Türkiye’de Kadınlar ve Müzik Bir Sunum

Women and Music in Turkey A Presentation

Patrıcıa Adkıns Chıtı

There are four macroscopic lev-els of difficulties to be faced and resolved: Absence of wom-en composers from principal dissemination channels (curri-cula schools, universities, me-dia and stakeholder networks, history books, encyclopaedias); from mainstream programming (theatres, festivals, radio, tele-vision) and in the private sector (commissions, commercial ven-tures) as well as from economic decision making (artistic direc-tions, programming and com-missioning).

– E-book 2013, for European Commission Project WIMUST

Completion of this work entitled Women and Music in Turkey is

certainly a small miracle, brought about by the hard work and tenacity

Yüzleşilmesi ve çözülmesi gere-ken, makroskobik düzeyde dört zorluk var: Kadın bestecilerin anaakım yayma kanallarında (okul müfredatları, üniversiteler, medya ve paydaş ağları, tarih kitapları, ansiklopediler); anaa-kım programlamalarda (tiyatro-lar, festivaller, radyo, televiz-yon) ve özel sektörde (komis-yonlar, ticari girişimler) olduğu gibi, ekonomik karar almada (sanatsal yönelimler), program-lama ve görevlendirme yokluk-ları.

– Avrupa Komisyonu Projesi WIMUST için hazırlanan e-kitap,

2013

Türkiye’de Kadınlar ve Müzik adlıbuçalışmanın tamamlan-

masıkesinlikleküçükçaplıbirmuci-zedirvebukendiniadamışküçükbir

xiv türkiye’de kadınlar ve müzik: bir sunum

of a small and dedicated group of contemporary Turkish women com-posers and musicologists. It is the first“mapping”ofTurkishwomen,not merely as traditional musicians or talented amateurs within Sultans’ harems, but as composers and cre-ators of all genres of music, from an-tiquity until the present day. The for-mat chosen for this book is that used by our Foundation for similar proj-ects undertaken in other parts of the world:1 this book includes in-depth

1 Nun Composers and their battles, Città di Fara,2017;La Storia della Sopravivenza Musicale,ComuneFara inSabina,2017;Keynote Changes for Women in Music and the Performing Arts European Parliament, Bruxelles,2014; WIMUST - Women in Mu-sic Uniting Strategies for Talent - (16 dilde) TMR,Roma(2012); Women and Music in Serbia, Del Gallo Editore srl, Spoleto (PG) 2011;Lombard women composers from Roman times until present day, Editore Co-lombo,Roma2008;Women as Musicians from Sumerian Civilization until 1492, Edi-toreColombo,Roma2007;Women in Jazz, EditoreColombo,Roma2007;Women and music in Montenegro, Editore Colombo, Roma2007;Calypso as Instrument of So-cial Justice, EditoreColombo,Roma2007;Creative Women in Mozart’s lifetime, Edi-toreColombo,Roma2006;Italian creative women artists between 1000 and 1700, Ed-itoreElectaMondadori,2004;The Bio-graphical Dictionary of Scottish Women Edinburgh University Press, Edinburgh 2006;Le Siciliane, Editore Emanuele Ro-meo,Palermo,2005;L’accès des femmes à’ l’expression musicale: Apprentissage, créa-tion, interprétation: les musiciennes dans la société , IRCAM/Centre Pompidou,L’Harmattan,Paris,2002;Las Mujeres en la Musica - las compositoras españolas, Alianza Editorial, Madrid 1998; Donne in

grupçağdaşTürkkadınbestecivemüzikoloğunsıkıçalışmasıveazmisayesindegerçekleşebilmiştir.Bu,Türkkadınlarının,sadecesultanla-rınharemlerindekigelenekselmüzis-yenlerveyayetenekliamatörlerola-rakdeğil;tümmüziktürlerinin bes-tecileriveyaratıcılarıolarak,antikçağdangünümüzekadarkiilk“hari-talama”sıdır.Buçalışmaiçinseçilenformatise,vakfımıztarafındandün-yanındiğerbölgelerindesürdürülenbenzerprojeler içinkullanılanfor-mattır:1Buçalışmafarklıtarihseldö-

1 Nun Composers and their battles, Città di Fara,2017;La Storia della Sopravivenza Musicale,ComuneFara inSabina,2017;Keynote Changes for Women in Music and the Performing Arts European Parliament, Brüksel,2014; WIMUST - Women in Music Uniting Strategies for Talent - (16 dilde) TMR,Roma(2012); Women and Music in Serbia, Del Gallo Editore srl, Spoleto (PG) 2011;Lombard women composers from Roman times until present day, Editore Co-lombo,Roma2008;Women as Musicians from Sumerian Civilization until 1492, Edi-toreColombo,Roma2007;Women in Jazz, EditoreColombo,Roma2007;Women and music in Montenegro, Editore Colombo, Roma2007;Calypso as Instrument of Soci-al Justice, EditoreColombo,Roma2007;Creative Women in Mozart’s lifetime, Edi-toreColombo,Roma2006;Italian creative women artists between 1000 and 1700, Edi-toreElectaMondadori,2004;The Biograp-hical Dictionary of Scottish Women Edin-burgh University Press,Edinburgh2006;Le Siciliane, Editore Emanuele Romeo, Paler-mo,2005;L’accès des femmes à’ l’expressi-on musicale: Apprentissage, création, inter-prétation: les musiciennes dans la société, IRCAM/CentrePompidou,L’Harmattan,Paris,2002;Las Mujeres en la Musica - las compositoras españolas, Alianza Editorial,

women and music in turkey: a presentation xv

nemlerdekiyaratıcıkadınmüzisyen-lerleilgiliderinlemesinemakalelervebunaekolarak,18.yüzyıldanbugü-nekadaryaşamış160’tenfazlaka-dınmüzikbestecisiveyaratıcısınınisimlerini,hayatlarınıveeserleriniiçerenbirbiyografiksözlüğü içeri-yor.Müzikyaratıcılarıolarakkadın-

larTürkiye’deAnadolu’da,Çatalhö-yük’ün Neolitik kültürlerinde, Mezo-potamya’nınAntikSümermedeniye-tindeveRomaİmparatorluğusüre-sincehepvardı:BugünTürkmüziğiOrtaAsyahalkmüziği,Arapmüziği,Bizans,Yunan,Osmanlıİmparator-luğu, İran,Balkanlar,Ermenistan,AvrupavehattaKuzeyAmerika’dangelentürlerveunsurlarıkucaklıyor.BesteciveeğitimciSelenGülün’ünbi-ze“TürkiyeCumhuriyeti’ndeKadınBesteciler”makalesindehatırlattığıgibi, ancakçokyakınbir tarihte:“TürkiyeCumhuriyetikurulduktanveLatinharfleriyleyazılanokunanTürkçeanadiliolarakkabuledilipTürkçeeğitimegeçildiktensonramü-ziğindehızlaBatılılaşmaçemberinegirdiğini,icradaveeğitimdeçoksesli

Madrid 1998; Donne in Musica, Armando Editore 1996; Donne in Musica di tre mon-di: strade, corti e conventi in “Dame, Drag-he e Cavalieri: Medioevo al Femminile, Atti ConvegnoCasaleMonferrato,IstitutoBeniMusicali Piemonte, 1996; Almanacco delle Virtuose, Primedonne, Compositrici e Musi-ciste d’Italia dall’AD 177 ai Giorni Nostri, De Agostini Milano 1991; Donne in Musi-ca, Bulzoni Editore 1983.

articlesaboutcreativewomenmusi-cians in different historical periods followed by a biographical diction-ary of women composers and cre-atorsofmusic,withthenames,livesand works of more than one hun-dred sixty women from the eigh-teenth century onwards.

Women as creators of music were present in Turkey in the Neolithic culturesofÇatalhöyükinAnatolia,intheancientSumeriancivilizationin Mesopotamia, and during the Ro-man Empire: today Turkish music embraces genres and elements com-ing from Central Asian folk music, the Arab world, Byzantium, Greece, the Ottoman Empire, Persia, the Bal-kans,Armenia, Europe and evenNorthAmerica.Onlyveryrecently,as composer and educator Selen Gül-ünremindsusin“TheTurkishRe-public and Women Creators of Mu-sic”:“AfterthefoundingoftheTurk-ishRepublicin1923,theadoptionofLatin letters for the Turkish lan-guage, and the initiation of a Turkish languageeducation,weobservedarapid Westernization of music, a fo-

Musica, Armando Editore 1996; Donne in Musica di tre mondi: strade, corti e conven-ti in “Dame, Draghe e Cavalieri: Medioevo al Femminile,AttiConvegnoCasaleMon-ferrato, Istituto Beni Musicali Piemonte, 1996; Almanacco delle Virtuose, Primedon-ne, Compositrici e Musiciste d’Italia dall’AD 177 ai Giorni Nostri, De Agostini Milano 1991; Donne in Musica, Bulzoni Editore 1983.

xvi türkiye’de kadınlar ve müzik: bir sunum

müziğeönemverildiğini,özellikleTürkSanatMüziği’ninTürkHalkMüziği’nekıyaslabusebeptengeriplana itildiğinigörüyoruz (...)budevrimlerinmerkezindekültürelya-pılanma,dolayısıylamüzikenönem-likonulardanbiriolarakelealınır.Anadolu’nun ezgilerini derlemek üze-rearaştırmacılaragörevverilir.Buamaçla ünlüMacar besteci BélaBartók da Türkiye’yi ziyaret eder, derlemegezilerinekatılır.Filarmoniorkestrası,bandovefasılheyetindenoluşan“MızıkayıHümayun”Anka-ra’da konserler vermeye başlar...1934’te Adnan Saygun, TürkiyeCumhuriyeti tarihinin ilkoperasıolan“Özsoy”uyazar.Döneminhü-kümeti,kadınlarınsosyalhayattakiyeriniveözgürleşmelerini,kızçocuk-larınındaerkekçocuklarkadaroku-maöğrenmehaklarıvesosyalkimlikkazanmalarınısağlamakadınabirdi-zikanungerçekleştirir.”“TanrıçalardanTefçilere:Türki-

ye’deKadınlarınMüziğininTarihineBirBakış”makalesindeetnomüziko-logE.ŞirinÖzgünşugözlemiyapar:“Gelenekselortamlardakadınlarıngenellikleşarkısöyledikleriniancakçoğuzamanenstrümançalmadıkla-rınıgörüyoruz (...)bir enstrümanolaraktefkadınlaraözgügörülmek-te,kadınlarbuenstrümanıgenelliklesadecekadınlaraaçıkortamlarda,özellikledekınagecelerindeçalmak-tadır.Tefinbuvebenzerikullanım-

cus on polyphonic music in perfor-mance and education, and an empha-sis on Turkish Folk Music (Türk HalkMüziği) instead ofTurkishClassicalMusic(TürkSanatMüziği)(...)Culturaldevelopmentwasattheheart of reforms and music was, therefore, one of the central themes. (...) Researchers were commissioned to gather folk melodies from Anato-lia and as part of this project, the fa-mousHungarian composer, BélaBartók,alsovisitedTurkeyandun-dertook field research.“MızıkayıHümayun”setupsymphonicorches-tras,bands,andfasılgroupconcertsinAnkara.(...)In1934,AdnanSay-guncomposed“Özsoy”,thefirstlyr-ic opera in the history of the Turkish Republic.Thegovernmentof thetimedevelopedaseriesoflawspro-moting increased freedom for wom-en in social life, equal access to edu-cation for girls, and recognition of women’ssocialidentity.”In “From Goddess to Tefçi:

Thinking about the past of Women’s MusicalPracticesinTurkey”,ethno-musicologistE.ŞirinÖzgünobservesthat,“intraditionalsettingswestillfind women performing as singers but without playing musical instru-ments.... the particular drum played by women, the tef, is considered to be a female instrument, and is, therefore, played in women-only settings, dur-ing wedding rituals. Similar musical

women and music in turkey: a presentation xvii

larıTürkiye’ninpekçokbölgesindeveAkdenizçevresindekigenişcoğra-fi alanda görülebilir (...) Türkiye’de kadınlarınmüzikalpratiklerininta-rihininizinisürmekkolaydeğilçün-kübiryandankadınlarpatriyarkalbaskınınacısınıyüzyıllarcaçekmiş-lerdirveyarattıklarımüziktarihselbelgelereuygunbiçimdekaydedil-memiştir.Neysekikadınlarıdavul-cular olarak kabul eden gelenek bu-günekadarsürmüşvesembolikpra-tikleritakipederek,bugünhâlâyay-gınolanayrıntılarınizinisürerekvenotunudüşerek,geçmişteolduğugi-bi,resmitamamlayabilirvebugele-neğinpotansiyelinigörebiliriz.”Öz-gün,sözünüşöylebağlar:“(...)hernekadar (bugün)birkadındavulçalmaktaveyaenazındanicracıol-maktaısraretsede,yeniçağıngerek-liliklerineboyuneğmekvebaşkaenstrümanlarçalarakdevametmekzorundakalabilir:Öncedarbukavesonraklavyevemidi recordings.”Müzikolog,müzisyenveeğitimci

fakatartıkaramızdaolmayanS.Şeh-varBeşiroğlu“OsmanlıMüziğindeKadınlar”adlımakalesindeOsmanlıöncesitoplumlardaTürkkadınlarıntoplumsalkoşullarınıngeneldeğer-lendirmesiylebaşlar:“Türkikavimle-rinOrtaAsya’danAnadoludüzlüğü-negöçüİranveArabistandadâhilol-maküzeregenişbiralanayayıldı.Bugöçsırasında,Türklerİranlı,Arap,AnadoluluveBizanslıkültürlerleet-

practices can be found in many parts ofTurkeyandinvastgeographicalarea around the Mediterranean (...) Tracing the history of women’s musi-cal practices in Turkey is not easy, be-causeontheonehandwomenhavesuffered from patriarchal oppression for centuries, and the music that they havecreatedhasnotbeenadequatelyrecordedinhistoricdocuments.Nev-ertheless, the tradition regarding womenasdrummershassurvivedun-til the present day and by following symbolic practices, tracking and an-notating the details that are still com-mon today, as in the past, we can complete a picture and see the poten-tialityof this tradition.”Shecon-cludes“....evenif(today)awomaninsists on drumming, or at least be-comingaperformer,shemighthavetogiveintotherequirementsoftheneweraandmoveontoplayotherin-struments: first the darbuka and then keyboardsandmidirecordings.”

Musicologist, musician and edu-cator, unfortunately no longer with us,S.SehvarBeşiroğlubeginswithanoverviewof thesocialsituationof Turkish women in pre-Ottoman societies, to her article entitled “WomeninOttomanMusic”:“Themigration of Turkic peoples from Central Asia to the Anatolian pla-teau spread widely, including Persia and Arabia. During this migration, Turks interacted with Persian, Ara-

xviii türkiye’de kadınlar ve müzik: bir sunum

kileşimegirdiveyönetimsel,askerivetoplumsal kurumlarda birbirlerine becerileriniaktardılar.Osmanlıİm-paratorluğu’nunilkyıllarıboyunca,kadınlaretnikkökenleribakımındangenellikleTürki’ydilerveOrtaAsyalıkültürel karakteristiklerini koruyor-lardı.Sonralarısultanlarınsarayında,İslâm’ınortayaçıkışındanönce,diniinanışŞamanizm’divehemTanrılarhemdeTanrıçalarvardı...Asyadüz-lükleriningöçebeTürkikavimlerin-de,kadınlarveerkeklertoplumsalvekültürelyaşamlarınıbirlikte,ayrış-madansürdürüyorlardı.İslâm’ıdin-leriolarakbenimsediktenveyerleşiktoplumageçtiktensonra,İslamipren-sipler, İslâmöncesigelenekleriveçevrelerindeki toplumlardangeçenetkilerinbirleşimiolanbiryaşamtar-zıbenimsediler.”Beşiroğlu,sultanla-rınsaraylarındakimüzikvehayatı,kendimüzikleriniyazanvetanıtançoksayıdakadınıresmederekşöyletarifeder:“İmparatorluğunbaşındanitibaren,müzikvedanstoplumsalvekültürelhayatınönemlibirunsuruy-du.Bunlarfarklıduygularıifadeet-meninaracıolarakkabulediliyordu.Kadınlarınmakammüziğinekatkıla-rıtoplumsalhayatıniçkinbirparçasıhalinegeldivetoplumungelenekleri-niniçineyerleşti.BuözellikSultan’ınsarayınıniçindeyaşayankadınlarka-darşehirlerdeyaşayanlararasındadagüçlüydü.Erkeklermüzikaleğitimle-riniEnderun’da(sarayıniçindekieği-

bic, Anatolian, and Byzantine cul-turesandexchangedskills ingov-ernmental, military, and social insti-tutions. During the early years of the Ottoman Empire, women were gen-erally Turkic according to their eth-nic backgrounds and maintained their Central Asian cultural charac-teristics. Later in the courts of the Sultans, before the emergence of Is-lam, the religious belief was Sha-manistic, with both Gods and God-desses. (...) In the nomadic Turkic tribes of the Asian plateau, women and men pursued their social and cultural life together without sepa-ration. After embracing Islam as their religion and establishing set-tled communities, they adopted a life style which was a combination of Islamic principles, of their pre-Is-lamic traditions and influences ab-sorbed from surrounding communi-ties.”Shedescribesmusicandlifeinthe Courts of the Sultans, depicting many of the women who wrote and promotedtheirownmusic:“Fromthe beginning of the Empire, music and dance was an important aspect of social and cultural life. It was consideredavehicletoexpressdif-ferent feelings. The contribution of women to makam music became an integral part of social life and incor-porated into the traditions of the so-ciety. These were as strong among thepeoplewho lived in cities as

women and music in turkey: a presentation xix

timkurumu)alırken,kadınlar içinmüzikaleğitimiharemsağlardı.Ayrı-ca,kadınlardöneminen iyiöğret-menlerininevlerinemüzikdersleriiçingönderilirdi.Saraylardayaşayan-larhemharemdehemdedışardakiöğretmenlerdeniyibirmüzikeğitimialırlarvedevamındagruplaroluştu-rarakfarklıvesilelerlekeyiflikutla-malarakatkıdabulunurlardı.”Buçalışmadakimakaleler,birçok

farklımüziktürünütanımlarveSelenGülüniseyazısındakanto, arabesk, Anadolupopu,Türkpopu,rockvecazdahilolmaküzere20.yüzyılınbirçokformuvebualanlardaicracıveyazarolarakustalaşmışkadınlarhakkındabilgilerverir.“CazmüziğiTürkiye’yeerkensayılacakbirdö-nemde,1920yılındagirervesonra1960’lardaTürkpopmüziğinintan-go,kantoveoperettürlerinemüzikalvebiçimselbirdesteksağlar.Oyıllar-dayabancımenşelidansmüziklerinitanımlamakiçincaz,yabancıpopü-lermüzikleriçalanorkestraları ta-nımlamak için isecazbant (kelimeanlamıcazgrubu)sözcüğükullanıl-maktaydı.1940’lardanitibarenbir-biriardınaTürkiyelicazgruplarıku-rulurvegecekulüplerinde icralarbaşlar.”Türkiye’den Kadın Besteciler

Sözlüğü sunduğubilgilerbakımın-danzenginbirkaynaktır:Sözlük’teçokuzakveyakıngeçmişlerdenmü-zikbestecisiveyaratıcısıolarakka-

within the Sultan’s court. While men receivedtheirmusicaleducation inthe Enderun (educational institution within the palace), the Harem (Women’sQuarters)providedmusiceducation for women. In addition, women were sent to the homes of thebest available teachersof thetimeformusiclessons.Thoselivinginthepalacesreceivedagoodmusiceducation both in the Harem and from external teachers, and went on to form ensembles which contribut-ed to joyful celebrations on different occasions.”

The articles in this book describe many different kinds of music and Selen Gülün has included informa-tion for many twentieth century forms including Kanto, Arabesque, Anatolian Pop, Turkish Pop, Rock andJazzaswellasgivinginforma-tion about the women who excelled as performers and authors in these fields:“JazzenteredTurkeyatarela-tivelyearlystagein1920andlater,inthe1960’s,providedmusicalandsty-listic support to the tango, kanto, and operetta genres of Turkish pop music. In those days, the word caz was used to describe foreign dance music and cazbant (literally, jazz band) to describe orchestras playing foreign popular music.... From the 1940’sonwards,anumberofTurk-ish jazz bands started up and per-formedinnightclubs.”

xx türkiye’de kadınlar ve müzik: bir sunum

dınfigürleriveicracı/besteciolarakuluslararasıdüzeyde isimlerolançağdaşkadınlaryeralırkenbunlarıniçindebulundukları etkinliklerdeçerçeveyedahiledilir.Kadınlar;bes-teciler,serbestemprovizörlervekav-ramsalsanatçılar,soloenstrümanlariçinyazılmışeserlerden(örneğinpia-no)askeribandolariçinhazırlanmışmüziğe,makam veklasiksanatşar-kılarına,kantoya,filmmüziklerivemüzikallere, operetlere, elektronik müziğekadarhertürlüsesliveens-trümantal kombinasyonun yazarla-rıdır.Buradasunulankadınlarşair,şarkısözüyazarı,şarkıyazarıvelib-rettodur.Onlar;şarkısöylerler;pia-no, keman, mandolin, gitar, ksilo-fon, ut, akordeon, alto saksafon, tambur,kontrbas,viyolonsel, flüt,kanun,zither,kemençe,lavta,harp,darbuka,davulçalarlarveorkestraşefi,koroşefi,öğretmen,operaşar-kıcısı,aktris,rapçi,şanhocası,ya-pımcı,sahnedirektörü,aranjör,ya-yıncı,radyospikeri,müzikolog,ço-cukkitabıyazarı,ressam,gazeteci,müzik terapisti, fotoğrafçı,öğret-men,etnomüzikologolarakçalışır-larveyasanatvetasarıalanındaüre-tirler.Eğerkadınlarveedinimleritarihe

vederskitaplarınakatmakistenirsebuSözlükgerçektençokönemlibiryeriolacaktır.DiğeryandanbuSöz-lük,kadınlaradınaçalışanlarınhep-sininzatenbildiğişeyionaylıyor:Bir-

The Biographical Dictionary of Women as Composers and Creators of Music contains a wealth of infor-mation: It includes figures of women as composers and creators of music emerge from the long distant and re-cent past alongside contemporary women with international names as composersorperformer/composersandalsotheactivitieswhichtheyin-volved,areputtedintoframeofthisbook.Women’s activies’ range isenormousas free improvisersandconcept artists, authors of all sorts of vocalandinstrumentalcombinationsfrom works for solo instruments (pi-anoforte for example) to music for military bands, makam and classical art songs, kanto, film scores and mu-sicals, operettas, electronic music. The women presented are poets, lyri-cists, songwriters and authors of li-brettos. They sing, play the piano-forte,violin,mandolin,guitar,xylo-phone, oud, accordion, alto saxo-phone,tanbur,doublebass,violon-cello, flute, kanun, zither, kemence, lavta, harp, darbuka, drums andwork as conductors, choral directors, teachers, opera singers, actresses, rap-pers,vocalcoaches,producers,stagedirectors, arrangers, broadcasters, ra-dio hosts, musicologists, authors of books for children, painters, journal-ists, music therapists, photographers, teachers, ethnomusicologists and in the fields of sound art and design.

women and music in turkey: a presentation xxi

çokkadınmüziktekiyetenekleriveöncüeserleriyleyaşarkenveakranla-rıncakabulgörmüş,sonrasındaunu-tulmuştur.Bugün21.yüzyıldabile,kendieserlerininbestecileriveicracı-larıolarakbirçokalandamevcutolankadınlarhâlâokulveyaüniver-sitemüfredatlarındayeralmazveso-nuçolarakerkekakranlarıylaaynışekilde,onlarlaaynıözelliklerdekiprogramaalınmazlar.Şununaltınıçizmekgerekirkidünyadaki(genel-liklehepsierkekolan)tarihçilerçağ-daşmüzikhakkındayazarkenkadın-larcayapılankatkıyaçokazdikkatgösterirler.Öteyandan,kaçkadın,yaratıcıbesteciolarakciddiyetlein-celemeyealınıyor?Kaçbestecilikmezunu,okullarda,konservatuarlar-daveüniversitelerdeöğretmenlikya-pıyor?(Bucevapçokhızlıcaverilebi-lir:Genççocuklarınçoğunluğuilkvesüregidenmüzikeğitimlerinigenel-liklebesteciolankadınlardanalmak-tadır).Kaçkadınnefeslienstrüman-larveyaperküsyonçalmaküzereişealınıyor?Kaçkadıneserlerininsü-rekliliğini güvenceyealmaküzerekendi ensemble’ını,grubunuyadaband’ınıkuruyor?Kaçtanesikendikayıtüretmekiçinkendikaynağınıgeliştiriyor?Tümyaratıcılıkbiçimleribirden

çoketkenedayanır:Yaş, ırk,din,milliyet veya sanatçınındoğduğucoğrafialan,neredeeğitimgördüğüvetarih,eğitimveuzmanlaşmışöğre-

The Biographical Dictionary is crucial if one wants to place women and theirachievements inhistoryand school books. Additionally, this dictionary confirms what all those working on behalf of women already know:manywomenhavebeenrec-ognised for their talent and pioneer-ing work in music, during their life-timesandbytheirpeers,andhavethenbeenforgotten.Eventoday,inthe twenty-first century, women, as composers and performers of their own works, present in many fields are still not included in school or universitycurriculaandconsequent-ly are not programmed in the same way, in terms of quality or quantity, as their male counterparts. It should be underlined that, worldwide, his-torians, (usually all male) write about contemporary music with lit-tle attention to the contribution made by women. On the other hand how many women are seriously tak-en into consideration as creativecomposers?Howmanycompositiongraduates are teaching in schools, conservatories and universities?(Thisanswer isveryquicklygiven:the majority of young children will bereceivingtheirfirstandongoingmusic tuition from women who are often composers). How many wom-en are hired to play wind instru-mentsorpercussion?Howmanyset up their own ensemble, group or

xxii türkiye’de kadınlar ve müzik: bir sunum

timboyuncataşınanestetikkanonlarvepopülerkültür,ekonomikkoşul-lar,iklimvehattabiyolojikyaşgibidiğerdışsaletkiler.Kadınyaratıcısa-natçılarınvarolduğuevrendoğalol-maktanuzak.Müzikaleğitimedahasınırlıbirerişimleri,yayınveicrako-nusundadahaazolanaklarıolmasınarağmenSümermedeniyetindenbuyanakadınlarkendimüzikleriniya-ratmışlar,icraetmişlervetaşımışlar-dır.2 Kadınlarındünyadadeneyimle-diklerideğişimleredair farkındalıkaynıdüzeydekamusalhayatakatılımveetkietmeyeveyakadınlarınanaa-kımdakültürelmevcudiyetinin,ör-gütlediklerietkinliklerinmarjinalleş-tirilmesivekaynakkıtlığıylaacıma-sızcadaraltılmışolduğunadairbirkabullenmeolmamıştır.3Geçilmesiveaşılmasıgerekenbariyerler,çitler,geçitlervehendeklervardırvekapıbekçileri“nitelik”tenkonuşanamaperdearkasındakiçarklardanbahset-meyen erkeklerdir.Bugünün sanatçısı emekpaza-

rındabelirlibirdurumuniçindeya-şar:Bir işlediğeriarasındazamanaralıklarıyaratankesintiliiş,farklıkaynaklardan gelen ödemelerin

2 AdkinsChiti,P.,“TangibleandIntangible-women’s contribution to Music and to Cul-ture”,9numaralıoturumdakitebliğ,1Nisan1998, Stockholm, Intergovernmental Confe-rence on Cultural Policies for Development.

3 WorldCommissiononCultureandDeve-lopment, Our Creative Diversity: report of the World Commission on Culture and De-velopment, (yön.)JavierPérezdeCuéllar, USA,UNESCO,1995.

band, to guarantee continuity for theirwork?Howmanyraise theirownfundingtoproducerecordings?Allformsofcreativitydependon

multiple factors: age, race, religion, nationality or geographical area wheretheartistisborn,wherehe/shetrained, and aesthetic canons trans-mitted throughout history, education and specialised training, as well as other external influences such as popular culture, economic condi-tions, climateandevenbiologicalage.Theuniverse inwhichwomencreativeartistsexistsisfarfromnat-ural.Despitehavingmorelimitedac-cess to musical education, fewer op-portunities for publication and per-formance,womenhavecreated,per-formed and transmitted their own music since the time of the Sumerian civilisation.2 Awareness of the chang-es experienced by women worldwide has not translated into correspond-inglevelsofparticipationandinflu-ence in public life, or recognition that women’s cultural presence in the mainstreamisseverelyconstrainedby the marginal and under-sourced natureoftheirorganizedactivities.3

2 AdkinsChiti,P.,“TangibleandIntangible-women’s contribution to Music and to Cul-ture”,PaperforSessionn°9,1st April 1998, Stockholm, Intergovernmental Conference on Cultural Policies for Development.

3 WorldCommissiononCultureandDevel-opment, Our Creative Diversity: report of the World Commission on Culture and De-velopment, (dir.) JavierPérezdeCuéllar, USA,UNESCO,1995

women and music in turkey: a presentation xxiii

toplamındasahipolduğudüşükge-lirlekaçınılmazhalegelenhareket-lilik;ajanslar,editörler,yapımcılarvb.çeşitlitürdearacı-insanlaraba-ğımlılık,yaratıcılığınsonucununiz-leyicinezdindekibaşarıyabağlıol-masındandolayı taşıdığı risk, sa-natsal işlerle serbestveyakadrolubaşkabirişinaraaraüstüstebin-mesininkaçınılmazlığı...Oysa sa-natçılar,yaratımiçinzamanaveherşeydenötemüzikdünyasınınkendi-sindengelecekmoraldesteğe ihti-yaçduyarlar.

Umudum odur ki Türkiye’de Ka-dınlar ve Müzik,müzikseverler,aka-demisyenlerveöğrencileriçintemelbir okuma haline gelecek, daha fazla sayıdakadınınTürkiyemüzikalya-şamınasanatsalkatılımınacesaretverecekvekadınların isimlerininprogramlarda, çevrimiçi sitelerde,müfredatlardavediğeryayınlardayer alması sağlanacak. Bugününyüksekbeklentiliçağdaştoplumun-da(standardizasyonveedilgenleştir-meriskiyle)kadınsanatçılarınrolühayatidir.Onlargeleceğebakıyor-lar, bugünlemücadele ediyor veakıntıyakarşı yüzüyorlar.Toplu-munkadınsanatçıyıdesteklemekle,onayaşama, çalışmavekendisiniözgürce ifadeetmesiyani“kendi”müziğini, “kendi” fikirlerini ve“kendi”yaratıcılığınısunması içinyardımetmeklekazanacağıçokşeybulunmaktadır.

There are barriers, hurdles, gates and moats to be passed through and across and the gatekeepers are men whotalkabout“quality”andnotabout wheels behind the scenes.Today’sartistlivesinaparticular

situation within the labour market characterized by intermittent work thatcreatesintervalsoftimebetweenonejobandthenext;anunavoidablemobility with a low income com-prised of payments from different sources; a dependence on many kinds of middle-people like agencies, editors, producers, etc.; a risk related tocreativitywhere resultsdependupon success with an audience; the often indispensable intermittent overlappingofartisticworkwithan-other job, free-lance or employed. However,artistsneedtimeforcre-ationandaboveall themoralsup-port from the world of music itself.

It is my hope that Women in Mu-sic in Turkey will become essential reading formusic lovers, scholarsandstudents,encouraginganevengreater female artistic participation in Turkish musical life and ensuring that women’s names are included in programmes, on-line sites, syllabi and other publications. In today’s highly demanding contemporary so-ciety –risking standardisation and passivity–theroleofwomenartistsisvital.They looktowardsthefu-ture, contest the present and swim

xxiv türkiye’de kadınlar ve müzik: bir sunum

Bukitap;besteci (vakfınTürki-ye’den ilk konuk bestecisi) Selen Gü-lün’ünvemüzikologlarŞehvarBeşi-roğlu,ŞeymaErsoyÇakveŞirinÖz-gün’ünkatkıvecesaretlendirmeleriolmaksızınmümkünolamazdı.Ay-rıcabirbaşkaTürkkonukbesteciolanAyşeÖnder’e,İtalya’nınFiuggişehrindekimerkezimizdekütüpha-necimizRobertaQuattrociocchiveasistanıNicolettadelMonte’yete-şekküretmekisterim.Ayrıcaİstan-bulBilgiÜniversitesiMüzikBölü-müneveözellikleAteşErkoç,DenizGüngören, Can Kazaz, Ali Somay, FulyaUçanokveEnginYenidün-ya’yabanasüregidenaraştırmadaveTürkçe-İngilizceçevirilerdeyardım-larıiçinteşekkürederim.Tümteşek-kürlerimiİstanbulBilgiÜniversitesiYayınlarıvebuprojeyitakipedenvebizidevamedipgenelliklekarmaşıkveyavaşgidenbirgörevisürdürüptamamlamamıziçincesaretlendirenyayınkoordinatörlerinegönderiyo-rum.

Fiuggi Città, İtalya

againstthecurrent.Societyhaseveryinterest in supporting the woman artist,helpinghertolive,workandexpress herself freely and this means presenting“her”music,“her”ideasand“her”creativity.Thisbookwouldnothavebeen

possible without input and encour-agement from composer Selen Gülün (the Foundation’s first Resident Composer from Turkey) and from musicologists Şehvar Beşiroğlu,ŞeymaErsoyÇakandŞirinÖzgün.Iwould also like to thank composer Ayse Onder, another Turkish resi-dent composer, librarian Roberta Quattrociocchi and assistant Nico-letta del Monte at our headquarters in Fiuggi, Italy. Further thanks go to theİstanbulBilgiUniversityMusicDepartmentandespecially toAteşErkoç,DenizGüngören,CanKazaz,AliSomay,FulyaUçanok,andEnginYenidünya, who helped with ongo-ing research and translations be-tween Turkish and English. Thanks must also go to the Istanbul Bilgi UniversityPressandtotheirEditori-alcoordinatorswhohavefollowedthis project and encouraged us to continue and complete a task that has often been complex and slow.

Fiuggi Città, İtaly

Türkiye’den Kadın Besteciler Sözlüğü

Dictionary of Women in Music in Turkey

A

Gökçen Dilek Açay (Istanbul, 1983), composer, violinist, impro-viser and concept artist studied at the Yildiz Teknik University, in the Art and Design Faculty, as a Violin Ma-jor and won an Erasmus scholarship to attend the Franz Liszt Musik Hochschule, Germany in 2006. Af-ter graduation, she undertook degree studies at the Bauhaus University in Weimar. She has performed with free improvisation bands such as Is-lak Köpek, Ways - Şenol Kü çük yıl dı-rım, Miam Caz Topluluğu, and the Stringswille Project of Emin Fın dık-oğ lu. She has also worked with danc-ers, visual artists and collaborated in multimedia performances in the United States, Germany, Turkey, Ita-ly, Denmark and in China. She is

A

Gökçen Dilek Açay (1983, İstan-bul), besteci, kemancı, doğaçlama müzik icracısı ve konsept sanatçısı, Yıldız Teknik Üniversitesi Sanat ve Tasarım Fakültesi’nde keman eğiti-mi aldı. Kazandığı Erasmus bursuyla okuduğu Almanya’da Franz Liszt Musik Höchschüle’den mezun ol-duktan sonra Weimar’da Bauhaus Üniversitesi’nde lisans eğitimi gördü. Islak Köpek, Ways-Şenol Küçükyıl-dırım, MIAM Caz Topluluğu ve Emin Fındıkoğlu’nun Stringswille Project gibi doğaçlama gruplarıyla performanslar sergiledi. Dansçılar ve görsel sanatçılarla performanslar verdi ve ABD, Almanya, Türkiye, İtalya, Danimarka ve Çin’de multi-medya performanslarında yer aldı. Özel ilgi alanı sıra dışı objeler, fotoğ-

96 türkiye’den kadın besteciler sözlüğü

raf, video ve performans sanatıyla çalışmaktır. İstanbul, Kopenhag, Mineapolis, Erfürt, İlşalmı, Weimar ve Pekin’de solo ve grup sergilere ka-tıldı. Limbo ve Şevket Akıncı’yla kaydettiği özgün doğaçlama canlı konser albümü 2009’da Deform mü-zik tarafından yayınlandı. 2010’da On the Edge isimli bir ‘yeni müzik’ performans grubu kurdu.

Adile Sultan (18 Mayıs 1826 - 12 Şubat 1899, İs-tanbul) Sultan II. Mah-mud ve eşlerinden Zer-nigar Sultan’ın kızı, I. Abdülmecid ve Abdü-laziz’in kız kardeşidir. Babası sanatla özellikle hat ve musiki ile yakın-dan ilgili bir padişah oldu-ğundan iyi bir öğrenim görerek Arapça, Fars-ça, edebiyat, tasavvuf, müzik ve hat öğrendi. Adile Sultan 19 yaşında iken daha sonra kaptan-i derya, serasker ve sadrazam olacak Damat Mehmet Ali Paşa’yla evlendi. Onuncu kuşaktan dedesi olan Kanu-ni Sultan Süleyman’ın şiirlerinin Di-vân-ı Muhibbî adıyla basılmasını sağlamıştır. Fakat kendi şiirleri Di-vân-ı Âdile adı altında ölümünden seneler sonra, ancak 1996’da yayın-lanmıştır. Sufi, tasavvufi şiirler ya-

particularly interested in working with unusual objects, photography, video and performance art and has participated in many solo and group exhibitions in Istanbul, Copenha-gen, Minneapolis, Erfurt, Ilsalmi, and Weimar and in Peking. Her Free Improvisation live concert album was released by Deform music with Limbo and Şevket Akıncı in 2009. She created the ‘new music’ perfor-mance band On the Edge in 2010.

Adile Sultan (Istanbul May 18, 1826 - February

12, 1899) the daughter of Mistress Zer-Nigâr II, one of the wives of the Ottoman Sultan, Mahmut II; her broth-ers were Abdülmecid I

and Abdulaziz Han. Her father appreciated fine art,

especially calligraphy and music. Adile Sultan had the advantage of a

good education learning Arabic, Per-sian, literature, tasavvuf, music, and calligraphy. At nineteen years old, she was married to Damat Mehmet Ali Paşa, who would later become kaptan-ı derya (admiral-in-chief), se-rasker (commander-in-chief), and sa-drazam (grand vizier). She published the poems of Süleyman the Magnifi-cent, her grandfather of the 10th de-gree, under the title Divân-ı Muhibbî.

Adile Sultan

dictionary of women in music in turkey 97

nında dini olmayan şiirler de yazmış-tır. Babası, annesi, erkek kardeşleri ve içinde bulunduğu ortamla ilgili yazdıkları Osmanlı hanedanının ve saray hayatının daha iyi anlaşılması-nı sağlamıştır. Adile Sultan’ın önem-li özellikleri, Osmanlı hanedanından Divan düzenlemiş ve Türk makam müziğinde besteler yapmış tek kadın şair olmasıdır. “Merhaba Ey Fahr-i Âlem Merhaba” adlı şiiri Hacı Faik Bey tarafında Hüzzam makamı Dü-yek usulünde uyarlanmıştır. Başka bir kaydedilmiş bestesi Hicaz Hü-mayûn makamı Sofyan usulündeki “Gizlice şaha buyur, hâne-yi tenhâya buyur”dur. Öldüğünde Eyüp Bostan İskelesi’nde kocasının yanına gömül-müştür.

Hamide Ayşe Osmanoğlu, (Sul-tan) (İstanbul, 2 Kasım 1887 - 1960) Yıldız Sarayı’nda doğmuştur. Annesi Ayşe Müşfika Kadınefendi, babası Osmanlı Sultanı II. Abdülha-mid idi. Yedi kardeşin altıncısı olan müzisyenin, arp, keman ve piyano çalmanın yanında, resme de kabili-yeti vardı ve Fransızca konuşurdu. Colonel Lombardi’den Klasik Batı Müziği piyano dersleri, Edgar Ma-nas’tan müzik teorisi, Italo Silvel-

She also created Sufi, sacred and secu-lar poems. Her writings about her fa-ther, mother, brothers and her sur-roundings have helped us to under-stand life in the palace and the sover-eignty of the period. One of the most important aspects of Adile Sultan’s life is that she is the only female poet within the Ottoman royal family to have prepared a Divan and to have composed Turkish makam music. One of her poems was set by Hacı Faik Bey in Düyek tempo and Hüz-zam makam: “Merhaba Ey Fahr-i Âlem Merhaba” [Greetings to dear prophet Mohammad]. Another re-corded work of hers “Gizlice şaha buyur, hâne-yi tenhâya buyur.” [Se-cretly come to my kingdom, my heart] is in Hicaz Hümayûn makam and So-fyan tempo. At her death, she was buried next to her husband in Bostan İskelesi, Eyüp. Her poems were pub-lished in 1996 as Divân-ı Âdile.

Hamide Ayşe Osmanoğlu (Sul-tan) (Istanbul, November 2, 1887-1960) was born in the Yıldız Chalet Palace. Her mother was Mistress Ayşe Müşfika IV and her father was Ottoman Sultan Abdülhamid II. She was the sixth of their seven siblings. Besides playing the harp, violin, and piano, painting was also amongst her skills and she spoke French. She stud-ied Western Classical piano with Col-onel Lombardi, music theory with

98 türkiye’den kadın besteciler sözlüğü

li’den kompozisyon, Devlet Efen-di’den Türk makam müziği ve Hey-gel’den piyano eğitimleri aldı. İlk bestesini oniki yaşında yapan Ayşe Sultan, Batı müziği tarzında besteler verdi. Sözlerini de kendisinin yazdığı “Hamidiye Marşı” (1900) Osmanlı padişahı II. Abdülhamid için ya-zılmıştı. Türk tarihinde marş yazan ilk besteci-dir. 1952’de Osmanoğ-lu soyadını aldı. Anıla-rı, 1960 yılında “Babam Abdülhamid” başlığıyla Hayat dergisinde ya-yınlandı. Daha sonra da kitaplaştırıldı. Uzun yıllar yurtdışında yaşadıktan sonra Türkiye’ye geri dönerek burada yet-miş yedi yaşında vefat etti. seçilmiş eserler: “İsimsiz Marş” (1941); 1942 yılında II. Abdülhamid için bestelediği Çargah makamında ahenkli bir eser olan “Fatih Marşı”; piyano için bir ninni olan “Hatıra Marşı” (1949); “Mazurka” (1949); “Şefkat Valsi” (1949); “Hayaller”.

Edgar Manas, composition with Italo Silvelli, Turkish makam music with Devlet Efendi and the piano with Heygel. Having started composing at the age of twelve, Ayşe Sultan pro-

duced works in the style of Wes tern mus ic . The

Hamidiye March (1900) (Marche a Sa Majeste le Calife Abdoul Hamid Khan II), whose lyrics were also written by her, was composed for

the Ottoman Sultan, Abdülhamid II: She is also

the first woman com-poser in Turkish histo-ry to have written a

march. She was given the surname “Osmanoğlu” in 1952. Her memo-ries published under the title My fa-ther Abdulhamid were partly seri-alised in the Hayat magazine in 1960 (reprinted in book format later). Af-ter having lived abroad for many years, she returned home to the Turk-ish Republic where she died in Istan-bul at the age of seventy-three. select-ed Works: “İsimsiz Marş” [Untitled March] (1941); “Fatih March”, which is a harmonized work in Çargâh makam, composed for Ab-dülmecid II in 1942; a lullaby for the piano, “Hatıra Marşı” [Memorial March] (1949); “Mazurka” (1949); “Şefkat Valsi” [Compassion Waltz] (1949); “Hayaller” [Dreams].

Ayşe Osmanoğlu