlàcâuchuyệnhoangđường.

Rồicónhữngngườitrẻnhỏ,chiaratừnglớpmàmúađiệuLăngBa.Đoạn,phunhânmờitiệc.GiángHươngrótrượu.Ngườibậnxiêmlụanóiđùarằng:

-Nươngtửhômnaymầudahồnghào,chứkhôngkhôgầynhưtrướcnữa.Ngườitabảongọcnữkhôngchồng,câuấyhỏicótinđượckhông?

Quầntiênđềucười,duyngườimặcáoxanhbuồnrầukhôngvuimànóirằng:

-Mốiduyêncủacôemđây,thậtcũnglàtốtđẹp.Songnghĩcáigiábăngngọcởtrênmây,màđikếtmốitóctơởcõithế,vạnnhấttiếngtămvỡlở,thiênhạchêcười,quầntiênchúngtaekhôngkhỏimangtiếnglâyđược.

BàKimtiênnói:

-Taởtrongchốnlâuthànhtrêntrời,chầuhầucạnhđứcThượngđế,mênhmangtrầnhải,chưatừngđặtbướcxuốngbaogiờ.Thếmànhữngkẻhiếusựhọcònbịara,nàobảoDaotrìhộikiếnởđờiChu(12),thanhđiểutruyềntinởđờiHán(13),tacònthế,huốngchilàlũcácnàngư?Songtânlangngồiđây,takhôngnênbànphiếmnhữngcâuchuyệnkháclàmrốilòngdạngườita.

Bàphunhânnói:

-Tôinghetiênkhágặpchứkhôntìm,đạokhôngtumàtựđến.Nhữngcuộcgặpgỡhiếmlạ,đờinàomàkhôngcó:nhưđềnBạchậu(14),nhưquánCaođường(15),nhưthầnLạcphốlướtsóng(16),nhưnàngGiangPhicởingọc(17),nhưLộngNgọclấyTiêuSử(18),nhưTháiLoangặpVănTiêu(19),nhưLanHươnggặpTrươngThạc(20).Baonhiêunhữngchuyệncũcònsờsờđó;nếuthếnàymàbịchêcườithìđãcónhữngngườitrướcấyhọchịuđỡtiếngcườichomình.

Mọingườicùngphálêncườirấtvuivẻ.Rồiđómặttrờigácnúi,cáckháchkhứađềugiảitáncả.TừđùabảoGiángHươngrằng:

-Thìratấtcảcáccõitrờiđềucóchuyệnphốingẫucả.ChonênảChứcNữlấychàngNgưuLang,nàngThượngNguyêntìmchàngPhongTrắc(21),TăngNhụcóbàikýChuTần(22),QuầnNgọccóbàithơHoànglăng(23),cảnhkhácnhưngtìnhcũnggiốngnhau,nghìnxưavẫnnhưthếcả.Nayquầntiênaivềchỗnấy,sốngtrongcảnhquạnhquẽcôliêu,đólàvìlòngvậtdụckhôngnẩysinh,haylàcũngcónhưngphảigượngđènén?

Nàngđổisắcmặtnói:

-Mấyngườiấylànhữngcáikhíhuyềnnguyên,nhữngcáitínhchânnhất,thânhầucửatía,tênghiđềnvàng,ởthìởphủthanhhư,chơithìchơimiềnsungmạc,khôngcầngạnmàlòngtựtrong,khôngcầnlấpmàđụcvẫnlặng.Khôngnhưthiếpbảytìnhchưasạch,trămcảmdễsinh,hìnhởphủtíanhưnglụyvướngduyêntrần,thânởđềnquỳnhmàlòngtheocõidục;chàngđừngnênnhânmộtmìnhthiếpmàchotấtcảquầntiênđềuthế.

Từnói:

-Nếuthếthìemcònthuacáctiênkiaxalắm.

Vợchồngcùngvỗtaycảcười.

ChỗGiángHươngcóbứcbìnhphongtrắng.Từthườngđềthơlêntrênrằng:

Nhãnđểyênhàcướcđểvân,

ThanhquangsáisáibứcTamThần.

Tùnghoabánlãohươngphongđộng,

MôidẫnThươngLươngđiếuđĩnhnhân.

Dịch:

Khóirợpmâychekhắpbốntrời,

NonThầntrongsángđólànơi.

Hoathôngtheogióđưahươngngát,

Dắtdẫnthuyềncâukháchmộtngười.

II

Thuphongnhấtdạnguyệtmansan,

Liênquyểnhoànghoanhậpỷlan.

Tửulựckhốnnhânthitứkhổ,

Ngâmhàotúycácbíchlangcan.

Dịch:

Mộtđêmgióthổinguyệtđầynon,

Rèmcuộnhoavànglọtcửason.

Rượumệtmêsayngườinặngtrĩu,

Mượnđembúttrúcgửithihồn.

III

Bảoápngưnghànhoántúchương,

Biệttàitânphổlýnghêthường.

Từthànhbấtcảmcaothanhđạo,

Kinhkhởiâmlaiphongvũtrường.

Dịch:

Đốtlạilòtrầmnhómlạihương,

Đắnđođổimớikhúcnghêthường,

Bàithànhkhôngdámcấtcaotiếng,

Egiómưavềẩmmộtphương.

IV

HồngHàđốikhởiXíchthànhtiêu,

Sápháncungtườngtỏatịchliệu,

Tinhđẩunhiễulanthiênnhấtác,

DạthâmTầnnữhọcxuyti

Dịch:

Rángđỏđùnlêntựagấmthêu,

Cungtườngcaovútvắngteoteo,

Trăngsaodườngmọcquanhbênmái,

Tầnnữđêmdàihọcthổitiêu.(24)

V

Thươngmangvânngoạiđoảntrườngchu,

MânQuếkiềnkhônnhậtdạphù,

Nhấtđiểumộxuânphibấttận,

Liênkhôngđạmtảobíchdudu.

Dịch:

Ngoàimâythấpthoángbóngtiênchâu,

Mận,Quế(25)phươngtrờingúttậnđâu.

Xuânmuộnconchimbaylạclõng,

Vòmkhôngquangsạchbiếclàulàu.

VI

Khướchànliêmphóngnguyệttrùngtrùng,

Khiếpđốisuynhanbảkínhdung.

Cáchtrúchoánlaitiênchẩmmộng,

Ngũcanhvônạiviễnsơnchung

Rèmbuôngcảnlạnhnguyệtlinhlung,

Gươngvõvàngsoiluốngthẹnthùng.

Cáchtrúcgốitiênvừakhẽchợp,

Nonxađưarộntiếngchuôngđồng.

VII

Phùphùthụyáinhiễukimkhuê,

PhươngtrượnghuềnamNhượcthủytê.

Xướngbãiđàcanhthiêndụcthự,

Hươngtâmhàxứnhấtthanhkê.

Dịch:

Khílànhquanhquấtphủbuồngxuân,

Phươngtrượng(26)nonxa,Nhượcthủy(27)gần

Dứttiếngcanhđà(28)trờisắpsáng,

LòngquêtheorõiángmâyTần.

VIII

Yênlamnhưkếliễunhưđiền,

Tỏatháttìnhkhuyhảibạcthuyền.

Vũkháchkhứthờivôxứmịch,

Bộhưthanhngoạibíchliênthiên.

Dịch:

Hơilam:máitóc,liễu:hoacà

Thuyềnbểxatrôngthấpthoángngoài.

Đạosĩmộtđitìmkhóthấy,

Trongkhôngtảnmáctiếngngândài.

IX

Tứdiệnbađàonhấtkếsơn,

Dạlaihàxứmộnghươngquan.

Mangmangtrầngiớihồiđầuviễn,

Thântạihồngvânbíchthủygian.

Dịch:

Sóngnướcbaoquanhnúimộtvùng,

Mộngvềquêcũlốikhôngthông.

Mâyvàngnướcbiếcthânnươngđậu,

Trầngiớixacoingútmịtmùng.

X

ĐàohoanhiễugiảnxuấtThiênthai,

ủyđịatànhồngbánlụcđài.

KhướctiếuLưulangkhinhxuấtđộng,

Lâmphongkỷbảngọcthưkhai.

Dịch:

Mặtsuốihoađàolặnglẽtrôi,

Rêutrùmsắcthắmuổngphaphôi.

LưuLangbiệtđộngsaokhờmấy,

Thưngọcbuồntênhgiởmấyhồi.(29)

NhưTừ,từkhibỏnhàđithấmthoátđãđượcmộtnăm,aosenđãđổithaymầubiếc.Nhữngđêmgióthổi,nhữngsángsươngsa,bóngtrăngsángdòmquacửasổ,tiếngthủytriềunghevẳngđầugiường,đốicảnhchạnhlòng,mộtmốibuồnbângkhuâng,quấynhiễukhiếnkhôngsaongủđược.Mộthômtrôngrabể,thấymộtchiếctàubuônđivềphươngNam.TừtrỏbảoGiángHươngrằng:

-Nhàtôiđivềphíakiakìa,songbiểncảtrờixa,chẳngbiếtlàởtậnđâu.

Rồinhânlúcrỗi,chàngnóivớinàngrằng:

-Tôibướckháchbơvơ,lòngquêbịnrịn,lệhoathánhthót,lòngcỏhéohon,dámxinthểtìnhmàchođượctạmvề,chẳnghayýnàngnghĩthếnào?

GiángHươngbùingùikhôngnỡdứt.Từlangnói:

-Tôixinhẹntrongmộtthờikỳbaonhiêulâu,đểvềchobạnbègặpmặtvàthuxếpviệcnhàchoyên,sẽlạiđếnđâyđểvớinàngcùnggiàởchốnlàngmâybếnnước.

GiángHươngkhócmànói:

-Thiếpchẳngdámvìtìnhphuphụmàngăncảnmốilòngquêhươngcủachàng.Songcõitrầnnhỏhẹp,kiếptrầnngắnngủi,dùnaychàngvềnhưngchỉeliễusânhoavườn,khôngcònđâucảnhtượngnhưngàytrướcnữa.

Nàngnhânthưavớiphunhân,phunhânnói:

-Khôngngờchànglạimắcmớvìmốilòngtrầnnhưvậy.

Nhânchomộtcỗxecẩmvânđểchàngcưỡivề.Nàngcũngđưachochàng

mộtbứcthưviếtvàolụamànói:

-Ngkháctrôngthấyvậtnày,xinđừngquênmốitìnhngàycũ.

Rồitrànnướcmắtmàchiabiệt.

Chàngđichỉthoắtchốcđãvềđếnnhà,thìthấyvậtđổisaodời,thànhquáchnhângian,hếtthảyđềukhôngnhưtrướcnữa,duycónhữngcảnhnúikhelàvẫnkhôngthayđổisắcbiếcmầuxanhthủanọ.Bènđemtênhọmìnhhỏithămnhữngngườigiàcảthìthấycóngườinói:

-Thuởbétôinghenóiôngcụtamđạinhàtôicũngcùngtênhọnhưông,đivàonúimấtđếnnayđãhơn80năm,nayđãlànămthứ5niênhiệuDiênNinhlàđờiôngvuathứbacủatriềuLêrồi.(30)

Chàngbấygiờmớihậmhựcbùingùi;muốnlạilênxemâyđểđi,nhưngxeđãhóalàmmộtconchimloanmàbaymất.Mởthưrađọc,thấycócâu:"Kếtlứaphượngởtrongmây,duyênxưađãhết,tìmnontiênởtrênbểdịpkháccònđâu!”mớibiếtlàGiángHươngđãnóitrướcvớimìnhnhữnglờilybiệt.Chàngbènmặcáocừunhẹ,độinónlángắn,vàonúiHoànhSơn,(30)rồisaukhôngbiếtđiđâumất.

Lờibình:

Thanôi,nóichuyệnquáisợloạnchuyệnthường,chonênthánhhiềnkhôngnói.NhưngviệcTừThứclấyvợtiên,cholàthựckhôngư?Chưahẳnlàkhông;Cholàthựccóư?Chưahẳnlàcó.Cókhônglờmờ,câuchuyệntựahồquáiđản.Nhưngcóâmđứcthìtấtcódươngbáo,cũnglàlẽthường.Nhữngbậcquântửsaunàykhiđểmắtđếnsẽliệumàthêmbớt,bỏchỗquáimàđểchỗthườngthìphỏngcógìlàhại.

Chúthích

*Nguyênvăn:TừThứctiênhônlục.

(1)QuangThái:niênhiệuTrầnThuậnTông,từ1388-1398.

(2)Hóachâu:ThanhHóangàynay(theonguyênchúHóaChâulàchâuThanhHóacổ).

(3)TiênDu

(4)NămBínhTý:dướithờiThuậnTônglànăm1396.

(5)HuyệnTốngSơn:khoảngđờiTrầnlàvùngđấttươngđươngvớimiềnbắchuyệnNgaSơnvàmiềnđôngbắchuyệnHàTrung;thờiLêlàvùngđấthuyệnHàTrung,ThanhHóangàynay.

(6)ĐàoUyênMinh:nămsinhcóbathuyết:365;372;376,mất427,tênlàTiềm,làthigiađờiĐôngTấn.TừnglàmHuyệnlệnhBànhTrạch,sauvìkhôngchịuluồncúinêntreoấntừquan.Ôngcócâunóinổitiếng:"Lẽnàovìnămđấugạolươngmàphảikhomlưng!”.Thơvăncủaônggiảnphácmàtinhluyện,cóphongcáchriêng,phầnlớnthểhiệntưtưởngẩndật.

(7)NúiChíchTrợ...cửaNga:đềulànhữngthắngcảnhcủaThanhHóa.

(8)ThầnPhù:TheoLịchtriềuhiếnchươngloạichí,phầnDưđịachí:cửaThầnPhùlàcửasôngrabể,thuộchuyệnNgaSơn,naythuộctỉnhThanhHóa.

(9)NúiThứu:xưaTâyvựccónúiThứuLĩnh,vìnúihìnhchimThứunênthànhtên.Nguồnđào:theoĐàohoanguyênkýcủaĐàoTiềmthìđờiTấncómộtngườiđánhcáởVũLăngđithuyềnlạcvàorừngđào.ởđấyngườiđánhcágặpmộtthônxómrấtyênbình,hỏithìlànhữngngườilánhnạnnhàTần,họkhôngbiếtgìvềthờicuộchiệntại.Ngườiđánhcáởmấyhômrồiravề.Câuchuyệnđếntaiviênquanquận,ôngtamuốnngườiđánhcáđưađi,nhưngkhitrởlại,ngườiđánhcákhôngtìmđượcdấuvếtgìnữa.SaunhữngtừVũLăng,nguồnĐào,thônđàovừachỉnơiẩndậtcũngvừachỉcõitiên.

(10)Câu:cáimócđểvénrèm,màn.

(11)Kimtiên:tứcTâyVươngmẫu.

(12)SáchLoạitụnóivuaChuMụcVươnghamthíchthầntiênrồigặpbàVươngmẫuởDaoTrì.

(13)LờichuaởsáchĐườngthi,nóivuaHánVũĐếngồiởđiệnThừaHoa,chợtcóhaiconchimxanhtừphươngtâybaylại,đậuởtrướcđiện.VuahỏiĐôngPhươngSóc.Sócnói:"ĐólàbàVươngmẫusắpđếnchơiđấy"hiênbàVươngmẫuđến,cóhaingườithịnữáoxanhtứclàhaiconchimxanhlúctrước.

(14)ChuyệnNgưuTăngNhụđờiĐườnggặpcácnàngtiênởđềnBạctháihậu;xemthêmchúthích5ChuyệnkỳngộởTrạiTây.

(15)SởvươngchơiởquánCaoĐường,gặpmộtnàngthầnnữ,cùngchungchăngối.Xemthêmchúthích11ChuyệnngườinghĩaphụởKhoáiChâu.

(16)ThầnnữởLạcPhốtênlàBậtPhi,congáivuaPhụcHy.SáchQuầnngọccóchépchuyệnTrầnTưVươnggặpthầnnữởLạcPhố.

(17)HainàngtiênGiángPhichơiởbênsônggặpTrịnhGiaoPhủ,cởingọcminhchâumàtặngcho.Trịnhnhậnđượcngọcđiđượcmấychụcbướcthìngọckhôngcònnữamànhữngnàngkiacũngbiếnmất.

(18)ChàngTiêuSửgiỏithổiốngtiêu,vuaTầnMụcCôngđemcongáilàLộngNgọcgảcho.Chàngdạynàngthổitiêu,chimphượnghoàngnghetiếngbayđến.Sauvợchồngcùngcưỡiphượngmàbaylêntrời.

(19)ChàngVănTiêugặpnàngtiênTháiLoanởnúiTâytạiđấtChungLăng,haingườilấynhau.

(20)NgọcnữĐỗLanHươnglấyTrươngThạc.Saunàngvềtrời,TrươngThạcrấtthươngnhớ.

(21)PhongTrắcđọcsáchởtrongnúisâu,bàtiênThượngNguyênphunhânđêmđếnvevãn(xuấtởsáchThiênhạdịkỷ).

(22)ChuyệnNgưuTăngNhu.Xemchúthích5ChuyệnkỳngộởTrạiTây.

(23)LýQuầnNgọcquamiếuNhịphiởSầmDươngcóđềmộtbàithơcâuđầulà:"HoàngLăngmiếutiềnxuândĩkhông"chợtcóhaingườicongáihiệnlêntựxưnglàhainàngNgaHoàng,NữAnhhẹnsauhainămsẽcùngLýgặpgỡ.

(24)Tầnnữ:xemchúthích18cùngtruyện.

(25)Mân,Quế:nguyênchú:MânthuộcvùngđấtBáchViệtgiápvớiNgaoSơnbiểnĐông;QuếlàQuêChâu,QuảngTây.NgàynayMânlàtỉnhPhúcKiến.

(26)Phươngtrượng:tăngphòng.NguyêndolàVươngHuyềnSáchđờiĐườngsangsứTâyvực,vàochỗởcủanhàsưDuyMa,thấycănbuồngcủasưvuôngvắn,mỗibềmườihốt,bèngọilàphươngtrượng.

(27)Nhượcthủy:theoSơnhảikinh,làmộtdòngsôngởvùngcựctâycủaTrungQuốc,sứcnướcrấtyếu,dùmộthạtcảicũngkhôngthểnổitrênmặt

nước:tươngtruyềnlànơitiênở.

(28)Đà:tênmộtgiốngcácóchân,dàivàitrượng,dabềncóthểbưngtrốngđược;tiếngkêurấtvang,mỗilầnkêurấtđúngvớimộttrốngcanh.

(29)BàithơnàylấyýtừcâuchuyệnLưuNguyễnnhậpThiênThai.ĐờiHán,LưuThần,NguyễnTriệuvàonúiháithuốc.HaichàngđimãilạcvàoThiênThai,gặptiênnữ,lấylàmvợ.Đượcmộtthờigian,nhớnhàđòivề,tiênnữtiễnđưađếncửađộng.LưuNguyễnvềđếnnhàthìđãquabảyđời,bạnbèhọhàngkhôngcònai,haingườimuốntrởlạinơicũnhưngkhôngtìmđượclốixưanữa.NhàthơTàoĐường(đờiĐường)cónămbàithơ"kể"chuyệnnàyrấtđượcnhiềungườiưathích.

(30)Nămthứ5niênhiệuDiênNinh:DiênNinhlàniênhiệucủaLêNhânTôngtừ1454đến1459;nămthứ5là:1458.

ChuyệnPhạmTửHưlênchơithiêntào*

PhạmTửHưquêởCẩmGiàng,(1)làmộtngườituấnsảnghàomạikhôngưakiềmthúc.TheohọcnhàxửsĩDươngTrạm;TrạmthườngrănTửHưvềcáitínhhaykiêucăng.Từđấychàngcốsứcsửađổi,trởnênngườicóđứctínhtốt.

KhiDươngTrạmchết,cáchọctròđềutảnđicả,duyTửHưlàmlềuởmảđểchầuchực,saubanămrồimớitrởvề.Năm40tuổi,TửHưđithivẫnchưađỗ,đờiTrần,sangduhọcởkinh,ngụtrongmộtnhàdânbênbờhồTây.

Mộtbuổisáng,ởnhàtrọđira,trongángsươngmùthấycómộtđámnhữngtánvàngkiệungọcbaylêntrênkhông;kếlạicómộtcỗxenạmhạtchâu,kẻtheohầucũngrấtchữngchạc.TửHưkhẽdòmtrộmxemthìngườingồitrongxe,chínhthầyhọcmìnhlàDươngTrạm.ChàngtoanđếngầnsụplạynhưngTrạmxuataynói:

-Giữađườngkhôngphảichỗnóichuyện,tốimainênđếnđềnTrấnVũcửaBắc,thầytròtasẽhànhuyênmộthômTửHưbènsắmrượuvàthứcnhắm,đúnghẹnmàđến.Thầytrògặpnhauvuivẻlắm,chàngnhânhỏirằng:

-Thầymớitừtrầnchưabaolâu,thoắtđãtrởnênhiểnháchkháchẳnngàytrước,xinthầychobiếtrõduyêndođểconđượcvuimừng.

DươngTrạmnói:

-Tathuởsốngkhôngcómộtđiềuthiệnnàođángkhen,chỉcóhaygiữđiềutínthựcđốivớithầybạn,quýtrọngnhữngtờgiấycóchữ,hễthấyrơivãiliềnnhặtmàđốtđi.ĐứcĐếquânđâyngàikhenlàcóbụngtốttâuxincholàmchứctrựclạiởcửaTửđồng(2).HômquatahầulínhgiángàilênchầuThiêncung,tìnhcờlạigặpnhàngươi,đócũnglàvìthầytròmìnhcócáimốiduyên.

TửHưnói:

-Thầyđượclĩnhchứctrọngquyềncaonhưvậy,chẳnghaysựsốngchếtthọyểucủacon,thầycóđượcrõkhông?

-Việcđókhôngphảithuộcvềchứcvụcủata.

-Vậythếthầygiữvềviệcgì?

-Tatrôngcoivềviệcvănchươngthicử,khoadanhcaothấpcủanhữnghọctròtrongthiênhạ.

TửHưmừngmàrằng:

-Nếuthếthìtiềntrìnhcủaconcùngđạtthếnàochắcthầybiếtrõ?

-Cứnhưvănchươngtàinghệcủaanh,đươngđờinàykhôngaibìkịp,huốnganhlạicòncótínhtrunghậuthànhthực;cóđiềulúcthiếuthờithườnglấyvăntàimàkiêungạovớingườikhác,chonêntrờimớibắtđỗmuộnđểphảichùnnhụtcàinếtngôngngáođi.NếukhôngthìcướpthẻtrướccủaMôngChính(3),lặtcỏráccủaHạHầu(4)phỏnganhcònkhókhăngìnữa.Chonênxưanayngườitabànvềkẻsĩ,tấttrướchếtxétđếnđứchạnhlàvìthế.Ngàynaynhữngngườimặcáonhànho,đeodảinhànhothìlạikháchẳn.Họthườngđổihọđểđihọc,thaytênđểđithi;hễtrượtđỗthìđổlỗimờquángchoquanchấmtrường,hơithànhdanhthìhợmmìnhtàigiỏihơncảtiềnbối,chíkhíngôngngáo,tínhtìnhtráotrở,thấythầynghèothìlảngtránh,gặpbạnnghèothìlàmngơ,khôngbiếtrằngngàythườngdắtdẫnrèncặpphầnnhiềulàcáicôngđứccủathầybạn.Vảnhưtangàyxưa,dạycóđếnmấynghìnhọctrò,giaoduởkinhđôrấtnhiềubèbạnthếmàsautamất,nghecóngườiđaivàng,mũbạc,cóngườiquancảngôicao,nhưngkhônghềmộtaitìmđếnthămviếngmồtamàtướilênmộtvàichénrượu.Nhânthếtavẫnđểýđếnanhlắm.

TửHưnhânđemnhữngngườilàmquanbấygiờ,nhấtnhấthỏivềtừngngườimột:

-Thưathầy,ôngmỗởngôitrọngthầnmàthamlamkhôngchán,ôngmỗlàmchứcsưtư(5)màmôphạmkhôngđủ,ôngmỗcoilễmàlễnhiềuthiếuthốn,ôngmỗchăndânmàdânbịtaihại,ôngmỗchấmvănmàlấyđỗthiênvị,ôngmỗtrịngụcmàbuộctộioanuổng;lạicònnhữngngườilúcthườngbànnóithìmôimépbẻolẻo,đếnlúctrùtính,quyếtđịnhkếlớncủaquốcgiathìmờmịtnhưngồitrongđámmâymù,thậmđếnkhôngnóitheodanh,khôngxéttheothực,khôngtrungvớiđấngquânthượng,lớnthìlàmviệcbánnướccủalưuDự(6),nhỏthìlàmviệcdốivuacủaDiênLinh(7).Bọnấysaukhichếtcóphảiluậntộigìkhông,haylàcứđượchưởngtônvinhmãithế?

Trạmcườimàrằng:

-Trồngdưađượcdưa,trồngđậuđượcđậu.Lướitrờithênhthang,thưa

nhưngchẳnglọt.Chỉbởirằngthờigianchưađếnmàthôi.Naytabảorõanhnghe:trongkhoảngtrờiđấtbáoứngluânhồi,chỉcóhailoàithiệnác.Ngườichămlàmthiện,tuyhãycònsống,tênđãghiởĐếđình;ngườihaylàmác,khôngđợiđếnchết,ánđãthànhởĐịaphủ.ChonênNhanHồilúcsốngởtrongngõhẻmmàchếtlàmchứcTuvăn(8),VươngBàngngàythườngcónếtkiêungoanmàchếtphảimáurâymặtđất(9).Khôngphảinhưngườiởcõiđời,cóthểmượnthếmàđượclàmquan,cóthểnhờtiềnmàđượckhỏivạ,hìnhphạtthìquálạm,tướcthưởngthìquáthiêntư,cúiđầukhomcật,dùhènhạcũngcấtnhắclên,đứađoạtthằnggian,nhờđútlótmàkhỏi.Anhnêncốgắng,đừnggieocáinghiệpbáoởkiếpsaunày.

TửHưnói:

-Cáicửahọaphúcđãđượcngheđạikhái.NhưngnaynhữngngườihọctròthườngđếnđềnĐếquânlàmlễcầumộng,xinngàibáoứngchobiếtnhữngsựnghiệpvềsau.Việcđócóquảthựckhông?

Trạmcườimàrằng:

-ĐấngĐếquânngàinuốtnhànguyênkhí,chudutámphương,ngàyxétgiấytờ,đêmchầuThượngđế,cònlúcnàorỗiđểlàmcáiviệcvụnvặtấy.Songnhữngngườimộtlòngchaysạchthànhkính,thìtronglúcbậpbùng,tựanhưcóthấy.Ngườiđờikhônghiểubèncholàsựthực,thậtđángbuồncười.

-Thưathầy,nếuthếthìchuyệnphóngbảngcửatrời,cũnglàcâuchuyệntruyềnngoachăng?

-Không,việcđóthìthậtđấy.

TrạmbèngiơramộtcuộngiấyphongdánrấtkỹbảoTửHưrằng:

-Đâylàbảngxuânsangnămđây.TavângmệnhĐếquânđitraxétkỹlưỡngđểgiaolêncửatrờibiênvàochođủ.Vìcóanhđếnchơiđâynêntachưađiđược.

DươngTrạmlạikểchoTửHưnghenhữngthúvuiởtrênThiêntào,hơnởcõitrầnnhiềulắm,vàbảonhàngươinêncốgắngsửamìnhchuốtnết,tựnhiêncóngàyđượclênởtrênấy;nhưtađâycũnglàmộtcáiduyênmaymắnkhácthường.TửHưnói:

-Mìnhtrầnvóctục,cònbiếtdolốinàomàngoilênđược!Chỉmongtheođòixegió,đượctạmlênchơixemmộtchuyến,chẳnghaythầycóthểgiúp

chođượckhông?

-Sựđócũngkhôngkhó.ĐểtabẩmvớiđứcĐếquânđemtênhọanhđiềnvào.

Bènlấybútsonviếtvàocuốngiấyhơnmườichữ,rồibảocấtbỏtiệcrượu.TửHưđượctheothầylênngồiởmộtbênxe,rồicỗxetườngbaylên.Lênđếntrêntrời,TửHưthấymộtkhucónhữngbứctườngbạcbaoquanh,cáicửalớnkhảmtrailộnglẫy,haibêncónhữngtòalầuchâuđiệnngọc,vằngvặcsángnhưbanngày,sôngNgânbếnSao,ômấpsautrước,gióthơmphưngphức,đượmngátquanhhiên,hơilạnhthấuda,ánhsángchóimắt,trôngxuốngcõitrần,thấymọicảnhvậtđềubénhỏtủnmủn.

DươngTrạmnói:

-Anhcóbiếtđâylàđâukhông?TứclàkinhđôBạchNgọcởtrêntrờimàngườiđờivẫnthườngnóiđó.ởchínhgiữakiacómộtđámmâyhồngchephủ,tứclàcungTửVicủađứcThượngđếngàingự.Anhnênđứngchờtaởngoàicửathànhđểtavàotâuxinchoanh.

NóirồiDươngTrạmcầmcuộngiấyđivào,saumộtlúclâumớira.Chợtngheởtrênthànhcótiếnghôvang,nóingườiđỗđầubảngsangnăm,đãkénđượcviêntrạngnguyênhọPhạmrồi.

DươngTrạmbèndẫnTửHưđichơithămkhắpcảcáctòa.Trướchếtđếnmộttòacócáibiểnđềngoàilà"Cửatíchđức"trongcóchừnghơnnghìnngườimũhoadảihuệ,kẻngồingườiđứng,TửHưhỏithìDươngTrạmnói:

-Đólànhữngvịtiênthuởsốngcólòngyêuthươngmọingười,tuykhôngphảidốchếttiềncủađểlàmviệcbốthí,nhưngbiếttùythờimàchucấp,đãkhôngkeobẩn,lạikhônghợmhĩnh.Thượngđếkhenlàcónhân,liệtvàothanhphẩmnênhọđượcởđây.

Lạiđiquamộttòasởcócáibiểnđềởngoàilà"CửaThuậnhạnh",trongđóđộhơnnghìnngười,áomâylọngmưa,kẻhátngườimúa.TửHưlạihỏi,DươngTrạmnói:

-Đólànhữngvịtiênthuởsốnghiếuthuận,hoặctronglưulybiếtbaobọclấynhau,hoặcđemđấtcátmàsansẻchonhau,mấyđờiởchungkhôngnỡchiarẽ.Thượngđếkhenlàcólòng,chovàocungmâynênhọđượcởđây.

Lạiđếnmộttòasởcócáibiểnđềlà"CửaNhothần"ngườiởđấyđềuáodài

đairộng,cũngcótớisốmộtnghìn,trongcóhaingườimặcáolụa,độimũsa.

DươngTratrỏbảoTửHưrằng:

-ẤylàôngTôHiếnThành(10)triềuLývàôngChuVănAn(11)triềuTrầnđó.NgoàirathìlànhữngdanhthầnđờiHán,đờiĐường,khôngsungvàoquanvịhaychứcchưởnggìcả,chỉngàysócngàyvọngthìvàothamyếtĐếquân,nhưnhữngviêntảnquanđờinaythỉnhthoảngvàochầuvuamàthôi.Cứcáchnămtrămnămlạichogiángsinh,caothìlàmđếnkhanhtướng,thấpcũnglàmđượcsĩphu,hiệudoãn.Ngoàiracònđếnhơntrămtòasởnữa,nhưngtrờigầnsángkhôngđixemkhắpđược,vộicưỡigiómàbayxuốngtrần.XuốngđếncửaBắc,thấytrămquanđãlụctụcvàotriềuchầuvua.

TửHưtừbiệtthầytrởvề,sangnămđithiquảđỗtiếnsĩ.PhàmnhữngviệccáthunghọaphúcnhàTửHư,thườngđượcthầyvềbáochobiết.

Lờibình:

Thanôi,nhữngchuyệnhuyềnhoặcTềHài,nhữnglờingụngônTrangChu,(12)ngườiquântửvốnchẳngnênhamchuộng.Nhưngnếulàchuyệnquanhệđếnluânthường,làlờikýngụýkhuyêngiớithìchépravàtruyềnlại,cóhạigìđâu.

NaynhưcâuchuyệnTửHư,cóthểđểkhuyênchonhữngngườiănởtrunghậuvớithầy,lạicóthểlàmrănchonhữngngườiănởbạcbẽovớithầy,cóquanhệđếnluânthườngcủangườitalớnlắm.CònnhưviệclênchơiThiêntào,cóhaykhôngcó,hàtấtphảigạngùngđếnnơiđếnchốnlàmgì?

Chúthích

*Nguyênvăn:PhạmTửHưduThiêntàolục.

(1)CẩmGiàng:nayvẫnlàhuyệnCẩmGiàng,tỉnhHảiDương.

(2)Tửđồng:vốnlàtênmộthuyệnởTrungQuốc,nơithờĐếquânVănXương,trôngcoivềvănhọc,thườngcótụccầutiêngiángbút.ởđâytácgiảchỉdùngvớinghĩalànơiởcủaĐếquân.

(3)LãMôngchínhlàngườiđờiTống,thiđỗtrạngnguyên.KhinghetinMôngChínhđỗ,HồĐánPhủphànnànrằng:"Thôithếlàsangnămtađỗ,lạiphảisauhắnmộtthẻrồi".QuảnhiênsangnămHồđỗthật

(4)HạhầuThắnglàmộtdanhnhođờiHán.Ôngthườngnói:"Kẻsĩchỉsợkhôngsángnghĩakinh,nếusángthìlấyáoxanháotíadễdàngnhưlặtcỏrácởdướiđấtvậy".

(5)Sưtư:chỉcáchọcquan.TheolờisớcủaCốclươngtruyện(kinhXuânthu),vìthầyhọclàdạychongườitanhữngđiềuthiếuhụtnêngọilà"sưtư"(tưlàcủacải,ýnóivốnkiếnthức).

(6)LưuDựlàmtôivuaKhâmTôngđờiTống,đầuhàngnhàKim,KimlậplàmTềđế.

(7)DiênLinhlàmtôivuaĐứcTôngđờiĐường,làmnhiềusựgiandối,mỗikhiứngđối,toànlànhữnglờidốitrácả.

(8)NhanHồilàhọctròbậccaocủaKhổngTử,nghèokhóởtrongngõhẹpmàvẫnvuivẻ,năm32tuổimấtsớm.SauđếnđờiTấncóTôThiềuchếtđirồilạihồitỉnh.NgườiemlàTiếthỏichuyệndướiđấtthìThiềunói:"HaiôngNhanHồivàBốcThượnghiệnđượclàmchứcTuvănlangởdướiđất"(Vănuyển).

(9)VươngBànglàconKinhcôngVươngAnThạch,mộtlầnbanngàyKinhcôngởKinhLăngthấymộtkẻlạicũcủamìnhđãchếttừlâuhiệnđến.KinhcônghỏicóbiếtVươngBàngởđâukhông.KẻlạidẫnôngđếnmộtchỗthấyBàngđươngbịngụctốtcùmkẹp,máuvấyrađầyđất(Loạitụ).

(10)TôHiếnThành(?-1179):làmquandướitriềuLýAnhTôngvàLýCaoTông,đượcsửkhenlàcaominhchínhtrực.

(11)ChuVănAn(1312-1370):ngườixãThanhLiệt,huyệnThanhĐàm,naylàxãThanhLiệt,huyệnThanhTrì,HàNội.ThờiTrầnôngđượcgiaochứcTưnghiệpQuốctửgiám,làmộtvịthầyhọctrungtíncươngtrực,khôngsợquyềnthế,khônghamtướcvị;từngdângsớxinchémbảykẻlộngthần,đượctriềuđìnhvàkẻsĩđươngthờinểtrọng.

(12)TrangChu:nhàtriếthọccổđạiTrungQuốc.Tềhàilànhânvậthaykhôihài,đượcTrangTửchéptruyệntrongsáchcủaông.CũngcóthuyếtnóiTếHàilàtênsách,tronggồmnhiềutruyệnkhôihài,ngụý.

ChuyệnbữatiệcđêmởĐàGiang*(1)

NămBínhDần(1386),vuaTrầnPhếđếđisăn,đỗlạitrênbờbắcsôngĐà,đêmmởbữatiệcởtrongtrướng.Cómộtconcáotừdướichânnúiđivềphíanam,gặpmộtconvượngià,nhânbảo:

-VuatôiXươngPhù(2)vàorừngsănbắn,đểývàobọntalắmđó.Tínhmệnhcácloàichimmuông,thậtlàtreoởsợidâycung.Nếutuyếtchưaxuống,gióchậmvề,mìnhsẽnguymất,nếukhôngvẫyđuôixinthươngthìắtbịcàysânlấpổ.Tôiđịnhđếnkiếmmộtlờinóiđểngăncản,báccóvuilòngđivớitôikhông?

Vượngiànói:

-Nếubáccóthểđemlờinóimàgiảivâyđược,đóthậtlàmộtviệchay.Nhưngchỉenóinăngvôhiệu,họlạisinhnghi,trốnsaokhỏicáinạnthànhcháyvạlây,háchẳngnghecâuchuyệnhoabiểuhồtinhngàytrước(3)?

Concáonói:

-Nhữngngườitheonhàvuađisăn,phầnnhiềulàvõnhân,bụngkhôngbácvậtnhưTrươngHoa,(4)mắtkhôngcaokiếnnhưÔnKiệu(5),vậychắckhôngviệcgìmàsợ.

Bèncùngnhauhóalàmhaingườiđànôngmàđi,mộtngườixưnglàtútàihọViên(6),mộtngườixưnglàxửsĩhọHồ(7)đươngđêmđếngõcửahànhcung,nhờkẻnộithịchuyểnđệlờitâuvàorằng:

-Tôinghethánhnhântrịvì,cànkhôntrongsáng,minhvươngsửađức,chimmuônghòavui.Naychúathượngđươngkỳtháihạnh,làmchủdânvật,tưởngnênmởlướivơhiền,giăngchàivétsĩ,đươnggộithìquấnmáitóc,lênxethìdànhbêntả(8),đemxebồngựatứsănnhữngngườihiềntrongchỗquêlậu,lấylễhậulờikhiêmđónnhữngkẻsĩtrongđámẩndật,khiếntrongtriềunhiềubậclươngtáđểbanântrạchchosinhdân,đưatấtcảcuộcđờivàocõinhânthọ.Cớsaolạiđisăngấubắtthỏ,tranhcảcôngviệccủachứcSơnngu(9),nhưvậy!

Bấygiờvuasayrượuđươngmuốnđinằm,saithủtướngQuýLymờihaingườivàotiếpđãi,ởphiướithềmkhách,vàhiểubảochobiếtsănbắnlàphéptắcđờixưa,saolạinênbỏ.

Hồnói:

-ĐờixưađuổiloàiTềtượnglàđểtrừhại,màmởcuộcsưumiêu(10)làđểgiảngvõ.ChuyệnđisănVịDươnglàvìmộtônggiàkhôngphảivìgấucũngkhôngvìhùm(11).VìsựphôphangquânlínhmớicócuộcsănởđấtHồng(12).VìsựphôphangcầmthúmớicócuộcbắnởTrườngDương(13).Naythìkhôngthế,đươngmùahạmàgiởnhữngcôngviệckhổdân,làkhôngphảithời,giàytrênlúađểthỏacáihamthíchsănbắnlàkhôngphảichỗ;quanhđầmmàvây,bọcnúimàđốt,làkhôngphảilẽ,ngàisaokhôngtâuvớithánhminh,tạmquayxagiá,đểkhiếnngườivàvậtđềuđượcbìnhyên!

QuýLynói:

-Khôngnên.

Hồnói:

-Đólàtôithươngnhữnggiốngchimhènmuôngyếuvàxinnàichochúng.ChứcònnhữnggiốngtinhkhônlanhlẹnthìtựnhiênchúngbiếtxachạycaobayđàngnamnúiNam,đàngbắcnúiBắc,háchịutrầntrầnmộtphậnấpcâyđâu!

QuýLynói:

-Nhàvuađichuyếnnày,khôngphảivìhamthíchchimmuông,chỉvìngheởđâycógiốnghồtinhnghìntuổi,nênngàimuốnđạicửđếnđểtiễutrừ,khiếnloàiyêugiankhôngthểgiởtròxằngbậyđược,còncácloàikháckhôngcandựgì.

ViênđưamắtchoHồrồimỉmcười.QuýLyhỏicớ,Hồchợtđáp:

-Hiệngiờsàilangđầyđườnglấplối,saolạilođihỏiđếngiốnghồly?

QuýLynói:

-Ngàinóivậylàýthếnào?

Hồnói:

-Hiệnnaythánhhóachưakhắp,bờcõichưayên:BồngNga(14)làconchódại,cắncànởNamphương,LýAnh(15)làconhổđóigầmthétởtâybắc.NgôBệ(16)ngôngcuồng,tuyđãtắt,ĐườngLang(17)lấmlétvẫncònkia,

saokhônggiươngcáicungthánhnhân,tuốtlưỡigươmthiêntử,lấynhânlàmyênkhấu,lấynghĩalàmchèolái,lấyhàokiệtlàmnanhvuốt,lấytrungtínlàmgiáptrụ,cẩnthậnlồngcũiđểgiángựnhữngtướngkhótrị,sửachuốtcungtênđểdọanạtnhữngnướcbấtphục,tómbắtgiặcgiã,đóngcũivề,khiếnchogầnxaquangsạch.Cớsaobỏnhữngviệcấykhônglàm,lạiđilẩnquẩnởcôngviệcsănbắndùđượcchimmuôngnhưnúi,chúngtôicũnglấylàmkhôngphục.

QuýLynghelời,haingườimừngthầmnói:

-Thếlàmưukếcókếtquảrồi.

Nhânnângchénrượuđầylênuốngrồinóibànvanhvách,trôinhưnướcsuối,khôngbịđuốimộttýgìcả.

QuýLygiậnnói:

-TatừngtranhluậnvớingườiTrungHoa,ngườiChiêm,chưahềchịukhuấtlýbaogiờ,thếmànayphảilúngtúngvớicácgãnày.Cácgãnếuchẳngphảiyêunúimarừngthìsaonóinăngđượcnhọnsắcnhưvậy!

Haingườigiậnmànói:

-Ônglàthủtướngđánglẽnêntiếndẫnnhânvậtđểlàmđồdùngchoquốcgia,cớsaolạighenngườihiền,ghétngườitài,háphảilàcáinghĩaởtrongKinhThưđãnói:"Kẻkháccótài,coinhưtacó!”.

QuýLyđổinétmặtđểxinlỗivàanủirằng:

-Tôinghĩđươngđờibâygiờ,hiếmcóđượchạngngườinhưlàcácông.Saocácôngkhôngđốtbỏtơinón,từgiãcátôm,rướnmìnhconrồngởNamDương(18),đuổivóngựakýcủaBàngThống(19),lậpcôngvớiđươngthế,đểtiếngvềđờisau.Cớchilạiđinằmchếtkhôởchốnhangnúi,cònaingườibiếtđếnnữ

Haingườicườimàrằng:

-Chúngtôinươngmìnhbêncànhkhói,náuvếtchốnhangmây,ngủthìlấycỏlàmđệmêm,khátthìlấynướcsuốilàmrượungọt,vươngchâncókhóiráng,kếtbạncóhươunai,chỉbiếtănbáchnhaitùng,ngâmtrăngvịnhgió,ngõhầumớikhỏivướnglướitrần.Aihơiđâumàđilogiúpviệcđờidùchỉnhổmộtsợilông.

Nhânlạinói:

-Chúngtôivốnlànhữngngườiphónglãng,khôngchịuởtrongvòngràngbuộc.Trướcvẫnhaythơ,thườngngâmvangcảhangnúi.Đêmnaybồitiệc,hálạikhôngcóbàinàođểkỷthựcư?

Hồbènngâmrằng:

Ẩmliễuthanhtoànhựubíchthan,

Dududanhlợibấttươngcan.

Vânbiênthạchquậtkhiêuthândị,

Thếthượngtrầnlungtrướccướcnan.

Nhậtlạcmiêntànsơntrủngquýnh,

Canhlanthínhquyệndạbănghàn.

Yênhàthửkhứvôtungtích,

Tửngãtươngkỳcửuviễnkhan.

Dịch:

Khetrongsuốibiếcnướcngonlành,

Đườngthếchimàngđếnlợidanh.

Hangđádễnươngmìnhphóngkhoáng,

Vòngtrầnkhônđặtướcchôngchênh.

Bóngtàgiấctỉnhtrơhìnhnúi.

Bănglạnhđêmtàncạntrốngcanh.

Mâykhóirồiđâykhôngdấuvết,

Đôimìnhbuộcchặtnghĩanonxanh.

Viêncũngngâmrằng:

Vạnhácthiênkhêhữukínhthông,

Dunhiênphấttụnhiệmtâyđông.

Hứnglaitrựcbạnxuânsơnvũ,

Sầukhứphânhuềbiệtphốphong.

Tươnglĩnhvôthanhđềlạcnhật,

Sởthiênhữulệkhấploancung.

Ngãđầulâmmộcquânnhamhuyệt,

Khamtiếucầuankếbấtđồng.

Dịch:

Nghìnsuốimuônkhecólốithông,

Mặcdầuthathẩnbướctâyđông.

Tungtănglúcgiỡncơnmưanúi,

Đủngđỉnhkhichờngọngiósông.

TiếngbặtbờTươnggàobóngxế(20),

LệtrànđấtSởkhócdâycung(21)

Tôilênrừng,bácvàohangnúi,

Tìmchốnyênthâncũngmộtlòng.

Ngâmxong,từbiệtrađi.QuýLymậtsaingườirónbướctheosau,khigầnđếnlưngchừngnúi,thấycảhaihóalàmconcáovàconvượnmàđibiếnmất.

Lờibình:

Thanôi!Trờiđấtsinhramọiloàimàriênghậuđốivớiloàingười,chonênngườitalàgiốngkhônthiêng,hơnmuônvật.Tuyphượnghoànglàgiốngchimthiêng,kỳlânlàgiốngthúnhân,cũngchỉlàloàivậtmàthôi.Cuộc

nghịluậnởĐàGiang,cớsaoloàingườimàlạiphảichịuthualoàivật?Cáiđólàvìcóduyêncớ.BởiQuýLytâmthuậtkhôngchính,chonêngiốngyêuquáiởtrongloàivậtmớicóthểđùacợtnhưvậy.ChứnếuchínhtrựcnhưNgụyNguyênTrung(22),tậntrungnhưTrươngMậuTiên(23),thìchúngđãnghegiảng,giữlửakhôngrồi,đâucòndámtranhbiệngìnữa.Chaoôi!nướcsôngThươngLương,trongthìđểgiặtdảimũ,đụcthìđểrửachân,đềudotựmìnhcảđóthôi.

Chúthích

*Nguyênvăn:ĐàGiangdạẩmký.

(1)Đàgiang:đờiTrầnlàchâu,gồmkhuvựchaibêntả,hữusôngĐà,tươngđươngvớimiềntâytỉnhSơnTâyvàmiềnđôngtỉnhPhúThọ,HòaBìnhngàynay.

(2)XươngPhù:niênhiệucủaTrầnPhếđếtừ1377-1388.

(3)ĐờivuaHuệĐếnhàTần,ởmảvuaYênChiêuVươngcóconhồtinhgiàvàmộtcâyhoabiểu(câycộtgỗ).Hồtinhmộthômmuốnbiếnlàmngườihọctrò,đếnngheTrươngHoagiảngsách,nhânhỏicâyhoabiểu.Hoabiểunói:"ÔngTrươnglàngườitríđộ,khóchemắtđược,đừngđimàlạibịnhục,chẳngnhữnghạianhmàlạilụycảđếntôinữa.Hồkhôngnghe,bènhóamìnhđếnyếtTrươngHoabànluậnvănchươngsửsách,thônghiểusuốthết.TrươngHoaphảichịuvàthanrằng:"Thiênhạđâulạicóngườituổitrẻthôngminhnhưthế,nếukhônglàmaquỷtấtlàhồly".Saingườiđềphòngrấtnghiêmngặt.SauquanlệnhPhongThànhlàLôiHoánxuiHoathửhuýtchósănchocắnxemsao,nhưnggãkiavẫnkhôngsợhãigìcả.Hoagiậnnói:"Nóđíchthựclàyêurồi,bâygiờchỉhễđượccâykhônghìnnămmàsoithìhìnhnósẽhiệnra".Hoánnói:"Câynghìnnămlấyđâurađược.NgườitavẫnnóicâyhoabiểutrướcmồChiêuVươngđãtrảinghìnnăm,nênthửdùngxemsao...”.

Bènsaingườingảcâyấyđốtrađểsoi,gãkialiềnhóathànhconhồ,nhânsaiđemmổgiết.

(4)TrươngHoangườiđấtPhươngThànhđờinhàTấnhọcnhiềuxemrộng,cáigìcũngbiết,cólàmrasáchBácvậtchí;ngườiđờibấygiờvíHoanhưTửSảnnướcTrịnhđờixưa.Xemthêmchúthích3.

(5)ÔnKiệuđờiTấnđiquabếnNgưuChửlàchỗnướcsâukhôngthểlườngđược,vàngườitavẫnđồnởđấycónhiềuquáivật.Kiệubènđốtsừngtêđể

soi.Mộtlátthấycácthủytộchiệnranhữngkỳhìnhdịtrạng,hoặcđixe,cưỡingựa,hoặcmặcáođỏ.Đêmấymộngthấyngườiđếnbảo:Chúngtôivớiônguminhkhácnẻo,việcgìmàônglạiđisoichúngtôi!

(6)ViênlàhọViên,đồngâmvớiviênlàconvượn.

(7)HồlàhọHồ,đồngâmvớihồlàcáo.

(8)ChuCôngđươnggộiđầuquấntóclạiđểtiếpngườihiền,Ngụycôngtửđixe,dànhsẵnbênphíatảđểđónbậchiềnsĩHầuDoanh.

(9)Sơnngụ:chứcquancoirừng.

(10)ĐờixưabênTrungQuốccuộcsănmùaxuângọilàsưu,cuộcsănmùathugọilàmiêu.

(11)VuaVănVươngnhàChuđisănđónđượcônggiàLãVọngđangngồicâuởsôngVị.Xemthêmchúthích19,CâuchuyệnđốiđápcủangườitiềuphuởnúiNa.

(12)ChỉviệcLỗChiêucôngđisăn.

(13)ChỉcuộcđisăncủaHánBìnhđế.

(14)ChếBồngNga,vuaChiêmThành,hồiấythườngvàoquấynhiễunướcVi

(15)ThuởấyvuaMinhsaichứcXánhânlàLýAnhxuốngVânNamđòimượnđườngđisangChiêmThành,yêusáchnhữngvoingựalươngthảo,bắttaphảicungđốn.

(16)ĐờivuaTrầnDụTông,ngườilàngTràHươnglàNgôBệhọpđảngnổidậy,giữnúiYênPhụ,dựngcâycỡlớnởtrênnúi,xưngvương.

(17)ĐờiTrầnPhếđế,ngườilộBắcGianglàNguyễnBồ,xưnglàĐườngLangTửy,dùngphápthuật,nổidậyxưngvương,saubịgiết.

(18)CâunàynóivềGiaCátLượngbỏnơiởẩnNamDươngđểđigiúpLưuBị.

(19)BàngThống:ngườicótài,đượcGiaCátLượngtiếncửvớiLưuBị.

(20)Thơvịnhloàivượncócâu:ĐềthờimạccậnTiêuTươngngạn,Minhnguyệtcôchuhữulữnhân.NghĩalúckêuchớgầnbờsôngTiêuTương,vìtrongchiếcthuyềnchờdướibóngtrăngtrongcóngườilữkhách,ýnóinếukêuđểngườilữkháchnghetiếng,sẽgợichongườiấynỗibuồncốquốcthahương.

(21)SântriềunướcSởcóconvượntrắngrấtthiêng,ngườigiỏibắnđếnđâucũngkhôngbắntrúngđược.VuaTrangVươngsainhàthiệnxạlàDưỡngDoDoCơbắn,vừaxáchcungmangtênra,chưabắnmàvượnđãômcâykhóc,lúcbắnvượnliềntheongaymũitênmàsaxuống.

(22)NgụyNguyênTrunglàngườithẳngthắn,thuởnhỏnhànghèo,chỉnuôimộtđứaởgái.Mộthômđứaởđươngthổicơmbỏchạyđimúcnước,vềthấyconvượngiàđẩybếpgiữlửahộ.ContinhvượnquýtrọngNgụyNguyênTrungnhưvậy.

(23)TứcTrươngHoa,xemchúthích3cùngtruyện.

ChuyệnngườicongáiNamXương

VũThịThiết,ngườicongáiquêởNamXương(1).Ngườiđãthùymịnếtna,lạithêmcótưdungtốtđẹp.TronglàngcóchàngTrươngsinh,mếnvìdunghạnh,xinvớimẹđemtrălạngvàngcướivề.SongTrươngcótínhhayghen,đốivớivợphòngngừatháiquá.Nàngcũnggiữgìnkhuônphép,khôngtừngđểlúcnàovợchồngphảiđếnthấthòa.CuộcđoànviênchưađượcmấylâuthìnhànướccóviệcđiđánhChiêmThành,bắtnhiềulínhtráng.Trươngtuyconnhàdòng,nhưngkhôngcóhọc,tênđãghitrongsổkhaitrángphảirasungbinhloạtđầu.Lúcchàngrađi,bàmẹcódặnrằng:

-Nayconphảitạmratòngquân,xalìadướigối.Tuylàhộicôngdanhtừxưaítgặp,nhưngtrongchỗbinhcách,phảilấyviệcgiữmìnhlàmtrọng,biếtgặpnạnthìlui,lượngsứcmàđánh,đừngnênthammiếngmồithơm,đểlỡmắcvàolướicá.Quancaotướclớnnhườngđểngườita.Cónhưthếthìmẹởnhàmớiđỡlolắngvìconđược.

Chàngquỳxuốngđấtvânglờidạy.Nàngthìrótchénrượuđầytiễnchồngrằng:

-Langquânđichuyếnnày,thiếpchẳngdámmongđượcđeoấnhầu,mặcáogấmtrởvềquêcũ,chỉxinngàyvềmangtheođượchaichữbìnhyên,thếlàđủrồi.Chỉeviệcquânkhóliệu,thếgiặckhônlường,rợmanchạytội,vươngsưuổngcông;lờitâucônglớnphágiặcđãchầy,kỳhẹnthayquânhóamuộn,khiếnthiếpômnỗiquanhoài,mẹgiàtriềnmiênlolắng.TrôngmảnhtrăngTrườngAn(2),nhanhtayđậpáorét,ngắmliễutànrủbóngđộngnỗiniềmbiênảixaxôi.Giảsửcómuônhàngthưtín,chỉekhôngmộttinvề.

Nàngnóiđếnđấy,mọingườiđềuứahaihànglệ.

Rồiđóchénđưavừacạn,dứtáochinhphu,ngướcmắttrônglênđãđẫmnỗibuồnlybiệt.Bấygiờnàngđãđươngcóthai.Saukhitươngbiệtđượcmươingàythìsinhmộtđứacontrai,đặttênlàthằngĐản.

Ngàyquathánglại,thoắtđãnửanăm.Mỗikhithấybướmbayvườnthúy,mâyámnonTần,nỗibuồnhảigiốcthiênnhai,lạikhôngthểnàongănđược.Bàmẹcũngvìnhớconmàdầnsinhốm.Nànghếtsứcthuốcthang,lễPhậtcầuthần,cúngmagọivíavàlấylờingọtngàokhônkhéokhuyênlơn.Songbệnhthếmỗingàymộttrầmtrọnghơn,bàmẹtrốilạivớinàngrằng:

-Ngắndàicósố,tươihéobởitrời.Mẹkhôngphảikhôngmuốnđợichồng

convề,màgượngcơmcháo.Songtuổithọcóchừng,sốtrờikhótra.Đêmtànchuôngđổ,sốtậnmệnhcùng;mộttấmthântàn,nguytrongsớmtối,khôngkhỏiphảiphiềnđếncon.Chồngconxaxôi,mẹchếtlúcnào,khôngthểkịpvềđềnbáođược.Saunàytrờigiúpngườilành,banchophúctrạch,giốngdòngtươitốt,concháuđôngđàn,mongôngxanhkiachẳngphụconcũngnhưconđãchẳngnỡphụmẹ.

Bàcụnóixongrồithìmất.Nànghếtlờithươngxót,phàmviệcmachaytếlễ;loliệunhưđốivớichamẹsinhra.

Quasangnămsau,giặcChiêmchịutrói,quânnướckéovề.Trươngsinhtớinhàthìmẹđãtừtrần,convừahọcnói.Chànghỏimộmẹrồidắtconnhỏđithăm,songđứabékhôngchịu,gàokhóc.Sinhdỗdành:

-Connínđi,đừngkhóc!Lòngchađãbuồnkhổlắmrồi!

Đứaconnói:

-Ôngcũnglàchatôiư?Ônglạibiếtnói,chứkhôngnhưchatrướckiachỉnínthinthít.

Chàngngạcnhiêngạnhỏi.Đứaconnói:

-Khiôngchưavềđây,thườngcómộtngườiđànông,đêmnàocũngđến.Mẹđicũngđi,mẹngồicũngngồi,nhưngchẳngbaogiờbếĐảncả.

Tínhchànghayghen,ngheđứaconnóivậy,tinchắcđinhninhlàvợhư,khôngcòncáchgìtháocởirađược.

Vềđếnnhà,mắngvợmộtbữachohảgiận.Nàngkhócmàrằng:

-Thiếpvốnnhànghèo,đượcvàocửatía.Sumhọpchưathỏatìnhchăngối,chiaphôivìđộngviệclửabinh.Cáchbiệtbanăm,giữgìnmộttiết.Tôsonđiểmphấn,từngđãnguộilòng,ngõliễuđườnghoachưahềbéngót.Đâucósựmấtnếthưthânnhưlờichàngnói.Dámxintrầnbạchđểcởimốinghingờ.Mongchàngđừngmộtmựcnghioanchothiếp.

Chàngvẫnkhôngtin.Nhưngnànghỏichuyệnkiatừainóirathìgiấukhôngkểlờiconnói;chỉthườngthườngmắngmỏnhiếcmócvàđánhđuổiđi.Họhànglàngxómbênhvựcvàbiệnbạchchonàngchẳngănthuagìcả.Nàngbấtđắcdĩnói:

-Thiếpsởdĩnươngtựavàochàng,vìcócáithúvuinghigianghithất,cósựyênổnđượctựabóngcâycao.Đâungờântìnhtựalá,gièmbángnênnon.Nayđãbìnhrơitrâmgãy,mâytạnhmưatan,senrũtrongao,liễutàntrướcgió;khóctuyếtbônghoagãycuống,kêuxuâncáiénlìamàn,nướcthẳmbuồmxa,đâucònthểlạilênnúiVọngPhukianữa(3).

Đoạnrồinàngtắmgộichaysạch,rabếnHoàngGiang(4)ngửamặtlêntrờimàthanrằng:

-Kẻbạcmệnhnàyduyênphậnhẩmhiu,chồngconrẫybỏ,điềuđâubaybuộc,tiếngchịunhuốcnhơ,thầnsôngcólinhxinngàichứnggiám.Thiếpnếuđoantranggiữtiết,trinhbạchgìnlòng,vàonướcxinlàmngọcMỵNương(5),xuốngđấtxinlàmcỏNguMỹ(6).Nhượcbằnglòngchimdạcá,lừachồngdốicon,dướixinlàmmồichocátôm,trênxinlàmcơmchodiềuquạ,chẳngnhữnglàchịukhắpmọingườiphỉnhổ.

Nóixonggieomìnhxuốngsôngmàchết.Chàngtuygiậnlàthấttiết,nhưngthấynàngtựtận,cũngđộnglòngthương,tìmvớtthâynàngnhưngchẳngthấytămhơiđâucả.Mộtmìnhphòngkhôngvắngvẻ,đếnđêmkhêubấcđèntàn,khôngsaongủđược.Chợtđứaconnóirằng:

-ChaĐảnlạiđếnrồi!

Chànghỏiđâu.Nótrỏbóngchàngởtrênvách:

-Đâynày!

Thìrakhichàngđivắng,nàngthườngđùatrỏbóngmìnhmàbảolàchaĐản.Bấygiờchàngmớihiểuranỗioancủavợ,nhưngđãchẳnglàmgìđượcnữa.

Cùnglàngvớinàng,cóngườitênlàPhanLangkhitrướclàmđầumụcbếnđòHoàngGiang,mộtđêmchiêmbaothấyngườicongáiáoxanh,đếnkêuxinthamạng.Sángdậy,Phanthấycóngườiphườngchàiđemvàobiếumộtconrùamaixanh,sựcnghĩđếnchuyệnmộng,nhânđemphóngsinhconrùaấy.CuốiđờiKhaiĐạinhàHồ,quânMinhmượntiếngđưaTrầnThiêmBìnhvềnước,phạmvàocửaải.ChiLăng(7).Phanvàngườilàngsợhãiphảichạytrốnrangoàibểkhôngmayđắmthuyềnđềuchếtđuốicả.ThâyPhanLanggiạtvàoộngrùaởhảiđảo,bàLinhPhitrôngthấynóirằng:

-Đâylàvịânnhâncứusốngchotaxưađây.

Linhphibènsailấykhăngấmmàlau,lấythuốcthầnmàđổ,mộtchốcPhan

Langliềntỉnhlại.Phantrôngthấycunggấmđàidao,nguyngalộnglẫykhôngbiếtlàmìnhđãlạcvàotrongthủytinhcung,LinhPhibấygiờmặctấmáocẩmvândátngọc,điđôigiàymầurángnạmvàngcườibảoPhanrằng:

-TôilàLinhPhitrongQuyđộng,phunhâncủaNamHảiLongVương.Nhớhồicònnhỏđichơiởbếnsông,bịngườiphườngchàibắtđược,ngẫunhiênbáomộng,quảđượcnhờơn.Gặpgỡngàynay,háchẳngphảilòngtrờicóýchotôimộtdịpđềnơnbáonghĩa.

PhibènđặtyếnởgácTriệuDươngđểthếtđãiPhanLang,dựtiệccòncóvôsốnhữngmỹnhânbậnquầnnhẹvàbúitócxễ.Trongsốcómộtngười,mặtchỉhơiđiểmquamộtchútsonphấntrôngrấtgiốngVũnương.Phanthườngnhìntrộmluôn,nhưngkhôngdámnhận.Tiệcxong,ngườiấybảovớiPhanLangrằng:

-Tôivớiôngvốnngườicùnglàng,cáchmặtchưabao,đãcoinhaunhưkháchquađườngxalạrồiư?

BấygiờPhanmớinhậnđíchngườiấylàVũnương.Gạnhỏiduyêndo.Nàngnói:

-Tôingàytrướckhôngmaybịngườivubáng,phảigieomìnhxuốngsôngtựtử.Chưtiêntrongthủycungthươngtôivôtội,rẽmộtđườngnướcđểchotôiđượckhỏichết,nếukhôngthìđãchôntrongbụngcá,cònđâumàgặpông.

Phannói:

-NươngtửnghĩakhácTàoNga(8),hờnkhôngTinhVệ(9)màcómốihậngieomìnhnơisông.Naythấmthoátđãmộtnămchầy,hálạikhôngtưởngnhớđếnquêhươngư!

Vũthịnói:

-Tôibịchồngruồngrẫy,thàgiàởchốnlàngmâycungnước,chứcònmặtmũinàovềgặpmặtch

PhanLangnói:

Thưanươngtử,tôitrộmnghĩ,nhàcửacủatiênnhân,câycốithànhrừng,phầnmộcủatiênnhân,cỏgailấpmắt.Nươngtửdầukhôngnghĩđến,nhưngcòntiênnhânmongđợiởnươngtửthìsao?

Ngheđếnđây,Vũnươngứanướcmắtkhócrồinói:

-Tôicólẽkhôngthểgửimìnhẩnvếtởđâymãiđược.NgựaHồgầmgióbắc(10),chimViệtđậucànhnam(11).Cảmvìnỗiấy,tôitấtphảitìmvềcóngày.

Hômsau,LinhPhilấymộtcáitúibằnglụatíađựngmườihạtminhchâu,saiXíchHỗn(12)sứgiảđưaPhanrakhỏinước;Vũnươngcũngđưagửimộtchiếchoavàngmàdặn:

-NhờnóihộvớichàngTrương,nếucònnhớchúttìnhxưa,nênlậpmộtđàngiảioanởbếnsông,đốtcâythầnđăngchiếuxuốngnước,tôisẽhiệnvề.

Vềđếnnhà,PhanđemchuyệnkểlạivớinhàTrương.BanđầuTrươngcònkhôngtin.Nhưngsaunhậnđượcchiếchoavàng,mớikinhsợnói:

-Đâyquảlàvậtdùngcủavợtôixưathật.

Chàngbèntheolời,lậpmộtđàntràngbangàyđêmởbếnHoàngGiang.RồiquảthấyVũnươngngồitrênmộtchiếckiệuhoađứngởgiữadòng,theosaulạicóđếnhơnnămmươichiếcxenữa,cờtàntánlọng,rựcrỡđầysông,lúcẩnlúchiện.Chàngvộigọi,nàngvẫnởgiữadòngmànóivớivào:

-ThiếpcảmơnđứccủaLinhPhi,đãthềsốngchếtcũngkhôngbỏ.Đatạtìnhchàng,thiếpchẳngthểlạivềnhângianđượcnữa.

Rồitrongchốclát,nhữngcảnhtượngấychìmđimất.

Lờibình:

Thanôi!Nhữngviệctừatựanhưnhau,thậtlàkhótỏmàdêhoặc.Chonênquăngthoiđứngdậy,tuymẹbậcđạihiềncũngphảiphânvân(13),mấtbúađổngờtuyconngườilánggiềngcũngkhóchốicãi(14),ýdĩđầyxe,QuangVõđổngờlãotướng(15),"tróilạimàgiết",TàoTháođếnphụânnhân(16),việcThịThiếtcũnggiốngnhưvậy.Nếukhôngđượctrờixéttâmthành,nướckhônglàmhại,thìxươnghoavócngọc,đãchônvàohọngcáởdướilòngsông,cònđâuđượclạithôngtintứcđểnếttrinhthuầnđượcnhấtnhấtbộcbạchrahết.Làmngườiđànông,tưởngđừngnênđểchogiainhânoanuổngthếnày.

Chúthích

(1)NamXương:huyệnthuộctrấnSơnNam,naylàhuyệnLýNhântỉnhHàNam.

(2)TrườngAn:thườngchỉchungkinhđô.

(3)NúiVọngPhu:núitrôngchồng.Theotruyềnthuyếtngườiđànbàcóchồngđixa,ngàyngàylênnúingóngtrôngđếnnỗihóađá.Câunàyýnóikhôngcònđượccoilàtiếtphụnữa.

(4)SôngHoàngGiang:consôngchảyquahuyệnNamXương.

(5)NgọcMỵNương:MỵNươngcongáiAnDươngVương,gảchoTrọngThủy,bịTrọngThủylừalấymấtlẫynỏthần.Nướcmấtnàngbịvuachachémchết.Vìnànglòngngaybịchếtoan,nênmáucủanànghóathànhngọctrai.

(6)CỏNguMỹ:xemchth.37truyệnCâuchuyệnởđềnHạngVương.

(7)ChiLăng:naythuộchuyệnĐồngMỏ,tỉnhLạngSơn.KhaiĐạiniênhiệucủaHồHánThương(1403-1407).

(8)NàngTàoNgangườiđờiHán,chachếtđuối,tìmkhôngđượcxác.TàoNgamới14tuổichạytheobờsôngkêukhóc;17ngàykhôngthấyxáccha,nàngcũngnhảyxuốngsôngtựtử.

(9)CongáivuaViêmĐếrachơibểĐông,chếtđuối,hóalàmchimTinhVệ,ngàyngàyngậmđánúiTâyvềlấpbể.

(10)NgựaHồsinhởđấtBắcquenvớigióBắcnêndùđixahễthấygióBắcnổithìhý.

(11)ChimViệtsinhởđấtViệtcảmthụđượckhíấmáp,chonênkhibayđixứkhác,thườngđếnđậuởcànhcâyphíanamchoấm,giốngvớikhíhậuquêhương.

(12)XíchHỗn:hỗnlàtênmộtloạicáquả;Xíchhỗn:cáquảđỏ.

(13)TăngSâmlàbậcđạihiền.Mộtlầncóngườitrùngtênvớiôngphạmtộigiếtngười.Ngườitatưởnglàông,đếnbáochomẹôngchuyệnấy.Bàkhôngtinvẫnngồiđiềmnhiêndệtcửi.Nhưngbáođếnlầnthứbathìbàđâmngờquẳngcảthoichạyđixemsao.

(14)TheosáchLiệtTử,cómộtngườilàmbúabịmấtbúa.Ngờchoconnhàlánggiềnglấy,vìthếthấymọicửchỉcủanóđềugian,đúnglàcủađứaăntrộmbúa.Hômsautìmthấybúa,lạithấymọicửchỉhànhđộngcủanókhôngcógìtỏralàkẻăntrộmbúanữa.

(15)ĐờiĐôngHán,MãViệnsangđánhnướcta,khivềchởđầynămxeýdĩ.SaukhiViệnmất,cóngườitâuvuaHántrongxeđóViệndấuđầyngọcminhchâuvàdavăntê.HánQuangVõtinlàthực,bừngbừng,nổigiận.

(16)TàoTháolánhnạnđếnnhàBáXa.XasangTâythônmuarượudặnngườinhàlàmthịtlợnđểthếtkhách.Tháonghecótiếngmàidao,lénnghetrộm,lạithấytiếngngườibảonhau"tróivàomàgiết".TháongờBáXađịnhgiếtmìnhxôngvàogiếthếtgiàtrẻtrongnhà.Khivàođếnvườn,thấyconlợnbịtróinằmđó,mớibiếtmìnhnhầm,vộivãrađi.ĐượcvàidặmgặpBáXacưỡingựamangrượuvề;TháosợBáXathấycảnhàbịgiếtsẽoánTháonêngọiônglạigiếtnốt.

ChuyệnyêuquáiởXươngGiang

(Nguyênvăn:XươngGiangyêuquáilục)

ỞPhongChâu(1)cóngườihọHồtênlàKỳVọng.CuốiđờihọHồ,KỳVọngđibuônbán,ngụởthànhXươngGiang(2),rồiốmchếtởthànhấy.Ngườivợnghèokiết,khôngcótiềnđểđưamachồngvềquêđược,phảiđembánngườicongáinhỏlàThịNghichomộtnhàphúthươnghọPhạm.Ngườicongáilớnlên,cótưsắc,họPhạmyêumếnrồicùngnàngtưthông.VợPhạmbiếtviệcấy,bènmượncớkhácđánhThịNghimộttrậnđauquáđếnchếtrồiđemchômởbêncạnhlàng.SauđâymấythánghồnThịNghihưngyêutácquái,biếnhuyễnđủvẻ,hoặcnhậpvàochịảbuôntương,hoặcốpvàocônàngbánrượu,ngườicóvaivếthìbịdâmsát,ngườicótiềncủathìbịbóclột,suốtmộtdảiđườngmườidặm,ngườitađềuphảiđitrưavềsớm,bảonhauthấygáiđẹpchớtrêuvào.SaungườilàngđóbiếtlàhồnThịNghilàmtailàmquái,bènđàomảtánxươngvứtxuốngsông,từđấyviệcquấynhiễucũnghơibơnbớt.

TriềuLêsaukhihỗnnhất,cómộtviênquanhọHoàngngườiLạngGiang(3)đixuốngTrườngAn(kinhđô)lĩngchức,đỗthuyềnởbêncạnhsông.Bấygiờtrăngtỏsaothưa,bốnbềimlặng,chợtnghethấyởmỏmbãicátđàngphíađôngnam,cótiếngkhócrấtaioán.Chèothuyềnđếnxem,thấymộtngườicongáituổi17,18,mặcmộtcáiáolụađỏ,đươngngồitrênđệmcỏ.Hoànghỏi:

-Đêmsâunhưvậy,tạisaomàcôkhóclócthế,khiếnlòngsắtđácũngphảiỉumềmđi.

Ngườicongáikhépnép,lauráonướcmắtrồinói:

-ThiếpvốnngườiởPhongChâu,chamẹlàmnghềbuônhàngtấm.Khôngmaybịquâncườngbạogiếtngườicướpcủa,chamẹthiếpđềuhồnchônbụngcá,xươnggửilòngsông.Cònlạitấmthânyếuớttrơtrọinàythoátkhỏimiệnghùmlầnlênbờsôngtìmvàonhàdânởđậu.Hômquanhânrabờsôngháidâuchobàchủ,chợtđiquachỗgặpnạncũbấtgiácđauxótmàngồiđâykhóclócđếngiờ.

Hoàngnói:

-Côđãbơvơtrơtrọi,khôngchỗtựanương,naytôinhânđichơiTrườngAn,nếucômuốnvềkinhthìtôichoxuốngngồinhờthuyền.Vảtừkinhvề

đếnquêhươngnhàcô,thuậngiónobuồmbấtquácũngchẳnglàmấychốc.

Ngườicongáilạikhócnói:

-Chiếcthântrôinổi,nàocóđángtiếcgìđâu,chỉhậnmộtđiềulàhàicốtchamẹ,chưavớtlênđượcđểđemvềmaitáng

Hoàngnói:

-Nếunàngmuốnthếtôicũngchẳngquảngìbỏmộtsốtiền,vìnàngthuthậpnhữngxươngrơiđưavềcốhương,đócũnglàmộtcáinhânduyêntrênbướcđườnggặpgỡ.

Ngườicongáimừngrỡ:

-Nếuvậythậtlàlòngtrời.Ngàiquảgiúpchođượcnhưthế,thậtlàcáiơnnhụccốtsinhtử(4).Thiếpdùcónátthânbáođềncũngkhôngdámquản.

Hoàngbènthuêngườigiỏilặnlội,ngụpxuốngđáysôngmòvớthàicốtrồichởđemxuốngnam.Cólúcchànglấylờithửđùacợtnàngđểdòxemýtứthếnào,nhưngnàngchốngcựlạirấtxẵng.Hoàngcàngyêuquývànểsợ.

Khivềđếnkinh,Hoàngkhôngđilĩnhchứcvội,lạingượclêncửatuầnBạchHạc,đemhàicốttángởbênsông.Việcxong,mộthômnàngbảovớiHoàngrằng:

-Thiếpcùngchàngvốnchẳnghẹnhò,bỗngnêngặpgỡ.Nhưngtrướckiavìchamẹchưađượcmồêmmảđẹp,chonênphảichốnglạinhữngsựđùacợtcủachàng.Nayviệcđãviênthành,vậyxinđượcđemmìnhhầuhạkhănlược.Vảlạichàngđilàmquanxa,giúptrongthiếukẻ,vậythiếpxinđươngnhữngcôngviệctảotần.

Đãthàngvợchồng,tìnháirấtlàthắmthiết.Nànglạicửđộngrấthợplễ,nóinăngbiếtlựalời,họhàngbèbạnaicũngđềukhenngợi.

Làmquanđượcmộttháng.Hoàngbỗngbịbệnhđiêncuồnghoảnghốt,mêlịmđikhôngcònbiếtgì.Nàngsớmtốikhóclócthiếtthakhôngrờiramộtbước.SongHoàngthuốckhôngchịuuống,mạchkhôngchoxem;aiđembùadấuđếnthìHoàngmắngnhiếc.Cácthầythuốc,thầycúngđềungờlàcómaquỷ,nhưngcũngkhôngbiếtlàmthếnào,chỉđànhnhìnnhaumàthôi.Sauđócómộtngườikhăncũgiầyrách,ănmặclôithôiđivào.Mọingườitrôngthấycảcườithìngườiấynói:

-Cácôngđềulàtayhèncả,tađâymớichínhlàbậcthầny,chẳngnhữngchữađượckhỏibệnhlạicònểkhiếnngườimọccánhthànhtiênđượcnữa.

Hỏiđếnphươngthuậtthìbiếtchữaphongtrịkhí,thămđếntaynảithìcótrầnbìphụtử.Hoàngbèncườirồiđưataychoxemmạch.Ngườiấynói:

-Khônghềgì,chỉcóphủtạngkhôngđiềuhòa,sinhramêhoặc.Nênuốngthangthuốctiếnthựcđểănđượcnhiềuvàlàmnhiềucỗbànlễthầncúngquỷsẽđượcvôsự.

BènlấythuốchòavàotrongmộtcáichaitrắngrồidốcchoHoànguốngtấtcả.Uốngthuốcxong,Hoàngnônmửaravàiđấubọtdãirồinằmthiếpđi.Ngườicongáicảgiận,lấygậyđậpvỡcáichairồimắngrằng:

-Anhchànghuyễnthuậtnàyởđâuđếnđâylygiánvợchồngta,chiarẽnhàcửata!

Ngườiấylấymộtđạobùanémra,ngườicongáiliềntheobùamàngãbổnhàoxuốngđất,thànhramộtđốngxươngtrắng.NgườiấylấynướcnóngthấthươngrótvàongựcHoàng.MộtlúcHoàngtỉnhlại,hỏinhữngviệctrướcthìchẳngbiếtgìcả.Mọingườitranhnhauhỏiduyêncớ,ngườiấynói:

-Tôichợttrôngmặtôngnày,thấyđầynhữngyêukhí,màngườicongáiấy,chínhlàgốcrễtàyêu.Banđầutôiphảinóilăngnhăngđểnàngcoithườnglờitôi,rồitôimớicóthểtrổtàirađược.Nếukhôngthìvịtấtđãchođượcôngấyuốngthuốc.

Mọingườiđềukínhphục.

BènsaingườiđếnbếnsôngBạchHạcđàongôimộtángngàytrướclên,thấychỉcómấyhònmáutươichứchẳngcóxươngcốtđâucả.Vừatoannhặtlấynhữnghònmáuthìthoắtđãchẳngthấyđâunữa.Ngườiấythanrằng:

-Cànhlátuytrừnhưnggốcrễcònchưacắtđược.Nếukhôngcóthiênbinhthầntướng,trừkhửmộtcáchráoriết,chỉelạimắcphảiđộcthủthìrấtnguychoông.

Sauđóhơnmộttuần,Hoàngđươngbanngàynằmchơi,thấyhaingườilínhvàobắtđemđi,đếnmộtchỗchungquanhcótườngbaobọc,trongcócungđiệntrangnghiêm,duymáihànhlangbêntảbịxiêuđổ.Trênđiệncómộtngườiđầuđộimũmiệnquáttolênrằng:

-Diêmvươngcóchỉ,saitatraxétcáiánnhàngươiđó.

Saitảhữulấyđưachochànggiấybút,bắtphảicungkhai.Hoàngnói:

-Tôivốnnhànghèo,mayđượcđăngtênvàosổsĩhoạn,xửmìnhkhôngquắtquéo,làmquankhôngthamtàn,tộitrạngkhôngrõ,chẳngdámtuânmệnh.

Nóichưadứtlời,đãthấyngườicongáiởvớimìnhngàytrướctừmáihànhlangphíatảđira.Hoànghiểurangay,liềncầmbútcungrằng:

"Kínhnghe:

KínhXuânthugópsựlạ,tuyđánói,thầngiángđềubiên(5).

SáchDãsửnhặtđiềurơi,phàmvíamai,tinhđèncũngchép(6).

Hábởitrướcđặtbàyhuyềnhoặc,

Cốtmuônngườiphòngbịtàgian.

ChonênTháiChânđốtsừngtêsoixuốngvựcsâu,Thủythầntráchmóc(7).

MãLượngviếtbàntaythòvàocửasổ,quỷvậtkêuvan(8).

Hoặcxuagiốngquáikhiênggiường(9).

Hoặcgiếtcontinhthổilửa(10).

ấykẻsĩcươngphươngbaothuởchẳngsợtàyêu,

Huốngtòađềnhươnglửatrămnăm,lạidongxúloại!

Nhưtôi,

Tínhvốnthôsơ,

Vậnmayhiểnđạt.

Tiêuđiềumộtchức,lạmănmónbổngthaycày.

Tịchmịchnửachăn,riêngnặngnỗibuồnlẻbạn.

Aibiếtdướitrănggặpgỡ,

Vốnvìkiếptrướcnợnần.

Đemmôisonmáphấnlàmtôisaymê,

Rútnguyênkhíchântinhkhiếntôihaotổn.

Nếukhônggặpthầnycứuchữa,

Sớmđãvềchínsuốivậtvờ.

Xuốngsôngmàrằngkhôngbắtcá,hồdễaitin,

Lấyđứcmàlàmsựphạttội,dámxinthươngđoái".

Tờcungtiếntrìnhlên,DiêmVươngcảgiậnnói:

-Khôngngờcáinhãi,màdámđảođiên,đãlàmsựdâmtàlạicòntoankiệnbậy.Vậynênđemtốnggiamvàongục.

Bènviếtlớnlờiphêphánrằng:

"Mảngnghe:

Biếnhóaravượnhạcsâucát,đờiChutừngnghe(11).

Tinhlinhcủahoabiểuhồly,triềuTấnlạithấy(12),

Thếvậndầnxuống,

Maquáicàngnhiều.

Chonên,Đạogiacóphéptrừyêu,

Địangụccóbùatriệuquỷ.

Hămbốntòanghiêmmật,côngviệcchiariêng,

Nghìnvạngiốngquỷyêu,tămhơitrốnbiệt.

Cớsaoloàinhơnhớp,

Dámdởthóiđiêncuồng,

Mộtđờichỉsốngvớitàdâm,thamlamđãlắm,

Đếnchếtvẫncòntoandốitrá,giảmạosaonhiều,

Cholàtộidanhcóthểtrốnqua,

CholàMinhphủkhôngthểtrừngphạt.

CáohọNhâm,hổhọThôi,lắmtròbiếnhuyễn(13)

Gươmlàmcây,daolàmnúi,phảigiởnhụchình(14)

ĐếnnhưgãHoàng,

Cũnglàđángtrách.

Chíthiếubềncứng,

Lòngnhiềuhammê.

KhôngbiếtbắtchướcNhanThúcTửchốitừcôảlánggiềng(15)

LạiđinốibướcVũThừaTựmêmảiconyêuhoanguyệt(16)

Chẳngtộigìđó,

Cónhẹmàthô

Lờitaphántruyền,

Thihànhlậptức".

LạingoảnhbảoHoàngrằng:

-Nhàngươitheođòinhohọc,đọcsáchthánhhiền,trảixemnhữngsựtíchxưanay,hákhôngbiếtlờirănsắcđẹp,cớsaolạiđivàoconđườngấy!

Liềncầmbútphêrằng:

"Bỏnếtcươngcường,theođườngtàdục,giảmthọmộtkỷ".

LạisaihaitênlínhđưaHoàngvềnhà.Hoàngvươnvaibừngtỉnhmồhôitoátrađầymình.Saumấynăm,nhânđiviệcquanđếnTamGiang,vàonghỉở

đềnPhongChâu,thấyđềnđàitườngvách,tượngthầnvàcáihànhlangtrụtđổ,đúngnhưtrongchiêmbaotrôngthấy,mớibiếtdạotrướcchínhmìnhbịđòiđếnđây.Hoàngvộilênngựaruổimau,khôngdámngoảnhlại.BấygiờlàngàyĐinhtỵthángtámnămThiệuBìnhthứ2.(17)

Lờibình:

Thanôi!Dòmvàobuồng,kêutrênxã,chẳngđãlàquáigởư?Thưarằngchưavậy.CongấuVũUyên(18),conlợnBốiKhâu(19)chẳngđãlàquáigởư?Thưarằngchưavậy.BởiXươngLêlàmbàivănNguyênQuỷKhâuMinhgiảinghĩakinhXuânThu,ấylàquáigởnêncoilàmthường.ThếthìcâuchuyệnXươngGiang,chẳngphảilàquái.Phươngchixemthấyyêunữmêngườisẽbiếtrănsợtrướcsắcđẹp,xemthấylinhtừxửán,sẽbiếtkínhtránhtrướcthầnthiêng.Nghiđểtruyềnnghi,chẳngcógìlàquáđáng.TiếnlênmộtbướcthìsẽđượcnhưLưuThoa,CanBảovậy.(20)

Chúthích

(1)PhongChâu:nguyênchú:"naylàhuyệnBạchHạc",naythuộctỉnhPhúThọ.

(2)XươngGiang:nguyênchú:"naythuộchuyệnYênDũng,xứKinhBắc";naylàthịxãBắcGiang.

(3)LạngGiang:naylàvùngđấtthuộctỉnhBắcGiang.

(4)Nhụccốtsinhtử:làmchoxươngkhôsinhthịt,ngườichếtsốnglại;ýnóicứusốngngười.

(5)KinhXuânthuchépmùaXuânnămĐinhmãothứ8đờivuaChiêucôngnướcLỗ,cóhònđábiếtnóiởấpNgụyDunướcTấn.Lạichépnămthứ31đờivuaTrangcôngcóvịthầngiángxuốngđấtSằn.

(6)Víamài,tinhđèn:TriệuSưHùngđờiTùy,trongnămKhaiHoàng,điquanúiLaPhùởhuyệnNamHảiđấtQuảngChâu,mộthômtrờitốilạnhlùng,thấymộtmáinhàtranhbêncạnhquánrượuởgiữarừngthông,cócôgáimặcáotrắngramờiđón.Dướibóngtrăngmờ,SưHùngcùngcôgáichuyệntròthânmật,rồicùnggõcửanhàhàngrượuvàouốngvớinhau,mộtlátlạicóđứatrẻáoxanhracườiđùahátmúa.SưHùngsayrượunằmkềnhrangủđếnkhuyathấyrétlạnhlắm,gầnsángnhìnxem,téranằmởdướigốcmộtcâymailớn.(Thượnghữulục).TốngTiềmlàmchứcTuầnkiểmởCamLăngđónmộtngườibạnlàTriệuĐươngđếnnhàngồidạytrẻhọc.Mộtđêm

Triệuthấymộtngườiđànbàđẹpđứngdướiđènngâmthơkhêugợi,rồitắtphụtđènđi,từđấyhaingườiđêmnàocũngquấnquítvớinhau.LâurồiTốngTiềmbiết,saingườinhàvâybắtđượcngườiđànbàấy,nắmcổtaythấybétý,nhìnrathìlàcáiquặngđèn,bènđốtbỏcáiđènấyđi(Viêncơ).

(7)ÔnKiệuđờiTấntêntựlàTháiChân,điquabếnNgưuChử.Chỗđónướcsâuthămthẳm.Ngườitavẫnđồnlàcónhiềuquáivật;Kiệubènđốtmộtcáisừngtêsoixuống,mộtchốcvôsốnhữngthủytộckỳhìnhquáitrạnghoặcđixe,hoặcđingựa,hoặcmặcáođỏlốnhốhiệnra.ĐêmhômấyKiệunằmchiêmbaothấycóngườibảo:"Tacùngngườitốisángkhácđường,saolạisoinhauđểlàmgìthế".Xemýcóvẻtứcgiậnlắm(Viêncơ).

(8)MãCôngLượngđờiTống,thuởnhỏmộtđêmngồiđọcsáchdướiđènởtrongcửasổ,chợtthấycómộtbàntaylớnnhưcáiquạtthòvào,đêmhômsaucũnglạinhưthế.Lượngbènlấybútnhấpnướchùnghoàngviếtlớnmộtchữ"hoa"vàotay.Ngoàicửasổchợtcótiếngkêutoxinrửahộngay.Lượngcứmặckệ.Gầnsángtiếngkêuvancàngthathiếtvàtayvẫnkhôngrútrađược.Lạinói:"Ôngsắplàmnênđạiquýnêntôiđùaông,saonỡlàmtôikhốnquẫnquáthế!HákhôngbiếtviệcôngÔnKiệuđốtsừngtêư?”Lượngnghĩra,bènlấynướcrửasạchchữhoa,"cáiquỷấycảmtạmàđi"(Viêncơ).

(9)NgụyNguyênTrungđờiĐường,mộthômthấycómấyngườiđànbàcongáitừđâuhiệnđếnđứngởtrướcgiường.Ôngbảo:"Cóthểkhiêngcáigiườngtaxuốngdướisânđượckhông?”Họliềnkhiêngngaygiườngôngxuốngdướisân.Lạibảo:"Cóthểkhiêngtrảgiườngtađặtvàochỗcũđượckhông?”.Họlạiđặtvàochỗcũ.Lạibảo:"Cóthểkhiênggiườngtaraphốđượckhông?”Họđềucúilạyrồiđivàbảovớinhaurằng:"Đólàbậctrưởnggiảkhoanhậu,takhôngnênđùacợtnhưvớinhữngngườikhác"(Viêncơ).

(10).ĐờiTamquốc,QuảnLộmộtđêmđươngngồidướiđèn,chợtcómộtconvậtnhỏ,taycầmmớlửakềlênmiệngthổi,suýtnữacháynhà.Lộsaihọctrògiơdaochémđứtđôilưng,téralàmộtconcáo.Từđấytronglàngkhôngcóhỏatainữa(Viêncơ).

(11)VuaMụcvươngnhàChuđiđánhphươngNam,cómộtđộiquânđềubiếnhóa,quântửthìhóalàmvượnlàmhạc,tiểunhânthìhóalàmsâulàmcát(Loạitụ).

(12)ĐờiTấnHuệđếmảvuaChiêuvươngnướcYêncóconhồlygiàvàcâycộttrụđềuthànhyêutinh.ConhồlyhóathànhngườihọctròđếnthămnhàBácvậtTrươngHoa(SáchTiễnđăng).

(13)NữyêuhọNhâmrấtđẹp,lấychàngTrịnhsinh.Saumấythángvợchồngđưanhaurangoàithànhchơi,gặpngườiđisăndắtchó,nàngNhâmchợtngãngựahóathànhconcáorồibịchósăncắnchết(Hươngđài).ThôiThaođiđếnquánHiếunghĩa,thấymộtngườiđànbàgốiđầuvàocáidahổmàngủ.Thaokéolấydahổvấtxuốnggiếng,ngườiđànbàsựctỉnhdậy,mấtdakhôngbiếnđượcnữa.Thaolấylàmvợ.Saubanăm,nànghỏidahổđểđâu.Thaobảoởdướigiếng.Nàngvớtlênkhoácvàomình,hóalàmhổ,gầmthétmàđimất(Hươngđài).

(14)Gươmlàmcây,daolàmnúilàtrỏvàonhữngngụcKiếmthụ,Đạosơn,ngườitatinlàcóởdướiâmphủ.

(15)NhanThúcTửđờiChu,ngườinướcLỗ;mộtmìnhởmộtnhà.Đêmmưabão,nhàlánggiềngphíabắcbịđổ,mộtcôgáichạysangtrúnhờ.ThúcTửbắtcôgáicầmmộtcâynếnởtay,nếnhếtlạiđưacâykhácđểđốttiếp,mớithôi.Giữmìnhngaysạchđếnnhưthế.(Thượnghữulục).

(16)VũThừaTựtứclàVũTamTưngườiđờiĐường,cóngườinànghầulàTốNga,vốnlàcáitinhhoanguyệthiệnthànhngười.Xemthêmchúthích17ChuyệnKỳngộởTrạiTây.

(17)ThiệuBình:niênhiệucủavuaLêTháiTôngtừ1434đến1439.NếuĐinhTịthìlànămThiệuBìnhthứ4(1437),ởđâycólẽngườiviếtsáchnhầm.

(18)VịaTấnốm,chiêmbaothấycongấuchạyvàocửasổ.HànTuyênTửhỏiTửSản.TửSảnnói:"ĐờixưavuaNghiêugiếtôngCổnởVũSơn,hồnthiêngôngCổnhóaracongấuvàng,vàoởVũUyên,đờiTamđạivẫncúngtế.NướcTầntừkhilàmminhchủ,chừngchưacúngtếphảikhông?”.(Loạitụ).

(19)ĐờiXuânthu,TềHầurasănởđấtBốiKhâu,thấymộtconlợnlớn.Kẻtheohầunói:"ĐólàcôngtửBànhSinhhiệnlênđấy".TềHầunói:"BànhSinhsaođượcnhưthế!”.Bènbắnmộtphát.Conlợnđứnglênnhưngườimàkhóc.Hầusợ,ngãxe,bịthươngởchânvàrơimấtgiầy.

(20)LưuThoa:thinhânđờiĐường,tínhtìnhcươngtrực,cóphongcáchhiệpkhách;từnglàmônkháchcủaHànDũ,thơcủaôngphóngkhoáng,phácách,thườngnóivềnỗikhổcủadânnghèo.Cuốiđờiôngmaidanhẩntích,khôngbiếtđiđâu;tácphẩmcóLưuThoathitập.

CanBảo(?-336):sửhọcgiavàvănhọcgiathờiĐôngTấn.Ôngcótêntự

làLệnhThăng,đọcnhiềubiếtrộng,rấtthíchâmdươngthuậtsố;thờiNguyênđếlàmởQuốcsửquán,cóviếtTấnsửvàSưuthầnkýnhưngcảhaiđềuđãthấtlạc.RiêngSưuthầnkýđượcngườiđờisausưutậplại.

ChuyệnđốiđápcủangườitiềuphuởnúiNa

(Nguyênvăn:Nasơntiềuđốilục)

ĐấtThanhHóaphầnnhiềulànúi,bátngátbaolađếnmấynghìndặm.Trongđócómộtngọnnúicaochótvót,têngọilànúiNa.Núicócáiđộng,dàimàhẹp,hiểmtrởmàquạnhhiu,bụitrầnkhôngbénngườikhôngbướctới.Hàngngày,trongđộngcóngườitiềuphugánhcủiđira,đemđổilấycávàrượu,cốtđượcnosaychứkhônglấymộtđồngtiềnnào.Hễgặpônggià,trẻcondướiđồngbằnglạinóinhữngchuyệntrồngdâu,trồnggaimộtcáchvuivẻ.Aihỏihọtên,nhàcửa,tiềuphuchỉcườikhôngtrảlời.Mặttrờingậmnúi,lạithủngthỉnhvềđộng.ĐươngthờicholàngườithuộchạngThầnMôn,TiếpDưchứTháiHòa(1)trởxuốngđềukhôngđủkể.

SauđếnnămKhaiĐại(2)nhàHồ,HánThươngđisăn,chợtgặpngườiấytrênđường,vừađivừahátrằng:

Nachisơnhữuthạchtoànngoan,

Thụthươngthương,

Yênmịchmịch,

Thủysànsàn.

Triêuhềngôxuất,

Mộhềngôhoàn.

Hữuyhềchếkỹ,

Hữubộihềnhậnlan.

Thátbàithanhhềbìnhhiểuchướng,

Điềnhộlụchềchẩmtìnhthan.

Nhậmthatriềuthị

Nhậmthaxamã,

Tritrầnbấtđáothửgiangsan.

UthảoTốngtriềucungkiếm,

CổkhâuTấnđạiyquan.

Vương,Tạphonglưu,

nghiệp,

Toánvãngcổlaikimkhanhtướng,

Thạchtriệnđàiman.

Tranhnhưngãtrạođầunhấtgiác,

Hồngnhậttamcan.

Dịch:

TrênNasơnđámọcngổnngang

Câyxanhxanh,

Khóimờmịt,

Nướctuôntràn.

Sángchừtarađi,

Chiềuchừtavềngàn.

áotamặcchừsẵnđâycâylá,

Cổtađeochừnàochuỗicỏlan.

Núiphơixanhchừbìnhphongsươngsớm,

Ruộngtrảibiếcchừgốithácchonvon.

Mặcaixengựa,

Mặcaiphốphường,

Nướcnonriêngchiếm,bụiđờikhôngvương.

CungkiếmTốngtriều,vùicỏrậm,

MũđaiTấnđại,lấpgòhoang.

SựnghiệpTriệu,Tào(3)

PhonglưuVương,Tạ(4)

Ngẫmlạicổkimbaođờikhanhtướng,

Rêuphủbiatàn.

Saobằngta:mặttrờiđãcaobathước,

Giấcđiệphãymơmàng.

Trầnthịbăngthanhdịchthơ

Hátxongrồiphấtáođithẳng.HánThươngđoánchắcđólàmộtvịẩnsĩ,bènsaiquanhầulàTrươngcôngđitheomờilại.NhưngTrươngtheogầnđếnnơithìngườiấyđãrảobướcvàođộng,vộigọicũngkhôngtrảlời,chỉthấycưỡimâyláchkhói,đitrongkhoảngcànhtùngkhómtrúc.Biếtđókhôngphảilàngườithường,bènrónbướctheosau,rẽcỏlấyđường,điướcchừngvàidặm.Songđườngnúigậpghềnh,càngvàosâucàngkhóđilắm,rồitrongthoắtchốcđãchẳngthấyngườiđâucả.Ngẩnglêntrông,bóngchiềugácđầunúi,câycỏđãbắtđầulờmờ,bànghoàngmuốnvề,nhưngkhôngkịp.Bỗngnghetiếnggàgáytrênmộtkhómtrúc,Trươngmừngrỡnghĩrằng:

-Từđâyđếnchỗcónhàngườiởcũngkhôngxagì.Chốnggậytrèolênthìthấymộtcáiamcỏ,haibêntảhữutrồngmấycâykimtiền,chenlẫnnhữngcâybíchđàohồnghạnh,tấtcảđềuxanhtốtđángyêu.Trongamđặtmộtchiếcgiườngmây,trêngiườngđểđànsáovàchiếcgốidựa.Haibênváchđôngtâyđềuchátkeotrắngvàđềhaibàica,mộtbàilàThíchngủ,mộtbàilàThíchcờ.

Bàicathíchngủ

Ngôhàái?áiduymiên,

áivịanthưthíchtínhnhiên.

Thiểnmặctrướngthiêmtânphúquý,

ủyđằngsàngkếtcựunhânduyên.

ihiên,trúcchiviên,

Ucưthúvịhữulâmtuyền.

Thanhnôủnghậu,

Hồnghữulatiền.

Mỗidẫnhắcđiềmthắng,

lươngtứkhinhbiền.

Songyểmnhĩhồngtrầnthếthượng,

Tiểukhúcquăngbạchốcvânbiên.

Kýngạothảolư,NamDươngnhànnhậtnguyệt,

Khiếmthânvânquán,TriệuTốngtráchsơnxuyên.

Bắcsongngâmhồndịxúc,

Tâyđườngxuânmộngthườngviên.

Thưlâusơquyểntịch,

Tửuđiếmdụctìnhthiên.

HuyềnhạcHoàngChâudạdạ.

MỹnhânTươngthủyniênniên.

Hữuthờihướngtúyhươngđảngọa,

Thảophônhân,hoaphôác,địaphôchiên.

BànhTrạchdạthâm,bánliêmtànnguyệt,

LiêmKhêviệntĩnh,nhấtchẩmđềquyên.

Nhậmnhânđạovilãnphusĩ,vikha

thụyhán,viẩnthầntiên.

Dịch:

Thíchgì?Tathíchngủthôi,

Vìchưngngủđược,trongngườisởnsang.

Nhânduyênxechặtgiườngmàn,

Trúcmai,rừng,suối,muônvàncảnhthanh.

Quanhmìnhbạnđỏhầuxanh,(5)

Giấcngonbừngtỉnh,tâmlinhnhẹvèo.

Bưngtaichuyệnthếeoxèo,

Khoanhtayngấtngưởng,nằmkhoèobênmây.

Lềutranhmộttúpxinhthay,

NamDươngnọkẻthángngàythảnhthơi.(6)

QuánVân(7)uểoảinằmdài,

NonsôngcoinhỏkìaaiTốngtriều.

Lầutây,Songbắctiêudiêu,(8)

Khimaiquánrượulúcchiềuhiênthơ.

SôngTươngngườiđẹp(9)trongmơ,

ChâuHoàngbónghạcvậtvờcaobay.(10)

Cókhingủtítlàngsay,

Đấtgiườngcỏnệmhoavâylàmmàn.

UyênMinhngủdướitrăngtàn,(11)

LiêmKhêgốichợptiếngranquyêngào(12).

Chêkhenaibảothếnào:

Đồlườibiếng,bậcthanhcao,mặclòng.

Bàicathíchcờ

Ngôhàái?áiduykỳ,

áivịphongvânbiếntháikỳ.

Liệtxứloạilongxàthấtthế,

Thắngbiênnhưhùnghổdươnguy.

Xasongtrì,mãsongphi,

Độhànhấttốtkháotrùngvi,

Bắcnamtươnggiới,hìnhthếtươngy,

Mặcvậnphươngviênđộngtĩnh,diệutoánvôdi.

Xuântịchtịchxạkhaotànmộng,

Thủdaodaobãitoánhươngnê.

Độclạcviêntrung,tânbằngsơđịnhhậu,

Hoàngchâulâuhiểu,mínhđínhbántinhthì.

Trúvĩnhthiênlưukháchcửu,

Amcaotửlạcthanhtrì.

Việngiaodungthiếptảo,

Liêmhứatiểuđồngk

Doanhthâuđổgiangsơnbáncục,

Côngdanhtiêuđắcthấtnhànky.

Hồnbấtgiácnhấtthiênhướngtịch,

Nguyệttàsong,yêntàtriện,trúctàchi.

Lãnguyểnthầntiên,nhàntrungđộnhật,

TrườngAncôngtửtúylúyvongquy.

Tươngđốixứkiêmtácầm,kiêmtáhọa,kiêmtábíchđềthi.

Dịch:

Thíchgì?Tathíchcờthôi,

Giómâybiếnhóaaiôilạlùng.

Cơnthua,rồngrắnkhicùng,

Màxemlúcthắnghổhùngdươngoai.

Ngựaxerongruổiđườngdài,

Sangsôngmộttốthãmngoàitrùngvi.

Bắcnamhìnhthếriêngchia,

Tớiluiđộngtĩnhtínhsuyđủđường.

Xuânêmkhuatỉnhgiấcvàng,

Concờđậpmạnhhươngđànthoảngbay.

Vườnriêngxumhọpbạnbày(13),

ChâuHoàng,lầuTrúcrượusaynửavời.(1

Ngàydàilưukháchngồichơi,

Amcaođiểmtiếngquânrơitrướcbàn.

Tiểuđồngngấpngóbênlan,

Côhầuquanhviệnquéttànlárơi.

Giangsanvậtlộntayđôi,

Côngdanhquênbẵng,chuyệnđờihơnthua.

Ngàyvuithờikhắcêmđưa,

Trăngtàhươnglạnhtrúcngơngẩncành.

Thầntiênnhànnhãvườnquỳnh,

TrườngAncôngtửthíchtìnhvuisay.

Trongkhivuinướccờhay,

Thêmđàn,thêmrượu,thêmđầyváchthơ.

Bấygiờngườitiềuphuđươngngồingoàihiênđá,dạyconchimyểnghọcnói,bêncạnhcómấyđứanhỏngồiđánhcờ.ThấyTrươngđến,tiềuphukinhngạcnóirằng:

-Chỗnàyquạnhvắng,đấtthẳmrừngsâu,chimnúikêuran,muôngrừngchạyquẩn,saoônglạilầnmòtớiđâynhưvậy,chẳngcũngkhónhọclắmư?

Trươngnói:

-Tôilàchứcquancungphụngcủađươngtriều.Vìngàilàbậccaosĩ,nêntôiđượcvângmệnhđếnđâytuyêntriệu.Hiệncóloangiáởngoàikia,xinngàingoảnhlạimộtchút.

Tiềuphucườimàrằng:

-Talàkẻdậtdân(15)trốnđời,ônglãánhbụi,gửitínhmệnhởlềutranhquáncỏ,tìmsinhnhaitrongbúagiórìutrăng;ngàycólốivàolàngsay,cửavắngvếtchânkháchtục;bạncùngtalàhươunaitômcá,quẩnbêntalàtuyếtgiótrănghoa;chỉbiếtđôngképmàhèđơn,nằmmâymàngủkhói;múckhemàuống,bớinúimàăn;chứcóbiếtgìđâuởngoàilàtriềuđạinào,vuaquannào?

BènmờiTrươngởlạilàmtiệcthết,cơmthổibằnghạtđiêuhồ(16),canhnấubằngraucẩmđái(7),lạicòncómấymónrausuốikhácnữa.Canhkhuyachuyệntrò,đềulànhữngnghĩalýđángnghecả,nhưngkhôngmộtcâunàođảđộngđếnviệcđươngthời.Hômsau,Trươnglạimời:

-Nhữngbậcquântửđờixưa,khôngphảilàkhôngmuốngiúpđờihànhđạo;

khiẩnkínởmộtchỗ,chỉlàcònđợigiámàthôi.Chonêntấtcóbứctiếutượngđitìm,rồisauđồngThươngmớithấmnước(18),tấtcócỗhậuxađichở,rồisaunộiMụcmớithànhcông(19).Nayphutửlấytấmthânvàngngọc,ômmộtbọckinhluân,ngoàivòngvinhlợi,vùilấptiếngtămtrongđámngườiđánhcáháicủi,giấutàigiúpvuacứudân,náumìnhchốnrừngsuối,vangtiếngđếncửutrùng;đốtnónlá,xéáotơi,naychínhlàđếnlúcrồiđó.DámxinbỏbờđậpPhóNham,némcầncâusôngVị,đừngđểuổnghoàikhátvọngcủabaokẻthươngsinh.

Tiềuphunói:

-Kẻsĩaicóchínấy,hàtấtphảivậy!ChonênNghiêmTửLăngkhôngđemchứcGiánnghịởĐôngđôđánhđổikhỏisóngsôngĐồng(20),KhươngBáHoàikhôngđembứctranhvẽcủathiêntửlàmnhơnonnướcBànhThành(21).Tàitatuykém,sovớingườixưachẳngbằngđược,nhưngmaylạigiàuhơnKiềmLâu,thọhơnVệGiới,nohơnViênTinh,đạthơnPhụngThiến(22),kểthìcũngđãđượctrờiđấtbanchokhánhiều.Nếulạicònthamcầunhữngcáiởngoàiphậnmình,lenlỏivàođườnglàmquan,chẳngnhữngxấuhổvớicácbậctiênhiền,lạicònphụbạcvớivượnhạcởtrongnúi.Vậyxinôngđiđi,đừngnóilôithôigìnữa.

Trươngnói:

-Ngàicholàthờinaykhôngđủđểchongàilàmviệchaychăng?Naycóđấngthánhnhântrịvì,bốnbểđềungóngtrông,ngườiChiêmdângđấtmàxưngthần,quânMinhnộplễđểxinlui(23),Lãoqua(24),Đạilý(25)cácnướccũngtranhnhauquyphục.Hiệnchỉcònthiếucácbậcẩndậtởrừngnúiragiúprập,khichohuânđứccủachúathượngđượcsánhcùngcácvuaNghiêu,Thuấnngàyxưa.Ngàinếuđịnhtrọnđờiẩnlánh,bắtchướcnhưVụQuang,QuyênTử(26)thìcứnhưvậykhôngsao.Nhưngnếucònđểýchútnàođếnđámdânchúng,màbỏlỡdịpnàykhôngrathìtôisợrằngsẽmụcnátcùngcỏcây,khôngbaogiờlạicódịpgặpgỡhaynàynữa.

Tiềuphubiếnsắcnói:

-Nhưlờiôngnói,háchẳngphảilàkhoekhoangquákhiếnchongườinghephảithẹnthùngsao!VảvịvuangựtrịbâygiờcóphảihọHồkhông?

-Chínhphải.

-CóphảilàđãbỏkhuLongĐỗvềởđấtAnTôn(27)không?

-Phải.

-Tatuychânkhôngbướcđếnthịthành,mìnhkhôngvàođếncungđình,nhưngvẫnthườngđượcnghetiếngôngvuabâygiờlàngườithếnào.Ôngấythườngdốitrá,tínhnhiềuthamdục,đemhếtsứcdânđểdựngcungKimÂu(28),dốccạncủakhođểmởphốHoaNhai(29);phaophígấmlà,vungvãichâungọc,dùngvàngnhưcỏrác,tiêutiềnnhưđấtbùn,hìnhngụccócủađútlàxong,quanchứccótiềnmualàđược,kẻdânglờingaythìgiết,kẻnóiđiềunịnhthìthưởng;lòngdânđộnglay,nênđãxảyraviệcquânsôngĐáy(30)bờcõichếchmếchnênđãmấtdảiđấtCổLâu(31).Vậymàcáckẻđìnhthầntrêndướitheohùa,trướcsaunốivết.DuycóNguyễnBằngCửcólượngnhưngchậmchạp(32);HoàngHốiKhanhcóhọcnhưnglờmờ(33);LêCảnhKỳgiỏimưutínhnhưngkhôngquyếtđoán(34);LưuThúcKiệmquântửnhưngchưađượclàbậcnhân(35);cònngoàiraphilàđồthamtiềnthìlàđồnátrượu;philàđồchỉlấyyênvuilàmthíchthìlàtuồnglấythếvịmàkhuynhloátnhau;chứchưathấyaibiếtnhữngkếlạmưusâuđểlotínhchodânchúngcả.Naytađươngnáuvếtởchốnnúirừng,lolảngtránhđichẳngđược,hálạicònxắnáomàlộinữaư?(36)Xinôngvuilòngtrởvề,làmơntừchốihộkẻcưsĩnày.TakhôngthểđemhònngọcCônSơnchonócùngcháytrongngọnlửaCônSơnđược.(37)

Trươngnói:

-Sựxuấtxửcủabậcngườihiềnlạicốchấpđếnnhưthếư

Tiềuphunói:

-Khôngphảilàtacốchấp.Tachỉghétnhữngkẻmiệnglưỡibẻolẻo,đãđắmmìnhvàotrongtriềuđình,vẩnđục,rốiloạnlạicòntoankéongườikhácđểcùngđắmvớimình.

Trươnglặngimkhôngtrảlời,trởvềđemhếtnhữnglờicủatiềuphutâulạivớichúa.HánThươngkhôngbằnglòngnhưngcònmuốnđemcỗxeêmđểcốđónrakỳđược,saiTrươnglạiđivàolầnnữa.Nhưngvàođếnnơithìrêutrùmcửahang,gaigócđầynúi,dâyleo,cànhrậmđãlấpmấtcảlốiđirồi.Chỉthấyởtrênváchđácóhaicâuthơđềbằngnhựacâynhưsau:

KỳLahảikhẩungâmhồnđoạn,

CaoVọngsơnđầukháchtứsầu.

Dịch:

KỳLacửabểhồnthơđứt,

CaoVọngđầunondạkháchbuồn.(38)

ÝlờinhưgiọngtràophúngcủahọNguyênhọBạch,(39)thểchữnhưlốitriệnlệcủaôngLưuôngTư,(40)nhưngrútlạichẳnghiểuđịnhnóigì.HánThươngcảgiận,saiđốtcháynúi;núicháyhếtvẫnkhôngthấygì,chỉthấyconhạcđenlượntrênkhôngbaymúa.SauchaconhọHồgặpphảitaihọađềuđúngnhưlờithơ.

Ngườitiềuphuấycólẽlàkẻsĩđắcđạođóchăng?

Lờibình:

Thanôi!Cócáithầnđểbiếtviệcsau,cócáitríđểgiấuviệctrước,(41)đólàviệccủathánhnhân;tiềuphutuylàbậchiềnnhưngđâuđãđượcdựđếnhạngấy.TuynóiviệctángbạicủanhàHồ,đúngnhưlàbóicỏ,bóirùa(42),nhưngchẳngqualànghiệmvớilẽtrời,chứngvớilòngngười,nóinhiềumayrathìtin,đólàcáilẽđờinhưvậy.Kẻlàmvuachúanênlấysựchínhlòngmìnhđểlàmcáigốcchínhtriềuđình,chínhtrămquan,chínhmuôndân,đừngđểchokẻxửsĩ(43)phảibànranóivàolàtốthơncả.

Chúthích

1)ThầnMôn:ngườigiữviệcmởcửathànhbuổisớm.SauKhổngTửdùngđểchỉmộthiềnsĩthờiXuânthuthấyđờirốiloạnkhônglàmgìnữanênlánhđời,ẩnthânlàmviệcđó.

TiếpDư:têntựLụcThôngngườiđờiSởChiêuvương,giảcáchrồdạikhôngchịuralàmquan,ngườiđươngthờigọilàSởcuồng(ngườicuồngnướcSở).

TháiHòa:mộtdậtsĩcuốiđờiĐường,họLâm,cũnggiảlàmbộngôngcuồngđểchegiấutungtích.Tươngtruyềnsaucưỡihạclêntiên.

2)KhaiĐại:niênhiệucủaHồHánThương,từ1403đến1407.

3)Triệu,Tào:TriệuPhổvàTàoBânđềucócônggiúpTốngTháiTổthốngnhấtthiênhạ,dựngcơnghiệpnhàTống,sauđềulàmTểtướng.

4)Vương,Tạ:VươngĐạovàTạAnđềulàmquantođờiTấn,hainhânvậtnổitiếngphúquýphonglưuthờiđó.

5)Bạnđỏhầuxanh,nguyênvănlà"thanhnôhồnghữu".Thanhnôlàmộtchiếcgốilàmbằngtrúcxanh,mùahèđểdựalưnghaygáctaychânchomát.Hồnghữulàmộtthứrượu.

6)NamDương:tênquận,đờiTamquốc.GiaCátKhổngMinhởẩntronglầucỏtạiNamDương.LưuBịbalầnđếnmời,ônggiúpLưuBịlậpnêncơnghiệpnhàThụcHán.

7)QuánVân:quánVânĐàiởnúiHọaSơn.TrầnĐoàn,mộtcaosĩđờiTốngđãẩndậttạiđấy.MấylầnTốngTháiTôngmờiralàmquannhưngôngkhôngra.

8)Lầutây(Tâyđường):nhàphíatây.TạLinhVậnvàTạHuệLiênngườiđờiNamBắctriềuđềugiỏithivăn.HuệLiênchếttrước.KhiLinhVậnởnhàphíatâyquậnVĩnhGialàmthơ,bí,suốtngàynghĩkhôngra,bỗngnằmmơthấyHuệLiên,liềnnghĩđượccâuthơhay.

Songbắc(Bắcsong)cửasổphíabắc.ĐàoTiềmngườiđờiTấn,saukhitừquanvềởẩnvàotiếtthángsáuthườngnằmđóngióởcửasổphíabắc,tựchomìnhlàhạngngườithờiPhụcHi.

9)SôngTươngngườiđẹp(MỹnhânTươngthủy):ngàyxưacómộtngườibắtđượcmộtcáigối,đêmgốiđầunằmngủ,nằmmơthấycùngngườicongáiđẹpđichơithuyềntrênsôngTương.

10)HoàngChâu:đờiTống,TôĐôngPhabịtríchraHoàngChâu,đêmđichơithuyềntrênsôngXíchBíchthấymộtconhạcbayquatrênthuyền,vừabayvừakêu.Đêmvềnằmngủmơthấymộtđạosĩmặcáolôngđếnchơi,ĐôngPhanói:"Tabiếtrồi,cóphảiconhạcbayquathuyềnlúcnửađêmlàngườiđóchăng?”.

11)UyênMinh(nguyênvănBànhTrạch):têntựcủaĐàoTiềm,làmhuyệnlệnhđấtBànhTrạch,ôngđãbỏquanvềởẩn.

12)LiêmKhê:ChuLiêmKhêđờiTốngcómộtcáigối,hễgốivàongủthìnghetiếngchimquyênkêu.

13)VườnriêngdịchchữĐộclạcviên:TưMãQuangđờiTống,làmngựsửđàiởLạcDương,dângsớxinvềnghỉcólàmmộtkhuvườnchơiởgầnnúi,gọilàĐộclạcviên(vườnvuiriêngmộtmình).

14)VươngVũXứngđờiTống,làmbàikýLầuTrúcởHoàngChâucónóivề

cáithúđánhcờ:Nghivikỳ,tửthanhtranhtranhnhiên,nghĩalànênđánhcờ,tiếngquâncờkêulátchát.

15)Dậtdân:ngườidâncònsótlại,ýnóingườingoàivòngcươngtỏa,trốnđời.

16)Hạtđiêuhồ:tênmộtthứgạo.

17)Raucẩmđái:tênmộtthứrau.

18)VuaCaoTôngnhàThươngnằmmơthấyThượngđếbanchomộtngườiphùtágiỏi.Tỉnhdậybènvẽmộtbứctranhgiốngngườitrongmộngrồisaingườimangtranhđitìm.SautìmđượcPhóDuyệtđangđắptườngởPhóNham,liềnđónvềlàmtướng.CaoTôngnói:"Vínhưnămđạihạn,tadùngngườilàmmưarào

19)VuaVănVươngnhàChuđãđisăngặpKhươngTửNha(tứcLãVọng)câucáởsôngVị,mờilênchiếcxesauchởvề,tônlàmbậcthầy.SauLãVọnggiúpnhàChuthắngnhàÂnởMụcDã.

20)NghiêmTửLăngtứcNghiêmQuang,mộtcaosĩđờiHán,hồinhỏlàbạnhọccủaHánQuangVũ;khiQuangVũlênngôi,ôngbènđiởẩn,thườngđicàyởtrongnúiPhúXuânvàcâucáởbếnsôngĐồng.

21)KhươngBáHoàitứcKhươngQuảngngườiđờiHánHoànđế,quêởBànhThành.Vuanghetiếnglàngườihiếuthuậnmờiralàmquan,Quảngkhôngchịura.Vualạisaithợvẽđếnvẽchândung,Quảngchemặtkhôngchovẽ.Ôngtừngnói:Quốcchínhhiệnnayởtrongtaybọnhoạnquan,đólàthờinàomàmìnhlạiralàmquan?

22)KiềmLâu:mộthiềnsĩnướcTề,đờiXuânthu,ởẩn,khôngchịulàmquan.Nhàrấtnghèo,khichếtchỉcómộtcáichănđểliệm,hễchekínđầuthìhởchân,kínchânthìhởđầu.

VệGiới:danhsĩđờiTấn,ngườiđẹp,tínhônhòanhưngchếttrẻ,khimới27tuổi.

ViênTinh:TheosáchLãthịxuânthu,ViênTinhMục,mộtkẻsĩởphươngnam,đigiữađườngbịđói,nằmlảđi.Mộttênăntrộmtrôngthấy,đưacơmchoăn.TinhMụctỉnhlại,biếtngườichoănlàkẻtrộm,liềnnói:Takhôngthèmănmiếngcơmbấtnghĩacủangười.Rồigượngdậycốnônọeranhưngkhôngđược,sauđógụcđầuxuốngchết.

PhụngThiến:têntựcủaTuânXánđờiNgụy.VợXánrấtđẹp,Xánrấtyêuquý.MùađôngvợXánbịbệnhphátnhiệt,Xánrasânđầmhơilạnhđểvàoấpchovợđượcmát.SauvợchếtXáncùngchếttheo.

23)NóiviệcnhàMinhgiảdanhgiúpnhàTrầnkhôiphụcngôivua,đưaTrầnThiêmBìnhvềđịnhcướpnướcta,nhưngbịHồHánThươngđánhthua,phảigiaonộpTrầnThiêmBìnhrồixinluiquân.

24)LãoQua:nướcLào.

25)Đạilý:mộtquốcgiacủangườiThái,thànhlậpvàtồntạikhoảngthếkỷ12,13,14ởVânNam.

26)VụQuang:ngườiđờiHạ.VuaThànhThangđánhđượcvuaKiệtnhàHạ,đemthiênhạnhườngchoQuang,Quangkhôngnhậnđeođágieomìnhxuốngsônggiảcáchtựtửrồiẩnnáubiệttích.

QuyênTử:ngườinướcTề,ởẩntạiNhamSơn,họcđượcđạotiên,tươngtruyềncótàilàmmưalàmgió.

Trênđâyýnóiđólànhữngngườiẩndậtvĩnhviễn.

27)LongĐỗ:tứcThăngLong(HàNộingàynay).

AnTôn:tênlàngnaythuộchuyệnVĩnhLộctỉnhThanhHóa.NhàHồxâyTâyĐôởđây.

28)KimÂu:cungKimÂutứccungBảoThanhởlàngKimÂu.HồQuýLyxâydựngcungđiệnnàytốnkémnênbịđờisauphêphán.

29)HoaNhai:HồQuýLyxâythànhTâyĐô,bốncửađềubằngđávânnêngọilàHoaNhai.

30)SôngĐáy:tứcsôngTiểuĐáychảytừhuyệnSơnDương,TuyênQuangvềquađịaphậncáchuyệnLậpThạchvàTamDương(naythuộctỉnhPhúThọ).Tháng8nămKiếnTânthứ2(1399)đờiTrầnThiếuđế,NguyễnNhữCáinổidậyởvùngsôngĐáychốngtriềuđình,quânđôngđếnhàngvạn.SaubịNguyễnBằngCửđánhtan.NguyễnBằngCửngườiBắcNinh,làmđếnchứcĐônglộyênphủsứđờiTrần.

31.Cổlâu:HồQuýLycắtđất59thônởkhuCổLâuchonhàMinh.CổLâuchưarõvùngnào.

32.NguyễnBằngCử:xemchúthích30,cùngbài.

33.HoàngHốiKhanh:đậuTháihọcsinhđờiTrần,saulàmquanvớinhàHồ.

34.LêCảnhKỳ:trướclàmquanvớinhàTrần,saulàmquanchonhàHồđếnchứcHànhkhiển.

35.LưuThúcKiệm:đậuđầukhoaTháihọcsinhcuốiđờiTrần

36.LấyýtrongcâunóicủaViTrung,ẩnsĩđờiTấn.TrươngHoamờiTrungralàmquan,ôngnói:Tacònđươngloconsóngrớtởcáivựcsâukiatrànđến,hálạicònxắnáomàlộinữaư?

37.ThiênDânchinhtrongKinhThưcócâu:HỏaviêmCônsơn,ngọcthạchcâuphần,nghĩalà:LửađốtnúiCôn,ngọcđáđềucháy,(NúiCônSơncótiếngsảnsinhrangọcquý.ýnóitheonhàHồrồicũngbịkhốnđốncùngnhàHồ.

38.CửabểKỳLaởlàngKỳLa,huyệnKỳAnhnaythuộctỉnhHàTĩnh,Năm1407HồQuýLybịbắtởđấy.NúicaoVọngởlàngBìnhLễ,cùnghuyện,lànơiHồHánThươngbịbắt,cũngvàonăm1407.

39.Nguyên,Bạch:tứcNguyênChẩn,tựViChivàBạchCưDị,tựLạcThiênlàhainhàthơnổitiếngđờiĐường.

40.LưulàquanTháisửnhàChu,họLưu,ngườichếralốichữđạitriện.TưlàLýTưnhàTần,chếralốichữtiểutriện.

41.LấyýmộtcâutrongHệtừthượngtruyệncủaKinhDịch:Thầndĩtrilại,trídĩtàngvãng,ýnóithánhnhânlàngườisángsuốtcóthểhiểubiếtvàdànhgiữmọiviệctrướcsauởđời.

42.Bóicỏbóirùa:bóicỏthivàmairùađểđoánviệclànhdữ.ĐâylàcáchbóicủaTrungQuốcthờixưa.

43.Xửsĩ:kẻsĩkhôngralàmquan,ẩndật,tráivớixuấtsĩlàđithilàmquan.

ChuyệncáichùahoangởhuyệnĐôngTriều

(Nguyênvăn:ĐôngTriềuphếtựlục)

ĐờinhàTrần,tụctinthầnquỷ,thầntừ,phậttửchẳngđâulàkhôngcó.CácchùanhưchùaHoàngGiang,chùaĐồngCổ,chùaAnSinh,chùaAnTử,chùaPhổMinh,quánNgọcThanhdựnglênnhannhảnkhắpnơi;nhữngngườicắttóclàmtănglàmni,nhiềugầnbằngnửasốdânthường.NhấtlàvùnghuyệnĐôngTriều(1),sựsùngthượnglạicàngquálắm.Chùachiềndựnglên,lànglớncóđếnhơnmườinơi,làngnhỏcũngchừngnăm,sáu.Baongoàibằngràolũy,tôtrongbằngvàngson,phàmngườiđauốm,chỉtintheoởsựhưvô;gặpcáctuầntiếtthìđàntràngcúngváirấtlàrộnrịp.Thần,phậtxemchừngcũngứnggiáng,nêncầugìđượcnấy,linhứnglạthường.

Bởivậyngườidâncàngkínhtin,khôngdámngạomạn.SongđếnđờivuaGiảnĐịnhnhàTrần(2),binhlửaliênmiên,nhiềunơibịđốt;sốchùachiềncònlạimườikhôngđượcmộtmàcáisốcònlạiấy,cũngmưabaygióchuyển,đổngãxiêunghiêng,tiêuđiềuđứngrũởgiữaángcỏhoangbụirậm.SaukhiquânNgô(3)lui,dântrởvềphụcnghiệp,cóviênquanlàVănTưLậpđếntrịhuyệnấy,thấynhữngcảnhhoangtànđổnátbènróngrảdânđinhcácxã,đánhtranhkennứamàsửachữalạiítnhiều.Ngồiởhuyệnấyđượcmộtnăm,thấydânquanhhuyệnkhổvềcáinạntrộmcắp,từgà,lợn,ngỗng,nganđếncátrongao,quảtrongvườn,phàmcáigìcóthểănđượcđềubịmấthết.TưLậpthanrằng:

-Taởvàođịavịmộtviênấptể,khôngcócáiminhđểxétrakẻgian,cáicứngđểchếphụckẻác,vìnhânnhumàhỏngviệc,chínhlàcáilỗitựta.

SongTưLậpcholànhữngđámtrộmcắpvặtấy,cũngkhôngđếnnỗiđánglongạilắm,nênchỉsứccácthôndân,đêmđêmphảicanhphòngcẩnmật.Trongkhoảngmộttuần,tuycanhphòngchẳngthấygìcả,nhưngnhữngviệctrộmcắpvặtcũngvẫnnhưtrước.Lâudầncàngkhôngthấychúngkiêngsợgì,đếnnỗilạivàobếpđểkhoắnghũrượucủangườita,vàobuồngghẹovợconngườita,khimọingườiđổđếnvâybắt,thìkẻgianđãbiếnđiđằngnàomất,chẳngthấygìcả.TưLậpcườimànói:

-Téralâunayvẫnngờoancholũkẻtrộm,kỳthựcđólàloàimaquỷ,hưngyêutácquáiđómàthôi.Nhữngsựquấyrốibấynay,đềutựvậtnàycả.

Sauđấyđimờikhắpcácthầyphùthủycaotay,xinbùayểmtrấn,làmthuyềnbèmãmàtốngtiễn.Songcàngbùabèntrừyểm,sựquấynhiễucàngtệhơn

trước.TưLậpcảsợ,họpngườidânthônlạibànrằng:

-CácngườikhitrướcvẫnthờPhậtrấtkínhcẩn,lâunayvìviệcbinhhỏamàđènhươnglễbáikhôngchăm,chonênyêunghiệthoànhhànhmàPhậtkhôngcứugiúp.NaysaođếnchùakêucầuvớiPhật,tưởngcũnglàmộtcáchquyềnnghimaycóthểgiúpíchchomình.

Mọingườibènđiđốthươnglễbáiởchùachiềnkhấnrằng:

"LũchúngsinhnàykínhthờTrờiPhật,quyyđãlâu,hếtlòngtrôngcậyởPhậtpháp.Naymaquỷnổilên,quấynhiễudânchúng,họahạicảđếnloàilụcsúc,vậymàPhậtngồinhìnimlặng,chẳngcũngtừbiquálắmư?Cúixinmởlượngthươngxót,rauytrừngphạt,khiếnthần,ngườichẳnglẫn,dânvậtđềuyên,hếtthảychúngsinh,đềuđượcđộiơnnhiềulắm.Songloạnlạcvừayên,sinhkếchưakhôiphụcđược,tấcgỗmảnhngóikhólòngxoayxởvàođâu.Đợikhilàmăngiàucósẽlạixinsửalạichùachiềnđềncôngđứcấy".

Đêmhômấy,trộmcắphoànhhànhlạidữhơntrước.TưLậpchẳngbiếtlàmsaođược;ngheVươngtiênsinhởhuyệnKimThành(4)làngườigiỏibóidịch,bènđếnbóimộtquẻxemsao.Vươngtiênsinhbóirồinóirằng:

Cưỡitrênngựatốt,

Mặcáovảisăn.

Túidatênthiếc,

Đíchthịngườithần.

Lạidặnrằng:

-Ôngmuốntrừđượcnạnấy,sángmainêntheophíatảcửahuyệnđivềphươngNam,hễthấyngườinàovậnmặcnhưthế,mangxáchnhưvậy,quyếtlàngườiấycóthểtrừhạiđược,nêncốthỉnhmời,dùtừchốicũngđừngnghe.

Hômsau,TưLậpcùngcácphụlãođúngtheolờicủaVươngtiênsinhđểtrôngngóngxem,nhữngkẻđi,ngườilạiđầyđường,chẳngthấyaigiốngnhưthếcả.Trờiđãxếchiềuainấychánnảnsắpmuốnvề,chợtcómộtngườitừtrongnúibướcra,mìnhmặcáovải,đeocungcưỡingựa.Mọingườicùngchạyraphụclạyởphíatrướcmặt.Ngườiấyngạcnhiênhỏi,mọingườicũngkểrõbảnýcủamình.Ngườiấycườimànóirằng:

-Cácôngmàquátinbóitoánthế.Tôitừnhỏlàmnghềsănbắn,mìnhkhôngrờiyênngựa,taykhôngrờicungtên.HômquanghenóiởnúiAnPhụ(5)cónhiềugiốngnai,báo,thỏtốtnênnayđịnhđếnđểsăn,nàocóbiếtlậpđànthầypháp,bắtmavôhìnhlàcôngviệcthếnào.

TưLậpnghĩbụngngườinàytấtlàmộtvịphápđàncaotayvìkhôngmuốnnổitiếngvềthuậtbùabèn,vìsợmanglụyvàothân,nênmớinhởnnhơtrongchốnkhenúi,giấumìnhởthúchơicungmã,bènnhấtđịnhcốmờikỳđược.Ngườikiaxemchừngkhôngthểtừchối,phảigượngnghelời.TưLậpmờingườiấyvềhuyệnđểởtrongnhàquánxá,giườngchiếumànđệmrấtsangtrọng,sănsóckínhcẩnnhưmộtvịthầnminh.Ngườiấynghĩriêngrằng:

-Họtiếpđãikínhcẩnvớitanhưthếnày,chỉvìchotalàcótàitrừquỷ.Nhưngthựcthìtachẳngcótàigìvềviệcđó,thếmàđihưởngsựcungcấpcủangười,saochođànhtâm.Nếukhôngsớmliệutrốnđithìcóngàyxấuhổ.

Hômấyướcchừngnửađêm,thừalúcmọingườiđãngủsay,ngườiấybènrónrénrakhỏihuyệnlỵ.KhiđếnphíaTâycáicầuvánbấygiờtrờitốilờmờ,trăngkhuyachưamọc,thấycóngườihìnhthểtolớn,hớnhởtừdướiđồngđilên,ngườiấybènlẻnvàochỗkhuất,ngồirìnhđểxemhọlàmtrògì.Mộtlát,thấyhọthòtaykhoắngxuốngmộtcáiaorồibấtcứvớđượccálớncánhỏ,đềubỏvàomồmnhainuốthết,lạinhìnnhaumàcườimànói:

-Nhữngconcáconănngonlắmnênăndèdặtmớithấythú,háchẳnghơnnhữngthứchươnghoanhạtnhẽohọthườngdângcúngchúngmìnhư?Đángtiếclàđếnbâygiờ,chúngmìnhmớiđượcbiếtnhữngvịngonấy.

Mộtngườicườimànói:

-Chúngmìnhthậttođầumàdại,bấynaybịngườiđờichúngnólừadối;ailạiđemcáioản,mộtvàilẻgạođểlấpcáibụngnặngnghìncâymàđigiữcủachochúngnóbaogiờ.Nếukhôngcónhữngbuổinhưbuổihômnaymàcứtrườngchaymãinhưtrướcthìthậtlàmộtđờisốnguổng.

Mộtngườinói:

-Tôixưanayvẫnănđồmặnkhôngiănchaytịnhnhưcácông.Nhưnghiệngiờdântìnhnghèokiết,chúngnóchẳngcógìđểcúngváimình.Bụngđóimiệngthèm,khôngbiếtmùithịtlàcáigìđãtrảiquamộtthờigianlâulắm,chẳngkhácchiđứcKhổngTửởnướcTềbathángkhôngđượcđụngđếnmiếngthịt.Songđêmnay,trờirét,nướclạnh,khólòngởlâuchỗnàyđược,chibằnglênquáchvườnmíamàbắtchướcHổđầutướngquân(6)ngàyxưa.

Đoạnrồihọdắtnhauđilên,vàovườnmía,nhổtrộmmàtướcmàhít.Ngườikiađangngồinúpmộtchỗ,liềndươngcunglắptên,thìnhlìnhbắnra,tinluônngayđượchaingười.Bọngiankêuấmớmấytiếngrồiồchạycả,chừngđộmấychụcbướcđềumờkhuấthết.Songlúcđócònthấycótiếngmắngnhau:

-Đãbảongàygiờkhôngtốtthìđừngnênđi,khôngnghelờita,bâygiờmớibiết.

Ngườikiakêuréoầmĩlên,dânlàngquanhđấygiậtmìnhtỉnhdậy,cùngđốtđènthắpđuốcchianhaumỗingườiđiđuổimộtngả.Họsoithấydấumáuvấytrênmặtđất,bèntheodấumáuấyđivềphíaTây.Chừnghơnnửadặmđếnmộtcáichùahoang,vàothấyhaiphotượngHộphápxiêuvẹotrongchùa,trênlưngmỗitượngđềucómộtpháttêncắmvàosâulắm(7).Mọingườiđềulắcđầulèlưỡi,cholàmộtsựlạxưanaychưacóbaogiờ.Họliềnhẩyđổhaiphotượng.Tronglúcấycònnghecótiếngnóirằng:

-Vẫntưởngkiếmchonobụng,aingờphảiđếnnátthân.Nhưngbầyramưumẹolàtựlãothủythầnkia.Hắnlàchủmưumàđượcthoátnạncònchúngtatheohắnmàphảichịuvạ,thậtcũngđángphànnànlắm.

ĐórồihọsaingườiđếnmiếuThủythần,thấyphotượngthầnđắpbằngđất,bỗngbiếnsắc,mặttáiđinhưchàmđổ,mấycáivẩycácòndínhlèmnhèmtrênmép,lạipháhủyluôncảphotượngấy.

QuanhuyệnVănTưLậpdốchếthòmrươngđểtrảơn,ngườikiachởnặngmàvề.Từđấyyêutàtuyệttịchkhôngcònthấybóngtămđâunữa.

Lờibình:

Thanôi!CáithuyếtnhàPhậtthậtvôíchmàcóhạiquálắm.Nghelờinóinăngthìtừbi,quảngđại,ứngbáothìbắtgiómơhồ.Nhândânkínhtínđếnnỗicóngườiphásảnđểcúngchonhàchùa.Nayxemcáidưnghiệtởtrongmộtngôichùanátmàcòngớmghênhưthế,huốngngàythườngcúngváisầmuấtphỏngcòntaihạiđếnđâu.Songnhữnganhquân,hiềntướng,thườngmuốntrừbỏmàvẫnkhôngđược.Bởicácđấngquântửcaominh,thườngcónhiềungườirúprập,chẳnghạnnhưTôhọcsỹ(8)đờiTống,LươngTrạngnguyên(9)đờiLê,ướcsaocóhàngtrămôngHànXươngLê(10)rađời,xúmlạimàđánh,đốthếtsáchvàchiếmhếtnhàmớicóthểđược.

Chúthích

(1)ĐôngTriều:naylàhuyệnĐôngTriều,tỉnhQuảngNinh.

(2)TrầnGiảnĐịnh:tênlàNgỗi,dấyquânchốngquânxâmlượcMinhtừ1407,niênhiệuHưngKhánh.

(3)QuânNgô:chỉquânxâmlượcMinh.

(4)HuyệnKimThành:thờiTrầnthuộcchâuĐôngTriều,naythuộcđịaphậntỉnhHảiDương.

(5)NúiAnPhụ:nguyênchú:"NúiởhuyệnGiápSơn",cólẽnaylàvùngKinhMônthuộctỉnhHảiDương.

(6)Hổđầutướngquân:đờivuaTấnAnĐế,CốHảiChilàmchứcHổđầutướngquân,ngườiđươngthờigọilàCốHổđầu.Mỗilầnănmía,Cốđềuăntừngọnxuốnggốc,lạinói:"Ănnhưthếthìmỗilúcmớiđiđếnchỗthúvị".

(7)Nguyênvăn:"...têncắmngậpđếnlôngvũ",tứclàsâuvàođếnlôngvũđuôimũitên.

(8)TôHọcSĩ:TôĐôngPha,nhàthơlớnđờiTống,thườngđếnchùaKimSơn,chơithânvớisưPhậtấn.

(9)LươngTrạngnguyên:tứcLươngThếVinh,ngườixãCaoHương,huyệnThiênBản(naylàhuyệnVụBản,tỉnhNamĐịnh),đỗTrạngnguyênnămQuangThuậnthứ4(1463)đờiLêThánhTông,rấtsùngđạoPhật.

(10)HànXươngLê:HànDũđờiĐường.ÔngcóbàibiểucanngănviệcrướcxươngPhật,thểhiệntưtưởngbPhật.ÔngkhuyênvuađốtsáchkinhPhật,bắtsưphảihòantục.

ChuyệnnàngThúyTiêu

(Nguyênvăn:ThúyTiêutruyện)

DưNhuậnChingườiđấtKiếnHưng(1),tênlàTạoTân,cótiếnghaythơ;nhấtlàvềnhữngbàihát,lạicàngnứcdanhởkinhkỳ,mỗibàilàmra,phườnghátbộiđemtiềntặngbiếurấthậuđểxinlấy.NhânthếDưcàngnổithanhgiáởchốntaođàn.CuốiđờiThiệuPhong(2)nhàTrần,Dưnhâncóviệc,vàoyếtkiếnquanTrầnsoáiLạngGianglàNguyễnTrungNgạn(3).ÔngNguyễnthấyDưđến,lậtđậtratiếp,đặttiệcởPhiếmBíchđườngthếtđãi,gọimườimấyngườiconhátrahátmúaởtrướctiệc.TrongbọnconhátcóảThúyTiêulàngườirấtxinhđẹp.ÔngNguyễnđùabảoDưsinhrằng:

-Ấytùyngàikénchọntrongbọnấy,hễbằnglòngaithìtôixintặngcho.

Rồiâmnhạcnổilên.Sinhngâmmộtbàithơsaunày:

Liênhoađóađóaỷhồnghàm,

Tằngđốitiêngiangọcchủđàm.

Túyvãntiêuyhôđắckhởi,

SổthanhhảoxướngvọngGiangNam.

Dịch:

Hoasenđóarỡràngtươi,

Gópmặtnhàtiênlúcnóicười.

Saykéoáolànghegọidậy,

GiangNam(4)mộtkhúcquyếnhồnngười.

ÔngNguyễncườibảoThúyTiêurằng:

-Thầyđồđểývàonàng(5)đấy.

Sinhhômấyuốngrượurấtsay,mãiđếnđêmkhuyamớitỉnh,đãthấynàngThúyTiêuởcạnh,cảmơnôngNguyễnkhôngbiếtchừngnào.SánghômsauSinhvàotạơnôngNguyễnđểvề.ÔngNguyễnbảo:

-Ảấykểcũnglàngườiphonglưu,thầynênkhéoyêuthươnglấy.

SinhbènđemnàngvềKiếnHưng.ThúyTiêuvốncókhiếuthôngtuệ,mỗikhiSinhđọcsách,nàngcũnghọcthầmmàrồithuộcđược.Sinhnhânđemnhữngquyểnsáchnóivềthơtừmàdạynàng.Chưađầymộtnăm,nàngđãlàmđượcthơtừngangvớicủaSinh.NămMậutuất(1358),nhângặpkhoathi,Sinhsắmsửahànhtranglênkinh;khôngnỡrờinhau,nênđemtheocảnàngcùngđi,cùngtrọtạiphốHàngVócởcửasông.Gặpngàymồngmộtđầunăm,ThúyTiêurủmấyngườibạngáiđếnchùathápBáoThiên(6)dânghươnglễPhật.BấygiờcóquanTrụquốchọThânngầmđichơiphố,trôngthấyThúyTiêuđẹp,bắt,cướpđemvềlàmcủamình.Sinhlàmđơnkiệntậntriềuđình,nhưngvìhọThânuythếrấtlớn,cáctòacácsởđềutránhkẻquyềnhào,gácbútkhôngdámxétxử.Sinhđaubuồnlắmbènchẳngthiếtgìthicửnữa.MộthômSinhthủngthỉnhđichơingoàiphố,gặpđámngườicưỡingựađixemhoavề,tiềnhôhậuủngrấtoaivệ,trênđườngthìtrâmthoarơirắc,hồngtíatơibời,saucùngthấyThúyTiêungồitrênmộtchiếckiệucăngriềmlụahoa,điquadướirặngliễu.Sinhmuốnchạyđếnthanthở,nhưngthấynhữngngườicùngđivớinàngđềulàbậcquyềnquý,khôngdámđườngđộtchỉđắmđuốinhìnvàứahaidònglệ,khôngnóiđượcmộtlờinào.

NhânThúyTiêutrướccónuôiđôichimyểng,mộthômSinhtrỏđôichimmàbảorằng:

-Chúngmàylàloàivậtnhỏ,cònđượcsuốtngàyquấnquítvớinhau,khôngphảinhưtalạnhlùnggốichiếc.Ướcsaochúngmàynhẹtungđôicánh,vìtađưađếnchonàngđượcmộtphongthư.

Conchimyểngnghenói,kêulênvànhảynhótnhưdángmuốnđi.Sinhbènviếtmộtphongthư,buộcvàochânnó.Thưrằng:

Tạcgiảliễuâmnhấtqua

Đạođạtvôdo.

Kýsongnhãnưphiếnthời,

Tằngchỉxíchnhithiênlý.

Thủytínhầumônchitựhải,

Đệhiềmkháchtứchinhưthu.

Bịthuậtcựudo,

Bộităngthâmcảm.

ứctíchngãbồithitịch,

Tửhựucadiên.

Bấtlaolụcỷchiđàn,

NhụchạTửVânchihuệ.

Tiếuvịthùưkhiểnquyển,

Hậndĩtảoưphânphi.

Hồngbiệtyếnnhithuthanh,

VânsầuTầnnhimínhsắc.

Nhấttắcnoãnlưutôchitrướng,

Nhấttắchànhồchỉchikhâm.

Đãnthamtúmạcchihoan,

Khởiniệmthưlâuchikhổ.

Mỗithínhđoảntườngtrệvũ,

Phếbíchhàntương.ườngthiênsươngnhạnchichinhly,

Tịchtiêuphongđịchchixướngvãn.

Mỗihữuhàmtìnhbấtngữ,

Yểmquyểntrườnghu.

Đốicảnhquanhoài,

Bấtnăngdĩdĩ.

Y,HứaNguhầuchibấttác,

CônLônNôchidĩphi.

Ưngvôphảnbíchchikỳ,

Khôngphụtầmphươngchiước.

Viênbằngthốnchử,

Dụngtảaithiên.

Dịch:

Kiệuquadướiliễuhômnào,

Vộivàngchẳngkịpđưatraomộtlời.

Trôngainướcmắtthầmrơi,

Tấcgangbỗngcáchđôinơimịtmùng.

Cửahầusâuthẳmnghìntrùng,

Sớmhômkháchnhữngriênglòngngẩnngơ,

Tìnhxưakểđếnbaogiờ,

Cảmsầumọimốinhưtơrốibời.

Thơngâmnhớbữatiệcmờ

Giọngcalanhlảnhđểngườinhưsay.

Cungđànnàođãsodây.

Giainhânbỗngđượctraotayrướcvề.

Tìnhsâuchưakịpgiãigiề,

Bắcnamvộiđãchialìakháthương.

Chimhồngbuồnbãkêusương,

MâyTầnthămthẳmxabuôngtốimù.

Ngườinươngtrướnggấmêmru,

Ngườiômmộtmảnhchăncùgiáđông.

Hamvuinệmtíamàuhồng,

Biếtchăngkẻchốnthưphòngthươngđau.

Mưatườngdếváchhọanhau,

Nhạntankhócsớm,địchsầuthổikhuya,

Lặngngồigấpsáchủê,

Lòngnàycảnhấykhuâyđiđượcnào,

CônNô,HứaTuấn(7)nơinao?

Tìmhươngtrảbíchcònaoướcgì(8)?

Mảnhtiênviếtgửitraođi,

Đauthươngkểnỗivânvivớingười.

Conchimyểngbayđi,đếnđậuởmànThúyTiêu.

Nàngđượcthư,bèngiởgiấyTiếtĐào(9)dấpbútLâmXuyên(10)viếtmộtbứcthưđểtrảlời.Thưrằng:

ThiếpThúyTiêuthiếuỷthịmôn,

Trưởngđầunhạctịch.

Điềucatiếpkhúc,đồkhoaHàhữuchiphonglưu,

Cửántềmy,vịthứcMạnhQuangchitháiđộ.

Thùytrihảotịch,

TiệnThịlươngmôi,

Lụcỷcầmtâm,bấtgiảTrườngKhanhchiđiệu,

Hoađườngthicú,khốclânĐỗMụcchitài.

Tựhỷchâmgiớichihữuduyên,

Thâmkháchđằnglachiđắcthác.

ThiênThaikháchphùngkháchvịtậnthâmhoan;

ChươngĐài,nhântốngnhân,tảitươnglyhận.

Giaingẫuphiênthànhưoánngẫu,

Hảoduyênchuyểntácưácduyên.

Sỉnhẫnthênha,

Cụtầnđảáp.

Xuấtnhậpkhởicưchitế,vịmiễntòngquyền;

Biệtlykhêkhoátchihoài,bấtthăngcảmcựu.

Duydưthúquyệntảo,

Lụcmấndungsơ.

Phấnbíchđăngtàn,thươngxuântrườngđoạn;

Hươngliêmtúquyện,biệtlệngânđa.

Tạcthừakýnhạnchithư,

Bộithiếtlyloanchitưởng.

TuyHànHoànhchiliễu,tạmchiếttrườngđiều,

NhiênhợpPhốchichâu,đươnghoàncốquận.

Dudutâmtự,

Thưbấttậnngôn.

Dịch:

Thiếpxưacongáinhànghèo,

Lớnlêncaxướnghọctheobạnbầy.

PhonglưuquenthúHàTây(11)

ChưatườngánMạnhngangmày(12)nhưai.

Tiệchoamộtbữakhuyênmời,

Mốimanhduyênkhéoanbàitựđâu.

TràngKhanhchưagảyPhượngcầu(13),

MếntàiĐỗMụcbởicâuHoađường(14).

Duyênkimphậncảixevương,

Nhữngmừnggiâysắnđượcnươngbóngtùnghaimộtcuộckỳphùng(15),

Thúvuilửađượmhươngnồngchưabao.

ChươngĐàicànhliễunghiêngchao,

Biệtlymangnặngbiếtbaooánsầu.

Duyênmayhóarủingờđâu,

Ngậmhờnnuốttủichịurầuchoxong.(16)

Bẽbàngđổikháctưdong,

Tócxanhbiếngchải,môihồngbiếngtô.

Thươngxuânváchphấnđènlu,

Trônggươngngấnlệmơhồ,ngạisoi.

Tiệnhồngthưmớitớinơi,

Chialoancàngxótxađờibiệtly.

LiễuHàntạmbẻvinđi,

NhưngchâuHợpPhốphảivềquậnxưa(17).

Nỗilòngtrămmốivòtơ,

Thưdàiđếnmấyvẫnchưahếtlời.

ThúyTiêutừđóbuồnrầusinhốm.QuanTrụquốcbảo:

-Chừngnànghãycònnhớanhchàngbánthơphảikhông?

Nàngnói:

-Quảcónhưvậy,tìnhsâugắnbó,hờnnặngchialìa,lờithềchungsốngchưaphai,điềuhẹncùnggiàđãphụ.NaythìSởmưaYêntạnh,liễuhéođàotươi,bằnbặtxanhau,hờnômthiêncổ.Chonênngườixưacoirẻgiàusangmànhớanhhàngbánh(18),xemkhinhsungsướngmàgieoxuốngtầnglầu(19),thậtlàphảilắm.

Nóirồinàngtoanlấychiếckhănlàthắtcổtựtử.Trụquốcnóidốirằng:

-Tacũngđangnghĩvềviệcđólắm.Vậynànghãycứnênbìnhtĩnhmàbảodưỡngthânthể,sớmmuộntasẽvờichànghọDưđếnđây,đểnàngđượcnốimốiduyênxưa.Tộigìmàcoirẻtínhmệnh,chếtmộtcáchchẳngvàođâucả.

Nàngnói:

-Quảđượcnhưvậythìthiếpxinvânglờitướngcông.Nếukhôngthìtínhmệnhnàychỉngàyhômnaylàhết.

Trụquốcbấtđắcdĩ,phảivờiDưđến,dỗdànhsẽtrảThúyTiêuvàbảo:

-TalàmquanngôiđếnThượngcông,quyềncaolộchậu,việckhoảnđãikháchkhứa,mỗingàytốnphíđếnhàngchungthóc.Nayvờithầyđếnlàdoýtốtchứkhôngcóýxấugìcả.HuốngđấtTrườngAnnàygạochâucủiquế,thầylấygìmàtiêudùngđủ.Vậynếuthầykhôngngạithanhtíchthìnêncứởluônđâychođỡtốn.

BènsaidọnmộtcáibuồngnhỏlàmnơiđọcsáchchoSinh,hằngngàysaimộtảtiểuhoànhầuhạ.MỗikhicótiệcmờiSinhvàodự,Trụquốcthườnglấylờidịudàngkhoảntiếp.NhưngvềviệcThúyTiêu,tuyệtnhiênkhôngnhắcnhỏmđến.Sinhmonmenhỏitới,Trụquốcgạtđimàrằng:

-Mốitìnhthươngyêuaimàchẳngthế.Tưởngnàngnhớthầy,cũngchẳngkhácgìthầynhớnàng.Nhưngvìítlâunaynàngkhóở,nênchưathểracùngthầytươngkiếnđược.Thầyhãycứthongthả,điđâumàvội.

ThúyTiêungheSinhđãđến,cũngmuốnđượcgặp,nhưngtrongnhà,nànghầuvợlẽnhiềulắm,vảcoigiữnghiêmngặt,nênkhôngcódịpnàotìmđếnSinhđược.Mộthômnhânbuổichầusớmchưatan,thừalúcnhữngnànghầuvợlẽđangngủ,nànglénđếnthưphòngcủaSinh.PhảilúcSinhchạyđiđâuvắng,nàngthấytrênváchcóđềhaibàithơsaunày:

Tiểugiaiphállạcđàiy,

Kháchxáthêlươngđộcyểmphi.

Thanhđiểubấtlaixuântínvãn,

Sađìnhmạcmạchựutàhuy.

Dịch:

Trướcthềmgiàyráchgiẫmtrênrêu,

Cửakhépphòngvănlạnhhắthiu.

Bằnbặtchimxanhtinchẳnglại,

Sânkhôngvắngvẻ,bóngtrờichiều.

Nguyệtđiệntrườnghàntỏathúymy,

Tiênngahànhậtthịquykỳ?

Tươngtưkhởitrựcvôgiaicú,

Bấtbảvănchươngoánbiệtly.

Dịch:

Cungtrănglạnhlẽokhóamàyngài.

Tiêntửbaogiờlạitáilai?

Thươngnhớthiếuđâucâuthấmthía,

Ngạiđemchữnghĩakhócthươnghoài.

Nàngtoanhọahaibàithơấy,nhưngđãnghethấytiếngngọckha(20)vềđếncổngrồi,thànhrakhôngthểhọavàđềđượcnữa.

Lạimộthôm,nàngsaiconhầuthântíncủamìnhlàKiềuOanhđếnphòngSinhxinngủ.SinhđuổirathìKiềuOanhnói:

-ThúyTiêunươngtửsaitôinhưvậy.Nươngtửnghĩlangquânmộtmìnhbuồntẻ,nênsaitôiđếnhầuhạchăngối,cũngnhưnươngtửởbênmìnhlangquân.

Sinhbằnglòng.Từđấytintứcmớithôngmàtìnhkhuêmônmớiđạtđếnnhauđược.

Bấygiờsắpđếnngàytrừtịch,Sinhnhânlúctiện,bảovớiTrụquốcrằng:

-Tôivìmộtmốiântìnhmàvàođâylàmngườikháchtrọ,songnonVugangtấc,tintứcchẳngthông,ngàythánglữalần,nămlạigầnhết.Cáiviệctrảchâu(21)chẳngdámlạinóiđếnnữa.Chỉxinđượcởtrướcrèmmộtlầngặpmặt,tròchuyệnvớinhaumộtlátđểrồichiatay.

Trụquốcbằnglòngmànói:

-Chỉvàihômsaunữa,làđêmtốtlànhtasẽlàmcáiviệcXươngLêthảnàngLiễuChi(22),NghiThànhbuôngnàngCầmKhách(23),quyếtkhôngngăncấmsựhammuốncủangườikhácđểthỏacáivuitaimắtcủamình.Nhàthầyhãynánđợi,đừnglochậmmuộn.

Sinhvângdạluira.

Đếnđêmđãhẹn,Sinhđốtđènkhôngngủngồichờ.Chừngmộttrốngcanh,bỗngnghethấytiếnggiàylẹpkẹpởbênkhómtrúc;mởcửarađón,téralàmộtconhầuáoxanh.Sinhhỏinóđếnlàmgìthìranóbưngnướcchèđến.Mộtlúclạithấyởtrướchoacótiếngsộtsoạt,rồicótiếnggõcửa,xốcáoraxem,lạithấymộtngườiđầytớtrai.Hỏiđếnlàmgì,thìrađemrượutới.Chờmãiđếnquánửađêm,vẫnbặttinhơi,rấtlàthấtvọng.Ngàyhômsau,SinhbảovớiKiềuOanhrằng:

-NhờemnóihộvớiThúyTiêu:Tanặngmốitìnhriêng,tinlờinóidối.Ailạiđếnđòigặpmặtmộtlầnđểnóichuyệncũngkhôngđược,vậymàlạimongngườitamởcửađểthảchonàngrathìcóđờinào!Nếutacứởmãi

đây,vạnnhấtlòngghennổidậy,kếđộcbuôngrathìtalàthấtcơmàhọlàđắckế.Vềđithôi!Vềđithôi!Saonênvìcớmuốntìmngọcchâumàlạiđếnnằmởtrướchàmconlylongbaogiờ(24)

ThúyTiêulạisaiKiềuOanhđếnbảochàng:

-Thiếpsởdĩnấnnáởđây,chưalàmđượcmộtcáichếtcủanàngLụcChâu,làchỉvìcòncóchàng.Naychàngđịnhvềphỏngcóướchẹnvớinhauđiềugìkhông?Thiếpnghelệcũbảntriều,đêmhômmồngmộttết,cóđốtcâybôngởngoàibờsông,ngườitrongkinhthànhđềukéoraxemđôngnghịt.Nếuchàngchưanỡrẻbỏthìđêmấyxinchờđợinhau.Loanchiaphượnghợp,chỉởtrongmộtchuyếnnày.Thiếphãyxinhoãnđểchờ.

ÝSinhbènquyết,TrụquốcthấySinhxinđi,lấylàmdễchịu,tặngchorấtnhiềutiềnbạctơlụakhôngtiếctígì.Sinhchởnặngmộtchuyếnmàvề.Dọcđườnggặpngườiđầytớgià,hắnbảoSinhrằng:

-Cậucósựlobuồngìchăng?Saongườigầyvõđikháchẳnngàytrước?

SinhnóiduyêncớvàkểlờihẹncủaThúyTiêu.Ngườiđầytớgiànói:

-Việcấydễlắm,tôixinhếtsứcgiúpcậu.

Đếnngàymồngmột,thầytròcùngrabếnĐông,quảthấyThúyTiêuđứngxemởtrênbến.Ngườiđầytớbènđilẻnvàorútdùisắttrongtayáora,nệnbừavàođámngườitheohầu,khiếnbọnphukiệu,phudùđềuchạytanhết,rồicướplấyThúyTiêuđemđi.Haingườitrôngthấynhau,nửaphầnthươngxót,nửaphầnmừngvui,nhưngcònsợTrụquốcbiếtđuổitheobắtlại.ThúyTiêunói:

-HắnchỉlàđồyếuhènmàlàmđếnbậcVệ,Hoắc(25)kêuxinchạychọt,lúcnàoởcửacũngrộnrậpnhữngngườiravào,vàngbạcchâubáutrongnhà,chồngchấtđầydẫy.Trừragặpphảihỏatai,củacảitrongnhàấykhôngbiếtcócáchnàotiêumònđiđược.Nhưngtộiđầyácchứa,thếtấtcũngchẳngđượclâu.Cóđiềubâygiờhọcònđươngthịnh,uythếấycũngrấtđángsợ.Chibằngtaẩnhìnhnáuvết,vềtrốnlánhởchỗnhàquê,khỏibàyrataimắtmọingườiđểtránhcáivạnguyhiểm.

Sinhcholàphải,bènbímậtđưanhauxuốnghạtThiênTrường,ởnhàmộtngườibạnhọHà.NămĐạiTrịthứ7(26)Trụquốćxaxỉmàphảitội,SinhvềKinhsưthiđỗtiếnsĩ,vợchồngănởvớinhauđếngià.

Lờibình:

Thanôi!Ngườicontraibấttrung,ôngvuatrungthườngxấuhổlấylàmbềtôi;ngườicongáibấtchính,kẻsĩtrungthànhxấuhổlấylàmvợ.ThúyTiêulàmộtảcaxướng,chẳnglàngườichínhchuyên,khônghiểuNhuậnChihamluyếnvềcáigì?Vìnànghiềnchăng?NhưnghếtlàvợhọTrươnglạilàhầuhọLý(27)?Vìnàngđẹpchăng?ThìhếtlàmmêHạSáilạilàmhoặcDươngThành(28).Vậymàlạikhinhthườngsựđisựđến,nhẫnnhụctớiởvớingười,sờđầucọp,vuốtrâucọp,suýtnữathìkhôngthoátmiệngcọp.NhưchàngNhuậnChi,thậtlàmộtngườinguvậy.

Chúthích

(1)KiếnHưng:thờiTrầnHồlàphủ,gồmđấtcáchuyệnýYên,ThiênBản,ĐộcLập,ĐạiLoan,VọngDoanh,tươngđươngvớicáchuyệnýYên,VụBản,NghĩaHưngNamĐịnhngàynay.

(2)ThiệuPhong:niênhiệuTrầnDụTôngtừ1341đến1357.

(3)NguyễnTrungNgạn:(1289-1368hoặc1370);ngườilàngThổHoàng,huyệnThiênThinaylàhuyệnÂnThi,tỉnhHưngYên.ĐỗHoànggiápkhoathiTháihọcsinhđờiTrầnAnhTông(1293-1314),từngđisứnhàNguyênnăm1314,giữnhữngchứcvụquantrọngdướithờiTrầnMinhTông(1314-1329).

(4)GiangNam:nguyênvănlàVọngGiangNam,vốnlàtênnhạckhúc,đếnđờiĐườngmớithànhtênmộttừđiệu,cónhiềulờihátkhácnhau.

(5)VìTrongcâuthứbacóchữtiêunênNguyễnTrungNgạnnóinhưvậy.

(6)ChùathápBáoThiên:hiệnđãkhôngcòn,nềncũởkhuvựcNhàthờlớn,HàNội.

(7)CônLônNôvàHứaTuấn:CônLônlàtênđất;ngườinôbộcởCônLôntênlàMaLặccósứcmạnhvàtấmlòngmộthiệpkhách,đãgiúpchochàngThôiGiácvàkỹnữHồngTiêuthànhđôi.

HứaTuấn:hiệpkháchđãđộtnhậpphủtướênlàSaTraLợicướpnàngLiễuthịtrảvềchoHànHoành.Xemthêmchúthích4ChuyệnngườinghĩaphụKhoáiChâu.

(8)Tìmhươngchữlàtầmphương,xuấtởcâuthơ"Tựthịtầmphươngkhứ

hiệutrì"củaĐỗMục,nóivềviệcduyênlứalỡlàng.TrảbíchxuấtởđiểnTrùngNhĩnướcTấn.TrùngNhĩchạynạnsangTào,HyPhụCơđưabiếumâmcơmvàngọcbích.TrùngNhĩchỉnhậnmâmcơmcòntrảlạingọcbích.Từđấyngườitadùngchữphảnbích(trảlạibíchngọc)đểnóicáigìtrảvềchỗcũ.

(9)TiếtĐàođờiĐườnglàmộtdanhkỹởđấtThục,haylàmnhữngbàithơngắn,vìtiếcgiấynêncắthẹplại.Từđấy,nhữngtàitửtrongThụclấythếlàmtiện,cũngcắtnhữngtờgiấynhỏđểviếtthơ,gọilàtờgiấyTiếtĐào.

(10)LâmXuyên:VươngHyChiđờiTấnlàngườiviếtchữrấtđẹp,từnglàmchứcNộisửởLâmXuyên,vìthếtrongvănhọcthườngdùngmỹtừLâmXuyênđểgọibútviết.

(11)LấyýtừđiểntrongsáchMạnhTử:ThuầnVuKhônnói:"NgàyxưaVươngBáoởđấtKỳmàHàTâyháthay";đâyýnóimìnhchỉbiếthátxướngvàhátgiỏi.

(12)NàngMạnhQuangđờiHán,rấtkínhtrọngchồnglàLươngHồng,mỗikhidọncơmchochồngăn,thườngnângánlêntậnngangmày.

(13)TràngKhanhlàtêntựcủaTưmãTươngNhư.TươngNhưgảykhúcđàn"Phượngcầuhoàng"màlấyđượcnàngTrácVănQuân.

(14)ĐờiĐường,ĐỗMụclàmchứcNgựsửphântyởLạcDương,đếndựtiệcởnhàvịđạithầnlàLýNguyên.NhàLýcónhiềudanhkỹhầutiệc.Rượusay,ĐỗhỏiLý:"NghenóinhàngàicóảdanhkỹlàTửVân,chẳnghaylàngườinàovậy?”Lýtrỏchobiết.Đỗnhìnlúclâurồinói:"Lờiđồnkhôngngoa,ngàichotôiquách".Bọncakỹđềungoảnhlạinhìnrồiphálêncười.Đỗnhânlàmmộtbàithơcâuđầulà"Hoađườngkimnhậtỷduyênkhai".

(15)ThiênThai:xemchúthích29,ChuyệnTừThứclấyvợtiên.

(16)Đoạnnàybảndịchrútgọn4câuthành1câu:

Sỉnhẫnthênha,

Cụtầnđảáp.

Xuấtnhậpkhởicưchitế,vịmiễntòngquyền;

Biệtlykhếkhoátchihoài,bấtthăngcảmcựu.

(Xấuhổphảiđậucùngconquạ,

Sợhãinhiềukhiconvịtbịđánh.

Ravào,điđứngđềuphảitòngquyền,

Lybiệtcáchxa,lòngkhônxiếtcảm.)

Dịchthành:

Ngậmhờnnuốttủichịurầuchoxong

(17)VùngbiếnquậnHợpPhốvốnsảnngọcchâu.GặpkhicóquanTháithúkhôngtốtđếncaitrị,ngọcchâubiếnmất.SauquanTháithúấyđổiđinơikhác,ngọcchâulạivề.

(18)NinhVươngnhàĐườngchiếmcướpvợcủangườihàngbánh,đãtrảihàngnămmàngườivợvẫnnhớthươngchồngcũ.NinhVươnggọingườihàngbánhđến,vợchồngtrôngthấynhaucùngứanướcmắt,Vươnglạitrảchovềđoàntụvớinhau.

(19)LụcChâulàvợlẽcủaThạchSùng.TriệuVươngLuângiếtThạchSùngđểcướpLụcChâu,LụcChâukhôngchịu,từtrênlầugieomìnhxuốngđấttựtử.

(20)Tiếngngọckha:tiếngnhạcngựa,chỉviệcTrụquốcđichầuvề.

(21)LâmTíchthuởnhỏlênkinh,dọcđườngtrọởmộtcáiquántạiSáiChâu,bắtđượcmộttúingọcchâuđếnmấytrămhạt.Tíchhỏichủquánxemaitrọtrước.ChủquánbảongườitrọtrướclàChuTrọngTân.Tíchkểhọtênvàchỗởcủamình,dặnhễTrọngTâncóđếnthìbảocứđómàtìm,muốnđượcgặp.SauChuTrọngTânquảđếntìmchâu.ChủquánbảotìmđếnTích.Tíchthấynóiđúngbènđưatrảtấtcả.TrọngTânmuốnđưabiếumộtítnhưngTíchnhấtđịnhkhôngnhận.TrọngTânbènbỏrahơntrămquantiềnlàmchayởchùađểcầuphúcchoTích.Tíchsauthiđỗ,làmquanđếnTháitrungđạiphu;conlàĐứcTânlàmđếnLạibộthịlang.Nhàấynốiđờilàmnênkhoahoạnmãi.

(22)XươngLêthảLiễuChi:xemchúthích8chuyệnChuyệncâygạo.

(23)LiễuNghiThànhcónàngthiếpyêutênlàCầmKhách,giỏiđánhđàn.KhiThànhnghỉquanđãchoCầmKháchvềđilấychồng.SauCốHuốnglàm

bàicacókhenNghiThànhlàbậcđạiquan.

(24)HàThượngÔngnhànghèo,ngườicontrailặnxuốngsôngmòđượcmộthạtchâugiáđángnghìnvàng.Ôngbảo:"Ngọcchâunàytấtlàởhàmconlongly.Maymàygặplúcnóngủ,chứnếunóthứcthìđãchếtvớinórồi,cònlấyđâumàđượcngọcnữa".

(25)VệThanhvàHoắcKhứBệnhlàhaidanhtướngđờiHán.

(26)ĐạiTrị:niênhiệucủaTrầnDụTôngtừ1358đến1369.ĐạiTrịthứ7:1364.

(27)TrươngvàLýởđâychỉlànhữngtênphiếmchỉ,docâu"TrươnglangphụnhiLýlangthê"(ĐànbàcủachànghọTrươngnhưnglạilàvợchànghọLý),ýnóingườiđànbàkhôngchuyênnhất.

(28)DươngThành,HạSái:tênhaihuyệnthuộcnướcSở,đấtphongcủacácbậcquýcôngtử.BàiphúcủaTốngNgọccócâu:HoặcDươngThànhmêHạSái(làmmêhoặccáctrangquýcôngtửDươngThành,HạSái).VìthếsautrongvănchươngDươngThành,HạSáidùngđểphiếmchỉcácvươngtôncôngtử.

ChuyệnLýtướngquân

VuaGiảnĐịnhnhàHậuTrầnlênngôiởMôĐộ(1),hàokiệtbốnphương,gầnxahưởngứng,đềuchiêutậpđồđảnglàmquânCầnVương.NgườihuyệnĐôngThành(2)làLýHữuChicũngdochânmộtngườilàmruộngnổilên,tínhvốndữtợnnhưngcósứckhỏe,giỏiđánhtrận,QuốccôngĐặngTất(3)tiếncửchoLýđượclàmchứctướngquân,saicầmmộtcánhhươngbinhđiđánhgiặc.Quyềnvịđãcao,Lýbènlàmnhữngviệctráiphép,dựalũtrộmcướpnhưlòngruột,coingườinhosĩnhưcừuthù,thíchsắcđẹp,hamtiềntài,thamlamkhôngchán,lạitậuruộngvườn,dựngnhiềunhàcửa,khaiđàođồngnộiđểlàmao,dồnđuổixómgiềngchorộngđất,đikiếmnhữnghoakỳđálạtừbênhuyệnkhácđemvề.Ngườitrongvùngphụcdịchnhọcnhằn,anhnghỉthìemđi,chồngvềthìvợđổi,ainấyđềuvaisưngtayrách,rấtlàkhổsở,nhưnghắnvẫnđiềmnhiênkhôngchútđộngtâm.

Bấygiờcómộtôngthầytướngsốđếncửaxinănvàcóthểnóiđượcnhữngviệchọaphúc.Lýbảoxemtướngmình,ôngthầynói:

-Lợichoviệclàmkhônggìbằngnóithẳng,khỏiđượctậtbệnhkhônggìbằngthuốcđắng.Nếungàidungnạpthìtôisẽnóihếtlời.Đừngvìđắngmiệngmàghétquởkhiếntôiphảiedèkiêngtránhmớiđược.

Lýnói:

-Được,khônghềgì.

Ôngthầynói:

-Điềuthiệnáctíchlâusẽrõ,sựbáoứngkhôngsaichútnào.Chonênluậnsốtrướcphảiluậnlý,tướngdiệnkhôngbằngtướngtâm.NayTướngquâncódữmàkhônglành,khinhngườimàtrọngcủa,mượnoaiquyềnđểlàmbạongược,buôngthamdụcđểthỏangôngcuồng,đãtráilòngtrời,tấtbịtrờiphạt,còncáchnàomàtrốnkhỏitaihọa!

Lýcười:

-Tađãcóbinhlính,cóđồnlũy,taykhônglúcnàorờiquamâu,sứccóthểđuổikịpgióchớp,trờidùcógiỏicũngsẽphảitránhtakhôngkịp,còngiánghọachotasaođược.

Thầytướngnói:

-Tướngquâncậymìnhmạnhgiỏichưathểlấylờinóiđểchohiểuđược,vậytôicóchùmhạtchâunhỏ,xinđưatướngquânxemsẽbiếtrõdữlành,tướngquâncóbằnglòngxemkhông

Nhânlấychùmhạtchâuởtrongtayáora.Lýtrôngxem,thấytrongđócólòlửa,vạcsôi,bêncạnhcónhữngngườiđầuquỷghêgớm,hoặccầmthừngchão,hoặccầmdaocưa,mìnhthìđươngbịgôngxiềng,bòkhúmnúmởbênvạcdầu,lấmlétsợtoátmồhôi.Hỏicócáchgìcứugỡkhông,thìthầytướngnói:

-Gốcácđãsâu,mầmvạsắpnẩy.Cáikếcầnkípngàynaychỉcòncóđuổihếthầuthiếp,pháhếtvườnao,trútbỏbinhquyền,quyđầuphúcđịa,tuytộichưathểkhỏiđược,nhưngcũngcòncóthểgiảmtrongmuônmột.

Lýngẫmnghĩlúclâurồinói:

-Thôithầyạ,tôikhôngthểlàmthếđược.Cóailạivìlocáivạsaunàychưachắcđãcó,màvứtbỏnhữngcáicôngcuộcsắpthànhlàmhìhụctrongmấynămbaogiờ.

Sauđóhắncànglàmnhữngsựdâmcuồng,chémgiết,khôngkiêngdègìcả.Ngườimẹtứcgiậnnói:

-Ưasốngghétchết,aiaicũnglòng,đạotrờisángtỏ,cớsaomàyhaylàmnhữngsựgiếtchócnhưvậy.Khôngngờtađếnlúctuổigià,lạiphảitrôngthấyđứaconmắchìnhlụccóngày.

NgườicontraiLýlàThúcKhoảncũngthườngcanngănchaluôn,nhưngLýchứngnàovẫngiữtậtấy.Năm40tuổithìLýchếtởnhà;ngoàiđườngsángườitabànbạchuyênhoa,bảovớinhaurằng:

-Kẻlàmthiệnthườngphảichếtvềđaobinh,kẻlàmáclạiđượcchếttrongnhàcửa,đạotrờiđểđâukhôngbiết!

TrướcđâycóngườibảnchâulàNguyễnQuỳ,khảngkháichuộngđiềukhítiết,vốncùngchơithânvớiThúcKhoản,nhưngchếtđãbanămnayrồi.MộthômThúcKhoảnđichơisớm,chợtgặpởđường;NguyễnQuỳbảoThúcKhoảnrằng:

-Phụthânsắpbịđemratrahỏi.Tôivìquenthânvớianh,nênđếnbảochoanhbiếttrước.Anhcómuốnxem,tốimaitôichongườiđếnđón,anhsẽđượcxem.Nhưngxemrồicầnphảigiữkín.Nếunóihởramộtlờithìtaivạ

sẽlâysangđếntôingay.

Nóixongliềnbiếnmấtkhôngthấyđâunữa.Đếnhẹn,ThúcKhoảnngồitrongmộtbuồngnhỏngóngđợi.Nửađêm,quảthấymấyngườilínhđầungựađếnđóntớimộtcungđiệnlớn.Trênđiệncómộtvịvua,bêncạnhđềunhữngngườiáosắtmũđồngtaycầmphủviệtđồngmác,dànrahànglốiđứngchầuchựcrấtlànghiêmtúc.ChợtthấybốnvịphánquantừbêntảvuđiramàmộtviêntứclàNguyễnQuỳ.Bốnviênnàytayđềucầmthẻ,quỳđọcởtrướcánson.Mộtviênđọc:

-ViênquankiatênlàMỗởđờicứngvuông,khôngkiêngsợkẻquyềnquý;tướcvịcàngcao,càngbiếtkhiêmnhường,rồilạibiếtquênmìnhđểchếtvìviệcnước,làmrạngrỡchonướcnhà.ThầnxintâulênĐếđình,chongườiấyđượclàmtiên.

Mộtviênnói:

-ỞnhàkiacótênMỗ,vốnngườithambẩn,hốilộdậpdìu;lạilấylộctrậtmàhợmhĩnhngôngnghênh,khinhmiệtnhữngngườicóđức,chưatừngcấtnhắckẻhiềnsĩđểgiúpviệcnước.ThầnxinchuyểnbáochotòaNamtàotướcbỏtênra.

Mộtviênnói:

-ỞchâukiacóngườihọHàgắngsứclàmthiện,hàngngàytrongnhàthườngphảithiếuăn,gầnđâynhânsauhồibinhlửa,tậtdịchnổilên,ngườiấylạichođơncấpthuốc,sốngườinhờthếmàkhỏichếtđếnhơnmộtnghìn.Thầnmuốnxinchongườiấythácsinhvàonhàcóphúc,hưởnglộcbađời,đểbáocáiơnđãcứusốngchonhiềungười.

Mộtviênnói:

-ỞthônkiacógãhọĐinh,bấtmụcvớianhem,chẳnghòavớitôngtộc,thừadịpcáccháubédạichữalạichúcthưđểchiếmcướplấycảruộngnương,khiếnhọkhôngcòncómiếngđấtcắmdùi.Thầnmuốnbắtngườiấyphảithácsinhvàonhàkẻhèn,đóikhát,nằmvạvậtởngòirãnh,đểbõvớisựđãđitranhcướpcủangười.

Đứcvuađềuytheolờitâu.

Kếđócómộtngườiáođỏtừbênhữuvuđcũngquỳtrướcánmàtâurằng:

-Côngviệccủasởthầncoigiữ,cóngườihọMỗtênMỗ,ngoanngubấtpháp,giamcầmtrongngụcmộtnămnaychưađemxétxử.NayxinđượcđemrathỉnhmệnhởtrướcVươngđình.

Nhânđọcmộtbảnbuộctộinhưsau:

Phụcvănhuyềnhoàngtriệuphán,phândươngthanhâmtrọcchihình,

Dânvậtbẩmsinh,hữuácnghiệpthiệnduyênchidị.

Nhưtưchủngchủng,

Cốkhảmaimai.

Cáithiêngnăngdĩlýphúnhân,bấtnăngsửnhângiaihiềnthánh,

Nhinhânnăngdĩthânsuấttính,bấtnăngvôtínhhoặchônminh.

Cốhữuỷnhibấttrung,

Hữulưunhiviác.

Cáthungchiđộng,phánnhiêntẫnmẫulyhoàng,

Nhânquảchilai,tấtnhĩhìnhthanhảnhhưởng.

Cốthửlýbảnlaihiểntrứ,

Nạiphùnhânnhấtthịngoanngu.

Cạnhkhởinộsân,

Vọngsinhvậtngã.

Nhânhàlạctỉnh,cốtcốthàthâm,

Tắctạmđiềnkhanh,thaothaogiaithị.

Utrầmchíthử

Vẫnviệtkhamân.

Thửcửuthiênthùybạtđộchikhoa,tươngcảnhmênhigiácám.

Thậpđịacụluânhồichingục,dụcgiớivãngnhitrừnglai.

Quảnhiphấtthoan,

Hìnhchitấtchí.

KimLýmỗtrùngsachichất,

Nghĩsắtchikhu.

Đếgiaothờiphúcvũphiênvân,

Manhtâmxứyêutinhlệquỷ.

Thịvănhọcthựcđồngnhuếtạc,

Trọnghóatàiđãinhượckhâusơn.

ChiếmnhânđiềnloạiHánHồngDương,

TúngngượcsátmạiTùyDươngTố.

Tườngnhânphiếnhọa,hiệusàilangmãnhthúhữugia,

Túngdụccùngxa,tuykhêhạckhâusơnbấttúc.

Tấtcánhthamtâmsởsử,

Chânthịgiannhânchihùng.

Hạpchínghiêmđiều,

Dụngtrừnglaigiả.

Dịch:

Kính

Trời,đấtgâydựng,chiarahìnhâmđụcdươngtrong,

Dânvậtbẩmsinh,khácởchỗduyênlànhnghiệpdữ.

Biếtbaosựtrạng,

Khônxiếtkểbày.

Bởitrờilấylýphúchongười,saođượcngườiđềuhiểnthánh,

Ngườiđemmìnhnoitheotính,khỏiđâutínhhoặcsángmờ.(4)

Chonênthiênlệchcóngười,

Hưtồilắmkẻ.

Dữlànhbáoứng,khônglầmđựccái,đenvàng(5),

Nhânquảrõràng,giốnghệttiếngvang,hìnhbóng(6).

Ngẫmlẽấyvốnlàrõrệt,

Nhưngconngườithậtquángoanngu.

Ghentứcnhiềuđiều,

Riêngtâylắmchuyện.

Chìmsôngngãgiếng,đắmđuốicàngsâu,

Lấpgiếngvùihầm,xôbồđãlắm.

Utrầmđếnvậy,

Đọalạccàngthương.

Vìthếmà,trờicóđườngbạtđộ,tỉnhthứcngườimê,

Đấtcóngụcluânhồi,khuyênrxấu.

Lỗimàchẳngđổi,

Tộiắtkhôngdong.

NayLýmỗ,sâucátthânhèn,

Kiếngiunphậnmọn.

Kếtbạnthìmâymưatráotrở,

Cưtâmthìyêuquáigớmghê.

Vănhọcxemkhinh,

Bạctiềncoitrọng.

ChiếmcướpruộngngườinhưHồngDươngđờiHán(7),

GiếthạimạngngườinhưDươngTốđờiTùy(8).

Vuoangiáhọa,sohùmbeogấusóicònđộchơn,

Cựcdụccùngxa,dùkhesuốinúigòchưađủthỏa.

Chỉbởilòngthamsaikhiến,

Thựctuồnggianhoạttótvời.

Phảidùngphépnghiêm,

Làmrănkẻkhác.

Bảnấytuyênđọcxong,thấykẻlạidịchđiệuHữuChira,đặtquỳphủphụcởdướicửa,lấyroiđánhrấtdữdội,máutươibắnranhầynhợt.HữuChikêurêngiẫygiụa,tỏrađauđớnkhôngchịunổi.Chợtnghetrênđiệnnói:

-Chiabuồngxétviệclàbổnphậncủalũngươi,cớsaoviệcấylạiđểchậmđếnmộtnămnay?

Ngườiáođỏnói:

-Vìytộiácchồngchất,nênchưadámđoánđịnhmộtcáchxốcnổi.Bữanaytâulênthìviệcánmớithành.

Nhântâutrìnhcáctộinhưsau:

-Kẻkiaghẹovợngười,dâmconngười,tộinênxửthếnào?

Đứcvuanói:

-Đólàvìhắnđắmchìmtrongbểái,nênlấynướcsôirửaruộtđểchotìnhdụckhôngsinh.

Tảhữuliềnlôirabỏvàocáivạcđươngsôi,thânthểHữuChiđềunátrữacảra.Rồilấynướcthầnsẽrẩy,mộtlátHữuChilạitrởlạilànhlặnnhưlàngườithường.Lạinói:

-Kẻkiachiếmruộngcủangười,phásảncủangườinênxửthếnào?

Đứcvuanói:

-Đólàvìsuốithamdìmnó,nênlấylưỡitrùythủmoiruộtđểcholòngthamkhôngnổilênnữa.

Tảhữuliềnrạchbụngmoihếtganruộtphủtạngrangoài.Rồilạilấycànhdươngsẽphất,mộtchốcthìthânthểlạinguyênlành.

-Đếnnhưphámồmảcủangườiđờixưa,hủyđạothườngvớingườiruộtthịt,nênxửthếnào?

Đứcvuaimlặnglúclâurồinói:

-Đólàsựcànrỡkhôngcóchừngmựcnàonữa,dùxửbằngnhữnghìnhcâykiếmnúidao,nướcđồnggậysắtcũngchưađủthỏa.VậychỉnênápgiảivàongụcCửuUlấydâydachétlấyđầu,lấydùilửađóngvàochân,chimcắtmổvàongực,rắnđộccắnvàobụng,trầmluânkiếpkiếp,khôngbaogiờđượcrakhỏi.

QuỷsứliềnvàolôiHữuChiđiệuđi.BấygiờThúcKhoảnởkhetườngdòmthấy,khócthấtthanh.Mấyngườisứliềnlấytaybưngmiệngrồiđưavềnhà,némchàngtừtrênkhôngxuốngđất.ThúcKhoảngiậtmìnhtỉnhdậy,thấyngườinhàđươngngồichungquanhmàkhóc,nóimìnhchếtđãhaingàyrồi,chỉvìthấyngựchãycònthoithópvàhơinongnóng,chonênchưadámđemchôn.ThúcKhoảnbènruồngbỏvợcon,đemcủacảitáncấpchomọingườivàđốthếtnhữngvăntựnợ,vàorừngháithuốctuluyện.CâuchuyệnấyThúcKhoảngiấukín,chỉcóchàngvàvàingườibõgiàđượcbiếtmàthôi,chonêncũngíttruyền.

LờiBình:

Thanôi!đạotrờichícôngmàvôtư,lướitrờituythưamàchẳnglọt,chonênhoặccóngườilúcsốngkhỏivạmàlúcchếtbịhình.Song,chịuhọaởlúcsống,ngườiđãkhônghiểu,phảitộiởlúcchết,ngườilạikhônghay;vìthếmàđờithườngcólắmloạnthầntặctử.Víthửhọhiểu,họhaythìdùbảolàmáccũngkhôngdámlàm.SongLýMỗđãtrôngthấyvàbiếtrõrồilạicònlàm

tệhơn.Đólàngườihưtồibậcnhấtkhôngchuyểnđổiđược,khôngcònthểnóibàngìnữa.

Chúthích

(1)MôĐộ:nguyênchú"NaylàMôĐộthuộchuyệnYênMô".YênMônaythuộctỉnhNinhBình,TrầnGiảnĐịnhlênngôingày12tháng10nămĐinhhợi(1407).

(2)ĐôngThành:huyệnĐôngThànhnaythuộctỉnhNghệAn.

(3)ĐặngTất(?-1409):mộtvõtướnggiỏivàchủchốttrongcuộckhángchiếnchốngquânMinhdoTrầnGiảnĐịnhkhởixướng.Năm1408ĐặngTấtchỉhuyđánhtrậnBộCô,giếtđượchaitướngMinh,MộcThạnhcũngsuýtbịnguy,maychạythoát.Cũngvìchiếncôngđó,GiảnĐịnhnghelờigièmpha,khôngtheokếhoạchcủaĐặngTấtlạigiếtoanông.ĐặngDung,contraiĐặngTấttứcgiậnbỏvềNghệAntheoTrầnTrùngQuang(tứcTrầnQuýKhoáng).

(4)Nóitínhngườitasángsuốtvàmờtốikhácnhau.

(5)TầnMụccôngsaiCửuPhượngCaođikénmuangựahay,Caovềbảođãkénmộtconngựacáivàng,lúcdắtngựavềthìlạilàngựađựcsắcđen,nhưngquảlàngựatốt.BáNhạcbảolàCaochỉchúýđếncáitàibêntrongcủanó,nênkhôngđểýđếnbê

(6)Nhânquảtheonhaunhưtiếngvớiâmvọng,hìnhvớibóngtheonhau.

(7)ĐờiHánThànhđế,HồngDươnghầuVươngLậpchiếmđấtmởruộnghàngmấytrămkhoảnhđểđembánlấytiềnrấtđắt.Việcphátgiácraphảitruấtchứctước.

(8)ĐờiTùy,DươngTốdùngbinhthườngtheocáchkhôngchínhtrực.TrướclúcraquânTốthườngkiếmcớgiếthàngmấytrămngườiđểthịuy.Khilâmtrận,saivàibatrămngườitiếnđánh,hễthuaquayvềlàsaichémhết,toánkháccũngvậy.Vìthếquânlínhđềuphảiliềuchếtmàđánh,dođóbaogiờTốcũngthắngtrận.

ChuyệnLệNương

(Nguyênvăn:LệNươngtruyện)

NguyễnThịDiễmlàngườimộthọlớnởhuyệnĐôngSơn(1)emhọngoạicủaTrầnKhátChân;cùngngườiđànbàhọLýquêởhuyệnCẩmGiàng,(2)cùngmởngôihàngbánphấnđốicửanhautạibênngoàithànhTâyĐô(3).Xómgiềnggầngặn,tìnhnghĩangàymộtthânnhưngcảhaiđềuchưaconcái.Mộthôm,đếnđộngHồCông(4)làmlễcầutự.LýthịbảovớiNguyễnthịrằng:

-Chúngtaởtrongphốvẫnquenthânnhau,việcđilễcầutựhômnaylạikhônghẹnmàcùnggiốngnhau.Nếumàhươnglửacóduyên,saunàytasẽchocácconsánhnênđôilứa.Bìnhdântalạilàmbạnvớibìnhdân,chẳngcầnphảikénchọnconôngcháuchagìcả;(5)nóicóSơnthầnchứnggiám,tôiquyếtkhôngsailời.

Rồiđó,NguyễnThịquảsinhcongáiđặttênlàLệNương,LýthịquảsinhcontraiđặttênlàPhậtSinh.Haitrẻđếnkhitrưởngthànhđềuhamnghềnghiênbút.Vìcớhaibênchamẹthânmật,nênhọcùngđilạivớinhausuồngsã,thườngcùngnhauxướnghọathơtừ.Tuykỳcướixinchưađịnh,nhưnghaitìnhgắnbó,đãchẳngkhácchivợchồngvậy.

NiênhiệuKiếnTân(6)nămKỷMão(1399)đờiTrần,xảyracáivạTrầnKhátChân(7),LệNươngbịbắtvàotrongcung,PhậtSinhrấtlàthấtvọng.Gặpđêmtrừtịchgầnhếtcanhnăm,Sinhcònđươngnằmngủ,chợtngiếngấmới.Sinhvùngdậyđẩycửaraxem,thấycóhơntrămchiếckiệuhoarậmrịchđiqua,vàcómộtbứcthưbằnglụacàivàongưỡngcửa,trongthưchínhlàbúttíchcủaLệNươngđãviết.Thưrằng:

Thiếpvăn,thiênhữuâmdương,thiênđạodĩchinhibị,

Nhânhữuphuphụ,nhânđạodĩchinhithành.

Tangãhàtu?

Dữquânbấtngẫu.

Tíchthờitâmsự,cửudĩtươngquan,

Kimnhậttyly,phiênthànhvĩnhcảm.

Cánhlạclâutiềnchiảnh,

Trườnggiamviệnlýchixuân.

Mỗiphạkínhvũlyloan,

CầmthaoBiệthạc.

Xuânthànhnhậtmộ,liễutàhànthựcđôngphong,

Lưuthủyngựcâu,tràngđoạnThượngDươngcungnữ.

Đãnhữuusầuchủngchủng,

Thanhlệbaba.

Trướngtúcnguyệnchiđavi,

Tiếuthửsinhchilãngđộ.

Liễuthịtrùngquychiước,hảohộinankỳ,

NgọcTiêutáihợpchiduyên,thasinhvịbốc,

Nguyệnquântựá

Biệtđếlươngmôi.

Vôdĩnhấtnhậtchiân,

Nhingộbáchniênchikế.

Dudutâmtự,

Thưbấttậnngôn.

Vịđắcquânchỉ,

Tiênthửthânphúc.

Dịch:

Thiếpnghe:

Trờicóâmdương,đạotrờimớiđủ,

Ngườicóchồngvợ,đạongườimớithành.

Đôitavìđâu?

Lỡlàngđếnvậy!

Tâmtìnhbuổitrước,đãkếtmốidây!

Lybiệtngàynay,baokhuâynguồncảm.

Bóngtrướclầuđãrụng,

Xuântrongviệnđànhgiam.

Nhữnge,gươnglyloanbóngmúahữnghờ(8),

ĐànBiệthạctiếngvangaioán(9),

Thànhxuântrờitối,liễulảcànhdướingọnđôngphong(10),

Ngòingựnướctrôi,ruộtđứtkhúcbaongườicungnữ(11

Luốngnhữngmạchsầuđợtđợt,

Sónglệtrùngtrùng.

Nguyềnxưatannátnghĩmàđau,

Kiếpấylỡlàngsinhcũnguổng.

ƯớcLiễuthịmonggìhảohội(12).

DuyênNgọcTiêuđâuchắctáisinh(13).

Xinchàngtrântrọnglấymình,

Liệukếtnhânduyênchốnkhác.

Đừngvìtìnhmộtbuổi,

Đểlỡkếtrămnăm.

Manmácnỗilòng,

Thưkhônxiếttả.

Chưabiếtýchàng,

Trướcxinbàytỏ.

Sinhđượcthưrấtlàđauthương,bỏcảănngủ.Rồivìcớhônsựđãhỏng,bènthiênraởngoàimiềnđông.NhưngnặngtìnhvớiLệNương,Sinhchưanỡlấyaicả.

CuốiđờinhàHồ,tướngMinhlàTrươngPhụchiabinhvàocướp,lấnchiếmKinhkỳ.SinhngheHánThươngphảichạy,đoánchắclàLệNươngcũngphảiđitheo,bèntừbiệtmẹđivàoNam,mongđượcgặpmặt.LặnlộihàngtuầnmớiđếncửabểThầnPhù,nghetướnggiặcLãNghịbắtcướpmấytrămphụnữhiệnđónggiữởphủThiênTrường(14)trơtrọikhôngcóquânứngviện,SinhđoánchắcLệNươngcũngởtrongấy.Nhưngđấtkháchtaykhông,chẳnglàmgìđược.ChợtgặpkhivuaGiảnĐịnhnổiquânlênởchâuTrườngAn(15),nhưngvìítbinhkhôngđịchnổivớisốnhiềucủaquângiặc,muốnluivềNghệAn.Sinhmuốnnhờthếquâncủavua,đánhúpmàcướplạiLệNương,bènđếntrướcngựadângmộtbàisách,đạilượcrằng:

Thầnvăn:Chửnghoánthànhcông,cốnhânhưngvận

Ngựnhưngđắcsách,thựcbảnmiếumô.

Cốcôngnhântấtthẩmưchínhân,

Nhipháđịchđươngminhưliệuđịch,

TạcgiảHồtriềuthấtngự,

Ngôtửsinhtâm.

HànQuánthừahồthácchiuy,oatranhviễnkiểu,

MộcThạnhsínhchitrươngchiác,phongthíchgiaokỳ.

Trílinhbáchdưniênanlạcchikhu,

Chuyểntácsổthậphợpphânnoachiđịa.

Tíchhàicungthoán,

Phấncốtvilương.

Duyênhàchiứcvạnsinhlinhthùyvôthiếtxỉ,

Cứquậnchitứphươnghàokiệt,hàmhữuchiếntâm.

Tấttubátloạnhoằngtài,

Phươngkiếnphùđiênvĩtích.

KimđạivươngphẫnTrầngiachibấttạo,

PhấnHạlữdĩđồhồi.

Trìnhịthiênbấtmãnchibinh,

Đươngngũđạomạccườngchikhấu.

Lôioanhđiệnxiết,tòngthiênchithếphươngtrương,

Vụlãngvânthanh,phụcthổchicôngkhảtất.

Phươngvọnghoànđônhitrắctích,

Nhưhàngộđịchdĩbansư.

CốnghichiêuĐặngTấtưDiễnChâu,

LưuTriệuCơưMôĐộ.

Hảiđạotêchukínhtrạo,trựcđểBìnhThan,

Bộquântrườngcốccaophong,kínhxuHàmTử.

HoặcmệnhtướngdĩáchMộcHoànchikhẩu,

HoặcphânbinhdĩchàngCổLộngchithành.

NgạnhtặcnhaưBạchHạcloanđầu,vôlinhchuyểnthực,

ThựcthungmộcưMạnTrùtânvĩ,dụngátbônba.

Lụcvậtdungphươngquỹchixa,

Thủymạccộngtrườnggianchihiểm.

Dạtắcnhiênsôtươngtiếp,

Trútắcphùcổtươngvăn.

TâyĐôchihìnhthếkýtrương.

Đôngthổchiphiênduytựcố.

TươngkiếnHàncôngtắcTriệuứng,

Tunghợptắchoàngcô.

Ngãchuyểnchiếnnhivôtiền,sưhànhtịchthượng,

Bỉphùthươngnhibấthạ,bạitạinhãntrung.

Túngdodựnhihồnghi,

Khủngthửtiềunhicẩuthoán.

Thờinantáiđắc,

Vươngthỉnhvậtnghi.

Phụcvọng!

ThụHánchikỳ,

PhảnĐườngchibái.

Ngôquânđìnhkích,thoảngđồngthờihợplựcdĩtínhcông,

Bỉlỗthiênvong,tươngsấtmãchíchluânchibấtphản.

Dịch:

Thầnnghe:

Dẹploạnthànhcông,vẫnnhờvậntốt,

Chốnggiặcđắcsách,thựcbởimưucao.

Nênđánhngười,cầnbiếtcáchnhửngười,

Màphágiặcphảisángbềliệugiặc.

DạotrướctriềuHồđổsập,

GiặcNgôtrànlan.

HànQuánkiacáomượnoaing,oatranhbờcõi(16)

MộcThạnh(17)nọdiềugiươngmỏđộc,ongđốtkinhkỳ.

Khiếnchođấtnướchơntrămnămyênvui,

Biếnthànhkhuvựcmấytrămdặmrốiloạn.

Đậpxươnglàmcủi,

Tánxáclàmlương.

Mendảisôngứcvạnsinhlinh,nghiếnrăngtứctối,

Giữcácquậnbốnphươnghàokiệt,tuốtkiếmhằmhè,.

Lượcthaophảicótàihùng,

Chốngđỡmớilêncônglớn.

Đạivươngnay,

BuồnvậnTrầngặpcơntruânbĩ,

NổiquânHạ(18)mưucuộctrùnghưng.

Cầmđộiquânchẳngđủhainghìn,

Chốngđámgiặccóthừanămđạo.

Sấmranchớpgiật,tựlưngtrờithếmạnhvừabuông,

Mùtạnhmâyquanh,lấylạiđấtcôngtosắpdựng.

Nhữngtưởngvềkinhxâynghiệpcũ,

Vìsaogặpgiặcrútquânlui?

Rấtnên,vờiĐặngTấtởDiễnChâu(19),

LưuTriệuCởMôĐộ.(20)

Đườngbểthuyềnbềnchèocứng,đếnthẳngBìnhThan.(21)

Quânbộxerộnggiáodài,tớimauHàmTử(22)

HoặcsaitướngchẹncửaMộcHoàn(23)nọ.

HoặcchiabinhđánhthànhCổLộng(24)kia,

ĐầusôngBạchHạc,ghènanhchogiặchếtđườngăn,

CuốibếnMạnTrù(25)đóngcọcchogiặchếtlốichạy.

Dướinướckhôngchochỗnàocứhiểm,

Trêncạnkhôngđểxenàosóngđôi.

Ngàyđánhtrốngđểtruyềntin,

Đêmđốtlửađểbáohiệu.

HìnhthếTâyĐôđãvững,

PhênràoĐôngThổ(26)phảibền.

SẽthấyHànbịđánhmàTriệuphảihàng,

Tungđãhợpthìhoànhphảivỡ(27).

Taruổirongthựcgấp,tiếnchẳngngừngchân,

Giặcứngtiếpkhôngrồi,thuatrongchớpmắt.

Nếumìnhmàhồnghidodự,

Sợgiặcsẽchóchạychuộtchui.

Dịptốtkhôngha

Xinvươngquyếtđoán.

Kínhmong,

DựngcờnướcHán(28),

VềphướnnhàĐường(29).

Chớpnhoángquânta,cácđộicáccơhợpđánh,

Ngóitanthếgiặc,chiếcxechiếcngựakhôngcòn.

Bàisáchấydânglên,vuaGiảnĐịnhxemmàkhenlàngườigiỏi,cấpchonămtrămquân,saiđiđánhphủThiênTrường.Sinhkhảngkháithềcùngquânsĩ,dụbảohọvềsựhưngphụcnghiệpTrần,ainấyđềuhănghái,hămhở.Bènnhânnướcthủytriềuđươnglêntiếnđánh.LãNghịquảnhiênphảinhổtrạichạytrốn,lùilênphíabắcđóngởXươngGiang.Pháluônmộttrậnnữa,giặcphảilùilêntrạmBắcNgathuộcvềLạngSơn.(30)SinhlạiđóngánngữởcửaQuỷMôn,(31)lầnlượtvậntảibinhlươngđến.

ChợtởYênKinh(32)cóchiếuthưrútquânbanxuống,TrươngPhụđốcxuấtcácquânsắpsửakéovề.Sinhvốnvìsựtìmvợmàđếnđây,khôngphảicóchílậpcông,naynghequânTầusắprútvề,bèncùngcáctướngsĩchiataytừbiệt,lầnđếntrạmBắcNgavàomộtbuổitối.Bấygiờnhàtrạmvắngtanhkhôngcóaimàhỏihancả.Chợtgặpmộtbàgià,hỏithămthìbàcaumàybảo:

-Đâylàchỗquânđóngvừarồi,đầynhữngsátkhí,trờilạiđãtối,chàngởđâuđếnđâymàgiờchưatìmvàonhàtrọ?

Sinhrầurĩkểrõsựmình,bàgiànói:

-Tộinghiệp!Quảcóngườihọtênvàtrạctuổinhưlờichàngnói,nhưngchẳngmayđãchếtoanrồi.

Sinhgiậtmìnhhỏi,bàgiànói:

-Trướcđâynămhôm,quânTầusắprút,ngườiđànbàhọNguyễnấybảovớihaibàphunhânhọChuhọTrịnhrằng:"nchúngtavócmềmtựaliễu,mệnhbạcnhưvôi,nướcvỡnhàtanlưulyđếnđó.Naynếulạitheohọsangqua

cửaảitứclàđếnnướcnonquêngười.Chẳngthàchếtrấpởngòilạch,gầngũiquêhương,cònhơnlàsanglàmnhữngcáicôhồnởbênđấtBắc".Thếrồimấyngườiđềucùngnhautựtận.TướngTầuthươnglàcótiếttháo,dùnglễmàtángởtrênnúi.

Nóixong,bàgiàđưaSinhđến,trỏtừngngôimộchobiếtvàbảo:

-Trinhthuầncươngliệt,ấychỉcómấyngườinày,cònthìđềubịnhuốcnhơcả.

Sinhđauthươngvôhạn.Đêmhômấychàngngủởmộ,khócmànóirằng:

-Tavìnàngmàtừxađếnđây,nàngcóthểcùngtagặpgỡtronggiấcchiêmbaođểchotamộtlờiyênủihaykhông?

Đêmđếncanhba,SinhquảthấyLệNươnglữngthữngđiđến,khóckểrằng:

Thiếpxuấttựphàmlưu,

Quámônghậungộ.

Duyênvịhàiưcẩmtrướng.

Phậndĩbạcưxuânbăng.

Thờidữchínhicâuvi,

Thiếptừquânnhiviễnthệ.

Chulâuhữuhận,kỷđốitàhuy,

Thanhđiểuvômôi,thùytươnglaitín?

Trướngdungquangchigiảmcựu,

Độtuếnguyệtdĩthâusinh.

Thùyliệuxíchtrủyc

Hồngnhanhọakhởi.

YênbinhHồkỵmạcátxâmlăng;

Cấmliễucunghoa,kỷsầuphanchiết.

Hậntànkhuchiđangộ,

Taáchvậnchitrùngtao.

Thủybấtnăngtoàntiếtdĩtòngphu,

Chunghựunhẫncamtâmnhihànglỗ.

Kýchíchthânưvạntử,

Độnhấtnhậtnhưtamthu.

Thiệpthủydusơn,

Bịgianthườnghiểm.

Tươngtùyduyênnhicẩuhợp,tắclangtửnanthuần,

Dụcxuấttáidĩdaochinh,tắchồkhâudịcảm.

Thịdĩbấtthamsinhhoạt,

Bấtphạcâutừ.

Lãnhlạcđăngtiềnhồntùychiếncổ,

Thươnghoàngkháchlýmệnhkýlacân.

Kimtắclinhtínhtuytồn,

Tànhàiphicựu.

Quýlươngnhânchiviễnphỏng,

Phủvãngsựsĩtr

Cảmthuậtuhoài

Hạnhthùytritất.

Dịch:

Thiếpvốnconnhàtầmthường,

Chàngquarủlòngyêumến,

Trướnggấmnọduyênchưađầmấm,

Giáxuân(33)kiaphậnđãmỏngmanh.

Thờivớichíngửanghiêng,

Thiếpcùngchànglycách.

Hờnômlầuđỏ,từngtrảihômmai,

Mốidứtchimxanh,khônthôngtintức.

Ngàythánglữalầntrộmsống,

Dongquangmònmỏiriêngbuồn.

Nàohaymỏđỏcatàn(34),

Máhồngvạnổ.

NgựaHồbinhTriệu,(35)giàyxéotantành,

Liễuđiệnhoacung,bẻvinxơxác.

Ngánnỗithântànnhiềulỡdở,

Thanôi,vậnáchmỗichồngthêm.

Trướcđãkhôngvẹntiếtđểtheochồng,

Saulạinỡcamtâmmàhànggiặ

Gửichiếcthânởtrongmuônchết,

Trảimộtngàynhưthểbathu.

Lặnsuốitrèođèo,

Quanguyvượthiểm.

épduyêntoannhắmmắt,giốngsóikhôngần,

Quaảimuốnđưachân,núihồ(36)dễcảm.

Bởivậy,khônghamthúsống,

Chẳngsợngụctù.

Lãnhlẽotrướcđèn,hồntheotrốngtrận,

Bànghoàngquánkhách,mìnhgửikhănlà.

Naythìlinhtínhtuycòn,

Tànhìnhđãkhác.

Cảmlòngchàngtừxatìmđến,

Buồnnỗimìnhbiếtnóilàmsao?

Dámtỏniềmriêng,

Kínhxinsoixét.

Vợchồngbèncùngnhauâuyếmchuyệntrò,ynhưlúcsống.Sinhnói:

-Nàngđãkhôngmay,vậyanhđemlinhthầnvề,khỏiuổngmộtchuyếnđikhônglạitrởvềrồi.

Nàngnói:

-Thiếprấtcảmtấmthâmtìnhấy.Songthiếpcùnghaivịmỹnhângầngụilâungày,giaotìnhthânmật,khôngmộtsớmbỏđi.Phươngchichốnnàynướcnontrongsáng,mâykhóivậtvờ,thầnyênpháchyên,bấttấtphiềnchàngdờiđổinữa.

Saukhigàgáybahồi,haingườivộicùngnhauđứngdậytừbiệt.Ngàyhômsau,Sinhđemmấylạngbạc,muaquantàivànướcthơm,cảitángchonàngvàcảhaimỹnhân.Đêmsaumộngthấybangườiđếntạơn,chàngđươngtoanlạicùngtròchuyệnthìthoắtchốccảbađềubiếnmất.

Chàngbuồnrầuquayvề,từđấykhônglấyainữa.

ĐếnsauvuaLêTháiTổkhởinghĩaởLamSơn,Sinhvìmốihờnoáncũ,đemquânứngmộ,phàmgặptướngsĩnhàMinhđềuchémgiếtdữdộichohả.ChonênvuaLêphádiệtquânMinh,Sinhcódựnhiềucông.

Lờibình:

Thanôi!điềutínướcgầnvớilẽphảithìlờinóitấtnêngiữđúng,nếuđốivớilẽphảimàchưađượcổnthìsựgiữđúngkhôngcần.NhưchànghọLýkia,vìmốiântình,giữbềnướccũ,lưulyhoạnnạn,vẫnchẳngquênlời,tìnhthậtđángthương,màlẽphảithìchưađượcổn.Bởisao?Cảmtìnhmàđitìmthìnên,liềuchếtmàđitìmthìkhôngnên,liềuchếtđểđitìmđãkhôngnên,huốngnữalạithôikhônglấyvợ,đểđứtdònggiốngcủatiênnhânphỏngcónênkhông?Chonênngườiquântửphảibiếttòngquyềnchứkhôngnênchấpnhất.Giữđiềunhỏđểmấtđiềulớn,chẳnglàgãLýSinhnàyư?

Chúthích

(1)ĐôngSơn:huyện,thờithuộcMinhthuộcphủThanhHóa,naythuộctỉnhThanhHóa.

(2)CẩmGiàng:huyện,đờiTrầnthuộcchâuThượngHồng,naythuộctỉnhHảiDương.

(3)TâyĐô:tênthànhnhàHồ,ởhuyệnVĩnhLộc,naythuộctỉnhThanhHóa.

(4)ĐộngHồCông:ởhuyệnVĩnhLộc,naythuộctỉnhThanhHóa.

(5)Nguyênvăn:"DânthườngchúngtadựngvợgảchồngchoconcáihàtấtphảikénhọThôi,họLư,họLyTrịnh".Thôi,Lư,Lý,Trịnhlàbốnhọgiàusang,cóthếlựcđờiĐườngTháiTông,TrungQuốc.

(6)KiếnTân:niênhiệucủaTrầnThiếuĐế,vuacuốicùngnhàTrầntừ1398đến1400.

(7)TrầnKhátChânmưugiếtHồQuýkhôngthành,bịgiếtvàbắtbớđếncảthântộc.

(8)TheoDịuyểnvuanướcKêTânbắtđượcmộtconchimloannuôibanămvẫnkhônghót.Nghelờiphunhânvuachođặtlồngchimtrướcmộtcáigương.Chimloannhìnbóng,tưởngbạncấttiếngkêubithươngmãichođếnchết.Sautrongvănhọcdùngđiểmnàyđểdiễntảchuyệnđôilứalỡlàng,xacách.

(9)Biệthạc:chàngMụcTửởThươngLănglấyvợ5nămkhôngcócon,chamẹđịnhlấyvợkháccho.Ngườivợnghetinđangđêmkhóclóc,MụcTửcảmđộnglàmrakhúcnhạcBiệthạcthảo.

(10)LấyýtừcâuthơcủaHànHoànhđờiĐường:Hànthựcđôngphongngựliễutà(TiếtHànthựcgióđôngthổi,câyliễutrongvườnngựlảcành).Xemthêmchúthích(4)ChuyệnngườiNghĩaphụởKhoáiChâu...

(11)CốHuốngđờiĐườngnhặtđượcmộtchiếcláđỏđềthơthảtrênngòingựcủamộtcungnữ.Huốngcũngđềthơlênmộtchiếcláthảxuốngngòi,trongbàithơcócâu:Hoalạcthâmcungoanhdiệcbi,ThượngDươngcungnữđoạntrườngthì(Hoarụngtrongcungsâuthẳmchimoanhcũngbuồn,đấylàlúcngườicungnữtrongThượngDươngcungđứtruột).

(12)ChuyệnLiễuThịvớiHànHoành:xemchúthích4,ChuyệnngườiNghĩaphụởKhoáiChâu.

(13)ViCaođờiĐườngthuởnhỏchơiđấtGiangHạcótìnhvớinàngKhươngNgọcTiêu.Lúcchiataycóhẹnchóngthì5năm,chậmthì7nămsẽđến,lưutặngmộtcáinhẫnngọcvàmộtbàithơ.Sau7nămCaokhôngđến,NgọcTiêunhịnănmàchết.Caonghetinthươngxót,lậpđàntụngkinhsiêuđộ.Đêmchiêmbaothấynànghẹnsẽthácsinhđểlàmnànghầu.SauCaolàmquanto,gặpngàymởtiệcsinhnhật,cóngườiđemdângmộtngườiconhátcũngtênlàNgọcTiêu,ngóntaygiữacómộtvòngthịtynhưhìnhchiếcnhẫnngọcmìnhtặngngàytrướ

(14)PhủThiênTrường:xemchúthích1,ChuyệnkỳngộởTrạiTây.

(15)TrườngAn:cũngđọclàTrườngYên,đờiTrầnlàlộ,thờithuộcMinhđổilàmchâu,gồmphầnđấtcáchuyệnGiaViễn,NhoQuan,YênMô,YênKhánh,HoaLưcủatỉnhNinhBìnhngàynay.

(16)ThángTưnămBínhtuất(1406)HànQuán,ChinhNamtướngquânHữuđôđốcđồngtricùngHoàngTrung,Thamtướngđôđốcđồngtri,chỉhuy10vạnquânQuảngTâyđánhsangĐạiViệt..

CáomượnOaithiêng:lấyýởcâuthànhngữ:"Cáomượnoaihùm",Oatranhbờcõi:từtruyệnngụngôntrongNamhoakinhcủaTrangTử.CóhainướcManvànướcXúcđềuởtrênsừngmộtconốcsênnhưngcứđánhnhaumãiđểtranhbờcõi!

(17)MộcThạnh:tướngnhàMinh,đãbịGiảnĐịnhđếđánhthuamộttrận

lớn.

(18)VíviệcGiảnĐịnhđếdấybinhđánhquânMinhnhưvuaThiếuKhangnổibinhtrunghưngnhàHạ.

(19)DiễnChâu:gồmphầnđấtcáchuyệnQuỳnhLưu,YênThành,DiễnChâucủaNghệAnngàynay.

(20)TriệuCơởMôĐộ:nguyênchú:TriệuCơtứcTrầnTriệuCơ,ngườiphủThiênTrướng,trấnSơnNam.MôĐộ:xemchúthích1,ChuyệnLýTướngquân.

(21)Bìnhthan:nguyênchú:"BìnhThancòncótênlàBànThan,BàiThan,hợplưucủahainhánhsôngXươngGiang,ThịKiều,thuộchuyệnChíLinh",naythuộctỉnhHảiDương.

(22)HàmTử:nguyênchú:"HàmTửnaythuộchuyệnĐôngYên,phủKhoáiChâu,xãHàmTải",naythuộctỉnhHưngYên.

(23)MộcHoàn:tênxã,thuộchuyệnTiênPhong,phủTamĐới,naythuộctỉnhVĩnhPhúc.

(24)CổLộng:nguyênchú"CổLộngởxãCổĐộng,huyệnThanhLiêm,phủlỵNhân,xứSơnNam,thườnggọilàThànhCách".NaycólẽtỉnhHàNam.

(25)MạnTrù:bếnsôngNhịthuộcphủKhoáiChâu,naythuộctỉnhHưngYên,nguyênchúthuộchuyệnĐôngYên.

(26)Đôngthổ:chỉvùngkinhthànhThăngLong,bấygiờnhàHồđổitênlàĐôngĐô.

(27)TungvàhoànhlàkếhoạchcủacácnướcđờiChiếnquốc.TunglàkếcủaTôTần,liênkếtcácnướcchưhầuđểchốngTần;hoànhlàkếcủaTrươngNghivậnđộngcácnướcchưhầuthầnphụcTần.

(28)TheoHánsử,HànTínđánhTriệudùngkỳbinh,nhổcờTriệudựngcờHán.

(29)TheoĐườngsử,vuaTúcTôngnhàĐườngthuquânởLinhVũ,quaycờtiếnvềphíađôngđểđánhAnLộcSơn.

(30)LạngSơn:đờitrầnlàlộLạngGiang,cólẽngoàitỉnhLạngSơnngày

naycòncómộtphầnđấtKinhBắc(tứcBắcGianghiệnnay).

(31)QuỷMôn:tứcảiChiLăng,naythuộcxãChiLăng,huyệnĐồngMỏ,tỉnhLạngSơn.

(32)YênKinh:chỉtriềuđìnhnhàMinh.

(33)Giáxuân:nướcđóngthànhbăng,mùaxuântiếttrờiấmdễtan,vísốphậnmỏngmanh.

(34)Mỏđỏ:chỉHồQuýLy,xuấtpháttừchuyệnvuaTrầnNghệTôngnằmmộngthấyDuệTôngvềđọcmộtbàithơtrongcócâuthơ:Trunggianduyhữuxíchchủyhầu(trongđóduycóconhầumõmđỏ).NghệTôngchiếttự,chữxíchchủylàQuýLy.

(35)NgựaHồbinhTriệu:nguyênvănYênbinh,Hồkỵ,nghĩalàlínhnướcYên,quânkỵrợHồ,đềulàtêntượngtrưngchỉquânMinh.

(36)Hồlàcáo,ởđâylấyýtừcâungạnngữ"Cáochếtbanămquayđầuvềnúi".

CuộcnóichuyệnthơởKi

(Nguyênvăn:KimHoathithoạiký)

HuyệnKimHoa(1)cóngườicongáihọNgôtênChiLan,làbậcnộitrợhiềncủavịtiênsinhhọPhù.Nàngchữtốtvănhay,nhấtlàthơcacànggiỏilắm.ĐứcThuầnhoàngđế(ThánhTông)triềunhàLêyêutàivănmặc,vờinàngvàocung,giaochoviệcdạycáccungnữ.Mỗikhiyếntiệc,nàngthườngômquyểnđứngchầuhầuvua,hễvuaphánlàmthơ,chỉthoắtchốcđãlàmxongngay,khôngcầnphảichữasửagìcả.Nămngoài40tuổinàngmất,tángởcánhbãiTâyNguyên.

CuốiđờiĐoanKhánh(2)cóngườihọctròlàMaoTửbiênđếnduhọcởKinhthành,lâungàynhớnhà,bènvềthămquêởhuyệnĐồngHỷthuộcTháiNguyên.ĐườngvềquahạthuyệnKimHoa,chợtgặpcơnmưagió.Thônxađồngvắng,trờilạitốisậpxuống.TửBiênđưamắtnhìnquanh,thấyởđàngnamcóbóngđènthấpthoáng,bènrảobướcđến.Đếnnơithithấycómấygiannhàtranhởgiữakhoảngcâycốirậmrạp.TửBiênnhânlúctúngbí,nóixinvàongủnhờ;songngườicoicổngkhôngchovào.Chàngtrôngvàotrongnhà,thấymộtônggiàđươngngồiởgiữagiường,bêncạnhcómộtvịmỹnhân,trâmngọchàicườm,coinhưmộtvịphitầnvậy.Mỹnhânnóivớira,bảongườicoicổng:

-Canhkhuyađêmvắng,trờilạimưagió,ngườitaxinngủnhờkhôngchothìngườitangủđâubâygiờ.

Thấychủnhànóivậy,TửBiênvénáobướcvào,nghỉnhờởmáihiênphíanamnhàkhách.

Gầnđếntrốnghai,chàngthấycómộtngườimàyrâuđãnửaphầntrắngbạc,haivaicaotrộicưỡimộtconlừatíađiđến.Ônggiàxuốngthềmđóntiếpnói:

-Đườngxalậnđậnđếnchơi,tiênsinhvấtvảquá!

Kháchnói:

-Trótđãướchẹn,khôngnỡsailời.Chỉbuồnmưagióđầythành,PhầnLãothơngâmđếnđànhbỏdở(3)mất.

Chủkháchbènchiangôicùngngồiđiệnbànluậnvănchương,cảphunhân

cũngdựnhưngngồithấpxuốngmộtbậc.Ôngkháchthấyphunhâncólàmbốnbàitừbốnmùađềvàobốnbứcbìnhbằngvânmẫu,bènthửđọcxem:

Bứcthứnhất:Xuântừ

Sơtìnhhuânnhânthiêntựtúy,

Diệmdươnglâuđàiphùnoãnkhí.

Cáchliêmliễunhứđộoanhthoa,

Nhiễuhạmhoatuxuyênđiệpxí.

Giaitiềnhồngtuyếnnhậtthiêmtrường,

Phấnhãnvivitẩmlụcthường.

Tiểutửbấttrixuântứkhổ,

Khuynhthânhàmtiếuquánhasàng.

Dịch:

Hunngườinắngmới,nhưsay,

Lâuđàiấmápnhuốmđầydươngquang.

Cáchrèmliễubiếcoanhvàng,

Quanhhiêncáibướmmơmàngbênhoa.

Trướcthềmánhnhậtdàira,

Mầuhôidâmdấpxiêmlàđượmxanh.

Sầuxuânnặngtrĩubênmình,

Ngâythơgãnhỏlanhchanhcợtcười.

Bứcthứhai:hạtừ

Phongxuylựuhoahồngphiếnphiến,

Giainhânnhànđủthuthiênviện.

Thươngxuânbốilậpnhấthoàngoanh,

Tíchcảnhaiđềsongtửyến.

Đìnhchâmvôngữthúymyđê,

Quyệnỷsasongmộngdụcmê.

Khướcquáiquyểnliêmnhânhoànkhởi,

HươnghồnchungbấtđáoLiêuTê(Tây).

Dịch:

Giórunghoalựutơibời,

Trênđầuthathướtdángngườimỹnhân.

Oanhvàngủrũthươngxuân,

Mộtđôiéntíahọavầntrongcây.

Dừngkimrủthấpđôimày,

Nươngsonghồnmộngxabaycuốitrời.

Cuộnrèmnheonhéokiaai,

ChohồnchẳngtớicõingoàiLiêuTây.

Bàithứba:thutừ

Thanhthươngphùkhôngtrừngtễcảnh,

Sươngtíndaotươngcônhạnảnh.

Thậptrượngliêntànngọctỉnhhương,

TamcanhphonglạcNgôgianglãnh.

Phihuỳnhdạđộbíchlancan,

Ybạcnancâmtiễntiễnhàn.

Thanhđoạnđộngtiêungưnglậpcửu,

Daođàihàxứmịchthamloan.

Dịch:

Hơimayhiuhắtbầukhông,

Tinhsươngthấpthoángcánhhồngxabay.

Sentàngiếnghãythơmlây,

BacanhgióthổilạnhđầysôngNgô.

Bênlanđómlượnravô,

Phongphanháomỏnghơilùacămcăm.

Tiếngtiêuđãđứtâmthầm,

ĐàiDaođâutákhônnhằmdấuloan.

Bứcthứtư:đôngtừ

Bảolôbáthỏangânbìnhtiểu,

NhấtbôiLaPhùpháthanhhiểu.

Tuyếttươnglãnhýthấusơliêm,

Phongđệkhinhbănglạchànchiểu.

Mỹnhânkimtrướngyểmlưutô,

Chỉhộvânsongphiếnphiếnhồ.

ámlývãnhồixuânthếgiới,

Nhấttruphươngtíntiểusơncô.

Dịch:

Lòhươngnhómngọnlửahồng,

LaPhù(4)mộtchénấmlòngbanmai.

Lọtrèmtuyếtlạnhlồnghơi,

Gióđưabăngrụngtơibờimặtao.

Mỹnhântrướnggấmrủthao,

Cửahồphấtgiấysongcaovắngngười.

Thầnđemxuânlạichođời,

Đầunonchớmnởmộttrờimaihoa.

Ôngkháchđọcxongthanrằng:

-NamChâunếukhôngcótôi,biếtđâuphunhânchẳnglàtaytuyệtxướng,màtôinếukhôngcóphunhân,biếtđâuchẳnglàtaykiệtxuấttrongmộtthời.Thếmớibiếtlờiđồnquảkhôngngoathật.

Phunhânnói:

-Tàitôinhỏmọn,đâudámsosánhvớingàitrongmuônmột.Maymàgặpđượctiêntriều,hằngchầuhầunghiênbút,chonênmớithônglềluật,chắpnốithànhbài.MộthômtôinhânđichơinúiVệLinh(5),tứclànơiđứcĐổngThiênvươngbaylêntrời,tôicóđềrằng:

VệLinhxuânthụbạchvânnhàn,

Vạntửthiênhồngdiệmthếgian.

Thiếtmãtạithiêndanhtạisử

Anhuylẫmlẫmmãngiangsan.

Dịch:

VệLinhmâytrắngtỏacâyxuân,

Hồngtíamuônhoađẹpcảnhtrần.

Ngựasắtvềtrời,danhởsử,

Oaithanhcòndậykhắpxagần.

Sauvàitháng,bàiấytruyềnkhắptrongcung,đứcHoàngthượngrấtlàkhenngợi,banchomộtbộáo.

Lạimộthôm,HoàngthượngngựởcửaThanhDương,saiquanThịthưhọNguyễnlàmbàitừkhúcuyênương.BàilàmxongnhưngHoàngthượngkhôngvừaý,ngoảnhbảotôirằng:

-Vănnàngcũnghaylắm,hãythửđemtàihoagấmchotrẫmxemnào.

Tôivângmệnh,cầmbútlàmxongngay,cóhaicâucuốithếnày:

Ngưngbíchphithànhkimđiệnngõa,

TrứuhồngchứctựuCẩmGiangla.

Dịch:

Biếcđọngkếtnênngóiđềnvàng,

HồngchâudệtthànhlụaCẩmGiang.

Hoàngthượngkhenngợihồilâu,bancho5đĩnhvàng,lạigọilà"Phùgianữhọcsĩ".Từđótôinứctiếngđươngthời,đượclàngvănmặccoitrọng,đạikháiđềudosứcgiúpcủađấngTiênhoàngcả.ĐếnkhiđứcThuầnhoàngđếthănghàtôicólàmbàithơviếngrằng:

Tamthậpdưniêncủngtửthần

Cửuchântứhảihựuđồngnhân.

Đôngtâyđịathácdưđồđại,

Hoàngđếthiênkhôisựnghiệptân.

Tuyếtủngchânduvôxứmịch,

HoathôiThượnguyểnvịthùyxuân.

Dạlaidotácquânthiềumộng,

TrướngvọngKiềuSơnchứclệcân.

Dịch:

Bachụcnămhơnngựđiệnvàng,

Chínchâubốnbểgộiânquang.

QuymôHoàngđếtrờicaocả,

Bờcõiđôngtâyđấtmởmang.

Tuyếthộxeloanmờmịtbóng,

Hoaphôvườncấmbẽbànghương.

Quânthiều(6)đêmvắngmơthườngthấy,

XangóngKiềuSơn(7)lệmấyhàng.

Ôngkháchnói:

-Bàithơtuykhôngcógìmớilạnhưngthươngnhớcóthừa,rấthợpvớiýtháicủangườiđờixưa.Thơcủangườiđờixưa,lấyhùnghồnlàmgốc,bìnhđạmlàmkhéo,câutuyngắnnhưngýthìdài,lờituygầnnhưngnghĩathìxa.Ngườithờinàythìlạikháchẳn,hễkhôngcógiọngđongđưatấtcógiọngmỉagiễu,làmphúCaođườngthìbôixấuThầnnữ(8),làmcaThấttịch,thìnóimỉaThiênTôn(9),bàychuyệnđặtđiều,khôngcònctệhơnnữa.Vìthếmàtôinhữngthươngđờicháncảnh.

Phunhânlặngnghe,bấtgiácứahaihàngnướcmắt.Ôngkháchhỏithìphunhânnói:

-TôithờđứcThánhTônglâunămrồilạithờđứcHiếnTông(10),nghĩakếtvuatôi,nhưngtìnhthậtnhưchaconvậy,lúcchầuhầu,khiluitới,khôngcầngiữýtỵhiềm.Khôngngờvìthếmànhữngkẻthiểnbạc,bàychuyệnnóixằng,thườnglàmnhữngcâuthơmỉagiễu.Nhưlàcâu:

Quânvươngyếudụctiêunhànhận,

ƯnghoánKimHoahọcsĩlai.

Dịch:

Quânvươngnếumuốnkhuâybuồnnản,

HãygọiKimHoahọcsĩvào.

Vànhư:

Yếnbãilonglâuthilựcquyện,

Lụccanhlưuđãihiểumiêntrì.

Dịch:

Tiệccạnlầurồngsứcthơmỏi,

Canhdàigiữđợigiấcnằmtrưa.

Sĩquântửởtrongdanhgiáo,thiếugìthúvuihàtấtlạilấykhônglàmcó,trỏphảiraquấy,đemchữnghĩaramàđùacợtnhưvậy.

Ôngkháchnói:

-Nàocómộtmìnhphunhânnhưthếđâu!Xưanaynhữngngườitrinhliệtbịngòibúttràophúnglàmchobựcmìnhbiếtbaonhiêumàkể.XemnhưHằngNgalàtiêntrênnguyệtđiện,cókẻvịnhthơnhưthếnày:

Hằngngaưnghốithâuược,

Bíchhảithanhthiêndạdạtâm.

Dịch:

HằngNgahốitrótănlinhdược(11),

Tẻlạnhtrờicaođêmlạiđêm.

LộngNgọclàgáiphithăng,cókẻvịnhthơnhưthếnày:

NhưhàhậunhậtTầnĐàimộng,

BấtkiếnTiêulangkiếnThẩmlang.

Dịch:

TầnĐàisaugiấcmơđêmđó,

KhôngthấyTiêulang,thấyThẩmlang(12).

VàocửahầuthìnóimượnLụcChâu(13),mỉahọVũthìđặtchuyệnVũHậuthổ(14).Toànnhữnggiọngnóixằngbuộcnhảm.ƯớcsaođemđượcdòngnướcsôngLôđểvìngườixưagộtrửanhữngbàithơxúácấyđi.

Phunhânthunướcmắtrồinói:

-Khôngcótiênsinhbiếtcho,cólẽtôithànhmộthònngọckhuêcódấuvết,lấygìmàichosáng,rũachosạchđược.Songđêmđẹpdễqua,tiệcvuikhókiếm.Bữanayvợchồngtôicùngtiênsinhhộingộ,chúngtachẳngnóinhữngchuyệnấynữa,chỉthêmbuồnvôíchmàthôi.

Nhânbànđếnthơvănbảntriều,ôngkháchnói:

-ThơôngChuyếtAm(15)kỳlạmàtiêutao,thơôngVuLiêu(16)caovọimàkhíchthích,thơôngTùngXuyên(17)nhưchàngtraixôngtrận,cóvẻsấnsổ,thơôngCúcPha(18)nhưcôgáichơixuân,cóvẻmềmyếu.ĐếnnhưôngĐỗởKimHoa,(19)ôngTrầnởNgọcTái(20),ôngĐàmởÔngMặc(21),ôngVũởĐườngAn(22),khôngphảilàkhôngngangdọctunghoành,nhưngcầulấylờichínlẽtới,cóthểkhiếncholàngphongñphảiphụcthìchỉduynhữngbàiđầylờitrungáicủaôngNguyễnứcTrai(23),lònglúcnàocũngchẳngquênvua,cóthểchenvàomônhộcủaĐỗThiếuLăngđược.Cònđếngiọngthơbiếnhóađượckhóimây,lờithơquanhệđếnphonggiáo,thìlãophuđâycũngchẳngkémthuaaimấy.

Câuchuyệnnhưvậycóthểchéprađếnbốnnămnghìnchữ,nhưngTửBiênkhôngthểnhớhết.Chàngđứngnghelóngởkẽváchđếnmộthồilâu.Bỗngchàngđểcótiếngsộtsoạt,bịôngkháchnhậnthấy,ôngnói:

-Cuộchộihọphômnaythậtlàhiếmđược,vậymàtựanhưcóngườinghetrộm.Nhữngcâuchuyệnphonglưucủachúngmình,sợbịhọđemphaotruyềnra.Tiênsinhkhôngthấybiếtgìư?

Phunhânnói:

-Thìđếnnhữngkẻnhosinhcầmbútsaunàyhọchochúngmìnhlàbànxằngnóinhảmlàcùngchứgì,cóhềchisựấy.

TửBiênchẳngbiếtlàýnóithếnào,chàngrảobướcđivào,phụclạyởtrướcchỗbangườingồichơivàhỏivềthitứ.Ôngkháchliềnrútởtronglòngramộtquyểnsách,ướctrămtranggiấy,traochochàngmàbảo:

-Cứvềmàgiởquyểnnàyra,sẽthahồđọc,bấttấtphảitìmởtậpnàokhácnữa.

Mộtlúcsaubầunghiêngchéncạn,chủkháchváichàotừgiãnhau.Ôngkháchrarồi,TửBiêncũngđinằmngủ.Đếnlúcmặttrờiđãmọc,chàngngồivùngdậy,térathấymìnhnằmtrêncỏ,áođầmnhữngsương,chỉcóđôngtâyhaingôimộnhàainằmđó.Mởquyểnsáchraxemthấytoànlànhữnggiấytrắngchỉcóbốnchữ"LãĐườngthitập"nétmựccònóngánhchưakhô.Bấygiờchàngmớihiểuôngkháchấy,tứclàLãĐườngSáitiênsinh(24)vàhỏithămngườiởđây,mớibiếthaimộnàylàmộvợchồngquanGiáothụhọPhù(25).

TửBiênbèntìmđếnlàngSáitiênsinh,dòhỏidicảotậpthơLãĐường,thấygiánnhấmmọtgặm,tảnmácmấtcả.Chàngnhânđixagầnđểhỏihan,hếtsứccópnhặt,dùnửacâu,mộtchữcũngkhôngbỏsót.ChonêntừkhiTriềuLêdựngnghiệpthisĩcóđếnhơntrămnhà,màduytậpthơcủaôngSáithịnhhành,đạikháiđềudocôngsứccủaMaoTửBiênả.

Chúthích

(1)KimHoa:nguyênchú:"Tênhuyện,thuộcxứKinhBắc.ChiLanngườixãPhủLỗ",naythuộcngoạithànhHàNội.NgôChiLanlàvợquanGiáothuPhùThúcHoành,dạyKinhDịchởtrườngQuốcTửGiám,sauđượcthụchứcHànlâmhọcsĩ.ÔngngườilàngPhùXácùnghuyện.TênphunhânhọPhùcósáchghilàLiễuHạHuệ.

(2)ĐoanKhánh:niênhiệucủaLêUyMụctừ1505đến1509.

(3)PhầnLão:tứcPhanĐạiLâmđờiTống,PhầnLãolàtêntự;đangđêmônglàmthơ,chợtcóngườiđếnthúcthuế,cụthứngphảibỏdở.

(4)RượuLaPhù:LaPhùlàtênmộtngọnnúiởtỉnhQuảngĐông,TrungQuốc.TươngtruyềnCátHồngđờiĐôngTấnhọcđượcphépthuậtcủatiênởđây.RượuLaPhù:rượutiên.

(5)VệLinh:nguyênchú:"NúiVệLinhởhuyệnKimHoa,xãVệLinh,naytênlànúiNinhSóc";naythuộcngoạithànhHàNội.

(6)Quânthiều:khúcnhạctrêntrời.Thiều:khúcnhạc;Quân:Quânthiên;vùngtrờitrungương,nơiởcủaThượngđế,ýnóiđêmthườngchiêmbaolênchốncungtrời,đượcvuachonghekhúcnhạctrêntrời.

(7)KiềuSơn:Hoàngđế,vịvuathờiTháicổcủaTrungQuốcmất,tángởKiềuSơn,nhưngquantàichỉcómũáo,kiếm,tươngtruyềnHoàngĐếđãthăngthiên.ởđâynóivềlăngmộvuaThánhTông.

(8)PhúCaođườngcủaTốngNgọc,mộtnhàtừphúnướcSởthờiChiếnquốc.TrongtácphẩmnóiđếncuộchộingộmâymưagiữathầnnúiVuSơnvàSởHoàiVương.

(9)CaThấttịch:củaTrươngLỗi(1054-1114),mộtthinhânđờiBắcTống,chịuảnhhưởngnhiềucủaBạchCưDị,TrươngTịch,thơvănbìnhdị,giàutínhnhânvăn.ÔngđỗTiếnsĩkhoảngniênhiệuHyNinh(1068-1077),từnglàmđếnchứcTháithườngThiếukhanh.ÔngcótênhiệulàKhaSơn,tựlàVănTiềm,ngườiđươngthờicòngọilàUyểnKhâutiênsinh.Thiêntôn:chỉChứcNữ.

(10)HiếnTông:vuathứsáunhàLê,ởngôi:1498-1504.

(11)HằngNgalàvợHậuNghệ,lấytrộmthuốctrườngsinhcủaVươngmẫumànuốtrồibaylêncungtrăng,HậuNghệnắmáokéolạinhưngkhôngđược.Câuthơ"Bìnhhảithanhthiêndạdạtâm"làcủaLýNghĩaSơnđờiĐường.

(12)LộngNgọclàcongáiTầnMụccông,vợTiêuSử.ThẩmáChitrongnămTháiHòađờiĐường,mộthômngủtrưaởnhàtrọ,chiêmbaothấyTầnMụcCôngtriệutới,nóiTiêuSửđãchết,đemLộngNgọcgảcho,ởvớinhauđượcmộtnăm,LộngNgọccũngmất;tỉnhdậyhóaramộtgiấcmơ.

(13)LụcChâu:vợlẽcủaThạchSùng.KhibịTriệuVươngLuâncưỡngbứclấyvề,nànggieomìnhtừtrênlầucaoxuốngtựtử.ThôiGiaokhithươngtiếcngườimìnhyêubịbánvàonhàquanLiêusuyVuĐịnhcócâu:LụcChâuthùylệthấplacân(NàngLụcChâunhỏlệướtkhănlà).

(14)VũHậuThổ:đờiĐườngVũHậuchiếmngôivuacủacon.Bàcótínhhoangdâm;ngườibấygiờđặtchuyệnthầnHậuThổnằmvớitrailàViAnĐạođểnóicạnhVũHậu.

(15)ChuyếtAm:tênhiệuvuaLýTửTấn(1378-1454),ngườilàngTriềuĐông,huyệnThượngPhúc(ThườngTín,HàTâyngàynay),đỗTháihọc

sinh(Tiếnsĩ)năm1400đờinhàHồ,saulàmquannhàLêđếnchứcHànlâm.

(16)VuLiêu:NguyễnTrực(1417-1473),tựlàCôngDĩnh,VuLiêucólẽlàhiệu;ngườilàngBốiKhê,huyệnThanhOai(naythuộcHàTây),đỗTrạngnguyênnămĐạiBảothứ3(1442),làmquandướithờiLêThánhTôngđếnchứcHànlâmviệnThừachỉ,TrungthưlệnhkiêmQuốctửgiámTếtửu,từngđisứTrungQuốc,cóthitập.

(17)Tùngxuyên:chưarõlàai.

(18)CúcPha:tênhiệucủaNguyễnMộngTuân(?-?),ngườilàngPhủLý,huyệnĐôngSơn(naythuộcThanhHóa),đỗTháihọcsinh(Tiếnsĩ)năm1400đờiHồ,làmquanđờiLêđếnchứcKhinhxađôúy,Tảnạpngôn,cótậpthơCúcPha.

(19)ĐỗNhuận(1446-?)ngườixãKimHoa,huyệnKimHoa,naythuộcxãKimHoa,huyệnMêLinh,tỉnhVĩnhPhúc,đỗĐệtamgiápđồngtiếnsĩxuấtthânnămQuangThuậnthứ7(1466).ThờiLêThánhTônglàmquanđếnchứcThượngthư,Đôngcácđạihọcsĩ,Taođànphónguyênsúy.

(20)ÔngTrầnởNgọcTái:chưarõtiểusử.

(21)ĐàmThậnHuy(1463-1526):hiệuMặcTraingườilàngÔngMặc,huyệnĐôngNgàn,naylàthônÔngMặc,xãHươngMạc,huyệnTiênSơn,tỉnhBắcNinh,đỗĐệtamgiápđồngtiếnsĩxuấtthânnămHồngĐứcthứ21(1490),làmquanđếnchứcLễbộThượngthư,khinhàMạcđoạtngôinhàLêôngluivềBắcGiangmộbinhchốnglại.Việckhôngthành,ônguốngthuốcđộctựtử;cóthitập.

(22)VũQuỳnh(1453-1497):ngườixãMộTrạchhuyệnĐườngAn,naylàthônMộTrạch,xãTânHồng,huyệnCẩmBình,tỉnhHảiDương.ĐỗHoànggiápniênhiệuHồngĐứcthứ9(1478),làmquanđếnchứcBinhbộThượngthư,QuốctửgiámTưnghiệp,QuốcsửquánTổngtài.

(23)NguyễnứcTrai:tứcNguyễnTrãi.Xemchúthích3,ChuyệnkỳngộởTrạiTây.

(24)SáiThuận(SáicònđọclàThái)(1441-?):ngườixãLiễuLâm,huyệnSiêuLoại,naythuộcxãSongLiễu,huyệnThuậnThành,tỉnhBắcNinh,đỗĐệtamgiápĐồngtiếnsĩxuấtthânnămHồngĐứcthứ6(1475),nhiềunămlàmquanởviệnHànlâm,saugiữchứcThamchínhsứHảiDương,hộiviênHộiTaođàn.SáiThuậntựlàNghĩaHòa,hiệuLụcKhê,biệthiệuLãĐường,

hiệncòntậpLãĐườngdicảo.

(25)Xemchúthích1,cùngtruyện.

ChuyệntướngDạXoa*

(*)Nguyênvăn:Dạxoabộsoáilục

KẻkỳsĩởhạtQuốcOai,họVăntênlàDĩThành(1)tínhtìnhhàohiệp,khôngchịuđểmaquỷmêhoặc.Phàmnhữnghoayêunguyệtquái,vàdâmthầnlệquỷkhôngđượcliệtvàotựđiển,chàngđềucoithườngkhôngsợhãigì.CuốiđờiTrùngQuangnhàTrần,(2)ngườichếtchócnhiều,nhữngoanhồnkhôngchỗtựanương,thườnghọplạithànhtừngđã,hoặcgõcửahàngcơmđểkiếmmiếngăn,hoặcđóncôgáichơiđểkếtduyêntạm,aivachạmthìbệnhnguykhốn,aicầucúngthìthấyhếtphéphay,hoànhhànhởđồngnộikhôngbiếtkiêngsợgìcả.DĩThànhnhânlúcsayrượu,cưỡingựađiđến,bọnmaquỷsợhãi,đềutanchạycả.Chàngkịpgọibảorằng:

-Cácngươiđềulànhữngkẻtrángsĩ,khôngmaymắcnạn.Tanayđếnthăm,muốnđemđiềulợihạinóichuyện,xinđừnglảngtránhnhưvậy.

Maquỷlạidầndầnhọplại,mờichànglênngồiphíatrên.DĩThànhhiểubảorằng:

-Lũngườicứthíchlàmchongườitaphảitainạn,làmchongườitaphảichếtchóc,chẳnghaycốtđểlàmgì?

Chúngnói:

-Chúngtôimuốnđểthêmquân.

DĩThànhnói:

-Cácngườimuốnchothêmquânnhưngtổnhạingườisốngthìsao!Quânthêmthìănuốngphảithiếu,ngườibớtthìcungcấpphảithưa,lợigìchocácngườimàcứthíchlàmnhưvậy?Lòngdụcthảrathìkhengòikhôngđủlấp,thóiácgiởrathìhùmsóichưalàdữ.Hễlợimìnhđược,dùtấmáomảnhgiấycũngkhôngtừ,hễnolòngđược,dùốnggiậpchậuvỡcũngkhôngthẹn.Hìhụcđitìmchailọ,hămhởđikiếmcháocơm.Gieotairắcvạ,trộmquyềncủaHóacông,kêunócdòmbuồng,rốilòngcủadânchúng.Lũngườilấythếlàmthíchnhưngmàtalấythếlàmthẹn.Huốngchitrờidùngđứcchứkhôngdùnguy,ngườiưasinhchứkhôngưagiết.Vậymàlũngườitựlàmhọaphúc,quáthảkiêudâm.Thượngđếkhôngdong,hìnhphạttấtđến,lũngườiđịnhtrốnđiđàngnàođểkhỏitrulục.

Chúngquỷbùingùinói:

-Đólàchúngtôibấtđắcdĩchứkhôngphảilàmuốnnhưthế.Sốngchẳnggặpthời,chếtkhôngphảisố.Đóikhôngcóthứgìcấpdưỡng,luikhôngcóchốnnàotựanương.Tronggòxươngtrắng,rầurĩcỏrêu,trênđốngcátvàng,lạnhlùngsươnggió.Bởivậykhôngkhỏirủrêbèbạn,xoayxởmiếngăn.Phươngchivậnsắpđếnlúcđổithay,nhàngườisẽđếncơtantác.Bởivậyminhkhôngcấmđoán,lũtôiđãcólờixin.Erằngsangnămlạicòntệhơnnămnaynữa.

Rồiđónhàbếpdọncỗlên,mâmbànlaliệt.Hỏiđếnnguồngốcthìthịtlàcontrâubắtởthônnọ,rượulàthúngbỗnglấyởlàngkia.Sinhănuốngrấtlanh,nhưmưanhưgió.Chúngquỷmừngrỡbảonhaurằng:

-Thậtđúnglàchủsoáicủata.

RồichúngnóivớiSinh:

-Chúngtôilàmộtđámôhợpmỗingườiđềutựhùngtrưởng,đãkhôngcóngườiđứngthốngxuất,thếtấtkhôngthểlâubền.NaySứquânrủlòngyêumàđếnđây,đólàtrờiđemSứquâncholũchúngtôiđấy.

DĩThànhnói:

-Tavănvõkiêmtoàn,dùhèncũnglàmtướngđược.Nhữnguminhcáchtrở,cònbàmẹgiàthìsao?

Chúngquỷnói:

-Không,chỉxinSứquângiữsựuynghiêm,banchohiệulệnh.Chúngtôibanngàythìchiakhuởtản,đếnđêmthìsaiviênbẩmtrình.Khôngdámphiềnngàiphảitrởvềchínsuối.

DĩThànhnói:

-Nếubấtđắcdĩdùngđếnta,tacósáuđiềulàmviệc,cácngườiphảithềmàtuântheomớiđược.

Chúngđềuvângdạ,nhânxinđếnđêmthứbatớichỗđólậpđàn.Đếnkỳ,chúngquỷđềulạihọp.Cómộttênquỷgiàđếnsau,Sinhsaiđemchém,ainấyđềurunsợ.Sinhbènralệnhrằng:

-Cácngươikhôngđượccoikhinhmệnhlệnh,khôngđượcquenthóidâmô,khôngquấyquắcđểlàmhạimạngcủadân,khôngcướpbócvàphảicứunạnchodân,banngàykhôngđượcgiảhình,banđêmkhôngđượckếtđảng.Nghemệnhtathìtalàmtướngcácngươi,tráilệnhtathìtatrịtộicácngươi.Ngherõlờita,đừngđểhậuhô

Đórồibènchiabọnchúngratừngbộ,từngtốtbảophàmcóđiềugìhaydở,phảiđếnbẩmtrình.

Nhưvậyđượchơnmộttháng,mộthômđươnglúcngồinhàn,DĩThànhthấymộtngườitựxưnglàsứgiảcủaMinhty,đếnxinmờichàngđi.DĩThànhtoanlảngtránh,thìngườiấynói:

-ĐólàmệnhlệnhcủađứcDiêmvương.Vìngàithấyônglàngườicươngnghị,địnhđemphẩmtrậttặngcho,chứkhônglàmgìphiềnôngđâu,đừngnêntừchối.Cóđiềulàxinđểchoôngđượcrộngkỳhạn,ôngsẽtựđến,tôiđợiôngởdọcđường.

Nóixongkhôngthấyđâunữa.Sinhđòichúngquỷlạiđểhỏi,chúngđềunói:

-Bẩm,quảcóviệcấythật,chúngtôichưakịpthưavớiSứquân.NhânhômnọDiêmvươngthấybuổiđờigặplúckhôngyên,cóđặtrabốnbộDạXoa,mỗibộcửmộtviêntướng,giaochocáiquyềnhànhsátphạt,ủychonhữngtínhmệnhsinhlinh,tráchnhiệmlớnlao,khôngnhưmọiquanchứckhác.Sứquânoaivọnglẫylừng,ngàiđãbiếttiếng,lạinhânchúngtôihếtsứctiếncử,nênngàiđịnhcửSứquânvàochứclớnấy.

DĩThànhnói:

-Nhưlờicácngươinóithìđólàcáiphúchaylàcáihọachota?

-DướiDiêmLatuyểnngườikhôngkhácgìtuyểnPhật,khôngthểđútlótmàđượchaycầumaymànên.Giữmìnhcươngchính,tuyhènmọncũngđượccấtlên,ởnếtgiantà,tuyhiểnvinhcũngkhôngkểđến.Cáinhiệmvụhuấnluyệnquảnđốc,chẳngthuộcvềSứquânthìcònvềai.NếuSứquâncònhamluyếnvợcon,dùngdằngngàytháng,thìchứcănsẽlọtvềtayngườikhác,chúngtôicũngsẽphảibuồnrầu.

DĩThànhtắclưỡinói:

-Chếttuyđángghét,danhcũngkhônmua.Phươngchingọnbútvìnhọnmàchóngcùn,câythôngvìcànhmàbịđẵn,chimtrĩkhôngvìlôngđẹp,canchi

rướcvạ,convoikhôngvìngàtrắng,đâuphảiđốtmình,chimhồng,chimnhạnbịgiếthábởikhôngkêu,câyhucâylịchsốnglâuchỉvìvôdụng,TuvăndướiđấtNhanHồituổimớibamươihai(3).Viếtkýlầutrời,TrươngCáttrạcchừnghaimươibảy(4),trượngphusinhởđời,khônglàmnênđượclưngđeovàng,chânbướcngọc,thìcũngphảisaocholưudanhmuônthuở,tộigìcứcúiđầuởtrongcõiđờivẩnđục,sokècáituổisốnglâuvớichếtnonlàmgì!

Bèntrangxếpviệcnhàrồichết.

BấygiờcóngườilànglàLêNgộ,cùngDĩThànhvốnchỗchơithân,phiêubạtởvùngQuếDương(5),ngụtrongmộtnhàtrọ.Mộthômchừngquácanhmột,LêNgộthấymộtngườicưỡingựathanhsong,kẻhầuđầytớrộnrịp,đếnxinvàoyếtkiến.Chủtrọvénmànhrađón.LêNgộrấtlấylàmlạlàtiếngnóicủakháchgiốngtiếngDĩThành,nhưngtrôngmặtthìhơigiốngLêNgộtoanracửađểtránhthìkháchnói:

-Cốnhânbiếtông,ônglạikhôngbiếtcốnhânlàlàmsao?

Nhânkểquêquánhọtênvànóimìnhđãlĩnhchứcquantoởdướiâmphủ,vìcótìnhcũvớiLêNgộnêntìmđếnthăm.

Bèncởichiếcáocừu,cốchonhàhànglấyrượuđểuốnglàmvui.Rượuuốngmấytuần,Lênhânđónói:

-Tôixưanayởđời,vẫnđểýtulấyâmcông,khôngmưusựíchlợiriêngmình,khônggieosựnguybáchchomọingười,dạyhọcthìtùytàidụdịch,tựhọcthìcựclựcdùimài,khôngướcsựvẩnvơ,khônglàmđiềuquáđáng.Vậymàsaolạiphảibốnphươngkiếmmiếng,chiếcbóngnhờngười,conkhóclócđóilòng,vợthanrétcật,vềthìthiếutúplềuchắngió,đithìkhôngchiếcnónchemưa,hếtđôngrồitây,longđongchạymãi.Thếmàbèbạnthìnhiềungườiđilàmquancả,sobềtàinghệcũngchỉnhưnhaumàthândanhkhácxanhaulắm;kẻsướngngườikhổnhưthếlàcớlàmsao?

DĩThànhnói:

-Phúquýkhôngthểcầu,nghèocùngdotựsốchonênnúiđồngmàchếtđóihọĐặng(6),thằngXemàlàmkhốchàngChu(7);códuyêngióthổinúiMãĐương(8),khôngphậnsétđánhbiaTiếnPhúc(9).NếukhôngnhưvậythìđứchạnhnhưNhannhưMẫn(10),hẳnlàlênđếnmâyxanh,từchươngnhưLạcnhưLư(11)saolạichỉlàchântrắng.Bởicáigìkhônglàmmànênlàdotrời,khôngvờimàđếnlàdomệnh.Cáiđángquýởkẻsĩchỉlànghèo

màkhôngxiểmnịnh,cùngmàvẫnvữngbền,làmviệctheođịavịcủamìnhvàthuậnvớicảnhngộmàthôi,cònsựcùngthôngsắcnhụtthìtacóthểlàmgìcưỡngvớichúngnóđược.

-Rượuđãuốngcạn,lạikhêuđèncùngnhautròchuyện,kéodàimãivẫnkhôngbiếtchán.Ngàyhômsautronglúctươngbiệt,DĩThànhđuổihếtmọingườirarồinói:

-TôimớivânglệnhcủaThượngđế,kiêmcoicảbọnquânôndịch,chiađilàmviệcởcácquậnhuyện,lạithêmnhữngnạnđóikhát,binhcách,sốdânsinhsẽphảiđiêuhao,mườiphầnchỉcònđượcbốnnăm.Ngườinàonếukhôngphảinguồnphúcsâuxa,esẽđếnngọcđáđềunátchungcả.Nhàbácphúcmỏng,tựanhưkhôngthểtránhkhỏiđược,nênsớmvềquêquán,đừnglầnnữamãiởđấtkháchquêngười.

Lênói:

-Tôitưởngrấtcóthểtrôngnhờởbácchechởchochứ?

DĩThànhnói:

-Khôngphảitrongđịahạtcủatôi,tôikhôngcóthểvượtquađược.TrườngGiang(12)trởvềphíabắcdotôichủtrương,cònTrườngGiang(12)trởvềphíatây,doviêntướnghọĐinhtrôngcoi.Nhưngtôiquảnlĩnhquânáođen,chúngnócòncótừtâm,chứhọĐinhquảnlĩnhquânáotrắng,phầnnhiềulànhữngtênácquỷ,báckhôngnênkhôngloliệutrước.

Lêhỏi:

-Vậythìlàmthếnào?

DĩThànhnói:

-Mỗimộtsoáibộđêmsaihànghơnmộtnghìntênquân,chiađilàmôndịchcácnơi.Bácnênsắmnhiềucỗbànbàysẵnởsân.Bọnchúngtừxađếntấtlàđóikhát,thấycỗliềnănmàkhôngsuynghĩgì.Bácnúpởmộtchỗtối,đợikhithấyănuốnggầnxong,bấygiờmớirasụplạy,nhưngcũngđừngkêunàigìcả.Nhưthếhọamaycócứuvãnđượcphầnnàochă

Đoạnrồiứanướcmắtcùngnhautừbiệt.

LêNgộvềquênhà,thìbệnhdịchđươngnổirấtdữ,vợconđềumắcrấtnặng,

hầukhôngthểnhậnđượcnhaunữa.BèntheolờiDĩThành,đêmhômấylàmcỗrấthậubầyrasân.Quảthấycóđámđôngquỷsứtừtrênkhôngbayđếnnhìnnhaumànói:

-Chúngtađềuđóicả,sẵncỗđâykhôngănthìcònđiđâu.Chảlẽvìuốngmấychénrượumàđãđếnphảitộiđược.

Chúngbèncùngquâylạiđánhchén.Mộtngườimặcáotíachễmchệngồichínhgiữa,cònnhữngngườikhácđềuđứngchầuchungquanh,kẻcầmdaobúa,ngườicầmsổsách.Thấyhọănuốnggầnxong,LêNgộralạymãi,lạymãi.Ngườiáotíanói:

-Tađươngđánhchén,gãkiađếnđâylàmgì?

Chúngquỷnói:

-Chắclàngườichủbàynhữngmâmcỗnày,nhàhắncóngườiốmnặng,kêuxinchâmchước.

Ngườiáotíatứcgiận,cầmquyểnsổnémxuốngđấtmànói:

-Lẽđâuvìchomâmcỗsơsàimàđánhđổiđượcnămmạngngườihaysao!

Chúngquỷnói:

-Nhưngđãăncủanhànó,chảlẽnỡlàmngơkhôngcứu.Thôithìdùcóvìcứunómàphảitội,dẫuchếttacũngbằnglòng.

Ngườiáotíangẫmnghĩmộtlúclâu,bènlấybútsonxóabỏhơnmườichữrồiđi.Sauvàingày,nhàhọLêainấyđềukhỏicả.LêcảmânđứccủaDĩThành,bènlậpmiếuởnhàđểthờ.Ngườilàngđếnkhấnváikêucầucũngthườngứngnghiệm.

Lờibình:

Thanôièbạnlàmộtởtrongnămđạothường,cóthểcoikhinhư?CâuchuyệnquỷDạXoanày,thậtcóhaykhông,khôngcầnphảibiệnluậncholắm.ChỉcómộtđiềuđángnóilàsựgiaoducủaDĩThành,khiđãcoiailàmngườibạnchânchínhthìsốngchếtkhôngđổithay,hoạnnạncùngcứugỡ.Đờinhữngkẻkếtbạnởchungquanhmâmrượu,gandạđảođiên,hễlâmđếnsựlợihạithìlờđinhưkhôngbiếtnhau,nghechuyệnnàyháchẳngchạnhlònghổthẹnsao!

Chúthích

(1)QuốcOai:naythuộctỉnhHàTây,HiệnởlànggốihuyệnĐanPhượngcòncóđềnthờVănDĩThành.

(2)TrầnTrùngQuangtênlàQuýKhoáng,lãnhđạocuộckhởinghĩachốngquânMinhtừ1409-1413,cuộckhởinghĩabịdậptắt,TrùngQuangbịbắtvàbịgiết.CũngnhưTrầnGiảnĐịnhôngđượcquốcsửcoilànhàHậuTrần.

(3)NhanHồilàhọctròKhổngTử,đượccoilàbậcđạihiền,khimấtmới32tuổi.ĐờiTấn,TôThiềuđãchếtlạihồi,ngườiemlàTiếthỏichuyện;ThiềunóithấyhaiôngNhanHồivàBốcThươnglàmchứcTuvănlangởdướiđất.

(4)Theonguyênchú,LýHạtựlàTrươngCátlàmvănrấtlanh,đặtbútlàthành.Mộthômthấymộtngườicầmmộtcáithẻchữviếtnhưlốichữtriệncổ,đếnbảoThượngđếmớilàmxongcáilầuBạchNgọc,vờithầylênlàmchobàiký.KhôngbaolâuthìHạchết.Từđấykhinóivềvănnhânmấtsớm,ngườitathườngnóilà"ngọclâuphótriệu".

(5)QuếDương:naythuộctỉnhBắcNinh.

(6)TheonguyênchúvuaHánVănĐếyêuquýngườibầytôilàĐăngThông,thấythầytướngbảoThôngsẽphảichếtđói,bènchocảnúiđồngởđấtThục,chođượcphépđúctiềnmàtiêu,sẽkhôngcònlochếtđóinữa.NhưngsauVănđếmất,CảnhĐếlênlàmvua,ghétThông,tịchthucảgiasản.Thôngphảiđiởnhờvàquảnhiênchếtđói.

(7)Theonguyênchú,ChuThùnhànghèo,chiêmbaothấyThượngđếthươngmình.Ngàihỏivịthầntưmệnh:Nócógiàuđượckhông?Tưmệnhnói:Sốnónghèolắm.NhưnghiệncósốtiềncủathằngXe,cóthểchonómượnđược,rồiđếnkỳthằngXenósinh,thìlạiphảitrả.Chukhágiàu:đúngđếnkỳhạn,Chuxetiềncủachạyđitrốn.BuổitốiChudừngxenghỉởdọcđường,gặpmộtngườiđànbàchửaxintạmnằmnhờởdướixe.Đêmấyngườiđànbàđẻđứacontrai;vìnghĩnóđẻởdướixe,bènđặttênlàthằngXe.TừđấyChulàmgìcũngthấtbại,lạithànhnghèokiết.

(8)VươngBộtđờiĐườngtheochađilàmquan,đậuthuyềnởdướinúiMãĐương,mộngthấyvuaThủyphủgiúpchomộttrậngió.Hômsauquảnhiêncógióthuận,thuyềnđếnNamXương,làmbàiTựaĐằngvươngcác.

(9)PhạmTrọngYêmđờiTốngkhilàmtrấnthủNhiêuChân,cóngườihọctròvàoyếtkiến,nóitìnhcảnhđóirétnghèokhổ.Bấygiờngườitađươngmộ

lốichữđẹpcủaÂuDươngSuấtCanhviếtkhắcởtấmbiachùaTiếnPhúc.ÔngPhạmbènmuagiấymựcđịnhcấpchongườihọctròấyđếnchùarậplấynghìnbảnrồiđếnkinhmàbánlấytiền.Ngườihọctròchưakịpđếnrập,bỗngmộthômmưagió,tấmbiabịsétđánhvỡmất.Vìvậycócâuthơ:ThờilaiphongtốngĐằngvươngcác,VậnkhứlôioanhTiếnPhúcbi(GặpthờigióđẩytớiGácĐằngvương;VậnrủisétđánhtanbiaTiếnPhúc).

(10)NhanUyên,MẫuTửKhiênđềulàhọctròđứchạnhcủaKhổngTử.

(11)LưChiếuLânvàLạcTânVươnglàhaidanhsĩđờiĐườngCaoTông.BùiHànhKiệmthườngchêlànhữngngườinóngnảyxốcnổi,khôngphảilàkiểungườiđượchưởngtướclộc.SauLưvìáctậtmàgieomìnhxuốngnướcchết,Lạcthìvìdựvàođảngloạnphảichết,đúngnhưlờiKiệmnói.

(12)TrườngGiang:ởđâycólẽchỉsôngHồng.