Embed Size (px)
Citation preview
TrạngtrìnhNguyễnBỉnhKhiêmsinhnămTânHợiđờivuaLêThánhTông,tứcnămHồngĐứcthứ22(1491)tạilàngTrungAmhuyệnVĩnhLại,HảiDương,naylàlàngTrungAmxãLýHọchuyệnVĩnhBảo,HảiPhòng.ThânphụônglànhosinhNguyễnVănĐịnh(saudoconcócôngđượcvuatruyphongTháibảoNghiêmQuậncông).ThânmẫulàbàNhữThịThục(sauđượcphongTừThụcphunhân),congáiquanThượngthưNhữVănLan,bàlàngườigiỏivănthơvàamhiểulýsố.
NguyễnBỉnhKhiêmtừsớmđãtiếpthụtruyềnthốnggiagiáokỷcương.Ôngkhôingô,tuấntú,tưchấtkhácthường,mộttuổiôngđãnóisõi,lênnămtuổiđượcmẹdạychokinhsách,truyềnmiệngchothơvănchữNôm,ônghọcđâunhớđấy,khôngquênchữnào.
LớnlênôngtheohọcBảngnhãnLươngĐắcBằngởlàngLạchTriều,huyệnHoằngHoá(ThanhHoá).Ôngsángdạ,thôngminhlạichămchỉhọchànhnênđượcthầyrấtkhenngợi.
Thờibấygiờtrongnướcbiếnloạn,ôngkhôngmuốnxuấtđầu,lộdiện,đànhởẩnmộtnơi.NămĐạiChínhthứsáu(1535)đờivuaMạcĐăngDoanhlúc45tuổi,ôngmớiđithivàđậuTrạngnguyên.VuaMạccấtônglênlàmTảThịlangĐôngcácHọcsĩ.VìôngđỗTrạngnguyênvàđượcphongtướcTrìnhTuyềnhầunêndângiangọiônglàTrạngTrình.
Làmquanđượcbảynăm,ôngdângsớhạchtội18lộngthầnnhưngkhôngđượcvuanghenênxincáoquannăm1542.
Khivềtrísĩ,ôngdựngamBạchVânvàlấyhiệuBạchVâncưsĩmởtrườngdạyhọccạnhsôngTuyết,dođóhọctrògọiônglà"TuyếtgiangPhutử".BạncủaônglànhữngtàidanhlỗilạcmộtthờinhưBảngnhãnBùiDoãnĐốc,ThámhoaNguyễnThừaHưu,ThưQuốccôngThươngthưTrạngnguyênNguyễnThiến.HọctròcủaôngcónhiềungườinổitiếngnhưNguyễnDữ-tácgiảTruyềnkỳmạnlục,ThượngthưBộLễLươngHữuKhánh,TrạngBùngPhùngKhắcKhoan,QuốccôngNguyễnQuyện,ThượngthưBộHộTrạngnguyênGiápHải,TiếnsĩTrươngThờiCử,TiếnsĩĐinhThờiTrung,HànGiangPhutửNguyễnVănChính...
ÔngmấtnămẤtDậu(1585)hưởngthọ95tuổi.LễtangôngcóquanphụchínhtriềuđìnhlàỨngvươngMạcĐônNhượngdẫnđầucácquanđạithần
vềviếng.ViệcvuaMạccửngườiđượcvuacoinhưchavềdựlễtangnóilênsựtrântrọngrấtlớncủanhàMạcvớiTrạngTrình.Trongbuổilễtangấy,ỨngvươngđãthaymặtvuatruyphongNguyễnBỉnhKhiêmtướcTháiphóTrìnhQuốccông.
NguyễnBỉnhKhiêmđãđểlạichohậuthếnhữngtácphẩmvănthơcógiátrịnhưtậpthơBạchVân,gồmhàngtrămbàithơchữHán(cònlưulại)vàhaitậpTrìnhQuốccôngBạchvânthitậpvàTrìnhQuốccôngNguyễnBỉnhKhiêmthitập,haycòngọilàBạchVânquốcngữthi,(vớihàngtrămbàithơchữNôm)hiệncònlưulạiđượcmộtquyểncủaBạchVânthitậpgồm100bàivà23bàithơtrongtậpBạchVânGiaHuấnmangnhiềuchấthiệnthựcvàtriếtlýsâuxa,thểhiệnđạolýđốinhânxửthếlấyđứcbaotrùmlêntấtcả,mụcđíchđểrăndạyđời.
KhitheohọcBảngnhãnLươngĐắcBằng,ôngđượctruyềnchoquyểnTháiẤtthầnkinhtừđóôngtinhthôngvềlýhọc,tướngsố...Saunày,dùNguyễnBỉnhKhiêmkhôngcònlàmquannhưngvuaMạcHiếnTông(MạcPhúcHải)vẫnphongchoôngtướcTrìnhTuyềnhầuvàonămGiápThìn(1544),ngụýđềcaoôngcócôngkhơinguồnngànhlýhọc,giốngnhưTrìnhYXuyên,TrìnhMinhĐạobênTrungHoa.SauđóđượcthăngchứcThượngthưbộLạitướchiệuTrìnhquốccông.NhờhọctínhtheoTháiẤt,ôngtiênđoánđượcbiếncốxảyra500nămsaunày.NgườiTrungHoakhenTrạngTrìnhNguyễnBỉnhKhiêmlà"AnNamlýsốhữuTrìnhTuyền".Ôngtinhthôngvềthuậtsố,đượcdângiantruyềntụngvàsuytônlà"nhàtiêntri"sốmộtcủaViệtNam.Ôngđãchorađờihàngloạtnhữnglờitiêntrichohậuthếmàngườiđờigọilà:SấmTrạngTrình"(*)
SấmTrạngTrìnhBanbiêntập:"SấmTrạngTrình"hiệnnaycónhiềubảnkhácnhau,đápứngchonhucầubạnđọc,chúngtôiđănglạitoànbộbản(bảnA)doNguyễnNghiệpsưutầm,giớithiệutrongsách"TrạngTrình-SấmvàKý"NXBVănhóa-Thôngtin.
BẢNA-SẤMKÝTRẠNGTRÌNH
Đâylàbảntríchở“Thànhngữ,điểntích,danhnhântừđiển”(tập2)củaTrịnhVănThanh.Bảnnàyngoài14câu"Cảmđề"có248câu“Sấmký”cộng262câu.
Đểtiệnviệcnghiêncứu,chúngtôichia248câutrongphần“Sấmký"thành58khổthơ.với8khổ6câucònlại50khổthơ4câuvàđánhsớm1đến58.Támkhổthơ6câulàcáckhổthứ1,6,10,19,23,31,34và44
CẢMĐỀ
Thanhnhànvôsựlàtiên,
Nămhồphongnguyệtruỗithuyềnbuôngchơi(1)
Cơtạohoá,
Phépđổidời,
Đầunonmâykhóitoả,
Mặtnướccánhbuồmtrôi,
HươuTầnmặckệaixuađuổi,
LầuHántrănglênngẫmmệnhtrời.
Tuổigiàthưakémbạn(2)
Vănchươnggởilạiđời.
Dởhaynêntựlòngngườicả,
Bútnghiênsoihoachépmấylời
Bítruyềnchoconcháu.
Dànhhậuthếxemchơi.
(1)PhạmLãisaukhilậpkếchoViệtVươngCâuTiễndiệtNgôPhùSairồichándườngdanhlợiđổitênlàĐàoChucùngvớiTâyThiđichudutrênNgũHồ.
(2)Thuakémbạnởđâycónghĩalàítbạn(cáchnóicổ).
Sấmký
1.
NướcNamtừhọHồngBàng,
Biểndâucuộcthế,giangsơnđổivần.
TựĐinh,Lê,Lý,Trầnthuởtrước,
Đãbaolầnngôinướcđổithay
Núisôngthiênđịnhđặtbày
Đồthưmộtquyểnxemnaymớirành.
Chúthích:(1)Khổmởđầu.Đồthưlàbảnđồvàsách.
2.
Hoàđaomộclạc
Thậpbáttửthành.
ĐôngAnhậtxuất,
Dịmộctáisinh.
Chúthích:(2)Hoà,đao,mộclàchữLê,lạclàrơi,ýnóinhàLêhết,Thập,Bát,TừlàchữLýámchỉnhàLýnốitiếp.ĐôngAlàchữTrần.Dịmộctáisinhlàcâykhácsốnglại,ýnóinhàHậuLê.
3
Chấncungxuấtnhật
Đoàicungvẫntinh.
Phụnguyêntrìthống,
Đếphếviđinh.(đọcbìnhluận)
Chúthích:(3)NóinhàNguyễnTâySơnxuấthiện
4.
Thậpniêndưchiếm,
Thiênhạcửubình.
Lờithầntrướcđãứnglinh,
Hậulaiphảiđoánchominhmớitường.
Chúthích:(4)Hơnmườinămchinhchiến,thiênhạmớiđượclâudàiyênổn.
5
Hoàđaomộchồidươngsốnglại.
BắcNamthờithếđạinhiễunhương
Hàthờibiện-lạivivương
ThửthờiBắctậnNamtrườngxuấtbôn.(đọcbìnhluận)
Chúthích:(5)ThờiTrịnh-Nguyễnđánhnhau,NamBắcphântranh,nhàLêTrungHưng,NguyễnNhạclênlàmvua.
6.
Lêtồn,Trịnhtại,
Lêbại,Trịnhvong.(đọcbìnhluận)
Baogiờngựađásangsông,
ThìdânVĩnhLạiquậncôngcảlàng.
(Hàthờithạchmãđộgiang
ThửthờiVĩnhLạinghênhngangcônghầu)(Đọcbìnhluận)
Chúthích:(6)NóivềquanhệgiữavuaLêvàchúaTrịnhDânVĩnhLạicảlàngđượclàmquậncông
7
Chimbằngcấtcánhvềđâu?
Chếttạitrênđầuhaichữquậncông
Baogiờtrúcmọcquasông
Mặttrờisẽlạiđỏhồngnontây.(đọcbìnhluận)
Chúthích:(7)VềNguyễnHữuChỉnh(bằngquậncông)vàchiếnthắngĐốngĐalịchsử
8
Đoàicungmộtsớmđổithay,
Châncungsaocũngsangaychẳngcòn.
Dầuchalộnxuốngchâncon
Mườibốnnămtrònhếtsốthìthôi.(đọcbìnhluận)
Chúthích:(8)VuaQuangTrungtruyềnđếnđờivuaCảnhThinh,haiđờiđượcmườibốnnăm
9
Phụnguyênchínhthốnghẳnhoi,
Tindêlạiphảimắcmồiđàndê.
Dụclòngchinhchíchumê
Thậptrêntứdướinhấtđèchữtâm.(đọcbìnhluận)
Chúthích:(9)NhàNguyễnmắcmồiTâyDương,mấtchủquyềnvềtayngườiPhápvàcáichếtcủavuaDụcĐức
10
ĐểloàibạchquỷNamxâm,
Làmchotrămhọkhổtrầmlưuly.
Ngaivànggặpbuổikhuynhnguy.
Giađìnhmộtởbađidầndần,
Chohaynhữnggãcônghầu,
Giầusangbiếtgửinơiđâuchuyếnnày.(đọcbìnhluận)
Chúthích:(10)NhàNguyễnđưadântavàovòngnôlệvàbavịvuayêunướcbịđiđàyởChâuPhi
11
Kiakìagióthổilárungcây.
RungBắcrungNamĐôngtớiTây.
TantácKIẾNkiềuANđấtnước
XácxơCổthụsạchAMmây.(đọcbìnhluận)
12
LÂMgiangnổisóngmùTHAOcát,
HUNGđịatràndângHoánướcđầy.
Mộtngựamộtyênaisùngbái?
NhắnconnhàVĨNHBẢOchohay.
Chúthích:(11,12)CuộckhởinghĩaYênBáibấtthànhnăm1930.
13
Tiềnmabạcquỷtraotay,
Đồ,Môn,Nghệ,Tháidẫyđầycanqua.
Giữanămhaibẩymườiba,
Lửađâumàđốttámgàtrênmây.(đọcbìnhluận)
Chúthích:(13)Cáccuộckhơinghĩađầuthếký20vàcáichếtcủaviêntoànquyềnPierrePasquier
14
Rồngnằmbểcạndễaihay,
Rắnmớihaiđầukhóchịuthay.
Ngựađãgácyênkhôngngườicưỡi,
DêkhôngănlộcngảnhvềTây.
15
Khỉnọômconngồikhócmếu,
Gàkiavỗcánhchậpchùngbay
Chónọvẫyđuôimừngthánhchúa,
Ănnoủnỉn,lợnkêungày.
Chúthích:(14,15)Nhữngbiếncốtrongtámnămliêntiếp:Thìn,tị,ngọ,mùi,thân,dậu,tuất,hợi.
16
Nóichohaykhảmcungongdậy,
Chíanhhàobiếtđấymớingoan,
Chữrằnglục,thấtnguyệtgian,
Aimàgiữđượcmớinênanhtài.
17
Ratayđiềuđỉnhhộmai,
Bâygiờmớirõlàngườiandân.
Lọlàphảinhọckéoquân,
Thấynhânaichẳngmếnnhântìmvề.
18
Pháđiềnthanđếnđàndê,
Hễmàchuộtrúcthìdêvềchuồng.
Dêđidêlạituồnluồn,
Đànđinócũngmộtmônphụtrì.
19
Thươngnhữngkẻnamnhichícả,
Chờvộisangtấttảchạyrong.
Họcchobiếtchữcáthung,
Biếtphươnghướngđứngchớdừnglầmchi,
Hễtrờisinhxuốngphảithì,
Bấtkỳnhingọtưởnggìđợimong.
20
Kìanhữngkẻvộilòngphúquý,
Xemtrongmìnhmộttíđềukhông
Vídùcógặpngưông,
Lướiđăngđâudễnêncôngmàhòng.
21
Khuyênnhữngđứngthờitrungquântử,
Lòngtrungnghinêngiữchomình.
Âmdươngcơngẫuhộsinh,
TháiNhâm,Tháiấttrongmìnhchohay.
22,23
Chờvậtvờquenloàiongkiến,
Hưvôbànmiệngtiếngnóikhông.
“Ôhôthếsựtựbìnhbồng,
Nam,Bắchàthờithiếtlộthông.
HồẩnsơntrungMaotậnbạch,(đọcbìnhluận)
Kinhcưhảingoạihuyếtlưuhồng.
KêmìnhngọcthụthiênkhuynhBắc,
NgưuxuấtLamđiềnnhậtchínhĐông.
Nhượcđãiưnglaisưtửthượng,
Tứphươngthiênhạtháibìnhphong”
Chúthích:(22,23)Támcâucuối,ôngNgưPhốgiácđãdịchnômnhưsau:
Thanđithếsựthậtbìnhbồng!
Nam,Bắcchừngnàothiếtlộthông?
Hồẩntrongnon,maothấytrắng,
Kìnhngoingoàibiểnhuyếtloanghồng.
GàkêucâyngọctrơinghiêngBắc,
TrâutớiLamđiềnbóngrạngĐông
Tớilúcưngvềsưtứdậy,
Tháibìnhmớntoảkhắpnonsông
24
Ngõmâygặphộimâyrồng,
Côngdanhrạngrỡchéptrongvânđài.
NướcNamthườngcóThánhtài.
Sơnhàvữngđặtaihaytỏtường?
25
Somấylềđểtàngkimqũy,
Kểsaunàyngubỉđượccoi.
Đôiphenđấtlởcátbồi,
Đóđâyôngkiếndậytrờiquỷma.
26
Baconđổilấymộtcha,
Làmchothiênhạxótxavìtiền.
Mão,Thìn,Tý,Ngọbấtyên,
Đợitamtứngũlainiêncũnggần.(đọcbìnhluận)
Chúthích:(26)ViệcthaydầnđồngtiềnKhảiĐịnhbằngđồngBảoĐại
27
Hoànhsơnnhấtđái,
Vạnđạidungthân,(đọcbìnhluận)
Đếnthờithiênhạvôquân,
Làmvuachẳngdễ,làmdânchẳnglành.(đọcbìnhluận)
Chúthích:(27)ChúaNguyễnvàoNamcũngcóthếlực
28
Gàkêuchokhỉdậynhanh,
Phụnguyênsốđãrànhrànhcáochung,
Thiênsinhhữunhấtanhhùng,
Cửudânđộthếtrừhungdiệttà.
Chúthích:(28)NhàNguyễncáochung
29
TháiNguyêncậnBắcđườngxa,
Aimàtìmthấymớilàthầnminh,
Uỷnghidungmạokháchình,
TháccưmộtgóckimtinhphươngĐoài.
30
Cùngnhaukhuyasớmchănnuôi,
Chờcơmớisẽrađờicứudân,
Binhthưmâyquyểnkinhluân
Thiênvăn,địalý,nhândân,phépmầu.
31
Xemýtrờingõhầukhảithánh,
Dốcsinhrađiềuđỉnhhộmai.
Songthiênnhậtnguyệtsángsoi,
Thánhnhânchẳngbiếtthìcoinhưtường
Thôngminhkimcổkhácthường,
Thuấn,Nghiêulàtrí,CaoQuanglàtài.
Chúthích:(29-31)Mộtvịthànhnhânsángsuốtmởđườngchodântộc,đứcđộnhântrínhưvuaNghiêu,vuaThuấn,tàigiỏinhưvuaHánCaotổvàvuaQuangVũđế.
32
Đấnghiênngangnàoaibiếttrước,
Tàithaolượcyêmbácvuvăn.
Aicònkhoetríkhoenăng,
Cấmkiabắtnọhunghăngvớingười.
33
Chưatừngthấynayđờisựlạ,
Chốclạimònggávạchodân.
Muốnbìnhsaochẳnglấynhân,
Muốnyênsaolạibắtdânghêmình.
34
DãngudạiHoàn,
LinhđờiHánLạiđuanhauquầnthánđồlê.
Chứcnàyquyềnnọsaymê,
Làmchothiênhạkhônbềtựanương.
Kẻthìphảithuởhunghoang,
Kẻthìbậncủabổngtoan,khốnmình.
Chúthích:(32-34)Chưathấytàiliêunàogiảithíchxemứngvớisựkiệngì.HoànĐếvàLinhĐếvàhaivihônquânởcuốiđờiĐôngHán.
35
Cửucửucànkhôndĩđịnh,
Thanhminhthờitiếthoatàn,
Trựcđảodươngđầumãvĩ,
HồbinhbátvạnnhậpTrườngAn.(đọcbìnhluận)
Chúthích:(35)TámvạnbộđộicụHồvàogiảiphóngThủđô
36
Nựccườinhữngkẻbàngquan,
Cờtanlạimuốntoanđườngchốngxe.
Lạicònáomũxumxoe
Cònraxengựamầumèkhoekhoang.
37
Ghêthaythaulẫnvớivàng,
Vàngkiathửlửacàngcaogiávàng.
Thánhratuyếttánmâytan,
Bấygiờmớisángrõràngnơinơi.
38
Canqua,việcnướcbờibời,
Trênthuậnýtrời,dướiđẹplòngdân,
Oaiphongkhấpquỷkinhthần.
Nhânnghĩaxagầnbáchtínhngợica.
39
Rừngxanhnúiđỏbaola,
DôngtànTâybạisanggàmớiyên,
SửuDầnthiênhạđảođiên,
Ngàynaythiênsốvậnniênrànhrành.
40
Longvĩsàđầukhởichiếntranh,
Canquaxứxứkhổđaobinh.
Mãđềdươngcướcanhhùngtận,
Thân,dậuniênlaikiếnTháibình.(đọcbìnhluận)
Chúthích:(40)BốncâunàyđượcôngNgựPhùgiáodịchnhưsau:Đuôirồngđầurắnnổichiếntranh/Khắphòathiênhạkhốđaobinh/Móngdêchânngựaanhhùnghết/Thândậurồiramớitháibình./nóivềcuộcĐạichiến.thếgiờithứhai.
41
Sựđờitínhđãphânminh,
Thanhnhànmớikểchuyệnmìnhtrướcsau:
Đầuthugàgáyxônxao,
MặttrăngxưasángtỏvàoThăngLong(đọcbìnhluận)
Chúthích:(41)Cáchmạngthángtám-1945
42
Chókêuầmĩmùađông,
ChaconNguyễnlạibếbồngnhauđi,
Lợnkêutìnhthếlâmnguy,
QủyVươngchếtgiữađườngđitrêngiời.
Chúthích:(42)NhàNguyễncáochung.HaycâusaucóngườichoámchỉĐạitướngPhápLeclercngộnạnmáybaychếtcháy
43
Chuộtxachínhgạonằmchơi,
Trâucàyngốclạichàođờibướcra.
Hùmgầmkhắpnẻogầnxa,
Mèokêurợntiếngquỷmatơibời.
44
Rồngbaynămvẻsángngời,
Rắnquasửasoạnhếtđờisatăng.
Ngựahồngquỉmớinhănrăng,
Chacondònghọthầytănghếtthời,
Chínconrồnglộnkhắpnơi,
Nhệndănglướigạchdạithờimắcmưu.
Chúthích:(43,44)GiặcPhápbạitrận
45
Lờitruyềnđểlạibấynhiêu,
PhươngĐoàigiặcđãđếnchiềubạivong.
Hậusinhthuộclấylàmlòng,
Đếnkhingộbiếnđườngtronggiữmình.
46
ĐầucanVõtướngrabinh,
Ắtlàtrămhọtháibìnhâuca.
ThầnKinhTháiấtsuyra,
Đễdànhconcháuđemranghiệmbàn.
47
Ngàythườngxemthấyquyểnvàng
Củariêngbảongọcđểtàngxemchơi.
BởiTháiẤtthấylạđời,
Ấythuởsâmtrờivôgiáthậpphân.
48
KểtừLạcLongQuân,
Đắpđổixoayvầnđếnlụcthấtgian.
Mỗiđờicómộttôingoan,
Giúpchungnhànướcdânantháibình.
Chúthích:(45-48)NóivìsựrađờicủabàiSấmvàdầndầntrămhọtháibình,quốctháidânan.
49
Phúquýhồngtrầnmộng,
Bầncùngbạchphátsinh.
Hoathôndãkhuyểnphệ,
Mụcgiãgiụcnhâncanh.
50
BắchữuKimthànhtráng,
NamhữuNgọcbíchthành.
Phânphântùngbáchkhởi,
NhiễunhiễuxuấtDôngchính.
51
Bảogiangthiêntửxuất.
Bấtchấptựnhiênthành,
Rồiramớibiếtthánhminh.,
Mừngđờiđượclúchiểnvinhreohò.
Chúthích:(49-51)Cuộcsốngdầntớiấmno.Mấykhổnàydịchnhưsau:Giầusangmộngbụihồng/Khốncùngsinhtócbạc/HoaThônchósủanhiều/Trẻtrâugìụcngườigác/BắccóKimThànhvững/NamcóNgọcBíchThành/Tuyếnrơítùngbáchxanh/Bốirốithủađôngchinh/Bảogiangvuaxuấthiện/Chẳngđánhtựnhiênthành/Rồiramớibiếtthánhminh/Mừngđờiđượclúchiểnvinhreohò.
52
NhịHàmộtdảiquanhco,
Chínhthựcchốnấyđêđôhoàngbào.
Khắphoàthiênhạnaonao,
Cágặpmưaràocóthíchcùngchăng?
Chúthích:(52)ChínhHàNội(cósôngNhịHàchảyqua)mớilàkinhđô.
53
Nóiđếnđộthầytăngramởnước,
Dámquỷkiaxuôingườiđếnđâu.
Bấylâunhữngcậyphépmầu,
Bâygiờphépấyđềlâukhônghào.
Chúthích:(53)NóivềthựcdânPhápvẫntựnhậnlàbáohộkhaihoánhưngdohàhiếpdântalạivẫncậyvàovănminhcơkhínayđãhếtthời,dântộctađãtrưởngthành,cácthứấykhôngcònhiệunghiệmnữa.
54
Cũngcókẻnontrèobiểnlội,
LánhmìnhvàoỞnộiNgô,Tề.
CóthầyNhânThậpđivề,
Tảhữuphùtrì,câycỏthànhbinh.
55
Nhữngngườiphụgiúpthánhminh,
Quântiênxướngnghĩachẳngtànhạiai.
Phùngthờinayhộitháilai,
Canquachiếntrậnđểngườithưởngcông.
56
Trẻgiàđượcbiếtsựlòng,
Ghilàmộtbảnđểhònggiởxem.
Đờinàynhữngthánhcùngtiên.
Sinhnhữngngườihiềntrịnướcandân.
Chúthích:(54-56)ThấynhânThập(danhtừriêng)chưarõchỉai.Haibênphảitráicóngườihỗtrợ,câycỏcũngthànhbinhlính.Gặpthờinaytớihộitốtlànhrạngrỡ,nhưngchiếncôngthắnggiácđềuđượckhenthưởng,nhândânvuisướng.
57
Nàynhữnglúcthánhnhânchưalại,
Chócònnằmđầukhảicuốithu.
Khuyênaisớmbiếtkhuôngphù,
GiúpchothiênhạĐường,Ngungõhầu.
58
CơTạoHoáphépmầukhôntỏ,
Cuộctànrồimớirõthấpcao.
Thấysấmtừđâychépvào,
Mộtmảytơhàochẳngdámsaingoa.
GIAITHOẠIVỀTRẠNGLÚCSINHTHỜI:
1.BàthânmẫuTừTHỤCPHUNHÂN
ThânphụcủaTrạnglàVănĐịnhsau.đượcnhàMạctruytặngchứcThảiBảo,NghiêmQuậnCông.ThânmẫulàcongáiquanHộbộThượngthưNhữVănLan,sauđượcnhàMạctruytặngTừThụcphunhân.TụctruyềnTừThụcphunhânlàngườiđànbàgiỏivềvănchươngvàđặcbiệtsởtrườngvềkhoaLýsố.Bàtựxemtướngbiếtmìnhsausinhquýtử,nênkénchồngkhálâu.Mãiđếnnămngoài30tuổi,mớigặpôngVănĐịnhlàngườicótướnghợp,bàmớichịucùngkếthôn.
CáimộnglớncủabàlàsẽsinhconlàmThiêntử,chứkhôngchịucônghầukhanhtướng.Vìthế,hômđộngphònghoachúc,bàcắmmộtchiếcđũaởtrướcsânvàdặnôngVănĐịnh:Khibóngtrăngđếnchiếcđũa,ôngmớiđượcnhậpphòng.Đợilâuquá,nóngruột,ôngVănĐịnhbướcvào.Bàtráchrằng:
-ÔngvộivàngnhưthếthìconcáisaunàychỉlàmđếnTứtrụhayđỗđếnTrạngNguyênlàcùng,chứkhôngthểlàmđượcHoàngđế.
Haivợchốngănởđượcítlâu,mộthômbàđiđògặpmộtthanhniênvạmvỡlàmnghềđánhcá,bàxemtướngthấyrõngườinàymớithậtlàđạiquý,nhưngtiếcviệchônnhânđãlỡcùngôngVănĐịnhrồi.NgườithanhniênấytứclàMạcĐăngDung,saunàylàTháiTổnhàMạc.Tuythế,nhữngbàvẫntinởcácphépnhânđịnhthắngthiêncủamình.
Tươngtruyền,mộthômbàđưaconvềquê,dọcđườnggặpmộtthàytướngTrungHoa.SaukhiliếcquadungmạocủaNguyễnBỉnhKhiêm,thầyTàubuộtmiệngkhen:"Tướngmạocủathằngbénàykhôngphảitầmthường.NhưngvìnướcdahơithônênchỉlàmđượcTrạngNguyênmàthôi".Bànghelờinóicủathầytướngkhôngđượcvuilòng.NguyễnBỉnhKhiêmlàcontraiđầulòngcủabà.BànuôihyvọngrấtlớnnêncầumongântrạchcủatiềnnhânvàquyếtsaunàyconbàphảiởngôiThiênTử.
NguyễnBìnhKhiêmthôngminhlạlùng.Nămđầytuổithôinôiđãbiếtnói.Nămconlên4tuổi,bàđãdạychohọcthuộclòngcácbàichínhnghĩacủaKinh,TruyệncùngvớimươibàithơNôm.Cómộthômbàmẹđivắng,ôngVănĐịnhnhânlúcrảnhrang,bồngcondạochơithơthẩntrướcsân.Nhìn
thấyánhtrăng,caohứngôngngâmlên:Nguyệttreocung,nguyệttreocung.BỉnhKhiêmđãứngkhẩuđọc:Véntaytiên,hốthốtrung.Ngạcnhiênvìtàiứngđốigiỏicủacậucontrai,ôngVănĐịnhchorằngconmìnhlà"thầnđồngxuấtthế".KhibàvợvềôngVănĐịnhliềnđemcâuchuyệnthuậtlại.BàmẹcủaBỉnhKhiêmđãkhôngmừngthìchớ,lạitráchchồngsaoưngmặttrănglàmộtkhítượngnhỏ,tượngtrưngchophậnbầytôi,saosánhđượcvớimặttrời,biểuhiệnchođấngThiêntử.Cáchítlâusaubàchánnảnbỏđi.CóthuyếtchorằngbàđãbướcthêmmộtbướcnữavàsinhhạđượcôngPhùngKhắcKhoan,táclàôngTrạngBùng,tácgiả"NgưPhủnhậpĐàoNguyêntruyện"và"Nghịtraithitập",cũnggọilà"PhùngCôngthitập".
2.QuanBảngnhãnLƯƠNGĐẮCBẰNG
16.12.201010:10
ĐềnthờNguyễnBỉnhKhiêm
NguyễnNghiệp
NguyễnBỉnhKhiêmlớnlêntheohọcquanBảngnhãnLươngĐắcBằng,ngườilàngHộiTrào,huyệnHoàngHóa,tỉnhThanhHoá,NguyễnBỉnhKhiêmhọcrấtgiỏivànổitiếngvềvănthơ.
MộthômcụLươngĐắcBằngốm,biếtmìnhkhôngsaosốnglâuđượcnữabèngọiNguyễnBỉnhKhiêmlại,chỉchoôngmộtcáitrápđểtrênđầugiường,bảogiởramàlấymộtbộsáchgóikíntrongnhiềulầngấmquý.CụBằngbảo:
-“Đây:thầychoquyểnsáchnàyvàchỉcóconmớicóthểhiểuđược.Giờnày,thầycũngnênnhắclạimộtviệclykỳchoconnghe:LúcthầyđisứquaTàu,sứmạngxongthầysắpvềthìcómộtcụkháchgiàcầmtraochothầymộtquyểnsách,thầytưởngchothầy.Ôngấylạinói:
-“Không,takhôngphảichonhàngươi,tanhờngườiđemvềgiaochomộtngườiAnNam”.
Thầyngạcnhiênhỏi:
-“Cụchoaimàkhôngnóitên?”.
Ôngđáp:-“Khôngcần,chừngnàotrongtâmlinhnhàngươimuốnchoailàngườiấyđượcphần”.
“Thầymớihiểulạiôngấylàmộtdịnhân.Ngàynaythầychoconlàconcóphần”.
Mởrađọccảmthấykhônglãnhhộiđượcgìmấy,ôngNguyễnBỉnhKhiêmcấtquyếnsáchấylạimộtbên.Thỉnhthoảngônglạiđemrađọc,rồilạicất,cứnhưthếmãi…
Đếnmộthôm,cóôngkháchTàuđemchoôngBỉnhKhiêmmộtbàithơ.ônggiởraxemthìthấynguýcủabàithơcóphầnliênlạcvớinhữngcâutrongbộsáchcủathầyôngtraochomàôngđãthườngngẫmđọcnhiềulầnsongchưahềvơnghĩa.BộsáchấychínhlàbộTháiấtThầnKinhvậy.NhiềungườichorằngNguyễnBỉnhKhiêmnhờnghiêncứunhữngđiềubíẩntrongbộsáchTháiấtThầnKinhnàymàthôngsuốtđượcmọiviệcquákhứvịlai.
3.Vớivợ:Lấysốtửvichocáiquạt
Mộthômtrờimùahạ,bàTrạngđichợmuavềchoCụmộtcâyquạtgiấy.Cụtínhngàygiờ,rồilấychocâyquạtmộtlásốtửvi.Cụđoánracáingàychếtcủanó.Tấtcảnhữngviệclàmấy,Cụđềubímậtkhôngchomộtaihay.Cụphânvânnghĩ:.
"Nếuđểdùng,lâungàynósẽráchhoặcthấtlạcđi,cáiđólàsựthường.Nếuđúngnhưsốthật,vàquảcónhưvậymọiviệcđềudonơitiềnđịnh,khôngaicóthểngăncảnđược,thìtahãycấtđixemnórathếnào.Đúngđếnngàyấy,nócóchếtthậtkhông?".
Nghĩvậy,Cụniêmphongcâyquạtvàtreongaylênchỗđầugiường.
Tớingày,câyquạtvẫncònnguyên.Bữađótừsángđếnchiều.CụỞnhà,quanhquẩnởnơigiườngcảngàyđểxemcâyquạtchếtrasao.ThỉnhthoảngCụlạingắmnghíavàlấyphấttrầnphủinhữnghạtbụibámxungquanh.
Trưahômấy,ngườicháugọibàTrạngbằngcô,cóviệccần,đếnmấylượtthỉnhCụlạichơi,Cụcũngtừchốikhôngđi.AnhtanghĩchoCụgiậnmìnhvềviệcgìmàkhôngnói,đếnthanthở,nóivớibàTrạngđểnhờbàđốcCụđidùmcho,khôngcó,côngviệcanhkhôngthành.
BàTrạngtừsángđãngứamắtthấyCụcứchốcchốclạiphủibụichoquạt.BàlênđốcCụđisangchonhàcháu.Cụkhôngđi.Bựcmình,bàTrạngliềnlalốiomxòm:
-Ôngởnhàlàmgì,concháunómờimấylần,màôngkhôngchịusang.Tôimuaquạtvềdùng,đâuphảiđểôngcấtđilàmđàytớmàphủibụichonó.VừalalốibàTrạngvừanhẩylênvớilấycâyquạtxétanratừngmảnh.Nàyquạt,nàyquạt,khôngdùngthìxénóđiđểlàm
Thấyvậy,cụTrạngcảcườinói:
-Đúngthật,tatưởngnóchếtthếnào,thìranhưvậyđó.
BàTrạngcũngkhôngbiếtýCụnóithếlàlàmsao.LúcđóCụmớichỉnhtềkhănáođisangnhàngườicháu,vàkểlạiđầuđuôicâuchuyệnvớimọingười.AinấycũngđềuphụcCụlàtiêntri.
4.Vớimônsinh:Sắtngắn,gỗdài?
TốibamươiTếtmộtnămnọ,CụđangngồiđàmluậnvềlýsốvớimộtngườihọctròởxađếnthămvàbiếuCụlễvật.Bỗngngoàicổngcótiếngngườigọimở.
Cụsaigianhânrabảohãychờmộtchút.Rồitrongkhiđó.Cụvàngườihọctròbấmquẻđểthửđoánxemngườigọicổngđivàocóchuyệngì.
Cảhaithầytròcùngbấmvàomộtquẻ"Thiếtđoản,mộctràng"làsắtngắngỗdài.
Cụhỏi:
-Vậyanhđoánnóvàođâycóviệcgì?
Anhhọctròtrảlời:
-Thưathầy,sắtngắngỗdài,theoýcon,ngườivàođâychắchẳnlàchỉcómượn"mai"đàođấtmàthôi.Chớngoàirakhôngcòncáigìlàsắtngắngỗdàinữa.
Cụcườinói:
-Khácvớianh,tôilạiđoánlànóđivàođâymượnbúa.
Nóixong,Cụchomởcống,quảnhiênngườiấyvàomượnbúathật.
Anhhọctròbịchữngngườiravìsưđoántrậtcủamình.
Cụgiảithích:Nhưanhbấmquẻcũnglàgiỏi,nhưngmứcđoáncònthấp.Anhbảosắtngắngỗdàimàđoánnhưvậythìhỏi30tết,ngườitađếnđâyđểmượnchonêntôibảolànóvàođâyđểmượn"mai"làmgìvìchỉmượnbúađểvềbửacủinấubánhchưngmàthôi.Bấmquẻđãtrúng,nhưngkhiđoánphảicòncóýthứccơbiến,mớitránhđượcnhữngsựsailầm.Ngườihọctròbáiphục,xinnhậnlãnhnhữnglờichỉgiáoấy
5.Vớianhhọctrònghèo:Vớtngườiđượcphúquý
TụctruyềnỞlàngTrạngcóngườihọctrònghèotêngọilàBùiSinh,mộthômđếnhỏiCụvềkếhoạchlàmgiàuCụhỏinăm,tháng,ngày,giờsinhcủaanhrồibảo:
-Sángmaianhcứrachỗbờsôngmàđón,hễgặpcáigì,dầudơbẩnđếnđâu,anhcũngcứvớtlên,đừngngại,rồianhsẽgiàuđấy.BùiSinhtừtạravề.TheolờiCụdặn,sángmaivàolúcđúnggiờDần,anhtarangồiởmésôngđểđợi.Anhvừarathìtrờinổigiônggiósấmsétầmầm,rồimưađốxuốngnhưtrútnước.
Gặpvậy,anhtađãthốichí,toanchạytrởlại,nhưngnghĩphảicốgắngxemsao,lờiCụTrạngnóicólinhứnggìkhông,âuđâycũnglàmộtcáiđiềm.Anhtarángsứcchịutrận,ngồimãiđếnlúcbỗngthấytừngoàixa,cómộtcáithâyngườichếttheogióvàsóngtạtvàobờ,tấpngaychỗtrướcmặtanhngồi.
TheolờiTrạng,hễgặpgìvớtnấythếnênmặcdùcáithâymaấyđãsìnhvàtrươnglên,mùihôithốikhôngthểnàochịuđược,anhtacũngcốgắngvớtlên.Khiđemcáithâymaấylênbờthìtrờibỗngtạnhmưa,giônggióvàsấmsétcungthôikhônggàonữa.
Anhtaxemlạicáitửthithìlàcáixácmộtngườicongái.Cáixácấytuyđãsìnhnhưngnétmặtvẫncònđẹpnhưhoa.AnhtaxemxétquầnáothìralàmộtcôgáiTàu.Nàngnàykhôngbiếtlàconcáinhàai,ởđâuxalạmàmìnhđeorấtnhiềungọcngàchâubáu,trongmìnhlạicógiắtthêmmộtsốvàngbạcđángkể.
Thấyvậy,anhtamớilấysốtiềnấy,rồichôncấttửtếchonàng.Chônxong,anhtatrởvề,vừađivừanghĩ,thầmphụcTrạnglàmộtvịthánhtiêntrithật.Cáchđóchừngnửatháng,bỗngcógiấyởbênTàutưsangchobiếtcómột
bàcôngchúađithuyềnrachơiNamHải,khôngmaynửachừngbịsóngđánhlậttấtcảngườitrongthuyềnđềuchết,khôngbiếtnhữngtửthầncócònvànếucórạtvàođịaphậnnướcNamthìlàmơnchobiết,vàcóaivớtđượcchôncấttửtếđànghoàng,thưsangThiênTriềusẽtrọngthưởng.ThìracáitửthingườicongáimàBùiSinhvớtấy,chínhlàcáixáccủacôngchúanướcTàuvậy.
Nhậnđượcthư,nhàvuanướctaraotruyềncácnơi.BùiSinhbènđemviệctâulên.TinấytruyềnsangđếnTrungHoa,vuaTàuchongườisangxemxétthìquảthậtnhưvậy.ẤythếlàBùiSinhđượcvuanướcTrungHoathưởngkhôngbiếtbaonhiêulàtiềncủa.Từmộtanhhọctrònghèorớtmồngtơi,khôngcómộtmiếngđấtcắmdùi,anhbỗngtrởnênmộtnhàcựphúnhấtvùng.Câuchuyệnnàyđồnđi,tiếngTrạngTrìnhlàmộtnhàtiêntrilạinổilênnhưcồn.Sĩtửcácnơinônứcđếntheohọccũngnhưthiênhạđuađếnđểhỏivềnhữngviệctươnglai.
6.Vớingườilàng:Ngựađásangsông
DânmiềnVĩnhLại-nơiquêhươngTrạng-hiếuhọcvàtrọngviệckhoacử.Nhưnghọcthìrấtnhiềumàđỗđạtthìít,chẳngcómấyngườiđượclàmnênnhữngsựnghiệplớnlao,trongkhicácmiềnxungquanh,pháttíchkhôngbiếtbaonhiêulàanhhùnghàokiệt,vănthìtiếnsĩhoànggiáp,võthìđôđốc,quậncông.
Thấythế,dânmiềnVĩnhLạicũngnghĩlấylàmtức.CácsĩtửmớirúnhauđiđếnhỏiTrạngxemrathếnào.Nhưngcụkhôngtrảlời,bảođólàthiêncơbấtkhảlậu.
NgườitacũngkhônghàilòngvềđiểmấycủaCụ,chẳngnhữngthếlạicònchoCụlàmộtngườithâmhiểm,saibiếtmàkhôngchỉ.Nghephongphanhtinấy,TrạngbènlàmmộtconngựabằngđáđểởbênnàysôngVĩnhLại.Trênlưngconngựa,Cụchothợkhắchaicâuthơchữnho:
"Hàthờithạchmãđộgiang,
ThửthờiVĩnhLạinghinhngangcônghầu"
Vàhaicâuchữnômdịchlạiýnghĩahaicâuchữnhotrên:
"Baogiờngựađásangsông,
ThìdânVĩnhLạiquậncôngcảlàng",
Khiconngựađáđượcdựngtrênbờsông,mọingườiđềutụtậpxem.VàdânlàngVĩnhLạiđờinàyquađờikhácngongngóngđónxemchừngnàoconngựađásangsông,xemlàngcóthểpháttoànđôđốc,quậncôngkhông.CũngcóngườichođólàýcụbảochodânlàngVĩnhLạibiếtrằngđâylàmộtviệckhôngbaogiờcóđược,cũngnhưcâutụcngữ:
"Baogiờraudiếplàmđình,
Gỗlimănghémthìmìnhlấyta".
Raudiếpbaogiờlàmđìnhđược,gỗlimbaogiờănghémđượcmàhòngtínhchuyệntrămnăm,cũngnhưngựađábaogiờmàlộisangsôngđược,màhòngnhữngchứcnhưquậncông,đôđốc.
Ngàyquathánglại,consôngVĩnhLạimỗingàymộtlởthêmđểbồisangbênkia,thấmthoắtđếncuốiđờiHậuLêthìconngựađákhôngbiếtchạymàsangquasôngthật.Sởdĩcóviệcấylàdobờsônghaibênbồilởmàthayđổi.
Tớichừngnày,dânlàngVĩnhLạimớinhaolênchờđóntinmừng,mọingườiđềuhyvọngmộtchứcquậncônghayđôđốcsẽtớichođờimình.DâncáclàngkhácnghetincũnggớmchodânlàngVĩnhLại.UytínCụTrạngTrìnhđếnđâylạisốnglạivàđồnđikhắpnơi.ĐâuđâucũngthấybàntánvềchuyệnconngựađáởbờsôngVĩnhLại.CongáicácnơithinhaumàvềlàmdâulàngVĩnhLại,trongbụngthầmmongrằngrồimìnhcũngsẽtrởnênbàđôđốchaybàquậncông.TrailàngVĩnhLạingangtànglênmặt,traicáclàngkháckhôngaidámđộngtớingạirằnglỡranaymaicáccậulàmnênthìcoichừngmàtoicơm.
ĐangkhinhưvậythìcuộcchiếntranhgiữaTâySơnvàchúaNguyễnởtrongNamnổra.KhôngbaolâuquânTâySơnthắngtrận,tiêudiệtchúaNguyễnrồithừathắngđembinhradiệtluônchúaTrịnhởBắc.TâySơntrảlạiquyềnchonhàLê.VuanhàLêtừđóthoátkhỏinạnchúaTrịnhchuyênquyền.NhưngsaukhivuaHiểnTôngmất,vuaChiêuThốnglênngôi,dòngdõicủaTrịnhlạitrởvề.NhàvuaphảimậttriệuNguyễnHữuChỉnhỞNghệAnragiúp.ChỉnhđembinhrađánhđuổivàdẹptanđámconcháucủaTrịnhcònsótlại.NhưngChỉnhlạichuyênquyềnvàramặtchốngvớiTâySơn.
NguyễnHuệthấyvậyliềnsaitướnglàVũVănNhậmđembinhrađánhChỉnh,QuânNhậmtiếngầnThăngLong,Chỉnhđemvuachạytrốn.Nửa
đườngChỉnhbịquânNhậmbắtsống.Cònvuathìthoátnhưngphảigiảdạnglàthườngdânmangấntíntrongmìnhmàchạy.
TướngTâySơnchobinhmãrượttheo.NhàvuaphảiquasôngVĩnhLạivàởlạilàngnày.
DânlàngVĩnhLạithấythếcholàđiềmtrờixuikhiến,mớirướcvuavềđìnhvàthảohịchchiêumộquânsĩđểchốngvớiTâySơn.Sẵnthấyấntíncủanhàvuađemtheo,dânlàngliềnbứcnhàvuaphảikýgiấyphongtướcchomình.Tộinghiệpchonhàvua,lúcđócònthếlựcvàquyềnúygìnữađâu,lạiởtrongtayngườilàngVĩnhLại.Thôithìcungđiệnngaivàngcònchảtiếcđược,huốngchilànhữngchứcnọtướckia!Nhàvuađànhcũngphảichiềulòng.Ngườinàyđược,ngườikiacũngtớixintớiđòi.ấythếlàchỉnộimấyđêm,mấyngày,baonhiêucáccụcácđinhtrángtronglàngđềungườithìquậncông,kẻthìđôđốcchỉtrừmấykẻchưađếntuổitrưởngthànhlàchịulàmbạchđinh.Lạicảbaonhiêucácbàcũngđềuđượcphongchứcphunhân.
Phongtướcxong,nhàvuatừgiãđểchạysangnơikhác.ThếlàdânlàngVĩnhLạichỉnộitrongmấyngàyđãthànhquậncông,đôđốchết,vàtoànthểdânđinhtronglàngđềuđứngdậyđểphùnhàLêchốnglạivớiTâySơn
Nghetin,tướngVũVănNhậmliềnđemquântrànsang.DânlàngVĩnhLạichốngcựkhôngđược,baonhiêuđôdốc,quậncôngđềubịgiếthoặcbịbắt.Taihoạxảyrachocảlàng,vớibaonỗithảmthương.
7.VớichúaNguyễn:HOÀNHSƠNNHẤTĐÁI,KHẢDĨDUNGTHÂN
SaukhinhàLêbịMạcĐăngDungchiếmngôi,NguyễnKimconNguyễnHoàngDụ,mộtvõtướngđenLêChiêuTôngtrốnsangLào,đượcvuaLàochonươngnáuởxứCẩmChâuthuộctrấnNamPhủ,tỉnhThanhHoá.NămQuíTy(1532),KimlậpconútvuaChiêuTônglênlàmvua,gọilàvuaTrangTông.
Trongviệcmưađồđạisự,KimthunạpmộtkiệntướngthảodãanhhùngởtỉnhThanhHoá:TrịnhKiểm.
NămCanhTý(1540)NguyễnKimtiếnđánhNghệAn,Hainămsau,quânTrangTôngtiếnraThanhHoá,rồinămsaunữa(1543),Kimnắmhẳnđược
NghệAnvàthuphụcđượccảTâyĐô(ThanhHoá).NămấtTy(1545)NguyễnKimngộđộc,mất.BìnhquyềnvềtayTrịnhKiểm.
Bấygiờ,ViệtNamchiahai:TừSơnNamđổrathuộcảnhhưởngnhàMạc,gọilàBắcTriều;từThanhHoátrởvàolàkhuvựcnhàLêhayNamTriều.
TrịnhKiểmthayNguyễnKim,giúpnhàLêTrunghưng,nắmtrọnquyềnbínhtrongtay.Vìtínhđanghi,TrịnhKiểmđãgiếtemvợlàNguyễnUông.Nguyễn
Hoàng,emNguyễnUông,conNguyễnKim,sợbịhại,saingườiđếnhỏikếCụ.Cụchỉđànkiếnởhònnonbộ,mỉmcườinói:
“HoànhSơnnhấtđái,khảdĩdungthân”(l)
NghĩalàHoànhSơnmộtdải,cóthểdungthân.
Theolời,NguyễnHoàngxinđitrấnthủThuậnHoáphíaNamdãyHoànhSơn.Quảnhiênmốingàymộtthịnh,đềrồimởmangracơnghiệpnhàNguyễn,truyềnnốilâudài...
8.VớinhàMạc:CAOBẰNGTUYTHIỂUKHẢDIÊNSỔTHẾ
TừkhicóbộsáchTháiấtThầnKinh,cụTrạngthôngsuốtnhữngđiềuhuyềnvicủatrờiđất,CụnổitiếngvàkhoaLýsố.LúcbấygiờMạcĐăngDungđãđoạtngôinhàLêvàlậpranhàMạc.CụsuyđoánbiếtnhàLêsớmmuộnthếnàocũngtrunghưng.Cụẩndật,làmnghềdạyhọcđểđợikhoanhàLê.NhưngsaubấtđắcdĩCụphảiradựthikhoanhàMạcvìlúcđótuổiđãngoàibốnmươi.
CụthiHươngđỗgiảinguyênnăm44tuổivàthiĐìnhđốcTrạngNguyênnăm45tuổi,niênhiệuĐạichính,đờivuaMạcĐăngDoanh.
ThiđỗTrạngNguyên,cụđượcnhàMạccửlàmTảthịLang,ĐôngcácĐạihọcsĩvàgiaphongđếnchứcTrìnhTuyềnHầu.Làmquanđược8năm,thấytriềuMạclúcbấygiờkhônghợpmàcũngkhôngxứngđángchoCụkhuônphù,nênCụcáoquanvềnghỉ.
Vềlàng,CụlậpramộtcáiAmgọilàAmBạchVânvàlấyhiệulàBạchVâncưsĩ.Ởđây,Cụsốngmộtcuộcđờithanhnhànẩndật,thườngngàycùngcác
vịsưhoặcchèothuyềnôixemđánhcáởHồHải,úcHải,hoặcđilênnhữngnơithắngcảnhnhưYênTử,NgoaVân,KínhChủ,vàĐồSơn,vv
Trongnhữngngàyngaodusơnthuỷnày,Cụcònđểlạihaicâuthơ:
"NgưôngbấtngộĐàonguyênkhách,
Khởithứchưngvongthếcổkim".
Nghĩalàngườiđánhcá,khônggặpkháchnguồnđào,saobiếtđượcsựhưngvongcủacuộcthếxưanay.Ngụýnóimìnhhiệnnaylàmộtkẻđãlánhxacuộcthế,cũngnhưanhchàngđánhcáxưakiađãtớichốnnguồnĐào.
Ngoàiviệcngaodusơnthuỷ,cụcòntubổcácchùachiền,vàlàmmộtcâycầuhóngmátởtrênsôngTuyếtGiangđểcùngcáchọctròrađónghỉngơivàđàmluận.Vìthế,khiCụmấtđi,mớicótênthuỷcủacácmônsinhđặttônlàTuyếtGiangPhutử.
Cụtuytừquanvềẩndật,nhưngnhàMạcvẫnkínhnhưmộtbựcthầy,thươngchosứđếnhỏi,mỗikhicóviệcquantrọng.Vớilòngvôtư,CụcũnggiúpchonhàMạcđượcnhiềuviệc.SauMạclạiphongchoCụchứcLạibộThượngthư,TháiphóTrìnhquốccông,nênngườiđờimớigọilàTrạngTrình.
NgườibênTrungQuốccũngnghedanhvàcócâu:
“AnNamlýhọchữuTrìnhTuyền”
NghĩalàôngTrìnhTuyền(chỉNguyễnBìnhKhiêm)lànhàlýhọcnổitiếngởnướcNam.
VìthếchẳngnhữngvuatôinhàMạcthườngthỉnhýCụmàngaytrêncảcácchúaTrịnhvàchúaNguyêncũngthế.
KhiTrạngbịbệnhnặng,vuaMạcMậuHợpsaiconđếnthămcuvàhỏivềkếhoạchsaunày.Cụbảo:
CaoBằngtuythiểu,khảdiênsổthế(đấtCaoBằngtuynhỏhẹpcũngdungthânđượcvàiđời).
NhàMạcnghedặn,khithấtthếchạylênchiếmcứCaoBằng.Quảnhiênlàmvuađượcvàiđờinữa,trướcsaucảthảyđượcgần70nămmớibịnhàLê
đánhbạihẳn.
9.VớichúaTrịnh:“LêTỒN,TRỊNHTẠI;LÊBẠI,TRỊNHVONG”
LúcbấygiờnhàLêđãtrunghưng,dùngcăncứởmiềnThanhNghệtiếnmạnhrakinhđô.TrịnhKiểmchongườiđếnvấnkế:"HưngLêdiệtMạc"vớiCụ.Cụkhôngđápchỉsaingườinhàvứtchiếcchiếurasân.Sứgiảvềtâu,cảtriềuthầnkhôngaihiểugìcả.ChúaTrịnhphảivờiTrạngBùngPhùngKhắcKhoanđếnđoángiúp.TrạngBùngđoánrằng“Tịchquyểntrườngkhư”nghĩalàphảiđánhmaulẹnhưcuộnchiếuvậy.ChúaTrịnhtheolờimởcuộcphảncông,nhàMạcthuathấtđiênbátđảo.
VuaTrangTôngkhôngcóngườikếtựtheodòngđíchtôncủavuaTháiTổ,TrịnhKiểmbâygiờnắmgiữhếtmọiquyềnhành,tínhtựlậplàmvuanhưngcòndodựvìchưachắcđượclòngngườinênbímậtpháisứgiảraHảiDươnghỏiýkiếnCụTrạngNguyễnBìnhKhiêm.
Cụtrảlờigiántiếpbằngcáchngảnhbảođầytớrằng:
“Nămngoáimấtmùa,thócgiốngkhôngtốt,đitìmgiốngcũmàgieomạ”.
RồiCụlạisaiđầytớrabảotiểuquétchùavàdânghươngđểCụrachơi.Cụbảotiểu:
“Giữchùa,thờPhậtthìđượcănoản”.
Sứtrởvềthànhthuậtlạitừnglờinói,từngcửchỉcủacụTrạngTrình,KiểmhiểunênkhôngthihànhdựđịnhcưỡngngôinhàLênữa,rồitìmđượcngườicháutruyềntôngôngLêTrừlàanhruộtvuaTháiTổ,tênlàDuyBang,ỞlàngBốVệ,huyệnĐôngSơn,TỉnhThanhHoáđemvềlậplàmvua.
VềsauconcháuchúaTrịnhnhiềulầnmuốnđoạtngôivuaLê,nhưngcụđềukhuyêncankhéo:
“Lêtồn,Trịnhtại;Lêbại,Trịnhvong”.
TuynhàLêsuynhược,nhàTrịnhtómthâumọiquyềnhànhnhưngkhôngcóLê,Trịnhkhôngđứngvữngđược.Quảnhiên,đờivuaChiêuThốngngaivàngLêmấtthìdòngTrịnhcũngchẳngcònngôichúanữa.
GiaithoạisaukhiTrạngmất:
1.ChaconthằngKhả
SaukhiTrạngmất,ỞlàngCổAmcóđềnthờCụ.MộthômớtronglàngcóchaconthằngKhảđibắtchuộtởbênngôimộCụvôýlàmđổtấmbiatrênmộ.Dânlàngthấythếmớibắtvềđìnhrồiphạtbaquantiềnvìkhitấmbiađổxuốngthấycóhàngchữởsau:
ChaconthằngKhả
Đánhngãbiatao
Làngxómxônxao
Bắtđềntamquán.
ChaconthằngKhảchạyđikiếmmãicũngchỉđượccómộtquantámnhưngdânlàngkhôngchịu.Nócãirằng:
"ChacontôilỡlầmnênCụTrạngchêbắtphạtcóquantám.Cụđãbiếttrướcchacontôichỉchạyđượccónhưthếnênmớinóibắtđềntamquán.Tamquánmànóiláirathìthànhquantámchứkhôngphảilàbaquan.AiđờinếukhôngthếsaocảbàikhôngcóchữNhonàolạidùnghaichữNhoởcuối.TheochúngconthìchữtamquánlàchữNômnóiláimàra.Dânlàngkhôngtinhãycứxinâmdươngtrongđềncụmàxem".
Vìtúngthế,chaconthằngKhảcãiliềunhưvậynhưngdânlàngnghecũngcólýmớiđilễđếncụxinâmdươngthìquảnhưvậythật.Cứxinhoàibaquanmàhailầnvâncứkhithìxấpcả,khithingửacả.Chỉtớikhikhấnlàquantámmớiđượcđồngxấp,đồngngửamàthôi.MọingườilạicàngtinphụcCụTrạng.
2.Thánhnhânmắtmù
Khisắpchết,Trạngcóghivàogiaphảvàdặnconcháurằng:
-Bìnhsinhtacómộttấmbiađásẵnvàđãsơnkia.Khitanhắmmắtrồi,chúngbayphảinhớ,hễhạquantàixuốngphảiđểtấmbiađáấylênnắprồi
sẽlấpđấtsau.Hễkhinàocóngườilạđếnviếngmộtamànóirằng"Thánhnhânmắtmù”thìphảilậptứcmờingườiấyvềnhà,yêucầuhọđểhướnglạingôimộchota.Chúngbayphảinhớvàcanhchừng,chớkhôngđượccảicát.Nếutráilờita,dòngdõivềsausẽsuyđồilụnbại".
Concháunghelời,làmynhưđãdặn.Cáchđó50nămsau,mộthômcómộtngườiTàuđếnnhìnngôimộCụmộtlúcrồinóirằng:
-Cáihuyệtởđằngchânsờsờthếkiamàkhôngbiếtlạitựđemđểmảthếnày.Vậymàthánhnhâncáigìđâu,haylàThánhnhânmắtmùđó.Ngườitronghọngheđược,chạyvềchoôngtrưởngtộchay.ÔngnàyvộivàngrađónngườiTàukiavềnhà,xinđểxoayngôimộkialại.Khitiếpchuyện,mớihayngườinàylàmộtnhàphongthuỷtrứdanhởTrungQuốcvừasang.ÔngtasởdĩlạiđâylàmuốnđượcxemditíchcủacụTrạng,vìbấylâuôngtavẫnnghetiếngđồnvềTrạng.Khinghenói,ôngtasẵnlòngsửalạingôimộcho,vàhiuliutựđắcchomìnhlàgiỏihơnTrạngTrình.
-"VớiCụtrạngthựcrachỉnghengườitađồnchớđếnnơiđượcthựcmụcsởthị,cógìlàgiỏiđâu”.
Ôngtabảo:
Khôngcầnphảiđemđâuxacả,chỉđàolênrồixoaylạivànhíchđimộtchútlàđược.Ôngtrưởngtộccảmừng,tụhọpconcháulạiđưathầyđịalýTàurađểlạingôimộ.Khiđàođếntấmbiađá,ôngthầyTàulấylàmlạ,lạisẵntínhhiếukỳ,ôngbảođemrửasạchxemcónhữnggìvìkhiđó,nhữnglớpsơncũngđãmụcrồi.ConcháuCụvìtôntrọngthầynêncũngphảichiềulòng.
Khitấmbiađượcrửasạchđemlên,mớithấymấycâuthơsaunàyhiệnra:
Ngũthậpniêntiềnmạchtạiđầu,
Ngũthậpniênhậumạchquytúc,
Hậusinhnhĩbôinánăngtri?
Hàvịthánhnhânvônhĩmục?
Cónghĩalà:
Ngàynaymạchlộnxuốngchân,
Nămmươinămtrướcmạchdângđằngđầu.
Biếtgì,nhữngkẻsinhsau?
Thánhnhânmắtcómùđâubaogiờ?
Khixemtớibàithơtrênđây,ôngthầyTàulúcđómớiphụcTrạnglàmộtvịThánhthật,tiêntrithật,nếukhông,saobiếtđượcnhữnglờimìnhsẽnói.QuảthậtmìnhchỉxứngđánglàhọctròCụthôi.
3.Câysànhàđổ
Cũngkhisắpmất,Trạngcógiaochoconcháumộtcáiốngtresơnsonthếpvànggắnbíthaiđầuvàdặnđếnđúngnămthángấyngàygiờấy,phảiđểcáiốngấyvàokiệurướclêndinhTốngĐốcHảiDương,traocáiốngnàychoquanthìsẽcứuvãnđượctìnhthếgiađìnhnhưngtuyệtđốikhôngđượcaimởxem,trừquanTổngđốc.
Cáiốngtreấytruyềnđếnngườicháu7đờicụ,mớirướclênDinhquanTổngđốc,đúngvàongàygiờđãghitronggiaphả.Khiquanmởống,thấymộtcuộngiấy,ngàirútraxemthấycóhaicâuchữnho:
Ngãcứunhĩthượnglươngchiách,
Nhĩcứungãthấtthếchibần
Nghĩalà:
Tacứumàykhỏisànhàđổ,
Màycứutacháubảyđờinghèo.
Đanglúcbậnviệc,quanTổngĐốcthấyhaicâunóixấcxượcgọiquanbằngmàyấy,ngàicảgiậnsẵncầmchiếcquạt,ngàiđứngdậychạylạiđịnhđánhngườicháuCụ.Nhưngvừabướckhỏisập,chiếcsànhàđãtừngaytrênđỉnhđầuđổrớtxuốngđánhrầmmộtcái.Phúcbảymươiđời,ngàimớibướcra,nênkhôngsao.
QuanTổngĐốclúcđómớigiậtmình,hiểurõCụTrạngđãcứuchomìnhkhỏicáichếtbấtđắckỳtử.QuanphảiâncầnxinlỗingườicháuCụ,mờivềtưthấtthếđãicơmrượu,rồiđưamộtsốtiềnragiúp,đểcứuvãnchogiađình
concháuCụkhiđóđanglâmvàohoàncảnhcựckỳtúngthiếu.
4.MinhMạngthậptứthằngTrứpháđền
TụctruyềnnămMinhmạngthứ14,quanDoanhĐiềnsứlàNguyễnCôngTrứđikhaikhẩnởvùngHảiDương.MộthômôngthấycầnthiếtphảiđàomộtconsôngởlàngCụ.Nhưngnhặtcáinếuđàonhưýđịnh,phảipháđềnthờCụTrạngđi.Dânlàngraxinkhôngđược.ÔngTrứcholàmìnhvângmệnhnhàvua,nhàvualớnhơncònphongsắcchobáchthần,huốngchilàTrạng.Thếrồi,ôngralệnhchodânphuphảilậptứcphángôiđềnthờCụđểnhườngchỗđàosông.
Khisaingườiđàođembáthươngra,ôngTrứthấyởdướibáthươngcómộttấmbiabằngđáphủvảiđiều.
Ôngtasaigiởtấmvảirathìthấymấycâusau:
MinhMạng,thậptứ,
ThằngTrứpháđền.
Pháđềnthờiphảilàmđền,
NàoaiđụngđếnDoanhđiềnnhàbay.
Đọcmấycâuthơnầy,NguyễnCôngTrứsợtoátmồhôi,liềnphảisửasoạnlạiđềnthờchoCụ,vàkhôngdámnghĩđếnviệcpháđềnđểđàosôngnữa.
5.Biệnlạivivương:NguyễnNhạc
NămTânMão(1771),niênhiệuCảnhHưngthứ32đờivuaLêHiểnTông,từmộtchântuầnbiệnlạiởVânĐồn,NguyễnNhạcđượchaianhemHuệvàLữđứngbênchiếnđấutrong7năm,nhảymộtbướclênngaiTháiĐứcHoàngĐế(1778)…
TrongSấmTrạngTrình,đoạn5,cóhaicâu:
Hàthờibiệnlạivivương
ThửthờiBắctận,Namtrườngxuấtbôn.
Cónghĩalà:khinàokẻbiệnlạilàmvuathìđólàlúcmiềnBắcmấtmàmiềnNamcũngphảichạydài.
Vàquảthật,tronglịchsửViệtNamchỉcómộtngườitừchứcbiệnlạilênlàmvua,đólàNguyễnNhạcthìtừđótìnhhìnhViệtNamxẩyratheođúnglờisấmnóitrên.ĐólàcuộcchiếntranhgiữaTâySơnvàchúaNguyễnởtrongNamnổidậy.KhôngbaolâuquânTâySơnthắngtrận,tiêudiệtchúaNguyễnrồithừathắngđembinhradiệtluônchúTrịnhởBắc,TâySơntrảlạiquyềnchonhàLê.VuanhàLêtừđóthoátkhỏinạnchúaTrịnhchuyênquyền.NhưngsaukhivuaHiềnTôngmất,raChiêuThốnglênngôi,dòngdõichúaTrịnhlạitrởvề.NhàvuaphảimậttriệuNguyễnHữuChỉnhỞNghệAnragiúp.ChỉnhđembinhrađánhđuổivàdẹptanđámconcháuchúaTrịnhcònsótlại.VuaChiêuThốnggiữChỉnhỞlạiđểgiúpmình.NhưngChỉnhlạichuyênquyềnvàramặtđểchốngvớiTâySơn.
NguyễnHuệthấyvậyliềnsaitướnglàVũVănNhậmđembinhrađánhChỉnh.QuânNhậmtiếngầnThăngLong.Chỉnhđemvuachạytrốn.NửađườngChỉnhbịNhậmbắtsống.Cònvuathìthoátnhưngphảigiảdạnglàthườngdângiấuấntíntrongmìnhđểchạy...Trongthời"biệnlaivivương"khôngnhữngmiềnBắcbịdiệt,màmiềnNamcũngphảibônbachạytrốn,khôngnhữngchạytrốnmộtlầnmàlànhiềulần.Dòngsửsauđâychotabiếtvềđiềuđó:
"NgaylúcđầuchúaNguyễnbịquânTrịnhdotướngHoàngNgũPhúcđuổiphảichạyvàoQuảngNamnươngnáuchưađượcvàithángởBếnVán;tạiđâychúalậpcháulàNguyễnPhúcDươnglênlàmĐôngcungđểlokhôiphụcvàphòngxanếumìnhbịrủirođãcóngườikếvịngaychokịpvớithờicuộc.TâySơnvẫntiếnlên,quânBắcvẫnđixuống,chúaNguyễnbịkẹtgiữahaigọngkìm,trốntránhvàoTràSơnsaurốtphảicùngcháulàNguyễnPhúcánhxuốngthuyềnchạyvềGiaĐịnh...".
6.Đầuchalộnxuốngchâncon:VuaQuangTrungvàVuaCảnhThịnh
Khổ3củabàisấmcó4câu:
Chấncungxuấtnhật
Đoàicungvẫntinh
Phụnguyêntrìthống
Đếphếvidinh
Nghĩalà:
MặttrờimọcởphươngĐông
NgôisaosaởphươngTây
HọNguyễnlàmvua
Vuabịrútxuốnglàmdânthường
TheobátquáithìChấnthuộcvềngườitrên.ÝmuốnnóingườianhnhàhọNguyễntứcNguyễnNhạcsẽdấynghiệp.SaosaởphươngTâyýnóinhàTâySơnxuấthiện.
Sauđólàkhổ5đãnóiởbàitrướcvềNguyễnNhạcđểrồichuyểnsangkhổ7với2câu:
Baogiờtrúcmọcquasông
MặttrờisẽlạiđỏhồngphươngTây
HaicâunàyứngvớiviệcTônSĩNghịđemquânsangcướpnướcta.KhiquansôngNhịHà,Nghịchiađồnđóngởnhữngbãicátrộnglạisailàmcầuphaoởtrênsôngđềđilạichotiện.Trúcmọcquasônglànóicầuphaolàmbằngtrevậy.ChínhsautrậnĐốngĐalịchsử,TônSĩNghịphảikéoquânquacầuphaosôngNhịHànày"xôđèlênnhaumàchết,thâyxácgâynộinghẽnsông"màNguyễnHuệđãmởramộttriềuđạimớicủanhàTâySơnứngvớihaicâu:
Baogiờtrúcmọcquasông
Mặttrờisẽlạiđỏhồngphươngtây.
Đếnkhổ8là:
Đoàicungmộtsớmđổithay
Chấncungsaocũngsangaychẳngcòn
Dầuchalộnxuốngchâncon
Mườibốnnămtrònhếtsốthìthôi.
ÝnóiNguyễnNhạcsuyyếu,NguyễnHuệnổilên(trongkinhdịch,ĐoàiCunglàphươngTâychỉemcònchấncunglàphươngĐôngchỉngườianh).ChữQuang(trongQuangTrung)cóchữtiểuỞtrên,cònchữCảnh(trongCảnhThịnh)lạicóchữtiểuởdưới.CảnhThịnhlàniênhiệucủaNguyễnQuangToàn(convuaQuangTrung).Haiđờinàyvừađượcmườibốnnămvìthếmớicócâu:ĐầuchalộnxuốngchânconMườibốnnămtrònhếtsốthìthôi.
7.ChimBằngcấtcánh:NguyễnHữuChỉnh
Mởđầukhổ7làhaicâuthơ:
“ChimBằngcấtcánhvềđâu?
ChếttạitrênđầuhaichữQuậnCông”
NguyễnHữuChỉnh,mộtdanhtàiđấtBắcHàthườngtựhàovàchorằng:"NhântàixứBắcchỉcómộtmìnhtôi”.NguyễnHữuChỉnhthườngvímìnhcóchícảnhưchimBằng.Ngườiđươngthờigọilà“CốngChỉnh”.
LúcđầuNguyễnHữuChỉnhđếnlàmthuộchạcủaHoàngNgũPhúc,mộtviênlãotướngđạitàicủachúaTrịnh.SaukhiNgũPhúcmất,ChỉnhlạitheoconnuôicủaPhúclàHoàngĐìnhBảo,phòTrịnhCán(conthứcủaTĩnhĐôVươngTrịnhSâmvàthứphiDạngThịHuệ,tụcgọilàbàChúaChè).PhủchúaTrịnhcóloạnKiêubinh,phếTrịnhCán,giếtHoàngĐìnhBảo,lậpTrìnhKhảilênngôichúa,NguyễnHữuChỉnhliềnbỏTrịnhsangđầuTâySơn,vàdânglênvuaTâySơnbàisách“PhùLêdiệtTrịnh”.
NhờbàisáchnàymànhàTâySơnđãápdụngmộtchiếnthuậtmềmdẻo,đưađấtBắcHàsangmộtkhúcquanhlịchsửquantrọng.
SaukhidiệtđượcquâncủachúaTrịnh,NguyễnHuệđemcácthuộchạnhưNguyễnHữuChỉnh,VũVănNhậm...vàocungVănThọvấnanvuaLê.VuaLêphongchoNguyễnHuệlàmchứcNguyênSoáiDụcchínhPhùVânUyQuốcCông,NguyễnHuệcóýbấtmãn,nhưngnhờNguyễnHữuChỉnhkhéo
léonênNguyễnHuệnguôicơngiận.VuaLêlạiđemngườicongáiútlàNgọcHânCôngChúalúcbấygiờmớimườisáutuổi,tàisắcvẹntoàn,lạicótàivănchươngthiphúgảchoNguyễnHuệ.
VuaLêmất,NguyễnHuệtôncháulàHoàngTônLêDuyKỳđượcngôivualấyhiệulàChiêuThống.KhiquânTâySơnrútvềNam,nghetheođềnghịcủaVũVănNhậm(NhậmthườnghayghétNguyễnHữuChỉnhvềtínhtìnhkiêucăngtựphụ),NguyễnHuệbỏChỉnhlạiđấtBắc.ChỉnhhoảnghốtđemgianhânchạytheoquâncủaNguyễnHuệ.ĐếnNghệAn,ChỉnhbắtkịpđạoquâncủaNguyễnHuệ,NguyễnHuệtìmcáchvỗvềChỉnhvàkhuyênnênởlạiNghệAnđểphòngmọibấttrắccủadântìnhđấtBắcHà,nhưngbêntronglạingầmtruyềnlịnhchoVũVănNhậmtheodõimọihànhđộngcủaChỉnh,vìNguyễnHuệbiếttrướcsaugìChỉnhcũngmưuphản.ChỉnhkhôngtheosátđượcBắcBìnhvươngNguyễnHuệ,biếtmìnhđãbịbỏrơi,tiếnthoáilưỡngnan.Tuynhiên,Chỉnhvốnlàtaymưutrígiỏi,tìmnhữngngườitàitrílưuvong,quyếttâmtíchthảodồnlương,gâythanhthếđểchiếmđấtNghệAn,gặplúcvuaLêChiêuThốngbịconcháucủachúaTrịnhlàTrịnhBồng,thừakếtiênphụgiữchứcẤnĐôVươngápbức.VuaChiêuThốngliềnpháisứgiảvàotriệuNguyễnHữuChỉnhradẹploạnBắcHà.Cơhộingànnămmộtthuởđãđến,ChỉnhrađấtBắcdẹpđượcyênTrịnhBồngvàđượcvuaLêphongchứcBìnhChươngQuânQuốcTrọngSưĐạiTưĐồBằngTrungCông.
ChỉnhlạichiếmTrịnhphủlàmĐạibảndoanh,xinvuaLêphongchoconlàNguyễnHữuDụlàmThếtửcắtđặtnhữngtaychânbộhạvàonhữngchứcvụtrongtriềuLêvàngoàicácbiêntrấn.CácquanlạithuộchạcủaChỉnhlạitâuvuaLêphongchoChỉnhtướcNhấtTựCông,đượcmởphủquânVõThành,đúcấnriêngvàlậpKhumậtviện.Khiđãnắmtrọnbinhquyềntrongtay,Chỉnhbắtđầuquyếtđoánmọiviệc,khôngthèmhỏiýkiếnvuaChiêuThống.ThếlàvuaLêvừathoátđượcnạnTrịnhBồnglạilọtvàotaylộngthầnCốngChỉnh.ĐấtBắcHàlạimộtphennữakhổsởlầmthan,vuaLêlàmbùnhìnchỉcònbiếtâmthầmđaukhổ.
VũVănNhậmđượcmậtlệnhcủaBắcBìnhVươngtheodõimọihànhđộngcủaChỉnh,rồimậttấuvềNam.NguyễnHuệ,saukhihộinghịquânsựtạiQuảngNamđãnêulêncáctộitìnhcủaChỉnhnhưhọTrịnhngàytrướcômchânvuaLêmàlộngquyền.ThếlàBắcBìnhVươngNguyễnHuệralệnhchocáctướngnhưNgôVănSở,PhanVănLânraNghệAnhọpvớiVũVănNhậmmởcuộcBắcphạtbắtNguyễnHữuChỉnhtửtội.NguyễnHữuChỉnhbịbạitrậnvàbịbộtướngcủaVũVănNhậmlàNguyễnVănHoàbắtđượctạinúiTamTầng,thuộchuyệnViệtYên,tỉnhBắcGiang.Chỉnhbịbỏvào
cũimangvềThăngLongnạpchoVũVănNhậm.RiêngconcủaChỉnhlàNguyễnHữuDụbịbắtvàbịchặtđầungaytạichỗ.
CònNguyễnHữuChỉnhthìbịVũVănNhậmphanhthây,thếlà:ChimBằngđãgãycách,saunhữngngàyhưởngthụvinhsangtộtđỉnh,đúngtheolờitiêntricủaTrạngtrìnhNguyễnBỉnhKhiêm:“ChếttạitrênđầuhaichữQuậnCông”.
8.Tindêlạimắcphảimồiđàndê:NhàNguyễn
Khổ9bắtđầubằnghaicâu:
“PhụNguyênchínhthốnghẳnhoi
Tindêlạimắcphảimồiđàndê”
TheochiếttựthìđầuchữphụghépvớichữNguyênthànhchữNguyễn.ỞđâymuốnnóiđếnnhàNguyễn:KhiNguyễnánh(GiaLong)nhờBáĐaLộccầuviệnnướcPháplàđãlàmchongườiPhápchúýđếnViệtNamvàthựcchấtlàcửađãmởđểchotưbảnPháptrànvàoViệtNam.DêđâychínhlàDươngnhân(ngườiTâyDương).VàtừđódầndầnnhàNguyễncũngmấtchủquyềnvềtayngườiPháp.
Bốncâucủakhố10:
"ĐểloàibạchquỷNamxâm
Làmchotrămhọkhổtrầmlưuly
Ngaivànggặpbuổikhuynhnguy
Giađìnhmộtởbađidầndần".
HaicâuđầuámchỉviệcthôntínhcủangườiPhápởViệtNam(Bạchquỷ:bọnquỷdatrắng)làmchodânchúngmuônvànkhổsở.Haicâutiếptheolànóivươngquyềnnghiêngngả,khuynhnguy.
DẫnđếnviệctrongbốnvịvuacủanhàNguyễnthờibấygiờchỉcònmộtngườiđượctạivịyênổncònbangườikiabịmấtngôi,xaxứ,lưuđầy.ĐólàcácvuaHàmNghibịđàysangAlge'rie,ThànhTháivàDuyTânbịdàysangđảoReúnion,chỉcònlạimộtmìnhKhảiĐịnhởlạilàmvuakếnghiệpnhà
Nguyễnứngvớicâu:giađìnhmộtởbađidầndần.
Trởlạihaicâusaucủakhổ9:
"PhụclòngChỉnhchíchumê
Thậptrêntứdướinhấtđèchữtâm".
TheochiếttựthìchữĐứcgồmcóchữthậpởtrên,dướilàchữtứ,dướinữalàchữnhấttrênchữtâm.KếthợpvớichữDụcởđầucâutrênởđâyngườitachorằngnóivềvuaDụcĐức.
Theolịchsử,VuaTựĐứckhôngcócontrai,nuôibangườicháulàmconnuôi:DụcĐức,ChánhMông,DưỡngThiện.TờdichiếunóilậpDụcĐứcnốingôivàcửTrầnTiễnThành,NguyễnVănTường,TônThấtThuyếtlàmphụchính.
TrongdichiếucómộtđoạnrằngDụcĐứcmắtcốtật,tínhhamchơi,ekhôngđượcviệclớn,nhữngnướccầnphảicóvualớntuổinênphảilậpcontrưởng.Trongngàycửlễtấntôn,NguyễnVănTườngvàTônThấtThuyếtvịnvàocâuđómàtruyềnbãichầuđểđịnhđoạtlại.Bahômsaulạithiếttriều,NguyễnVănTườngtuyênbốphếDụcĐức.Triềuđìnhkhôngaidámnóigì,duycóNgưSửPhanĐìnhPhùngđứnglênphảnđốithìliềnbịNguyễnVănTườngvàTônThấtThuyếtbắtgiamvàcáchchứcđuổivề.
EmruộtvuaTựĐứclàLạngQuốcCôngHồngDậtđượclậplênlàmvua,niênhiệulàHiệpHoà:DụcĐứcthìbịđemgiammộtnơi,vềsaukhôngđượcănuốnggìmàchết.
9.Rờimộcha
Cógiaithoạikểrằng:TổngđốcHảiDươngcólầnvềthămquêTrạngTrình.TronglúcđidọcsôngTuyếtGiang,thấycóngôimộlớnđangcónguycơsụplở,quanxemxétcẩnthậnmớibiếtlàmộcủathânphụTrạngTrìnhNguyễnBỉnhKhiêm.
VịquanTổngđốchếtsứcngạcnhiênbởiTrạngTrìnhlàthầylýsốhàngsố1màsaolạiđặtmộbốởchỗthếnày,ôngbènbànbạcvớiconcháuTrạngTrìnhvàquyếtđịnhdidờilạingôimộvàochỗkhác,ngầmýmuốnsửalạilỗixưacủaTrạngTrình.Nàongờkhiđàođếngầnhộpquách,pháthiệnthấycótảngđálớn,lậtlênxemthìthấytấmbiakhắchaidòngchữ:“Bátthập
niêntiềnkhichungvũtả/Bátthậpniênhậukhínhậpưtrung”,nghĩalà:Támmươinămtrướckhítốtbêntrái/Támmươinămsaukhítốtrờivàotrong!
Giaithoạiứngvớithờicuộcthếkỷ20:
1.CuộckhởinghĩaYênBái
TrongnhữngsuyđoáncủangườisauvềSấmTrạngứngvớicácsựkiệncủathếkỷ20thìcólẽcáckhổthơ11,12lànổitiếnghơncả:
Khổ11
Kìakìagióthổilárungcây
RungBắcrungNam,ĐôngtớiTây
TantácKIẾNkiềuANđấtnước
XácsơCổthụsạchAMmây.
Khổ12
LÂMgiangnổisóngmùTHAOcát
HƯNGđịatràndângHoánướcđầy
MộtngựamộtYÊNaisùngBÁI
ChaconnhàVĨNHBẢOchohay.
NgườitaliênhệhaikhổsaunàyvớicuộccáchmạngvõtrangcủaViệtNamquốcdânđảngdoNguyễnTháiHọclãnhđạotạicácđịađiểmsau:
-ỞYênBáidoNguyễnThịGiangtổchứcbằngcáchgiảlàmngườibuônbánvàbấtbìnhvớicaiThiếtđểsauđótổchứcBinhđoànYênBáitấncôngvàothànhYênBáicủaThiếutáLaTaronđêm9-3-1930.
-Cũngtrongđêmnóitrên,tưlệnhchiếnkhuMột(gồmHàNội,HàĐông,KiếnAn,HảiPhòng)làNguyễnKhắcNhutiếnđánhLâmThaorồiPhúThọ,HưngHoá,SơnTây.
-ĐồngthờiỞhuyệnVĩnhBảo,TrầnQuangDiệuđếnhuyệnlyvào10giờđêmhômđóvờchotrihuyệnsởtạilàHoàngGiaMôhaytinkhởinghĩađểtênnàysợhãicùnglínhhầulênôtôchạyvềHảiDương,vừarờikhỏihuyện
haicâysốđãbịchiđộicáchmạngdoĐàoVănThếcầmđầuchặnlạigiếtchết.VìTrầnQuangDiệuquêỞCổAmnênsauđó,nămmáybaycủaPhápđãđếnnémbomtriệthạlàngnày.
NgườitachorằngchínhtrongkhitriệtphálàngCổAmđãtìmthấyquyểnsấmcủaCụTrạng.
CũngcóngườiliênhệhaicâucuốivớichaconnhàNguyễnlúcbấygiờlàVĩnhSan(KhảiĐịnh)vàBảoĐạiđểgiảithíchcâu:chaconnhàVĨNHBẢOchohay!
2.Đạichiếnthếgiớithứ2
LongVĩxàđầukhởichiếntranh
Canquaxứxứkhổđaobinh
Mãđềdươngcướcanhhùngtận
Thândậuniênlaikiếntháibình
HaicâuđầuứngvớicuộcĐạichiếnmởrộngvàocuốinămRồng(CanhThìn-1940),đầunămRắn(TânTị-1941).Nhândânđaukhổdocuộcchiến:
Đuôirồng,đầurắnnổichiếntranh
Khắphoàthiênhạkhổđaobinh.
Haicâusau:Đếntháng1năm1943(cuốinămNgọ)LiênXômởcuộcphảncôngởStalingratrồisangđếncuốinămMùi,phátxítHitlebắtđầunúngthế:
Móngdê,chânngựa,anhhùngtận
ĐểkếtthúcbằngchiếnthắngcủapheĐồngminhđưalạihoàbìnhchotoànthếgiớivàocuốinămGiápThânđầunămẤtDậu(1945):
ThânDậurồiramớiTháiBình!
3.CáchmạnhThángtám-1945
Khổ41haicâucuối:
Đầuthugàgáyxônxao
MặttrăngxưasángtỏvàoThăngLong
Đầuthulàtháng7âmlịchtứctháng8dươnglịchnămgàtứclàấtDậu1945thìCụHồvềHàNội:MặttrăngxưatứclàCổnguyệttheochiếttựchữcổvàchữnguyệtthànhchữHồ.CụHồvềđấtThăngLongvàongày26/8/1945tứclà19/7nămấtDậu.
Tiếpđólàhaicâu:
Chókêuầmĩmùađông
Chacon,Nguyễnlạibếbồngnhauđi
Đâylànăm1946BínhTuất,BảoĐạilợidụngchuyểnsangTrùngKhánhvàđithẳngtheoPhápkhôngquaytrởlạinữa.
Cuốikhổ28,đầukhổ29làbốncâucungđượcliênhệvớiviệcBảoĐạithoáivịnăm1945.
Đếnthờithiênhạvôquân
Làmvuachẳngdễlàmdânchẳnglành
Gàkêukhỉdậychonhanh
Phụnguyênsốđãrànhrànhcáochung.
Năm1945BảoĐạithoáivịnguyệnlàmdânmộtnướcđộclậpcònhơnlàmvuanôlệnhưngrồiđâucóđược:đúnglàthiênhạvôquân,làmvuachẳngdễlàmdânchẳnglành.
VàtiếptheolàhaicâunóiđếnviệckếtthúctriềuđạinhàNguyễnvàonăm1945:cuốinămThânchuyểnsangnămDậutứclàđầunăm1945thìnhàNguyêncáochung(PhụnguyêntheochiếttựlàchữNguyễn).
4.TiêntrivềgiảiphóngThủĐô1954
"Cửucửucànkhôndĩđịnh
Thanhminhthờitiếthoatàn
Trựcđáodươngđầumãvĩ
HồbinhbátvạnnhậpTrangAn."
Cànkhôndĩđịnh,sốtrờiđãđịnh:9lần9là81nămvàotiếtthanhminhđầunămdêcuốinămngựatứclàcuốinămNgọ(1954)đầunămMùi(1955)támvạnlínhcụHồvàođấtTràngAngiảiphóngThủĐôHàNộikếtthúcđôhộcủaPhápởBắckỳkéodài81năm.Đólàngày10-10-1954.
5.Mộtsốsựkiệnkháctrongthếkỷ20
TừtậpSấmTrạngTrìnhxuấtbảnnhữngnăm30,cứmỗikhicómộtbiếncốnàotrongthờicuộcđápứngvớilòngmongmỏicủangườidân,hayđôikhilàtoantínhcủanhữngaimuốnlợidụnguytíncủaCụTrạnglàlạirộlênnhữngmốiliênhệsuyđoángiữanhữngcâusấmvớithờicuộc.Chúngtôixinliệtkêrađâymộtsốđoạn:
a)Khố13:
Tiềnmabạcquỉtraotay
ĐổMôn,NgheTháidẫyđầycanqua
CóngườicholàứngvớiviệcPhápđãthusốbạcdùngtraođổiđềpháthànhratiềngiấylàmchonhândânđiêuđứngvàcáccuộckhởinghĩanổilênkhắpnơi:ĐÔLương,HócMôn,NghệAnvàTháiNguyên.
b)Khổ13tiếp:
Giữanămhaibẩymườiba
Lửađâumàđốttámgàtrênmây!
CóngườichorằngviệcviêntoànquyềnPierrePasquierchếttrongtainạnmáybaynăm1933,liênhệtớicâunày.Họchorằngnăm1933nhuậnhaithángbảytứclàcó13thángmàPasquier(PhiênâmđọcthànhBátKêtứclàTámgàcónghĩalàPasquier)bịthiêuxáctrêntrờivàonămđó.Thậtranếuxemlạithìnămnàyâmlịchkhôngcóthángnhuậnnào.
c)Khổ26.
Baconđổilấymộtcha
Làmchothiênhạxótxavìtiền
Vàonhữngnăm30,đầutriềuBảoĐại(lênlàmvuanăm1926)đấtnướcgặpnhiềukhókhăndobiếncốthiênnhiên(đấtlởcáibồi)bọnPháplạichủtrươngrađồngtiềnBảoĐạithaydầnđồngKhảiĐịnhmàbađồngBảoĐạimớibằngmộtđồngKhảiĐịnh(baconđổilấymộtcha)làmchodânchúngcàngđiêuđứngkhổsở.
d)Khố44:
Rồngbaynămvésángngời
Rắnquasửasoạnhếtđờisatăng
Ngựalồngquỉmớinhănrăng
Chacondònghọthầytănghếtthời
Chínconrồnglộnkhắpnơi.
Nhệngiănglướigạchdạithờimắcmưu
RồngquaRắn,nămThìn1952quanămTy1953chuẩnbịhếtthờibọnsatăng(giặcPhápsắpphảirút)sangnămngọ1954thìtrậnĐiệnBiênPhủlàbọnPhápchếtnhănrăngvàthầytăngtứcthằngTâyhếtthời,phảirútvàomiềnNam.Cóngườilạicònchorằnghaicâucuốiứngvớimànglướibốtđồncủađịchnhưnhệngiăngkhắpchốncũngkhôngchốngnổisứcmạnhkhángchiếncủaquândânta.
e)Khổ22-23:
Ôhôthếsựtựbìnhbồng
NamBắchàthờithiếtlộthông
HồẩnsơntrungMaotậnbạch
Kìnhcưhảingoạihuyếtlưuhồng
Cóngườimuốnnói:cuộcđờithayđổi(bìnhbồng)liệubaogiờthìđườngsắtBắc-Namđượcnốiliền?CụHồvàonúikhángchiến,họMaođánhtanquânTrắng(TầuTưởng),cávoingoàibiểnmáuđỏhồng...
6.Mộtsốsựkiệnkhác(2)
a)TrongtạpchíMỹthuậtthờinay(sốmớiđây)ôngDuyThứccũngkểlạimộtgiaithoạivềSấmTrạngTrìnhứngvớinhữngsựkiệntrongSàiGòntạmchiếnnhưsau:
Lạicó8câuđểchỉPhápvềnước,Diệmnắmquyền,Mỹđến,TrầnLệXuânthaotúng,cuộcđảochínhcủaNguyễnChánhThibấtthành,cuộcđánhbomDinhĐộclậpđếnhọDươngmớiđảochínhthànhcông:
Nướcđileolẻođổvềtây
Nhịhoảxưngvươngcũngcóngày
Dêvẫnhaiđuôimừngngựađên
Hoàngthànhtrơtrụicỏcùngcây
DôngAnhậpxuấtkhôncungthịnh
Týkhởihầumìnhsựbấtthành
Hổkhiếuchỉkinhthiênhạnội
Thỏlainhấtmộcdịtườngtrình
Đoạnnày,theoông,cóngườiđãgiảithíchnhưsau:NướcdilàThuỷkhứghéplạithànhchữPháp.Nhịhoả(haichữhoả)vàchữVươngghéplạithànhchữDiệm.HaichữDương(dê)thêmhaiđuôilàchữMỹ,MỹđếnvàonămNgọ(1954).KinhthànhHuếbấygiờhoangtànvìBảoĐạibịphếtruất.ĐôngAghéplạithànhhọTrần,khôncungchivềngườiđànbà(TrầnLệXuân).
NămTý(1960)ngày23tháng9âmlịch(Tức11-11-1960)cuộcđảochínhcủaNguyễnChánhThithấtbại.
NămDần,thángDầnchỉlàmkinhsợ.Ngày23-2-1962thánggiêngâmlịch,
haimáybaybỏbomDinhĐộclập.
NămMẹo(1963),bachữ“nhấtmộcdị”ghéplạithànhhọDương:cuộcđảochínhcủaDươngVănMinhngày1-11-1963lậtđổNgôĐìnhDiệm.
b)Gầnđây,ỞquêhươngTrạng,nộicũngnhưngoại,cácbôlãolạinhắctớilờitiêntri:
BaogiờTiênLãngchiađôi
SôngHànnốilạithìtôilạivề
vàchorằnghaicâunàyứngvớiviệckhơilạiconsongđàochiađôihuyệnTiênLãng,chiếccầuphaomớibắcquaSôngHànđềđạibiểutoànquốcvềthămquêTrạngvàđềnthờTrạngđượctrùngtunhânhộinghịkhoahọckỷniệm400nămngàymấtcủaTrạngnăm1985(Tôilạivề!)
c)TheogiaithoạiđăngtrênbáoQuanhệquốctế(số8/1991)thìbốncâucuốicủabảnB(trongđócóbacâucuốicủabảnC)cũngcóngườitìmcáchgiảiđoán.
Tướngthầnhệxuấty,chu
ThứccơphụckiếnĐườngnguthịthành
Hiệuxưngthiênhạtháibình
ĐôngtâyvôsựNamthànhquốcgia
vàchorằng:vàothờiđiểm1991cónhữngngườigiỏigiangralàmviệcnướcnhưthờiNghiêuThuấnvàthiênhạtháibình,đấtnướcViệtNamdầntrởthànhmộtquốcgiađángkể.
Nhưchúngtađãthấy,mộtsốgiaithoạitrongphầnnàydongườisauđặtravàsuydiễnthành.NgườitađãthầnthánhhoáTrạngvàvôtìnhhaycốýlợidụnguytíncủaTrạng.Cómộtđiềutacóthểkhẳngđịnhđược:CụTrạnglàmộtnhànhothấuhiếuthờicuộctinhthôngLýsốcũngnhưKinhDịchnhưngchỉởmứccaosiêulànhậnxét,dựbáosáttìnhthếlúcbấygiờ.Cònnhữngsuydiễnchohàngtrămthậmchímấytrămnămsaurõràngcòncầnphảiđượcnghiêncứulại.
VềSấmTrạng,nhữngvấnđềcòntồntạilà:
NguồngốcquyểnSấmởđâura?Aitìmravàtìmratừbaogiờ?
Phầnnào,câunàodoTrạngviếtra?
Phầnnàongườisauthêmvào?
Trongnhiềubảnmàsựkhácbiệtquálớnnhưtathấythìđâulàbảncũnhất?
ĐấylàchưakểtrongbàisấmngườitanóiđếncácnămnhưTý,Sửu,Dần.Mão...lặplạisaumỗigiáp12nămnênrấtkhóxácđịnhvàtuỳýgiảithích.
Dođó,vềmặtkhoahọcvấnđềnàycầnđượcnghiêncứumộtcáchđầvđủhơnđểtìmrađâulàsựthậttránhnhữngđánhgiávộivàngnôngcạn.Đólànhiệmvụcủacácnhànghiêncứusaunày,ởđâychúngtôichỉlàmcôngtácsưutậplạimàthôi.
Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com
