TÜRKİYE’DE SİYASET VE DEMOKRASİ

Geçen hafta

Modernite, modernleşme

Osmanlı’da modernleşme çabaları

Osmanlı modernleşme mirası

Kültürel borç alma, kültürleşme

Kısmi modernleşme, topyekün modernleşme

Evrim ve devrim

Türk modernleşmesinin aktörleri, yöntemi, ideolojisi ve problemleri

Türkiye’de Siyaset ve Demokrasi

Türkiye’de demokrasinin başlangıç dönemini 1908 II. Meşrutiyetle

başlatabiliriz

Monarşik bir yönetim tarzı olan o döneme kadar ki devlet yönetiminde,

seçimlerden ve idareye karşı günümüzdeki demokratik anlayış kapsamında denetin

söz konusu değildi.

II. Meşrutiyet dönemindeki bürokratik ve siyasi düşünce ülkenin çok partili

sisteme geçtiği 40’lı yılların son dönemine kadar etkisini hissettirmiştir.

İlk seçimler sonucu 1908’de Meclis-i Mebusan’ın faaliyete başladığı dönemden

İTC’nin 1913 Babıali baskınıyla yönetime tamamen el koyduğu tarihe kadar olan

dönem demokratik anlamda oldukça hareketli gelişmelere şahit olmuştur.

II. Meşrutiyet dönemi Osmanlı devletinde ilk anayasal yönetim “meşruti monarşi” denemesi 1876’da II

Abdülhamit’in ilan ettiği I. Meşrutiyet’le başlamıştır.

Kısa süren bu dönem (yaklaşık 1 yıl) Padişah tarafından anayasanın (Kanun-i Esasi) askıya alınması ve parlementonun fesh edilmesiyle 1878’de son bulmuştur.

II. Meşrutiyet 30 yıl sonra 1889 yılında kurulan İttihat ve Terakki Cemiyetinin (İTC) faaliyet ve eylemleri sonucu 1908 yılında ilan edilmiştir.

1908 yılında Yüzbaşı Resneli Niyazi’nin dağa çıkması ve isyanın Binbaşı Enver tarafından desteklenmesi sonuç getirmiştir

1908 yılında II. Abdülhamit yeniden Kanun-i Esasiyi kabul etmiş ve kendisinin de katılımıyla Meclis-i Mebusan toplanmıştır.

1913’e kadar bu dönem "İTC’nin Denetleme İktidarı " diye de anılmaktadır.

II. Meşrutiyet dönemi

Bu dönemin önemi siyasal partileri:

Prens Sabahattin’in önderliğinde kurulan "Osmanlı Ahrar Partisi " Osmanlıcılık ve

Adem-i Merkeziyetçilik

1911’de kurulan ve katıldığı il seçimde İTC’yi mağlup ettiğinden 1912 seçimlerinde

İTC’nin şiddetine maruz kalan " Hürriyet ve İtilaf Fırkası ". Bu fırka tüm muhalifleri

tek çatı altında toplayan birleşik muhalefet partisi gibi olmuştur.

Osmanlı Demokrat Fırkası

İttihadı Muhammedi Fırkası

Islahat-ı Esasiye-i Osmaniye Fırkası

Bu dönemde siyasal görüş olarak: İslamcılık, Garpçılık, Türkçülük ve

Sosyalizm akımlarının değişik düzeylerde temsili görülmüştür.

II. Meşrutiyet dönemi Bu dönemin en önemi özelliği " siyasal/hükümet istikrarsızlığıdır "

1908-1909 döneminde 9 aylık dönemde tam beş kez hükümet değişmiştir (Ort. 2 ay)

Bu istikrarsızlık daha sonrada devam etmiştir. 1913 yılına kadar 9 hükümet kurulmuştur (Ort.6 ay)

Suikastler, baskınlar vb. siyasal olaylarda cabası

1911 ara seçimleri ve İTC’nin şiddet yoluyla propagandası sonucu 1912 seçimlerini kazanması “sopalı seçimler”.

Bu dönemin diğer bir önemli gelişmesi Sultan Abdülhamit tarafından kabul edilen "Hatt-ı Humayun’dur (1908)" (anayasa değişikliği).

Kanun önünde eşitlik, yaşam hakkının, kişisel hürriyetlerin, konut dokunulmazlığının korunması, eğitim, seyahat, toplanma özgürlüğü, memur güvencesi, gazetelerden sansürün kaldırılması

II. Meşrutiyet dönemi

Özetle bu dönemin en önemi özellikleri:

Politik olarak tutarlı bir parti siyasetinin olmaması (İTC bürokratların partisi)

Ülke savaşa giderken yaşanan siyasal istikrarsızlık

" Dar kadroculuk politikası" nedeniyle kurumsal veya kolektif aklın yerine bireysel arzu

ve heveslerin devlet politikasını belirlemesi

Tecrübesiz ve genç bir kadronun devlet yönetimini ele geçirmesi

Komitacılık ve vatanseverlik

Halktan gelip istibdata karşı oldular ancak kısa bir süre sonra halktan kopup kendileri

istibdat uygulamaya başladılar

Kurtuluş Savaşı Dönemi 1918 Mondros Mütarekesi- 1923 Cumh. İlanı arası dönem “Kurtuluş ve yeniden

kuruluş dönemidir”

Başta Mustafa Kemal olmak üzere çoğunluğu askerlerden oluşan bir ekip öncelikle İstanbul merkezli bir kurtuluş çaresi aramışlar başarısız olununca Anadolu Hareketini örgütlemek üzere bu bölgeye geçilmiştir.

23 Nisan 1920 tarihinde toplanan ilk mecliste 66 seçim bölgesinden toplam 337 vekil toplanmıştır.

Meclisin ilk dönemi olan 1920-23 tarihleri arasında mecliste yer alan “birinci grup” ve “ikinci grup” arasında zaman zaman sert tartışmalar geçse de oldukça demokratik bir tutum sergilenmiş ve önemli kanunlar görüşülmüştür (ör Teşkilat-ı Esasi-1921 Anayasası)

Kurtuluş Savaşı Dönemi

Dönemin Meclisindeki iki en önemli siyasi aktörleri:

Birinci grup- Atatürk önderliğinde 1921 yılında kurulan “Anadolu ve Rumeli

Müdaafa-i Hukuk Grubudur”

İkinci Grup- Diğer vekiller tarafından 1922 yılında kurulan “İkinci Anadolu ve

Rumeli Müdaafa-i Hukuk Grubudur”

Bu iki grup ülkenin düşman işgalinden kurtulması konusunda atılacak adımlar

konusunda hemfikirdir. Gruplar arasındaki temel farklılık kurtuluştan sonra

izlenecek politikalara ilişkin olmuştur.

Kurtuluş Savaşı Dönemi

Örn. Tartışmalı konulardan birisi: Saltanat ve hilafetin durumudur.

M. Kemal paşa tarafından dönemin başlangıcında verilecek mücadelenin “saltanat

ve hilafetin kurtuluşu” için olduğunu belirtilip sonrasında “milli egemenlik ve

cumhuriyet rejimi” söylemi kurucu kadro arasında fikir ayrılıklarına yol açmıştır.

Diğer bir ayrılık konusu da “tek adamlık” konusunda olmuştur. İkinci grup meclis

yetkilerinin bir kısmının başkomutana devredilmesi, Meclis başkanlığı, bakanlar

kurulu başkanlığı, vekil seçimlerinde aday göstermesi şeklinde M. Kemal’in

şahsında toplanan yetkilerin milli egemenlik ilkesiyle bağdaşmadığını ileri sürerek

itiraz etmişlerdir.

Tek Partili Cumhuriyet Dönemi

İki grup arasındaki tartışmalar 1923 yılında yenilenen seçimlerden sonra da devam

etmiştir. (örn Lozan ant. kabulü 213/287, Cumh. İlanı 184/287)

Fikir ayrılıkları modernleşme hareketlerinin bir an önce gerçekleşmesi veya

zamana yayılarak yapılması konusunda da yaşanmıştır.

2. grup 1924 yılında Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasını kurmuş, ancak 6 ay sonra

parti kapatılmıştır.

Parti kurulmasıyla ilgili diğer bir deneme bizzat Atatürk’ün talebiyle Ali Fethi

Okyar tarafından Serbest Cumhuriyet Fırkasının kurulmasıdır. Ancak bu partide

sadece 4 ay sonra kapatılmıştır.

Tek Partili Cumhuriyet Dönemi

Bu dönemin en önemli özellikleri:

Meclisteki birinci ve ikinci grup ayrımı

Cumhurbaşkanı M. Kemal ve Başbakan İ. İnönü başkanlığında radikal değişikliklerin yaşandığı bir dönem olmuştur.

Muhalif hareketler açısından İstiklal mahkemeleri önemli bir tehdit olmuştur

1925 Takrir-i Sükun kanunu

CHP’nin devlet partisi haline gelerek parti devlet bütünleşmesi (1936 tarihli genelge)

Atatürk İnönü tartışması.

Çok Partili Döneme Geçiş

Atatürk’ün ölümü sonrası 1938’de İnönü Cumhurbaşkanı olarak seçilir

Meşruiyet tartışmalarını sonlandırmak ve kırgınlıkların giderilmesi amacıyla eski

dostların siyasete daveti (K.Karabekir, Rauf Orbay, Refet Bele vb.)

Milli şef ve değişmez başkan unvanı

CHP değişmeye başlıyor:

Soğuk savaş dönemi Batı blokunda yer almak istemesi

Parti içi muhalefetin artması

Halkın tek parti yönetimine tepkisi

Demokrasinin Cumhuriyet projesi olması

BM’nin kuruluş toplantısında çok partili sisteme geçiş taahütü

Çok Partili Döneme Geçiş

CHP içi muhalefet: Bayar, Menderes, F.Köprülü, Emin Sazak, Refik Koraltan vb.

“Dörtlü Takrir” ülkede siyasal liberalleşmenin önünün açılması ve demokrasinin

tam anlamıyla uygulanması amacıyla Bayar, Menderes, Köprülü ve Koraltan

tarafından CHP meclis grup başkanlığına verilen dilekçenin CHP yetkili

organlarınca reddedilmesi önemli bir kırılma noktasıdır.

Bu dönemde Nuri Demirağ tarafından kurulan Milli Kalkınma Partisi (1945) çok

partili sisteme geçiş aşamasında kurulan ilk parti olmuştur ancak esas gelişme

CHP’de parti içi muhalefetin ihraç edilmesi sonucu yaşanmıştır

Çok Partili Döneme Geçiş

2. Dünya savaşı nedeniyle yaşanan ekonomik ve sosyal problemler

Jandarmanın köylü üzerindeki baskısı

Yaşanan kıtlıklar ve temel ihtiyaç mallarının bile karşılanamaması

Varlık vergisi kanunu ve tepki çeken uygulamalar

Dış konjonktür

Çok Partili Döneme Geçiş Dörtlü takririn reddedilmesi ardından muhalif görüşler yazan Menderes ve Köprülü

partiden ihraç edilince (21 Eylül 1945) bu karara tepki olarak Bayar’da önce

milletvekilliğinden sonra da CHP den istifa eder.

Yaklaşık 2 ay sonra Refik Koraltay’da partiden ihraç edilince DP’yi kuracak ekibin

tamamen CHP’den ilişiği kesilmiş olur.

7 Ocak 1946 tarihinde çok partili siteme geçiş döneminin en büyük muhalif

partisi olacak olan Demokrat Parti kurulur ve Bayar ilk Başkan olur

DP’ni artından irili ufaklı bir çok parti kurulmuştur ancak 1960 darbesine kadar siyasi

mücadele ağırlıklı olarak DP ve CHP arasında gerçekleşecektir.

Milli Kalkınma Partisi (MKP), Türkiye İşçi ve Çiftçi Partisi (TİÇP), Liberal Demokrat

Parti (LDP),YalnızVatan İçin Partisi (YVİP) 1946 seçimlerine giren diğer partilerdir.

Çok Partili Döneme Geçiş

1946 yılında gerçekleştirilen tartışmalı seçimlerde CHP 397 DP 59 milletvekili

çıkarmıştır.

İ. İnönü tekrar cumhurbaşkanı, K. Karabekir Meclis başkanı seçilmiştir.

Hükümeti kurma görevi totaliter eğilimleriyle bilinen Recep Peker’e verilmiştir.

Ancak muhalefetin tepkisi üzerine Peker hükümeti 1947’de istifa etmiş Yerine

Hasan Saka başkanlığında 16. ve 17. hükümetler kurulmuştur. Onlarında başarılı

olamaması üzerine başbakanlığa aynı zamanda ilahiyat Fakültesi dekanlığı da

yapmış olan Prof. Dr. Şemsettin Günaltay getirilmiştir.

Daha ılımlı bir politika izleyen Günaltay döneminde ilk imam hatip okulları

açılmıştır.

Çok Partili Döneme Geçiş

14 Mayıs 1950 seçimleri DP’nin büyük bir başarısıyla sonuçlanmış DP 396 CHP

69 milletvekili çıkarmıştır. Aldıkları oy oranlarında bu kadar fark olmamasına

rağmen (%13) seçimlerde uygulanan basit çoğunluk sistemi nedeniyle DP’nin vekil

sayısı yüksek olmuştur.

CHP Türk demokrasi tarihi açısından örnek bir davranış sergilemiş ve iktidarı

DP’ye sorunsuz devretmiştir.

Seçim soncunda Bayar Cumhurbaşkanı seçilmiş ve DP başkanlığı görevini

Menderes’e bırakmıştır.

DP içerisinde daha önce bakanlık tecrübesi olan kimse olmadığından çoğunlukla

Bayar’ın telkinleriyle teknotrat ağırlıklı bir kabine kurulmuştur.

Demokrat Parti Dönemi

DP’nin en önemli icraatı değişen uluslar arası konjonktüre de bağlı olarak dışa

açılım olmuştur.

Ekonomik alan:

ABD’nin Marshall yardımları sayesinde karayolları, barajlar ve okullar gibi kalkınma

faaliyetleri

Tarımdaki büyüme hızı (%16)

Artan ihracat

Vergi teşvikleri ve yatırım kolaylıkları, kalkınmacı devlet modeli (şeker, çimento

fabrikaları)

Demokrat Parti Dönemi

Siyasal ve Sosyal alan:

Ezanın Arapça okunmaya başlaması ve dini özgürlüklerin artması

Genel af çıkarılmıştır (Nazım hikmet, KemalTahir vb.)

Taahhüt edilmesine rağmen “daha özgür bir basın projesi” gerçekleştirilmemiştir. Aynı

şekilde radyo yayınlarının da hükümet tarafından tek taraflı olarak kullanılması

eleştirilmiştir.

ABD ile uyumlu bir dış politika benimsenmiştir (Kore’ye 4500 asker gönderilmesi)

Bu yakınlığın üçüncü dönemde zayıfladığı iddia edilmektedir. Karşılığı???

NATO üyeliği (1952)

Demokrat Parti Dönemi CHP’de seçim sonrası büyük bir panik yaşanıyor. Kimileri iç eleştiri yaparken kimileri

(İnönü dahil) dış güçlere vurgu yapmaktadır.

Parti genel sekreterliğine Kasım Gülek getirilir. Halkçı ve katılımcı söylemiyle partiiçerisindeki elitist kesimden farklı olan Gülek partini yeniden halka açılması konusundagayret göstermiştir.

CHP’nin hem bürokrasi üzerindeki etkisi hem de İnönü gibi siyasi tecrübesi yüksek olanbir rakibe karşı DP “Milli İrade” kavraına vurgu yapma stratejisi izlemiştir.

1950’de ki yerel seçimleri de DP’nin ezici çoğunlukla kazanması partililerin kendilerinegüvenini artırmıştır

1953 tarih ve 6195 sayılı kanunla CHP’nin mallarına el konularak hazineye intikalettirilmiştir.

1953 yılında DP içi muhalefet tarafından kurulan Millet Partisi “dini esasa dayanan vegayesini saklayan bir cemiyet olduğu” gerekçesiyle kapatılmıştır.

Demokrat Parti Dönemi DP’nin ikinci dönemi 1954 seçimleriyle başlıyor. Bu yıl yapılan seçimlerde oy

oranını artıran parti 502 CHP 31 milletvekili kazanıyor.

Bu siyasi başarıya rağmen ikinci dönem ilkine göre daha sıkıntılı olmuştur. Alt yapıve sanayi yatırımlarına devam edilmeye çalışılmıştır ancak

Artan dış ticaret açığı

Dış borç kaynağı bulunamaması

Kuraklık ve tarım üretimindeki düşüş

Gibi gerekçelerle büyüme düşmüş ve ekonomik gerileme görülmüştür.

Bu dönemin diğer bir önemli özelliği de ordu içinde “komitacılık ruhunun” yenidenortaya çıkmaya başlaması olmuş ve bu kapsamda cuntaların kurulduğugörülmüştür.

Demokrat Parti Dönemi 1960 darbesini ordu içindeki ilk yapılanması 1964 yılında Tuzla uçaksavar okulunda atıldığı

söylenir.

Bu dönemde Talat aydemir, Sadi Koçaş ve Muzaffer Özdağ gibi bazı komutanlarınoluşturdukları gruplarıyla ihtilal arayışı içerisinde oldukları dile getirilmiştir.

Bu hareketlenmeyi hisseden DP 1957 seçimlerinde kara, deniz ve hava kuvvetlerikomutanlarını milletvekili adayı olarak göstermiştir. Fakat bu hamlenin ihtilali önlemesibir yana adı geçen komutanların tamamı daha sonra Yassıada mahkemesindeyargılanmışlardır.

1957 erken genel seçimlerde DP üçüncü dönem yine başarı sağlamasına rağmenmuhalefetin oylarının yükselmeye başladığı görülmektedir.

Ayrıca üçüncü dönemin en önemli özelliklerinden biriside artan dış borç yüküdür.GSHM’nın ¼ oranına yakın borç oluşmuştur.Yeni kaynak sıkıntısı da işin cabası

Demokrat Parti Dönemi Başarıdan dolayı moral bulan muhalefet partileri arasında güç birliği çalışmaları olumlu

sonuçlanır ve DP’den ayrılanların kurduğu Hürriyet Partisi CHP’ye katılır.

CHP’nin 1959’daki 14. kurultayda “İlk hedefler beyannamesi” yayınlanır.

İkinci bir meclis kurulması, seçim güvenliği, basın özgürlüğünün sağlanması, AYM ve

YHK kurulması, üniversitelerin özerkliği, memur güvencesi gibi bazı reformları içeren

beyanname 1960 darbesi sonrası yeniden yapılanma hareketlerinin kaynak belgesi

olacaktır.

Muhalefetin bu hamlesine karşı DP’nin başvurduğu taktik “Vatan Cephesi” adı verilen

ocak yapılanmasına geçmek olmuştur. Muhalefet tarafından bölücülük olarak tanımlanan

bu yaklaşımYassıada mahkemelerinin de önemli gerekçelerinden birisi olmuştur.

Dokuz subay Olayı (1958)

Demokrat Parti Dönemi Müdahale öncesi yaşanan bir diğer önemli gelişme mecliste kurulan “tahkikat komisyonu”

olmuştur.

Muhalefetin ve basının faaliyetlerini tahkik etmesi için meclis içerisinde kurulan ve tamamıDP’li milletvekillerinden oluşan komisyon mahkeme gibi davranarak tutuklamalargerçekleştirdiği vb. İddialar üzerine sokak hareketleri ve protesto eylemleri başlamıştır.

İstanbul üniversitesinde olan olaylar esnasında öğrenci Turan Emeksiz ölmüştür. Olaylardaha sonra Ankara’da da yaşanınca hükümet sıkıyönetim ilan etmiştir.

26/27 Mayıs 1960’ta daha çok orta ve alt düzey subaylardan oluşan bir ekip yönetime elkoymuş böylece Cumhuriyet döneminin ilk askeri müdahalesi gerçekleşmiştir.

Dönemin hükümeti, milletvekilleri ve bürokratları göz altına alınarak yargılanmak üzereYassıada’ya gönderilmişlerdir..

1960 ihtilali Müdahaleden sonra üniversite öğretim elemanlarının yön göstermesiyle yasama

yetkisine sahip bir “Milli Birlik Komitesi (MBK)” kurulmuştur.

Komitenin başına o dönemde zorunlu izne çıkarılan KK Komutanı Cemal Gürselgetirilmiştir.

Temmuz 1961’de yeni anayasa kabul edilmiş ve yapılan değişiklikle iki yapılı birmeclis sistemi “Cumhuriyet Senatosu” gerçekleştirilmiştir.

Senato DP’nin “milli irade” söylemine karşılık olarak seçilmiş, atanmış ve tabiisenatörler olmak üzere üç çeşit senatörlük öngörülmüştür.

Darbe sonrası yapılan mahkemelerde yaşanan hukuksuzluklar halen daha önemli birtartışma konusudur.

147 öğretim üyesi ve yaklaşık 7000 civarında subay re’sen emekliye sevk edilmiştir.

1961 anayasası dönemi

Şubat 1961’de yeni partilerin kurulmasına izin verilerek gerçekleştirilen

seçimlerde beklenenin aksine CHP iktidarı çıkmamış (CHP %36, AP %34.5) ve

ülke ilk defa koalisyon hükümetiyle tanışmıştır.

61 anayasasında düzenlenen “nisbi çoğunluk” sistemi nedeniyle tek başına iktidar

çıkmadığından 1961-65 yılları arasında dört koalisyon hükümeti kurulmuştur.

Askeri müdahale teşebbüsleri (1962-63) ve İnönü’nün oynadığı rol.

Bu dönemin diğer bir özelliği sık tekrarlanan seçimlerdi (Senato seçimleri

nedeniyle)

1965 yılında yapılan seçimlerde (darbe sonrası 2. seçim) DP geleneğinden gelen AP

%52 oy alarak tek başına iktidar olmuşur

1971 Muhtırası Demirel başkanlığındaki AP iktidarı Keban barajı, 1. Boğaziçi köprüsü gibi önemli altyapı

yatırımları gerçekleştirmiş, ithal ikameci ekonomik model ile enflasyon kontrol altına

alınmış ve büyüme artırılmıştır.

AP iktidarının ikinci döneminde parti içi muhalefetin etkin olmaya başladığı

görülmektedir (1969).

Ayrıca bu dönemde rejime yönelik müdahale söylemleriyle istikrarsız bir süreç

yaşanmıştır.

ve 12 Mart 1971’de askerin vermiş olduğu muhtırayla bu dönemde sona ermiştir.

Demirel’in istifası sonrası görev CHP milletvekili Prof. Nihat Erim’e verilmiştir.

71 muhtırası sonrası dönemin yine en önemli özelliği istikrarsızlık olmuştur. Ekim 1973

seçimlerine kadar iki yıllık sürede dört hükümet değişikliği meydana gelmiştir.

1971 Muhtırası Sonrası

Demirel’in istifası sonrası görev CHP milletvekili Prof. Nihat Erim’e verilmiştir.

71 muhtırası sonrası dönemin yine en önemli özelliği istikrarsızlık olmuştur. Ekim

1973 seçimlerine kadar iki yıllık sürede dört hükümet değişikliği meydana

gelmiştir.

CHP içinde de muhtıraya mesafeli duran Gen. Sek. Bülent Ecevit İnönü’nün yerine

Genel Başkan seçilmiş ve “ortanın solu” söylemiyle halkçı bir politikayla 1973

seçimlerinde CHP’yi birinci parti haline getirmiştir.

1973 yılı seçimleri sonrası AP bölünerek DP ve Milli Selamet Partisi olmak üzere

sağda üç büyük parti solda ise CHP’nin önderliğinde bir siyasi tablo ortaya

çıkmıştır.

12 Eylül Darbesi 1973 seçimlerinden 1980 yılına kadar gerçekleşen seçimlerde tek başına bir iktidar

çıkmadığından bu dönem hükümet istikrarsızlığı ile geçen bir dönem olmuştur.

7 yılda 7 hükümet kurulmuştur.

Ekonomi bu durumdan olumsuz etkilenmiş (enf %100)

Öğrenci olayları ve çatışmalar ülke genelinde yaygınlık kazanmış

Temel gıda maddelerinde bile sıkıntılar yaşanmış

1974 Kıbrıs müdahalesinden dolayı ABD ambargosu işimizi daha da zorlaştırmıştır

Artan terör olayları ve siyasi sosyal kriz sonucu 12 Eylül 1980 de askerler anayasayı askıya

alarak Milli Güvenlik Konseyi (MGK) eliyle yönetime el koymuşlardır. 12 Mart

muhtırasından farklı olarak tüm ülke yönetimi askerlerin eline geçmiştir. Parlamento

feshedilmiş, Siyasi partiler kapatılmış ve dönemin siyasilerine yasak konulmuştur.

12 Eylül Darbesi Sonrası

Darbe dönemi diğer müdahalelere göre daha uzun sürmüştür (3 yıl)

MG Konseyi tarafından kanunlar çıkarılmış bu kanunların anayasaya uygunluğu

denetlenemeyeceği kabul edilmiştir.

1982 anayasası kabul edilmiştir. Darbe sonrası askeri yönetimin eseri olan anayasa

halen tartışılmaktadır.

80 öncesi siyasi partiler ve siyasi elitler tasfiye edilmiştir. Sağda ve solda ciddi

parçalanmalar görülmüştür.

Süreçte 650.000 kişi göz altına alınmış bunlardan 230.000 kişi yargılanarak

değişik cezalar almışlardır.

517 kişi idam cezası almış 50 kişinin cezası infaz edilmiştir.

12 Eylül Darbesi Sonrası

Başbakan yardımcısı Turgut Özal’ın dışa açık ekonomi modeli sayesinde ihracatta

hareketlenmeler görülmüştür.

Dış politikada en önemli olaylardan birisi Yunanistan’ın NATO üyeliğinin kabul

edilmesidir. Siyasal tartışmalardan uzak bir şekilde pazarlıksız olarak üyeliğe izin

verilmiştir.

Ülke geneline yayılan terör olayları ve çatışmalar sona erdirilmiştir. Ancak aynı

dönemde yaşanan hukuksuzluklar daha sonrası için yeni travmaların oluşmasına

sebep olmuştur.1983 yılında seçimlerin yapılması kararlaştırılmış ve seçimlere

Halkçı Parti (Necdet Calp), Anavatan (T.Özal) ve Milli Demokrasi Partisi (Turgut

Sunalp)’nin girmesine izin verilmiştir.

Özal Dönemi 1983 seçimlerinden Turgut Özal başkanlığındaki Anavatan partisi tek başına iktidar

olarak çıkmıştır.

Açık ekonomik model sayesinde ciddi ekonomik başarılara imza atılmıştır.

Telekomünikasyon, ulaşım barajlar gibi alt yapı çalışmaları artmıştır.

Birey esaslı politikaların benimsendiği devlet baskısının hafiflemeye başladığı birdönem olmuştur.

Ekonomik ve siyasal liberalizm benimsenmiştir.

Kıbrıs ve Kürt sorunu gibi konularda alışılmışın dışında yaklaşımları olan birliderdir.

1987 yılında AB tam üyeliği için resmi başvuru yapıldı

Medya alanındaki gelişmeler. ÖzelTV kanallarının açılması

Özal Dönemi

1987 seçimlerinden tekrar galibiyetle çıkan Anavatan partisi için gerileme dönemi

1988 yerel seçimleriyle başlamıştır.

1989 yılında yapılan seçimlerde 8. cumhurbaşkanı olarak seçilen Özal ülkenin ilk

sivil cumhurbaşkanı olarak göreve gelmiştir.

1993 Nisan’ında yılında ani ölümü ve sonrasında 91 (DYP), 95 (RP) ve 99 (DSP)

seçimlerinde tek bir partinin iktidara gelememesi 1991-2002 yılları arasını ülke

açısından kayıp yılları haline getirmiştir.

1991-2002 dönemi Bu dönemde yaşanan en önemli siyasi gelişmeler: 90’lı yıllar sendromu

28 Şubat 1997 MGK toplantısı “irtica ile mücadele eylem planı”

Susurluk skandalı

Libya ziyareti

Sincan tankları

Kudüs gecesi

Aczimendiler olayı

RP’nin iktidardan uzaklaştırılması ve sonrasında partinin kapatılması. Daha sonrakurulan Fazilet Partisi’de aynı kaderi paylaşmıştır.

Fazilet partisinin de kapatılmasıyla “gelenekçiler” SP’yi partiden ayrılan “yenilikçi” ekipise 2001 yılında AKP’yi kurmuşlardır.

1991-2002 dönemi

1999 seçimlerinde kuurlan DSP-MHP-ANAP koalisyonu döneminde gerçekleşen

ekonomik kriz bbu dönemin önemli olaylarından birisidir.

Krizde 22 özel banka sahipleri tarafından hortumlanmıştır. Yolsuzluğun Hazineye

olan maliyeti 50 milyar dolar olarak tahmin edilmektedir.

Kemal Derviş’in bakan olarak atanması ve 2001 reformları.

AKP dönemi

Fazilet partisinden ayrılan “yenilikçi ekibin” kurduğu parti geçmiş dönemlerse

MSP’den başlayıp Fazilete kadar gelen dönemi analiz ederek “gömlek değişikliğine”

gitmişlerdir.

Bu kapsamda özellikle yerleşik bürokratik elitin hassasiyetlerini gözeten AKP ilk

dönemi itibariyle AB politikalarına önem veren, parti politikalarında ortak akla

önem veren, değişik toplum kesimlerinin temsil edilmesini sağlayan ve

katılımcılığı önemseyen bir politika izlemiştir.

AKP R. Tayyip Erdoğan’ın siyasi yasaklı olarak girdiği 2002 seçimlerinden tek parti

olarak iktidar çıkmıştır. Seçim sonrası siyasi aftan yararlanan Erdoğan yenilenen

Siirt seçimleriyle milletvekili seçilerek başbakanlık görevine getirilmiştir.

AKP dönemi Kökleşmiş sosyo ekonomik sorunlara yönelik politikalar benimsenmiştir.

Düşük enflasyon

Hızlı büyüme rakamları

Kişi başına düşen milli gelirin artması

İhracatın artması

TL den sıfır atılması

Sosyal hizmet kurumları tek çatı altında toplandı

Yeşil kart, ücretsiz kitap vb. Uygulamalar

Yerel yönetimlerdeki başarılar

Reel muhalefet eksikliği

Cari açık, dış borç ve işsizlik problemleri devam etmekte

AKP dönemi

2007 cumhurbaşkanlığı krizi bürokratik ve askeri elitle yaşanan çatışma

Yargıtay tarafından kapatılma talebi ve AYM’nin vermiş olduğu karar

367 krizi ve Cumhuriyet mitingleri

E-muhtıra

2010 referandumu

Yeni sivil anayasa söylemi

2014 Cumhurbaşkanlığı seçimi

3’ncü ve ve 4’ncü dönem