Trung Dung

Phan Vn Cc

Gii thiu v dch ch

Li dn

Trung dung vn l tn mt thin, thin th 31 trong 49 thin ca sch L k, sau c tch ra

thnh mt trong T th tr thnh kinh in ca Nho gia. Tng truyn l tc phm ca T

T sng u thi Chin Quc.

T T (483-402 tr CN), h Khng, tn Cp , l chu ch tn ca Khng T. S k Khng T

th gia chp: Khng T sinh L , t B Ng . B Ng sinh Cp, t T T. S k cn cho

bit T T thng khn Tng. T T tc Trung dung (tng b khn nc Tng. T T

lm ra thin Trung dung). S tch cuc i T T ngy nay khng th no r c. Theo s ghi

chp ca sch Mnh T th T T tng c L Mu Cng v Ph Hu Cng tn

lm ngi hin, i theo l thy hc, nhng rt cuc vn khng c dng. Hn th - Ngh

vn ch ghi tn sch T T t , 23 thin, tht truyn. Trnh Huyn v Khng Dnh t

u ni Trung dung trong sch L k l do T T lm ra. Tng Nho khng nh thuyt ,

cho rng th thin ni Khng mn truyn th tm php, T T khng k cu nhi sai d, c bt

chi th, d th Mnh T (thin ny chnh l tm php truyn th ca Khng mn. T T e

lu ngy s sai lc i, nn chp vo sch trao cho Mnh T - Chu Hi Trung dung chng

c). Trong mch truyn o thng, T T l ci gch ni gia Tng T trc vi Mnh T

sau, c tn l Thut Thnh. i sau phn nhiu coi Trung dung l trc tc ca T T, v

ghp T T vi Mnh T lm mt hc phi gi l T Mnh hc phi. Cc hc gi cn i c

ngi hoi nghi, cho rng trong Trung dung c nhng cu nh Kim thin h, xa ng qu, thu

ng vn, hnh ng lun, hn l tc phm bui giao thi Tn Hn, ch khng phi ca

T T.

Hn Phi T. Hin hc khi trnh by Nho phn vi bt coi T T chi Nho l mt hc phi c

lp. T tng ca T T thnh mt hc phi l iu c th khng nh song tnh hnh thc t

ca t tng T T th cn phi tip tc nghin cu.

Quch Mt Nhc, Dng Vinh Quc cho Trung dung l tc phm ca hc phi T Mnh thi

Tin Tn. Phng Hu Lan coi l tc phm ca hc phi Mnh T thi Tn Hn. Ton thin ly

Trung dung lm chun mc o c v quy lut t nhin ti cao. Trung dung l khi nim

c Khng T nu ra trc nht Trung dung chi vi c d, k ch h h! Dn tin cu h

(Trung dung l ci c tt n cc im. Mi ngi thiu ci c lu lm ri - Lun ng

Ung d). Vi Khng T, Trung dung l mt phm tr quan trng trong t tng trit hc v

o c ca ng, c ngha l ci nguyn tc chung nht nm ly trung nh quy lut vn ng

ca s vt, khng thin lch. Tht ra ci ngun ca t tng ny c t lu. Nghiu lc

nhng ngi cho Thun nhn mnh rng cai tr x hi phi don chp k trung

(Lun ng Nghiu vit). Chu Cng cng xng thc hnh trung c (Thng th.

Tu co) v nhn mnh rng khi x kin v dng hnh phi trung chnh (Thng th. L

hnh). Quan nim chung trung trong Chu Dch cng th hin r. Ho t ca cc ho trung

(tc l ho Nh v ho Ng) trong 64 qu hu ht u tt lnh. Thi Xun Thu, quan nim

trung ho c pht trin. Nh n Anh nu ra ng v iu ho thnh m canh (canh

ngon), ng sc hip ho thnh vn thi (mu sc p ), ng thanh tng ho thnh m nhc,

qun t nghe thy tm bnh c ho (T truyn. Chiu Cng nh thp hin).

Trn c s y, Khng T nu ln khi nim Trung dung nng quan nim trung ho ln tm

trit hc. ng ni: Qun t trung dung, tiu nhn phn trung dung (L k, Trung dung). Ch

dung c ba ngha:

1. Ngha l dng . Trnh Huyn thi ng Hn ni: Danh vit Trung dung gi, d k k trung

ho chi vi dng d. Dung, dng d (t tn l Trung dung, v n ghi li ci tc dng ca trung

ho. Dung tc l dng - Thch vn v L k chnh ngha).

2. Ngha l thng o . Trnh Huyn ch L k. Trung dung ni rng: Dung, thng d.

Dng trung vi thng o d (Dung l o thng. Dng trung vi thng o d (Dung l

o thng. Ly trung lm o thng, o khng thay i). H Yn thi Ngu Tam Quc ni

Dung, thng d. Trung ho kh thng hnh chi c (Dung l thng. Trung ho l c c

th lun lun thi hnh Lun ng Ung d ch).

3. Ngha l bnh thng (Chu Hi Trung dung chng c)

T tng Trung dung ca Khng T tha nhn lng oan hai u i lp ca s vt l tn

ti khch quan v ch trng thi ho nhi bt ng i vi hai u i lp y. ng nhn

mnh chp lng dng trung khng qu, khng bt cp.

T tng Trung dung ca Khng T va l th gii quan, li va l mt phng php c bn

i x vi t nhin, x hi v nhn sinh, c tnh thc tin rt mnh. Chng hn v chnh tr,

ng ch trng danh chnh ngn thun, l nhc hng nhi hnh pht trng v khoan d t

mnh, mnh d t khoan, chnh th d ho (Khoan hu gip cho nghim mnh, nghim mnh

gip cho khoan hu, chnh s nh vy c iu ho - T truyn. Chiu Cng nh thp nin).

V kinh t, ng ch trng hu nhi bt ph, lao nhi bt on, dc nhi bt kham (Lun ng.

Nghiu vit) v Thu th k hu, s c c trung, lim tng k bc. (Ra n th hu, lm vic th

trung, thu ly th bc - T truyn. Chiu Cng thp nht. Thp nh nhin). V o c, lun l,

ng coi trung dung l ch c, ch trng trc o nhi hnh (Lun ng. V Linh Cng).

V m hc, ng ch trng vn cht kim b (coi trng c ni dung ln hnh thc), lc nhi bt

dm, ai nhi bt thng (Lun ng, Bt dt). T tng trung dung ca Khng T va c mt

hp l l khng nh cc mt i lp ca s vt da vo nhau m tn li, tha nhn trng thi

cn bng ca s vt trong nhng iu kin nht nh, nhng cng c mt tiu cc l i hi

gi vng hn ca s vt, ngn chn s chuyn ho.

Sau Khng T, Trung dung (tng truyn l ca T T) cho rng trung l thin h chi i

bn (ci gc ln ca thin h, v trung dung l tiu chun o c ti cao. Cc nh Nho v

sau khng ngng gii thch b sung v pht huy Trung dung. Vi Trnh Chu, Trung dung

chng nhng tr thnh phng php c bn nhn thc th gii v chun mc c bn x

s tip vt ca Nho gia m cn thm vo tm l x hi ca con ngi ni chung.

Trung dung k tha t tng Trung dung ca Khng T v gn n vi o c nhn tnh:

trung d gi, thin h chi i bn d; ho d gi, thin h chi i o d. Tr trung ho, thin

a v yn, vn vt dc yn (chng th nht) v ch ra: Qun t trung dung, tiu nhn phn

trung dung. Coi ch thnh l ci o c ti cao v l bn nguyn ca th gii; Thnh gi,

thin chi o d; thnh chi gi, nhn chi o d v ni r Thnh gi, bt min nhi trng, bt

t nhi c, thung dung trung o, thnh nhn d (chng th hai mi) Duy thin h ch

thnh, vi nng kinh lun thin h chi i kinh, lp thin h chi i bn, tri thin a chi ho dc

(chng th ba mi hai) Trung dung cng trnh by hai hnh thi tu dng l tn c

tnh v o vn hc c qun t tn c tnh nhi o vn hc, tr qung i nh tn tinh vi,

cc cao minh nhi o Trung dung (chng th hai mi by). Hai hnh thi ny cn c gi

l t thnh minh, v chi tnh, t minh thnh, v chi gio (chng th hai mi mt) trung

dung cng ra qu trnh hc tp v qu trnh nhn thc bc hc chi, thm vn chi, thn t

chi, minh bin chi, c hnh chi (chng th hai mi).

T thi Tng, Trung dung cng vi i hc v Lun ng, Mnh T c gi chung l T th.

Vit Nam, trong thi i khoa c, Trung dung cng nh T th ni chung u rt c

cao. Ngoi nhng cng trnh chung v T th nh gii thiu trong i hc dch ch (thuc

b gio trnh ny), c nhng sch chuyn nghin cu Trung dung. Hin c trong Th vin Vin

nghin cu Hn Nm cc cun chuyn kho sau y.

1. Trung dung din ca do Phm Thiu Du son. Cao Xun Dc bt.

Sch din nm 33 chng sch Trung dung. L mt bn vit (chp li t bn in nm 1891)

mang k hiu AB-540.

Sch ny ng chung trong tp din ca Dch qui cng mt s bn din Nm khc. (Phm

Thiu Du tc Phm nh Toi).

2. Trung dung ging ngha

Gii ngha 33 chng sch Trung dung, da theo bn ch thch ca Chu Hi. Sau mi cu ch

Hn, c mt cu gii ngha bng ch Nm. Khng r dch gi. K hiu AB 278.

3. Trung dung thuyt c

Sch do L Vn Ng , t l ng Ho son nm Bo i 2 (1927). K hiu sch A. 2595.

Sch tm lc ni dung 33 chng sch Trung dung v u sch c bc th ch Nm ca tc

gi gi thng s Bc K lc .

Bng ch quc ng c bn Trung dung chnh vn trch dch ca Phan Bi Chu trong Khng hc

ng, quyn I hon thnh nm 1929. Trong tc phm ny, tc gi va trch dch Trung dung

va kho cu cc vn Mnh, tnh, o vi trung ho, Trung dung, o vi Trung dung,

Chn l ca qu thn, o thuc v ch Thnh, Lun l trong thnh chi o. Thnh chi

o thuc v tu thn, Chnh tr trong thnh chi o, Hai bc ngi trong thnh chi o,

K cng phu lm cho n thnh chi o, cng phu Thn c.

Gii thiu sch ny tc gi ni:

Sch ny l chn ch phi ca Khng hc, cng in nh sch i hc. Nhng i hc c d

hiu, Trung dung thi thit kh hiu

Tit th nht c cu thin mnh chi v tnh, tit cui cng c cu thng thin chi ti, v

thanh v x ton b sch m u ra ch thin, tht ui li cng ch thin ch ct ni r

Thin chi o.

Nhng o ca tri cng ch ni lng ngi m ngha tinh thn thi tm vo trong mt

ch thnh.

Hai ch thnh thn li l ct tu trong bn sch ny.

Ngoi ra c bn dch ca on Trung Cn trong b T th, NXB Thun Ho Hu in li nm

1996.

Trong tp sch chuyn kho Nho gio xa v nay, NXB Vn ho, H Ni, 1994, tc gi Quang

m dnh trn 100 trang sch nghin cu T thuyt ng quy n thuyt Trung dung

v vn hc tp l nhng ni dung lin quan trc tip n Trung dung.

Bn dch ch ny ca chng ti, trong khun kh b Ng vn Hn Nm ca Vin nghin cu

Hn Nm dnh cho chng trnh o to sau i hc, c thc hin trn c s tham kho

kin ca cc tc gi trong v ngoi nc, trong c bn dch ch ca Tin Huyn, Nhc Lc

th x nm 1994. Knh mong c gi ch gio.

Chng th nht

Tit th 1

Thin mnh chi v tnh; sut tnh chi vi o, tu o chi v gio.

, , .

Dch ngha:

Mnh Tri gi l tnh, pht trin thun theo tnh gi l o, tu dng theo o gi l

gio.

Ch gii:

1. Thin mnh : Mnh tri, mt trong nhng phm tr trng yu trong h thng t tng

ca Khng T. Ch tnh tt yu khch quan m sc ngi khng th thay i c. (xin xem

ch thch 1, thin Nghiu vit, sch Lun ng trong b gio trnh ny).

T T pht huy t tng thin mnh ca Khng T m nu ra mnh Thin mnh chi v

tnh, thc cht y l mt nh ngha v tnh.

2. Tnh l g? Tnh l ci m t nhin bm ph cho ngi m ngi ta bm th ly. Thuc v

thin th gi l mnh, ph vo ngi ta ri th gi l tnh.

Khng T c bn n tnh. ng ni: Tnh tng cn d, tp tng vin d (Bn tnh

ngi ta u gn ging nhau, nhng do chu nhng nh hng khc nhau m thnh khc xa

nhau - Lun ng Dng Ho).

Mnh T nu ra thuyt tnh thin Mnh T o tnh thin (Mnh T ni rng tnh l

thin - Mnh T ng Vn Cng thng). V sau, ng gii thch v pht trin thm v nhn

tnh v kin tr nhn tnh vi thin. ng ni: Nhn tnh chi thin d, do thu chi tu h d.

Nhn v hu bt thin, thu v hu bt h (Tnh ngi ta l thin, cng ging nh nc lun

chy xung ch thp. Ngi ta chng c ai bt thin, cng ging nh nc khng khi no

khng chy xung ch thp - Mnh T Co T thng) Nhn, ngha, l, tr phi do ngoi thc

ng d, ng c hu chi d (Nhn, ngha, l, tr khng phi do t b ngoi nung c cho ta, m

chnh ta vn sn c nhng iu y - Mnh T. Co T thng).

Ci gi l tnh thin y, ni c th ra l trc n chi tm, nhn giai hu chi; tu chi tm, nhn

giai hu chi, cung knh chi tm, nhn giai hu chi; th phi chi tm, nhn giai hu chi (Lng trc

n, ngi ta u c; lng bit thn, bit ght, ngi ta u c, lng cung knh, ngi ta u

c, lng phn bit phi tri, ngi ta u c - Mnh T. Co T thng).

Tri li, quan nim ca Tun T v tnh ngi l thuyt tnh c. Tun T ni: Nhn chi tnh

c, k thin gi ngu d (Bn tnh ca ngi ta l c, n s d thin l do c tnh to ra Tun

T. Tnh c). ng chia tch tnh ngi ra thnh hai phng din tnh v ngu v cho

rng: Tnh gi, bn thu ti phc d; ngu gi, vn l long thnh d (Tnh l bn thu cht

phc, cn ngu l vn v di do Tun T. L lun). Tnh l tin thin (sn c), cn ngu l

hu thin (v sau mi c). V th ng cho rng phm tnh gi, thin chi tu d, bt kh hc,

bt kh s; l ngha gii, thnh nhn chi s sinh d, nhn chi s hc nhi nng, s s nhi thnh

d (phm bn tnh l do tri lm nn, khng th hc c, cng khng th lm ra c. Cn

l ngha th do thnh nhn to sinh ra, ngi ta c th hc m bit, c th lm m thnh

Tun T. Tnh c). ng ch ra rng: Phm nhn chi tnh gi, Nghiu Thun chi d Kit, Chch,

k tnh nht d, qun t chi d tiu nhn, k tnh nht d (Phm l bn tnh ngi ta, th

Nghiu Thun vi Kit, Chnh, ci tnh ca h l mt; qun t vi tiu nhn, ci tnh ca h l

mt vy Tun T. Tnh c) cho nn Tuy Nghiu, Thun bt nng kh dn chi dc li (Du l

Nghiu Thun khng th b c lng mong mun iu li nh mi ngi Tun T. i lc)

v ci gi l tnh c, tc l ch nhng nhu cn sinh l t nhin c nhi dc bo, hn nhi dc

non, lao nhi dc hu, mc hiu sc, nh hiu thanh, khu hiu v, tm hiu li, ct th phu li

hiu du dt (i th mun no, rt th mun m, mt th mun ngh, mt a sc p, tai a

ting hay, mm a v ngon, lng a iu li, c th da xng th a nhn nh Tun T. Tnh

c). ng ch ra rng nu mc cho bn tnh ngi ta c t do pht trin, th tt s dn ti s

sa o ca con ngi v s ri lon ca x hi. chnh l c s l lun cho ch trng chnh

tr ca ng l l php kim tr, vng b tnh thi (dng c l ln php, thc hnh c vng

o ln b o).

Nhng tnh thin ca Mnh T, tnh c ca Tun T, cng nh tnh thin c hn ca ng

Trng Th, Dng Hng v cc hc gi khc u l chuyn v sau.

Trung dung ch khng nh Thin mnh chi v tnh v sut tnh chi vi o.

3. o : Trong Lun Ng, o xut hin c thy 60 ln, trong 44 ln l thut ng ca

Khng T, c dng vi nhiu ngha khc nhau.

(1). Ngha gc l ng i o thnh nhi thuyt (nghe chuyn ngoi ng ri thut li

ngoi ng - Lun ng Dng Ho). Ngha ny cng thy qu L trong Kinh Dch: L o

thn thn (i trn ng bng phng).

(2). ng li chnh tr: L chi dng, ho vi qu, tin vng chi o t vi m (Tc dng ca

l, ly ho lm qu. o ca cc tin vng p - li Hu T. Lun ng. Hc nhi). Ngha

ny cng thy trong Thng th. Hng phm: V thin v ng, Vng o ng ng, v

ng v thin, vng o bnh bnh, v phn v trc, vng o chnh trc (khng thin lch,

khng b phi, vng o thnh thang; khng b phi khng thin lch, vng o bng

phng; khng c phn trc, vng o chnh trc).

Nu thc hnh ng li chnh tr ng n, thin h thi bnh, gi l tr th, Khng T gi l

hu o, ngc li l lon th. Khng T gi l v o: Thin h hu o tc hin, v o

tc n. Bang hu o, bn th tin yn, s d; bang v o, ph th qu yn, s d (Lun ng.

Thi B) v t v Nam Dung, bang hu o, bt ph; bang v o, min hnh lc (Lun

ng. Cng D Trng).

(3). Pht sinh thnh ngha nhn sinh quan, th gii quan v thm ch l trit l su sc. Th

d: T vit: Tin vn o, tch t kh h (Lun ng. L nhn) T vit: S ch o, nhi s c

thc gi, v tc d ngh d T vit: Sm h! Ng o nht d qun chi Tng T vit: Phu t

chi o, trung th nhi d h (Lun ng. L nhn). Nhn nng hong o, phi o hong nhn

(Lun ng. V Linh Cng).

(4). Phng php hoc bin php. Nh trong cc cu T vit: X bt ch b, vi lc bt ng

khoa, c chi o d (Lun ng. Bt dt). T vit: Ph d qu, th nhn chi s dc d, bt d k

o c chi, bt x d (Lun ng. L nhn).

(5). o li chi ra Thin o (o Tri), a o (o t) v Nhn o (o Ngi).

Khng T v cc hu nho ch n Nhn o.

Qun t hc o, tc i nhn (Lun ng. Dng Ho). Tun T, Nho hiu ni: o gi, phi

thin chi o, phi a chi o, nhn chi s d o d. Hn D i ng ni n o l o

ca tin vng do Nghiu, Thun truyn li, cng tc l o ca thnh nhn, o nhn ngha

ca Khng Mnh. Hc gi cn i, Trinh Quan ng cho rng quy lut chung ca v tr

gi l o, hc thuyt ca Khng T l o ln ca th gian lad o ln ca Trung Quc t

Phc Hi, Thn Nng, Hong , Nghiu, Thun, V, Thang, Vn, V lit thnh tng truyn

n nay, v Khng T thut li dy mun i thin h (Thnh th nguy ngn).

o ni tit ny ca Trung dung chnh l dng vi ngha (3) v c c kha cnh ca ngha (5)

nhn o.

4. Gio : Tu o chi v gio. Gio l tu o. Khng T nhiu ln ni v gio trong

Lun ng: thin T L c cuc i thoi gia ng vi Nhim Hu, ngi hc trog nh xe

cho ng i n nc V m v sau ngi ta tm tt bng ba ch Th-ph-gio. ng cho rng

i vi mt nc c ng dn th nhim v ca ngi cai tr l phi lo lm cho h giu ln,

v sau l tin hnh gio ho h, ni theo ngn ng ngy nay l chm lo i sng vt cht

v i sng vn ho ca nhn dn.

Cng thin T L, ng ni: Thin nhn gio dn tht nin, dic kh d tc nhung h v D

bt gio dn chin, th v kh ch ( y gio c ngha hp hn l hun luyn cho tc chin).

Khng T cn nu ln t tng gio nhi hu hnh nh mt nguyn tc c bn tr

nc, l s c th ho t tng c tr vi ch, hnh pht vi ph ca Nha gia. Khng T ni:

o chi d chnh, t chi d hnh, dn min nhi v s, o chi d c, t chi d l, dn s th cch

(Lun ng. Vi chnh). l t nhn mnh cng cuc gio ho v o c. ng li ni: Bt

gio nhi st v chi ngc (Lun ng. Nghiu vit) v Thin nhn vi bang bch nin, dic kh d

thng tn kh st h (Lun ng. T L).

Ch gio tit 1 sch Trung dung ny bao gm c c chnh v gio ho.

Vi ba mnh ct li ny, tit 1 bao hm ngha rng ln v su xa ca ton sch Trung

dung trn c cc phng din trit hc, chnh tr v o c, ng ngi hc nghin ngm.

Tit th 2

o d gi bt kh tu du ly d; kh ly phi o d; th c qun t gii thn h k s bt ,

khng c h k s bt vn, mc hin h n, mc hin h vi; c qun t thn k c d.

; ; ,

, , , .

Dch ngha:

o l ci khng th xa ri d ch trong chc lt; nu c th xa ri c, th khng phi l

o. Bi th qun t c bit cnh gic thn trng ch ngi ta khng nhn thy, lo lng s

hi ch ngi ta khng nghe thy. Chng c g r hn vt che giu, chng c g lm hin l

chn tng hn nhng vic nh b. Cho nn ngi qun t c bit thn trng khi ch c mt

mnh mnh vy.

Ch gii:

1. Tu du : chc lt, khong khc.

2. Thn c : Phng php tu dng ca Nho gia. (c ch thch 1, chng VI Thnh

chnh tm sch i hc, trong b gio trnh ny).

Tit th 3

H, n, ai, lc chi v pht, v chi trung; pht nhi giai trng tit v chi ho. Trung d gi, thin h

chi i bn d; ho d gi, thin h chi t o d.

, , , , ; . , , ,

.

Tr trungho: thin a v yn, vn vt dc yn.

: , .

Dch ngha:

Mng, gin, bun, vui khi cha biu hin ra, gi l trung, biu hin ra m ph hp vi quy c

mc , th gi l ho. Trung l gc ln ca thin h, ho l o l thng t trong thin h.

Gng sc t ti trung ho, th tri t c c v tr tho ng, mun vt c pht huy dc

sinh trng.

Ch gii:

1. Trung ho . Th gii quan v phng php lun ca Nho gia. Cho rng, Trung ho l

cn bn ca tri t v mun vt v cng l o ln thng hnh trong thin h. T trung ho

xut hin sm nht l thin Trung dung ny ca sch L k. y nu ln phi tr trung ho.

T tng ny bt ngun t Trung dung v ho nhi bt ng ca Khng T. Khng T

xng Qun t trung dung (Trung dung) v Qun t ho nhi bt ng (Lun ng. T L).

Sau, hc tr ca Khng T l Hu Nhc nhn mnh ngha nguyn tc va phi ca ch

ho v ni rng: L chi dng, ho vi qu (Tc dng ca l, ly ho lm qu - Lun ng. Hc

nhi) nhng li cho rng: Tri ho nhi ho, bt d l tit chi, dic bt kh hnh d (Ch bit ho

m ho, ch khng bit iu tit n bng l th cng khng th thi hnh c) (Lun ng. Hc

nhi).

Tng truyn T T lm ra thin Trung dung ra khi nim trung ho nh mt phm tr

minh xc, v nh ngha h, n, ai, lc chi v pht l trung v pht nhi giai trng tit l

ho, im ny khng hon ton ging vi iu Khng T nhn mnh rng gi c hi ho,

cn i gia cc mt i lp ca s vt.

Trung dung cn bn v trung ho trn kha cnh ngun gc ca th gii, cho rng trung d

gi, thin h chi i bn d; ho d gi, thin h chi t o d. Tr trung ho, thin a v

yn vn vt dc yn. y cng l i truc kia cha h c. S gii thch ca cc nh Nho i

sau phn nhiu u c pht huy. Trnh Di thi Bc Tng cho rng: Trung d gi, ngc tch

nhin bt ng gi d (Trung l ni s khc nhau lng l, cn ho l ni cm ri thng vy -

Cn t lc quyn 1) Chu Hi thi Nam Tng th gii thch l tnh v tnh, cho rng h, n, ai, lc,

tnh d. K v pht, tc tnh d. V s thin , c v chi trung. Pht giai trng tit, tnh chi chnh

d. V s quai l, c v chi ho (mng, gin, bun, vui l tnh. Tnh cha biu hin ra, th l

tnh. Khng h thin lch, nn gi l trung. Th hin ra ng mc, l s ng n ca tnh.

Khng c sai tri, nn gi l ho Trung dung chng c). Li gii thch bng Tnh tc l V

pht chi tin, vn l giai c (Trc khi cha pht ra, mun l u c ) m ng s tip vt

nng tnh st c giai hp l x (c th xem xt c th u hp vi l x - Chu T ng loi

quyn 62) Vng Th Nhn thi Minh cho rng v pht chi trung, tc lng tri d (cha pht

m trung, tc l lng tri vy - Truyn tp lc trung), tri c qu bt cp x, tu th trung

ho" (Bit c ch qu v bt cp, chnh l trung ho - Truyn tp lc h).

2. Ho , l mt trong nhng phm tr ca t tng trit hc Khng T. Ch s iu ho,

thng nht v cn i gia cc s vt khc nhau. Khng T ni: Qun t ho nhi bt ng,

tiu nhn ng chi bt ho (Lun ng. T L). Khng T ch trng ly hc thuyt nhn-l

thng nht ca mnh lm chun tc c bn ho hp vi cc kin. mt lot cc phng

din khc nhau ca s vt nh khoan mnh, tri hnh, bin nt, vn cht, cng ch c t c

ho xoay quanh ni dung trung tm l nhn l thng nht ny, mi l iu ch thin ch m.

V chnh tr, Khng T cn nu ra ho v qu (ho th khng t - Lun ng. Qu th), cho rng

cc vua ch hu v cc quan i phu nu c t t c s hi ho, thng nht, th s khng

cm thy ngi t. t ca Khng T l Hu Nhc tng khi qut t tng chung ho ca

Khng T thnh ho vi qu (Lun ng. Hc nhi). Tuy nhin thi i ca Khng T, ng

cha tuyt i ho ch ho, cho nn ni Tri ho nhi ho, bt d l tit chi, dic bt kh hnh

d (Lun ng. Hc nhi). i vi nhng k b ngoi c v nh trung ho song thc ra l bo

tri theo sng ba phi mt cch v nguyn tc, th ng mng l hng nguyn, c chi tc

d (Lun ng. Dng ho). T tng chung ho ca Khng T bt ngun t quan nim

chung ho ca S B thi cui Ty Chu cho n n Anh thi Xun Thu. S B nu ra Ho

thc sinh vt, ng tc bt k, d tha bnh tha v chi ho (Quc ng. Trnh ng). n Anh li

pht huy hm ngha ca ho l s tng thnh tng t (gip nhau hnh thnh ln nhau) ca

nhng s vy tng d (x. T truyn Chiu Cng nh thp nin). Sau Khng T, tng truyn

T T lm ra thin Trung dung li pht huy t tng chung ho ca Khng T, coi ho l

t o ca thin h cho rng ho c th gii quyt mi mu thun ca thin h.

Chng th hai

Trng Ni vit: Qun t trung dung, tiu nhn phn trung dung; qun t chi trung dung d,

qun t nhi th trung; tiu nhn chi phn trung dung d, tiu nhn nhi v k n d.

: , , , ; ,

Dch ngha:

Trng Ni ni Ngi qun t th trung dung, k tiu nhn th phn trung dung. Ngi qun t

trung dung, l v ngi qun t (li ni cng nh vic lm) lun lun vo v tr thch ng va

phi. K tiu nhn phn trung dung, l v k tiu nhn khng bit king n iu g (nn c lm

ba).

Chng th ba

Trung dung k ch h h! Dn tin nng cu h.

.

Dch ngha:

o trung dung tht l tuyt vi! Dn chng t rt lu ri, t ai c th lm c.

Chng th t

T vit: o chi bt hnh d, ng tri chi h; tr gi qu chi, ngu gi bt cp d. o chi bt

minh d, ng tri chi h; hin gi qu chi, bt tiu gi, bt cp d; nhn mc b m thc d, tin

nng tri v d.

Dch ngha:

Khng T ni: Nguyn nhn khin o khng thc hnh c, ta bit ri: ngi tr th thi

qu, k ngu th bt cp. Nguyn nhn khin o chng c ngi i hiu r, ta bit ri:

ngi hin th thi qu, k bt tiu th bt cp. Ngi ta chng c ai khng n khng ung,

nhng rt t ngi bit c mi v.

Chng th nm

T vit: o k bt hnh h ph.

Dch ngha:

Khng T ni: o c l khng thi hnh c!

Chng th su

T vit: Thun k i tr d d! Thun hiu vn nhi hiu st nh ngn, n c nhi dng thin,

chp k lng oan, dng k trung dn, k t d vi Thun h?

Dch ngha:

Khng T ni: Thun c l l bc i tr vy! Thun ham hc hi v kho xem xt nhng li

thin cn (ca mi ngi), che lp nhng iu sai lm xu xa trong , m pht huy nhng

iu ng n tt lnh trong , nm ly hai pha i lp, chn ly ci ng n thch hp m

vn dng vo trong dn chng, l ci cch Thun tr thnh Thun chng?

Chng th by

T vit: nhn giai vit d tr, khu nhi np ch c h hm tnh chi trung nhi mc chi tri t d.

Nhn giai vit d tr, trch h trung-dung nhi bt nng c nguyt th d.

Dch ngha:

Khng T ni: Ngi ta u cho mnh l tr, nhng b xua ui dn vo trong li rp v h

cm by m chng bit trnh. Ngi ta u cho mnh l tr, nhng khi chn c o Trung

dung ri, th li khng th gi trn c mt thng.

Chng th tm

T vit: Hi chi vi nhn d, trch h Trung dung, c nht thin tc quyn quyn phc ng

nhi pht tht chi h.

Dch ngha:

Khng T ni: Cch sng ca Nhan Hi l sau khi nhn r c o Trung dung, c mt

im ng th cn thn gi ly, m vo lng, khng cho n mt i na.

Chng th chn

T vit: Thin h quc gia kh qun d, tc lc kh t d, bch nhn kh o d. Trung

dung bt kh nng d.

.

Dch ngha:

Khng T ni: Thin h, quc gia c th (cng ngi khc) chia u ra cng cai tr; tc v

bng lc c th t chi khng nhn; li o sng trng cng c th dm gim ln. Nhng

thc hin cho c o trung dung th (xem ra) kh hn nhiu.

Chng th mi

T-L vn cng. T vit: Nam phng chi cng d? Bc phng chi cng d? c chi

cng d? Khoan nhu d gio, bt bo v o, nam phng chi cng d, qun t c chi.

Nhm kim cch, t nhi bt ym, bc phng chi cng d, nhi cng gi c chi. C qun t

ho nhi bt lu: cng tai kiu; trung lp nhi bt cng tai kiu, quc hu o bt bin tc

yn, cng tai kiu; quc v o ch t bt bin, cng tai kiu!

Dch ngha:

T L hi v s cang cng. Khng T ni: L ci cang cng ca ngi phng nam ? Hay

l ni ci cang cng ca ngi phng bc? Hay l ni ci cang cng (theo kiu) ca ring

ngi? Dy bo ngi ta mt cch khoan dung du dng, khng tr th k v o l ci

cang cng ca ngi phng nam, ngi qun t gi s cang cng . Cn ngy m bn

cng gip bn gm sc, du cht cng khng ngn, l ci cang cng ca ngi phng

bc, nhng k thng v hiu u th gi s cang cng ny! Ngi qun t sng ho mc vi

mi ngi, nhng khng bung tri theo thi tc, y mi l s cang cng chn chnh.

Trung dung, khng h thin lch, mi l s cang cng chn chnh! Nc c o (nc thi

bnh i trn con ng ng n) ngi y khng thay i tit tho ca mnh lc cng khn,

mi l s cang cng chn chnh! Nc v o (la b chnh o) ngi y th cht ch

khng thay i phm cht ca mnh, mi l s cang cng chn chnh!

--------------------------------------------------------------------------------

Chng mi mt

T vit: Sch n, hnh qui, hu th hu thut yn, ng pht vi chi h. Qun t tun o nhi

hnh. Bn nhi ph, ng pht nng d h.

Qun t y h trung dung, n th, bt kin tri nhi bt hi, duy thnh gi nng

chi.

Dch ngha:

Khng T ni: C tnh tm kim cuc sng n dt, hnh ng qui d, (ngi nh vy) i sau

c th c ngi ta nhc n m ca ngi, song ta khng lm nh vy. Ngi qun t phi

theo o m i. B d na ng th ta khng lm.

Ngi qun t theo o Trung dung. Du trn i n chng c ai bit n, cng khng

bao gi hi hn, ch c Thnh nhn mi lm c nh vy.

Chng th mi hai

Qun t chi o ph nhi n. Phu ph chi ngu, kh d d tri yn. Cp k ch d, tuy thnh nhn

dic hu s bt tri yn. Phu ph chi bt tiu kh d nng hnh yn. Cp k ch d, tuy thnh

nhn dic hu s bt nng yn.

Thin a chi i d, nhn do hu s hm. C qun t ng i, thin h mc nng ti yn, ng

tiu thin h mc nng ph yn.

Thi vn: Din phi l thin, Ng dc vu uyn. Ngn k thng h st d.

Dch ngha:

o ca ngi qun t tht rng ln nhng cng rt vi diu kh xt. Du l nhng ngi ngu

dt trong m n ng, n b bnh thng, cng c th bit c phn no. Cn nh n

nh im ca n, th du thnh nhn cng cn c iu khng bit. Du l nhng ngi km

ci trong m n ng, n b bnh thng, cng c th thi hnh c phn no. Cn nh n

nh im ca n, th du thnh nhn cng cn c iu khng lm c.

Rng ln nh tri t, m ngi ta cn cm thy c ch khng va . Cho nn o ca ngi

qun t, nu ni ch ln, th trong thin h chng c g c th bao cha c n; nu ni ch

nh, th trong thin h chng c g c th tch chia c n.

Kinh Thi ni: Con diu bay ln tri cao, con c ln xung vc su. Tc l ni c trn tri, di

t vy.

Ch gii:

Chng th mi hai ny l li ca T T. C l nhm ni r o bt kh ly ca chng

u. Tm chng di y dn nhiu li ca Khng T lm r thm iu .

--------------------------------------------------------------------------------

Chng th mi ba

T vit: o bt vin nhn; nhn chi vi o nhi vin nhn, bt kh d vi o. Thi vn: pht kha

pht kha, k tc bt vin, chp kha d pht kha, ngh nhi th chi; do d vi vin; c qun t d

nhn tri nhn, ci nhi ch.

Dch ngha:

Khng T ni: o vn chng xa ngi. Ngi ta nu mun thc hnh o m ri xa con

ngi, nh th th khng th thc hnh c o. Kinh thi ni: o cn ba, o cn ba!

Th cch thc u c xa (mu cn ba ngay tr mt ). Tay cm ci ba gt o mt ci

cn ba, ch lic mt c th nhn thy ngay mu, m con ly lm xa. Cho nn ngi qun

t dng ci o l vn sn c ngi un nn sa cha con ngi, k n khi un nn sa

cha c mi thi.

Trung th vi o bt vin, thi ch k nhi bt nguyn, dic vt thi nhn.

Dch ngha:

Phm cht trung th khc vi o Trung dung khng xa. iu g thc hin cho bn thn mnh

m mnh khng mun, th cng ng p t cho ngi khc.

Qun t chi o t, Khu v nng nht yn. S cu h t d s ph, v nng d; s cu h thn

d s qun, v nng d; s cu h , d s huynh, v nng d; s cu h bng hu tin thi chi,

v nng d; dung c chi hnh, dung ngn chi cn; hu s bt tc, bt cm bt min; hu d

bt cm tn, ngn c hnh, hnh c ngn; qun t h bt tho tho nh.

Dch ngha:

o ca ngi qun t c bn iu, Khu ti cha lm c mt: iu g mnh yu cu con,

th mnh em iu m th b, iu ny ti cha lm c; iu g mnh yu cu ngi

thuc h, th mnh em iu m th vua, iu ny ti cha lm c; iu g mnh yu cu

ngi em, th em iu m th anh, iu ny ti cha lm c; iu g mnh yu cu

bn b th em iu m thc hin trc vi bn b mnh, iu ny ti cha lm c. V

vic thi hnh nhng phm c bnh thng, cn thn trng ni nng thng ngy, nu c ch

bt tc, th chng dm khng c gng vn ln, nu lm c nhiu hn ni, th cng chng

dm ni ht. Ni li phi ch n vic lm ca mnh, vic lm phi ch n li ni. Ngi

qun t c l no khng chm chm thc hnh iu ?

Chng th mi bn

Qun t t k v nhi hnh, bt nguyn h k ngoi. T ph qu, hnh h ph qu; t bn tin,

hnh h bn tin; t di ch, hnh h di ch; t hon nn hnh h hon nn; qun t v nhp

nhi bt t c yn.

Ti thng v bt lng h, ti h v bt vin thng; chnh k nhi bt cu nhn tc v on;

thng bt on thin, h bt vu nhn.

C quan t c d d s mnh; tiu nhn hnh him d kiu hnh.

T vit: x hu t h qun t; tht ch chnh hc, phn cu ch k thn.

Dch ngha:

Ngi qun t cn c vo a v hin ti ca mnh m hnh ng, khng ham ci ngoi bn

phn ca mnh m hnh ng. vo a v giu sang, th lm theo cch giu sang; vo a v

ngho hn, th lm theo cch ngho hn; vo a v di ch th lm theo cch di ch; vo

cnh hon nn, th lm theo cch ca ngi trong hon nn. Qun t d vo hon cnh no

cng t tm thy nim vui ca mnh (khng v vo cnh no m khng t c).

a v cao, khng chn p bt nt ngi di; a v thp, khng vin tro nnh b ngi

trn; gi ng bn thn mnh m khng xin x ngi khc, th khng c g phi on hn, trn

khng on Tri, di khng trch ngi.

Cho nn ngi qun t c x bnh d ch mnh Tri, cn k tiu nhn th mo him cu

may.

Khng T ni: Php bn cung c ch ging nh o qun t. Bn khng trng ch, th hy

tr li tm nguyn nhn chnh bn thn mnh.

Chng th mi lm

Qun t chi o, th nh hnh vin tt t nh; th nh ng cao, tt t ty.

Thi1 vit: Th t ho hp, Nh c st cm, Huynh k hp2, ho lc th thm; nghi nh tht

gia, lc nh th noa3.

T vit: Ph mu k thun h h4.

Dch ngha:

o ca ngi quin t cng v nh i ng xa, tt phi bt u t ch gn, v nh leo ln

nh cao, tt phi bt u t ni thp.

Kinh thi ni: V con ho hp, nh gy n cm n st. Anh em ho hp, th ho vui lu di.

Gia nh ho thun, v con c vui vy.

Ch gii:

1.Thi. Tiu nh. Thng , chng 7, cu 1-4 v chng 8, cu 1-2.

Ch trong Kinh Thi vit [?]

2.Hp : ngha nh hp .

3.Noa : con chu.

4.T T dn li bnh ca Khng T khi c n bi Thng ct lm sng ci hnh vin

t nh v ng cao t ti.

Chng th mi su

T vit: qu thn chi vi c, k thnh h h; th chi nhi pht kin, thnh chi nhi pht vn, th vt

nhi bt kh di: S thin h chi nhn trai minh thnh phc d tha t t dng dng h nh ti

k thng, nh ti k t hu. Thi1 vit: Thn chi cch t, (1) bt kh c2 t, thn kh dch3

t4; ph vi chi hin, thnh chi bt kh ym, nh th ph.

Dch ngha:

Cng c ca qu thn, tht to ln xit bao! Du l nhn th khng thy, tai cng khng nghe,

nhng th hin ra mi vt th chng th st th g. Khin thin h u trai gii tm gi, n

mc chnh t p m t t. Dng nh khp ni u c linh kh ca qu thn, nh trn

u mi ngi, li nh bn tri bn phi mi ngi.

Kinh thi ni rng: Qu thn n vi ta lc no, ta khng th d bit c. Ta h dm coi

thng m khng cung knh?. Qu thn va vi diu kn o, li va hin hch r rt, s thnh

tht khng th che y c, chnh l nh vy chng!

Ch gii:

1.Thi. i nh. c chng 7, cu 8-10

2.c : thm d

3.Dch : Kinh Thi vit , ngha l chn

4.T : h t cui cu.

Chng th mi by

T vit: Thun k i hiu d d! c vi Thnh nhn, tn vi Thin T, ph hu t hi chi ni;

tng miu hng chi; t tn bo chi. C i c tt c k v, tt c k lc, tt c k danh,

tt c k th.

C Thin chi sinh vt, tt nhn k ti nhi c yn. C ti gi bi chi; khuynh gi phc chi.

Thi vit: Gia lc qun t, hin hin lnh c; nghi dn nghi nhn, th lc vu Thin, bo hu

mnh chi, t Thin nhn chi.

C i c gi tt th Mnh.

Dch ngha:

Khng T ni: Thun tht l i hiu! c ng gi l thnh nhn, a v tn qu l thin t,

ca ci bao gm c bn bin, Tng miu cung phng ng, con chu i i t t ng. Cho nn

ngi c c ln t c c a v, t c c hu lc, t c c danh d, t c c trng

th.

C th thy rng Tri sinh mun vt, t s cn c vo ti cht khc nhau ca mun vt m bi

dng thm. ng vun trng th bi p, con vt nghin th vi lp i.

Kinh thi ni: Ngi qun t hin lnh vui ti, c tt tht l rng r, Mun dn v trm quan

thch hp, Th hng phc lc Tri ban. Tri ph h bo ban Ngi thnh cng, Dy tng

thm phc lc cho Ngi.

Cho nn ngi c c ln t c th mnh Tri.

Ch gii:

1.Ti : tc l ci cht, cht liu.

2.c : dy, lm cho dy thm.

3.Thi. i nh. Gia lc , chng 1, cu 1-6. Ch gia trong Kinh Thi vit

l gi t ca ch gia ny, ngha l tt p.

4.Ch hin hin y nn vit: hin hin nh trong Kinh Thi.

5.Thn : mt ln na, li thm.