Türkiye Toprak Bilgi Sistemi · güçlü ulusal yapıları kurmaları yönünde teşvik etmektedir. Bu bağlamda, “Tarımsal Altyapı Hizmetlerinin Güçlendirilmesi” projesi,

Küresel Toprak Paydaşlığı ve

Türkiye Toprak Bilgi Sistemi

T.C.TARIM VE ORMAN BAKANLIĞI

TARIM REFORMU GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve

TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ

OCAK - 2019ANKARA

T.C.TARIM VE ORMAN BAKANLIĞI

TARIM REFORMU GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

2

KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI ve TÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ – 2019

1


SUNUŞ

Küresel Toprak Paydaşlığı; Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü bünyesinde Birleşmiş Milletlere üye 193 ülkenin onayı ile 2012 yılında kurulmuştur.

Küresel Toprak Paydaşlığı kuruluş amaçlarından en önemlisi, toprak kaynaklarının su ve hava gibi yaşamsal bir doğal kaynak olduğu vurgusunu yapmak, etkin ve sürdürülebilir kullanım için bölgesel ihtiyaçları göz önüne alarak küresel politikalar geliştirmek, toprak kaynaklarının kullanımı, özellikle karasal karbon mekanizması, karbon yönetimi ve sera gazı yutak alanları ile ilişkili raporlama mekanizmalarının standartlarını belirlemektir.

Ülkemiz “Avrupa Bölge Paydaşlığı” ve “Avrasya Alt Bölge Paydaşlığı” içerisinde yer almaktadır. Bakanlığımız Tarım Reformu Genel Müdürlüğü (TRGM) ve Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü (ABDGM) beraber, Küresel Toprak Paydaşlığı Ulusal Odak Noktası olarak çalışmaları koordine etmekte ve bu çalışmalar, Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) ile birlikte yürütülmektedir.

Tarım, Dünyada rekabete dayalı stratejik bir sektördür. Sürdürülebilir tarımsal üretim ile gıda güvencesini sağlamak, çiftçilerin refah düzeyini arttırmak, küresel rekabette daha fazla söz sahibi olmak, gelecek kuşaklara daha iyi bir ülke bırakmak hedeflerimiz arasındadır. Bakanlığımız bu konuda özellikle Tarım Reformu Genel Müdürlüğü kapsamında birçok proje ile önemli faaliyetler yürütmektedir. Tarımsal üretim potansiyeli yüksek büyük ovaların korunması, ıslah, toprak etüt, toprak veri tabanının oluşturulması, miras yoluyla parçalanmasının önlenmesine yönelik yasal düzenlemeler bunlardan birkaçıdır.

Bakanlığımızın kurumsal kapasitesinin artırılması, diğer ülkelerdeki sürdürülebilir toprak yönetimine yönelik iyi uygulama örneklerinin incelenmesi ve Tarım Reformu Genel Müdürlüğü önderliğinde ulusal stratejilerimizin belirlenmesine yardımcı olması amacı ile FAO-Teknik Destek Programı çerçevesinde “Küresel Toprak Paydaşlığı Kapsamında Tarımsal Alt Yapı Hizmetlerinin Güçlendirilmesi Projesi” hayata geçirilmiştir.

Toprak, canlıların hayatı için en önemli olmazsa olmaz doğal bir kaynaktır. Bu proje ile tarımsal alt yapı hizmetleri kapsamında toprak kaynaklarının yönetimi ve bununla ilgili bilgi sistemleri altyapısının güçlendirilmesi ve toprak kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı için ulusal bir eylem plan taslağı geliştirilmesi amaçlanmaktadır.

Toprak bilgi sistemlerinin Ülkemiz tarımsal üretiminin artırılması için uygulayıcılara ve politika yapıcılara karar destek sistemi oluşturmasında Bakanlığımız birimlerinin entegrasyonunun sağlanması hedeflenmektedir.

Bu projenin Tarım Reformu Genel Müdürlüğü koordinasyonunda hayata geçirilmesinde, Bakanlığımız merkez birimlerine, diğer Bakanlıklara, kamu kuruluşlarına, FAO Türkiye Temsilciliğine ve emeği geçen herkese teşekkür eder, bu proje çıktısının Ülkemiz adına faydalar getirmesini temenni ederim.

Dr. Bekir PAKDEMİRLİ Tarım ve Orman Bakanı

2


3


ÖNSÖZ

Hayatın temel öğelerinden olan toprak, ekonomisi büyük ölçüde tarımsal üretime bağlı ülkemizin önemli ve vazgeçilmez bir üretim faktörüdür. Ancak asırlardır pek çok medeniyete beşiklik yapmış olan Anadolu topraklarında, arazilerin tarımsal veya tarım dışı amaçlı yanlış kullanımlardan kaynaklı toprak kayıpları ve arazi bozulmaları artmıştır. Doğal üretim kaynaklarının başında gelen toprak, yurdumuzda oldukça sınırlı olup bugün olduğu gibi gelecek nesillerin de güvenilir gıda, yem, lif ve yenilenebilir enerji üretiminin yegâne kaynağı ve teminatıdır.

Arazilerin doğal özellikleri gözetilmeden tarım, mera, orman veya tarım dışı amaçlı alan olarak kullanılması erozyon, çoraklaşma, kirlenme gibi arazi ve toprak bozulmalarını artırmakta ve Ülkede ekonomik kayıpların yanında ekolojik kayıpları da beraberinde getirmektedir. Kuşkusuz topraktan çeşitli maksatlarla yararlanılacaktır. Ancak günümüz teknolojik koşullarında arzı artırılamayan, yerine geçebilecek bir eşdeğeri olmayan, oluştuğu yerde daha üretken olabilen, oluşumu asırlar sürmesine rağmen kaybı dakikalar içinde gerçekleşen ve kıt bir kaynak olan topraktan alınan ürün gittikçe azalmaktadır.

Bu nedenle öncelikle üretken tarım topraklarının tespit edilmesi, koruma ve kullanma dengesinin çok iyi oluşturulması gerekmektedir.

Toprak kaynaklarımızın korunması, geliştirilmesi, sürdürülebilirliğinin sağlanması ve en üst düzeyde üretimde kullanılması şüphesiz çok iyi hazırlanmış bir toprak veri tabanı ve yönetimi ile mümkün olacaktır.

Her şeyden önce “üretilemeyen kaynak bir avuç toprak” gerçeğinin toplumun her kesimi tarafından bilinçli bir yaşam anlayışı haline dönüşmesi sağlanmalıdır. Tanımlanan bu yeni tutum ve anlayış biçimi ekonomik, toplumsal, teknolojik, finansal ve hukuksal boyutları içeren bir sürecin hayata geçirilmesini gerektirmektedir. Bu sürecin en önemli aşamalarından biri, Ülkemizdeki sınırlı toprak kaynaklarının belirlenmesi ve koruma kullanma dengesinin iyi oluşturulması hedeflenmektedir.

Sürdürülebilir toprak yönetimini amaçlayan bu adımlar Bakanlığımızca bilakis önemsenmektedir. Bu amaçla tüm paydaşlarımızın katkıları ile Bakanlığımız ve FAO arasında ortaklaşa yürütülen “Küresel Toprak Paydaşlığı Kapsamında Tarımsal Alt Yapı Hizmetlerinin Güçlendirilmesi” projesinin Ülkemiz tarımına hayırlı olmasını temenni ediyor ve emeği geçen herkese teşekkür ediyor, başarılar diliyorum.

Hasan ÖZLÜ Tarım Reformu Genel Müdürü

4


5


ÖNSÖZ

Küresel Toprak Paydaşlığının (KTP) ana amacı, dünya gıda güvenliğini sağlamak için toprağın verimliliğini garanti edecek şekilde gezegenimizin sınırlı toprak kaynağının en iyi şekilde yönetilmesini sağlamaktır. Bu amaç tüm paydaşların arasında oluşan sinerji ve gelişmiş iş birliği sayesinde gerçekleşmektedir. KTP Sekreteryası, Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) tarafından misafir edilmektedir.

KTP, “2030 Sürdürülebilir Kalkınma Gündemi” çerçevesinde sürdürülebilir toprak yönetimini desteklemek üzere, hükûmetleri güçlü ulusal yapıları kurmaları yönünde teşvik etmektedir. Bu bağlamda, “Tarımsal Altyapı Hizmetlerinin Güçlendirilmesi” projesi, FAO Orta Asya Bölge Ofisi ile iş birliği içerisinde Türkiye Cumhuriyeti Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından uygulanmıştır.

“Küresel Toprak Paydaşlığı ve Türkiye Toprak Bilgi Sistemi” kitabı işte bu söz konusu proje altında hazırlanmıştır. Kitap, Türkiye’nin toprakları hakkında bilgi sağlamakta ve aynı zamanda KTP ve sürdürülebilir toprak yönetiminin temel prensipleri hakkında farkındalık yaratmayı amaçlamaktadır. Bu kitap aynı zamanda Türkiye’nin etkin ve sürdürülebilir toprak kullanımı ve tarımsal verimliliğini artırmasını sağlayacak politikalar geliştirmesine yardım edecektir. Kitap, iklim değişikliği, toprak bozulması ve ekosistem servisleri gibi küresel programlara da katkı sağlayacaktır.

Kitabın vermek istediği en önemli mesajlardan biri, Ulusal Toprak Bilgi Sistemi’nin (NSIS) kurulmasının gerekliliğini vurgulamaktır. Bu sadece Türkiye için faydalı olmayacak, aynı zamanda anlaşma gereği ulusal kaynaklardan aldığı toprak bilgilerini kullanan Küresel Toprak Bilgi Sistemi’ne de Türkiye’nin katkı vermesine olanak sağlayacaktır.

Bu kitabın, karar vericiler, araştırmacılar, akademik çevreler, sivil toplum kuruluşları ve diğer paydaşlar için güçlü ulusal toprak bilgi sistemi geliştirmeye ve sürdürülebilir toprak yönetimini desteklemeye yönelik etkili stratejiler ve politikalar oluşturma yönünde standart bir referans doküman olması ümit edilmektedir.

Viorel GUTU FAO Orta Asya Alt Bölge Koordinatörü ve Türkiye Temsilcisi Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü

KÜRESELTOPRAK PAYDAŞLIĞI veTÜRKİYE TOPRAK BİLGİ SİSTEMİ

Ankara, Ocak - 2019

Tüm Hakları Saklıdır ©

KoordinasyonAbdulkadir KARAKUŞ TOB/TRGM/TAD Daire Başkanı, Proje Koordinatörü

Sheikh AHADUZZAMAN BM Gıda ve Tarım Örgütü, Proje Sorumlusu

Ronald VARGAS BM Gıda ve Tarım Örgütü, KTO Sekretaryası

Dr. Hakkı Emrah ERDOĞAN TOB/Küresel Toprak Paydaşlığı Ulusal Odak Noktası

Tarık TOPÇU TOB/Küresel Toprak Paydaşlığı Ulusal Odak Noktası

Ahmet Bülent BEŞPARMAK TOB/Arazi Kullanım Planlaması Çalışma Grup Sorumlusu

Yılmaz ÜLKÜ TOB/Toprak Etüt ve Haritalama Çalışma Grup Sorumlusu

Şebnem GÜRBÜZ BM Gıda ve Tarım Örgütü, Operasyon Sorumlusu

Eda PÜTGÜL BM Gıda ve Tarım Örgütü, Program Asistanı

HazırlayanlarProf. Dr. Günay ERPUL BM Gıda ve Tarım Örgütü, Ulusal Proje Danışmanı

Prof. Dr. Erhan AKÇA, BM Gıda ve Tarım Örgütü, Ulusal Proje Danışmanı

Güntülü KURŞUN TOB/Ziraat Yüksek Mühendisi

Sebahattin KESKİN TOB/Ziraat Yüksek Mühendisi

Dr. Sevinç MADENOĞLU TOB/Ziraat Yüksek Mühendisi

8


ISBN: 978-605-7599-04-9

Grafik Tasarım ve BaskıUzerler Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti.Turan Güneş Bulvarı No: 22/8-17-26 Çankaya/ANKARATel: 0.312 441 90 15

Basım Tarihi: 6 Şubat 2019

Tüm Hakları Saklıdır ©

9


İÇİNDEKİLER

SUNUŞ .......................................................................................................................................................... 1

ÖNSÖZ (Hasan ÖZLÜ) ...................................................................................................................................... 3

ÖNSÖZ (Viorel GUTU) ..................................................................................................................................... 5

ŞEKİLLER DİZİNİ ...........................................................................................................................................10

ÇİZELGELER ..................................................................................................................................................11

FOTOĞRAFLAR ..............................................................................................................................................11

KISALTMALAR ..............................................................................................................................................12

YÖNETİCİ ÖZETİ.............................................................................................................................................15

I. BÖLÜM .....................................................................................................................................................19

1. GİRİŞ ...............................................................................................................................................................................21

II. BÖLÜM ....................................................................................................................................................25

2. KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI (KTP) ................................................................................................................................27

3. SÜRDÜRÜLEBİLİR TOPRAK YÖNETİMİ (STY) ......................................................................................................................34

4. FAO KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI KAPSAMINDA TARIMSAL ALT YAPI HİZMETLERİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ ..........45

III. BÖLÜM ...................................................................................................................................................47

5. MEVCUT DURUM ANALİZİ ................................................................................................................................................49

IV. BÖLÜM ...................................................................................................................................................77

6. SONUÇ ve ÖNERİLER ........................................................................................................................................................79

EKLER..........................................................................................................................................................83

KAYNAKLAR ...............................................................................................................................................109

10


ŞEKİLLER DİZİNİŞekil 1 Toprak Fiziksel, Kimyasal ve Biyolojik Özelliklerinin Bir Toplamı Olarak Ekosistem İşlevleri ve Hizmetlerinin

Oluşması .....................................................................................................................................................................22

Şekil 2. “Sürdürülebilir Toprak Yönetimi” (STY) İle İklim Değişikliği (SKH13), Arazi Bozulması (SKH15) ve Ekosistem Hizmetleri (SKH2) Arasındaki Doğrudan Etkileşimler ..................................................................................................23

Şekil 3. KTP Yapısı ve Yönetimi .................................................................................................................................................27

Şekil 4. Sürdürülebilir Toprak Yönetimine İlişkin Olarak Küresel Toprak Paydaşlığının Faaliyet Alanları ....................................29

Şekil 5. Küresel Toprak Paydaşlığı Sürdürülebilir Toprak Yönetimi Eylem Planı .........................................................................30

Şekil 6. Toprak Veri ve Bilgi Sisteminin Diğer KTP Eylem Ayakları İle Kuramsal Bağlantısı ........................................................30

Şekil 7. Dünya Toprak Kaynakları Durum Raporu (FAO ve ITPS, 2015) ......................................................................................31

Şekil 8. Yenilenmiş Dünya Toprak Beyannamesi (FAO, 2015) ....................................................................................................34

Şekil 9. Sürdürülebilir Toprak Yönetimi Gönüllü İlkeleri (FAO, 2017) .........................................................................................35

Şekil 10. Sürdürülebilir Toprak Yönetimi (STY) Göstergeleri (FAO, 2017) ....................................................................................36

Şekil 11. TOB Hedefleri, BM Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri ve KTP STY Göstergeleri (A), TOB ve SKH ile KTP STY Göstergeleri Arasındaki Örtüşümler (B) .......................................................................................................................50

Şekil 12. Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri (BM SKH) ..................................................................................51

Şekil 13. KTP 5 Eylem Temeli ......................................................................................................................................................52

Şekil 14. KTP STY Göstergelerine Yönelik Proje Sayısı .................................................................................................................56

Şekil 15. KTP STY’nin BM SKH İle İlgisi .......................................................................................................................................57

Şekil 16. TOB Projelerinin BM SKH ile Uyumluluk Durumu .........................................................................................................58

Şekil 17. KTP STY’nin TOB Mevzuatıyla İlgisi ..............................................................................................................................61

Şekil 18. TOB Proje veya Faaliyetlerin İlgili Olduğu Uluslararası Antlaşmalar .............................................................................61

Şekil 19. TOB Proje veya Faaliyetlerin İlişkili Olduğu Ulusal/Uluslararası Programlar ve Destekler .............................................62

Şekil 20. TOB Proje veya Faaliyetlerde Yer Alan Paydaşlar ..........................................................................................................62

Şekil 21. TOB Proje veya Faaliyetlerinin Kullandığı Bütçelerin Finansal Kaynağı.........................................................................62

Şekil 22. TOB Proje veya Faaliyetlerin Çalışma Alanı Düzeyleri ...................................................................................................63

Şekil 23. TOB Proje ve Faaliyet Verilerinin Yapısı, Tipi, Formatı ve Ölçeği.....................................................................................63

Şekil 24. TOB Proje veya Faaliyet Verilerinin Güncellenme ve İzlenebilirlik Durumu ...................................................................64

Şekil 25. TOB Proje veya Faaliyetler Kapsamında Üretilen Verilerin ve Veri Tabanlarının Kullanım Düzeyi ..................................64

Şekil 26. TOB Proje veya Faaliyetleri Kapsamında Üretilen Verilerin ve Veri Tabanlarının Kullanıma Uygunluk Durumu .............65

Şekil 27. TOB Proje veya Faaliyetler Kapsamında Üretilen Verilerden Yararlanan Oluşumların Türü ............................................65

Şekil 28. TOB Proje ve Faaliyetlerinin Sosyo-Ekonomik Faydaları ve Yararları .............................................................................65

Şekil 29. Tarımsal İzleme ve Bilgi Sistemi (TARBİL-TBS) İçindeki Arazi ve Toprak Bilgisinin Yer Aldığı Modüller ..........................69

Şekil 30. Tarım Arazileri Değerlendirme Sistemi Süreçleri ve Karar-Destek Yapısı ......................................................................70

Şekil 31. Toprak Etüt ve Haritalama Bilgi Sistemi Süreçleri ........................................................................................................70

Şekil 32. Toprak Etüt ve Haritalama Bilgi Sistemi .......................................................................................................................71

Şekil 33. Tarımsal İzleme ve Bilgi Sistemi (TARBİL-TBS) Sistem Mimarisi ve Veri Akışı ................................................................75

11


ÇİZELGELER

FOTOĞRAFLAR

Çizelge 1. KTP STY Göstergeleri ile İlgili Proje/Faaliyet Adı ve Veri Üretme/Kullanma Durumu ....................................................54

Çizelge 2. GTHB (TOB) Stratejik Plan Amaç ve Hedefleri ..............................................................................................................67

Çizelge 3. Bakanlık Modüllerini Kullanan Birimler .......................................................................................................................74

Çizelge 4. Sürdürülebilir Toprak Yönetimi STY–Gösterge–Adı–Önemi–Amacı) ..........................................................................85

Çizelge 5. Sürdürülebilir Toprak Yönetimi STY Projeler .................................................................................................................87

Çizelge 6. Küresel Toprak Ortaklığı Kapsamında Tarımsal Alt Yapı Hizmetlerinin Güçlendirilmesi Projesi Açılış Çalıştay Programı. .............................................................................................................................................92

Fotoğraf 1. Açılış Konuşmaları (Abdulkadir KARAKUŞ, Ayşegül SELIŞIK, Ronald VARGAS ve Volkan Mutlu ÇOŞKUN) ....................91

Fotoğraf 2. Toprak Araştırmaları Çalışma Grubu ..........................................................................................................................94

Fotoğraf 3. Çalışma Gruplarının Genel Görünümü .......................................................................................................................97

Fotoğraf 4. Arazi Kullanım Planlaması Çalışma Grubu .................................................................................................................99

Fotoğraf 5. Arazi Kullanımı Mevzuat Çalışma Grubu ..................................................................................................................105

Fotoğraf 6. Çalışma Grubu .........................................................................................................................................................109

12


KISALTMALAR

AB Avrupa BirliğiABDGM Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel MüdürlüğüAKK Arazi Kullanım KabiliyetiAKUP Arazi Kullanım PlanlamasıBM Birleşmiş MilletlerBÜGEM Bitkisel Üretim Genel MüdürlüğüBTP Bölgesel Toprak Paydaşlığı/Regional Soil Partnerships –RSPsBTG Türkiye Büyük Toprak GruplarıCBL FAO Arazi ve Su BölümüCBS Coğrafi Bilgi Sistemi CORİNE Çevresel Bilginin Koordinasyonu/ oordination of Information on the EnvironmentÇATAK Çevre Amaçlı Tarım Arazilerini Koruma ProgramıÇKS Çiftçi Kayıt SistemiDTKD Dünya Toprak Kaynaklarının Durumu/Status of World’s Soil Resources- SWSREASP Avrasya Toprak Paydaşlığı/Eurosia Soil Partnership ESP Avrupa Toprak Paydaşlığı/European Soil PartnershipESRI Çevre Sistemleri Araştırma Enstitüsü/Environmental Systems Research InstituteFAO Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü/Food and Agriculture Organization of United NationsFAO-SEC FAO Orta Asya Alt-Bölge OfisiGEF Küresel Çevre Fonu/The Global Environment FacilityGLOSIS Küresel Toprak Bilgi Sistemi/Global Soil Information SystemGLOSOLAN Küresel Toprak Laboratuvar Ağı/Global Soil Laboratory NetworkGSOC Toprak Organik Karbon Küresel Sempozyumu/Global Symposium on Soil Organic CarbonGSOC Map Küresel Toprak Karbonu HaritasıGSOP Toprak Kirlenmesi Küresel Sempozyumu/Global Symposium on Soil PollutionKTP Küresel Toprak Paydaşlığı/Global Soil Partnership-GSPGTHB Gıda Tarım ve Hayvancılık BakanlığıICARDA Kurak Bölgelerde Tarımsal Araştırma Uluslararası Merkezi/The International Center for Agricultural Research in

the Dry AreasIPARD Kırsal Kalkınma İçin Katılım Öncesi Yardım Aracı Instrument for Pre-Accession Rural DevelopmentINSII Uluslararası Toprak Bilgi Enstitüleri Ağı/International Network of Soil Information InstitutionsHTTK Hükümetlerarası Teknik Toprak Kurulu/Intergovernmental Technical Panel on Soils- ITPSLABBİS Toprak Bitki ve Sulama Suyu Analiz Laboratuvar Kayıt SistemiLPIS Arazi Parsel Tanımlama SistemiNAEZ Ulusal Tarım Ekolojik Bölgeleri /National Agro Ecological ZonesNATO Kuzey Atlantik Antlaşma ÖrgütüNİBİS Nitrat Bilgi Sistemi

13


OGC Açık Coğrafi Veri Konsorsiyumu /Open Geopatial ConsortiumOTBİS Organik Tarım Bilgi Sistemi RESOLAN Bölge Toprak Laboratuvar Ağları/ Regional Soil Laboratory Network SAY Sürdürülebilir Arazi YönetimiSKH Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri SoilSTAT Toprak İstatistikleri/Soil StatisticsSTATİP Sorunlu Tarım Arazilerinin Tespiti ve İyileştirilmesi ProjesiSTK Sivil Toplum KuruluşuSTY Sürdürülebilir Toprak YönetimiTAD Portal Tarım Arazileri Değerlendirme ve Bilgilendirme SistemiTAGEM Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü TARBİL Tarımsal İzleme ve Bilgi SistemiTAY Tarım Arazileri Yönetim PortalıTAYSİS Tarım Arazileri Yönetimi SistemiTARBİL-TBS Tarım Bilgi SistemiTEH Toprak Etüt ve HaritalamaTMO Toprak Mahsulleri Ofisi Genel MüdürlüğüTOB Tarım ve Orman BakanlığıTOK Toprak Organik Karbonu/Soil Organic Carbon-SOCTOM Toprak Organik MaddesiTopEH Toprak Ekosistem HizmetleriTRGM Tarım Reformu Genel MüdürlüğüTTHDM Türkiye Tarım Havzaları Üretim ve Destekleme Modeli UNCBD Birleşmiş Milletler Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi/United Nations Convention on Biological DiversityUNCCD Birleşmiş Milletler Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesi UNDP Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı/United Nations Convention to Combat DesertificationUNFCCC Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi/ United Nations Framework Convention on Climate

ChangeUSLE Evrensel Toprak Kaybı Denklemi/Univesal Soil Loss EquationUTBS Ulusal Toprak Bilgi Sistemi/National Soil İnformation System-NSISUTP Ulusal Toprak PaydaşlığıVGSSM Sürdürülebilir Toprak Yönetimi Gönüllü İlkeleriWMS İnternet Harita Servisi (Web Map Service )WFS İnternet Detay Servisi (Web Feature Service)YGAB Yeter Gelirli Arazi BüyüklüğüYK Bölgesel Yürütme Komitesi/Regional Steering Committee-SC

14


15


Toprak, küresel ve ulusal gıda güvenliğinin sağlanmasının temel unsurunu oluşturur ve tüm özelliklerinin bilimsel ölçekte tanımlanması gerekir. Toprak, insanlığın yaşam kalitesini günümüzde hissedilir biçimde tehdit eden iklim değişimi, çölleşme ve arazi tahribatı ile biyoçeşitliliğin azalmasının önlenmesinde en bü-yük ekosistem hizmetini sağlayan doğal varlıktır. Topraklar dünyanın en büyük karasal karbon havuzları olup küresel gıda üretiminin yaklaşık olarak %95’ini sağlamaktadır. Sürdürülebilir Toprak Yönetimi (STY), iklim değişikliğine uyum çalışmaları için değerli bir çözüm aracı olmasının yanında, temel ekosistem hiz-metleri ve biyoçeşitliliğin güvenceye alınmasında büyük bir fırsat sunma özelliğine de sahiptir. Toprakların ekosistem hizmetleri üzerinden topluma sağladıkları hiçbir maddi ölçekle hesaplanamayacak değeri ne-deniyle, STY, bu hizmetlerin desteklenmesi ve artırılmasıyla yüksek bir geri dönüşüm oranı sağlar. STY uygulamalarının yaygın bir biçimde uygulanması, özellikle geçimi doğrudan toprak kaynaklarına dayanan küçük toprak sahibi çiftçiler ile büyük ölçekli tarımsal üreticilere yönelik çok sayıda sosyo-ekonomik fayda sağlamaktadır.

Temel bir karbon deposu ve kirli suyun arıtıcısı ve tutucusu olan topraklar, karbondioksit ve diğer sera gaz-ları salınımlarını azaltarak iklim değişimi ile mücadeleye de destek olmaktadır. STY, açlığın yok edilmesi için gıda güvenliğinin artırılması, beslenmenin iyileştirilmesi, tarımsal ve kırsal gelişime yönelik bir temel teşkil etmesinin yanı sıra, Sürdürülebilir Arazi Yönetiminin (SAY) ayrılmaz bir öğesidir. İklim değişikliği, çölleşme/arazi bozulması ve topraküstü ve altı ekosistem hizmetleri bağlamında, doğal kaynakların sürdü-rülebilir kullanımına dair STY/SAY arasındaki ilişkisel devinimler, yönetici ve yürütücü kuruluşlar tara-fından gerekli planların hazırlanması ve programların hayata geçirilmesi açısından gün geçtikçe önemini artırmaktadır.

Ancak, yakın zaman içerisinde “Dünya Toprak Kaynaklarının Durum (DTKD) ” raporu ile diğer çalışmalar kapsamında sunulan kanıtlar, sürdürülemez yönetim uygulamaları nedeniyle Dünya üzerindeki toprak-ların %33’ünün orta veya yüksek seviyede bozulmaya uğradığını göstermektedir. Küresel ölçekte, tarıma elverişli arazilerde yaşanan yıllık 75 milyon tonluk kayıp, tarımsal üretimde her yıl 344 milyar Avro civa-rında tahmini bir maliyete sebep olmaktadır. Bu aynı zamanda toprağın, karbon, besin maddeleri ve suyu depolayabilme ve döngüsünü gerçekleştirebilme gibi ekosistem işlevlerini de önemli ölçüde azaltmaktadır; erozyondan kaynaklanan yıllık hububat üretimi zararı ise, tahmini 7,6 milyon ton civarındadır. DTKD ra-porunda, küresel ölçekte belirlenen 10 toprak tehdidinin bölgelere göre dağılımı ayrıntılı bir şekilde ve-rilmiştir; Türkiye’nin içerisinde bulunduğu “Avrupa ve Asya” (Avrasya) bölgesinde toprak mühürlenmesi, toprak kirlenmesi, toprak tuzlanması ve alkalileşmesi, toprak erozyonu ve toprak organik maddesi başlıca toprak tehditlerini oluşturmaktadır.

O derece ki, dünya üzerindeki toprakların durumuna ilişkin artan endişeler, Küresel Toprak Paydaşlığı’nın kurulmasına, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından Uluslararası Toprak Yılı’nın (2015) ve FAO Kon-feransı tarafından düzenlenmiş Dünya Toprak Sözleşmesinin kabul edilmesine sebep olmuştur. Sürdürüle-bilir Kalkınma 2030 Gündemi, diğer hususlarla birlikte bozulan toprakların eski haline getirilmesine, arazi kaybının olmadığı bir dünyaya ulaşmaya yönelik çaba gösteren, toprak kalitesini kademeli bir şekilde iyileş-tiren, toprak kirliliğini en aza indirgeyen, esnek ve dayanıklı tarımsal uygulamaların gerçekleştirilmesiyle ilgili bir dizi hedefi 2015 senesinde kabul etmiştir. Bunlar, tarımsal arazilerin sürdürülebilir kullanımını doğrudan etkilemekte ve STY/SAY konularının ehemmiyetine işaret etmektedir.

YÖNETİCİ ÖZETİ

16


Tesir itibariyle STY, yukarıda da belirtildiği üzere, iklim değişikliğine uyum sağlama ve etkilerinin ha-fifletilmesi, çölleşmeyle mücadele ve biyoçeşitliliğin desteklenmesine yönelik müşterek çabaları kuv-vetle desteklemektedir ve SAY elbirliğiyle, birçok yönetsel fırsat sağlamaktadır. Bu nedenle, Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (UNFCCC), Birleşmiş Milletler Çölleşmeyle Mücadele Sözleşmesi (UNCCD) ile Birleşmiş Milletler Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesine (UNCBD) sıkısıkıya bağlı kalmaktadır.

Özellikle, küresel tarım ve gıda güvenliği hassasiyetleri ile eşgüdümsel bir biçimde çalışma gerekliliği gün geçtikçe kendisini hissettirmektedir. Güncel “Dünya Toprak Sözleşmesi”, “Sürdürülebilir Toprak Yöneti-mi” ilke ve uygulamalarını tanıtmakta ve farkındalığını küresel ölçekte artırmaktadır. Ülke temelinde tüm bu hedefleri somutlaştırmak için, Türkiye’de “FAO Küresel Toprak Paydaşlığı Kapsamında Tarımsal Alt Yapı Hizmetlerinin Güçlendirilmesi Projesi” ivedilikle hayata geçirilmiştir. Proje, FAO Arazi ve Su Bölümü (CBL), FAO Orta Asya Alt-Bölge Ofisi (FAO-SEC), FAO Avrupa ve Orta Asya Bölgesel Ofisi, Ulusal Pro-je Koordinatörü ve FAO tarafından görevlendirilen ulusal ve uluslararası danışmanların katkılarıyla, FAO Türkiye Temsilciliği ve TC. Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından yürütülmektedir.

Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri 2030 Gündemine bağlı olarak yeni geliştirilmiş STY ve SAY yaklaşımları için, Proje, toprak veri ve bilgilerinin fiili kullanılmasını hedeflemektedir. Şöyle ki, Türkiye’de, başta toprak olmak üzere, doğal kaynakların sürdürülebilir ve etkin olarak kullanılması ile sürdürülebilir arazi yönetim planlaması öncelikli konulardır. İlişkisel olarak toprakların oluşumunda ve karakter kazanmasında etkili olan faktörlerle ilgili veri kaynaklarının günümüz yeni teknolojileri kullanılarak, toprak ve arazi kaynakla-rının farklı ölçeklerde tanımlanması, haritalanması, coğrafi veri tabanlarının oluşturulmasını kapsayan bir “Toprak Bilgi Sistemi”nin oluşturulması büyük bir öneme sahiptir. Bunun için öncelikle Tarım ve Orman Bakanlığı (TOB) bünyesinde farklı birimler tarafından üretilmekte ve kullanılmakta olan arazi ve toprak verileri ile ilgili veri tabanlarının mevcut durum analizleri yapılmalıdır. Boşluk analizlerinin ve ihtiyaç he-deflerinin belirlenmesi, toprak veri tabanları ve bilgi sistemlerini tüm yararlanıcıların faydalanabilmesi ve ülkemizde bir STY’nin başarılı bir şekilde uygulanabilmesi açısından yeniden ele alınarak etkin bir hale getirilmesi kaçınılmaz görünmektedir.

Ülkemizde mevcut toprak verilerinin çeşitli kurumlar bünyesinde dağınık bir şekilde bulunması, başta top-rak ve ilgili konulardaki ulusal ve uluslararası çalışmalarda bu verilerden yararlanmayı ve kullanılabilirliği açısından büyük bir zorluk oluşturmaktadır. Bunun için, mevcut verilerin, ulusal bir bilgi sistemi mimarisi içinde yönetilebilir ve sürdürülebilir olması istenmektedir. Bir veri modeli oluşturularak, verilerin merkezi bir veri tabanında bir araya getirilmesi kadar, kalitelerinin değerlendirilmesi de önemlidir. Bu da, verilerin uluslararası kıstaslara uygunluklarının belirlenmesini ve gerektiğinde uyumlaştırılmasını kolaylaştırmada, küresel bütünleşme sürecini hızlandırmada ve karşılaştırılabilir ve güncellenebilir bir arazi ve toprak bilgi sisteminin kurulmasında yardımcı olacaktır.

Üstelik belirlenen ülke önceliklerine ve sorunlara yönelik olarak Bakanlık bünyesinde planlanan ve yürütü-len toprak araştırmalarından elde edilen güncel toprak verilerinin, bu veri sisteminde yer alması ve sürekli olarak yeni veriler ile beslenerek güncellenmesi ayrıca ehemmiyetli ve gereklidir. Bilhassa farklı Bakanlık uygulama projeleri dâhilinde belirli bir sistematik ve sınıflandırma sistemine dayandırılmış toprak etüt ve haritalama çalışmalarından elde edilen toprak verileri ekseninde etkin bir yapının oluşturulması zaruri bir konudur. Bunun yanında, STY’nin başarılabilmesi açısından, Küresel Toprak Paydaşlığı, toprak verilerinin miktar ve kalitesinin artırılması, metot, ölçüm ve göstergelerin ulusal ve uluslararası düzeyde standart bir hale getirilmesini hedeflemektedir.

17


Toprak kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı için toprak ile ilgili kurumlarda kapasite geliştirmek çözüm-sel bir gelişmedir. Bu düşünceyle Proje, “ulusal bir politika” oluşturmak, bir eşgüdüm mekanizması kurmak ve toprak veri yönetimi ve bilgi sistemi için tavsiye niteliğinde “ulusal bir strateji” belirlemeyi temel amaç edinmektedir. Hâlihazırda belirtilen bu gaye, bakanlık stratejik planlarında mevcut verilerin bütünleştiril-mesi gerekliliği üzerinde ısrarla durularak belirtilmektedir. Bu minvalde, ilgili kurumlar arasında veri akı-şını kolaylaştırılacak ve veri paylaşma politikalarının iyileştirilmesi ile toprak bilgi sistemi idaresi sağlamlaş-tırılacaktır. Bir eylem planı çerçevesinde güçlendirilmiş bir toprak veri yönetim sistemi, kuşku götürmez ki, toprak kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı için vazgeçilmez bir temel olacaktır.

Önemle altını çizmek gerekir ki, Dünya’nın 2030 yılında hedeflediği insanlığın yaşam kalitesini arttıracak 17 adet sürdürülebilir kalkınma hedeflerinin birçoğunda toprak ana ortak değerdir. Bu bağlamda, proje kapsa-mında amaçlanan etkin toprak yönetimi eylem planı, ulusal kalkınma programlarına ve politikalarına güçlü bir destek vererek Ülke refahına katkıda bulunulacağı gibi ülkeler arası örnek olma niteliğinde, Türkiye’de işlevsel bir sistem kurulmasında rehberlik edecektir.

18


19


I. BÖLÜM

20


21


1. GİRİŞ

Toprak, insanlığın var oluşu için su ve hava ile birlikte vazgeçilmez ve ne yazık ki yenilenemez bir kaynaktır. Günümüzde etkileri giderek daha şiddetli bir şekilde hissedilen iklim değişikliği, çölleşme ve arazi tahribatı ve bunlara bağlı ekosistem hizmetlerinin kaybı, sosyal ve ekonomik sorunlara neden olarak tarım üzerinde giderek artan bir baskı oluşturabilmektedir. Neticede, toprak ve su rejimleri değişime uğramakta, tarımsal üretim azalmakta ve gıda güvenliği tehlikeye girmektedir. Nüfus baskısı düşünüldüğünde ise, ilave 80 mil-yon kişinin bir yıllık beslenmesi için 26 milyon ton tahılın fazladan temin edilmesi gerektiği bilinmektedir. Artan nüfusun gıda ihtiyacını karşılamanın getirdiği baskılara ek olarak farklı kesimlerin tarım dışı talep-lerinin de hâlihazırdaki toprak varlığı üzerinde gittikçe ağırlaşan güncel tesirlere neden olması beklenmek-tedir.

Nihayetinde, artan talebi karşılamak için toprak ve arazi kaynakları üzerindeki tarım içi ve tarım dışı bas-kılar günbegün şiddetlenmektedir. Özellikle mutlak tarım arazilerine olan kar amaçlı nüfuzlar, insanlığın yaşamı için vazgeçilmez olan Toprak Ekosistem Hizmetlerini (TopEH) -öyle ki fiyatlandırılma yöntemleri henüz netleşmiş değildir”)” çoğu durumlarda geri dönülemez düzeyde etkileyecektir.

Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (BM FAO) tarafından gerçekleştirilen tahminlere göre, 2005 yılın-da 2.756 milyon hektar olan Dünyadaki ekilebilir tarım arazisi miktarının 2035 yılında göreceli olarak azal-ması ve 2050 yılında ise 2.503 milyon hektar olması öngörülmektedir. Bununla birlikte günümüzde toprak tahribatı, küresel toprakların yüzde 40’ından fazlası için bir tehdit oluşturmaktadır ve iklim değişikliği bu oranı daha da artırmaktadır. Arazi tahribatının en büyük etkileri ise çoğunlukla “gıda güvenliği” ve “küçük ölçekli üreticiler” üzerinde görülmektedir. Üzücü olarak yenilenemez TopEH üzerine olan etkileri ekseriyet-le göz ardı edilmektedir. BM sürdürülebilir kalkınma hedeflerinde 2. sırada yer alan açlığa son hedefi kap-samında, dünyada artış eğilimi gösteren nüfusun beslenebilmesi için çalışmalar artarak devam etmektedir. Toprakların sürdürülebilir bir şekilde yönetilmesi bu hedefin müştereken ilk adımı durumundadır.

Üretkenliklerinin devamı ve hatta artırılması için toprakların sürdürülebilir bir şekilde kullanılmasını sağ-lamak, TopEH ve bağıntılarını anlamak, korumak ve geliştirmek insanlığın beslenme ve temel yaşamsal döngülerin devamlılığı açısından zorunludur (Şekil 1). Türkiye’nin artan nüfus eğilimine karşın, bu nüfusu besleyecek tarım arazisi varlığı azalmaktadır. Ülkenin sosyo-ekonomik güvenliği için, doğal ya da yapay yol-lardan kaynaklanan toprak kaybını önleyerek ve sürdürülebilir kalkınma ilkesine uygun olarak planlı arazi kullanımının en kısa sürede uygulanmaya konulması şarttır.

Toprak kaynaklarının kullanılması ve korumasına dair denge politikalarını yerine getirmek, hem Küresel Toprak Paydaşlığı (KTP) tehditleri, hem de iklim değişimi ve çölleşmenin önüne geçilmesi nedeniyle zaru-ridir. Cevabi olarak; T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı (TOB) Tarım Reformu Genel Müdürlüğü (TRGM) ve BM FAO ortaklaşa ‘‘Küresel Toprak Paydaşlığı Kapsamında Tarım Altyapı Hizmetlerinin Güçlendirilmesi’’ Teknik İşbirliği Projesini gündemlerine almıştır ve birlikte yürütmektedirler. Bu doküman iş bu proje uya-rınca hazırlanmıştır ve büyük oranda, “KTP” programının yapısı ve işleyişi ile birlikte, Proje’nin Ankara’da 20 Haziran 2018 tarihinde gerçekleştirilen Açılış Çalıştayı bulguları ve çıktılarını içermektedir. Daha geniş okuyucu kitlesine çalıştay altyapısı ve sonuç bildirilerini ulaştırmak amacıyla da yayımlanmıştır. Çalıştay’da tanıtım oturumuna proje paydaşları olan Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü, Tarımsal Araştırmalar ve Po-litikalar Genel Müdürlüğü, Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü, Hayvancılık Genel Müdürlüğü, Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü, Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü, Toprak Mahsulleri Ofisi, An-kara Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü, Orman Genel Mü-dürlüğü, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü ve Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü temsilcileri katılım sağlamışlardır.

22


Sü

rdür

üleb

ilir T

opra

k Yö

netim

i (ST

Y)

Toprak FizikselÖzellikleri

Toprak KimyasalÖzellikleri

Toprak BiyolojikÖzellikleri

Abiyotik

BiyotikTo

prak

İşle

vler

i

EkosistemFonksiyonları

Şekil 1. Toprak Fiziksel, Kimyasal ve Biyolojik Özelliklerinin Bir Toplamı Olarak Ekosistem İşlevleri ve Hizmetlerinin Oluşması.

Projenin asıl amacı, toprak kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı için, toprak ile ilgili kurumlarda kapasite geliştirme yoluyla, taslak mahiyetinde “ulusal bir politika” oluşturmak, bir eşgüdüm mekanizması kurmak, toprak veri yönetimi ve bilgi sistemi için tavsiye niteliğinde “ulusal bir strateji” belirlemektir. Böylece top-rak veri akışını kolaylaştıracak ve düzenleyecek veri paylaşma politikalarının iyileştirilmesi ile toprak bilgi sistemi idaresi pekiştirilecektir. Bu bağlamda projeden umulan en önemli sonuç ürünü, STY veya toprak kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı için “ulusal bir eylem planı” ve tahkim-edilmiş bir toprak veri yöne-timini şekillendirmektir. Proje, gelişkin ve yetkin bir “Toprak Veri ve Bilgi Sistemi” aracılığıyla veri ve bilgi-lerinin düzenlenmesi, paylaşımı ve yönetiminin ortaya konulması sonucunda, 1) STY desteklemek, 2) STY önemi konusunda farkındalığı artırmak, 3) STY araştırmalarını desteklemek, 4) Toprak veri ve bilgilerinin elverişliliği ve kalitesini yükseltmek ve 5) STY yaklaşımları, ölçümleri ve göstergelerini uyumlaştırmak ve standardize etmek hedeflemektedir.

Bu hedefler, KTP bünyesinde belirlenen toprak, bilim ve toplum ilişkileri ile birlikte, iklim değişikliği, çöl-leşme, arazi bozulması ve ekosistem hizmetleri gündeminde belirlemiş olduğu iş planına hizmet etmektedir. Bunlara ek olarak Proje, BM 2030 “Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri” (SKH) kapsamında planlanan faali-yetlere de destek sağlayacaktır.

Ulusal ölçekte tarımsal üretim ve gıda güvenliği, TOB görev, yetki ve sorumluluğu altındadır. Bakanlık ta-rım, gıda güvenliği, çölleşme, arazi tahribatı ve iklim değişikliğine uyum veya etkilerinin azaltılması için te-mel bir kaynak olarak toprakların sürdürülebilir kullanımı ile ilişkili politikaların oluşturulmasında ve icra edilmesinde üreticilerle birlikte temel belirleyicidir. Bu yüzden bu faaliyetler Bakanlığımızın çeşitli Genel Müdürlükleri altındaki Daire Başkanlıkları tarafından farklı seviyelerde yürütülmektedir. Tarım Reformu Genel Müdürlüğü (TRGM) bir kumanda kolu olarak, toprak kaynaklarının koordinasyonu ve yönetimin-den ve danışmanlık hizmetlerinden öncelikle sorumludur.

23


Toprak kaynaklarının küresel ve ulusal ölçekte sürdürülebilir kullanılmasının planlanması, (bu Proje’nin ana hedeflerinden bir tanesidir) ulusal toprak veri ve bilgilerinin bilfiil düzenlenmesi, kullanılabilir veya faydalanılabilir bir şekilde paylaşımı ve bilgece yönetimi ile çok yakından alakalıdır. Oldukça açıktır ki Tür-kiye’de toprak veri ve bilgilerinin elverişliliği ve kalitesini yükseltmek, hem STY teşvikini ve farkındalığını artırmak hem de araştırmaları desteklemek küresel geçerli güncel yöntemleri, ölçümleri ve göstergelerini uyumlaştırmak ve standardize etmek açısından ana ekseni oluşturacaktır.

Benzer şekilde veri ve bilgiye dayalı güncel toprak, bilim ve toplum politikaları, toprağın ve ekosistem işlev-leri ve hizmetlerinin SKH ile olan bağlantısının ortaya konulması ve özenle işlenmesi gerekliliğini de açığa vurmaktadır. Özellikle toprak ekosistem fonksiyon ve hizmetlerine dair göstergeler, SKH2 numaralı “açlı-ğın sonlandırılması, gıda güvenliğinin sağlanması ve beslenmenin iyileştirilmesi ve sürdürülebilir tarımın teşvik edilmesi” hedefi için olmazsa olmazdır. Unutmamak gerekir ki gıdalarımızın %95’i toprak ekosistem fonksiyon ve hizmetlerinden kaynaklanmaktadır. Yine SKH15 numaralı “karasal ekosistemlerin korunması, yenilenmesi ve sürdürülebilir kullanımı, ormanların sürdürülebilir yönetimi, çölleşmeyle mücadele ve arazi bozulmasının durdurulması ve iyileştirilmesi ve biyolojik çeşitlilik kayıplarının durdurulması” hedefinin sağlanması hususunda “toprak parametre ve göstergeleri” önemli kalkınma bileşenleridir.

Açıkçası STY, birçok SKH ile ya doğrudan veya dolaylı bağlantılıdır. Hemen akla gelenler ise iklim değişik-liği (SKH13), arazi bozulması (SKH15) ve ekosistem hizmetleridir (SKH2) (Şekil 2).

2017 yılında FAO tarafından hazırlanan “Sürdürülebilir Toprak Yönetimi Gönüllü İlkeleri” Raporu’na göre STY, toprağın bozulma nedenlerini ortadan kaldırmak için toprak işlevleri ve ekosistem hizmetlerini iyileş-tirmeye yönelik her türlü yöntemi içermektedir. Burada, sürdürülebilir bir toprak sistemi, besin elementle-ri döngüsü, biyoçeşitlilik, erozyon, kirlilik, sıkışma, mühürleme, organik madde, su yönetimi, tuzluluk ve alkalilik ve asitlik göstergeleri ilgili işlevler ve hizmetler olarak değerlendirilmektedir. Öz olarak, toprağın bozulma nedenlerini ortadan kaldırmak için toprak işlevleri ve ekosistem hizmetlerini iyileştirmeye yönelik her türlü yöntem STY içerisinde değerlendirilmektedir.

Şekil 2. “Sürdürülebilir Toprak Yönetimi” (STY) İle İklim Değişikliği (SKH13), Arazi Bozulması (SKH15) ve Ekosistem Hizmetleri (SKH2) Arasın-daki Doğrudan Etkileşimler.

24


Küresel Toprak Paydaşlığı ve Türkiye Toprak Bilgi Sistemi Kitabı’nın bölümleri, proje kapsamı ve hedefleri-ne istinaden yukarıda toparlanan bilgilerle uyumlu bir şekilde yapılandırılmıştır. Öyle ki, başlıca olarak ilk iki bölümü, sırasıyla KTP ve STY hakkında ön bilgilendirme ve kurumsal kapasitelerin ortaya konulması ve farkındalığın artırılmasına ilişkin çalıştay yönetim planı ve masa-başı mevzuları oluşturmuştur. Takiben III. bölümde Mülga Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı bünyesinde servis veren “Toprak Veri ve Bilgi Sistem-leri”nin yapısı ve işleyişine dair bir “Mevcut Durum Analizi” yapılmış ve kitap ana çerçevesinde yer almıştır. Sistemsel ve teknik yönlerden bu bölüm üzerinde bilhassa durulmuştur; çünkü daha önce ısrarla belirtildiği gibi, toprak veri ve bilgi sistemine dayalı tarımsal altyapı hizmetlerinin kurumsal olarak güçlendirilmesi’’ bu projenin merkezinde bulunmaktadır. IV. bölüm ise özet mahiyetindeki “sonuç ve öneriler” konusuna ayırt edilmiştir.

Küresel Toprak Paydaşlığı ve Türkiye Toprak Bilgi Sistemi Kitabı, Projenin ilerleme programı ile uyumlu bir biçimde ve proje paydaşları ile teknik işbirliği içerisinde, sadece yapılacak eğitimlerin ve 2. Çalıştay’ın içeriğinin belirlenmesinde değil aynı zamanda, arazi kullanıcılarından politika yapıcılara kadar geniş bir topluluğa STY hassasiyetleri konusunda yol gösterecektir.

Sonuçta, Tarımsal Altyapı Hizmetlerinin Güçlendirilmesi Projesi” STY anlayışının geliştirilmesi ve destek-lenmesini açık bir şekilde gaye edinmiştir ve FAO KTP katkısıyla, FAO - TOB işbirliği ile yürütülmektedir. Proje çalışmalarını içeren bu doküman, ülkemizde STY için etkin bir politika ve faaliyetlerin oluşturulması ve yerine getirilmesinde kullanıcılar için yararlı bir kaynak niteliği taşımaktadır.

25


II. BÖLÜM

26


27


2. KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI (KTP)

2.1. Küresel Toprak Paydaşlığı (KTP) Nedir ve Küresel, Bölgesel, Ülkesel Önemi

Küresel Toprak Paydaşlığı (KTP1,2), tüm paydaşlar arasında sağlam ve etkileşimli bir ortaklığın geliştirilmesi ve işbirliğinin güçlendirilmesi amacıyla Aralık 2012’de kurulmuş bir girişimdir. KTP’nın en temel hedefle-rinden biri, arazi kullanıcılarından politika yapıcılara kadar geniş bir topluluğun hizmetine sunmak üzere, STY’nin geliştirilmesi ve teşvik edilmesidir.

KTP’nın ana görevi, her bir devletin kendi doğal kaynakları üzerindeki egemenlik hakkına uygun bir şekil-de ve her türlü temel ekosistem hizmetleri ile bağlantılı olarak sağlıklı ve verimli toprakları güvence altına almaktır; KTP programı, denebilir ki, yeryüzünün sınırlı toprak kaynaklarının yönetimini iyileştirerek gıda güvenliği sağlanmış bir dünyaya erişmeyi vazife saymaktadır.

Özünde KTP, bu görevi yerine getirirken, toprak kaynaklarının sürdürülebilir yönetimi ve kullanımı için yararlanılabilir en iyi bilimi oluşturmayı, kapasite geliştirmeye katkıda bulunmayı, farkındalığı geliştirmeyi, ortaklar arasında bilgi ve teknolojilerin paylaşımına olanak sağlamayı ve destekte bulunmayı amaçlamakta-dır. KTP, küresel görev tanımı çerçevesinde, FAO bünyesinde yer almaktadır.

Şekil 3’de KTP işleyiş yapısı ve yönetiminin sistemli bir biçimde düzenlenmesi gösterilmiştir. Görüleceği üzere, KTP programı, paydaşlar, Hükümetler arası Teknik Toprak Kurulu (HTTK) ve bir Sekretarya yapısı içerisinde teşkilatlanmıştır. Paydaşlar ve KTP Genel Kurulu kararları doğrultusunda, HTTK teknik ve bi-limsel önerileri oluşturmaktadır ve Bölgesel Toprak Paydaşlığı ile bağlantıları tertip etmek için Sekretarya ile birlikte çalışmaktadır. Aşağıda, KTP’nın yapısal öğeleri ve yönetimdeki görevleri alt başlıklar altında ayrı ayrı özetlenmiştir.

1 Küresel Toprak Paydaşlığı ile ilgili bilgilere http://www.fao.org/global-soil-partnership/en/ adresinden ulaşılabilir.2 Belgenin kısaltmalar bölümünde GSP, ITPS, RSP(s), SC, ESP ve EASP gibi özgün kısaltmalar verilmiştir. Metinde bunların ancak bazılarının Türkçe karşılıkları kullanıl-

mıştır.

Şekil 3. KTP Yapısı ve Yönetimi

Küresel Toprak Paydaşlığı (KTP)

Paydaşlar

Yönetim/Kolaylaştırma

Rehberlik/Tavsiye

Oluşum

Vasıtası ileGSP Sekreteryası Bölgesel

Toprak Paydaşlığı

Hükümetler arası Teknik Toprak Kurulu (HTTK)

Genel Kurul

28


Paydaşlar

KTP, çeşitli düzeylerde hükümetlerin, bölgesel derneklerin, kurumların ve diğer örgütlerin istekli katılımla-rına açık olmakla beraber, etkileşimli, duyarlı ve gönüllü bir paydaşlık olmaya gayret etmektedir. Hâlihazır-da iki tür paydaşlık işletilmektedir. Bunlar:

• Devlet kurumları, üniversiteler, sivil kurumlar, araştırma merkezleri, toprak bilimi dernekleri, BM kurumları, STK’lar, özel şirketler, çiftçi dernekleri, bağışçılar vb. gibi çok çeşitli kurumlardan gelen KTP ortakları ve

• FAO üye ülkeleri tarafından atanan KTP ulusal odak noktalarıdır.

Hükümetler arası Teknik Toprak Kurulu (HTTK)

HTTK, küresel toprak konuları üzerine teknik ve bilimsel önerilerde bulunmaktadır. HTTK üyeleri, KTP Genel Kurulu tarafından bir yıl uzatılabilen 2 yıl başlangıç süresi ile aday gösterilmektedir. Bu uzmanlar, görev süreleri boyunca kişisel kapasiteleri ile çalışmalar yapmakta, herhangi bir hükümet veya kurumdan talimat almadan mümkün olan en iyi bilimsel ve teknik bilgiyi sağlamaktadırlar. Şekil 4’de açık bir şekilde gösterildiği gibi, HTTK’ın görev tanımı, Genel Kurul kararlarına göre teknik ve bilimsel olarak paydaşlar ile birlikte biçimlenmektedir.

Sekretarya

Sekretarya bir eşgüdüm organıdır ve bölgesel paydaşlıklar ve ağlar aracılığıyla KTP eylemlerinin kolaylıkla uygulanmasından sorumludur.

Genel Kurul

Genel Kurulu, KTP’nın karar verici ana organıdır; HTTK üyeleri, KTP İdari Sekretaryası, farklı paydaşların temsilcileri ve FAO üyelerinin katılımı ile yıllık olarak toplanmaktadır. Bu meclis, KTP eylemlerini gözden geçirip önceliklendirmek ve dengeli bölgesel bir karar verme sürecini kolaylaştırmaktan sorumludur.

2.2. Bölgesel Toprak Paydaşlığı (BTP)

BTP, aynı bölgede yer alan konuyla ilgili ve etkin paydaşlar arasında kurulmaktadır ve FAO Bölge Ofisleri ile yakın bir eşgüdüm içinde çalışmaktadırlar. BTP, gerek bölgesel toprak bilimi dernekleri ve ilgili sözleşmeler altındaki çeşitli bölgesel mekanizmalarla, gerekse ulusal toprak kuruluşları (toprak haritalama kuruluşları, toprak yönetim kuruluşları, toprak araştırma enstitüleri ve arazi kaynakları, iklim değişikliği ve biyoçeşitli-lik enstitüleri/programlarında çalışan toprak bilimciler) ve alakalı bölgesel kurumlarla etkileşimli ve faal bir danışma süreci içerisinde çalışmaktadır.

BTP, mevcut bölgesel ağlar veya ortak süreçler üzerine kurulmakta ve bölgesel hedefler/öncelikler ve bunla-rın gerekli uygulama mekanizmaları için rehberlik sağlamaktadır; öyle ki, ortak hedeflere ulaşmada kayde-dilen ilerlemeleri düzenli olarak gözden geçirmeyi de vazife edinmiştir.

BTP, KTP çalışma konuları ile aynı doğrultuda kalmak üzere Bölgesel Uygulama Planı işlevlerine odakla-narak, 5 çalışma grubu altında planlı hareket etmektedirler ve stratejik olarak, Bölgesel Yürütme Komiteleri (YK) tarafından yönlendirilmektedirler. YK Başkanları Bölgesel Odak Noktaları tarafından seçilmektedir ve bölgesel faaliyetler konularında raporlama yapmak amacıyla KTP Genel Kurul oturumlarına katılmakta-dırlar. KTP organizasyonu içerisinde, Afrika, Asya, Orta Amerika, Avrupa, Güney Amerika, Pasifik, Yakın Doğu ve Kuzey Afrika ve Kuzey Amerika olmak üzere 8 BTP bulunmaktadır.

29


Özetle, FAO altında faaliyet gösteren KTP, HTTK ile birlikte (Şekil 4), gıda güvenliği, doğal kaynak kullanı-mı ve yönetimi, ekosistem hizmetlerinin tedariki, iklim değişikliğine uyum ve zararlarını azaltma ve diğer ilişkili konularda toprakların önemini yeniden gözden geçirmek ve araştırmak için birçok eylemi planla-makta ve uygulamaya geçirmektedir.

2.3. Küresel Toprak Paydaşlığının 5 Temel Eylem Konuları

KTP ve BTP, sırasıyla küresel ve bölgesel görevlerini yerine getirebilmek için beş eylem ayağını dikkate al-maktadırlar (Şekil 5).

1- Toprakların korunması, muhafaza edilmesi ve verimliliklerinin idamesi için toprak kaynaklarının sürdürülebilir yönetimini teşvik etmek,

2- Toprak yönetimine dair hem yatırımları, teknik işbirliklerini ve politikaları hem de eğitim, farkın-dalık ve yayımları desteklemek,

3- Çevresel ve sosyal gelişim eylemleri kapsamında belirlenen öncelikler ve eş emellere dikkat çeke-rek toprak araştırmalarının gelişmesine katkıda bulunmak,

4- Toprak veri ve bilgisini niceliksel ve niteliksel olarak güçlendirmek: veri toplamak (oluşturma), analiz etmek, doğrulamak, raporlamak, izlemek ve diğer disiplinlerle bütünleşmek,

5- Toprak kaynaklarının korunması ve sürdürülebilir yönetimi için metotları, ölçümleri ve gösterge-leri uyumlaştırmak.

Gıda güvenliği, doğal kaynakkullanımı ve yönetimi, ekosistem

hizmetlerinin tedariki, iklim değişikliğine uyum ve zararlarını azaltma ve diğer ilişkili konularda toprakların önemini

yeniden gözden geçirmek ve araştırmak

SÜRD

ÜRÜL

EBİL

İR T

OPRA

K YÖ

NETİ

Mİ

KÜRESEL TOPRAKPAYDAŞLIĞI

itpsHÜKÜMETLERARASI

TOPRAK TEKNİK PANELİ

STY

Şekil 4. Sürdürülebilir Toprak Yönetimine İlişkin Olarak Küresel Toprak Paydaşlığının Faaliyet Alanları.

30


Burada şu noktayı da belirtmekte yarar var: yürütülen bu projenin kapsamı, sistemsel ve teknik olarak, toprak bilgi yönetimi sistemi merkezde olacak şekilde KTP eylem konularının karşılıklı etkileşimlerinden oluşmuştur (Şekil 6).

Şekil 5. Küresel Toprak Paydaşlığı Sürdürülebilir Toprak Yönetimi Eylem Planı.

Şekil 6. Toprak Veri ve Bilgi Sisteminin Diğer KTP Eylem Ayakları İle Kuramsal Bağlantısı.

ToprakVerisi ve Bilgisi

Yönetimi

Toprak BilgiYönetimiSistemi

Toprak Verisive BilgisiPaylaşımı

Toprak Verisive Bilgisi

DüzenlemeSTY önemikonusunda farkındalığı arttırmak

STY önemiaraştırmalarınıdesteklemek

STY teşviketmek

STY yöntemleri,ölçümleri ve

göstergelerini uyumlaştırmak ve standardize

etmek

Toprak veri vebilgilerinin

elverişliliği vekalitesini

yükseltmek

1. Sürdürülebilir Toprak Yönetimini (STY) teşvik etmek2. STY önemi konusunda farkındalığı artırmak3. STY araştırmalarını desteklemek4. Toprak veri ve bilgilerinin elverişliliği ve kalitesini yükseltmek5. STY yöntemleri, ölçümleri ve göstergelerini uyumlaştırmak ve

standardize etmek

STY İŞ PLANI

ToprakErozyonu

ToprakOrganik Maddesi

Toprak BesinElementi Döngüsü

ToprakMühürleme

ToprakKompaksiyonu

TopraktaSu Yönetimi

TopraktaTuzluluk-Alkalilik

Toprak Kirliliği Toprak AsitliğiToprak

Biyoçeşitliliği

10 TOPRAK TEHDİDİ

KÜRESEL TOPRAKPAYDAŞLIĞI

Hükümetlerarası İklimDeğişikliği Paneli

Hükümetlerarası Biyoçeşitlilik ve Ekosistem Hizmetleri Platformu

United NationsBirleşmiş Milletler Çölleşme İle

Mücadele Sözleşmesi

4/1000 Girişimi

31


2.4. Küresel Toprak Paydaşlığının Ana Çıktıları

Şüphesiz ki, KTP, STY konusunda dünya çapında var olan yönetsel ve eşgüdümsel bir eksikliği başarı ile gidermiştir ve kuruluşundan bu yana, çoklu paydaşlar tarafından küresel toprak sorunlarının belirlendiği ve tartışıldığı platformlarda önemli bir paydaşlık haline gelmiştir. Ana çıktıları arasında aşağıdaki konular yer almaktadır:

• HTTK oluşturulması,

• BM Dünya Toprak Günü (5 Aralık) ve 2015 Uluslararası Toprak Yılı önerilerinin sunulması ve kabulü,

• Yeniden-düzenlenmiş Dünya Toprak Sözleşmesinin hazırlanması,

• Dünya Toprak Kaynakları Durumu Raporunun hazırlanması (Şekil 7),

• BTP’nın kurulması,

• Dijital Toprak Haritalama konusunda gelişmekte olan ülkelerin kapasitelerinin geliştirilmesi,

• STY Gönüllü Rehberinin oluşturulması,

• Toprak bilgi sistemlerinin oluşturulması,

INTERGOVERNMENTALTECHNICAL PANEL ON SOILS

INTERGOVERNMENTALTECHNICAL PANEL ON SOILS

Main Report

Status of the

World’sSoil Resources

© F

AO |

Giu

sepp

e B

izza

rri

Dünya Toprak KaynaklarıDurum Raporu (2015) • DünyaToprakKaynaklarıDurumuRaporu

(SSWSR, 650 sayfa) küresel toprak kaynaklarının durumu üzerine bir referans dokümanıdır.

• İçerik,uzmanbilgisiiletamamlanacakşekilde, bilimsel literatürün bağımsız değerlendirilmesine dayandırılmıştır.

• SSWRS,herbirbölgeiçinayrıayrısıralayarak, ekosistem fonksiyonlarını, mal ve hizmetlerini tehlikeye atan 10 önemli toprak tehdidi öngörmüştür.

• SSWRS,topraklarüzerindekidoğrudanvedolaylıbaskıları ve toprak bozulması ile mücadeleyollarınıtanımlamaktadır.

• Rapor,ekolarak,bulguları,sonuçlarıveönerileriözetleyenpolitikayapıcılariçin94sayfalık bir SentezRaporu da içermektedir.

Şekil 7. Dünya Toprak Kaynakları Durum Raporu (FAO ve ITPS, 2015).

Bunların yanında, 2017 yılında 111 ülkeden 450’den fazla uygulayıcı ve bilim insanının katılımı ile “Küresel Toprak Organik Karbonu Sempozyumu (GSOC17)”, KTP tarafından FAO Roma/İtalya’da düzenlenmiştir (FAO, 2017a). Sempozyumda; konu üzerine temel mesajların geliştirilmesi ve tartışılmasına ek olarak, turba, kara topraklar ve sürekli donmuş topraklar ve kurak bölge toprakları ve farklı kapsamlarda toprak organik maddesinin yönetim çalışmalarının sonuçları da paylaşılmıştır. 2018 yılında diğer bir önemli çıktı olarak “Küresel Toprak Karbonu Haritası (GSOC Map)” (http://www.fao.org/documents/card/en/c/I8891EN) ya-yınlanmıştır. Ki, üye ülkelerin katılımı ile istişari ve katılımcı bir süreçle oluşturulan bugüne kadar üretilen

32


ilk küresel toprak organik karbon haritasıdır ve bu yönüyle tamamen yeni ve özgün bir hâsıladır. “Küresel Toprak Kirliliği Sempozyumu (GSOP18)” yine FAO Roma/İtalya’da KTP tarafından 2018 yılı Mayıs ayında düzenlenmiştir. Sempozyuma 100 ülkeden 525 konuyla ilgili uzman, bilim insanı ve arazi sahibi katılmıştır (FAO, 2018).

Uluslararası Toprak Bilgi Enstitüleri Ağı (The International Network of Soil Information Institutions, INSII)

KTP 4. eylem konusunun amacı, toprak veri ve bilgilerinin güçlendirilmesidir (Şekil 5). 2012 yılında baş-layan “Eylem 4” çalışmaları, 2014 yılında KTP Genel Kurulunda uygun bir Eylem Planı’nın geliştirilmesi ve onaylanması ile yeni bir boyut kazanmıştır. Keza, eylem planının bir neticesi olarak Uluslararası Toprak Bilgi Enstitüleri Ağı (INSII) (FAO; 2017b) kurulmuştur ve ağ örgüsü gereği ulusal toprak bilgi kurumları-nın etkin katılım ve katkısı ile bir Küresel Toprak Bilgi Sistemi’nin kurulması öngörülmüştür. INSII, FAO üye ülkelerinde toprak üzerinde çalışan kurumlar tarafından oluşturulan çok-unsurlu bir bilgi ağıdır ve Küresel Toprak Bilgi Sistemi (GLOSIS) (FAO, 2017b) kurulabilmesi üzerinde özenle ve titizlikle durmakta-dır. Küresel Toprak Karbon Haritası (GSOC Map) ve toprak istatistikleri (SoilSTAT) (http://www.fao.org/soils-portal/en/) gibi çıktılara yönelik olarak; kabul edilen teknik ölçü ve özelliklere dayanarak toprak veri ve bilgi paylaşımını eşgüdümlemek ve bu minvalde uzmanlık sağlamak amacı ile çalışmalar yürütmektedir. 2015 yılından bu yana her yıl INSII’ye üye Enstitü ve paydaşların katılımı ile bir çalıştay düzenlenmektedir.

Küresel Toprak Laboratuvar Ağı (The Global Soil Laboratory Network, GLOSOLAN) (FAO; 2017c)

Diğer yandan, KTP 5. Eylem konusunun amacı toprak tanımlamalarında uyumlaştırma işlemlerinin düzen-lenmesidir (Şekil 5). Bu konudaki eylem planının uygulanması, önemli ölçüde yerel ve ulusal yeteneklerin geliştirilmesi ile ilişkilidir. Kriterler ve göstergeler açısından nitelikli ve güvenilir toprak veri ve bilgilerinin geliştirilmesi gerekmektedir Uyumlaştırma noktasında kapasite geliştirme ise daha çok hükümetlerin kendi enstitülerini desteklemelerine ve güçlendirmelerine (örn; uygun bilgi teknolojileri veya laboratuvar dona-nımlarının kurulması gibi) bağlı bulunmaktadır. Aslında, ağ oluşturma ve kapasite geliştirme açısından, GLOSOLAN, deneyimli enstitüler ve daha az tecrübeli olanlar arasında işbirliğinin ve bilgi paylaşımının et-kin bir aracı olması nedeniyle, uygulama planında anahtar bir eylem aracıdır. 01-02 Kasım 2017 tarihlerin-de FAO Genel Merkezi Roma’da, 37 ülkeden 44 uzmanın katılımıyla GLOSOLAN (FAO, 2017d) başlangıç toplantısı düzenlenmiş ve bu ağ resmi olarak kurulmuştur. Ulusal hükümetler, uluslararası organizasyonlar, paydaşlar ve son kullanıcılar tarafından STY’nin sağlanması ve teşviki için toprak veri ve bilgilerinin uyum-laştırılmasına ihtiyaç duyulmakta olup, GLOSOLAN, projeler ve ülkeler arasında karşılaştırılabilir bilginin sağlanması ve toprak verilerinin uyumlaştırılması için önemli bir rol oynamayı hedeflemektedir.

2.5. Ulusal KTP Faaliyetleri

Amacı, gıda güvenliğinin sağlanması için dünyadaki toprak kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı ve ko-runmasını sağlamak olan KTP girişimine, Ülkemiz 2012 yılından beri üye olup, ülkesel odak noktası görevi-ni 2013- Temmuz 2018 dönemi arasında Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı yürütmüş ve halen bu görev TOB tarafından ifa edilmektedir. Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü (TAGEM), Tarım Reformu Genel Müdürlüğü (TRGM) ve Avrupa Birliği Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü işbirliği ile ortaklı-ğın çalışmalarına katkı ve katılım sağlamaktadırlar. Türkiye KTP organizasyonu içerisinde Avrupa Bölgesi Toprak Paydaşlık Grubunda (European Soil Partnership, ESP) ve Avrasya Alt Bölge Grubunda (Eurasian Soil Partnership, EASP) yer almaktadır. Ayrıca ESP Yürütücü Komite Başkan Yardımcılığı görevi Türkiye ve İtalya tarafından ortaklaşa yürütülmektedir. Ülkemiz HTTK’nda 2015-2018 yılları arasında bir uzman ile

33


Avrupa grubunda temsil edilmiştir. GLOSOLAN’a Ankara Toprak Gübre ve Su Kaynakları Merkez Araştır-ma Enstitüsü ve Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Bölümü üye olmuştur ve bu iki kurum ilgili çalışmaları yakından takip etmektedir.

Toprak kaynaklarının geliştirilmesi, korunması ve sürdürülebilir kullanımı açısından, sürecin başından bu yana çalışmalara Türkiye etkin katılım sağlamış olup, çalışmalar ilgili kurumlarca yakından izlenmektedir. Bu kapsamda, Avrasya Toprak Paydaşlığı Çalıştayı 16-18 Haziran 2015 tarihleri arasında FAO/ICARDA işbirliği ile TAGEM ev sahipliğinde İzmir’de düzenlenmiştir. Çalıştayda STY, toprak korunması ve iyileşti-rilmesi; toprak yatırımları, teknik işbirliği, politika, eğitim, farkındalık ve yayım; toprak veri ve bilgisinin geliştirilmesi; toprak araştırmaları, ölçümleri ve göstergeleri konularında fikir alışverişi yapılmıştır. (http://www.fao.org/global-soil-partnership/resources/events/detail/en/c/275547/). TAGEM-FAO işbirliği ile hazırlanan Ulusal Toprak Karbonu Haritası, 2018 yılında tamamlanan Küresel Toprak Karbonu Haritası (GSOC Map) ile bağdaştırılmıştır. KTP toprak karbonu haritalama kapasitesi geliştirme çalışmaları doğrul-tusunda ülkemizde eğitim düzenlenmiştir (http://www.fao.org/global-soil-partnership/resources/events/detail/en/c/1045143/). Türkiye’den KTP Genel Kurul toplantılarına, INSII çalıştaylarına ve GLOSOLAN toplantılarına ilgili kurumlarca katılım sağlanmakta, gelişmeler izlenmekte ve ulusal faaliyetler ile uyumlaş-tırma yönünde çalışmalar sürdürülmektedir.

KTP Faaliyet Öncelikleri

• Kapsamlı bir toprak politikasının ve yönetiminin teşvik edilmesi,

• STY yatırımlarının teşvik edilmesi,

• Hedeflenen toprak araştırmalarını teşvik edilmesi,

• Toprak konusunda etkili eğitim ve yayım programlarının teşvik edilmesi,

• Bozulan toprakların verimliliğinin iyileştirilmesi ve daha ileri bozulmaların azaltılması,

• Toprak organik karbon ve toprak organizmaları dâhil olmak üzere toprak organik maddesinin küresel depolarını istikrarlı bir hale getirmek,

• Bitki besin maddesi yetersizliği olan bölgelerde gübre kullanımını artırırken, küresel azot ve fos-forlu gübre kullanımının dengelenmesi veya azaltılması,

• Toprak bilgi sistemlerinin kurulması veya güçlendirilmesi yolu ile toprakların durumları veya eği-limleri hakkında bilgilerin geliştirilmesi,

Buraya kadar FAO KTP yapısı, yönetimi, kapsamı ve hedefleri hakkında bir ölçüde bilgilendirme yapıl-mıştır; aşağıdaki bölümde ise, KTP’nun temel politika aracını oluşturan “Sürdürülebilir Toprak Yönetimi” (FAO, 2017) üzerine kapsamlı bilgi verilmiştir.

34


3. SÜRDÜRÜLEBİLİR TOPRAK YÖNETİMİ (STY)Toprak kaynaklarının bozulma nedenlerini ortadan kaldırmak için toprak işlevleri ve ekosistem hizmetle-rini iyileştirmeye yönelik her türlü yöntem “STY” içerisinde değerlendirilmektedir. Esasında, “üretken” ve “sağlıklı” bir toprak sürdürülebilir demektir; başka bir tanımla, sağlıklı bir toprakta sağlıklı gıda temini ger-çekleşmektedir. Ayrıca sağlıklı topraklar, düzenli ve yüksek karbon içerikleri sayesinde iklim değişikliğinin tarım sektörüne yönelik olumsuz etkilerini oldukça hafifletmektedir. Toprak karbon içeriğindeki artışlar ise çölleşme ve arazi tahribatının azaltılmasında ve önlenmesinde temel bir tedbiri ifade eder. STY, toprak biliminin toplumsal gündemindeki önemli değişimler doğrultusunda, yeniden düzenlenen “Ye-nilenmiş Dünya Toprak Beyannamesi” (Revised World Soil Charter) (FAO, 2015) İlke 3 uyarınca aşağıdaki biçimde tanımlanmıştır (Şekil 8).“Toprak yönetimi; destekleyici, tedarik edici, düzenleyici ve kültürel toprak ekosistem hizmetlerinin, söz konusu hizmetleri ve biyoçeşitliliği sağlayabilen toprak işlevlerini olumsuz biçimde etkilemeksizin belirgin bir şekilde devam ettirilmesi veya artırılması halinde ancak sürdürülebilirdir. Bitkisel ve hayvansal üretime yönelik destekleyici ve tedarik-edici toprak ekosistem hizmetleri ile su kalitesi ve elverişliliği ve atmosferik sera gazı salınımına ait düzenleyici toprak ekosistem hizmetleri arasındaki denge STY için mühim bir mev-zudur.”Tanım kapsamında belirtilen ekosistem hizmetlerinin türleri ile toprak işlevleri belirli düzeyde şu şekilde verilebilir:

• Destekleyici hizmetler, birincil üretim, besin elementi döngüsü ve toprak oluşumunu içermekte-dir,

• Tedarik-edici hizmetler, gıda, dokuma, yakıt, kereste ve su; ham toprak materyalleri, yüzey karar-lılığı, habitat ve genetik kaynaklardan oluşmaktadır,

• Düzenleyici hizmetler, su kaynakları ile kalitesi, karbon bağlama, iklim düzenlemesi, sellerin ve erozyonun kontrol altında tutulması, çölleşme ve arazi tahribatının önlenmesi düzenleyici süreç-ler anlamına gelir ve

• Kültürel hizmetler de toprak kullanımından elde edilen estetik ve kültürel kazanımları ifade eder.

Şekil 8. Yenilenmiş Dünya Toprak Beyannamesi (FAO, 2015).

Revised

World SoilCharter

2015

• Dünya Toprak Beyannamesi [The World SoilCharter] (WSC), FAO (1981) tarafından kabul edilenbirpolitikaaracıdır.

• 30yıldandahafazlabirsüredensonrabeyan-namedekiaşağıdakikonularıngüncellenmesigerekli olmuştur:

• kirlilik,iklimdeğişikliğivedüzensizkentselyayılma gibi yeni toprak yönetim sorunları-nın üzerine gitmek;

• topraközelliklerini,toprakekosistemfonk-siyonları ve hizmetleri ile ilişkilendirmek.

Yeni

lenm

iş D

ünya

Topr

ak B

eyan

nam

esi

35


Kısaca özetlemek gerekirse, Sürdürülebilir Toprak Yönetimi Gönüllü İlkelerinde (VGSSM, Voluntary Gui-delines for Sustainable Soil Management) (FAO, 2017) (Şekil 9) verildiği üzere, STY, aşağıdaki özelliklerle çok yakından bağdaştırılır:

1. Asgari oranlarda su ve rüzgâr erozyonu,

2. Kök gelişimi açısından toprakta yeterli havanın, suyun ve ısının dolaşımını sağlayan, bozulmamış, ka-rarlı ve dayanıklı fiziksel bir toprak yapısı,

3. Toprak yüzeyinde yeterli ve koruyucu bitkisel örtünün (örneğin, yetiştirilen bitkiler, bitki kalıntıları vb.) mevcut olması,

4. Toprak organik madde içeriğinin dengeli veya artan yönde olması ve civar çevre ile kıyasla en uygun seviyeye yakın olması,

5. Besin maddelerinin varlığı ve akışının, kayıpları en aza indirgemek üzere, toprağın bereket ve verimli-liğini sürdürecek veya iyileştirecek yeterlilikte olması,

6. Toprakta tuzlanma, sodikleşme ve alkalileşmenin en düşük düzeyde olması,

7. Yağış veya sulama vs. sularının, bitkilerin ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde, etkin bir biçimde infiltras-yonu, temizlenmesi ve yeterli oranlarda depolanması ve en nihayetinde fazla suyun yeraltı su kaynakla-rına geri beslenmesinin sağlanması,

8. Topraktaki kirleticilerin, bitkilere, hayvanlara, insanlara ve çevreye zarar verebilecek (zararlı/zehirli) seviyelerin altında olması,

9. Toprak biyoçeşitliliğinin, biyolojik işlevlerin tümünü geniş bir değişim yelpazesi içerisinde sağlaması,

10. Gıda, yem, yakıt, kereste ve lif üretimini amaçlayan toprak yönetim sistemlerinin, etkin ve güvenli girdi kullanımına dayalı olması,

11. Toprak mühürlemesinin, uygun arazi kullanım planlaması ile en aza indirgenmesidir.

Şekil 9. Sürdürülebilir Toprak Yönetimi Gönüllü İlkeleri (FAO, 2017).

Voluntary Guidelinesfor SustainableSoil Management

• SürdürülebilirToprakYönetimiİradiİlkeleri(VGSSM), sürdürülebilir toprak yönetimine nasılulaşılabileceğineilişkinteknikvepo-litika önerileri verir.

• Bu ilkelerin başarılı bir şekilde yerine ge-tirilmesi toprak sağlığını desteklemek için bir zemin hazırlar.

• Builkeler,GSP4ncüGenelKurulutarafın-dan kabul edilmiş, FAO Tarım Komisyonu-nunun 25 nci oturumunda (28 Eylül 2016,Roma) benimsenmiş ve sonunda FAO Kon-seyinin155ncioturumunda(5Aralık2016,Roma) onaylanmıştır.

Sürd

ürül

ebili

r Top

rak

Yöne

timi

İhtiy

ari İ

lkel

eri

36


Benzer şekilde, Sürdürülebilir Toprak Yönetimi Gönüllü İlkeleri (FAO, 2017), STY göstergeleri ile ilgili yö-netsel teknik esasları etraflıca konu etmiştir. Bu ilkelerle mütekabil 10 STY göstergesine (Şekil 10) ait genel bilgiler aşağıda verilmiştir.

3.1. Sürdürülebilir Toprak Yönetiminin Göstergeleri

STY Gönüllü İlkelerinde (FAO, 2017), toprak erozyonu, toprak organik maddesi, toprakta besin elementi dengesi ve döngüsü, toprak tuzluluk ve alkaliliği, toprak kirliliği, toprak asitliği, toprak biyoçeşitliliği, top-rak mühürlenmesi, toprak sıkışması ve toprak su yönetimi en önemli toprak göstergeleri olarak müzakere edilmiştir

3.1.1. Toprak Erozyonunu En Aza İndirmek

Dünya Toprak Kaynakları Durum (DTKD)” raporu (FAO ve ITPS, 2015), su ve rüzgâr erozyonunun, kü-resel topraklara ve ilişkin ekosistem hizmetlerine yönelik en önemli tehdit olduğunu saptamıştır. Toprak erozyonu, organik ve mineral besin elementlerince zengin yüzey toprak katmanlarının kaybına, kısmi veya toptan toprak horizonlarının kaybına ve verimliliği çok düşük olan alt toprağın yüzeye çıkmasına neden olmaktadır. Dahası, taşınan toprakların özel ve kamuya ait altyapı tesislerine, su kalitesinin kötüleşmesi ve sedimantasyon (birikme) gibi alan dışı istenmeyen etkileri de bulunmaktadır. Toprak erozyonu, insan faali-yetleri ile çok büyük ölçekte süratini artırabilmektedir; toprakların dayanma gücünü azaltan insan kaynaklı işlemlere örnek olarak bitki veya artık örtüsünü zayıflatmak, uygunsuz toprak işlemek ve toprak kaymaları-na neden olmak verilebilir.

ØOrman arazilerinin tahribatı, mera veya otlak arazilerinin tarıma dönüştürülmesi gibi yüzey örtüsü ve toprak karbonunu zayıflatıcı arazi kullanım değişimlerinden sakınılmalıdır. Eğer kaçınılamıyorsa, bu değişimler dikkatlice planlanmalı ve uygun bir şekilde gerçekleştirilmelidir,

Şekil 10. Sürdürülebilir Toprak Yönetimi (STY) Göstergeleri (FAO, 2017).

ToprakErozyonu

ToprakOrganik Maddesi

Toprak BesinElementi Döngüsü

ToprakMühürleme

ToprakKompaksiyonu

TopraktaSu Yönetimi

TopraktaTuzluluk-Alkalilik

Toprak Kirliliği Toprak AsitliğiToprak

Biyoçeşitliliği

10 TOPRAK TEHDİDİ

37


ØToprak yüzeyini erozyondan koruyan canlı bitki örtüsü veya diğer organik veya inorganik kalıntılar veya artıklar uygun önlemler alınarak korunmalıdır; malçlama (toprak yüzeyini örtme), azaltılmış toprak işleme, düşük ot-öldürücü kullanımı ile sıfır toprak işleme, örtü bitkileri, ekolojik tarım yaklaşımları, denetimli araç trafiği, devamlı bitki örtüsü ve münavebe, şeritsel ekim, tarımsal ormancılık, koruma kuşakları ve uygun otlatma oranı (hayvan sayısı – ot kapasitesi düzenlemeleri) ve otlatma yoğunlukları gibi uygulamalar bu önlemlere örnek olarak sayılabilir,

ØEğimli ve nispeten dik arazilerdeki su erozyonu, şeritler üzerinde tarım, tesviyede ekim, ekim nöbeti (münavebe), karışık ekim (birlikte ekim sistemleri), tarımsal ormancılık, tesviyede eğim kırıcılar (örn., çim şeritleri, tesviyeli toprak ve taş dolgulu engel hatları), sekileme ve bakımı ve çimlendirilmiş su yolları veya bitkilendirilmiş tampon (koruyucu) şeritler gibi yüzey akış oranları ve hızlarını azaltan önlemler kullanılarak en aza indirilmelidir,

ØUygun olduğunda, toprak tanecikleri, bağlı besin elementleri ve kirleticilerin taşınmasını en aza indir-mek ve akıntı yönündeki aşağı havzada bulunan arazileri bunların olumsuz hasarlarından korumak için, dere kenarı şeritleri, koruyucu şeritler, su hasadı (toplama) ve örtü bitkileri kullanılmalı ve inşa edil-melidir. Rüzgâr erozyonu ve toz fırtınaları, rüzgâr hızını düşüren bitkisel (ağaç ve çalı) veya yapay (taş engeller, bentler) rüzgâr kırıcılar aracılığıyla en aza indirilmeli ve etkileri hafifletilmelidir.

3.1.2. Toprak Organik Madde Kapsamının Artırılması (İyileştirilmesi)

Toprak Organik Maddesi (TOM), toprak ekosistem hizmetlerinin bozulmasına engel olmada ve toprak iş-levlerinin idamesinde çok önemli bir görevi üstlenir. Toprak, dünyadaki en büyük karbon havuzuna sahiptir ve iklim değişikliği etkilerinin hafifletilmesinde, sera gazları salınması ve karbon tutulması arasındaki denge veya ödünleşim (değiş – tokuş) ortamı oluşturduğundan hassas bir vazifeye sahiptir. Bu sebeple iklim de-ğişikliği uyum çalışmalarında ve iklim değişikliğinin olumsuz etkilerinin azaltılmasında, çölleşme ve arazi tahribatının önlenmesi ve azaltılmasında TOM yönetimi elzemdir ve küresel TOM depolarının dengede tutulması veya artırılması üstteki hedeflere ulaşmada stratejik bir konudur. Yanlış arazi kullanımı veya uy-gun olmayan toprak yönetimi veya ürün yetiştirme uygulamaları yüzünden ortaya çıkan Toprak Organik Karbonu (TOK) kayıpları, toprak kalitesinin düşmesine ve toprak yapısında bir bozulmaya neden olmakla kalmaz, toprak erozyonunu artırabilir ve topraktan atmosfere karbon salınımlarına yol açabilir. Buna kar-şın, uygun arazi kullanımı ve toprak yönetimi, TOK miktarının artışını ve atmosferik karbondioksit (CO2) miktarının azalışını ve sonuçta toprak kalitesinin iyileşmesini temin edecektir.

ØTopraktaki su elverişliliği yükseltilerek biyokütle üretimini artırmak: örtü bitkileri ve organik düzenleyicilerin etkili kullanımı, gübre uygulamalarının dengelenmesi, bitkisel meşçerelerin iyi-leştirilmesi, tarımsal ormancılık ve ağaç geçit patikalarının ve ağaçlar arası ekim düzeneklerinin özendirilmesi, yeniden ağaçlandırma ve ormanlaştırma uygulamaları bitki su kullanım etkinliğini azami seviyeye çıkartacaktır. Ayrıca, bu yöntemler toprak erozyonu ve besin elementlerinin yıka-narak uzaklaşmasını asgari düzeylere çekecektir,

ØOrganik karbon zengini topraklara sahip turbalıkları, orman, mera ve otlakları korumak,

ØArazi yönetimi uygulamaları yardımıyla organik madde içeriğini artırmak: şöyle ki, anız yöneti-mi, anız üzerinde hayvan otlatma, organik tarım, bütüncül (entegre) toprak verimlilik ve zararlı mücadele yönetimi, hayvan gübresi veya diğer organik madde zengini atıkların tatbik edilmesi, or-ganik gübre harçlarının (kompost) kullanılması ve örtü bitkileri veya toprakta kalıcı örtü idamesi,

38


ØYangının arazi yönetiminin ayrılmaz bir parçası olduğu durumlar hariç - ki bu durumda yakma zamanlaması ve yoğunluğu, toprak işlevleri kayıplarını sınırlamayı amaçlamalıdır -tercihen yan-gından kaçınılmalıdır. Yangının doğal olarak meydana gelen bir olay olduğu yerlerde, uygulanabi-lirse, erozyonun en aza indirilmesi ve yangından sonra yeniden bitkilendirmenin teşvik edilmesi girişimleri göz önünde bulundurulmalıdır.

ØHayvansal gübre ve uygun bir şekilde işlenmiş insan kaynaklı organik atıklar gibi tüm organik girdi kaynaklarını en iyi şekilde değerlendirmek,

ØÖrtü bitkileri, ıslah edilmiş nadas bitkisi çeşitleri, azaltılmış veya toprak işlemesiz tarım veya canlı çitler, toprak yüzeyinde yeterli organik örtüyü teminat altına almak için benimsenmelidir.

ØOt-öldürücü kullanımını fazla artırmadan, asgari toprak işlemeli veya toprak işlemesiz tarım uy-gulayarak toprak organik maddesi ayrışma oranlarını düşürmek,

ØBaklagiller ekerek veya ürün karışımı ve çeşitliliğini iyileştirerek münavebe uygulamak,

3.1.3. Toprakta Besin Elementi Dengesi ve Döngülerini Teşvik Etmek

Besin maddesi yeterliliği ve kullanma etkinliği kavramları, toprak suyu ve besin elementlerinin bitki kök bölgesindeki devinimlerini içermektedir. Bitki besleme, bitki ihtiyaçları, yerel toprak özelliklerine ve koşul-larına dayandırılmalıdır. Bitki besleme, element geri dönüşümü veya mineral (kimyasal) gübreler, organik gübreler ve birincil kaynakları (kaya fosfat) ve ikincil kaynakları (atık su arıtma çamur fosforu) içeren diğer toprak ıslah materyalleri aracılığıyla geliştirilebilir. Belirli bir arazi kullanımı için, arazi uygunluk değerlen-dirmesi ile birlikte, uygun bir bitki besin elementi yönetiminin ve yaklaşımının seçilmesi elzemdir.

Bitki besin elementi gereksinmelerinin yeterli ve dengeli olarak tedarik edilmesinin faydaları iyi bir şekilde bilinmektedir. Özetle şunları içermektedir:

1) Belirli coğrafyalarda mümkün olan en uygun seviyelerde gıda, yem, lif, kereste ve yakıt üretmek,

2) Kimyasal böcek zararlıları kontrol ürünlerine, organik ve inorganik ıslah materyallerinin dışsal uygulamalarına ve mineral gübrelere olan ihtiyaçları azaltmak,

3) Tarımsal kimyasalların uygunsuz kullanılmasından kaynaklanacak kirliliği azaltmak,

4) Biyokütle üretimi ve toprağa geri kazandırılması sonucu toprakta karbon tutulmasını iyileştir-mektir.

Temel bitki besin maddelerinin eksikliği, bitkilerin yetersiz gelişmesine ve mahsulde ve ürün besin değerin-de düşüşe yol açmaktadır. Topraktaki bitki besin maddelerinin aşırı yüksekliğinin sonuçları ise: a) Gereğin-den fazla besin maddeleri, karasal ve sucul ekosistemlerde su kalitesinin bozulmasına ve azot ile fosfor biri-kiminin (ötrofikasyonuna) neden olarak, tarım arazilerinden uzaklaşması, b) Sera gazı NO2’nin topraktan atmosfere salınmasının artması, c) İnsan sağlığını tehdit edebilecek ölçülerde, içme ve kullanma sularına, hareketli azot bileşiklerinin karışması ve d) Verim noksanlığına neden olmasıdır.

ØToprak organik maddesinin idamesi ve artırılması ile doğal toprak verimliliği ve besin döngüsü geliştirilmeli ve korunmalıdır. İyileştirilmiş toprak verimliliği, baklagil münavebesi, yeşil gübrele-me ve hayvan gübreleri, düşük ot öldürücü kullanımı ile azaltılmış toprak işleme veya toprak iş-lemesiz tarımı içeren münavebe şekilleri ve tarımsal ormancılık gibi toprak koruma uygulamaları ile elde edilir. Besin maddesi döngüsü, bütünleşik ürün/hayvancılık ve ürün/hayvancılık/orman-cılık arazi kullanımları sayesinde en iyi şekilde yönetilir,

39


ØToprak organik maddesinin idamesi ve artırılması ile doğal toprak verimliliği ve besin döngüsü geliştirilmeli ve korunmalıdır. İyileştirilmiş toprak verimliliği, baklagil münavebesi, yeşil gübrele-me ve hayvan gübreleri, düşük ot öldürücü kullanımı ile azaltılmış toprak işleme veya toprak iş-lemesiz tarımı içeren münavebe şekilleri ve tarımsal ormancılık gibi toprak koruma uygulamaları ile elde edilir. Besin maddesi döngüsü, bütünleşik ürün/hayvancılık ve ürün/hayvancılık/orman-cılık arazi kullanımları sayesinde en iyi şekilde yönetilir,

ØBesin elementi kullanım etkinliği, dengeli ve içeriği ayarlanmış organik ve inorganik düzenleyi-ciler (örn. sırasıyla çiftlik gübresi harçları ve kireçleme bileşikleri) ve/veya yenilikçi ürünler (örn. yavaş salınımlı gübreler) uygulanması ve besin maddelerinin geri dönüşümünü ve yeniden kulla-nılması sağlayarak en uygun hale getirilir,

ØGübreleme yöntemleri, türleri, oranları ve zamanlaması, sınırlı kayıpları ve dengeli bitki besin alımını teşvik etmeyi amaçlamalıdır. Gübreleme yöntemleri ve uygulama önerileri, kısa dönemli değil uzun vadeli toprak ve bitki analizlerine dayandırılmalıdır,

ØGübreleme planları mikro besin maddelerinin ilavesini de içermelidir,

ØElverişli bitki besin kaynakları kullanılmalıdır; öyle ki bunlar organik ve mineral düzenleyicilerin, inorganik ve zirai biyo-ürünlerin doğru ve makul oranlarını içermelidir,

ØBu düzenleyiciler ve biyo-ürünler sıvı, yarı-katı veya katı olarak çiftlik gübresi, bitki artığı, harç, yeşil gübre, evsel atık, biyoenerji üretimi temiz külü, toprak düzenleyici ve bakteri üretimi gibi çeşitli mamulleri içerir. Bu tarz ürünlerin tatbiki, daha etkin olmaları için, diğer sınırlandırıcı olumsuzlukları (su eksikliği gibi) giderme amacı da güdebilir. Güvenli düzenleyici kullanımı, atık ve kirleticilerin izin verilebilir seviyeleri ve işçi sağlığı düşünülerek, teminat altına alınmalıdır,

ØToprak ve bitki-doku denemeleri ve arazi incelemeleri benimsenmeli ve kullanılmalıdır. Bu, besin elementi, tuzluluk, alkalilik ve şiddetli pH koşulları ile bağıntılı üretimi sınırlayıcı etkileri saptama ve düzeltme işlemlerinde değerli kılavuz bilgiler oluşturmaktadır. Böyle tavsiyeler, bilgiye dayalı karar verme ve seyrin izlenmesi açısından önemlidir.

ØUygun olduğu hallerde, iyi bir şekilde gübre-üre birikmesini sağlamak amacıyla çiftlik hayvanla-rının hareketleri ve otlatılması yönlendirilir,

ØAlkali ve diğer topraklarda uygun toprak-ürün yönetimi ile birlikte harç gibi organik düzenleyici-lerin uygulanması düşünülmelidir; diğer yandan asit topraklarda kireçleme maddeleri ve bileşik-lerinin uygulanması bitki besin kullanma etkinliğinin ön şartıdır,

ØMineral gübre kaynakları olarak doğal kaya fosfatı ve potası gelecek nesiller için yeterli ve devamlı girdi elverişliliğinin temini maksadıyla etkili ve stratejik bir şekilde yönetilmelidir,

3.1.4. Toprakta Tuzluluk ve Alkalilik

Tuzlanma, suda çözünür sodyum, magnezyum ve kalsiyum tuzlarının toprakta birikmesidir. Yüksek bu-harlaşma-terleme oranlarının, iç deniz su girişimlerinin ve insan kaynaklı (örn., yanlış sulama) işlemlerin neticesinde ortaya çıkar. Tuzlanma, hasılatı düşürür ve belirli eşik değerlerin üzerinde olduğunda, üretimi tamamen ortadan kaldırır.

ØBuharlaşma kayıplarını azaltmak için toprak yüzeyi uygun bir hale getirilmelidir,

ØBitki sulama suyu kullanım etkinliği, gelişkin su iletimi, dağıtımı ve saha uygulama yöntemleri ile artırılmalıdır. Uygulama yöntemleri, düşük basınçla çalışan ve suyu doğrudan toprağa uygulaya-bilen türden olmalıdır. Buharlaşma kayıplarını azaltmak için, öz devinimli (otomatik) su temini ve başlık sulamalarından kaçınılmalıdır,

40


ØSulama yönetimi, tuzlanma sorunundan kaçınmak amacıyla, bitki gelişimi için yeterli suyu ve etkin drenajı sağlamalıdır,

ØSulama suyu kalitesi tahlil edilmeli ve izlenmelidir; mümkünse, tuzlu su arıtması yapılmalıdır,

ØYüzey ve yüzey-altı drenaj sistemleri, yükselen taban suyu tablasını denetlemek ve toprak tuzlulu-ğunu kontrol altına almak için inşa edilmeli ve bakımı sağlanmalıdır,

Eğer topraklar hâlihazırda bozulmuşsa ve korunma artık bir tercih değilse, tuzlu toprakların ıslahı, tuzların doğrudan yıkanması, tuza dayanıklı çeşitlerin yetiştirilmesi, tarım-otlak sistemlerinde kullanılmak üzere yabani tuzcul bitkilerin (halofitler) kültüre alınması, kimyasal ıslah ve organik düzenleyicilerin kullanılması gibi birçok teknik kullanılarak yapılabilir.

3.1.5. Toprak Kirliliğinin Önlenmesi ve En Aza İndirilmesi

Bir toprak farklı kimyasalları süzme, tutma ve tamponlama işlemlerini başarı ile gerçekleştirebilir, ancak koşullar değiştiğinde kirletici kaynağı da olabilir (örn., düşük pH’da ağır metaller toprakta serbest olarak bu-lunur). Bu nedenle, SKH gereğince, sağlıklı toprakların idamesi ve gıda güvenliğini sürdürmenin en iyi yolu toprak kirliliğinin önlenmesidir. Kirleticiler; tarımsal girdiler, yan-ürünlerin arazi uygulamaları, atmosferik depolamalar, taşkın ve sulama suyu, kazara boşaltımlar, uygunsuz kentsel atık ve atık su yönetimi ve diğer araçları kapsayan birçok kaynaktan topraklara girebilmektedir. Belirli bir kirleticinin toprağa ilave oranı toprak sisteminden uzaklaştırılma oranını aşarsa, birikme ve kirlenme meydana gelmektedir. Olumsuz so-nuçlar, bitkilerde zehirlenme (toksisite) ve ilerleyen aşamada verimlilik düşüşü, sediment taşınması ile aşağı havzalarda arazi ve su kirlenmesi, gıda - besin zincirindeki birikmeler nedeniyle insan ve hayvan sağlığını tehlikeye atma ihtimallerini içermektedir.

ØHükümetler, insan sağlığını ve refahını korumak amacıyla toprakta kirletici birikmesini sınır de-ğerlerin altında tutmak için gerekli düzenlemelerini yasallaştırma ve yerine getirme ve sınır değer-lerin aşıldığı kirli toprakların ıslah edilmesi yönünde teşvik edilir,

ØEtraflı toprak kirlenmesi yönetimi, kirlilik potansiyelindeki sahaları belirlemek için, kirletici dü-zeylerini tahlil etme ve izleme ve değerlendirme neticelerini takiben, gerektiğinde kirletici seviye-lerini “önceki” haline veya referans değerlerine indirilmesi işlemlerini içerir. Kirletici ıslahı ve top-lam maliyet hesaplamalarını içeren bir risk değerlendirmesi, insan yaşamına ve ekolojik sistemlere olabilecek tehlikeleri azaltmak için yapılmalıdır,

ØYayılabilir kirleticilerin zararlı etkilerine çok duyarlı olan toprakların saptanması gerekmektedir. Bu topraklardaki kirletici yüklerini azaltmak için gerekli özen gösterilmelidir,

ØKirlenmiş toprak sahalarına ilişkin bilgiler kamuya açık olmalıdır,

ØKirlenmiş topraklar gıda ve yem üretimi için hiç bir şekilde kullanılmamalıdır,

ØToprak düzenleyici olarak kullanılan arıtılmış atık su veya diğer atık maddelerinden kaynaklanan geri kazanılmış besin maddelerinin, güvenilir kirletici seviyelerine ve bitkiye yarayışlı besin ele-mentlerine sahip olduklarından emin olmak için, doğru bir şekilde işlemden geçirilmeli ve tetkik edilmelidir. Örn., organik “ksenobiyotikler” (xeno, kseno, yabancı), toprak verimliliği ve insan sağlığını tehlikeye atabilecek ciddi, öngörülemeyen ve geri dönüşü olmayan bir tehdit oluşturabi-lirler,

ØGübreleme ve böcek-öldürücü uygulamaları sonrasında çeltik tarlalarından taşan suların tava dı-şındaki çevresel etkileri asgari düzeye indirilmelidir.

41


3.1.6. Toprak Asitliğinin Önlenmesi ve En Aza İndirilmesi

Tarım ve orman topraklarının insan kaynaklı asitleşmesi, esas olarak, bazik katyonların (Ca, K, Mg) uzak-laşması, toprak tamponlama kapasitesinin (pH dengeleme) kaybı veya azot ve kükürt girdilerinin (örn., gübre girdilerinin veya atmosferik birikimlerin) artışı ile ilişkilidir. Düşük pH düzeylerinde tamponlama kapasitesi ve/veya yüksek alüminyum içeriği olan topraklar, çok az ayrışabilir mineral kapsamına sahip olan topraklardır (örn., çok yaşlı ve fazlasıyla ayrışmış topraklardır veya kuvars zengini ana materyal üzerinde gelişmiş topraklardır).

ØToprakta asitlik izlenmeli ve uygun düzenleyiciler (kireç, jips ve temiz bitkisel kül gibi) kullanıla-rak yüzey ve yüzey-altı toprak asitliği en aza indirilmelidir,

ØDengeli gübre ve organik düzenleyici uygulamaları yapılmalıdır,ØAsit içerikli gübreler uygun biçimde kullanılmalıdır.

3.1.7. Toprak Biyoçeşitliliğinin Korunması ve İyileştirilmesi

Topraklar, yeryüzündeki en büyük biyolojik çeşitlilik depolarından biridir ve toprak organizmaları, birçok ekosistem hizmetlerinin verilmesinde anahtar bir paya sahiptir. Temel toprak işlevlerinin sürdürülmesi için gerekli biyolojik çeşitlilik derecesi hakkında çok az şey bilinmesine rağmen, yeni biyokimyasal yöntemler ve DNA çözümlemeleri, bu alanda önemli gelişmelerin mümkün olduğunu belirtmektedir. Bu konu üzerinden yapılacak çalışmaların kurumsal kapsamda çeşitli projelerle desteklenmesi, toprak niteliğinin arttırılmasın-da olumlu getiriler sağlayacaktır.

Biyolojik göstergeleri (örn., topluluk eko-toksikolojisi) ve yerinde erken uyarı belirteçlerini veya göstergele-rini içeren “toprak biyoçeşitlilik izleme programları” başlatılmalıdır,

ØToprağın biyoçeşitliliğini destekleyen toprak organik madde seviyeleri, yeterli bitkisel örtü tedari-ki (örn., örtü bitkileri, çoklu karışık ürün sistemleri), tatmin-edici besin maddeleri ilavesi, muh-telif organik düzenleyici eklenmesi, asgari toprak bozma işlemleri, tuzlanmadan kaçınma ve çalı çitleri ve rüzgar perdeleri gibi bitki örtüsü idamesi aracılığıyla korunmalı ve geliştirilmelidir,

ØTarımsal üretim faaliyetlerinde böcek öldürücü kullanımı ve yetkisi, “Uluslararası Böcek Öldü-rücü Yönetimi Protokol Kuralları” (International Code of Conduct on Pesticide Management) ve alakalı ulusal düzenlemeler veya yönetmelikler içinde yer alan tavsiyelere dayandırılmalıdır. Bütünleşik veya organik kökenli zararlı yönetimi teşvik edilmelidir,

ØUygun olduklarında; azot bağlayıcı baklagil türlerinin yetiştirilmesi, mikrobiyal aşılayıcıların, mikorizaların (sporlar, ipliksiler -hif, küf- ve kök parçaları), solucanlar ve diğer faydalı mikro-, meso- ve makro toprak organizmalarının (örn., böcek bankaları) kullanımı, yerel biyoçeşitlilik özendirilerek ve toprak ekosistem hizmetlerindeki bozulma tehlikesinden kaçınarak ve istilacı sü-reçleri sınırlamaya özen göstererek teşvik edilmelidir,

ØEkosistemlerde bitki biyoçeşitliliği onarılmalı ve böylece toprakta biyoçeşitlilik desteklenmelidir,

ØHem ekim nöbeti, karışık veya birlikte ekim gibi tarımsal yöntemler ve hem de tarla kenar boş-lukları, çalı kuşakları ve biyoçeşitlilik korularının muhafazası gibi koruyucu bitkisel önlemler des-teklenmelidir,

ØYüksek biyolojik çeşitliliğe sahip olan alanlarda yapılması mümkün herhangi bir arazi kullanımı değişikliği ve arazi kullanım planlaması UNCBD, UNCCD ve diğer ilgili uluslararası araçlar ve ulusal yasalara uygun olarak yerine getirilmelidir.

42


3.1.8. Toprak Mühürlenmesinin Asgari Seviyelere Çekilmesi

Yerleşim ve altyapıya yönelik arazi dönüşümleri ve izleyen toprak mühürlenmesi tüm toprakları etkilemek-tedir; ancak, gıda üretimi ve gıda güvenliği ve beslenme ve döngüsel ekonomi hedefleri açısından önemli olmalarından dolayı, verimli işlenebilir topraklarda bu endişe daha büyük olmaktadır. Birçok yerde çarpık kentleşme, şehir ve yerleşim çeperlerindeki en verimli toprakları etkilemektedir. Toprak mühürlenmesi ve arazi dönüşümleri, toprak işlevlerinin ve sağladıkları ekosistem hizmetlerinin birçoğunun veya tamamının büyük ölçüde geri dönüşümsüz bir şekilde yok olmasına neden olmaktadır.

Toprak mühürleme, binalar, yollar, park alanları ve diğer kamu ve özel meydanlarının inşası neticesinde, beton dökme veya kaya döşeme gibi işlemler ile toprak yüzeyinin tamamıyla kaplanması veya örtülmesidir. Kaplamanın derecesine göre, toprak mühürleme, ilgili alanın doğal toprak işlevlerini ve ekosistem hizmet-lerini azaltmakta veya bütünüyle engellemektedir.

ØToprakların topyekûn değeri göz önünde bulundurularak ve verimli işlenen toprakların korunma-sını güvence altına almak amacıyla, yerleşim yerleri ve alt yapı gelişmelerine ait mevcut politikalar, ilgili kanunlar ve arazi kullanım planlama usulleri, uygun görüldüğü takdirde, yeniden gözden geçirilmelidir,

ØPolitika ve mevzuatın arazi dönüşümlerini en aza indirmeyi amaçladığı yerlerde, bu alanları belirli bir bölgede toplayarak ve uygun iyileştirme önlemleri alındıktan sonra, bozulmuş civar alanların, terkedilmiş sahalar ve sanayi bölgelerinin ıslahı ile mevcut kentsel veya sanayi alanlarının yeniden kullanımı gerçekleştirilmelidir. İşletme sonrası, taş ocakları ve maden sahalarının ekolojik iyileşti-rilmesi doğaya yeniden kazandırma projeleri ile teşvik edilmelidir,

ØYüksek toprak karbon depolarına ve biyolojik çeşitliliğe veya yüksek tarımsal arazi uygunluğuna sahip önemli ekosistem hizmetleri olan topraklar, yerleşim ve altyapı yüzünden arazi dönüşümle-rinden özel yasalarla korunmalıdır,

3.1.9. Toprak Sıkışması

Toprak sıkışması, makine kullanımı ve besi hayvanları çiğnemeleri neticesinde dayatılan baskılardan dola-yı toprak yapısının (strüktürünün) bozulması ile bağıntılıdır. Toprak sıkışması (düşük veya bozuk toprak gözenek dağılımı), toprak agregatlarının tahribi ve makro-boşluk oranının azalması neticesinde toprak ha-valanmasını düşürmekte, su drenajı ve geçirgenliğini (infiltrasyonu) azaltmakta ve görece olarak daha çok yüzey akışlara yol açmaktadır. Sıkışma, yüksek toprak mekanik direnci nedeniyle kök gelişimini ve tohum çimlenmesini sınırlandırmakta, toprak biyoçeşitliliğini etkilemekte ve toprakta yüzey kabuğu oluşumuna neden olmaktadır.

ØYanlış veya aşırı işleme ile toprak yapısının bozulması önlenmelidir,

ØAraç trafiği, özellikle çıplak topraklarda, işlemelerin sayısı ve sıklığını düşürerek, denetimli trafik sistemleri oluşturarak ve tarım/orman operasyonlarını ancak işleme derinliğindeki toprak nem içeriği uygun olduğunda icra ederek, sadece gerekli olan işlemler seviyesinde, asgariye indirilme-lidir,

ØKullanılan makine ve araçlar, toprak mukavemetine göre belirlenmelidir, lastik basıncı kontrol sistemleri veya yüzey basıncı daha az olan araçlar (örn., temas alanı daha az olan araçlar) tercih edilmelidir ve ağır araçların kullanılmasından kaçınılmalıdır. Ormancılık işlemleri sırasında araç trafiği kısıtlanmalıdır (örn., kontrollü trafik) ve toprakları fiziksel hasara maruz kalmaktan koru-mak amacıyla çalı hasır altlıklar kullanılmalıdır; tarım topraklarında, mümkünse, araç patikaları ile kontrollü trafik yapılmalıdır,

43


ØToprakları sıkışmış arazilerdeki ürün sistemleri, sıkışmış toprak derinliklerine nüfuz edip ufalaya-bilen güçlü kazık köklü (yoğun ve lifli kök sistemlerine) çeşitleri, mera-otlak ve tarımsal-orman-cılık bitkilerini içerecek şekilde seçilmelidir,

ØToprak yapısını iyileştirmek ve istikrara kavuşturmak için toprakta yeterli miktarda organik mad-de idame edilmelidir,

ØToprağın havalanması, su geçirgenliği, ısı iletimi ve kök gelişimi için önemli olan toprak gözenek-liğinin (porozitesi) geliştirilmesi açısından, makro fauna ve mikrobiyal (özellikle mantar) aktivi-tesi teşvik edilmelidir,

ØOtlatma sistemlerinde, toprağı hayvan çiğnemeleri ve erozyondan korumak için her daim gelişen bitki örtüsü yeterli ölçüde idame edilmelidir; hayvancılık yönetimi, otlatma yoğunluğu ve zaman-lamasını, hayvan türleri ve stoklama oranlarını hesaba katmalıdır.

3.1.10. Toprak Su Yönetiminin Geliştirilmesi

Sürdürülebilir olarak yönetilen bir toprak, doygun olduğunda, hızlı su geçirgenliğine, bitkiler için yeterli elverişli su kapsamına ve etkili su tahliyesine sahiptir. Aksi koşullarda, su basması ve su yetersizliği sorun-ları vuku bulmaktadır. Toprak yüzeyindeki göllenmeler; öyle ki topraktaki tüm gözeneklerin su ile doyması ile ilişkilidir, birçok bitkide köklenme sorunları yaratmakta ve böylece verimi düşürmekte ve arsenik (20 ppm’den düşük olmalı) ile metilciva (4 ppm’den düşük olmalı) gibi kirleticilerin toprakta hareketli hale gel-mesine neden olabilmektedir. Su yetersizliği, diğer yandan, buharlaşma, yüzey akışı ve sızma kayıplarının olduğu bölgelerde ürün kaybına neden olabilmektedir.

ØYağış miktarının evapo-transpirasyondan (toprak ve bitki yüzeyinde gerçekleşen buharlaşma ve terleme ile su kayıplarından) daha fazla olduğu nemli bölgelerde, köklerin besin maddesi alması gibi farklı işlevlerinde gerekli olan toprak havalanmasını sağlamak için ek drenaj veya akaçlama düzenekleri gereklidir. Toprak havası yetersizliği, özellikle yüksek su tutma yeteneğine sahip ince bünyeli topraklarda bir sorundur,

ØMuhtemel toprak yüzeyi göllenmelerini azaltmak ve yeraltı su seviyelerinin denetlemek maksa-dıyla yüzey ve yüzey-altı akaçlama düzenekleri kurulmalı ve bakımı yapılmalıdır,

ØBitki sulama suyu kullanım etkinliği farklı toprak yönetim şekilleri ile yapılabilir: ki bunlar ara-sında toprak su tutma kapasitesinin hesaplanması, uygun bitki tür veya çeşitlerinin seçimi, su verme zaman ve miktarlarının belirlenmesi, sulama suyu buharlaşma ve sızma kayıplarını azaltan gelişkin su iletimi, dağıtımı ve arazide uygulanma yöntemleri (örn., planlı damla veya mikro-püs-kürtme başlıkları sulaması gibi), öncelikle sayılabilir,

ØKuru tarım sistemlerinde su kullanım etkinliğini en iyi hale getirmek için bitki örtüsü yönetimi (örn., önceki ekim nöbeti ürünü, otlatma ve nadas) ve toprak su elverişliliğini arttırmak için su hasadı gibi önlemler yerine getirilmelidir; yüzey akışlar ve buharlaşma kayıpları azaltılmalıdır; bitki gelişme döneminde toprakta yeterli su varlığı temin edilmelidir. Bu önlemler genellikle göze-tilmesi ve yönetilmesi gereken bazı dengeleri ve çekinceleri içermektedir,

ØBitkinin topraktan en iyi su alımı, uygun çeşitlerin seçimi ve tarımsal işlevlerin dikkatli zamanla-ması yoluyla teşvik edilmelidir ve

ØBesin maddeleri açısından sulama suyu içeriği ve içermesi olası zararlı maddeler derişimi düzenli olarak izlenmelidir.

44


3.2. Gönüllü Kılavuz Bilgilerinin Yaygınlaştırılması, Kullanımı ve Değerlendirilmesi

Mevcut rehber bilgilerinin gönüllü doğası ihlal edilmeden, tüm paydaşlar, rehberleri kendi şahsi veya toplu ihtiyaçları, görev yetkileri, kabiliyetleri ve ilgili ulusal şartlara göre tanıtmaya, desteklemeye ve kullanmaya teşvik edilir. Rehberlerin başarılı bir şekilde kullanılması, kapsayıcı, katılımcı, cinsiyete duyarlı, maliyet-et-kin ve sürdürülebilir tarzda birçok paydaşın müşterek bir eylemini gerektirir. Uygun görüldüğü takdirde, yerel bilginin yanı sıra kanıta dayalı bilimsel bilgi kullanılmalıdır.

Hükümetlerin, gıda güvenliğine erişmede ve toplumu beslemede asli sorumlulukları bağlamında Gönüllü İlkelerin yaygınlaştırılması, kullanımı ve değerlendirilmesi için aşağıdaki konuları teşvik etmeleri beklen-mektedir:

ØVGSS’nin kullanılması ve değerlendirilmesini desteklemeye öncülük etmek;

ØBu gönüllü ilkelerin desteklenmesi ve duyurulması için yerel, ulusal ve bölgesel seviyelerde işbir-likçi hareket etmek veya mevcut imkânlardan yararlanmak üzere ilgili platform ve yapıları oluş-turmak;

ØBağlantılı araştırma ve eğitim kurumlarında etkin yayım hizmetlerini desteklemek ve STY’ni faa-liyetleri kapsamında yaygınlaştırmak ve

ØGıda güvenliği ile toprak ekosistem hizmetlerini ve Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerini yerine getirmeye yönelik gelişkin toprak yönetimi kullanımlarını ve bunların etkisini değerlendirmek.

Bu çabaları sırasında, Devletler, uygun olduğunda, FAO veya diğer uluslararası ve bölgesel kurum ve ku-ruluşlardan teknik destek alabilir. Bölgesel ve Alt-Bölgesel Toprak Paydaşlıkları, VGSSM’nin kullanımının yaygınlaştırılması ve desteklenmesi açısından yararlı yapılardır.

Kalkınma ortakları, ilgili uzman kuruluşlar ve Birleşmiş Milletler Programları ile uluslararası finansman kuruluşları ve bölgesel teşkilatlar aşağıdaki konularda teşvik edilir:

• Buradayeralangönüllüilkelerinyaygınlaştırılmasıveuygulanmasınındesteklenmesive

• STY’ninduyurulmasıvedesteklenmesineyönelikuygunolanşekilde,teknikişbirliği,finansalyar-dım, kapasite geliştirme, bilgi alışverişi ve teknoloji transferinin kolaylaştırılması.

Paydaşlar için aşağıdakiler önerilir:

• Toprakyönetimindeyeralanözelsektörkuruluşları,kendibağlamvedurumlarıuyarınca,STYüzerindeki olumlu etkilerin en üst seviyeye çıkarılması ve olumsuz etkilerin en aza indirgenmesi-ne yönelik bir risk yönetimi anlayışıyla, bu kılavuz ilkelerin kullanımını desteklemeye çağrılır.

• Toprakyönetimiylebağlantılısiviltoplumörgütleri,uygulamaveprogramlarınaburadayeralankılavuz ilkeleri dâhil etmeleri, bu kılavuz ilkelerin doğru kullanımını savunmayı ve STY’ne katkı sağlamaya yönelik bir amaç doğrultusunda üyelerinin kapasite oluşturmalarına yardımcı olmala-rına davet edilir ve

• Araştırmakuruluşları,üniversiteler,akademikçevre,yayımkuruluşlarıve/veyaprogramlarıda,bu kılavuz ilkeleri kendi uygulamalarına dâhil etme ve STY’ne katkıda bulunacak bilgi alışverişi ve beceri gelişimini kolaylaştırmayı desteklemeye çağrılır.

FAO’nun ev sahipliğini yaptığı, KTP, farklı paydaşların birbirlerinin deneyimlerinden faydalandıkları ve burada yer alan gönüllü ilkelerin uygulanması ve bunların uygunluk, etkinlik ve etkilerine yönelik değerlen-dirmede bulundukları küresel bir forumu temsil etmektedir. KTP Sekreterliği ve danışma kurulu olarak ha-reket eden HTTK, burada yer alan ilkelerin uygulanmasındaki ilerlemeyi KTP Genel Kurulu’na raporlaya-cak ve bu kılavuz ilkelerin toprak yönetiminin iyileştirilmesi üzerindeki etki ve katkısını değerlendirecektir.

45


4. FAO KÜRESEL TOPRAK PAYDAŞLIĞI KAPSAMINDA TARIMSAL ALT YAPI HİZMETLERİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ

4.1. Projenin Amaç ve Kapsamı

Projenin genel amacı; toprak kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı için, toprak ile ilgili kurumlarda yetki ve yeterlik geliştirme yoluyla, taslak mahiyetinde “ulusal bir politika” oluşturmak, bir eşgüdüm kurmak ve toprak veri ve bilgi sistemi için öneri niteliğinde “ulusal bir yaklaşım ve yöntem” belirlemektir. Böylece, toprak kurumları arasındaki veri akışını kolaylaştıracak ve düzenleyecek veri paylaşma politikalarının ku-rulması ile toprak bilgi sistemlerinin yönetimi sağlamlaştırılacaktır.

Projede hedeflenen ana çıktılar toprak kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı için ulusal bir eylem planı ve güçlendirilmiş bir toprak veri yönetimini şekillendirilmesidir. Proje dokümanı, projenin hak sahipleri olan Tarım ve Orman Bakanlığı (TOB) ve bilhassa Tarım Reformu Genel Müdürlüğü (TRGM) tarafından katılımcı bir süreç ile hazırlanmıştır.

Proje, FAO Arazi ve Su Bölümü (CBL), FAO Orta Asya Alt-Bölge Ofisi (FAO-SEC), FAO Avrupa ve Orta Asya Bölgesel Ofisi, Ulusal Proje Koordinatörü ve FAO tarafından görevlendirilen ulusal danışmanların katkılarıyla, FAO Türkiye Temsilciliği ve Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından yürütülmektedir.

4.2. Ulusal Toprak Verileri ve Veri Tabanları Mevcut Durumu ve İhtiyaçlar

Ülkemizde toprak ve arazi ile doğrudan veya dolaylı olarak ilgili değişik bakanlıklarda, muhtelif amaçlarla farklı çalışmalar, faaliyetler ve projeler yürütülmektedir. Bunların kapsamı ve ayrıntıları hakkında devlet kuruluşları arasındaki eşgüdüm ve işbirliği yetersizliklerinden dolayı kâfi derecede bilgiye ulaşmak hâliha-zırda oldukça güç görünmektedir. Ayrıca üretilen veya kullanılan verilerin neler olduğu ve veri tabanlarında tutulma durumları hakkında yeterince bilgi sahibi olunamamaktadır. Bu verilerin belirlenen ulusal veya uluslararası ölçütlere uygun üretilme durumları ile kullanıcıların kullanımına sunulabilme ve hizmet edile-bilirlikleri konularında da uygun düzenli bir bilgi mevcut değildir.

Kaldı ki, kurumlar arasındaki bu duruma benzer zorluklar Bakanlığımızın kendi birimleri arasında da ya-şanmaktadır. Bakanlığımızda farklı Genel Müdürlükler altında görev veren birçok Daire Başkanlığı dolaysız veya dolaylı olarak toprak verileri üretmekte ve kullanmaktadır. Bazı birimler ise ihtiyaçları gereğince sade-ce veri kullanıcı durumundadır.

Yukarıdaki koşullar göz önünde bulundurulduğunda, bir Ulusal Toprak Bilgi Sistemi (UTBS) kurulmasına doğru atılacak adımlar açısından proje faaliyetlerinin ilk aşaması olmak üzere, TOB TRGM bünyesinde hâlihazırda aktif Tarım Bilgi Sistemi (TBS) ve altında işlev gören Toprak Bilgi Sisteminin mevcut durumu ve gereksinimleri açık bir şekilde ortaya konulmuştur.

Bu kapsamda 20 Haziran 2018 tarihinde Ankara’ da iç ve dış paydaşların katılımı ile proje açılışı ve iç paydaş bilgi paylaşımı çalıştayı düzenlenmiştir. Çalıştay için 4 farklı çalışma masası oluşturulmuştur. Masa müza-kerelerinde TBS açısından hem “mevcut durum” hem de “boşluk” analizleri için gerekli ve yeterli bilgiler toplamı ayrıntılı bir şekilde ortaya konulmaya çalışılmıştır. Çalıştaya ait detaylı bilgi Ek-3’de yer almaktadır.

46


Bu çalışmada katılımcılardan aşağıdaki soruların cevaplandırılması istenmiştir:

üToprak verileri üreten ve kullanan birimler hangileridir?

üÜretilen toprak verileri nelerdir?

üFarklı birimlerce üretilen toprak verilerine ihtiyaç duyan veya kullanan birimler hangileridir?

üBirimlerin ihtiyaç duydukları toprak verilerinin kapsamı, düzeyi ve türleri nelerdir?

üBirimlerin ihtiyaç duydukları toprak verilerine ulaşılabilme durumları nedir?

üÜretilen toprak verilerinin nitelik ve ölçütleri (ulusal ve uluslararası) belirli midir?

üÜretilen toprak verilerinin sayısal, basılı, çizelge ve doküman biçimindeki çıktıları nelerdir?

üÜretilen toprak verilerine veya veri tabanlarına ulaşılabilme ve kullanılabilme durumları nasıldır?

üÜretilen toprak verileri ve veri tabanları sayısal ortamda veya bir hizmet sağlayıcı (ağlar-arası hiz-metleri) tarafından kullanıma sunulmakta mıdır?

üTBS içinde tüm toprak verilerini/veri tabanlarını/bilgi sistemlerini kapsayan kurulu bir bilgi dü-zeneği var mıdır?

üFarklı toprak verilerini/veri tabanlarını/bilgi ortamlarını müşterek bir tertip içerisinde, Örn., “Toprak Bilgi Sisteminde” toplamak mümkün müdür?

üToprak verilerini ve bilgilerini TBS içinde tek bir Toprak Bilgi Sistemi işletim-birimi üzerinden yönetmek mümkün müdür?

üBakanlığımızdaki mevcut toprak verilerinin niteliksel yoklamalarının yapılması ve kullanıma uy-gunluklarının belirlenmesi, ölçütlere uygun olarak veri tabanlarının oluşturularak uyumlaştırıl-ması sonucu münferit toprak bilgi sistemi altında yönetiminin sağlanması ve diğer kurum veya kuruluşlarca üretilen toprak verilerinin de aynı süreçlerden geçirilerek toprak bilgi sistemi ile bü-tünleşmesinin sağlanması için yapılması gerekenler nelerdir?

47


III. BÖLÜM

48


49


5. MEVCUT DURUM ANALİZİ

Toprağın ulusal ve küresel gıda güvenliğinin sağlanması için temel bileşen olduğu, ulusal ve uluslararası sa-yısız kurum, kuruluş, araştırma merkezleri ve STK’lar tarafından kabul edilmiştir. Birbiri ile etkileşim içinde olan üç kardeş BM sözleşmesinde, İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (UNFCCC), Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesi (UNCCD), Biyoçeşitlilik Sözleşmesi (UNCBD), toprağın vazgeçilmezliği konusunda oldukça hassas ortak kararlar almışlardır. Gıda üretimi eksikliği ölçülebilir değerlerle ifade edilebilse de, toprak eko-sistem hizmetlerinin maddi olarak ifade edilmesi neredeyse olanaksızdır ama gelecek yılların temel çalışma konusu olma niteliği taşımaktadır. Tüm bu süreçler toplumun sosyo-ekonomik yapısını düzenleyen olgular olduğundan, küresel, bölgesel ve yerel barış için 20.yy’da hızla azalan toprak kalitesinin olası en üst düzeye çıkarılması zorunluluğu, TOB’un stratejik hedefleri arasında yer almaktadır. TOB stratejik hedefleri, SKH ile KTP STY göstergeleri eşleştirildiğinde, büyük ölçüde örtüşme görülmektedir ki, bu Türkiye’nin güncel konularda küresel hedefler ile uyumlu çalışmalar içerisinde olduğunun bir belirtecidir (Şekil 11).

Bu bağlamda toprak kaynaklarımızı hangi düzeyde tanıdığımızı, kaydettiğimizi, nasıl yönettiğimizi ve ge-leceğe ne kadar hazır olduğumuzu ortaya koymak için, TOB ve FAO arasında ortaklaşa yürütülen “Küresel Toprak Paydaşlığı Kapsamında Tarımsal Alt Yapı Hizmetlerinin Güçlendirilmesi Projesi” güncelliği açısın-dan önemli bir fırsat yaratmıştır.

20 Haziran 2018’de gerçekleştirilen “Küresel Toprak Paydaşlığı Kapsamında Tarımsal Alt Yapı Hizmetleri-nin Güçlendirilmesi Projesi (TCP/TUR/3603) Açılış Çalıştayı” öncesi ve sonrasında Bakanlık3 birimlerin-den, KTP STY 10 göstergesine (Şekil 10) yönelik projelerin adı, içeriği ve süreci konusunda veri sağlayacak Excel çizelgesi doldurulması istenmiş ve Ek-1’de bu çizelge ayrıntılarıyla verilmiştir. Çizelge verilerinden önce, 4 çalışma masasından oluşan gruplardan gelen raporlar incelendiğinde, Bakanlık çalışanlarının KTP olgusu konusunda yeterince bilgi sahibi olmadıkları belirlenmiştir. Bu sonuç da TCP/TUR/3603 projesinin gerekliliği ortaya koyan bir bulgu olarak değerlendirilmiştir. Katılımcılardan KTP “Dünya Toprak Kaynak-ları Durum raporu (FAO and ITPS. 2015)’nda tanımlanan 10 STY göstergesi ile ilgili kurumlarında yürü-tülmüş, hâlihazırda devam eden veya gelecekte yapılması öngörülen çalışmalar hakkında bilgi paylaşımı yapmaları ve bu projelerin göstergelerden kaç adedini hangi düzeyde kapsadığı ve sorunlara yönelik çözüm önerilerinin neler olabileceği bilgileri istenmiştir.

Toprak, arazi ve tarım bilgi sistemlerinin Bakanlıkta farklı 45 mimari birimde yer aldığı görülmüştür. Bu üniteler arasında henüz tam olarak tesis edilmiş bir bağlantı olmamasına karşın, Bakanlık bilgi sistem ya-pısının oldukça güçlü ve veri yönünden zengin olduğu saptanmıştır. Başka bir tanımla, şu anda var olan sistemsel altyapı potansiyeli sayesinde, çalışan ve veri üreten iç paydaşların TBS Toprak Bilgi Sistemi ara-cılığıyla resmi ve sivil dış paydaşlara anlaşılabilir ve ulaşılabilir veri hizmeti sağlamasının büyük oranda gerçekleştirilebileceği ortaya konulmuştur.

3 Çalıştay sonrasında Tarım ve Orman Bakanlığı yapılandırılması ile ülke topraklarında başlıca söz sahibi kamu kuruluşlarının bir çatı altında bir araya gelmeleri netice-sinde, 2. Çalıştay’da ulusal toprak ve bilgi sistemleri çalışmalarının daha bir eşgüdüm içerisinde daha fazla ivme kazanması beklenmektedir.

50


Şekil 11. TOB Hedefleri, BM Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri ve KTP STY Göstergeleri (A), TOB ve SKH ile KTP STY Göstergeleri Arasındaki Örtüşümler (B).

A

B

TOB HEDEFLERİ

Üretim ve Arz - TOB1

Gıda Güvenliği - TOB2

Tarımsal Altyapı ve Kırsal Kalkınma - TOB3

Araştırma - Geliştirme - TOB4

Kurumsal Kapasite - TOB5

KTP TEHDİTLERİ

Toprak Asitleşmesi - TA

ToprakBesinElementleriDöngüsüveDengesi-TBD

ToprakMühürleme(Betonlaşma-TarımDışı)-TM

ToprakBiyoçeşitliliği-TB

ToprakKirliliği-TK

ToprakErozyonu-TE

ToprakSıkışması-TS

ToprakOrganikMaddesi-TOM

ToprakSuYönetimi-TSY

ToprakTuzluluk-Alkalilik-TTA

BM HEDEFLERİ

SKH1 Yoksulluğa Son

SKH2 Açlığa Son - Sıfır Açlık

SKH3 Sağlıklı Bireyler

SKH4 Nitelikli Eğitim

SKH5 Toplumsal Cinsiyet Eşitliği

SKH6 Temiz Su ve Sıhhi Koşullar

SKH7 Erişilebilir ve Temiz Enerji

SKH8 İnsana Yakışır İş ve Ekonomik Büyüme

SKH9 Sanayi Yenilikçilik ve Altyapı

SKH10 Eşitsizliklerin Azaltılması

SKH11 Sürdürülebilir Şehir ve Yaşam Alanları

SKH12 Sorumlu Tüketim ve Üretim

SKH13 İklim Eylemi

SKH14 Sudaki Yaşam

SKH15 Karasal Yaşam

SKH16 Barış ve Adalet

SKH17 Hedefler İçin Ortaklıklar

TA

TA

TA

TA

TBD

TBD

TBD

TBD

TBD

TBD

TM

TM

TM

TM

TM

TM

TB

TB

TB

TB

TB

TK

TK

TK

TK

TK

TK

TK

TK

TE

TE

TE

TE

TE

TE

TS

TS

TS

TS

TS

TOM

TOM

TOM

TOM

TOM

TSY

TSY

TSY

TSY

TTA

TTA

TTA

TTA

TTA

TTA

SKH1

SKH2

SKH3

SKH4

SKH5

SKH6

SKH7

SKH8

SKH9

SKH10

SKH11

SKH12

SKH13

SKH14

SKH15

SKH16

SKH17

TOB 1, 2, 3, 4, 5

TOB 1, 2, 3, 4, 5

TOB 1, 2, 3, 4, 5

TOB 1, 2, 3, 4, 5

TOB 1, 2, 3, 4, 5

TOB 1, 2, 3, 4, 5

TOB 1, 2, 3, 4, 5

TOB 1, 2, 3, 4, 5

TOB 1, 2, 3, 4, 5

TOB 1, 2, 3, 4, 5

TOB 1, 2, 3, 4, 5

TOB 1, 2, 3, 4, 5

TOB 1, 2, 3, 4, 5

51


Yürüttükleri programlar uyarınca, katılımcı önerilerinin birçoğu küresel toprak tehditlerine – KTP STY Göstergelerinin (Şekil 10) olumsuz koşullarını ifade eder - yönelik çözümleri içermesine karşın, sağlanan bilgiler ile tehditlerin boyutu, yayılımı ve giderilmesi için gerekli bütçe hakkında yeterli bilgiye ulaşılama-mıştır. Bu açıdan bakıldığında, tehditlerin en kısa sürede haritalandırılabilmesi için ulusal ölçekte toprak etüt haritalama çalışmalarının TOB bünyesinde, olası ise üniversitelerle işbirliği yapılarak başlatılması ge-rekliliğine bir kez daha dikkat çekilmiştir.

Ancak katılımcılar, KTP STY göstergelerinden hangisine öncelik verilmesi gerektiği konusunda somut öne-riler getirememiştir. Bu durum, tehditlerin ülke boyutunda hangi düzeyde olduğuna ait yeterli veri bulun-masına karşın, verilerin ortak bir biçimde paylaşılarak çözümsel işlenmesi bağlamında ciddi eksikliklerin olması ile ilişkilendirilmiştir. Özetlemek gerekirse, Bakanlık bünyesinde yürütülen projeler, doğrudan ilgili toprak sorununun çözümüne yönelik olmasa da önemli düzeyde toprak verisi üretmektedir.

Ek-1’deki çizelge incelendiğinde, toprak tehditlerinden erozyona yönelik 14 adet (en fazla), toprak asitliğine yönelik 4 adet (en az) proje yürütüldüğü belirlenmiştir.

Su yönetimi erozyondan sonra en çok araştırılan ikinci KTP STY Göstergesi olmuştur. Toprak mühürleme ve biyoçeşitlilik tehditlerine ait verilerin ise 10’ar adet projede yer aldığı bildirilmiştir. Bununla birlikte, toprak tehditlerine yönelik yürütülen proje sayısının ehemmiyeti yanı sıra, bu projelerin ölçeksel kapsamla-rının önemine de dikkat çekilmiştir.

Örneğin 1/25.000 ölçekli ulusal STATİP Projesinde KTP STY göstergelerinin analitik olarak bir yaklaşım içerisinde önceliklendirilmesi, politika yapıcıların veya STY uzmanlarının sorunlara karşı karar alma etkin-liğini büyük çapta artıracaktır.

BM SKH (Şekil 12) içerisinde tarım ile doğrudan ilgili hedefler SKH1-2, -3, -6, -8, -11, -12, -13, -14 ve -15 numaralı olanlardır:

YOKSULLUĞASON

ERİŞİLEBİLİR VETEMİZ ENERJİ

İKLİMEYLEMİ

AÇLIĞASON

İNSANA YAKIŞIR İŞVE EKONOMİK BÜYÜME

SUDAKİYAŞAM

SAĞLIKLIBİREYLER

SANAYİ, YENİLİKÇİLİKVE ALT YAPI

KARASALYAŞAM

NİTELİKLİEĞİTİM

EŞİTSİZLİKLERİNAZALTILMASI

BARIŞ VEADALET

TOPLUMSALCİNSİYET EŞİTLİĞİ

SÜRDÜRÜLEBİLİRŞEHİR VE YAŞAMALANLARI

HEDEFLER İÇİNORTAKLIKLAR

Sürdürülebilir Kalkınma İçin

KÜRESEL HEDEFLER

HEDEFLERİSÜRDÜRÜLEBİLİR

KALKINMA

TEMİZ SUSIHHİ KOŞULLAR

SORUMLU TÜKETİMVE ÜRETİM

Şekil 12. Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri (BM SKH).

52


BM SKH ile Bakanlıkta tamamlanan ve yürütülen projelerin uyumluluk analizi yapıldığında, SKH1, -2, -3 ve -12’yi içeren toplam proje sayısının 12 ve sade-ce SKH13 ile ilgili 11 adet proje olduğu görülmüştür. Erişilebilir ve temiz enerji başlıklı 7 No’lu hedef ile doğrudan alakalı herhangi bir projeye rastlanma-mıştır. Ancak, kimi hedeflerde proje örtüşmesinin yeterince değerlendirilmediği görülmüştür; Örn.,“-Yağış, akım ve kar hidrolojisini havza modelleri ve uzaktan algılama teknikleriyle tahmin etmek, iz-lemek, havza su verimi hesaplamalarını yapmak ve değerlendirmek” amaçlı olan “İklim Değişikliği ve Tarımsal Ekoloji Araştırmaları” projesinin SKH6 “Temiz Su ve Sıhhi Koşullar” hedefiyle örtüşmesine karşın, BM SKH (Şekil 12) ve KTP STY Göstergeleri (Şekil 10) uyumlaştırma etkinlikleri henüz başlangıç aşamasında olduğundan, Ek-1’deki çizelgede bir şe-kilde gözden kaçmıştır. Söz konusu durum, Bakan-lık birimlerinde – BM SKH konusunda farkındalık düzeyinin bir kez daha gözden geçirilmesi gereklili-ğini ayrıca ortaya koymaktadır. İşte tam bu noktada, TCP/TUR/3603 projesi çalışma planına istinaden, gerek BM SKH gerekse KTP STY Göstergeleri bağlamında, bilgi paylaşımı temeli üzerindeki eğitim ça-lışmalarının önemi ortaya çıkmaktadır. Dünya tarımsal üretiminde söz sahibi olan Türkiye’nin, küresel ölçekteki projelerde önümüzdeki süreçte daha fazla yer alması önem arz etmektedir. Özellikle Orta Asya, Afrika ve Ortadoğu ülkelerinde KTP STY temelli projeler için büyük bir potansiyel olduğu bilinmektedir ve Türkiye KTP STY bilgi ve deneyimini artırarak söz konusu bölgelerde öncü projelere önderlik yapabil-me kapasitesindedir. Sonuçta Bölgesel Toprak Paydaşlığı ileri bir düzeye taşınmış olacaktır.

Herhangi bir UTBS için üretilen verilerin sayısal olması en temel gerekliliktir. Çalıştay sonuçlarından anla-şıldığı üzere, yürütülmekte olan projelerden elde edilen veriler sayısal olmasına karşın, tamamlanmış bazı projelerde verilerin yalnızca basılı olması, tehditlerin zaman ve mekân boyutunda izlenebilirliğini azaltaca-ğından, basılı verilerin olası en kısa süreçte sayısal ortama taşınması da açık bir ihtiyaçtır.

KTP STY tehditlerinin ve ülke özelinde ek tehditlerin ortaya konulabilmesi için atılacak ilk adım, ulusal ölçekte bir toprak etüt haritalama çalışma programı ile detaylı toprak haritasının yapılmasıdır. KTP STY tehditleri, toprak analiz ve coğrafi bilgi sistemleri ile ölçülen ayırıcı özellikler olarak algılansa da, bu tehdit-ler ile birlikte ortaya çıkan sosyo-ekonomik sorunlar, ulusal ve uluslararası gıda güvenliği üzerinde çeşitli ölçeklerde baskı oluşturmaktadır. Örneğin; KTP STY tehditleri arasında yer alan tuzlanma, sodikleşme ve alkalileşme toprakların verimliliğini azaltarak sorunlu arazilerden göçlerin tetiklenmesine yol açabilmek-tedir. Bunun sonrasında yeni arazilerde yerleşim yeri için tarım topraklarına baskı artmakta ve sorunların boyutu coğrafi olarak genişlemektedir.

Sonuç olarak, Bakanlık bünyesindeki birimler tarafından yürütülmekte olan ve planlanan projelerde KTP 5 temel eylemine bağlı (Şekil 5, Şekil 13) 10 adet tehdidi giderecek, azaltacak veya uyum sağlayacak hedef ve aktiviteleri içermesine öncelik verilmesi, ülke toprak kaynaklarının korunumu ve sürdürülebilir kullanımı açısından büyük önem taşımaktadır. Diğer taraftan, çalıştaya katılım sağlayan personelin teknik bilgi ve kapasitelerinin güçlü olması bu hedeflere ulaşmanın mümkün olabileceğini göstermiştir.

Şekil 13. KTO 5 Eylem Temeli.

SÜRD

ÜRÜL

EBİL

İR Y

ÖNET

İM

FARK

INDA

LIK

ARAŞ

TIRM

A

VERİ

UYUM

KÜRESELTOPRAK PAYDAŞLIĞI

53


5.1. Mevcut Arazi ve Toprak Verilerinin Sürdürülebilir Toprak Yönetimi ile İlişkisi ve Değerlendirmesi

TOB bünyesinde farklı birimler tarafından üretilmekte ve kullanılmakta olan arazi ve toprak verileri ile ilgili veri tabanlarının mevcut durum analizlerinin yapılması, boşluk bilgilerinin ve ihtiyaç hedeflerinin belirlen-mesine yönelik olarak Ek-1 Çizelge 4 ve 5 düzenlenmiştir.

20 Haziran 2018 tarihinde Ankara’ da düzenlenen ilk çalıştay öncesi gönderilen ve doldurulması istenen Çizelge 4 ve 5 (STY Bilgi Matrisi) ile ilgili olarak; Çalıştay’ da da ayrıntılı bilgi verilmiştir ve o güne kadar birimlerden sağlanan veriler kullanılarak bir değerlendirme yapılmıştır. Sonuç olarak, aşağıda yer verilen çi-zelgeler Çalıştay’a katılım sağlayan Bakanlık birimleri ve katılımcılarının verdiği bilgiler ve görüşler ışığında elde edilmiştir ve tanımlanan alanlar ve içerikler aşağıda açıklanmıştır.

5.1.1. AmaçToprakların sürdürülebilirliğini açısından 10 KTP STY Göstergesi tanımlanmıştır (Şekil 10). STY’nin Ek-1 Çizelge 4’de göstergelerin ayrıntılı (Gösterge Adı, Önemi, Amacı, Kılavuz Bilgileri) açıklaması yapılmıştır.

Amaç, bu göstergelerin her birinin oluşturabileceği olası tehlikeleri önlemek veya bertaraf etmek veya en az seviyeye düşürmek ve yapılabilecek iyileştirmeleri teşvik etmektir.

5.1.2. KTP STY Göstergeleri ile İlgili Proje/ Faaliyet Adı ve Veri Üretme/Kullanma Durumu

Bakanlık farklı birimleri tarafından her bir gösterge ile dolaysız/dolaylı olarak ilgili tamamlanmış veya yü-rütülmekte olan proje, faaliyet ve programlar bu bölümde özetlenmiştir. Öyle ki, Birimler tarafından birden fazla proje veya faaliyet yürütülmekte ve farklı birimlerce doğrudan veya dolaylı yoldan toprak verileri üre-tilmekte ve kullanılmaktadır. Bir birim tarafından tamamlanmış veya yürütülmekte olan farklı projelerin her biri ayrı ayrı yazılarak tafsilatlı değerlendirilmiştir. KTP STY 10 Göstergesinin, Bakanlığımız bünye-sinde yürütülmüş ve yürütülmekte olan projelerde ne düzeyde dikkate alındığı Çizelge 1’de ayrıntılarıyla gösterilmiştir. Buna göre;

Bakanlığın farklı birimlerince yürütülmekte olan ana projeler KTP STY Göstergeleri ile yakından ilgilidir ve birimler bu projelerinde veri kullanmaktan çok toprak verisi üretmektedir. Ayrıca KTP STY tehditlerinin iyileştirilmesi ile yakından ilgili ÇATAK, Çapraz Uyum Kurallarının Uyumlaştırılması, Organik Tarım ve İyi Tarım Uygulamaları gibi Bakanlık uygulama programlarında bu veriler aktif bir şekilde kullanılmaktadır. Organik tarım faaliyeti yapan üreticiler izlenebilirlik açısından OTBİS sistemine kayıtlı olmak zorundadır. Organik tarım üretim sistemi söz konusu KTP STY 10 göstergesine olumlu katkı sağlamaktadır. Bakanlığın ana veri ve bilgi sistemi TBS’nin farklı modüllerinde (toplamda 45 modüldür), KTP STY Göstergeleri ile ilgili arazi ve toprak verilerini ya doğrudan veya dolaylı olarak kullanılmaktadır. Özellikle coğrafi veri kat-manlarının yönetildiği Coğrafi Bilgi Sistemi Harita Modülü (CBS) içinde arazi ve toprak verilerine ait farklı temalar (BTG, AKK, TOK, AK vb.) kullanılmaktadır ki bunlar, Bakanlığın Tarım İstatistikleri ve bunlara dayalı üretilen bilgiler için de önemli bir dayanak oluşturmaktadır. Ek olarak, TRGM tarafından arazi ve toprak verilerinin üretildiği, yönetildiği, işlendiği, değerlendirildiği ve karar vericiler için sonuç haritala-rının oluşturulduğu TAD (TEH, NİBİS) portalı KTP STY Göstergeleri için de ana veri kaynağını oluştur-maktadır. Yine TAGEM’in araştırma ve projelere dayalı topladığı aynı doğrultudaki verileri dikkat çekici bir veri kaynağı ve toplamını oluşturmaktadır. Tarım arazilerinin yönetimine ve farklı desteklemelere esas olan TRGM projelerinde (CBS, STATİP, LPIS, BTG) arazi ve toprak verilerini girdi olarak kullanılmaktadır. Çizelge 1’de yer alan veriler incelendiğinde, ülke toprakları konusunda olası en kapsamlı bilgiyi içermesi ge-reken Büyük Toprak Grupları (BTG) veri tabanında KTP STY Göstergelerinin birçoğuna yönelik verinin şu veya bu şekilde eksik olduğu görülmektedir. Üstelik ABD Tarım Bakanlığı Toprak El Kitabı kılavuzluğunda

54


hazırlandığı için, BTG çerçevesi besin döngüsü verilerine hiç yer vermemektedir. Bu nedenle bundan sonra-ki Toprak Etüt ve Haritalama (TEH) çalışmalarında KTP STY Göstergelerine yönelik veri sağlayacak analiz ve gözlemlerin yapılmasında yarar olacaktır. Ancak her projenin her tehdidi içerme zorunluluğu olmadığını da belirtmekte yarar vardır.

Çizelge 1. KTP STY Göstergeleri ile İlgili Proje/ Faaliyet Adı ve Veri Üretme/Kullanma Durumu.

PROJE/FAALIYET ADIVE

KTP TEHDİTLERI İLE İLGİLİVERİ ÜRETME/KULLANMA DURUMU

GÖSTERGE - TEHDİT

Topr

ak A

sitli

ği

Topr

ak B

esin

Ele

men

tleri

Dön

güsü

ve

Den

gesi

Topr

ak M

ühür

lem

e (B

eton

laşm

a-Ta

rım

Dış

ı)

Topr

ak B

iyoç

eşitl

iliği

Topr

ak K

irlil

iği

Topr

ak E

rozy

onu

Topr

ak S

ıkış

mas

ı

Topr

ak O

rgan

ik M

adde

si

Topr

ak S

u Yö

netim

i

Topr

ak T

uzlu

luk

ve A

lkal

ilik

TRGM - Entegre İdare ve Kontrol Sistemi Daire Başkanlığı;

1. TBS-Bakanlığın Farklı Birimlerine Ait Veri Tabanları-45 Modül2. CBS Harita Modülü.(Raster ve Vektör Verileri Sunumu, Yönetimi, İşlenmesi)3. BTG Haritaları.(1/25000 Ölçekli Türkiye Sayısal Toprak Veri Tabanı)4. STATİP (1/25000 Sorunlu Tarım Arazilerinin Tespiti ve İyileştirilmesi Projesi)5. Hava Fotoğrafları / Uydu Görüntüleri ve Uydu Görüntüleri Takip Sistemi6. Tarım Parsellerinin Sayısallaştırılması (1/5000 Ölçekli Veri Tabanı.)7. Entegre İdare ve Kontrol Sistemi Projesi- (IACS-AB) 7.1 Arazi Parsel Tanımlama Sistemi (LPIS) 7.2 Entegre İdare ve Kontrol Sistemi Yazılımının Geliştirilmesi8. Çapraz Uyum Kurallarının Uyumlaştırma Projesi (AB-GAEC 4-5-6)TRGM - Tarım Arazileri Değerlendirme Daire Başkanlığı;9. TAD Portal 9.1. TEH Modülü 9.1.1 Toplulaştırma Projeleri (TP) 9.1.1.1 Toprak Etüt ve Haritalama Verileri 9.1.1.2 Toprak Profil Verileri ve Analiz Sonuçları

55


9.1.1.3 Toprak Örnekleme Sonda Verileri ve Analiz Sonuçları

9.1.1.4 Laboratuvar Bilgi Sistemi-LABBİS (Laboratuvar Analiz Sonuçları)

9.1.1.5 Hali Hazır Haritalar

9.2. Arazi Kullanım Planlaması

9.3. Tarım Arazileri Değerlendirme Bilgi Sistemi

TRGM - Arazi Islahı ve Sulama Sistemleri Daire Başkanlığı;

10. Tarla İçi Kapalı Drenaj Projeleri

11. Su Kaynaklarının Takibi

TRGM - İstatistik ve Değerlendirme Daire Başkanlığı;

12. Tarımsal İstatistik Veri Tabanı

TRGM -Tarımsal Çevre ve Doğal Kaynakları Koruma Daire Başkanlığı;

13. NİBİS (Nitrat Bilgi Sistemi)

14. Bozkır Ekosistemlerinde, İklim Değişikliğine Ekosistem Tabanlı Uyum İçin Tarımsal Uygulamalar Projesi (EBA)

BÜGEM - İyi Tarım Uygulamaları ve Organik Tarım Daire Başkanlığı;

15. OTBİS Modülü

16. İyi Tarım Uygulamaları

17. Organik Tarım

18. İyi Tarım Uygulamaları Faaliyetleri Kapsamında Üreticilerden İstenen Toprak, Su, Pestisit Laboratuvar Analiz Sonuçları

BÜGEM - Tarla ve Bahçe Bitkileri Daire Başkanlığı;

19. ÇATAK: Çevre Amaçlı Tarım Arazilerini Koruma Programı

TAGEM-Toprak ve Su Kaynakları Araştırmaları Daire Başkanlığı;

20. Toprak Organik Karbon Bilgi Yönetim Sistemi.- Toprak Bilgi Sistemi ve WEB Portalı

21. Tarım Topraklarının Bitki Besin Maddesi ve Potansiyel Toksik Element Kapsamlarının Belirlenmesi, Veri Tabanının Oluşturulması ve Haritalanması

22. Türkiye Topraklarının Bor Kapsamların. Belirlenmesi Projesi

23. Toprak Laboratuvarları Analiz Verileri

24. USLE Verileri ve Veri Tabanı

25. Toprak-Su Araştırma Projeleri ve Verileri

26. Toprakta Yararlı Mikroorganizma Çoğaltılması ve Mikrobiyel Gübreleme Üretimi

27. Türkiye’de Koruyucu Toprak İşleme ve Doğrudan Ekim Araştırmaları, Uygulamaları ve Yaygınlaştırılması

KTP STY Gösterge Verisi Üreten KTP STY Gösterge Verisi Kullanan

56


Bakanlık birimleri tarafından KTP STY Göstergelerine ilişkin yürütülen proje sayılarına bakıldığında, top-rak erozyonu (14), toprak su yönetimi (13), toprakta-tuzluluk-alkalilik (12), toprak biyo-çesitliliği (12), toprak mühürleme (betonlaşma/tarım dışı) (10), toprak organik maddesi (8), toprak besinleri dengesi ve döngüsü (7), toprak kirliliği (5), toprak sıkışması (5) ve toprak asitliği (4) şeklinde olduğu görülmektedir (Şekil 14).

Şekil 14’de gösterildiği üzere toprak erozyonu, tuzluluğu ve alkaliliği ve toprak biyoçeşitliliği konularında daha fazla proje yürütülürken, en az projenin toprak asitliği ve toprak sıkışması özelinde olduğu görülmek-tedir.

Proje çalıştayı Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı (GTHB) ve Orman ve Su İşleri Bakanlığı (OSİB) yapısal olarak TOB çatısı altında birleşiminden önce düzenlendiği için, Ek-1’de sadece GTHB iç paydaşlarının pro-jeleri tanımlanmıştır (Şekil 14); OSİB projeleri içerikte bulunmamaktadır. Daha önce de üstüne basılarak belirtildiği gibi, projelerin konumsal ölçeği de, KTP STY Gösterge verilerinin alansal dağılımının elverişlili-ği açısından dikkate alınması gereken durumsal bir konudur. Örneğin, toprak kirliliği konusunda az sayıda proje yürütülüyor olmasına karşın, ülkesel ölçekte tarım topraklarının kirlilik durumunu ortaya koymak amacıyla hâlihazırda yürütülen proje ile büyük miktarda veri üretilmesi mümkündür. Diğer taraftan soruna dayalı çözümlerin üretilmesi amacıyla, Türkiye’de yoğun kentleşme sürecine paralel olarak toprak betonlaş-ma/mühürlenmesi üzerindeki çalışmaların giderek artıyor olması (10 adet) olumlu olarak değerlendirilmiş-tir. İklim değişikliği, çölleşme ve arazi tahribatı ve toprak verimliliğinin artırılması gibi küresel sorunlar ile mücadelede kritik bir toprak parametresini oluşturan toprak organik maddesine yönelik ciddi modelleme çalışmalarının (8 adet) tamamlanmış ve halen yürütülüyor olması bayağı etkileyicidir. Genel olarak değer-lendirildiğinde ise, TOB birimlerince tamamlanan ve yürütülen projelerin belirli derecelerde 10 KTP STY Göstergesini konu etmesi Bakanlığın güncel toprak tehditleri öngörüsü ve çözümsel yaklaşımları yönünden olumlu bulunmuştur.

5.1.3. Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri (SKH) Karşılığı

Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri (SKH), Ocak 2016’da yürürlüğe girmiştir ve takip eden 15 yıl boyunca Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) politikası ve finansmanına rehberlik etmesi planlanmıştır. BM’nin öncü kalkınma ajansı olarak UNDP, 170’ten fazla ülke ve bölgede çalışmaları vasıtasıyla hedeflerin uygulamaya konulması için eşsiz bir çaba göstermektedir.

Şekil 14. KTP STY Göstergelerine Yönelik Proje Sayısı.

Proje Sayısı

74

1012

5

14

85

13 12

Topr

ak B

esin

leri

Deng

esi v

e Dö

ngüs

ü

Topr

ak A

sitli

ği

Topr

akM

ühür

lenm

esi

Topr

akBi

yoçe

şitli

liği

Topr

ak K

irlili

ği

Topr

ak E

rozy

onu

Topr

ak O

rgan

ik

Mad

desi

Topr

akSı

klaş

mas

ı

Topr

ak S

uYö

netim

i

Topr

ak T

uzlu

luk-

Alka

lilik

57


Açıktır ki SKH, diğer bir deyişle Küresel Hedefler, yoksulluğu ortadan kaldırmak, gezegenimizi korumak ve tüm insanların barış ve refah içinde yaşamasını sağlamak için evrensel bir eylem çağrısıdır.

SKH, tüm ülkelere kendi önceliklerine ve dünyanın karşı karşıya olduğu çevre sorunları ölçüsünde açık bir rehberlik yapmak, zorlukların çözümlenmesi ve gerekli hedeflere belirli oranlarda ulaşmak için ortak bir plan ve gündem sağlamaktadır.

Bu 17 SKH, “Binyıl Kalkınma Hedeflerinin” başarılarının üzerine inşa edilmiş olup; üstüne diğer öncelikle-rin yanı sıra, iklim değişikliği, ekonomik eşitsizlik, yenilikçilik, sürdürülebilir tüketim, barış ve adalet gibi yeni alanları hedefleri ile içselleştirmiştir. Hedefler birbiriyle bağlantılıdır ve bir hedefte başarının anahtarı, birbiriyle ortak yönleri olan sorunları hep birlikte ele almaktır.

Tabii ki, KTP STY programı ve planlamaları BM SKH ile çok yakından bağlantılıdır; STY, bilhassa “açlığın sonlandırılması, gıda güvenliğinin sağlanması ve beslenmenin iyileştirilmesi ve sürdürülebilir tarımın teş-vik edilmesi” (SKH2) hedefinde kilit bir role sahiptir. İklim değişikliği (SKH13) ve “karasal ekosistemlerin korunması, iyileştirilmesi ve sürdürülebilir kullanımı, ormanların sürdürülebilir yönetimi, çölleşmeyle mü-cadele ve arazi tahribatının durdurulması ve iyileştirilmesi ve biyolojik çeşitlilik kayıplarının durdurulması-nın sağlanması” (SKH15) hedeflerindeki STY görevleri ise SKH2’deki rolü ile bir hayli karşılaştırılabilirdir.

KTP STY Göstergeleri (Şekil 10) ile BM SKH (Şekil 12) arasındaki bağıntı incelendiğinde, %50 düzeyinde bir örtüşme olduğu görülmektedir. Bu yüksek örtüşme düzeyi ise, STY’nin küresel ve ulusal refahın temeli olduğunu bir kez daha ortaya koymaktadır. Örneğin açlığa son hedefi (SKH2) tüm BM SKH’nin gerçekleş-mesi için olmazsa olmaz bir hedeftir (Şekil 12, 15).

Bakanlığın yürüttüğü veya yürütmekte olduğu projelerin BM SKH ile ilgilisi araştırıldığında, SKH[1, 2, 3, 6, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15] ilgili iken; SKH[4, 7, 16] ile ilgisiz olduğu belirlenmiştir (Şekil 15). Özellikle, SKH1, 2, 3 için toplam 11 adet, SKH12 için 11 adet, SKH13 için 10 adet ve SKH15 için de 9 adet projenin varlığı, Türkiye’nin gıda güvenliği, küresel iklim değişikliği, biyoçeşitlilik ve çölleşme ve arazi tahribatı teh-ditlerine daha hazırlıklı olduğunu ve/veya farkındalığının yüksek olduğunu ortaya koymaktadır.

SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA HEDEFLERİ - SKH

İLGİLİ

İLGİSİZ

Şekil 15. KTP STY’nin BM SKH İle İlgisi.

SHK6

SHK5

SHK3

SHK2SHK1SHK17

SHK15

SHK14

SHK13

SHK12

SHK11

SHK10 SHK9 SHK8

SHK4

SHK7

SHK16

58


Güncel olarak toplam 17 SKH’nin karşılanabilme durumuna bakıldığında ise (Şekil 16), SKH [1, 2, 3, 10, 11, 12, 13, 15] hedeflerini karşılama düzeyi yüksek olup, önem gördüğü, SKH [5, 6, 8, 9, 14, 16, 17] hedeflerinin ise düzeyi düşük ve önem görmediği açıktır. Neticede, karşılanma düzeyleri düşük olan 2nci gruptakilerin farkındalıkları belirli oranlarda artırılarak önemsenmesi sağlanmalıdır; özellikle SKH[4 ve 7] hedeflerine yönelik eylemlerin (proje, faaliyet vb.) artırılması gerektiği görülmektedir.

Bununla birlikte, karasal yaşamdan ayırt edilmesi mümkün olmayan sudaki yaşamı içeren SKH14’e yönelik çalışmaların sadece 1 adetle sınırlı kalmayıp arttırılması üç tarafı denizle çevrili olan Türkiye için stratejik önem taşımaktadır (Şekil 16).

5.1.4. Mevzuatla İlgisi

KTP STY Göstergelerine dair proje veya faaliyetin başta arazi ve toprak olmak üzere bağlantılı olduğu yasal ve idari mevzuatlar genel hali ile Şekil 17’de verilmiştir.

TOB sorumlu olduğu ana sektör olan tarımsal ekosistemler kapsamında arazi ve toprakları kapsayıcı her türlü faaliyetin ana çerçevesini oluşturan yasa ve ilgili mevzuatlara sahiptir (Şekil 17).

BM SKH ile uyum çerçevesinde, Bakanlıkta yürütülen/tamamlanan/başlatılan projelerin çoğunun SKH [1, 2, 3, 11, 12, 13, 15]’nci hedeflerle bağlantılı olduğu gözlenmesine karşın, SKH[4, 7]nci hedeflerle uyumlu hiçbir proje olmadığı görülmüştür. Buna karşın, 16ncı hedefle proje örtüşmesi yeterince değerlendirileme-miş ve belirli ölçülerde sadece 1 proje ile ilişkilendirilebileceği düşünülmüştür. Sırasıyla, SKH [10], SKH [5], SKH [ 8, 9, 17] ve SKH [6] ile ilgili 5, 4, 3 ve 2 adet proje olduğu görülmektedir (Şekil 16).

Şekil 16. TOB Projelerinin4 BM SKH ile Uyumluluk Durumu.

Proje Sayısı

SKH 1,2,3

SKH 11

SKH 4

SKH 12

SKH 5

SKH 13

SKH 6

SKH 14

SKH 7

SKH 15

SKH 8

SKH 16

SKH 9

SKH 17

SKH 10

4 TOB Projeleri ya mevcut durumda başlatılmış ve yürütülmektedir ya da tamamlanmıştır.

59


5488 Sayılı Tarım Kanunun amacı, tarım sektörünün ve kırsal alanın, kalkınma plân ve stratejileri doğrul-tusunda geliştirilmesi ve desteklenmesi için gerekli politikaların tespit edilmesi ve düzenlemelerin yapıl-masıdır. Kanunda tarım; doğal kaynakları uygun girdilerle birlikte kullanarak yapılan her türlü üretim, ye-tiştirme, işleme ve pazarlama faaliyetleri olarak tanımlanmıştır. Tarımsal üretim ise; toprak, su ve biyolojik kaynaklar ile birlikte tarımsal girdiler kullanılarak yapılan bitkisel, hayvansal, su ürünleri, mikroorganizma ve enerji üretimi olarak izah edilmiştir. Arazi parsel tanımlama, çiftçi kayıt, hayvan kimlik, kontrol ve veri tabanından oluşan, tarıma verilen desteklerin kontrol edilmesini ve kayıt altına alınmasını sağlayan sistem ise Entegre İdare ve Kontrol Sistemi olarak tanımlanmıştır.

Kanunda, tarım politikaları amaçlarının; tarımsal üretimin iç ve dış talebe uygun bir şekilde geliştirilme-si, doğal ve biyolojik kaynakların korunması ve geliştirilmesi, verimliliğin artırılması, gıda güvencesi ve güvenliğinin güçlendirilmesi, üretici örgütlerinin geliştirilmesi, tarımsal piyasaların güçlendirilmesi, kırsal kalkınmanın sağlanması suretiyle tarım sektöründeki refah düzeyini yükseltmek olduğu belirtilmektedir. Tarım politikalarının ilkeleri olarak; tarımsal üretim ve kalkınmada bütüncül yaklaşım, uluslararası taah-hütlere uyum, sürdürülebilirlik, insan sağlığı ve çevreye duyarlılık, katılımcılık, şeffaflık ve bilgilendirme ön plana çıkmaktadır.

Tarım politikalarının öncelikleri arasında hem BM SKH hem de KTP STY açısından önem arz eden birçok faaliyet bulunmaktadır. Bunlar, tarımsal üretimde verimlilik, ürün çeşitliliği, kalite ve rekabet gücünün yük-seltilmesi, yeterli ve güvenilir gıda arzının sağlanması, tarımsal faaliyetlerde bilgi ve uygun teknolojilerin kullanımının yaygınlaştırılması, kırsal hayatın sosyo-ekonomik açıdan geliştirilmesi, tarım bilgi sistemleri-nin kurulması ve kullanılması, toplulaştırma, arazi kullanım plânının yapılması ve ekonomik büyüklükteki tarım işletmelerinin oluşturulması, toprak ve su kaynaklarının geliştirilmesi ve akılcıl kullanımıdır. İlave olarak, Avrupa Birliğine (AB) uyum sürecindeki gelişmelerden doğacak ihtiyaçları karşılayabilecek şekilde ortak piyasa düzenlerinin öngördüğü idarî ve hukukî düzenlemelerin yapılması da yer almaktadır.

Kanunda tarımsal araştırma, biyolojik çeşitlilik, genetik kaynakların korunması ve biyo-güvenliğin sağlan-ması, tarım havzaları, kırsal kalkınma konularının her biri için ayrı maddeler düzenlenerek önemleri vur-gulanmıştır.

Entegre idare ve kontrol sistemi oluşturuluncaya kadar, bitkisel üretimle ilgili üreticilere yapılacak destekle-me ödemelerinde çiftçi kayıt sisteminin esas alınacağı da kanunda belirtilmektedir.

Ayrıca, tarımsal desteklemelerin amacının; tarım sektörünün öncelikli problemlerinin çözümüne katkıda bulunmak, uygulanan politikaların etkinliğini artırmak, sektörün bu politikalara uyumunu kolaylaştır-mak olduğu açıkça ifade edilmiştir. Tarımsal destekleme politikalarının ise ekonomik, sosyal etkinlik ve verimlilik koşullarını sağlayacak programlarla uygulanarak, ödemelerin bütçe imkânları çerçevesinde ve programların niteliğine bağlı olarak gerekli denetim ve kontrollerin tamamlanmasından sonra yapılacağı belirtilmektedir. Tarımsal destekleme araçları arasında özellikle kırsal kalkınma destekleri, tarla içi sulama sistemi destekleri ve diğer destekleme ödemeleri yer almaktadır. Özellikle diğer desteklemelerin kapsamı oldukça geniş tutulmuştur. Bunlar araştırma, geliştirme ve tarımsal yayım desteği, pazarlama teşvikleri, özel depolama yardımı, kalite desteği, piyasa düzenlemeleri desteği, organik üretim desteği, imha desteği, ürün işleme desteği, gerektiğinde bazı girdi destekleri ile tarım havzaları destekleri ve benzer konular da prog-ramlanmıştır. Sonuçta, KTP STY programını destekleyen çok güçlü bir yasal altyapının geniş ölçülerde mevcut olduğu ortadadır.

Kanundaki maddeler ile ilgili olarak ‘belirlemeye ve uygulamaya ilişkin hususları düzenlemeye Cumhur-başkanı yetkilidir’ ifadesi ile de, Devletin en üst makamının sorumlu ve muhatap olduğunun belirtilmesi bu kanunun önemini ve uygulamadaki gücünü ortaya koymaktadır.

60


5488 Sayılı Tarım Kanununun verdiği yetki ve görevler çerçevesinde 5403 Sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanım Kanunu ile 3083 Sayılı Sulama Alanlarında Arazi Düzenlenmesine Dair Tarım Reformu Kanunu (Şekil 17) hazırlanarak uygulamaya konmuştur. Bu kanunlar ile arazi ve toprak üzerindeki kullanıma ve yönetime ilişkin her türlü faaliyetin usul ve esasları tanımlanmıştır. Özetle, başta arazi ve toprak kaynakları olmak üzere doğal kaynakların korunarak sürdürülebilir kalkınma hedefleri doğrultusunda, sürdürülebi-lir bir yönetimi esas alarak verimliliklerinin ve potansiyellerinin geliştirilmesi ve korunması bu yasalar ile hedeflenmiştir. Dolayısıyla Kanun, BM SKH doğrultusunda KTP STY esas alacak ve dayanak oluşturacak yasal altyapıyı ve uygulamadaki hususları ortaya koyan en önemli dayanağı oluşturmaktadır. Bu kapsamda, başta arazi ve toprak olmak üzere doğal kaynakların korunmasını esas alan dengeli ve çevreyle uyumlu ta-rımsal altyapının oluşturularak sürdürülebilir bir tarımsal kalkınmanın sağlanması için STY’ne dayalı bir yaklaşımla var olan mevzuatın başarılı biçimde uygulanması son derece önemli öncelikler arasındadır.

5403 Sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunun amacı (Şekil 17); toprağın korunması, geliştiril-mesi, tarım arazilerinin sınıflandırılması, asgari tarımsal arazi ve yeter gelirli tarımsal arazi büyüklüklerinin belirlenmesi ve bölünmelerinin önlenmesi, tarımsal arazi ve yeter gelirli tarımsal arazilerin çevre öncelikli sürdürülebilir kalkınma ilkesine uygun olarak planlı kullanımını sağlayacak usul ve esasları belirlemektir.

Kanunun kapsamı ise; arazi ve toprak kaynaklarının bilimsel esaslara uygun olarak sınıflandırılması, ta-rımsal arazi ve yeter gelirli tarımsal arazilerin asgari büyüklüklerinin belirlenmesi ve bölünmelerinin ön-lenmesi, arazi kullanım planlarının hazırlanması, koruma ve geliştirme sürecinde toplumsal, ekonomik ve çevresel boyutlarının katılımcı yöntemlerle değerlendirilmesi, amaç dışı ve yanlış kullanımların önlenmesi, korumayı sağlayacak yöntemlerin oluşturulması ile görev, yetki ve sorumluluklara ilişkin usul ve esasla-rı kapsar. Burada titizlikle üzerinde durulması gereken diğer bir konu ise, toprak veri tabanının, arazi ve toprak kaynaklarının nitelikleri ile birlikte belirlenerek kayıt altına alındığı bir veri tabanı olarak yasada tanımlanmış olmasıdır. İşte bu sağlam yasal zemin, toprak ve arazi bilgi sisteminin birbirinden ayrılmaz bir yapılanma içerisinde olması gerektiğini göstermektedir.

3083 Sayılı Sulama Alanlarında Arazi Düzenlemesine Dair Tarım Reformu Kanun (Şekil 17) sulama alan-ları ile Cumhurbaşkanınca gerekli görülen alanlarda; toprağın verimli şekilde işletilmesini, işletilmesinin korunmasını, birim alandan azami ekonomik verimin alınmasını, tarım üretiminin sürekli olarak artırıl-masını, değerlendirilmesini ve bu alanlarda istihdam imkânlarının artırılmasını hedeflemektedir. Ayrıca, yeterli toprağı bulunmayan ve topraksız çiftçilerin zirai aile işletmeleri kurabilmeleri için, devletin mülki-yetinde bulunan topraklarla topraklandırılmalarını, desteklenmelerini, eğitilmelerini, ekonomik üretime imkân vermeyecek şekilde parçalanan tarım topraklarının gerektiğinde ve imkânlar ölçüsünde genişletil-mesi suretiyle de toplulaştırılmasını da öngörmektedir. Amaçlar içinde, tarım arazisinin ailenin geçimini sağlamaya ve aile iş gücünü değerlendirmeye yeterli olmayacak derecede parçalanmasını ve küçülmesini önlemek, yeni yerleşme yerleri kurmayı, mevcut yerleşme yerlerine eklemeler yapmayı, zorunluluk halinde tarım arazisinin diğer amaçlara tahsisini düzenlemek, dağıtılmayan tarım arazisinin değerlendirilme şek-lini belirlemek de bulunmaktadır. Kanun, Cumhurbaşkanınca gerekli görülen diğer bölgelerde, gayrimen-kullerin milli güvenlik nedeniyle mülkiyet ve tasarruf şekillerinde ve yerleşim yerlerinde düzenlemeler yapmayı da ön görür.

Dolayısıyla özellikle sulama alanlarında veya sulanabilir alanlarda 3083 ve 5403 Sayılı Kanunlar arazi ve toprak ile ilgili olarak koruma ve kullanım esaslarını belirleyen temel yasal düzenlemeler olup, KTP STY açısından öncelikli öneme sahiptir.

Günümüzde, toprak ekosisteminin (destekleyici, tedarik-edici, düzenleyici ve sosyo-kültürel) sunduğu hiz-metler, farklı tarımsal yöntemler ve uygulamalar (sürdürülebilir tarım, korumalı tarım, ekolojik tarım ve organik tarım vs.) içerisinde gıda güvenliği ile bağlantılı olarak başarılı bir şekilde kullanılmaktadır. Ma-

61


alesef, Bölüm 1’de açıklanan 10 adet KTP STY Göstergelerine bağlı olarak toprak tahribatı süreçleri Türkiye’de çeşitli oranlarda etkin bir biçimde işlemektedir. Tüm dünyada kurak ve yarı-kurak bölgelerde olduğu gibi, Türkiye’de de organik maddenin aşı-rı azalmış olması ve erozyon, gıda güvenliği ile doğrudan ilişkili toprak fonksiyon ve ekosistem hizmetlerini tehdit eden nedenlerin başında özel-likle gelmektedir. Bunların önüne geçilmesi için ise, STY yaklaşımının 5403 sayılı “Toprak Koruma ve Ara-zi Kullanımı Kanunu” ile 3083 Sayılı “Sulama Alanlarında Arazi Düzenle-mesine Dair Tarım Reformu Kanunu” (Şekil 17) kapsamında biran önce benimsenerek hayata geçirilmesi gerekmektedir.

5.1.5. Uluslararası Antlaşma Kapsamı (Antlaşma/Program)

Proje veya faaliyetlerin ilgili olduğu uluslararası antlaşmalar açısından TOB tarafından iklim değişikliği, biyoçeşitlilik ve çölleşme ve arazi bozumuna yönelik çalışmalara yoğunlaşıldığı saptanmıştır. Bu bağlamda, TOB’un yürüttüğü çalışmalar ile küresel sorunlara hazırlıklı olduğu ve söz konusu projelerle deneyimini arttırdığı düşünülmektedir (Şekil 18).

Şekil 17. KTP STY’nin TOB Mevzuatıyla İlgisi.

İLGİLİ KANUNLAR18/04/2006 tarihli 5488 Sayılı Tarım Kanunu

03/07/2005 tarihli 5403 Sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanım Kanunu

22/11/1984 tarihli 3083 Sayılı Sulama Alanlarında Arazi Dü-zenlemesine Dair Tarım Reformu Kanunu

Diğer

Şekil 18. TOB Proje veya Faaliyetlerin İlgili Olduğu Uluslararası Antlaşmalar.

Uluslararası Antlaşmalara İlişkin TOB Projeleri

İklim değişikliği/Biyoçeşitlilik/Arazi Bozulumu ve Çölleşme Diğer Yok Bilmiyorum

İklim

değiş

ikliği

/Biyoçe

şitlilik

/Arazi

Diğer

Yok

Bilmiyo

rum

Proje Sayısı

1510

50

62


5.1.6. Program ve Destekler (Ulusal/Uluslararası)

TOB Projelerinin %80’den fazlası-nın ulusal projelere yönelik olduğu (Kırsal Kalkınma, Tarım Çevre ve ÇATAK) ve bütçelerinin ulusal kay-naklardan sağlandığı belirlenmiştir (Şekil 19). Bunun yanında, KTP STY Göstergeleri ile ilgili olarak GEF, FAO ve AB (IPARD: Instrument for Preaccession Rural Development, Kırsal Kalkınma için Katılım Öncesi Yardım Aracı) gibi uluslararası kay-naklardan fonlanan projeler bulun-masına karşılık bu oranın – şimdilik yalnızca %15 kadardır. Artırılması-nın yararlı olacağı düşünülmektedir.

5.1.7. Proje Paydaşları

Bu kısım, TOB bünyesinde “tamam-lanmış veya yürütülen proje veya fa-aliyetlerde başka paydaşlarla birlikte çalışılmış mıdır” sorusuna cevap ara-mak amacıyla düzenlenmiştir.Bakanlık tarafından tamamlanmış veya yürütülen proje /faaliyetlerde %70’in üzerinde ulusal kurum ve kuruluşlarla işbirliği yapıldığı belir-lenmiştir (Şekil 20). Bu veri doğrul-tusunda gıda üretiminde uluslararası düzeyde söz sahibi olunabilmesi ve diğer ülkelerdeki süreçlerin izlenebilmesi açısından dünyanın farklı bölgelerindeki deneyimleri izleyebil-mek için uluslararası işbirliğine önem verilmesi gerekmektedir. Mevcut durumda bu oran sadece %16 sevi-yesindedir.

5.1.8. Finans Kaynağı

Tamamlanmış veya yürütülen pro-je/faaliyetlerin kullandığı bütçenin finansal kaynağının nereden karşı-landığı üzerine bilgiler burada top-lanmıştır ve genellikle ulusal kay-nakların projelerin finans kaynağı olduğu saptanmıştır (Şekil 21). Yu-karıda da belirtildiği üzere, küresel fonların sağladığı fırsatlar kullanıla-rak daha çok proje üretilmesi günde-

Şekil 19. TOB Proje veya Faaliyetlerin İlişkili Olduğu Ulusal/Uluslararası Programlar ve Destekler.

ULUSAL VE ULUSLARARASI PROGRAMLAR / DESTEKLER

Kırsal KalkınmaTarım ÇevreÇatakIPARD

Şekil 20. TOB Proje veya Faaliyetlerinde Yer Alan Paydaşlar.

Ortak Proje (Bakanlıklar arası veya Üniversite veya STK)Uluslararası kuruluşSadece İşbirliği yapılan Kurum/Kuruluş/STKSadece veri ve bilgi temini yapılan

PROJE PAYDAŞLARI

Şekil 21. TOB Proje veya Faaliyetlerinin Kullandığı Bütçelerin Finansal Kaynağı.

KurumsalBakanlıklar arasıUluslararası

FİNANS KAYNAĞI

63


me alınmalıdır. Ayrıca, küresel projelerle uluslararası deneyimler artacağından, Türkiye’nin güncel toprak araştırma eğilimlerini izlemesi de kolaylaşmış olacaktır. Diğer bir bulgu ise, bakanlıklar arası proje sayısının 1 adetle sınırlı kalmasıdır; bu işbirliğinin geliştirilmesinin önemi ortaya çıkmaktadır. Kuşkusuz ki, işbirli-ğinin artması bilgi paylaşımının artmasına, proje tekrarlamalarının azalmasına ve veri kalite ve miktarının artırılmasına önemli katkılar yapabilecektir.

5.1.9. Çalışma Düzeyi

Tamamlanmış veya yürütülen pro-je veya faaliyetlerin hangi düzey-lerde çalışıldığını göstermektedir. Projelerde çoğunlukla yerel ölçekte çalışıldığı görülmüştür (Şekil 22). Yerel çalışmalar her ne kadar ayrın-tılı bilgi üretse de, söz konusu ça-lışmalar arasında bilgi paylaşımını veri tabanı düzeyinde saptamak zor olacağından, ulusal çalışmaların bölgesel hatta olası ise havza boyu-tunda olması verilerin uyumluluğu açısından yarar taşıyacaktır.

5.1.10. Veri Yapısı ve Ölçek

Tamamlanmış ve yürütülen proje veya faaliyetler kapsamında üretilen verilerin ve çıktıların veri yapısı, tipi, formatı ve ölçeği burada ayrıntılarıyla tanımlanmıştır. Yapılan değerlendirmede sayısal veriye uygun veri kümelerinin baskın olduğu görülmesine rağmen, ayrıntılı bilgi içeren detaylı çalışmaların (ölçeği 1000-5000 arasında olan) daha az sayıda olduğu belirlenmiştir (Şekil 23). Tamamlanan ve yürütülen projelerin ülke boyutunda kapladığı alanların vektör formatında, başka bir tanımla haritalar biçiminde verilmesi anlaşıla-bilirliğini kolaylaştıracaktır. Ayrıca doküman ve rapor olarak sağlanmış verilerin hızlı süreçte toprak bilgi sistemine aktarımını sağlayacak formatlarla uyumlu bir hale getirilmesi önem taşımaktadır.

Şekil 23. TOB Proje ve Faaliyet Verilerinin Yapısı, Tipi, Formatı ve Ölçeği.

VERİ TİPİ / FORMATI ÖLÇEKVERİ YAPISI

Döküman/Rapor

(pdf,docvb)%21

Sayısal(Coğrafi

koordinatlı nokta, çizgi veya

alan verisi)%37Tablo

(SQL,Excel)%23

Basılı(Kağıt, Resim)

%19

Vektör(nokta, çizgi,

alan)shape/ncz/mif/

dwg%57

Raster(Grid veri)

GeoTiff/Tiff/Jpeg%43

Diğer%33

25000-100000250000-1000000

%27

5000-10000%20

1000-5000%20

Şekil 22. TOB Proje veya Faaliyetlerin Çalışma Alanı Düzeyleri.

ÇALIŞMA DÜZEYLERİ

Yerel (İl-İlçe-Köy) Bölgesel Ulusal Küresel-GEF

Proje Sayısı

64


5.1.11. Verinin Güncelliği ve İzlenmesi

Tamamlanmış veya yürütülen proje veya faaliyetlerin güncellenme ve izlenebilirlik durumu, tamamlanma, güncellenme ve güncellenme sıklığı durumlarına dair incelenmiştir (Şekil 24). Projelerin çoğunun tamam-landığı ve güncellendiği saptanmıştır. Güncellenme sıklığının ise genellikle 1 ile 5 yıl arasında değiştiği görülmüştür. Bu sık güncelleme aralığı veri zenginliği açısından olumlu olarak değerlendirilmiştir; ancak güncellenme bütçeleri ve gerekliliklerinin gözden geçirilmesi önem taşımaktadır. Bu incelemelerin yapıla-bilmesi için, projelerin mevcut toprak bilgi sistemlerine en kısa sürede entegre edilmesi gerekmektedir.

5.1.12. Verinin Kullanılabilirliği

Tamamlanmış veya yürütülen proje veya faaliyetler kapsamında üretilen verilerin ve veri tabanlarına kimle-rin erişebildiği ve uygunluk durumu incelendiğinde, verilerin kurum içi ve kurum dışına eşit düzeyde açık oldukları belirlenmiştir (Şekil 25). Verilerin kullanım alanının geniş kitleye ulaşmasını sağlayacak bu paylaşım olumlu olarak değerlendi-rilmiştir. Bununla birlikte verilerin hangi düzeyde kullanıldığına bu ça-lışmada yer verilmemiştir.

Şekil 24. TOB Proje veya Faaliyet Verilerinin Güncellenme ve İzlenebilirlik Durumu.

TAMAMLANMA DURUMU GÜNCELLENME DURUMU GÜNCELLENME SIKLIĞI

%56%44

TAMAMLANMIŞ DEVAM EDİYOR GÜNCELLENMİYOR GÜNCELLENİYOR HER YIL ÜÇ-BEŞ YIL BEŞ-ON YIL

%79

%21%21

%72

%7

Şekil 25. TOB Proje veya Faaliyetler Kapsamında Üretilen Verilerin ve Veri Tabanlarının Kullanım Düzeyi.

VERİLERİN KULLANMA DÜZEYİ

%43

%9

%48

KurumiçiKurumdışıUluslararası

65


Bakanlığın proje veya faaliyetle-ri kapsamında üretilen verilerin ve veri tabanlarının kullanıma uygun-luk durumuna bakıldığında ise, yü-rütülen proje ve faaliyet verilerinin tamamının veya bir kısmının payla-şılmasının, verilerin kullanım yay-gınlığının artmasında bilhassa etkili olduğu belirlenmiştir (Şekil 26).

5.1.13. Proje Yararlanıcıları

Proje veya faaliyetler sonucu üre-tilen verilerin ve veri tabanlarının kimler tarafından kullanılmakta ol-duğu bilgisi bu bölüm kapsamında ele alınmıştır. Çiftçilerin %50 düze-yinde verilerden yararlandığı görül-müştür (Şekil 27). Ama bu düzeyin arttırılması için veri anlaşılırlığının arttırılması gerekmektedir. Örneğin elektriksel iletkenliği 4 dS/m olarak tanımlamak yerine, verinin “orta tuzlu” olarak vasıflandırılarak sunul-ması, verilerden çiftçilerin yararlan-ma oranını doğal olarak arttıracaktır. Ülke verilerinden % 20’sinin üzerin-de uluslararası kuruluşların ilgisi olduğu ve faydalandığı belirtilmiştir. Bu ilgi hâlihazırda çok düşük olan uluslararası proje sayısının arttırma olanağının yüksek olduğunu göstermektedir.

5.1.14. Sosyo-Ekonomik

Tamamlanmış ve yürütülen proje ve faaliyetlerin sosyo-ekonomik fayda-larının veya yararlarının neler oldu-ğu incelenmiş ve çiftçi, kalkınma ve gelir arttırıcı oranlarının neredeyse eşit olduğu görülmüştür (Şekil 28). Bununla birlikte, projelerin bütün-cüllüğü açısından her üç olguyu da içermesi, çiftçilerin projeleri sahip-lenme düzeyini arttırarak projelerin başarı düzeyini olumlu yönde etkile-yebilecektir.

Şekil 27. TOB Proje veya Faaliyetler Kapsamında Üretilen Verilerden Yararlanan Oluşum-ların Türü.

PROJE YARARLANICILARI

Kurumlar/Kuruluşlar/STK/ÜniversitelerÇiftçilerUluslararası Kuruluşlar

Şekil 28. TOB Proje ve Faaliyetlerinin Sosyo-Ekonomik Faydaları ve Yararları.

Çiftçi YararıKalkınmaGelir

PROJELERİN SOSYO-EKONOMİK FAYDALARI

Şekil 26. TOB Proje veya Faaliyetleri Kapsamında Üretilen Verilerin ve Veri Tabanlarının Kullanıma Uygunluk Durumu.

AçıkSınırlıKapalı

VERİLERİN KULLANIMA UYGUNLUĞU

%71 %71

%0

66


5.1.15. Ana Çıktıları

Tamamlanmış veya yürütülen proje veya faaliyetlerin ana sonuçlarının yansıtıldığı sayısal veya basılı (kat-man, harita vb.) çıktıları ile çizelge (SQL, Excel vb.) veya dokümanların (ara/sonuç raporu vb) adları ve bilgileri bu başlık altında işlenmiştir.

Projelerin önemli bölümünün farklı ölçeklerde vektörel haritalar içerdiği ortaya konmuştur. Örneğin ülke çapında 1/5000 ölçekte “Tarımsal Uygunluk Haritası” ve 1/5000 ölçekte “Potansiyel Kullanım Haritası” çık-tılarının mevcut olduğu belirtilmiştir. Bundan başka sularda tarımsal kaynaklı kirliliğin tespit edilmesi ve izlenmesi amacıyla yapılan analizler sonucu elde edilen nitrat, toplam azot, ortofosfat, toplam fosfor, pH, sıcaklık vb. veriler ile su kütlesi bazında nitrata hassas bölgeler haritası yararlanılabilir haldedir (Ek-1).

5.1.16. Önerilen Politika ve Araçlar

Tamamlanmış veya yürütülen proje veya faaliyetlerin sonucunda önerilen politika ve araçların belirtilmesi araştırılan diğer bir bilgi kalemini oluşturmuştur. Bu kapsamda toprak etüt ve haritalama çalışmalarının tek bir kurumun bünyesinde yapılması dile getirilerek güncellemelerin sürekliliği üzerinde durulmuştur. Katılımcılar ulusal ölçekte arazi kullanım planlaması faaliyetlerinin bir an önce başlatılması üzerinde dur-muşlardır; başlangıç olarak bir hedef olarak belirlenmesini istemişlerdir.

Toprak organik maddesine önem veren katılımcılar, anız yakmanın halen sorun oluşturduğunu ve anız ya-kımın özel izinlere bağlanmasını önermişlerdir.

Erozyon konusunda bitkisel ve yapısal korunma önlemlerin acilen alınması gerektiğini dile getiren uzman-lar, arazi özelliklerinin arazi kullanımında yeterli ölçülerde dikkate alınmadığını belirtmişlerdir (Örn., %20 eğimli bir arazide tarım yapılması vb.). Ayrıca, nitrata hassas bölgelerin ilan edilmesi, kirliliği önlemeye yönelik eylem planlarının hazırlanması ve bu bölgelerde uygulanacak tedbirlerin desteklenmesinin önemini belirtmişlerdir.

Uzmanlar ülkede geniş alanlarda uygulanan nadas ve ekilmeyen tarım alanlarının üretime kazandırılmasını önermişlerdir. Aynı zamanda, bilinçli çiftçi eğitimleri ile beraber ürün desenine uygun tarımsal teknoloji, kooperatif ve ürün borsalarının yaygınlaştırılmasının sosyo-ekonomik açıdan önemli olduğunu belirtmiş-lerdir. Bu öneriler doğrultusunda, 10 farklı KTP STY Göstergeleri konusunda bilgi sahibi olan katılımcılar, KTP STY programında açık bir biçimde yer almayan sosyo-ekonomik göstergelerin ülke özelinde yapılacak çalışmalarla ortaya konulması zarureti üzerinde durmuşlardır (Ek-1). Bu nedenle hedeflenen kurumlar/birimler arası işbirliği çerçevesinde sosyo-ekonomik göstergelerin belirlenerek KTP STY yaklaşımına bir şekilde eklenilmesi düşünülebilir.

5.1.17. Açıklama (Ek)

STY Ek-1 Çizelge 5’deki alanlarla ilgili Açıklama (Ek) bilgilerine yazılması gerekenler veya varsa, başka eklenmesi gereken konuların, açıklamaların veya önerilerin bu bölümde eksiksiz belirtilmesi istenmiştir.

5.1.18 TOB5 (GTHB) Stratejik Plan Amaç-Hedefler Karşılığı

5018 Sayılı Kanun gereği Kamu idareleri; kalkınma planları, programlar, ilgili mevzuat ve benimsedikleri temel ilkeler çerçevesinde stratejik planlar hazırlamaktadır. Bakanlığımız çalışmalarının ve Türk tarımının gelecek beş yılına yön verecek olan 2018-2022 Dönemi Stratejik Planı bu planların hazırlanmasında esas unsurlardan biri olan katılımcılık anlayışıyla tüm iç ve dış paydaşların katkıları alınarak hazırlanmıştır.

5 GTHB 703 sayılı KHK ile kapatılmış ve 10 Temmuz 2018 tarihli ve 30474 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan 1 Nolu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 410. Maddesi ile Tarım ve Orman Bakanlığı (TOB) kurulmuştur.

67


Stratejik planda tarım; bütün dünyada ve Türkiye’de rekabete dayalı stratejik bir sektör olarak kabul edil-miştir. Türkiye coğrafi konum olarak zengin bir biyoçeşitliliğe sahiptir. Sürdürülebilir tarımsal üretim ile gıda güvencesini sağlamak, çiftçilerin refah düzeyini artırmak, küresel rekabette daha fazla söz sahibi ol-mak, gelecek kuşaklar için daha yaşanabilir bir ülke bırakmak için “Milli Tarım Projesi” hayata geçirilmiştir. Milli Tarım Projesi, “Havza Bazlı Destekleme Modeli” ve “Hayvancılıkta Yerli Üretimi Destekleme Modeli” olmak üzere iki ana başlıktan oluşmaktadır. Proje ile iklim değişiklikleri takip edilerek buna göre tarımsal politikaların belirlenmesi planlanmıştır. Toprak ve su kaynaklarımızı koruyarak sürdürülebilir kullanımını sağlamak amacıyla havza ve ürün temelli gübreleme ve kimyasal ilaç rehberi ile bitki su tüketim rehberleri hazırlanmış olup, bu yolla gereksiz gübre ve ilaç kullanımının önüne geçileceği gibi, etkin su kullanımı amaçlanmıştır.

Bakanlığımız birimlerince tamamlanmış ve yürütülen proje ve faaliyetlerin Bakanlığımız Stratejik Plan açı-sından değerlendirilmesi yapılmış ve Çizelge 2 “Amaç” ve “Hedef ” sütunları altında ayrıntılarıyla belirtil-miştir.

Çizelge 2. GTHB (TOB ) Stratejik Plan Amaç ve Hedefleri.

AMAÇ HEDEF

1.1 Tarımsal Üretim ve Arz Güvencesi

H1.1 Tarımsal ürünlerde arz güvencesini sağlamakH1.2 Rekabet gücü yüksek, sürdürülebilir bir tarım sektörü için politikalar geliştirmek ve uygun politika araçlarını belirlemekH1.3 Uluslararası alanda daha etkin bir şekilde yer almak ve uluslararası örgütlerin karar süreçlerine dâhil olmakH1.4 Üreticilere ve tüketicilere yönelik eğitim stratejileri ve danışmanlık sistemi geliştirmek

1.2 Gıda Güvenirliği

H2.1 Gıda ve yem güvenilirliğine yönelik gerçekleştirilen resmi kontrol hizmetlerinin etkinliğini artırmakH2.2 Gıda güvenilirliğine ilişkin doğru ve güncel bilgi sunmak, okullarda gıda güvenilirliğine yönelik uygulamaları geliştirmek

1.4 Tarımsal Altyapı ve Kırsal Kalkınma

H4.1 Kırsalda gelir ve istihdam olanaklarını artırmak ve kırsal ekonomiyi çeşitlendirmekH4.2 Sürdürülebilir tarımsal üretimi sağlamak için; küçük ve parçalı tarım arazilerini toplulaştırmak ve arazi kullanım planlaması yapmakH4.3 Toprak ve su kaynaklarının korunmasını ve verimli kullanılmasını sağlamak

1.6 Araştırma – Geliştirme

H6.1 Tarımsal iç ve dış pazar talepleri doğrultusunda yeni çeşit, ırk, metot ve teknoloji geliştirmekH6.2 Genetik kaynakları ve biyolojik çeşitliliği korumak, sürdürülebilir kullanımını sağlamakH6.3 Ulusal ve uluslararası kuruluşlarla Ar-Ge işbirliğini geliştirmekH6.4 İklim değişikliğinin tarım sistemleri üzerine olası etkilerini ölçmek ve tedbir almaya yönelik öneriler geliştirmeH6.5 Ar -Ge sonuçlarının uygulamaya aktarılmasını sağlamak

1.7 Kurumsal Kapasite

H7.1 Bakanlık bünyesindeki birimlerin bilişim altyapısını iyileştirmek/geliştirmekH7.2 Tarımda doğru bilginin kaynağı olmak için yazılım uygulamaları ve sistemleri geliştirmekH7.3 Bakanlık bilgi varlıklarını, Bilgi Güvenliği Standartlarına uygun şekilde yönetmekH7.4 Çalışanların verimliliğini ve üretkenliğini artırmak, iş süreçlerine yönelik standartları belirlemekH7.5 Kurumsal yönetim sistemini etkin bir hale getirmek, Bakanlık çalışanlarının nitelik olarak gelişimini sağlamak ve kurumsal aidiyeti artırmakH7.6 Kurumun fiziki altyapısını iyileştirme

68


5.2 Bakanlığımızdaki Toprak Verileri ve Veri Tabanlarının Tarım Bilgi Sistemi (TBS) İçindeki Yapısı, Kullanımı ve Tek Bir Toprak Bilgi Sistemi Altında Toplanması ve Yönetiminin Sağlanması İçin Mevcut Durum Analizi

Ülkemizde toprak ve arazi konularında farklı bakanlıklarda çeşitli amaçlar ile çalışmalar, projeler ve faaliyet-ler yürütülmektedir. Bu çalışmaların kapsamı ve detayları, üretilen verilerin niteliği, veri tabanlarında tutul-ma durumları gibi konularda kuruluşlar arasındaki koordinasyon ve işbirliği yetersizliği nedenleri ile çoğu zaman yeterli bilgiye ulaşmak bir başka zorluğu oluşturmaktadır. Ayrıca üretilen veya kullanılan verilerin neler olduğu ve veri tabanlarında tutulma durumları hakkında yeterince bilgi sahibi olunamamaktadır. Bu verilerin belirlenen ulusal veya uluslararası standartlara uygun üretilme durumları ile kullanıcıların kulla-nımına sunulabilme ve servis edilebilirlikleri konularında yeterince bilgiye sahip olunmadığı görülmüştür

Kurumlar arasındaki bu duruma benzer sıkıntılar Bakanlığımızın kendi birimleri arasında da yaşanmakta-dır. Bakanlıklar arası ortak yürütülen proje sayısının yetersiz olması kaynakların kullanımındaki sorunları ortaya koyan bir bulgu olmuştur (Şekil 20). Türkiye’de arazi ve toprak verilerinin toplanması, tanımlanması, yönetilmesi ve kullanıcıların kullanımına sunulması ile ilgili olarak lider kurum olan Bakanlığımızda da farklı Genel Müdürlüklerde ve Daire Başkanlıklarında toprak verileri üretilmekte ve kullanılmaktadır. Bazı birimler ise ihtiyaçları olan toprak verilerini üreten birimlerden temin etmeye çalışan sadece veri kullanı-cılarıdır. Bu çalışma kapsamında aşağıdaki ana sorunlara yönelik tanımlamalar, açıklamalar, mevcut durum ve analizler yapılarak, buna göre ihtiyaçlar ve çözümlerin ortaya konulması düşünülmektedir:

• Toprak verilerini üreten ve kullanan birimler hangileridir?• Üretilen toprak verileri nelerdir?• Farklı birimlerce üretilen toprak verilerine ihtiyaç duyan veya kullanan birimler hangileridir?• Birimlerin ihtiyaç duydukları toprak verilerinin kapsamı, düzeyi ve türleri nelerdir?• Birimlerin ihtiyaç duydukları toprak verilerine ulaşılabilme durumları nedir?• Üretilen toprak verilerinin kalite ve standartları (ulusal ve uluslararası) var mıdır?• Üretilen toprak verilerinin sayısal, basılı, tablo ve doküman formatındaki çıktıları nelerdir?• Üretilen toprak verilerine veya veri tabanlarına ulaşabilme ve kullanabilme durumları nasıldır?• Üretilen toprak verileri ve veri tabanları sayısal ortamda veya bir servis sağlayıcı (WEB servis)

tarafından kullanıma sunulmakta mıdır?• TBS içinde tüm toprak verilerini/veri tabanlarını/bilgi sistemlerini kapsayan bir Bilgi Sistemi var

mıdır?• Farklı toprak verilerini/veri tabanlarını/bilgi sistemlerini ortak bir sistemde “Toprak Bilgi Siste-

minde” toplamak mümkün müdür?• TBS içinde tek bir Toprak Bilgi Sistemi Modülü üzerinden yönetmek mümkün müdür?• Bakanlığımızdaki mevcut toprak verilerinin kalite kontrollerinin yapılması ve kullanıma uygun-

luklarının belirlenmesi, standartlara uygun olarak veri tabanlarının oluşturularak uyumlaştırıl-ması sonucu tek bir toprak bilgi sistemi altında yönetiminin sağlanması ve diğer kurum veya kuruluşlarca üretilen toprak verilerinin de aynı süreçlerden geçirilerek toprak bilgi sistemine bü-tünleştirilmesinin sağlanması için yapılması gerekenler nelerdir?

• Gün geçtikçe ölçülmesi ve tanımlanması daha çok istenen “Toprak Ekosistem Hizmetlerini” ta-nımlayacak veri kümeleri ve ölçümleri var olan veya yeni kurulacak sistemlere nasıl dâhil edile-bilecektir?

• Sosyo-ekonomik analiz yapacak araştırmacılar toprak verilerini sayısaldan çok kategorik kullana-cağı için buna uygun veri kümeleri nasıl oluşturulabilecektir?

69


5.2.1 Tarım Bilgi Sistemi (TARBİL-TBS)’nde Yer Alan Toprak Veri Tabanları Modülleri-Portalları

Bakanlık içinde arazi ve toprak ile ilgili verilerin toplandığı ve kullanıldığı Tarım Bilgi Sistemi kapsamında birçok veri tabanı ve modülü bulunmaktadır. Burada özellikle, doğrudan toprak ve arazi ile ilgili veri üreten ve kullananlar ele alınmıştır. Bu kapsamda, başta TRGM, TAGEM, BÜGEM ve TMO tarafından yürütülen çalışmalar ve veri tabanları modülleri/portalları incelenmiştir (Şekil 29).

5.2.1.1 Tarım Reformu Genel Müdürlüğü (TRGM)

Bakanlığımızda TRGM sorumluluğunda Toprak Veri tabanları kapsamında geliştirilmiş ve geliştirilmesi de-vam etmekte olan veya toprak verisi kullanan veri tabanları modülleri bulunmaktadır. Bu modüller sırasıyla aşağıda kısa açıklamalarla birlikte verilmiştir.

Şekil 29. Tarımsal İzleme ve Bilgi Sistemi (TARBİL-TBS) İçindeki Arazi ve Toprak Bilgisinin Yer Aldığı Modüller.

70


5.2.1.1.1 Tarım Arazileri Değerlendirme Bilgi Sistemi (TAD PORTAL)

TAD PORTALI Tarım Arazileri Değerlendirme Daire Başkanlığı tarafından 5403 sayılı kanun kapsamında yürütülmekte olan tarım dışı ve tarımsal yapı kullanım izni verilmesine yönelik tüm iş akış süreçlerinin be-lirlenmesi ve işlemlerin merkezi web tabanlı yapıda bir uygulama ile yürütülmesi amacıyla kullanılmaktadır (Şekil 30). Toprak Etüt ve Haritalama (TEH) ve Nitrat Bilgi Sistemi (NİBİS) Modülleri bu portalın içinden yönetilmektedir.

• TarımsalYapı-TarımDışıKullanımİzniTalepveDeğerlendirmeSüreçleri• Arazi/AKKSınıfTespitiTalepveDeğerlendirmeSüreçleri• İtirazDeğerlendirme,Raporlama,KontrolveOnaySüreçleri• AraziEtütİşlemleri,Raporlama,KontrolveOnaySüreçleri• MahkemeTalepliAraziEtütİşlemleriveRaporlama• ToprakKorumaKurulİşlemleri• CoğrafiTemelliSorgulamalar• VeriYüklemeveGörüntüleme• İstatistikler• Arşivleme• KullanıcıveYetkiYönetimi

Süreçler ve Karar-Destek Yapısı (TAD)

Başvuru Sorgulama

Harita

Yazışmalar

Veri / Dosya Yükle

Başvuru Genel BilgileriBaşvuru Sorgulama

Talep Sahibi Bilgileri (Gerçek Kişi)Harita

Vekalet BilgileriArazi Etüt Fotoğrafları

Talep ParselleriEtüt Bilgileri

Değerlendirme EkibiArazi Çalışma Sonuçları

Arazi Etüt İşlemleri (5403)Genel Durum

Arazi Etüt İşlemleri (3083)Arazi Bilgileri

Etüde Göre İzinlendirme DurumuBütünlük Kontrolleri

Toprak Koruma Kurul KararıSonuç ve Öneriler

Genel Müdürlük GörüşüRapor

BaşvuruSonucu Değerlendirme Ekranına Dön

Şekil 30. Tarım Arazileri Değerlendirme Sistemi Süreçleri ve Karar-Destek Yapısı.

• KontrolTeşkilatınınOluşturulması• YükleniciÇalışanlarınınveAnalizLaboratuvarınınBelirlenmesiveOnaylanması• ProjeveToprakEtütSınırlarınınBelirlenmesiveOnaylanması• BüroÇalışmaları• AraziÇalışmaları• SonBüroÇalışmaları• ToprakPuanıveAraziKullanımPlanması• Onayİşlemleri

Toprak Etüt ve Haritalama (TEH)

Şekil 31. Toprak Etüt ve Haritalama Bilgi Sistemi Süreçleri.

Kontrol Mühendisi

Atama

YükleniciToprakEtüt Sorumlusu Tanımlama ve

Kontrolü

Toprak Analiz Laboratuvarı ve Sorumlusu Tanımlama ve

Kontrolü

Proje Sınırlarının

Belirlenmesi

ToprakEtüt Sınırlarının

Belirlenmesi

Büro Çalışmalarıve Tatbikat Proje

Kontrolü

Arazi Çalışmaları

Son BüroÇalışmaları

Toprak Puanı veArazi Kullanım

PlanlamasıOnay İşlemleri

71


Toprak Etüt ve Haritalama Bilgi Sistemi (TEH PORTAL);

TAD Portalı üzerinden yönetilen TEH Modülü, arazi toplulaştırma projeleri kapsamında yürütülen toprak etüt projeleri ile arazinin toprak sınıfı ve özelliklerinin belirlenmesi ile birlikte arazi kullanım planlamaları-nın süreç, denetim ve yönetimine yönelik işlemlerin yürütüldüğü web tabanlı bir otomasyondur (Şekil 31).

Toprak Etüt ve Haritalama Bilgi Sistemi ülke genelinde toprak veri tabanı, toprak puanlaması, arazi kullanım planlaması, tarım arazilerinin toprak etüt süreçleri ve toprak laboratuvar analiz verilerinin depolandığı ve yönetildiği ekrandır (Şekil 32). Bu ekran toprak veri tabanının güncel tutulmasını sağlamaktadır. Sistemin, toprak kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı yolu ile toprak verimliliğinin artırılması ve gıda güvenliğinin sağlanması mücadele ve uyum, çölleşme ve arazi tahribatının önlenmesi, biyoçeşitliliğin korunması konu-larında yürütülecek çalışmalar için gerekli kalite ve miktarda güncel toprak verisini içermesi gerekmektedir.

Nitrat Bilgi Sistemi (NİBİS PORTAL)

TAD Portalı üzerinden yönetilen NİBİS Modülü, Bakanlığımız Tarımsal Çevre ve Doğal Kaynakları Ko-ruma Daire Başkanlığı tarafından, tarımsal faaliyetlerden kaynaklanan su kirliliği izleme çalışmalarında kullanılmak üzere hazırlanan veri toplama, izleme, haritalama, değerlendirme ve raporlama uygulamasıdır.

NİBİS uygulaması - Aralık 2016 tarihinden beri kullanılmaktadır; tarımsal kaynaklı nitratın suda neden ol-duğu kirlenmenin tespit edilebilmesi, kirliliğin izlenebilmesi, toplanan verilerin değerlendirilmesi ve harita üzerinde gösterilmesi, sonuçların raporlanması ve istatiksel olarak sunulmasının sağlandığı bir coğrafi bilgi sistemidir.

5.2.1.1.2 Toprak Bitki ve Sulama Suyu Analiz Laboratuvar Kayıt Sistemi (LABBİS)

LABBİS; Bakanlığımız Tarım Arazileri Değerlendirme Daire Başkanlığı tarafından laboratuvar başvuru-larının, denetimlerinin, numune kayıt ve takip, gübre tavsiyesinin ve analizlerin veri tabanına işlendiği bir modüldür.

Şekil 32. Toprak Etüt ve Haritalama Bilgi Sistemi.

TOPRAK ETÜT ve HARİTALAMA

Proje Alan Sınırı (Toprak Etüt)

Arazi ToplulaştırmaProje Alanı

Arazi Sorgu

Profil ve Sonda Noktaları

Gözlem ve Analiz Verileri

Toprak Etüt Raporu ve Haritalar


ToprakVeritabanı

Ön Büro Çalışmaları

Arazi Çalışması

72


5.2.1.1.3 Tarım Arazileri Yönetim TAY Portalı -Miras ve İntikal Takip Sistemi

Bakanlığımız Arazi Yönetimi Daire Başkanlığı tarafından tarım arazilerinin intikal takibinin yapılıp, takibe muris eklendiği, T.C kimlik numarası ile arazi sorgulaması yapılan, Yeter Gelirli Arazi Büyüklüğü (YGAB) hesaplama ve Tarım Arazileri Yönetimi Sistemi (TAYSİS) satış işlemlerini bünyesinde barındıran, PTT bil-dirim kontrolünün yapılabildiği bir modüldür.

5.2.1.1.4 Coğrafi Bilgi Sistemleri İşlemleri Modülü (CBS)

5.2.1.1.4.1 Tarım Parselleri CBS İşlemleri Modülü (CBS)

Bakanlığımız Entegre İdare ve Kontrol Sistemleri Daire Başkanlığı tarafından 32,5 milyon tarım parselinde yürütülmekte olan CBS altlığı içerisinde, ürünlerin yerleri, parsel, kullanıcı ve malik bilgileri (online kadast-ro verisi) yer almaktadır. Tüm TBS modülleri verilerinin de işlendiği mekânsal bir yapı bulunmaktadır. Bu portalda desteklemelerde bir veri altlığı olarak kullanılan Büyük Toprak Grubu (BTG) haritaları ve verileri (AKK, derinlik vb), Sorunlu Tarım Alanları (STATİP) verileri (Arazi sınıfları, Mutlak, Marjinal, Özel ürün gibi), Toprak Organik Karbon Katmanı (SOC), Yükseklik ve Eğim verileri, Uydu ve Hava fotoğrafları gibi veriler yer almaktadır. Tarım parselleri CBS işlemleri modülü 2013 yılından beri kullanıma açıktır.

5.2.1.1.4.2 Çiftçi Kayıt Sistemi (ÇKS) İşlemleri Modülü

Bakanlığımız Tarımsal Desteklemeler Dairesi Başkanlığı tarafından hazırlanan 27 Mayıs 2014 tarihinde “Çiftçi Kayıt Sistemi Yönetmeliği” kapsamında Gerçek ve Tüzel kişilerin bitkisel üretim faaliyetlerinin kayıt altına alındığı, desteklemeye tabi bitkisel üretimin takip edildiği ve istatistiklerinin tutulduğu bir modüldür ve 2014 yılından beri kullanılmaktadır.

5.2.1.2 Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü (TAGEM)

TAGEM “Ülkesel Toprak Bilgi Sistemi”;

Toprak Gübre ve Su Kaynakları Merkez Araştırma Enstitüsü tarafından Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) işbirliği ile 2012-2015 yılları arasında FAO Türkiye Ortaklık Programı (FTPP I) kapsamın-da “Ülkesel Coğrafi Toprak Verimliliği ve Organik Karbon (TOK) Bilgi Yönetim Sistemi (UTF/TUR/057/TUR) Projesi” çalışmaları yürütülmüştür. Bu kapsamda Enstitü bünyesinde yararlanıcıların kullanımına açık bir toprak bilgi sistemi oluşturma çalışmaları tamamlanmıştır.

“Ülkesel Toprak Bilgi Sistemi” adı ile kurulan bu sistem (http://85.25.185.76 /tgskmae/starter.aspx) Web tabanlı ArcGIS Web Server olup, sistem Adobe Flex, JavaScript, Java ve. NET ortamları ile uyumlu çalışmak-tadır. Kullanıcıların sistemden yararlanması Enstitü web sayfası üzerinden sisteme kayıt şeklinde planlan-mıştır. Sistemin teknik kurulumu tamamlanmıştır. İlgili tüm altlıklar (uydu haritası, ESRI yol altlığı, open street map, ESRI fiziki, ESRI Topo vb.) yüklenmiş ve aktif olup, toprak verisi yükleme çalışmaları devam etmektedir. Projelendirme aşamasında, Enstitü ’de kurulmuş olan “Ülkesel Toprak Bilgi Sistemi”nin Bakan-lık TBS ile entegre edilerek hizmet vermesi planlanmıştır.

5.2.1.3 Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü (BÜGEM)

5.2.1.3.1 Tarım Havzaları (TH)

2009 yılında uygulamaya başlanılan Türkiye Tarım Havzaları Üretim ve Destekleme Modeli (TTHDM) uy-gulamaya konulmuştur. Bu model ile iklim, arazi, toprak, coğrafi koşullar vb. bakımından 30 farklı havzaya

73


ayrılan, daha sonra da, ilçe idari sınırları dikkate alınarak 941 alt havza bazında tarım alanlarında üretim planlaması amaçlanmıştır. Bu model aracılığıyla Bakanlık havza temelli ürün destek stratejisini belirlemek-tedir.

5.2.1.3.2 Organik Tarım Bilgi Sistemi (OTBİS)

OTBİS Modülü Bakanlığımız İyi Tarım Uygulamaları ve Organik Tarım Daire Başkanlığı tarafından hazır-lanan “Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik” kapsamında organik tarım yapan müteşebbis arazi, ürün, hayvansal üretim, su ürünleri üretimi ve sertifika bilgilerinin bulunduğu Bakanlıkça oluşturulan veri tabanının yer aldığı bir modüldür.

5.2.2 Tarım Bilgi Sistemi (TARBİL-TBS) İçindeki Modüller ve Toprak Verisini Kullanan Birimler

TBS içerisinde 45 modül bulunmaktadır ve temel dayanağı olan arazi ve toprağa ilişkin verilere dayalı olarak düşünülen UTBS bu modüllere temel altlıkları kolaylıkla oluşturabilecektir. Hâlihazırda bu altlıkları kulla-narak arazi ve toprak verileri üreten ve kullanan modüller aşağıda verilmiştir (Çizelge 3).

74


Çizelge 3. Bakanlık Modüllerini Kullanan Birimler.

VERİ PORTALI VE BİLGİ SİSTEMLERİNİ KULLANAN BAKANLIK BİRİMLERİ

VERİ PORTALI VE BİLGİ SİSTEMİ

1. T

AD P

ORTA

L

1.1

TEH

MOD

ÜLÜ

1.2

AK

UP

MO

DÜ

LÜ

1.3

NİB

BİS

MO

DÜ

LÜ

2. L

ABBİ

S

3. T

AY P

ORTA

LI (g

elişt

irilm

ekte

)

4. T

DİO

SB P

ORTA

L (g

elişt

irilm

ekte

)

5. T

İKAS

POR

TAL

6. T

VK P

ORTA

LI

7. C

BS P

ORTA

LI

8. T

AGEM

-UTB

S - U

lusa

l Top

rak

Bilg

i Sist

emi

9. T

HBİ

S - T

arım

Hav

zala

rı

10. O

TBİS

- O

rgan

ik T

arım

Kon

trol

Ve S

ertif

ikas

. Sis.

11. H

AŞH

AŞ P

ORTA

LI -

Haş

Haş

Bilg

i Sist

emi

TRGM

Tarım Arazileri Değerlendirme Daire Başkanlığı

Entegre İdare Kontrol Sistemi Daire Başkanlığı

Tarım Arazileri Yönetimi Daire Başkanlığı

Tarıma Dayalı Organize Sanayi Bölgeleri Daire BaşkanlığıTarımsal Çevre ve Doğal Kaynakları Koruma Daire BaşkanlığıArazi Toplulaştırma ve Tarla içi Geliştirme Hizmetleri Daire Başk.

Desteklemeler Daire Başkanlığı

TAGEM

Toprak ve Su Kaynakları Araştırma Daire Başkanlığı

BÜGEM

Tarım Havzaları Daire Başkanlığı

İyi Tarım Uygulamaları ve Organik Tarım Daire Başkanlığı

TMO

Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürlüğü

TAŞRA TEŞKİLATI

Tarım İl ve İlçe Müdürlükleri

E-devlet kullanıcıları (vatandaş)

75


5.2.3. Bakanlık TARBİL-TBS Sistem Mimarisi, Modüller Arası Veri Paylaşımı, Veri Akışı Durumu ve Süreçleri

Sistemin bütünü servis tabanlıdır ve farklı uygulamalar tek bir sistem, veri tabanı ve veri kaynağından bes-lenmektedir. Servis yapısı içsel bir yapı şeklinde tasarlanmıştır ve dışa açılan ek bir servise sahiptir. Diğer bir deyişle, içerdeki uygulamalarda kullanılan servisler fiziksel ve kavramsal anlamda ortak kullanım için tertiplenmiş olan OGC’nin (Open Geospatial Consortium) standartlarına uygun bir İnternet Harita Servisi (WMS -Web Map Service ) – İnternet Detay Servisi (WFS-Web Feature Service) ile verinin yetki yönetimi için bir süreç uygulanarak yönetilmektedir.

Sistemin merkez harita sunucusu - bir grup sunucu aynı işlevi gören tek bir sunucu olarak davranmaktadır - WMS-WFS servislerini yayınlamaktadır. Bunlar hem bakanlık içi bu dokümanda bahsedilen uygulama yazılımlarının Client (WEB) istemcilerine cevap vermekte hem de dış kurumlara servis sağlamaktadır (Şe-kil 33).

5.2.4 Kurum Dışına Toprak Verilerinin Servis EdilmesiToprak Verileri (TAD Portalı vb.) kurum dışı olarak E- Devlet aracılığıyla diğer kurumlar, kuruluşlar ve kullanıcılara hizmet vermektedir. Bunun yanında dış paydaşlar (kurum ve kuruluşlar vb.) için WMS-WFS servisleri (TAD, BTG, CBS vb.) yayınlanmakta ve yapılan ikili protokollere göre bu süreçler yönetilmektedir. Aynı zamanda diğer kurumlardan da WMS-WFS servisleri (online kadastro, mernis vb) ile dışardan sisteme veri girişi sağlanmaktadır (Şekil 33).

Şekil 33. Tarımsal İzleme ve Bilgi Sistemi (TARBİL-TBS) Sistem Mimarisi ve Veri Akışı.

WMS-İnternet Harita Servisi (Web Map Service) WFS-İnternet Detay Servisi (Web Feature Service)

WMS/WFS Servis Edilmiyor (Offline)

GEOSERVERCoğrafi Veri Depolama Birimi

VERİTABANI(DATABASE)Veri Depolama Birimi

WMS/WFS Servis Ediliyor (Online)WMSWFS

76


77


IV. BÖLÜM

78


79


6. SONUÇ ve ÖNERİLER

FAO Türkiye Temsilciliği ve TOB tarafından yürütülen, Türkiye’de “FAO Küresel Toprak Paydaşlığı Kapsa-mında Tarımsal Alt Yapı Hizmetlerinin Güçlendirilmesi Projesi” açılış çalıştayı 20 Haziran 2018 tarihinde gerçekleştirilmiştir. Çalıştay, proje programı kapsamında, küresel tarım ve gıda güvenliği hassasiyetleri ile eşgüdümsel bir biçimde, Güncel “Dünya Toprak Sözleşmesi” çerçevesinde “STY” ilke ve uygulamalarını tanıtmak ve farkındalığını artırmayı amaçlamıştır; sonrasında ulaşılan sonuç ve öneriler aşağıda verilmiş-tir.

1. Tarım ve Orman Bakanlığı (TOB), iklim değişikliği ve arazi bozulması tehdidi altındaki tarım ve orman ekosistemleri ve bağlantılı birçok destekleyici, tedarik-edici, düzenleyici ve kültürel ekosistem hizmetle-rinin – hem ulusal ölçekte yönetilmesinden hem de her türlü küresel ve bölgesel program ve sözleşme-lerin izlenilmesi ve uyum çalışmalarının gerçekleştirilmesinden doğrudan sorumlu kuruluştur. Dolayı-sıyla, TOB, tarım ve orman ekosistem hizmetleri ile ilgili her türlü konunun ilk irtibat noktası ve çözüm merkezi olmakla resmen yükümlüdür. TOB, başta toprak olmak üzere, doğal kaynakların etüt edilmesi, tanımlanması, haritalanması, veri tabanlarının oluşturulması ve bilgi sistemleri içinde çok disiplinli kul-lanıcı ve uygulayıcılara hizmet sunma ve üretme için, görev ve sorumlulukları olan ana kuruluşlardan birisidir.

2. Unutmamak gerekir ki, gıda güvenliğinin sağlanabilmesi için, toprak ekosistem hizmetlerinin devamı ve sürdürülebilir doğal bir kaynak yönetimi açısından gerekli faaliyetlerin kapsamı yalnızca TOB görev ve yetkileri ile sınırlı değildir. Doğrudan ve dolaylı alakadar tüm kurumlarımızla, çözümsel bir yaklaşımla, daha geniş ve etkin işbirliği içerisinde, kapasitelerin birleştirilmesi, güçlendirilmesi, sürdürülebilir kılın-ması ve uygun/ortak bir sistem içerisinde bu görev ve yetkilerin bölünmez bir bütün olarak kullanılması gerekmektedir.

3. TOB, ülke bazında toprak bilgi teknolojilerinin planlanması ve yönetilmesi üzerinde farklı Kurum/Ku-ruluşlar ve Üniversiteler ile kapsamlı bir idari ve teknik işbirliğinin ortaya konulması mesuliyetindedir. Netice itibariyle, “ulusal bir toprak bilgi sistemi stratejisi” ve “eylem planı” ile birlikte, küresel ve ulus-lar-arası ihtiyaçları da karşılayabilecek, kapsamlı bir toprak bilgi teknolojileri politikası oluşturmak ve hayata geçirmek zorunluluğu ortadadır.

4. KTP toplumsal ve teknik gündemi, tarım istatistikleri ve güven altına alınmış gıda üretimi bağlantı-lı, özellikle, “Sürdürülebilir Toprak Yönetimi” (STY) konuları üzerinde yoğunlaşmaktadır. STY’ne aktif katkı verebilecek sürekli ve gerçek zamanlı toprak verisi toplayan, hizmet sunarken topladığı veriyi sü-rekli arttıran, irdeleyen ve çözümleyen etkin bir “Ulusal Toprak Bilgi Sistemi” (UTBS) kurulması, KTP hedeflerinin ülkeler ölçeğinde geliştirilmesi ve gerçekleştirilmesi sürecine örnek ve önemli bir katkı ma-hiyetinde olacaktır.

5. Doğrusu, KTP çerçevesinde, uluslararası ve ulusal temelli mevcut ve elverişli toprak veri kaynakları ile bütünleştirilerek oluşturulması düşünülen UTBS, hem ülke SAY/STY ihtiyaçlarına yeterince cevap vere-bilmeli hem de iklim değişikliği, çölleşme ve biyoçeşitlilik gibi küresel program ve sözleşmelerin gerek-tirdiği toprak veri ve bilgisini sağlayabilmelidir. Bu mealde,

a. Kurulacak olan UTBS’nin yapısı içerisinde, KTP’nın temel hedeflerinden biri olan Küresel Toprak Bilgi Sistemi (GLOSIS) ile bütünleşilmelidir ve Paydaşlığın çalışmalarının yakından takibine devam edilmelidir. Her ne kadar Bakanlık tarafından KTP faaliyetleri kuruluşundan bu yana yakından takip edilmekte ise de, bundan sonraki süreçte ulusal düzeyde ilgili kurumlar ile işbirliği içerisinde daha fazla katılımcı ve paylaşımcı bir yaklaşım izlenmesi KTP hedeflerinin ülkemizde başarılabilmesi açı-sından oldukça yararlı olacaktır.

80


b. Paydaşlığın beş temel eylem hedefinin 1) STY’nin desteklenmesi, 2) farkındalığın oluşturulması, 3) toprak araştırmalarının teşvik edilmesi, 4) veri kalite ve miktarının artırılması, yöntem ve ölçümle-rin uyumlaştırılması ülkemiz eylem hedefleri olarak da dikkate alınması oldukça önemlidir. Ulusal bir toprak bilgi sisteminin (UTBS) kurulmasında KTP INSII ve GLOSOLAN çalışma grupları tara-fından geliştirilen metodolojiler/yöntembilimler mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır.

c. KTP “Dünya Toprak Kaynakları Durum Raporu”nda yer verilen küresel toprak kaynakları üzerin-deki tehditler, ülkemizde de özellikle tarım topraklarında belirli derecelerde sorun oluşturmaktadır. “Yenilenmiş Dünya Toprak Beyannamesi” ve “Sürdürülebilir Toprak Yönetimi Gönüllü İlkeleri” bü-yük ölçüde Paydaşlığın politika araçlarını oluşturmaktadırlar; Dünyada son 30 yılda STY konusun-daki politika ve diğer gelişmeleri içeren bu kaynaklardaki çıktıların, Bakanlık mevcut çalışmaları ile eşleştirilmesi oldukça yararlı olacaktır. Bu konuda gerekli farkındalık oluşturulmalı ve boşluk analizleri ile STY/SAY’i doğrudan ilgilendiren politika ve uygulama eksiklikleri belirlenmelidir.

6. Özellikle ülkesel ölçekteki bir toprak bilgi sistemi, tarımsal ekosistem hizmetleri için zaruri güncel top-rak veri ihtiyaçlarını karşılama kabiliyetinde olmalıdır. Öyle ki bu sistem, gıda destek hizmetleri odaklı toprak ekosistem fonksiyonlarını ve bağlantısal konuları, üreticiden – tüketiciye olduğu kadar, bilimsel, mesleksel, meslekler-arası, ekonomik ve sosyal/toplumsal gereksinimlere de konu olacak biçimde, or-taya koyabilecek çok amaçlı ve nitelikli veri üretebilmelidir.

7. TRGM eşgüdümünde TARBİL faaliyetleri kapsamında tarımsal veri ve bilgi işlem süreçlerinin bütün-leştirilmesine yönelik ülke içi bir alt-yapı hâlihazırda kuruludur ve belirli ölçülerde SAY/STY projele-rine destek vermektedir. Ancak, doğal kaynaklar yönetiminde ortaya çıkan yeni teknik ve toplumsal gündem ile aynı düzeyde ilerleyebilmesi için, mevcut alt-yapının, çok paydaşlı toprak veri ve bilgi tek-nolojileri destekli merkezi bir UTBS ile güçlendirilmesi ve güncellenmesi ihtiyacı vardır.

8. TOB/TRGM tarafından reform nitelikli farklı uygulama projeleri dâhilinde gerçekleştirilen “Toprak Etüt ve Haritalama” (TEH) çalışmalarından elde edilen toprak verileri, TARBİL/TEH ve TARBİL/TAD işletim ünitelerini belirli oranlarda beslemektedir. Öte yandan, uzun vadeli deneyimlere ve eğitimlere dayalı TEH veri toplama, tanımlama ve sınıflandırma çabalarının bir veri toplama stratejisi veya proto-kolü çatısı altında yaygınlaştırılmasında muayyen sorunlar yaşanmaktadır. Ne yazık ki, TEH’in dizgeli ve yöntemli veri ve bilgi toplama gerçekliği çevresinde oluşan itibarı yeteri kadar algılanmamıştır. Top-rak ve araziye ilişen veya yakından – uzaktan ilgili tüm kurum ve kuruluşlarda, Toprak Bilimi’ne dayalı güncel bir sistematik ve sınıflandırma sistemi ile yetkinleştirilen TEH yaklaşımı üzerinde farkındalık ve kapasiteler bir an önce oluşturulmalıdır.

9. TOB/TAGEM araştırma politikaları ve programları çerçevesinde, bilimsel, deneysel ve uygulamalı toprak araştırmaları, ülke genelinde yayılmış birçok Araştırma Enstitülerinde yıllardır süregelmekte-dir. Bununla birlikte, henüz, TAGEM toprak araştırmaları ham verilerinin ve çözümsel sonuçlarının toplandığı ve etkinlikle paylaşıldığı bir yöntembilim ağı yoktur. Türkiye’de, söz götürmez ki, sırasıyla uygulama ve araştırma alt yapısı uyarınca, TEH ve TAGEM, mevcut toprak verilerinin ve bilgilerinin omurgasını oluşturmaktadır; bir UTBS yapılandırılmasının da bu omurga üzerinde yer alması ve geliş-tirilmesi oldukça akılcı görünmektedir. Kaldı ki, TOB/TAGEM ve FAO işbirliği ile yürütülen diğer bir proje kapsamında Merkez Enstitü bünyesinde planlama aşamasında ve UTBS’nin önemli bir bileşeni olma potansiyelinde bir toprak veri sistemi hâlihazırda bulunmaktadır.

10. SKH ve uluslar-arası sözleşmeler programları ile uyumlu olarak KTP/SKH gündemi, toprak ve arazi kaynaklarının korunarak sürdürülebilir kullanımı açısından doğru planlamaların bir an önce hayata geçirilmesini de ivedilikle öngörmektedir. İşte bu bağlamda, TRGM/TEH ve TAGEM’ in kilit görevleri ve yetkilerine ek olarak, 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu’na istinaden, TRGM/TAD tarafından hayata geçirilen “Arazi Kullanım Planları” da önemli bir toprak ve arazi veri-bilgi aya-ğını oluşturmaktadır. “Arazi Kullanım Planlarında” hem yeni veriler üretilmekte hem de eldeki veriler analiz edilerek ve güncellenerek bir plan dâhilinde etkin bir biçimde kullanılmaktadır. Ayrıca, planlama amaçlı mevcut TAD Bilgi Sistemi UTBS’nin olmazsa-olmaz diğer bir birimini oluşturma kabiliyetin-

81


dedir. Bu amaçla, TRGM tarafından yürütülen arazi kullanım planlaması projelerinde de diğer veriler ile birlikte güvenilir ve güncel toprak verilerine ihtiyaç duyulması çok olasıdır. Mevcut verilerin bu ihtiyaca cevap vermede sınırlı kaldığı, geliştirilmesi gerekliliği ise açıktır. Kısacası, ulusal ölçekte SAY/STY uygulamalarının geliştirilmesi yönünde önemli bir bileşeni oluşturan arazi kullanım planlarının hazırlanması için de KTP/SKH güncel gündemi ile uyumlu bir UTBS’nin kurulması büyük önem taşı-maktadır.

11. Açıktır ki, ister ulusal isterse uluslar-arası ölçeklerde olsun, TRGM/TEH, TRGM/TAD ve TAGEM sı-rasıyla çeşitli etüt-haritalama, planlama ve araştırma amaçları doğrultusunda dolaysız olarak toprak veri ve bilgilerini üretmekten ve kullanmaktan sorumludurlar. Ancak TRGM/TEH, TRGM/TAD ve TAGEM arasında, toprak verisi ve bilgisi yönetimi açısından kurum-içi belirgin bir işleyiş yapısı/şema-sı görülmemektedir. Gerekli bir yönetim anlayışı ve işleyişi yardımıyla yeni bir süreç UTBS sistemi ile başlatılabilmeli ve ilgili kapasiteler oluşturulmalıdır.

12. TOB bünyesinde yine STY/SAY kapsamında yürütülmekte olan bitkisel ve hayvansal üretim ile doğ-rudan ve dolaylı olarak ilgilendiren çalışmaların çeşitli ölçeklerde güncel arazi ve toprak verileri ile desteklenmesi gerekmektedir. Özellikle tarımsal desteklemelerin ve planlamaların dayandırılmaya ça-lışıldığı havza tabanlı modellerde (Tarım Havzaları Destekleme Projesi vb.) SAY/STY’yi de kapsayan uygun havza yönetim stratejileri için toprak verilerine ihtiyaç duyulmakta ve bu veriler büyük önem taşımaktadır. Bu nedenle kurulacak UTBS’nin bu tür ihtiyaçlara da cevap vermesi gerekmektedir.

13. Şu anda TOB destek programları çerçevesinde yürürlükte olan ve değişik oranlarda toprak verileri kul-lanan İyi Tarım Uygulamaları, ÇATAK ve Organik Tarım Uygulamaları, KTP/SKH STY yaklaşımının ülke içerisinde geliştirilmesinde ciddi yeterliliklere sahiptir. Diğer taraftan, bu tür arazi planlama ile ilgili destekleme projelerinin, toprak kaynaklarının korunması yönünde belirli ölçeklerde önemli veri geri-besleme özelliğine de sahip olduğu unutulmamalıdır. Ama bu programlarda planlamaya dair top-rak verisi “giriş-çıkış kanalları” açıkça bir sistem veya protokol çerçevesinde belirlenmiş değildir. Diğer bir deyişle, hangi arazi kullanımında, özellikle gıda güvenliği açısından toprak verimliliğinin geliştiril-mesi zorunluluğu nedeniyle tarım alanlarında, ne kadar alanda SAY/STY uygulamalarının yapıldığı ile ilgili genel bir veri ve izleme sistemi bulunmamaktadır. Taslak UTBS, bu takdirde, yeterli ölçülerde kapsayıcı olmalıdır. Özellikle, ülke geneline yayılmış STY/SAY destekleme projelerinden elde edilen ilişkili veriler ve bilgiler, doğrudan sahada üretici veya yerel halk görüşmeleri sonucunda elde edilmekte ve farklı bölgesel ve sosyo-ekonomik koşulları temsil etmektedir. Bu tür sosyo-ekonomik ölçütler, KTP STY tehditlerinin azaltılması veya giderilmesine yönelik hem toplumsal farkındalıkların oluşturulması hem de tarımsal arazi kullanım planlarının yapılmasında ehemmiyet arz etmektedir.

14. Mülga GTHB içerisinde toprak verilerinin üretilmesi ve doğrudan toprak verilerinin farklı Bakanlık birimleri tarafından kullanılması, büyük çapta TRGM/TEH/TAD, TAGEM ve BÜGEM etrafında ola-gelmiştir. Fakat Bakanlıkta farklı Genel Müdürlüklerde ve Daire başkanlıklarında yürütülmekte olan tarımsal alt yapı hizmetleri kapsamında farklı toprak verileri ile dolaylı-etkileşimli yaklaşık 45 tane veri tabanı portalı/modülü veya bilgi sistemi ünitesi bulunmaktadır. Nihayetinde üretken bu alt üniteler arası-ilişkiler sadeleştirilerek düzenlenmeli ve asli ünite ile eşgüdümleri, uygun bir mimari aracılığıyla UTBS içerisinde sistemleştirilmelidir. Bir adım ötede ise, TOB bünyesinde olası bir UTP ve UTBS yapı-lanmasında, Bakanlık dışı kurum/kuruluşlardan gelebilecek amaca uygun veri-bilgi kümelerinin veya öbeklerinin elverişlilik ve kullanılabilirlik analizleri yapılmalı ve sistem mimarisinde dıştan-içe veri akış kanaları her zaman açık tutulmalıdır.

Tüm bu önerilerin gerçekleşme olasılığının yüksek olduğuna inanılmaktadır; çünkü TOB ve diğer kurum-larda konusunda uzman kişi varlığı ile ülke bilişim altyapı potansiyeli topraklarımızın tanımlanması, ölçül-mesi ve değerlendirmesi konusunda yeterlidir.

82


83


EKLER

Ek-1- Çizelge 4: Sürdürülebilir Toprak Yönetimi STY–Gösterge–Adı–Önemi–Amacı) Çizelge 5: Sürdürülebilir Toprak Yönetimi STY Projeler

Ek-2- Katılımcılar (Kurum–Kuruluş–Katılımcı İletişim Bilgileri)

Ek-3- Çalıştay Raporu

84


Ek-1

Çize

lge 4.

Sürd

ürüle

bilir T

opra

k Yön

etim

i STY

–Gös

terg

e–Ad

ı–Ön

emi–

Amac

ı)G

öste

rge

Adı

Am

açÖ

nem

Kıla

vuz B

lgile

ri

Toprak Asitliği

Toprak asitliğinin önlenmesi ve en aza

indirilmesi

Tarım

ve o

rman

topr

akla

rının

insa

n ka

ynak

lı as

itleş

mes

i, es

as o

lara

k, b

azik

ka

tyon

ların

uza

klaş

mas

ı, to

prak

tam

ponl

anm

a ka

pasit

esi k

aybı

vey

a az

ot v

e kük

ürt

gird

ilerin

in (ö

rn.,

bakl

agil

mer

alar

ı güb

re g

irdile

ri, at

mos

ferik

biri

kme)

artış

ı ile

ili

şkili

dir.

Düş

ük p

H ta

mpo

n ka

pasit

esi v

e/ve

ya y

ükse

k al

ümin

yum

içer

iği o

lan

topr

akla

r, ço

k az

aşın

abili

r min

eral

kap

sam

ına

sahi

p ol

an to

prak

lard

ır (ö

rn.,

çok

yaşlı

fazl

asıy

la ay

rışm

ış to

prak

lar v

e kuv

ars z

engi

ni an

a m

ater

yal ü

zerin

de g

elişm

iş to

prak

lar)

.

• Top

rakt

a as

itlik

taki

p ed

ilmel

i ve u

ygun

düz

enle

yici

ler (

kire

ç, jip

s ve t

emiz

kül

gib

i) ku

llanı

lara

k yü

zey

ve y

üzey

-altı

topr

ak a

sitliğ

i en

aza

indi

rilm

elid

ir;

• Den

geli

gübr

e ve o

rgan

ik d

üzen

leyi

ci u

ygul

amal

arı y

apılm

alıd

ır;

• Asit

kar

akte

rli g

übre

ler m

ünas

ip b

ir bi

çim

de k

ulla

nılm

alıd

ır.

Toprak Besinleri Dengesi ve Döngüsü

Toprakta besin elementi dengesi ve döngülerini teşvik etmek

Yete

rlilik

ve k

ulla

nma

etki

nliğ

i kav

ram

ları,

topr

ak-s

u-be

sin el

emen

tleri-

bitk

i kök

sü

reçl

erin

deki

bes

in d

inam

ikle

rini ö

zelli

kle i

çerm

ekte

dir.

Bitk

i bes

lem

e, bi

tki

ihtiy

açla

rı, y

erel

topr

ak k

arak

teris

tikle

ri ve

koş

ulla

rına

daya

ndırı

lmal

ıdır.

Bitk

i be

slem

e, be

sin el

emen

ti ge

ri dö

nüşü

mü

veya

min

eral

(kim

yasa

l) gü

brel

er, o

rgan

ik

gübr

eler

ve b

irinc

il ka

ynak

ları

(kay

a fo

sfat

) ve i

kinc

il ka

ynak

ları

(atık

su ar

ıtma

çam

ur fo

sforu

) içe

ren

diğe

r top

rak

ıslah

mat

erya

lleri

arac

ılığı

yla

geliş

tirile

bilir

. Be

lirli

bir a

razi

kul

lanı

mı i

çin

araz

i uyg

unlu

k de

ğerle

ndirm

esi i

le b

irlik

te u

ygun

bir

bitk

i bes

in el

emen

ti yö

netim

siste

mi v

e yak

laşım

ının

seçi

lmes

i elz

emdi

r.

Bitk

i bes

in el

emen

ti ge

reks

inm

eler

inin

yet

erli

ve d

enge

li ol

arak

teda

rik ed

ilmes

inin

fa

ydal

arı i

yi b

ir şe

kild

e bili

nmek

tedi

r ve ş

unla

rı iç

erir

: Be

lirli

coğr

afik

koş

ulla

rda

müm

kün

olan

en u

ygun

sevi

yele

rde g

ıda,

yem

, lif,

ker

este

ve

yak

ıt ür

etm

ek;

Haş

arat

kon

trol

önl

emle

rine,

orga

nik

ve in

orga

nik

ıslah

mat

erya

llerin

in d

ışsal

uy

gula

mal

arın

a ve

min

eral

güb

rele

re o

lan

ihtiy

açla

rı az

altm

ak;

Tarım

sal k

imya

salla

rın u

ygun

suz k

ulla

nılm

asın

dan

kayn

akla

naca

k ki

rliliğ

i az

altıl

mak

; Bi

yokü

tle ü

retim

i ve t

opra

ğa g

eri k

azan

dırıl

mas

ı son

ucu

topr

akta

kar

bon

tutu

lmas

ını i

yile

ştirm

ek;

Tem

el b

itki b

esin

mad

dele

rinin

eksik

liği b

itkile

rin y

eter

siz g

elişm

esin

e ve m

ahsu

lde

ve ü

rün

besin

değ

erin

de d

üşüş

e yol

aça

r. To

prak

taki

bitk

i bes

in m

adde

lerin

in

aşırı

yük

sekl

iğin

in so

nuçl

arı:

a) ta

rımsa

l ala

nlar

dan

fazl

a be

sin m

adde

lerin

in

(öze

llikl

e azo

t ve f

osfo

r), s

u ka

lites

i, ka

rasa

l ve s

ucul

ekos

istem

lerin

ötr

ofik

asyo

nu

ve b

ozul

mas

ına

nede

n ol

acak

şeki

lde k

aybo

lmas

ı; b)

sera

gaz

ı NO

2’nin

topr

akta

n at

mos

fere

yük

sele

n sa

lınım

ı; c)

ola

sı in

san

sağl

ığı e

tkile

riyle

, ins

an tü

ketim

i içi

n ku

llanı

lan

suya

, mob

il az

ot fo

rmla

rının

kar

ışmas

ı; ve

d) m

ahsu

l nok

sanl

ığı

• Top

rak

orga

nik

mad

desin

in id

ames

i ve a

rtırı

lmas

ı ile

doğ

al to

prak

ver

imlil

iği v

e bes

in d

öngü

sü

geliş

tirilm

eli v

e kor

unm

alıd

ır. İy

ileşt

irilm

iş to

prak

ver

imlil

iği,

bakl

agil

mün

aveb

esi,

yeşil

güb

rele

me

ve h

ayva

n gü

brel

eri,

düşü

k he

rbisi

t gird

ili a

zaltı

lmış

topr

ak iş

lem

e vey

a to

prak

işle

mes

iz ta

rımı i

çere

n m

ünav

ebe s

istem

leri

yanı

sıra

tarım

sal o

rman

cılık

gib

i top

rak

koru

ma

prat

ikle

rinin

kul

lanı

lmas

ı ile

el

de ed

ilir.

Besin

mad

desi

döng

üsü,

büt

ünle

şik ü

rün/

hayv

ancı

lık v

e ürü

n/ha

yvan

cılık

/orm

ancı

lık

siste

mle

rinde

en iy

i şek

ilde y

önet

ilir;

• Bes

in el

emen

ti ku

llanı

m et

kinl

iği,

deng

eli v

e içe

riği a

yarla

nmış

orga

nik

ve in

orga

nik

düze

nley

icile

r (ö

rn. s

ırasıy

la k

ompo

st v

e kire

çlem

e mad

dele

ri) v

e/ve

ya y

enili

kçi ü

rünl

er (ö

rn. y

avaş

, kon

trol

lü

salın

an g

übre

ler)

uyg

ulan

mas

ı ve b

esin

elem

entle

rinin

ger

i dön

üşüm

ünü

ve y

enid

en k

ulla

nılm

ası

sağl

ayar

ak en

uyg

un h

ale g

etiri

lir;

• Güb

rele

me y

önte

mle

ri, tü

rleri,

ora

nlar

ı ve z

aman

lam

ası,

sınırl

ı kay

ıpla

rı ve

den

geli

bitk

i bes

in

alım

ını t

eşvi

k et

mey

i am

açla

mal

ıdır.

Güb

rele

me y

önte

mle

ri ve

uyg

ulam

a ön

erile

ri, k

ısa d

eğil

uzun

va

deli

topr

ak v

e bitk

i ana

lizle

rine d

ayan

dırıl

mal

ıdır

; • G

übre

lem

e pla

nlar

ı mik

ro b

esin

elem

entle

rinin

ilav

esin

i de d

üşün

mel

idir

; • E

lver

işli b

itki b

esin

kay

nakl

arı k

ulla

nılm

alıd

ır; ö

yle k

i bun

lar o

rgan

ik v

e min

eral

düz

enle

yici

lerin

, in

orga

nik

ve zi

rai b

iyo-

ürün

lerin

doğ

ru v

e mak

ul o

ranl

arın

ı içe

rmel

idir.

• B

u dü

zenl

eyic

iler v

e biy

oürü

nler

sıvı

, yar

ı-kat

ı vey

a ka

tı ol

arak

çiftl

ik g

übre

si, b

itki a

rtığ

ı, ko

mpo

st,

yeşil

güb

re, e

vsel

atık

, biy

oene

rji ü

retim

i tem

iz k

ülü,

topr

ak d

üzen

leyi

ci v

e bak

teri

kültü

rü g

ibi

çeşit

li m

amul

leri

içer

ir. B

u ta

rz ü

rünl

erin

tatb

iki,

daha

etki

n ol

mal

arı i

çin,

diğ

er sı

nırla

ndırı

cı

olum

suzlu

klar

ı (su

eksik

liği g

ibi)

gide

rme a

mac

ı da

güde

bilir

. Güv

enli

düze

nley

ici k

ulla

nım

ı, at

ık v

e ki

rletic

ilerin

izin

ver

ilebi

lir se

viye

leri

ve iş

çi sa

ğlığ

ı düş

ünül

erek

, tem

inat

altı

na a

lınm

alıd

ır;

• Top

rak

ve b

itki-d

oku

test

leri

ve ar

azi t

espi

tleri

beni

mse

nmel

i ve k

ulla

nılm

alıd

ır. B

u, b

esin

elem

enti,

tu

zlulu

k, a

lkal

ilik

ve şi

ddet

li pH

koş

ulla

rı ile

bağ

ıntıl

ı üre

timi s

ınırl

ayıc

ı fak

törle

rin te

şhis

ve ta

shih

işl

emle

rinde

değ

erli

kıla

vuz b

ilgile

r olu

şturu

r. Bö

yle t

avsiy

eler

, bilg

iye d

ayal

ı kar

ar v

erm

e ve s

eyrin

iz

lenm

esi a

çısın

dan

müh

imdi

r.

• Uyg

un o

lduğ

u ha

llerd

e, iy

i bir

şeki

lde g

übre

-üre

biri

kmes

ini s

ağla

mak

amac

ıyla

çiftl

ik

hayv

anla

rının

har

eket

leri

ve o

tlatıl

mas

ı yön

lend

irilir

; • A

lkal

i ve d

iğer

topr

akla

rda

uygu

n to

prak

-ürü

n yö

netim

i ile

birl

ikte

kom

post

gib

i org

anik

dü

zenl

eyic

ilerin

uyg

ulan

mas

ı düş

ünül

mel

idir

; oys

a as

it to

prak

lard

a ki

reçl

eme m

ater

yalle

ri ta

tbik

i bi

tki b

esin

kul

lanm

a et

kinl

iğin

in ö

n şa

rtıd

ır;

• Doğ

al k

aya

fosf

atı v

e pot

ası m

iner

al g

übre

kay

nakl

arı,

gele

cek

nesil

ler i

çin

yete

rli v

e dev

amlı

gird

i el

veriş

liliğ

inin

tem

ini m

aksa

dıyl

a et

kili

ve st

rate

jik b

ir şe

kild

e tah

sis ed

ilmel

idir.

Toprak Mühürleme

Toprak mühürlenmesinin asgari seviyelere indirilmesi

Yerle

şim v

e alty

apıy

a yö

nelik

araz

i dön

üşüm

leri

ve m

ütea

kip

topr

ak m

ühür

lenm

esi

tüm

topr

akla

rı et

kile

mek

tedi

r; an

cak,

gıd

a ür

etim

i ve g

ıda

güve

nliğ

i ve b

esle

nme

ve d

öngü

sel e

kono

mi h

edefl

eri a

çısın

dan

önem

li ol

mal

arın

dan

dola

yı, v

erim

li işl

eneb

ilir t

opra

klar

da b

u en

dişe

dah

a bü

yük

olm

akta

dır.

Birç

ok y

erde

çarp

ık

kent

leşm

e, şe

hir v

e yer

leşim

çepe

rlerin

deki

en v

erim

li to

prak

ları

etki

lem

ekte

dir.

Topr

ak m

ühür

lenm

esi v

e ara

zi d

önüş

ümle

ri to

prak

fonk

siyon

ların

ın v

e ted

arik

et

tikle

ri ek

osist

em h

izm

etle

rinin

çoğu

nu v

eya

tam

amın

ı büy

ük ö

lçüd

e ger

i dö

nüşü

msü

z bir

şeki

lde h

eba

edilm

esin

e ned

en o

lmak

tadı

r.

*Top

rak

müh

ürle

me,

topr

ak y

üzey

inin

, yen

i bin

alar

, yol

lar,

park

ala

nlar

ı ve d

iğer

ka

mu

ve ö

zel m

eyda

nlar

ının

inşa

sı ne

tices

inde

, çim

ento

bet

onu,

kay

a dö

şem

e gi

bi iş

lem

ler i

le ta

mam

ıyla

kap

lanm

ası v

eya

örtü

lmes

idir.

Kap

lam

anın

der

eces

ine

müs

teni

t top

rak

müh

ürle

me a

laka

dar a

lanı

n do

ğal t

opra

k fo

nksiy

onla

rını v

e ek

osist

em h

izm

etle

rini a

zaltı

r vey

a bü

yük

bir o

lasıl

ıkla

büt

ünüy

le en

gelle

r.

• Top

rakl

arın

topl

am d

eğer

i göz

önü

nde b

ulun

duru

lara

k ve

ver

imli

işlen

en to

prak

ların

kor

unm

asın

ı te

min

at a

ltına

alm

ak am

acıy

la,

yerle

şim y

erle

ri ve

alt

yapı

gel

işmel

erin

e dai

r mev

cut p

oliti

kala

r, ilg

ili k

anun

lar v

e ara

zi k

ulla

nım

pla

nlam

a us

ulle

ri, u

ygun

gör

üldü

ğü ta

kdird

e, ye

nide

n gö

zden

ge

çiril

mel

idir

; • P

oliti

ka v

e mev

zuat

ın ar

azi d

önüş

ümle

rini e

n az

a in

dirm

eyi a

maç

ladı

ğı y

erle

rde,

uygu

n iy

ileşt

irme

önle

mle

ri al

ındı

ktan

sonr

a, b

ozul

muş

civa

r ala

nlar

ın ıs

lahı

ile s

ıkla

ştırm

a ve

terk

edilm

iş sa

hala

r ve

sana

yi b

ölge

leri

gibi

mev

cut k

ents

el v

eya

sana

yi a

lanl

arın

ın y

enid

en k

ulla

nım

ı ger

çekl

eştir

ilmel

idir.

Ta

ş oca

klar

ı ve m

aden

saha

ların

ın ek

oloj

ik re

stora

syon

u te

şvik

edilm

elid

ir;

• Yük

sek

topr

ak k

arbo

n sto

klar

ına

ve b

iyol

ojik

çeşit

liliğ

e vey

a yü

ksek

tarım

sal a

razi

uyg

unlu

ğuna

şa

mil

önem

li ek

osist

em h

izm

etle

ri ol

an to

prak

lar,

yerle

şim v

e alty

apı y

üzün

den

araz

i dö

nüşü

mle

rinde

n öz

el y

asal

arla

kor

unm

alıd

ır.

Toprak Biyoçeşitliliği

Toprak biyoçeşitliliğinin korunması ve iyileştirilmesi

Topr

akla

r, ye

ryüz

ünde

ki en

büy

ük b

iyol

ojik

çeşit

lilik

reze

rvua

rların

dan

birid

ir ve

topr

ak o

rgan

izm

alar

ı, bi

rçok

ekos

istem

hiz

met

lerin

in v

erilm

esin

de k

ilit r

ol

oyna

mak

tadı

r. Te

mel

topr

ak fo

nksiy

onla

rının

sürd

ürül

mes

i içi

n ge

rekl

i biy

oloj

ik

çeşit

lilik

der

eces

i hak

kınd

a ço

k az

şey

bilin

mes

ine r

ağm

en, y

eni b

iyok

imya

sal

yönt

emle

r ve D

NA

anal

izi i

le b

u al

anda

öne

mli

geliş

mel

erin

müm

kün

oldu

ğunu

be

lirtm

ekte

dir.

*UN

CBD

(Uni

ted

Nat

ions

Con

vent

ion

on B

iolo

gica

l Div

ersit

y): B

irleş

miş

Mill

etle

r Bi

yolo

jik Ç

eşitl

ilik

Sözl

eşm

esi

**U

NC

CD

(Uni

ted

Nat

ions

Con

vent

ion

to C

omba

t Des

ertif

icat

ion)

: Birl

eşm

iş M

illet

ler Ç

ölle

şme i

le M

ücad

ele S

özle

şmes

i

• Biy

oloj

ik g

öste

rgel

eri (

örn.

, top

lulu

k ek

o-to

ksik

oloj

isi) v

e yer

inde

erke

n uy

arı b

elirt

eçle

ri iç

eren

“to

prak

biy

o-çe

şitlil

ik ta

kip

prog

ram

ları”

baş

latıl

mal

ıdır

;

• Top

rağı

n bi

yo-ç

eşitl

iliği

ni d

este

kley

en to

prak

org

anik

mad

de se

viye

leri,

yet

erli

bitk

isel ö

rtü

teda

riki

(örn

., ör

tü b

itkile

ri, ço

klu

karış

ık ü

rün

siste

mle

ri), o

ptim

al b

esin

elem

entle

ri ila

vesi,

muh

telif

org

anik

dü

zenl

eyic

i ekl

enm

esi,

asga

ri to

prak

boz

ma

işlem

leri,

tuzl

anm

adan

kaç

ınm

a ve

çalı

çitle

ri ve

rüzg

ar

perd

eler

i gib

i bitk

i ört

üsü

idam

esi a

racı

lığıy

la, m

uhaf

aza

edilm

eli v

e gel

iştiri

lmel

idir

; • T

arım

siste

mle

rinde

pes

tisitl

erin

kul

lanı

mı v

e yet

kisi,

“Ulu

slar-

aras

ı Pes

tisit

Yöne

timi P

roto

kol

Kura

lları”

(Int

erna

tiona

l Cod

e of C

ondu

ct o

n Pe

stic

ide M

anag

emen

t) ve

ala

kalı

ulus

al d

üzen

lem

eler

ve

ya y

önet

mel

ikle

r içi

nde y

er a

lan

tavs

iyel

ere d

ayan

dırıl

mal

ıdır.

Ent

egre

(büt

ünle

şik) v

eya

orga

nik

zara

rlı y

önet

imi t

eşvi

k ed

ilmel

idir

; • U

ygun

old

ukla

rında

; azo

t bağ

layı

cı b

akla

gil t

ürle

rinin

, mik

robi

yal a

şılay

ıcıla

rın, m

ikor

izal

arın

(s

porla

r, ip

liksil

er (h

if, k

üf) v

e kök

par

çala

rı), s

oluc

anla

r ve d

iğer

fayd

alı m

ikro

-, m

eso-

ve m

akro

to

prak

org

aniz

mal

arın

ın (ö

rn.,

böc

ek b

anka

ları)

kul

lanı

mı,

yere

l biy

o-çe

şitlil

ik ö

zend

irile

rek

ve

topr

ak h

izm

etle

rinde

ki b

ozul

ma

tehl

ikes

inde

n ka

çına

rak

ve is

tilac

ı sür

eçle

ri sın

ırlam

aya

ihtim

am

göste

rere

k te

şvik

edilm

elid

ir;

• Eko

siste

mle

rde b

itki b

iyoç

eşitl

iliği

ona

rılm

alı v

e böy

lece

topr

akta

biy

oçeş

itlili

k de

stekl

enm

elid

ir;

• Eki

m n

öbet

i, ka

rışık

vey

a bi

rlikt

e eki

m v

e tar

la k

enar

boş

lukl

arı,

çalı

kuşa

klar

ı ve b

iyoç

eşitl

ilik

koru

ların

ın m

uhaf

azas

ı teş

vik

edilm

elid

ir;

• Yük

sek

biyo

lojik

çeşit

liliğ

e sah

ip o

lan

alan

lard

a he

rhan

gi b

ir ar

azi k

ulla

nım

ı değ

işikl

iği,

araz

i ku

llanı

m p

lanl

amas

ına

ve U

NC

BD*,

UN

CC

D**

ve d

iğer

ilgi

li ul

usla

rara

sı ar

açla

r ve u

lusa

l yas

alar

a uy

gun

olm

alıd

ır.

Toprak Kirliliği

Toprak kirliliğinin önlenmesi ve en aza indirilmesi

Topr

ak sü

zme,

tutm

a ve

nöt

ürle

me i

şlem

lerin

i ger

çekl

eştir

ebili

r, an

cak

koşu

llar

deği

ştiğ

inde

kirl

etic

i kay

nağı

da

olab

ilir (

örn.

, düş

ük p

H k

oşul

ların

da ağ

ır m

etal

ler

topr

akta

serb

est o

lara

k bu

luna

bilir

). Bu

ned

enle

, Sür

dürü

lebi

lir K

alkı

nma

Hed

efler

i ge

reği

nce s

ağlık

lı to

prak

ları

ve g

ıda

güve

nliğ

ini i

dam

e etm

enin

en iy

i yol

u to

prak

ki

rliliğ

inin

önl

enm

esid

ir. K

irlet

icile

r; ta

rımsa

l gird

iler,

yan-

ürün

lerin

araz

i uy

gula

mal

arı,

atm

osfe

rik d

epol

amal

ar, t

aşkı

n ve

sula

ma

suyu

, kaz

ara

boşa

ltım

lar,

uygu

nsuz

ken

tsel

atık

ve a

tık su

yön

etim

i ve d

iğer

araç

ları

kaps

ayan

birç

ok

kayn

akta

n to

prak

lara

gire

bilm

ekte

dir.

Belir

li bi

r kirl

etic

inin

topr

ağa

ilave

ora

nı,

topr

ak si

stem

inde

n uz

akla

ştırı

lma

oran

ını a

şars

a bi

rikm

e ve k

irlen

me m

eyda

na

gelm

ekte

dir.

Olu

msu

z son

uçla

r, bi

tkile

rde z

ehirl

enm

e (to

ksisi

te)

ve il

erle

yen

aşam

ada

verim

lilik

düş

üşü,

sedi

men

t taş

ınm

ası i

le a

şağı

hav

zala

rda

araz

i ve s

u ki

rlenm

esi,

gıda

- be

sin zi

nciri

ndek

i biri

kmel

er n

eden

iyle

insa

n ve

hay

van

sağl

ığın

ı te

hlik

eye a

tma

ihtim

alle

rini i

çerir

.

• Hük

ümet

ler,

insa

n sa

ğlığ

ını v

e ref

ahın

ı kor

umak

amac

ıyla

topr

akta

kirl

etic

i biri

kmes

ini s

ınır

değe

rlerin

altı

nda

tutm

ak iç

in g

erek

li dü

zenl

emel

erin

i yas

alla

ştırm

a ve

yer

ine g

etirm

e ve s

ınır

değe

rlerin

aşıl

dığı

kirl

i top

rakl

arın

ısla

h ed

ilmes

i yön

ünde

teşv

ik ed

ilir;

• Yer

el to

prak

kirl

enm

esi y

önet

imi,

kirli

olm

ası m

uhte

mel

saha

ları

tesp

it et

mey

e yar

ayac

ak k

irlet

ici

düze

yler

ini t

est e

tme,

izle

me v

e değ

erle

ndirm

e net

icel

erin

i tak

iben

kirl

etic

i “ev

veliy

at” s

eviy

eler

inin

ol

uştu

rulm

asın

ı ger

ektir

ir. T

opla

m m

aliy

eti v

e ısla

hı iç

ine a

lan

bir r

isk ta

kdiri

, ins

anla

ra v

e eko

lojik

sis

tem

lere

ola

bile

cek

tehl

ikel

eri a

zaltm

ak iç

in u

ygul

anm

alıd

ır;

• Dağ

ınık

kirl

etic

ilerin

zara

rlı et

kile

rine ç

ok d

uyar

lı ol

an to

prak

ların

tesp

iti g

erek

mek

tedi

r. Bu

to

prak

lard

aki k

irlet

ici y

ükle

rini a

zaltm

ak iç

in g

erek

li öz

en v

erilm

elid

ir;

• Kirl

enm

iş to

prak

saha

ların

a ili

şkin

mar

uzat

kam

uya

açık

olm

alıd

ır;

• Kirl

enm

iş to

prak

lar g

ıda

ve y

em ü

retim

i içi

n ku

llanı

lmam

alıd

ır;

• Top

rak

düze

nley

ici o

lara

k ku

llanı

lan

arıtı

lmış

atık

su v

eya

diğe

r atık

mad

dele

rinde

n ka

ynak

lana

n ge

ri ka

zanı

lmış

besin

mad

dele

ri, g

üven

ilir k

irlet

ici s

eviy

eler

ine v

e bitk

iye y

aray

ışlı b

esin

el

emen

tlerin

e sah

ip o

lduk

ların

dan

emin

olm

ak iç

in, d

oğru

bir

şeki

lde i

şlem

den

geçi

rilm

eli v

e ana

liz

edilm

elid

ir. Ö

rn.,

orga

nik

“kse

nobi

yotik

ler”

(xen

o, k

seno

, yab

ancı

), to

prak

ver

imlil

iği v

e ins

an

sağl

ığın

ı teh

likey

e ata

bile

cek

cidd

i, ön

görü

lem

eyen

ve g

eri d

önüş

ü ol

may

an b

ir te

hdit

oluş

tura

bilir

ler;

• Güb

rele

me v

e pes

tisit

uygu

lam

alar

ı aka

bind

e çelt

ik ta

rlala

rında

taşa

n su

ların

tava

dışı

ndak

i etk

ileri

asga

ri dü

zeye

indi

rilm

elid

ir

Toprak Erozyonu

Toprak erozyonunu en aza indirmek

“Dün

ya T

opra

k Ka

ynak

ları

Dur

um” (

SWSR

) rap

oru

su v

e rüz

gâr i

le to

prak

er

ozyo

nlar

ının

kür

esel

topr

akla

r ve e

kosis

tem

serv

isler

ine y

önel

ik en

öne

mli

tehd

idin

topr

ak er

ozyo

nu o

lduğ

unu

tesp

it et

mişt

ir. T

opra

k er

ozyo

nu, o

rgan

ik v

e m

iner

al b

esin

elem

entle

rince

zeng

in y

üzey

topr

ak k

atm

anla

rının

kay

bı, k

ısmi

veya

topt

an to

prak

hor

izon

ların

ın k

aybı

ve v

erim

liliğ

i çok

düş

ük o

lan

alt t

opra

ğın

yüze

ye çı

kmas

ına

nede

n ol

ur. B

unla

rla b

irlik

te, t

aşın

an to

prak

ların

öze

l ve k

amuy

a ai

t alty

apı t

esisl

erin

e, su

kal

itesin

in k

ötül

eşm

esi v

e sed

iman

tasy

on (b

irikm

e) g

ibi

alan

-dışı

iste

nmey

en et

kile

ri va

rdır.

Top

rak

eroz

yonu

, diğ

erle

rinin

yan

ı sıra

, ins

an

faal

iyet

leri

tara

fında

n ön

emli

ölçü

lerd

e hız

land

ırılm

akta

dır;

topr

ak d

ayan

ımın

ı az

alta

n bu

işle

mle

re ö

rnek

ola

rak

bitk

i vey

a ar

tık ö

rtüs

ünü

zayı

flatm

ak, u

ygun

ol

may

an to

prak

işle

me v

e diğ

er ar

azi i

şlem

leri

uygu

lam

ak v

e top

rak

kaym

alar

ına

nede

n ol

mak

ver

ilebi

lir.

SWSR

: Sta

tus o

f Wor

ld’s

Soil

Reso

urce

s

• Orm

an ar

azile

rinin

boz

ulm

ası,

mer

a ve

ya o

tlak

araz

ilerin

in ta

rıma

dönü

ştürü

lmes

i gib

i yüz

ey

örtü

sü v

e top

rak

karb

onu

azal

mal

arın

a ne

den

olan

araz

i kul

lanı

m d

eğişi

mle

rinde

n sa

kını

lmal

ıdır.

Eğ

er k

açın

ılam

ıyor

sa, b

u de

ğişim

ler d

ikka

tlice

pla

nlan

mal

ı ve u

ygun

bir

şeki

lde g

erçe

kleş

tirilm

elid

ir;

• Top

rak

yüze

yini

eroz

yond

an k

oruy

an ca

nlı b

itki ö

rtüs

ü ve

ya d

iğer

org

anik

vey

a in

orga

nik

kalın

tılar

vey

a ar

tıkla

r uyg

un ö

nlem

ler a

lınar

ak k

orun

mal

ıdır

; mal

çlam

a (to

prak

yüz

eyin

i ört

me)

, az

altıl

mış

topr

ak iş

lem

e, dü

şük

herb

isit k

ulla

nım

ı ile

sıfır

topr

ak iş

lem

e, ör

tü b

itkile

ri, ek

oloj

ik

tarım

yak

laşım

ları,

den

etim

li ar

aç tr

afiğ

i, de

vam

lı bi

tki ö

rtüs

ü ve

mün

aveb

e, şe

rit ek

imi,

tarım

sal

orm

ancı

lık, k

orum

a ku

şakl

arı v

e uyg

un o

tlatm

a or

anı (

hayv

an sa

yısı

– ot

kap

asite

si dü

zenl

emel

eri)

ve

otla

tma

yoğu

nluk

ları

gibi

uyg

ulam

alar

bu

önle

mle

re ö

rnek

ola

rak

sayı

labi

lir.

• Eği

mli

ve n

ispet

en d

ik ar

azile

rdek

i su

eroz

yonu

, şer

itler

üze

rinde

tarım

, kon

tur e

kim

, eki

m n

öbet

i (m

ünav

ebe)

, kar

ışık

ekim

(birl

ikte

ekim

siste

mle

ri), t

arım

sal o

rman

cılık

, kon

tur e

ğim

kırı

cıla

r (ör

n.,

çim

şerit

leri,

kon

tur t

opra

k se

tler v

e taş

enge

l hat

ları)

, sek

ilem

e ve b

akım

ı ve

çim

lend

irilm

iş su

yo

lları

veya

bitk

ilend

irilm

iş ta

mpo

n (k

oruy

ucu)

şerit

ler g

ibi y

üzey

akı

ş ora

nlar

ı ve h

ızla

rını a

zalta

n ön

lem

ler k

ulla

nıla

rak

en a

za in

diril

mel

idir.

• U

ygun

old

uğun

da, t

opra

k ta

neci

kler

i, ba

ğlı b

esin

elem

entle

ri ve

kirl

etic

ilerin

taşın

mas

ını e

n az

a in

dirm

ek v

e akı

ntı y

önün

deki

aşa

ğı h

avza

da b

ulun

an ar

azile

ri bu

nlar

ın o

lum

suz h

asar

ların

dan

koru

mak

için

der

e ken

arı ş

eritl

eri,

koru

yucu

şerit

ler,

su h

asad

ı (to

plam

a) v

e ört

ü bi

tkile

ri ku

llanı

lmal

ı ve

inşa

edilm

elid

ir. R

üzgâ

r ero

zyon

u ve

toz f

ırtın

alar

ı, rü

zgâr

hız

ını d

üşür

en b

itkise

l (ağ

aç v

e ça

lı) v

eya

yapa

y (ta

ş eng

elle

r, be

ntle

r) rü

zgâr

kırı

cıla

r ara

cılığ

ıyla

en a

za in

diril

mel

i ve e

tkile

ri ha

fiflet

ilmel

idir.

Toprak Organik Maddesi

Toprak organik madde kapsamının artırılması (iyileştirilmesi)

Topr

ak o

rgan

ik m

adde

sinin

(TO

M),

topr

ağın

işle

vler

ini s

ürdü

rmes

inde

ve t

opra

k bo

zulm

asın

a en

gel o

lmad

a ço

k ön

emli

bir g

örev

i var

dır.

Topr

ak d

ünya

daki

en

büyü

k ka

rbon

hav

uzun

a sa

hipt

ir ve

iklim

değ

işikl

iği e

tkile

rinin

haf

iflet

ilmes

inde

, se

ra g

azla

rı sa

lınm

ası v

e kar

bon

tutu

lmas

ı ara

sında

ki d

enge

vey

a öd

ünle

şim (d

eğiş

– to

kuş)

ort

amı o

luştu

rduğ

unda

n ha

ssas

bir

role

sahi

ptir.

Bu

sebe

ple i

klim

değ

işikl

iği

uyum

çalış

mal

arın

da v

e ikl

im d

eğişi

kliğ

inin

olu

msu

z etk

ilerin

in a

zaltı

lmas

ında

, TO

M st

rate

jiktir

ve k

üres

el T

OM

dep

olar

ının

den

gede

tutu

lmas

ı vey

a ar

tırılm

ası

gere

kmek

tedi

r. U

ygun

suz a

razi

kul

lanı

mı v

eya

yete

rsiz

topr

ak y

önet

imi v

eya

ürün

ye

tiştir

me u

ygul

amal

arı y

üzün

den

orta

ya çı

kan

topr

ak o

rgan

ik k

arbo

nu (T

OK

) ka

yıpl

arı,

topr

ak k

alite

si ve

topr

ak y

apısı

nda

(str

üktü

r) b

ir dü

şüşe

ned

en o

labi

lir

ve to

prak

eroz

yonu

nu ar

tırab

ilir v

e pot

ansiy

el o

lara

k to

prak

tan

atm

osfe

re k

arbo

n sa

lınım

ların

a yo

l aça

bilir

. Bun

unla

birl

ikte

, uyg

un ar

azi k

ulla

nım

ı ve t

opra

k yö

netim

i TO

K m

ikta

rının

artış

ına

ve at

mos

ferik

kar

bond

ioks

it (C

O2)

mik

tarın

ın

yüks

elişi

ni k

ısmen

aza

ltabi

lece

k ısl

ah ed

ilmiş

topr

ak k

alite

sini b

erab

erin

de

getir

ecek

tir.

• Bitk

i kul

lanı

mı i

çin

su el

veriş

liliğ

i yük

selti

lere

k bi

yoku

tle ü

retim

ini a

rtırm

ak: ö

rtü

bitk

ileri

ve

orga

nik

düze

nley

icile

rin et

kili

kulla

nım

ı, gü

bre u

ygul

amal

arın

ın d

enge

lenm

esi,

bitk

isel m

eşçe

rele

rin

iyile

ştiri

lmes

i, ta

rımsa

l orm

ancı

lık v

e ağa

ç geç

it pa

tikal

arın

ın v

e ağa

çlar

aras

ı eki

m si

stem

lerin

in

özen

diril

mes

i, ye

nide

n ağ

açla

ndırm

a ve

orm

anla

ştırm

a uy

gula

mal

arı b

itki s

u ku

llanı

m et

kinl

iğin

i az

ami s

eviy

eye ç

ıkar

taca

ktır.

Ayr

ıca,

bu

met

otla

r top

rak

eroz

yonu

ve b

esin

elem

entle

rinin

yık

anar

ak

uzak

laşm

asın

ı asg

ari d

üzey

lere

indi

rece

ktir

;

• Org

anik

kar

bon

zeng

ini t

opra

klar

a sa

hip

turb

alık

ları,

orm

an, m

era

ve o

tlakl

arı k

orum

ak;

• Aşa

ğıda

ver

ilen

uygu

lam

alar

yar

dım

ıyla

org

anik

mad

de iç

eriğ

ini a

rtırm

ak: a

nız y

önet

imi,

hasa

t ye

rine a

nızı

n ha

yvan

lara

otla

tılm

ası,

orga

nik

tarım

, ent

egre

(tüm

leşik

) top

rak

verim

lilik

yön

etim

i ve

ente

gre z

arar

lı m

ücad

ele y

önet

imi,

hay

van

gübr

esi v

eya

diğe

r org

anik

mad

de ze

ngin

i atık

ların

tatb

ik

edilm

esi,

kom

post

kul

lanı

lmas

ı ve ö

rtü

bitk

ileri

veya

topr

akta

kal

ıcı ö

rtü

idam

esi;

• Y

angı

nın

araz

i yön

etim

inin

ayrıl

maz

bir

parç

ası o

lduğ

u du

rum

lar h

ariç

- ki

bu

duru

mda

yak

ma

zam

anla

mas

ı ve y

oğun

luğu

, top

rak

işlev

leri

kayı

plar

ını s

ınırl

amay

ı am

açla

mal

ıdır

- ter

cihe

n ya

ngın

dan

kaçı

nılm

alıd

ır. Y

angı

nın

doğa

l ola

rak

mey

dana

gel

en b

ir ol

ay o

lduğ

u ye

rlerd

e, uy

gula

nabi

lirse

, ero

zyon

un en

aza

indi

rilm

esi v

e yan

gınd

an so

nra

yeni

den

bitk

ilend

irmen

in te

şvik

ed

ilmes

i giri

şimle

ri gö

z önü

nde b

ulun

duru

lmal

ıdır.

• H

ayva

nsal

güb

re v

e uyg

un b

ir şe

kild

e işle

nmiş

insa

n ka

ynak

lı at

ıkla

r gib

i tüm

org

anik

gird

i ka

ynak

ların

ı en

iyi ş

ekild

e değ

erle

ndirm

ek;

• Ört

ü bi

tkile

ri, ıs

lah

edilm

iş na

das b

itki ç

eşitl

eri,

azal

tılm

ış –

veya

topr

ak iş

lem

esiz

tarım

vey

a ca

nlı

çitle

r, to

prak

yüz

eyin

de y

eter

li or

gani

k ör

tüyü

tem

inat

altı

na a

lmak

için

ben

imse

nmel

idir.

• H

erbi

sit k

ulla

nım

ını a

rtırm

adan

min

imum

topr

ak iş

lem

eli v

eya

topr

ak iş

lem

esiz

tarım

uyg

ulay

arak

to

prak

org

anik

mad

desi

ayrış

ma

oran

ların

ı düş

ürm

ek;

• Bak

lagi

ller (

bakl

iyat

lar)

eker

ek v

eya

ürün

kar

ışım

ı ve ç

eşitl

iliği

ni iy

ileşt

irere

k ek

im n

öbet

leri

(mün

aveb

e) u

ygul

amak

,

Toprak Sıkışması

Toprak sıkışmasının önlenmesi ve en aza indirilmesi

Topr

ak sı

kışm

ası,

mak

ine v

e bes

i hay

vanl

arı ç

iğne

mel

eri n

etic

esin

de d

ayat

ılan

bask

ılard

an d

olay

ı top

rak

yapı

sının

(str

üktü

rünü

n) b

ozul

mas

ı ile

bağ

ıntıl

ıdır.

To

prak

sıkı

şmas

ı (dü

şük

veya

boz

uk to

prak

göz

enek

-boş

luk

süre

klili

ği),

topr

ak

agre

gatla

rının

tahr

ibi v

e mak

ro-b

oşlu

k or

anın

ın a

zalm

ası n

etic

esin

de to

prak

ha

vala

nmas

ını d

üşür

ür, s

u dr

enaj

ı ve g

eçirg

enliğ

ini (

infil

tras

yonu

) aza

ltır v

e gö

rece

ola

rak

daha

çok

yüze

y ak

ışlar

a yo

l aça

r. Sı

kışm

a, y

ükse

k to

prak

mek

anik

di

renc

i ned

eniy

le k

ök g

elişi

min

i ve t

ohum

çim

lenm

esin

i sın

ırlan

dırır

, top

rak

biyo

çeşit

liliğ

ini e

tkile

r ve t

opra

kta

yüze

y ka

buğu

olu

şum

una

nede

n ol

ur.

• Yan

lış v

eya

aşırı

işle

me i

le to

prak

yap

ısını

n bo

zulm

ası ö

nlen

mel

idir

; • A

raç t

rafiğ

i, öz

ellik

le çı

plak

topr

akla

rda,

işle

mel

erin

sayı

sı ve

sıkl

ığın

ı düş

ürer

ek, d

enet

imli

traf

ik

siste

mle

ri ol

uştu

rara

k ve

tarım

/orm

an o

pera

syon

ların

ı anc

ak iş

lem

e der

inliğ

i top

rak

nem

içer

iği

uygu

n ol

duğu

nda

icra

eder

ek, s

adec

e ger

ekli

olan

işle

mle

r sev

iyes

inde

, asg

ariy

e ind

irilm

elid

ir;

• Kul

lanı

lan

mak

ine v

e ara

çlar

, top

rak

muk

avem

etin

e gör

e bel

irlen

mel

idir,

last

ik b

asın

ç kon

trol

sis

tem

leri

veya

yüz

ey b

asın

cını

aza

ltan

diğe

r ara

çlar

(örn

., te

mas

ala

nı) i

le te

çhiz

edilm

elid

ir ve

ağır

araç

ların

kul

lanı

lmas

ında

n ka

çını

lmal

ıdır.

Orm

ancı

lık iş

lem

leri

sıras

ında

, ara

ç tra

fiği k

ısıtla

nmal

ıdır

(örn

., ko

ntro

llü tr

afik

) ve t

opra

klar

ı fiz

ikse

l has

ara

mar

uz k

alm

akta

n ko

rum

ak am

acıy

la ça

lı ha

sır a

ltlık

lar k

ulla

nılm

alıd

ır; t

arım

topr

akla

rında

, müm

küns

e, ar

aç p

atik

alar

ı ile

kon

trol

lü tr

afik

ya

pılm

alıd

ır;

• Ürü

n sis

tem

leri,

sıkı

şmış

topr

akla

ra n

üfuz

edip

ufa

laya

bile

n gü

çlü k

azık

kök

lere

(yoğ

un v

e lifl

i kök

sis

tem

lerin

e) sa

hip

ürün

leri,

mer

a-ot

lak

ve ta

rımsa

l-orm

ancı

lık (a

grof

ores

try)

bitk

ilerin

i içe

rece

k şe

kild

e seç

ilmel

idir.

• T

opra

k ya

pısın

ı iyi

leşt

irmek

ve i

stik

rara

kav

uştu

rmak

için

topr

akta

yet

erli

mik

tard

a or

gani

k m

adde

id

ame e

dilm

elid

ir;

• Top

rağı

n ha

vala

nmas

ı, su

geç

irgen

liği,

ısı il

etim

i ve k

ök g

elişi

mi i

çin

önem

li ol

an to

prak

gö

zene

kliğ

inin

(por

ozite

si) g

elişt

irilm

esi a

çısın

dan,

mak

ro fa

una

ve m

ikro

biya

l (öz

ellik

le m

anta

r)

aktiv

itesi

teşv

ik ed

ilmel

idir

; • O

tlatm

a sis

tem

lerin

de, t

opra

ğı h

ayva

n çi

ğnem

eler

i ve e

rozy

onda

n ko

rum

ak iç

in g

elişe

n bi

tki ö

rtüs

ü ye

terli

ölç

üde i

dam

e edi

lmel

idir

; hay

vanc

ılık

yöne

timi,

otla

tma

yoğu

nluğ

u ve

zam

anla

mas

ını,

hayv

an

türle

ri ve

stok

lam

a or

anla

rını h

esab

a ka

tmal

ıdır.

Toprak Su Yönetimi

Toprak su yönetiminin geliştirilmesi

Sürd

ürül

ebili

r ola

rak

yöne

tilen

bir

topr

ak, d

oygu

n ol

duğu

nda,

hız

lı su

ge

çirg

enliğ

ine,

bitk

iler i

çin

yete

rli el

veriş

li su

kap

sam

ına

ve et

kili

dren

aja

sahi

ptir.

A

ncak

bu

koşu

llar k

arşıl

anm

adığ

ında

, su

basm

ası v

e su

yete

rsiz

liği s

orun

ları

vuku

bu

lur.

Bir y

anda

n to

prak

yüz

eyin

i su

basm

ası;

öyle

ki t

opra

ğın

su il

e doy

mas

ı ile

ili

şkili

dir,

birç

ok b

itkid

e kök

lenm

e sor

unla

rı ya

ratır

ve b

öyle

ce v

erim

i düş

ürür

ve

arse

nik

ve m

etilc

iva

gibi

kirl

etic

ilerin

topr

akta

har

eket

li ha

le g

elm

esin

e ned

en

olab

ilir.

Diğ

er y

anda

n, su

yet

ersiz

liği b

uhar

laşm

a, y

üzey

akı

şı ve

sızm

a ka

yıpl

arın

ın

oldu

ğu b

ölge

lerd

e, ür

ün za

yiat

ına

nede

n ol

abili

r.

• Yağ

ış m

ikta

rının

evap

o-tr

ansp

irasy

onda

n fa

zla

oldu

ğu n

emli

bölg

eler

de, k

ökle

rin b

esin

alım

ı gib

i fo

nksiy

onla

rında

hav

alan

ma

sağl

amak

için

ek d

rena

j sist

emle

ri ge

rekl

idir.

Bu,

öze

llikl

e yük

sek

su

tutm

a ka

pasit

esin

e sah

ip in

ce b

ünye

li to

prak

lard

a bi

r sor

undu

r; • T

opra

k yü

zeyi

pot

ansiy

el su

göl

lenm

eler

ini a

zaltm

ak iç

in y

er a

ltı su

sevi

yele

rinin

den

etim

inde

yü

zey

ve a

lt yü

zey-

altı

dren

aj si

stem

leri

kuru

lmal

ı ve b

akım

ı yap

ılmal

ıdır

; • B

itki s

ulam

a su

yu k

ulla

nım

etki

nliğ

i, to

prak

su re

zerv

hes

apla

mas

ı, da

ha iy

i bitk

i tür

vey

a va

ryet

eler

inin

seçi

mi,

su v

erm

e per

iyot

ları

ve m

ikta

rların

ın d

aha

iyi h

esap

lanm

ası i

le b

irlik

te, g

elişk

in

iletim

, dağ

ıtım

ve a

razi

uyg

ulam

a yö

ntem

leri

(örn

., pl

anlı

dam

la v

eya

mik

ro-p

üskü

rtm

e baş

lıkla

rı su

lam

ası),

öyl

e ki,

sula

ma

suyu

buh

arla

şma

ve sı

zma

kayı

plar

ını a

zaltı

rlar,

arac

ılığı

yla

artır

ılmal

ıdır.

• K

uru

tarım

siste

mle

rinde

, su

kulla

nım

etki

nliğ

ini o

ptim

ize e

tmek

için

bitk

i ört

üsü

yöne

timi (

örn.

, ön

ceki

ekim

nöb

eti ü

rünü

, otla

tma

ve n

adas

) ve t

opra

k su

elve

rişlil

iğin

i art

tırm

ak iç

in su

has

adı g

ibi

önle

mle

r yer

ine g

etiri

lmel

idir

; top

rak

yüze

y ak

ışlar

ı ve b

uhar

laşm

a ka

yıpl

arı a

zaltı

lmal

ıdır

; her

bitk

i ge

lişm

e dön

emin

de to

prak

ta y

eter

li su

var

lığı t

emin

edilm

elid

ir. B

u ön

lem

ler g

enel

likle

göz

etilm

esi v

e yö

netil

mes

i ger

eken

baz

ı den

gele

ri ve

risk

leri

içer

ir;

• Bitk

inin

topr

akta

n en

iyi s

u al

ımı,

uygu

n çe

şitle

rin se

çim

i ve t

arım

sal i

şlevl

erin

dik

katli

zam

anla

mas

ı yo

luyl

a te

şvik

edilm

elid

ir; v

e • B

esin

elem

entle

ri iç

in su

lam

a su

yu k

alite

si ve

pot

ansiy

el za

rarlı

mad

dele

r düz

enli

olar

ak

izle

nmel

idir.

Toprakta Tuzluluk-Alkalilik

Toprak tuzluluk ve alkaliliğinin önlenmesi, azaltılması ve giderilmesi

Tuzl

anm

a, su

da çö

zünü

r sod

yum

, mag

nezy

um v

e kal

siyum

tuzl

arın

ın to

prak

ta

birik

mes

idir.

Yük

sek

buha

rlaşm

a-te

rlem

e ora

nlar

ının

, iç d

eniz

su g

irişim

inin

ve

insa

n ka

ynak

lı (ö

rn.,

yanl

ış su

lam

a) i

şlem

lerin

net

ices

inde

ort

aya

çıka

r. Tu

zlan

ma,

ha

sılat

ı düş

ürür

ve b

elirl

i eşik

değ

erle

rin ü

zerin

de o

lduğ

unda

, üre

timi t

amam

en

orta

dan

kald

ırır.

• Buh

arla

şma

kayı

plar

ını a

zaltm

ak iç

in to

prak

yüz

eyi u

ygun

bir

hale

get

irilm

elid

ir;

• Bitk

i sul

ama

suyu

kul

lanı

m et

kinl

iği,

geliş

kin

su il

etim

i, da

ğıtım

ı ve s

aha

uygu

lam

a yö

ntem

leri

ile

artır

ılmal

ıdır.

Uyg

ulam

a yö

ntem

leri,

düş

ük b

asın

çla

çalış

an v

e suy

u do

ğrud

an to

prağ

a uy

gula

yabi

len

türd

en o

lmal

ıdır.

Buh

arla

şma

kayı

plar

ını a

zaltm

ak iç

in, ö

z dev

inim

li (o

tom

atik

) su

tem

ini v

e baş

lık

sula

mal

arın

dan

kaçı

nılm

alıd

ır;

• Sul

ama

yöne

timi,

tuzl

anm

a so

runu

ndan

kaç

ınm

ak am

acıy

la, b

itki g

elişi

mi i

çin

yete

rli su

yu v

e etk

in

dren

ajı s

ağla

mal

ıdır

; • S

ulam

a su

yu k

alite

si ta

hlil

edilm

eli v

e izl

enm

elid

ir; m

ümkü

nse,

tuzlu

su ar

ıtmas

ı yap

ılmal

ıdır

; • Y

üzey

ve y

üzey

-altı

dre

naj s

istem

leri,

yük

sele

n ta

ban

suyu

tabl

asın

ı den

etle

mek

ve t

opra

k tu

zlulu

ğunu

kon

trol

altı

na a

lmak

için

inşa

edilm

eli v

e bak

ımı s

ağla

nmal

ıdır

; • E

ğer t

opra

klar

hâl

ihaz

ırda

bozu

lmuş

sa v

e kor

unm

a ar

tık b

ir te

rcih

değ

ilse,

tuzlu

topr

akla

rın ıs

lahı

, tu

zlar

ın d

oğru

dan

yıka

nmas

ı, tu

za d

ayan

ıklı

çeşit

lerin

yet

iştiri

lmes

i, ta

rım-o

tlak

siste

mle

rinde

ku

llanı

lmak

üze

re y

aban

i tuz

cul b

itkile

rin (h

alof

itler

) kül

türe

alın

mas

ı, ki

mya

sal ı

slah

ve o

rgan

ik

düze

nley

icile

rin k

ulla

nılm

ası g

ibi b

irçok

tekn

ik k

ulla

nıla

rak

yapı

labi

lir.

85

No Amaç Proje/Faaliyet AdıHangi Toprak Göstergesi İle İlgili Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri (SKH) Karşılığı Mevzuatla İlgisi

Uluslararası Antlaşma Kapsamı

Program ve Destekler Proje Paydaşları Finans Kaynağı Çalışma Düzeyi Veri Yapısı ve Ölçek Verinin Güncelliği ve İzleme Verinin Kullanılabilirliği Proje Yararlanıcıları Sosyo-EkonomikAna Çıktıları Önerilen Politika ve Araçları Açıklama (Ek)

GTHB Stratejik Plan Amaç-Hedefler Karşılığı

Göstergeler Hedefler Yasa/Talimatname Antlaşma/Program Ulusal/Uluslaarası Paydaş Bütçe Düzey Yapısı Tipi Formatı Ölçeği Baş.-

Bit. Güncelleme G. Sıklığı K. Düzeyi K. Durumu Yararlanıcılar Yararı 1.1 Tarımsal Üretim ve Arz Güvencesi

1.2 Gıda Güvenirliği

1.4 Tarımsal Altyapı ve Kırsal Kalkınma 1.6 Araştırma – Geliştirme 1.7 Kurumsal Kapasite

Topr

ak A

sitliğ

iTo

prak

Besi

nler

i Den

gesi

ve D

öngü

süTo

prak

Beto

nlaş

ma

Topr

ak B

iyoçe

şitlili

ğiTo

prak

Kirl

iliği

Topr

ak Er

ozyo

nuTo

prak

Org

anik

Mad

desi

Topr

ak Sı

kışm

ası

Topr

ak Su

Yöne

timi

Topr

akta

Tuzlu

luk-A

lkalili

kSK

H1(Y

oksu

lluğa

Son)

-SKH

2(Aç

lığa S

on)-S

KH3(

Sağlı

klı B

ireyle

r)SK

H4_N

itelik

li Eğit

imSK

H5_T

oplum

sal C

insiy

et Eş

itliği

SKH6

_Tem

iz Su

ve Sı

hhi K

oşull

arSK

H7_E

rişile

bilir

ve Te

miz

Ener

jiSK

H8_İ

nsan

a Yak

ışır İ

ş ve E

kono

mik

Büyü

me

SKH9

_San

ayi Y

enilik

çilik

ve A

ltyap

ıSK

H10_

Eşits

izlikl

erin

Aza

ltılm

ası

SKH1

1_Sü

rdür

ülebil

ir Şe

hir v

e Yaş

am A

lanlar

ıSK

H12_

Soru

mlu

Tüke

tim ve

Üret

imSK

H13_

İklim

Eylem

iSK

H14_

Suda

ki Ya

şam

SKH1

5_Ka

rasa

l Yaş

amSK

H16_

Barış

ve A

dalet

SKH1

7_He

defle

r İçin

Orta

klıkla

rTa

rım K

anun

u54

03-T

opra

k Kor

uma v

e Ara

zi Ku

llanı

m K

anun

u30

83- S

ulam

a Alan

ların

da A

razi

Düze

nlem

esine

Dair

Tarım

Refo

rmu K

anun

uDi

ğer

Yok

Bilm

iyoru

mİk

lim de

ğişikl

iği/B

iyoçe

şitlili

k/Ar

azi B

ozulu

mu ve

Çöll

eşme

Diğe

rYo

kBi

lmiyo

rum

Kırsa

l Kalk

ınm

aTa

rım-Ç

evre

Çatak

IPAR

DYo

kBi

lmiyo

rum

Ortak

Proje

(Bak

anlık

lar ar

ası v

eya Ü

nive

rsite

veya

STK)

Ulus

larar

ası k

urulu

şSa

dece

İşbir

liği y

apıla

n kur

um/k

urulu

ş/stk

Sade

ce ve

ri ve

bilgi

tem

ini y

apıla

nYo

kBi

lmiyo

rum

Kuru

msa

lBa

kanl

ıklar

aras

ıUl

uslar

aras

ıBi

lmiyo

rum

Yerel

-İl-il

çe-K

öyBö

lgesel

Ulus

alKü

resel-

GEF

Bilm

iyoru

mSa

yısal

(Coğ

rafi

koor

dinatl

ı nok

ta, çi

zgi v

eya a

lan ve

risi)

Basıl

ı(Kağ

ıt)Ta

blo (S

QL,E

xcel

)Do

küm

an/R

apor

Raste

rVe

ktör

GeoT

iff/T

iff/Jp

egsh

ape/n

cz/m

if/dw

gdiğ

erBi

lmiyo

rum

1000

-500

0 (da

hil)

5000

-100

0025

000-

1000

0-25

0000

-100

0000

diğer

Bilm

iyoru

mBa

şlam

a-Biti

şDe

vam

ediyo

r

Günc

ellen

iyor

Günc

ellen

miyo

r

Her y

ılÜç

-Beş

yılBe

ş-On y

lBi

lmiyo

rum

Kuru

miçi

Kuru

mdış

ıUl

uslar

aras

ıKa

palı

Açık

Sınırl

ıKu

rum

lar/K

urulu

şlar/S

TK/Ü

nive

rsitel

erÇi

ftçile

rUl

uslar

aras

ı Kur

uluşla

rYo

kBi

lmiyo

rum

Çiftç

i yar

arı

Kalkı

nma

Gelir

artır

ıcıYo

kBi

lmiyo

rum

H1.1

Tarım

sal ü

rünl

erde a

rz gü

venc

esini

sağla

mak

H1.2

Reka

bet g

ücü y

üksek

, sür

dürü

lebilir

bir t

arım

sektö

rü iç

in po

litika

lar ge

liştir

mek

ve uy

gun p

olitik

a ar

açlar

ını b

elirle

mek

H1.3

Ulus

larar

ası a

landa

daha

etkin

bir ş

ekild

e yer

almak

ve ul

uslar

aras

ı örg

ütler

in ka

rar s

üreç

lerin

e dah

il olm

ak

H1.4

Üreti

cilere

ve tü

ketic

ilere

yöne

lik eğ

itim

strat

ejiler

i ve d

anışm

anlık

siste

mi g

elişti

rmek

H2.1

Gıda

ve ye

m gü

veni

lirliğ

ine y

öneli

k gerç

ekleş

tirile

n resm

i kon

trol h

izmetl

erin

in et

kinliğ

ini a

rtırm

ak

Hede

f (H2

.2) G

ıda gü

veni

lirliğ

ine i

lişkin

doğr

u ve g

ünce

l bilg

i sun

mak

, oku

llard

a gıda

güve

nilir

liğin

e yö

nelik

uygu

lamala

rı ge

liştir

mek

Hede

f (H4

.1) K

ırsald

a geli

r ve i

stihd

am ol

anak

ların

ı artı

rmak

ve kı

rsal e

kono

miyi

çeşit

lendir

mek

Hede

f (H4

.2) Sü

rdür

ülebil

ir tar

ımsa

l üret

imi s

ağlam

ak iç

in; k

üçük

ve pa

rçalı t

arım

araz

ilerin

i toplu

laştır

mak

ve

araz

i kull

anım

plan

lamas

ı yap

mak

Hede

f (H4

.3) To

prak

ve su

kayn

aklar

ının

koru

nmas

ını v

e ver

imli k

ullan

ılmas

ını s

ağlam

ak

Hede

f (H6

.1) Ta

rımsa

l iç ve

dış p

azar

talep

leri d

oğru

ltusu

nda y

eni ç

eşit, ı

rk, m

etot v

e tek

noloj

i geli

ştirm

ek

Hede

f (H6

.2) G

eneti

k kay

nakla

rı ve

biyo

lojik

çeşit

liliği

koru

mak

, sür

dürü

lebilir

kulla

nım

ını s

ağlam

ak

Hede

f (H6

.3) U

lusal

ve ul

uslar

aras

ı kur

uluşla

rla A

r-Ge i

şbirl

iğini

geliş

tirm

ek

Hede

f (H6

.4) İk

lim de

ğişikl

iğini

n tar

ım si

stem

leri ü

zerin

e olas

ı etk

ilerin

i ölçm

ek ve

tedb

ir alm

aya y

öneli

k ön

erile

r geli

ştirm

ek

Hede

f (H6

.5) A

r - G

e son

uçlar

ının

uygu

lamay

a akta

rılm

asın

ı sağ

lamak

Hede

f (H7

.1) B

akan

lık bü

nyesi

ndek

i biri

mler

in bi

lişim

altya

pısın

ı iyile

ştirm

ek/ge

liştir

mek

Hede

f (H7

.2) Ta

rımda

doğr

u bilg

inin

kayn

ağı o

lmak

için

yazıl

ım uy

gulam

aları

ve si

stem

leri g

elişti

rmek

Hede

f (H7

.3) B

akan

lık bi

lgi va

rlıkla

rını, B

ilgi G

üven

liği S

tanda

rtlar

ına u

ygun

şekil

de yö

netm

ek

Hede

f (H7

.4) Ç

alışa

nlar

ın ve

rimlili

ğini v

e üret

kenl

iğini

artır

mak

, iş sü

reçler

ine y

öneli

k stan

dartl

arı

belir

lemek

Hede

f (H7

.5) K

urum

sal y

öneti

m si

stem

ini e

tkin

hale

getir

mek

, Bak

anlık

çalış

anlar

ının

nitel

ik ola

rak

geliş

imin

i sağ

lamak

ve ku

rum

sal a

idiye

ti ar

tırm

ak

Hede

f (H7

.6) K

urum

un fi

ziki a

ltyap

ısını

iyile

ştirm

e

1 Toprak etüt ve haritalama yapmak Arazi toplulaştırmaları kapsamında yapılan toprak etütleri

Her türlü sayısal veriler ve raporlar Toprak etüt ve haritalama konusunda tek bir kurumun bünyesinde yapılması

2 Toprak etüt ve haritalama yapmak Revize BTG haritalarının yapılması

Her türlü sayısal veriler ve raporlar Güncellemelerin sürekliliği

3 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu kapsamında proje sınırları içindeki su potansiyeli, toprak veri tabanı ile toprak haritaları esas alınarak, kırsal alanlarda yer alan tarım arazilerinin korunması, kullanımının planlanması, sürdürülebilir tarımsal üretimin güven altına alınması ve kırsal kalkınmanın sağlanması için toprağın niteliği, arazinin yeteneği ve diğer arazi özellikleri gözetilerek arazilerin akılcı kullanımına dayalı arazi politikalarının hazırlanması ve bu politikaları uygulayacak bir arazi kullanım planlamasının yapılması, ülkesel ve bölgesel planlamalara temel oluşturması, diğer fiziki planlamalara veri teşkil etmesi amaçlanmaktadır.

Arazi Kullanım Planlaması Projesi

1/5000 Ölçekte Tarımsal Uygunluk Haritası, 1/5000 Ölçekte Potansiyel Kullanım Haritası, Arazi Kullanım Durumu Haritası, Arazı Kullanım Planlaması Raporu

Ulusal ölçekte Arazi Kullanım Planlaması hedeflenmeli. Ulusal veya uluslararası proje ve destekler kapsamında gerçekleştirilmesi. Verinin güncellemesi yapılmıyor ancak etüt verisinde bir güncelleme yapılırsa yeniden değerlendirme yapılıyor

4 1-Toprak betonlaşmasının asgari seviyelere indirilmesi, 2-Toprak biyoçeşitliliğinin korunması ve iyileştirilmesi, 3-Toprak erozyonunu en aza indirmek, 4-Toprak su yönetiminin geliştirilmesi, 5- Toprak tuzluluk ve alkaliliğinin önlenmesi, azaltılması ve giderilmesi

Büyük Toprak Grubu Haritası (BTG_1/25000 Ölçekli Türkiye Sayısal Toprak Veritabanı)

2- Verinin Güncelliği ve İzleme (Başlama-Bitiş-BW4); Kasıml 1990-Haziran 2001

5 1-Toprak betonlaşmasının asgari seviyelere indirilmesi, 2-Toprak biyoçeşitliliğinin korunması ve iyileştirilmesi, 3-Toprak erozyonunu en aza indirmek, 4-Toprak su yönetiminin geliştirilmesi

Tarım Parsellerinin Sayısallaştırılması (1/5000 Ölçekli Türkiye Tarım Parselleri Veritabanı)

1-Ekim yapılan sürülü/ekili tarım parselleri, 2-Desteklemeye uygun tarım parselleri ve alanları, 3-Tarım parselleri malik/kullanıcı bilgileri, 4-Tarım parselleri destekleme ürün deseni

6 1-Toprak betonlaşmasının asgari seviyelere indirilmesi, 2-Toprak biyoçeşitliliğinin korunması ve iyileştirilmesi

Hava Fotoğrafları/Uydu Görüntüleri ve Uydu Görüntüsü Takip Sistemi

7 1-Toprak betonlaşmasının asgari seviyelere indirilmesi, 2-Toprak biyoçeşitliliğinin korunması ve iyileştirilmesi, 3-Toprak su yönetiminin geliştirilmesi

STATİP (1/25000 Ölçekli Sorunlu Tarım Alanlarının Belirlenmesi Projesi)

Arazi Sınıfları Lejandı 1- Finans kaynağı (Bakanlıklararası-AZ10); DPT destekli proje, 2- Verinin Güncelliği ve İzleme (Başlama-Bitiş-BW10); Eylül 2009-Haziran 2016

8 Çapraz uyum sistemine odaklanan AB Ortak Tarım Politikasının (OTP) gelecekte Türkiye’de uygulanabilmesi için gerekli hazırlıkların yapılmasına katkı sağlamaktır. Bu mekanizasyonun Türkiye’de işler hale getirilmesi amacıyla çapraz uyum uygulama sürecinde farklı üye ülke yaklaşımlarının Türkiye ile paylaşılması amaçlanmıştır. 1-STY Toprak erozyonunu en aza indirmek, 2- STY Toprak organik madde kapsamının artırılması (iyileştirilmesi)

Çapraz Uyum Kurallarının Uyumlaştırılması Projesi (AB- Eşleştirme Projesi (2016-2018)-GAEC6

1-Çapraz uyum uygulama planı, 2-Kurumsal yapıya yönelik öneriler, 3-Boşluk analizi raporu, 4-Yaptırım sistemine yönelik tavsiyeler, 5-Saha denetim klavuzu, 6-Yol haritası

GEAC 5 ve GEAC 6 kapsamında değerlendirilmektedir. I- Toprak organik madde kapsamının artırılması (iyileştirilmesi): 1-Hastalık kontrolü ya da bitki zararlılarının yok edilmesi amaçlarını taşımadığı müddetçe faydalanıcılar tarım arazisi üzerinde ekin anızlarınıı akmamalıdır. 2-Yapılacak anız yakımında (ör. bitki sağlığı amaçlı) Valilik yetkilisinden izin alınması gerekmektedir (GAEC 6), 3-GEAC 5 ile ilgili politikalar, II- Toprak erozyonunu en aza indirmek; 1-Eğimi %2-12% arasında değişen araziler; a-Faydalanıcılar konturlama ve toprak işlemeyi eğime dik şekilde yapmalıdır. Eğimi %12-20% arasında değişen araziler, b-Faydalanıcılar kök (ör. şeker pancarı) ve yumru (ör. patates) bitkileri yetiştiremezler. c- Bağlarda (ör. üzüm bağları, kivi bağları) ise teraslama yapılmalı ve terasların devamlılığı sağlanmalıdır. d- Ekinler arasındaki boşlukların tam/kısmi çimleme ile kapatılması ve/veya bu alanlara başka örtü bitkilerinin ekilmesi/dikilmesi, e- Pullukla sürme en aza indirilmeli ve toprak işleme eğime dik bir şekilde yapılmalıdır. 2- Eğimi %20’den fazla olan araziler; a-Tarla tarımı yapılmaz, yalnızca çok yıllık ürünler ekilebilir, b-Ekinler arasındaki boşlukların tam/kısmi çimleme ile kapatılması ve/veya bu alanlara başka örtü bitkilerinin ekilmesi/dikilmesi , c-Pullukla sürüme izin verilmez. 3- Faydalanıcılar rüzgar ya da su kaynaklı erozyonu önleyen fiziksel yapıları (örn. teraslar, rüzgar bariyerleri, çalılık çit) ortadan kaldırmamalıdırlar

A-Mevzuat İlgisi (Diğer-AF12); I-Toprak organik maddesinin iyileştirilmesi; 1- 2872 sayılı Çevre Kanunu (RG 1/8/1983, No. 18132), Ek Madde 1(c), 2- 6831 sayılı Orman Kanunu (RG 8/9/1956, No. 9402), Madde 76 (d), II-Toprak erozyonunun azaltılması; 1- 5403 sayılı Toprak koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu (RG 19/07/2005, No. 25880), Madde 15, 2- Sularda Tarımsal Faaliyetlerden Kaynaklanan Nitrat Kirliliğinin Önlenmesine Yönelik İTU Kodu Tebliği (RG 11.02.2017 No. 29976), Ek ‘İTU Kodu’, Bölüm 1, Alt-bölümler 1.4 ve 1.5 Sularda Tarımsal Faaliyetlerden Kaynaklanan Nitrat Kirliliğinin Önlenmesine Yönelik İTU Kodu Tebliği (RG 11.02.2017 No. 29976), Ek ‘İTU Kodu’, Kutu 1.3, B- Verinin Güncelliği ve İzleme(Başlama-Bitiş-BW12); Ekim 2016-Mayıs 2018, C- Uluslaarası antlaşma programı (Diğer-AJ12); Ortak Tarım Politikası (OTP), 4-Finans kaynağı (Uluslararası-BA12); AB projesi

9 1- Arazi Parsel Tanımlama Sistemi (Tarım Parselerinin Fiziksel Blok Yöntemi İle Sayısallaştırılması, LPIS), 2- Entegre İdare ve Kontrol Sistemi Yazılımının Geliştirilmesi (IACS’ın gelecekte uygulanması için altyapının hazırlanması, yazılımın geliştirilmesi ve desteklemelerde yerinde kontroller ile risk analizi konusunda kapasitenin) arttırılması amaçlanmıştır.

Entegre İdare ve Kontrol Sistemi Projesi- (IACS-AB)

1- LPIS: a-Tüm Türkiye’nin 1/5000 ölçekli fiziksel blok (Referans Parsel) sınırları b- Tüm türkiye’nin 1/5000 ölçekli arazi örtüsü (LPIS Lejandına göre Tarım ve Tarımdışı alanlar), c- Tüm Türkiyenin 1/5000 ölçekli arazi peyzaj özellikleri, 2- IACS Yazılımı: a-Master plan, b-Eğitim Dökümanı, c-Desteklemelere ilişkin analiz raporu, d-Yazılım, e-Uygulama prosedürlerinin hazırlanması

Proje devam ettiği için önerilen bir şey henüz bulunmamaktadır A- Verinin Güncelliği ve İzleme (G.Sıklığı-CB14); -1- Türkiye’nin tümünün 3-5 yıl da bir ortofotolarının çekilip fiziksel blok sınırları ve içindeki arazi örtüsü/kullanım türleri sınırlarının güncellenmesi, (G.Sıklığı-CA14); 2- Proje uygulamaya geçerse her yıl güncellemelerin yapılması, 3- Mevzuat İlgisi (Diğer-AF14); Çevre Kanunu

10 a) Tarımsal amaçlı kullanılan suyun sürdürülebilir kullanımını sağlamak ve mevcut su kaynakları ile sulanan arazi miktarını artırmak ile ilgili projeleri hazırlamak, hazırlatmak, uygulatmak, izlemek ve değerlendirmek b) Topraklarda fiziksel, kimyasal ve biyolojik bozulmaya neden olan uygulamalar ile kirliliğin tespiti ve iyileştirme yöntemlerini belirlemek

Tarımsal Sulama ve Arazi Islahı Araştırmaları

11 a) Toprak kaynaklarının etkin ve doğru kullanımının sağlanması için yeni teknikler geliştirmek konusunda araştırma yapmak, gübrelerin verim üzerine etkinliğini artıracak ve kimyasal gübre tüketiminde tasarruf sağlayacak alternatif yöntemler ve ürünler geliştirmek

Toprak Yönetimi Araştırmaları

12 Teknoloji kullanımında yeni modellerin ve teknolojilerin geliştirilmesini ve adaptasyonunu sağlamak

Tarımsal Mekanizasyon Araştırmaları

13 a) Yağış, akım ve kar hidrolojisini hidrolojik havza modelleri ve uzaktan algılama teknikleriyle tahmin etmek, izlemek, havza su verimi hesaplamalarını yapmak ve değerlendirmek. Tarımsal kuraklığın izlenmesi amacıyla toprak neminin belirlenmesi ve takibi, meralarda toprak ve su kaynaklarının korunumu, su hasadı, iklim değişikliği ve tarım etkileşiminin belirlenmesi konularında araştırma yapmak

İklim Değişikliği ve Tarımsal Ekoloji Araştırmaları

14 Tarımsal faaliyetlerden kaynaklı nitratın sularda neden olduğu kirlenmenin tespit edilmesi, kirlenmiş veya tedbir alınmaz ise kirlenebilecek suları etkiyen tarım alanlarının belirlenmesi(Nitrata Hassas Bölgeler), kirliliği önlemeye yönelik tedbirlerin ortaya konulması

Tarımsal kaynaklıklı kirliliğin kontrolü ve yönetimi

1-Su kalitesi izleme verileri 2-Nitrata Hassas Bölgelerin belirlenmesi 3-İyi Tarım Uygulamalar Kodunun hazırlanması

Nitrata hassas bölgelerin ilan edilmesi, kirliliği önlemeye yönelik eylem planlarının hazırlanması ve bu bölgelerde uygulanacak tedbirlerin desteklenmesi

Tarımsal faaliyetlerden kaynaklanan kirliliğin kontrolü ile ilgili çalışmalar; Avrupa Birliği müktesebatına uyum sürecinde Nitrat Direktifinin ( 91/676/EEC), uyumlaştırlması kapsamında 18.02.2004 tarih ve 25377 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Tarımsal Kaynaklı Nitrat Kirliliğine Karşı Suların Korunması Yönetmeliği (revize 23 Temmuz 2016 tarih ve 29779 sayılı Resmi Gazete) ve bu Yönetmeliğinin 7. maddesine dayanılarak hazırlanan 11.02.2017 tarih ve 29796 sayılı Resmi Gazete’de Sularda Tarımsal Faaliyetlerden Kaynaklanan Nitrat Kirliliğinin Önlenmesine Yönelik İyi Tarım Uygulamaları Kodu Tebliği (No: 2016/46) çerçevesinde yürütülmektedir. Tarımsal faaliyetlerden kaynaklı nitratın sularda neden olduğu kirlenmenin tespit edilmesi amacıyla yaklaşık 4.700 istasyonda izleme çalışması yapılmaktadır. Bu istasyonlardan alınan numunelerde yerüstü sularında ayda bir olmak üzere 8 parametrenin, yeraltı sularında 3 ayda bir olmak üzere 3 parametrenin analizleri yapılmakta ve elde edilen veriler TAD portal altında yer alan Nitrat Bilgi Sistemine kaydedilmekte ve değerlendirilmektedir. Nitrat kirliliği izleme sonuçlarına bağlı olarak Nitrata hassas bölgelerin belirlenmesi çalışmalarına devam edilmektedir. Sularda tarımsal kaynaklı nitrat kirliliğini önlemeye yönelik çiftçiler tarafından uygulanacak tedbirleri içeren İyi Tarım Uygulamaları Kodu hazırlanarak 11 Şubat 2017 tarih ve 29796 sayılı Resmi Gazete’de Sularda Tarımsal Faaliyetlerden Kaynaklanan Nitrat Kirliliğinin Önlenmesine Yönelik İyi Tarım Uygulamaları Kodu Tebliğinin eki olarak yayımlanmıştır.Bu Tebliğ nitrata hassas olan ve olmayan bölgelerde çiftçiler tarafından uyulması gereken kuralları ve uygulama esaslarını içeren iyi tarım uygulamaları kodunun uygulanması ile ilgili hükümleri içermektedir.

15 Organik tarım, insan sağlığına ve çevreye zarar vermeyen ve üretimde kimyasal girdi kullanılmadan, üretimden tüketime kadar her aşaması kontrollü ve sertifikalı tarımsal üretim biçimidir. doğal dengeyi koruyarak hava ve su gibi yaşamsal kaynakların ve doğal hayatın korunmasını amaçlayan bir üretim yöntemidir.

Organik Tarım Kanunu ve Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik

5262 Sayılı Organik Tarım Kanunu Her yıl OT yapan üretici sayısı istatistiki olarak yayınlanıyor. Veriler Bakanlık sayfasında yayınlanmktadır

16 Çevre, insan ve hayvan sağlığına zarar vermeyen bir tarımsal üretimin yapılması, doğal kaynakların korunması, tarımda izlenebilirlik ve sürdürülebilirlik ile güvenilir ürün arzının sağlanması için gerçekleştirilecek iyi tarım uygulamalarının usul ve esaslarını düzenlemektir

İyi Tarım Uygulamaları Hakkında Yönetmelilk

Her yıl İTU yapan üretici sayısı istatistiki olarak yayınlanıyor veriler Bakanlık sayfasında yayınlanmkatadır.

17 Artan nufüs, değişen iklim şartları ve azalan tarım alanlarının gözönüne alınarak, arz talep denegesinin sağlaması amacı ile sürdürülebilir kaynakaların optimum kullanımı, gıda güvenliği ve güvencesinin temini

Türkiye Tarım Havzaları Üretim ve Destekleme Projesi

Havza - İlçe bazlı ürün desenleri oluşturulmaktadır. Tarımsal yeraltı su kısıt olan alanların tespiti sağlanmıştır. İklim, toprak, topografya ve su varlığına uygun ürün seçiminin çiftçiler tarafından benimsenmesi sağlanmıştır. Stratejik ve arz açığı olan ürünlerinde üretim artışı sağlanmıştır.

Nadas ve ekilmeyen tarım alanlarının üretim kazandırılması, Ürün desenine uygun tarımsal teknolojinin ve bilinçli çiftçilerin yetiştirilmesi, Ürün desenine uygun kooperatif ve ürün borsalarının yaygınlaştırılması, Tarımsal sanayi oluşumlarında havza üretim deseninin dikkate alınması, Su Kanunun acilen yürürlüğe alınması

Ek-1

- Çize

lge 5.

Sür

dürü

lebilir

Topr

ak Yö

netim

i STY

Proje

ler

87

Ek-2

Kat

ılımcıl

ar (K

urum

–Kur

uluş–

Katıl

ımcı

İletiş

im Bi

lgiler

i)K

UR

UM

AD

IB

İRİM

İA

DI

SOYA

DI

ÜN

VA

NI

Ank

ara

Üni

vers

itesi

Zir

aat F

akül

tesi

Prof

. Dr.

Ergi

n D

UR

SUN

Dek

anPr

of. D

r. A

bdul

lah

BAR

AN

To

prak

Böl

üm B

aşka

nıPr

of. D

r. G

ökha

n Ç

AY

CI

Öğr

etim

Üye

siT

MM

OB

Zir

aat M

ühen

disl

eri O

dası

Özd

en G

ÜN

GÖ

RB

aşka

nTü

rk Z

iraa

t Yük

sek

Müh

endi

sler

i Bir

liği (

TZ

YM

B)

Dr.

Yüce

l KEŞ

LİYö

neti

m K

urul

u Ü

yesi

Türk

iye

Zir

aat O

dala

rı B

irliğ

iFa

tma

GÜ

ND

ÜZ

Türk

iye

Topr

ak B

ilim

i Der

neği

Dr.

Der

ya S

ÜR

EKÜ

yeT

EMA

Nev

zat Ö

zer

Ank

ara

İl T

emsi

lcis

i

KO

P

M.Ü

mit

YO

RG

AN

CIL

AR

Tarı

m v

e K

ırsa

l Kal

kınm

a K

oord

i-na

törü

Has

an K

ALE

M

Mev

lüt P

INA

RK

AR

A

Plan

lam

a ve

Pro

je G

eliş

tirm

e K

oord

i-na

törü

Alp

er Y

AV

UZ

AFA

DG

üler

DEV

ECİ

TU

İKİr

fan

UZ

UN

PIN

AR

Dai

re B

aşka

n V.

Çev

re v

e Şe

hirc

ilik

Bak

anlığ

ı

Tabi

at V

arlık

ları

nı K

orum

a G

enel

Müd

ürlü

ğüM

urat

Ser

hat G

ÜV

ENZ

iraa

t Müh

endi

si

Coğ

rafi

Bilg

i Sis

tem

leri

Gen

el M

üdür

lüğü

Sibe

l SÜ

ER T

OY

BIY

IKÇ

evre

ve

Şehi

rcili

k U

zman

ı G

üleç

Gen

çer

ALI

RÇ

evre

ve

Şehi

rcili

k U

zman

ı M

ekan

sal P

lanl

ama

Gen

el M

üdür

lüğü

Erda

l KA

YAPI

NA

RG

enel

Müd

ürTa

pu v

e K

adas

tro

Gen

el M

üdür

lüğü

Seda

t UĞ

UR

BAŞ

Ula

ştır

ma

Den

izci

lik v

e H

aber

leşm

e B

akan

lığı

Kar

ayol

ları

Gen

el M

üdür

lüğü

Fati

h G

ÜM

RÜ

KÇ

ÜD

aire

Baş

kanı

Selç

uk A

YAN

Şube

Müd

ürü

Hat

un Ö

KSÜ

ZT

EPE

İLBA

NK

Seld

a A

YD

OĞ

DU

DEM

İREL

Tekn

ik U

zman

Erol

YEN

İLER

Tekn

ik U

zman

Elek

trik

Üre

tim

A.Ş

. Gen

el M

üdür

lüğü

Tolg

a Y

ILD

IZA

hmet

H. T

OSU

N

TAR

IM O

RM

AN

BA

KA

NLI

ĞI

Vol

kan

Mut

lu Ç

OŞK

UN

Müş

teşa

r Ya

rdım

cısı

Bitk

isel

Üre

tim

Gen

el M

üdür

lüğü

Zel

iha

YIL

MA

ZZ

iraa

t Müh

endi

si

Rab

ia B

aşak

SEV

İL

Şe

hir

Plan

cısı

Ya

şar

OR

HA

NZ

iraa

t Müh

endi

siG

önül

BO

ZBA

Y T

AŞD

EMİR

Zir

aat

Yük.

Müh

.K

adri

ye Y

ILM

AZ

Zir

aat M

ühen

disi

Filiz

TEK

ELİ

Zir

aat M

ühen

disi

Gül

teki

n Ö

ÇA

LAN

Dr.

Fig

en G

ÜN

GÖ

RZ

iraa

t Yü

k. M

üh.

Ergi

n Ç

İLA

LİZ

iraa

t Yü

k. M

üh.

Yase

min

ER

OĞ

LUİş

letm

eci

Hik

met

GÜ

LEÇ

Zir

aat

Yük.

Müh

.D

r. N

ecm

i PİL

AN

ALI

Zir

aat

Yük.

Müh

.A

li ŞA

HİN

Zir

aat M

ühen

disi

Tarı

msa

l Ara

ştır

mal

ar v

e Po

litik

alar

Gen

el M

üdür

lüğü

Dr.

Bül

ent S

ÖN

MEZ

Dai

re B

aşka

nıD

r. Se

vinç

MA

DE

NO

ĞLU

Zir

aat

Yük.

Müh

.D

r. H

esna

ÖZ

CA

NZ

iraa

t Yü

k. M

üh.

Ank

ara

Topr

ak, G

übre

ve

Su K

ayna

klar

ı Mer

kez

Ara

ştır

ma

Enst

itüsü

Müd

ürlü

ğüD

r. M

ehm

et K

EÇEC

İZ

iraa

t Yü

k. M

üh.

Kad

ri A

VA

ĞZ

iraa

t Yü

k. M

üh.

Hay

vanc

ılık

Gen

el M

üdür

lüğü

Bur

han

DE

MİR

OK

Gen

el M

üdür

Yrd

. İs

mai

l PEK

TAŞ

Dai

re B

aşka

n V.

Dr.B

uket

ER

OL

Vet

erin

er H

ekim

Stra

teji

Dai

resi

Baş

kanl

ığı

Dr.

Ayg

ül Ç

AĞ

DA

ŞZ

iraa

t Yü

k. M

üh.

Tuğb

a ŞA

KA

R Ç

ABU

KZ

iraa

t Yü

k. M

üh.

Tarı

mve

Kır

sal K

alkı

nmay

ı Des

tekl

eme

Kur

umu

Can

su E

RSÖ

Z T

AY

OĞ

LUU

zman

Zey

nep

TO

KA

YU

zman

Avr

upa

Bir

liği D

ış İl

işki

ler

Gen

el M

üdür

lüğü

Tarı

k T

OPÇ

UA

B U

zman

ıSe

rap

HIZ

LIG

ıda

Müh

endi

si

Gıd

a ve

Kon

trol

Gen

el M

üdür

lüğü

Hüs

eyin

AK

YAZ

IZ

iraa

t Müh

endi

si

Anı

l DEM

ELİ

Vet

erin

er H

ekim

Tarı

m İş

letm

eler

i Gen

el M

üdür

lüğü

Naz

mi C

EYLA

NZ

iraa

t Müh

.

Topr

ak M

ahsü

lleri

Ofis

iZ

ühal

DEM

İRTA

ŞEk

sper

Se

lin G

ÜV

ENEk

sper

Tarı

m R

efor

mu

Gen

el M

üdür

lüğü

Faru

k FI

RA

TO

ĞLU

Gen

el M

üdür

Yrd

.A

bdul

kadi

r K

AR

AK

UŞ

Dai

re B

aşka

nıD

r. H

akan

VEL

İOĞ

LUD

aire

Baş

kanı

İmam

Ali

ÖZ

CA

N D

aire

Baş

kanı

İsm

ail C

OZ

OĞ

LUD

aire

Baş

kanı

Gün

tülü

KU

RŞU

NZ

ir. Y

ük. M

üh.

Nur

can

HA

CIA

LİB

EYO

ĞLU

Zir.

Yük

. Müh

.B

arış

DEN

GE

Zir

aat M

ühen

disi

A.S

ema

YER

GÖ

KK

imya

Müh

.Ö

zlem

ÖZ

ÇEL

İKZ

iraa

t Müh

endi

siZ

eker

iya

UR

AS

Har

ita M

üh.

Sevi

l Utk

u ER

DEM

Şehi

r Pl

ancı

sıM

elte

m O

ĞU

ZZ

iraa

t Müh

endi

siM

usta

fa G

ürol

AC

AR

Şehi

r Pl

ancı

sıYı

lmaz

ÜLK

ÜÇ

alış

ma

Gru

p So

rum

lusu

Lale

BEY

HA

NZ

iraa

t Müh

endi

siİs

mai

l AY

DIN

Zir

aat M

ühen

disi

Seba

hatt

in K

ESK

İNZ

ir. Y

ük. M

ühO

rhan

SEZ

GİN

Müh

endi

sN

ecat

i Cem

AK

TU

ZM

ühen

dis

Abd

ulka

dir

YIĞ

MA

NZ

iraa

t Müh

endi

siH

asan

SÖ

NM

EZY

UR

TZ

iraa

t Müh

endi

siH

.Gül

er E

RG

İNZ

iraa

t Müh

endi

siA

ykut

KO

RK

MA

ZZ

iraa

t Müh

endi

siA

dnan

OR

HA

NZ

iraa

t Müh

endi

siTü

lin A

KM

AN

Zir

aat M

ühen

disi

Mur

at T

ÜY

SÜZ

Zir.

Yük

. Müh

Dr.

Gaz

i ALT

INÇ

alış

ma

Gru

p So

rum

lusu

Can

İbra

him

YIL

MA

ZZ

iraa

t Müh

endi

siD

r. Em

el Y

ALÇ

INZ

ir. Y

ük. M

ühD

r. Er

han

ERM

ENZ

ir. Y

ük. M

ühC

enk

AK

ŞİT

Zir

aat M

ühen

disi

Erda

l Cün

eyt U

RA

LZ

iraa

t Müh

endi

siİb

rahi

m M

ÜFT

ÜO

ĞLU

Çal

ışm

a G

rup

Soru

mlu

suSe

lda

TEL

Zir

aat M

ühen

disi

Ben

gü E

RSA

NZ

iraa

t Müh

endi

siM

über

ra G

ÜLE

ÇZ

iraa

t Müh

endi

siN

.Cem

AK

TÜ

ZZ

iraa

t Müh

endi

siÖ

mer

KA

RA

ÇA

YLI

Zir

aat M

ühen

disi

Yusu

f GÜ

RBÜ

Z

Çal

ışm

a G

rubu

Sor

umlu

su V

.N

urda

n BU

ĞD

AY

Zir

aat M

ühen

disi

Dr.

Emra

h H

akkı

ER

DO

ĞA

NZ

ir. Y

ük. M

üh.

Dr.

Mus

tafa

USU

LZ

ir. Y

ük. M

üh.

Süre

yya

DER

İNY

OL

Kim

ya M

üh.

Dur

muş

DEM

İRK

imya

Müh

.O

ya O

KA

NZ

iraa

t Müh

endi

siİs

hak

ATA

KZ

iraa

t Müh

endi

siM

edin

e D

EREL

İZ

iraa

t Müh

endi

siPe

yruz

e G

ÜZ

ELZ

iraa

t Müh

endi

siYı

lmaz

UZ

UN

TAR

LAH

arita

Müh

.R

amaz

an G

ÜN

ELÖ

zlem

ÜN

AL

Zir

aat M

ühen

disi

Selim

ÜLG

ENZ

iraa

t Müh

endi

siSe

mra

YIL

DIR

IMZ

iraa

t Müh

endi

siD

r.Fun

da Ç

imen

TÜ

REL

İZ

iraa

t Müh

endi

siH

ilmi Y

ETER

Tarı

m T

ekni

keri

Ari

f MA

KİN

AC

IZ

iraa

t Müh

endi

siN

urda

n BU

ĞD

AY

Zir

aat M

ühen

disi

Köş

ali K

ALE

MK

UŞU

Zir

aat T

ekni

keri

Nur

an S

UC

UJe

oloj

i Müh

endi

siÇ

ağla

r Fı

rat B

EKA

RZ

iraa

t Müh

endi

siM

usta

fa Y

ENİC

EH

arita

Tek

nike

riB

elgi

n ŞA

HİN

Zir

aat M

ühen

disi

Muh

amm

er S

ATA

RD

r. Fe

rsan

KES

KİN

Zir

aat Y

ükse

k M

ühen

disi

Hak

an A

RSL

AN

Mur

at Y

ALÇ

INTa

rım

Tek

nike

riB

ülen

t BEŞ

PAR

MA

KÇ

alış

ma

Gru

p So

rum

lusu

Saim

e Pı

nar

ATA

LAY

Zir

aat M

ühen

disi

Zek

eriy

a D

AN

IŞM

A

Çöl

leşm

e ve

Ero

zyon

la M

ücad

ele

Gen

el M

üdür

lüğü

Erka

n G

ÜLE

RH

arita

Yük

. Müh

Ahm

et Ş

ENYA

Z

Bak

anlık

Müş

avir

iD

oğa

Kor

uma

ve M

illi P

arkl

ar G

enel

Müd

ürlü

ğüSe

rhat

OR

AL

Orm

an M

üh.

DSİ

Mur

at D

AĞ

DEV

İREN

Gen

el M

üdür

Yar

dım

cısı

Ahm

et Ö

ZB

EKD

aire

Baş

kan

Yrd.

Dr.

Bilg

e O

MA

RŞu

be M

üdür

ü

Orm

an G

enel

Müd

ürlü

ğüEr

ay Ö

ZD

EMİR

Üm

it T

UR

HA

NSa

lih D

EMİR

ELŞu

be M

üdür

üSu

Yön

etim

i Gen

el M

üdür

lüğü

Bur

cu T

EZC

AN

FAO

Ron

ald

VA

RG

AS

Kür

esel

Top

rak

Ort

aklığ

ı Gen

el

Sekr

eter

i Sh

eikh

AH

AD

UZ

ZA

MA

NFA

O T

ürki

ye P

rogr

am S

orum

lusu

Ayş

egül

SEL

IŞIK

FAO

Tür

kiye

Tem

silc

i Yar

dım

cısı

Ali

Emre

YIL

MA

ZT

ÜR

KFA

O T

ürki

ye T

emsi

lci Y

ardı

mcı

sıYa

sem

en A

slı K

AR

ATA

ŞFA

O U

zman

Den

iz A

KK

UŞ

FAO

Uzm

anB

irim

MO

RFA

O U

zman

Ali

Emre

YIL

MA

ZT

ÜR

KFA

O U

zman

Bay

ram

HO

PUR

FAO

Uzm

anSa

rah

Mar

jani

ZA

DEH

FAO

Uzm

anPr

of. E

rhan

AK

ÇA

FAO

Ulu

sal D

anış

man

Prof

. Dr.

Gün

ay E

RPU

LFA

O U

lusa

l Dan

ışm

anEd

a PÜ

TG

ÜL

FAO

Pro

gram

Asi

stan

ıBA

SIN

Hal

im U

TLU

89

91


Ek-3

1. ÇALIŞTAYBakanlığımız ve FAO İşbirliğinde yürütülen “Küresel Toprak Paydaşlığı (KTP) Kapsamında Tarımsal Alt Yapı Hizmetlerinin Güçlendirilmesi Projesi” ile Türkiye’de toprak kaynaklarının yönetimi ve bununla ilgili bilgi sistemleri altyapısının güçlendirilmesi ve Sürdürülebilir Toprak Yönetimi (STY) ile ilgili ulusal eylem planının hazırlanması hedeflenmiştir.

Bu kapsamda ilk olarak 20 Haziran 2018 tarihinde Ankara’da proje açılış çalıştayı düzenlenmiştir. Çalıştay öğleden önce açılış toplantısı tanıtım sunumlarıyla ve öğleden sonra Bakanlık iç paydaşların katılımıyla bir yuvarlak masa düzeninde devam etmiştir.

Proje açılış toplantısında, Bakanlığımız Müsteşar Yardımcısı Volkan Mutlu ÇOŞKUN, Ulusal Proje Koor-dinatörü Tarım Arazileri Değerlendirme Daire Başkanı Abdulkadir KARAKUŞ, FAO Roma Genel Merke-zinden KTP Genel Sekreteri Ronald VARGAS, FAO Türkiye Temsilciliğinden Temsilci Yardımcısı Ayşegül SELIŞIK, Proje Ulusal Danışmanı Prof. Dr. Günay ERPUL projenin tanıtımı ve önemi ile ilgili konuşmalar yapmıştır.

Fotoğraf 1. Açılış Konuşmaları (Abdulkadir KARAKUŞ, Ayşegül SELIŞIK, Ronald VARGAS ve Volkan Mutlu ÇOŞKUN).

Volkan Mutlu ÇOŞKUN

Ayşegül SELIŞIK

Ronald VARGAS

Abdulkadir KARAKUŞ

92


1.1. Çalıştayın Amacı

Proje Çalıştayı’nın öğleden sonraki kısmında 4 farklı çalışma masası oluşturulmuştur:

1) Toprak Araştırmaları

2) Toprak Bilgi Sistemi

3) Arazi Kullanım Planlamaları ve Politikaları ve

4) Arazi Kullanımı ile İlgili Mevzuat ’tır.

Masa müzakerelerinde “mevcut durum” ve “boşluk” analizleri için gerekli ve yeterli bilgiler toplamı ayrıntılı bir şekilde ortaya konulmaya çalışılmıştır.

1.2. Çalıştay Programı

Çalıştay programı aşağıda ayrıntılarıyla verilmiştir (Çizelge 6).

Çizelge 6. Küresel Toprak Ortaklığı Kapsamında Tarımsal Alt Yapı Hizmetlerinin Güçlendirilmesi Projesi Açılış Çalıştay Programı.

Açılış Çalıştayı20 Haziran 2018

Crowne Plaza Hotel, Konya Devlet Yolu Caddesi Akköprü-AnkaraProgram:

09.30 – 10.00 Kayıt

10.00 – 10.10 Saygı Duruşu ve İstiklal Marşı

Sinevizyon

10.10 – 10.30 Projenin Tanıtımı

Abdulkadir Karakuş, Ulusal Proje Koordinatörü, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı

Ronald Vargas, Toprak ve Sulama Teknik Uzmanı, FAO Roma Genel Merkezi

10.30 – 11.00 Açılış Konuşmaları

Ayşegül Selışık, Temsilci Yardımcısı, FAO Türkiye Temsilciliği

Emin İzol, Tarım Reformu Genel Müdürü, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı1

Volkan Mutlu Coşkun, Müsteşar Yardımcısı, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı6

11.00 – 11.05 Hatıra Fotoğrafı

11.05 – 11.20 Kahve-Çay Molası

11.20 – 11.50 Projenin ve Çalıştayın Amaçları

Günay Erpul, Ulusal Danışman, FAO Türkiye Temsilciliği

11.50 – 12.30 Görüş ve Öneriler

12.30 – 13.30 Öğle Yemeği

6 GTHB 703 sayılı KHK ile kapatılmış ve 10 Temmuz 2018 tarihli ve 30474 sayılı Resmî Gazete’ de yayımlanan 1 Nolu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 410. Maddesi ile Tarım ve Orman Bakanlığı (TOB) kurulmuştur.

93


13.30 – 15.30 Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Çalışma Grupları1

Türkiye’deki Mevcut Yapı, Faaliyetler ve Sorunlar

Toprak Araştırmaları

Toprak Bilgi Sistemi

Arazi Kullanım Planlamaları ve Politikaları

Arazi Kullanımı İle İlgili Mevzuat

15.30- 15.45 Kahve & Çay Molası

15.45 – 16.45 Çalışma Grup Sunumları – Öneriler – Raporlama

16.45 – 17.00 Genel Özet ve Değerlendirme

Günay Erpul, Ulusal Danışman, FAO Türkiye Temsilciliği

17.00 – 17.30 Kapanış

Ayşegül Selışık, Temsilci Yardımcısı, FAO Türkiye Temsilciliği

Abdulkadir Karakuş, Ulusal Proje Koordinatörü, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı1

1.3. Çalıştay Grupları ve Çıktıları Çalıştay öncesi yapılan ön hazırlık toplantıları neticesinde Bakanlık iç paydaşları ile çalıştayda 4 farklı mev-zu ve içerik masası oluşturulmasına karar verilmiştir. Bunlar aşağıda etraflıca açıklanmıştır.

I. Toprak Araştırmaları Bu masada; Bakanlığımızın KTP kapsamında tanımlanan toprakların sürdürü-lebilirliğini tehdit eden 10 adet göstergeye yönelik çalışmalarının olup olmadığı hakkında bilgi alış verişi yapılmıştır. Bu göstergelere yönelik çalışma yok ise bunun nedenleri, var ise ne derecede söz konusu gös-tergeleri karşıladığı tartışılmıştır. Bunun sonucunda, toprak araştırmalarına istinaden boşluk analizlerinin altyapısının oluşturulması amaçlanmıştır.

II. Toprak Bilgi Sistemi Bu çalışma masasında; Bakanlık içerisindeki çeşitli birimlerde var olan toprak veri tabanlarının içeriği ortaya konularak birimler arası karşılıklı konuşmada, bu veri tabanlarının hangi düzey-de kullanıldığı, birimlerde mevcut veri tabanlarının birbirleriyle uyumuna yönelik öneriler tartışılmıştır. Bilgi sistemlerinin söz konusu KTP-STY 10 gösterge unsurunu tanımlamadaki yeterlilikleri incelikle göz-den geçirilmiştir. Var olan bilgilere ulaşılabilirlik ve paylaşım düzeyi tartışılmıştır.

Toprak bilgi sistemi ve toprak verileri yönetimi hakkında taslak ulusal strateji ve yol haritasının hazırlan-ması hedeflenmiştir.

III. Arazi Kullanım Planlamaları ve Politikaları Burada; Türkiye ölçeğinde doğal kaynakların sürdürü-lebilir kullanılması için 5403 sayılı Kanun çerçevesinde yürütülen arazi kullanım planlamalarında mevcut durumun, veri önceliklerinin ne olduğu ve buna bağlı olarak söz konusu tehditlerin çözümüne ne kadar de-ğinildiği tartışılmıştır. Ayrıca, arazi kullanım planlamalarında, KTP STY göstergeleri dikkate alacak şekilde yeni ve güncel politikaların belirlenmesi tartışılmıştır. Masa çalışmasında SKH ve uluslararası antlaşmalarla (İklim Değişikliği, Çölleşme, Arazi Bozunumu ve Biyoçeşitlilik ve Ekosistem Hizmetleri) ulusal politikala-rın uyumluluğu, kaynakların yeterince kullanılması için atılması gereken adımlar derinlemesine müzakere edilmiştir.

94


IV. Arazi Kullanımı İle İlgili Mevzuat Bu heyette; Türkiye’de tarımsal arazilerin kullanımının yasal mevzu-at çerçevesi ve söz konusu KTP STY göstergelerine yönelik eksiklik veya yapılması gerekenler üzerinde eni-ne-boyuna durulmuştur. Yasaların etkin ve uygulanabilirliğine yönelik öneriler, yasaların STY tehditlerini önlemedeki güçlü ve zayıf yanları anlaşılır bir biçimde ortaya konulmuştur.

III. ve IV gruplarda STY programına dair öneri mahiyetinde “Ulusal Politika” hazırlanması hedeflenmiştir.

1.4. Çalıştay Grupları Raporları

I-Toprak Araştırma Grubu Raporu

Katılımcılar

Dr. Sevinç Madenoğlu (Moderatör-TAGEM), Ayşe Sema Yergök (Raportör-TRGM), Dr. Hesna Özcan (TAGEM), Barış Denge (TRGM), Engin Cilalı (BÜGEM), Ali Şahin (BÜGEM), Necmi Pilavcı (BÜGEM), Hüseyin Akyazı (GKGM), Kadri Avağ (TAGEM), Sara Marjani ZADEH (FAO-SEC) Bayram Hopur (FAO-SEC)

Katılımcı Görüş ve Önerileri

Grup çalışması kapsamında genel olarak, TAGEM araştırma programı kapsamında yürütülen toprak araş-tırma konularının nasıl belirlendiği, proje sonunda elde edilen veri türlerinin neler olduğu, verilerin paylaşı-lıp paylaşılmadığı, eğer paylaşılıyorsa hangi şekilde yapıldığı, proje konularının belirlenmesinde uygulayıcı kuruluşlar ile işbirliği düzeyi, güçlü ve zayıf yönlerin neler olduğu sorularına cevap aranmıştır.

Fotoğraf 2. Toprak Araştırmaları Çalışma Grubu.

95


Görüş ve Öneriler Karşılığında Yapılan Açıklamalar

Tarım ve Orman Bakanlığı Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü Toprak ve Su Kaynak-ları Araştırmaları Daire Başkanlığı Araştırma Programı kapsamında yürütülen toprak araştırma projeleri konuları belirlenmesinde her dört yılda bir yenilenen Genel Müdürlük “Araştırma Master Planı” dikkate alınmaktadır. Araştırma Master Planında Araştırma Enstitülerince hangi ana konularda araştırma projeleri yürütülebileceği ve bu konuların öncelik dereceleri uygulayıcı birimler, Sivil Toplum Kuruluşları (STK) ve akademik çevrelerin görüşleri ile birlikte belirlenmektedir. Ayrıca master plan hazırlık çalışmalarında Ba-kanlık tüm birimlerinden görüşler alınmaktadır.

Ülkemizde gıda güvenliğinin sağlanması, sürdürülebilir tarım için sürdürülebilir toprak ve su kaynaklarının etkin yönetiminin temini amacıyla yürütülen bu araştırmalar, Tarımsal Sulama ve Arazi Islahı, Toprak Yö-netimi, Tarımsal Mekanizasyon, İklim Değişikliği ve Tarımsal Ekoloji ana başlıkları altında toplanmakta ve yerel, bölgesel ve ulusal ölçeklerde uygulanmaktadır. Toprak araştırma projeleri sonuçlarını içeren bir rapor, TAGEM tarafından yayınlanmasına karar verildikten sonra, basılı yayın halinde kullanıcılara sunulmak-tadır. Herhangi bir proje sonucunda elde edilen veriler, harita ve çizelge verileri de içerecek biçimde yazılı raporlar şeklinde hazırlanmaktadır. Bu sonuçlar, Bakanlık Eğitim ve Yayım Dairesi tarafından üreticilere aktarılmaktadır; uygulamada da kullanılmaları bu yolla geniş ölçüde özendirilmektedir.

Bakanlık uygulayıcı kuruluşları ile işbirliği yapılarak, uygulamadaki sorunlara çözüm önerileri oluşturacak hedeflerde projeler planlanmakta, yürütülmekte ve sonuçları ilgili birimlerle paylaşılmaktadır.

Toprak Gübre ve Su Kaynakları Merkez Araştırma Enstitüsü tarafından BM FAO işbirliği ile 2012-2015 yıl-ları arasında, FAO Türkiye Ortaklık Programı (FTPP I) kapsamında, “Ülkesel Coğrafi Toprak Verimliliği ve Organik Karbon (TOK) Bilgi Yönetim Sistemi (UTF/TUR/057/TUR) Projesi” yürütülmüştür. Proje çıktısı olarak Enstitü’ de kullanıma açık bir toprak bilgi sistemi inşa etme çalışması tamamlanmıştır.

“Ülkesel Toprak Bilgi Sistemi” adı ile kurulan bu sistem (http://85.25.185.76/tgskmae /starter.aspx), internet tabanlı ArcGIS Web Server olup, Adobe Flex, JavaScript, Java ve NET ortamları ile uyumlu çalışmaktadır. Kullanıcıların sistemden yararlanması, Enstitü web sayfası üzerinden kayıt şeklinde planlanmıştır. Sistemin teknik kurulumu tamamlanmış olup, ilgili tüm altlıklar (uydu haritası, ESRI yol altlığı, open street map, ESRI fiziki, ESRI Topo vb.) yüklenmiş ve çalışır olup, toprak verisi yükleme çalışmaları devam etmektedir.

TAGEM Toprak ve Su Kaynakları Araştırmaları Daire Başkanlığı, KTP çalışmalarına 2012 yılından bu yana üye olarak etkin katkı ve katılım sağlamaktadır. Ortaklığın faaliyetleri arasında yer alan Küresel Toprak Laboratuvar Ağı (GLOSOLAN) programına Toprak Gübre ve Su Kaynakları Merkez Araştırma Enstitüsü üyedir ve kapsamındaki çalışmalar yakından takip edilmektedir.

Bu münasebetle Aralık 2015 ve Ekim 2017 tarihlerinde FAO Roma’da düzenlenen Uluslararası Toprak Bilgi Enstitüleri Ağı (INSII) 1. ve 3. Çalıştaylarına katılım sağlanmıştır. KTP ve INSII müfredatının ana hedefle-rinden biri olan “Küresel Toprak Bilgi Sistemi” (GLOSIS) ve ilişkili olarak SoilSTAT toprak istatistik aracı-nın kurulabilmesi için üye ülkelerin “Ulusal Toprak Bilgi Sistemlerini” (UTBS) kurmaları teşvik edilmekte, çalıştaylarda UTBS hakkında bilgiler talep edilmektedir. Ülkemizdeki toprak bilgi sistem(ler)i mevcut du-rumu, mevcut toprak veri tabanları konularında bilgilendirmeler yapılmıştır. Çalıştaylarda GLOSIS ile ilgili olarak özellikle toprak kaynaklarının korunması ve sürdürülebilir yönetimi için yöntem, ölçüm ve gösterge-lerin uyumlaştırılması konuları üzerinde durulmakta ve çalışmalar yapılmaktadır.

KTP Küresel Toprak Laboratuvar Ağı (GLOSOLAN) yeni kurulmuş ve çalışmaları henüz başlamış bir giri-şim olup, 01-02 2017 tarihlerinde Roma’da düzenlenen açılış toplantısına katılım sağlanmıştır. Bu toplantı-da tüm paydaşlardan GLOSOLAN programına katılmak için bir kaynak niteliğinde bir başvuru (referans)

96


laboratuvarı aday göstermesi istenmiştir. Kurulacak olan bu ağın, i) toprak bilgilerini laboratuvarlar, ülkeler ve bölgeler arasında karşılaştırılabilir ve yorumlanabilir yapmak, ii) kabul edilmiş uyumlaştırma ilkeleri oluşturmak, iii) toprak analizlerinin kalite kontrol ve güvencesini geliştirmek ve iv) gerektiğinde kapasite geliştirmek için bilgi ve deneyim paylaşımını desteklemek açısından ihtiyaç olduğu belirtilmiştir. Bu kap-samda, Toprak Gübre ve Su Kaynakları Merkez Araştırma Enstitüsü tarafından toprak analizlerinin dün-ya standartlarında gerçekleştirilebilmesi ve ölçüm sonuçlarının karşılaştırılabilir olması açısından belgeli yeterlilik (akreditasyon) çalışmalarında önemli aşamalar kaydedilmiş olup, çalışmalar sürdürülmektedir. Elde edilen bilgi ve tecrübelerin bu ağ vasıtası ile diğer paydaşlar ile ortaklaşa kullanılması hedeflenmekte-dir. GLOSOLAN çalışmaları çerçevesinde, Avrupa ve Asya Bölgesinde laboratuvarlar arası işbirliği ve bilgi paylaşımını artırmak amacıyla oluşturulacak Bölge Toprak Laboratuvar Ağı (RESOLAN) girişiminin ilk toplantısının 2018 yılı sonunda Türkiye’de gerçekleştirilmesi KTP tarafından önerilmiş olup, toplantının TAGEM ev sahipliğinde belirlenecek tarihte İzmir’de yapılması düşünülmektedir.

Hazırlanan sonuç raporlarında, GLOSOLAN çalışmalarının ulusal ve küresel önemi ciddi olarak vur-gulanmıştır. Konu ile ilgili mevcut gelişmeler ve toprak kaynaklarının korunarak sürdürülebilir kullanı-mı açısından ulusal bir toprak veri tabanı gerekliliği, toprak analizleri konularında yöntem ve ölçümlerin uyumlaştırılması ihtiyacı, kurumlar arasında işbirliğinin geliştirilmesi ve bilgi ve deneyim paylaşımlarının artırılmasının önemi konuları üst makamlara iletilmiştir.

TAGEM Toprak ve Su Kaynakları Araştırma Daire Başkanlığı araştırma programı altında tamamlanan ve hâlihazırda yürütülmekte olan projeler ile Türkiye’de tarım alanlarının üretkenliğini de çeşitli derecelerde etkileyen küresel toprak sorunlarını önleme ve iyileştirme yönünde önemli katkılar sağlanmaktadır.

STY açısından birçok araştırma ve uygulama projeleri farklı konumsal ölçeklerde yürütülmektedir; i) Top-rak Yönetimi ve Bitki Besleme Araştırmaları biriminde etkin gübreleme programları, toprak verimliliğinin geliştirilmesi, toprak kirliliği ve bitki besin maddesi düzeylerinin belirlenmesi (ülkesel), çeşitli organik mad-delerin ve gübrelerin verim artışı ve toprak özelliklerinin iyileştirilmesi amacıyla kullanımı, biyo-kömür (biochar) uygulamaları, mikrobiyolojik gübrelerin toprak verimliliği ve karbon tutulumu üzerine etkileri, biyolojik gübrelerin geliştirilmesi (ülkesel), humik asit uygulamalarının toprak özellikleri ve verim üzerine etkileri, toprak karbonu, farklı ekim sistemleri ve yönetim uygulamalarının toprak özellikleri üzerine etkile-ri; ii) Tarımsal Sulama ve Arazi Islahı bölümünde; farklı bölge ve bitkiler için uygun sulama programlarının oluşturulması, modern sulama yöntemleri (yüzey altı, yüzey üstü damla sulama vb.), su kullanım etkinli-ğinin artırılması, toprak tuzluluğu ve drenaj konularında, iii) Tarım Makinaları ve Teknolojileri Araştırma dalında; farklı toprak işleme ve ekim yöntemlerinin toprak verimlilik göstergeleri üzerine etkileri ve hassas tarım uygulamaları konularında iv) İklim Değişikliği ve Tarımsal Ekoloji Çalışmaları biriminde ise toprakta karbon tutulumu ve salınımı, su ve rüzgâr erozyonu ve toprak kalitesi konularında yerel, bölgesel ve ülkesel projeler yürütülmektedir.

Projelerin sonuçlanmasına takiben, özellikle “Ülkesel Toprak Veri Tabanı (UTF/TUR/057/TUR)” proje-sinden elde edilen veriler başta olmak üzere koordinatlı elde edilen tüm verilerin sisteme düzenli olarak yüklenmesi planlanmıştır. Bu çalışma devam etmektedir.

Bununla birlikte, bu çalışmaların öncelikle gıda güvenliğinin sağlanabilmesi, toprak ekosistem hizmetleri-nin devamı ve sürdürülebilir doğal kaynak yönetimi açısından ilgili kurumlarımız ile daha geniş işbirliği içerisinde, bireysel ve kurumsal kapasitelerin güçlendirilerek sürdürülmesi gerekmektedir.

97


II-Bilgi Sistemi Grubu Raporu

Katılımcılar

Prof. Dr. Erhan Akça (Moderatör-FAO-Danışman), Sebahattin Keskin (Raportör-TRGM), İbrahim Müftüoğlu (TRGM), Yılmaz Ülkü (TRGM), Erdal Cüneyt Ural (TRGM), Dr. Emel Yalçın (TRGM), Lale Beyhan (TRGM), Meltem Oğuz (TRGM), Sevil Utku Erdem (TRGM.), Can İbrahim Yılmaz (TRGM), Cenk Akşit (TRGM), Erhan Ethem (TRGM), Kadriye Yılmaz (BÜGEM), Kadri Avağ (TAGEM).


Katılımcılardan Bakanlık içerisindeki birimlerinde var olan toprak verilerinin; veri tabanlarının ve bilgi sistemi içeriklerinin ortaya konularak, veri ihtiyacı, farklı verilerin varlığı, verilerin güvenirliği, bir araya getirebilmesi, birbiri ile konuşabilmesi ve birbirlerini görebilmesi koşullarının ihtiyatla değerlendirilmesi istenmiştir.

KTP STY 10 göstergesini içeren ve tehdit boyutunda ise çözümlerini hedefleyen projelerin neler olduğu ve yeterliliklerinin gözden geçirilmesi üzerinde durulmuştur.

Hâlihazırda dağınık ve birbirinden kopuk olan toprak veri tabanlarının bir araya getirilmesiyle oluşturu-lacak UTBS tasarısına ulaşılabilirliğin, güvenirliğin, kullanılabilirliğin, eksikliklerin, iyileştirmelerin nasıl olabileceği konusundaki bilgi, görüş ve önerilerinin neler olduğu sorulmuştur. Bu noktada, dikkatleri top-layacak ölçüde belirtmek gerekirse, UTBS, Türkiye’de kurulması düşünülen bir toprak bilgi sistemini ifade etmektedir.


Çalışma masasında KTP tarafından öne çıkan 10 adet STY göstergesinin Bakanlığın bünyesinde yürütül-müş ve yürütülmekte olan projelerde hangi düzeyde dikkate alındığı Ek-1 (STY Çizelge 5) gösterilmiştir.

Fotoğraf 3. Çalışma Gruplarının Genel Görünümü.

98


Çalışma Masasında dile getirilen görüş ve öneriler;

Bakanlığın farklı birimlerinin yürüttüğü çeşitli çalışmalarda toprak verilerine ihtiyaçları vardır. Bu verilerin temininde değişik oranlarda eksiklikler yaşanmaktadır.

Burada katılımcılara, KTP STY Göstergeleri ile ilgili olabilecek projelerinin var olup olmadığının, dolayı-sıyla bu projelerde toprak verilerinden hangilerine ihtiyaç duyulduğu ve ne tür ayrıntıda kullandıkları so-rulmuştur. Bunların tam listesini oluşturmak ancak bu projelerin etraflıca incelenmesi ve değerlendirilmesi sonucunda ortaya çıkacaktır. Ne yazık ki, proje başlangıç çalıştayında bu derinlikte bir teferruata inileme-miştir.

Bakanlık birimlerinden bazıları toprakla ilgili doğrudan veya dolaylı olarak veri üreticisi, kullanıcısı ve hiz-met verici iken, diğer birimler üretilen bu toprak verisini doğrudan veya dolaylı olarak çalışmalarında kul-lanmaktadırlar.

Bakanlığın birimlerinde kullanılan Tarım Bilgi Sistemi (TBS) içinde farklı verileri kapsayan yaklaşık 45 alt birim bulunmaktadır. Bu birimlerin bir kısmı doğrudan, diğer bir kısmı ise dolaylı olarak toprak verileri ile ilişkilidir. Bu yüzden, özellikle olası bir UTBS açısından hangi birimlerden ne şekilde yararlanılacağının belirlenmesi ve gerekli sadeleştirilmelerin yapılması gerekmektedir.

Birimsel oluşumların hangisinin ne kadar toprak verisi kapsadığını ancak TBS’nin detaylı incelenmesi ve değerlendirmesi ile mümkündür. Bu da ileriki toplantı veya çalıştaylarda ele alınacak ayrıntılardır. Zaten Ek-1 STY Çizelge 5 projeler sütunu incelendiğinde, CBS birimi, ÇKS, TAD portalı, TEH portalı, OTBİS, LABBİS bileşenlerinin şuana kadar bariz bir şekilde öne çıktığı görülecektir. Bunlar önümüzdeki süreçte netleştirilip bütün boyutlarıyla ele alınacaktır.

TBS yapısında toprak ile ilgili konular farklı alt birimlerde çalışılmaktadır; dolayısıyla birimler arası ilişkinin kurulması ve eşgüdümünün sağlanması ile bu teşekküllerin birbirlerini görebilecekleri bir işletim mimari-sine kavuşturulması zaruridir.

Toprak verileri farklı Genel Müdürlüklerde muhtelif düzeylerde üretilmekte ve kullanılmaktadır. Bunu net-leştirmek için, toprak verilerini üreten veya kullanan birimlerin (TRGM, TAGEM ve BÜGEM vb), sorum-lusu oldukları veri tabanları ve bilgi sistemleri hakkında etraflı bir sunum yapmaları gerekir. TBS içinde tüm toprak verilerini kapsayan ve bir arada sunan müstakil bir toprak bilgi sistemi yoktur. Toprak verileri; TRGM çatısı altında Entegre İdare ve Kontrol Sistemi Daire Başkanlığı, CBS modülü, Tarım Arazileri De-ğerlendirme Daire Başkanlığı TAD portalı ve TEH portalı, Tarımsal Destekler Daire Başkanlığı ÇKS mo-dülü, Tarımsal Çevre ve Doğal Kaynakları Koruma Daire Başkanlığı NİTBİS modülü içerisinde yer alırken, TAGEM’de Toprak ve Su Kaynakları Merkez Enstitüsünde Toprak Bilgi Sistemi portalında ve BÜGEM’de İyi Tarım Uygulamaları ve Organik Tarım Daire Başkanlığı içinde OTBİS modülü dâhilinde yer almaktadır. Bazı veri tabanlarına (TAD, TEH portalı gibi) veriler sahadan gelmekte, işlenen ve düzenlenen veriler farklı birimlerde kullanılabilmekte veya kullanıma sunulabilmektedir. Önümüzdeki süreçte, bu veri tabanları ile bilgi sistemlerinin incelenmesi ve ayrıntılarıyla ortaya konulması gerekmektedir.

Var olan verilere ulaşmanın kolaylaşacağı güncel ara yüzler geliştirilerek yeni bir toprak ağ örgüsü ara yüzü, örneğin STY Bilgi Sistemi Alt Birimi ile toprakla ilgili mevcut toprak veri tabanlarının ve bilgilerinin ayrı-calıklı olarak işlenmesi ve hizmete açılması sağlanmalıdır.

Toprak verisi kullanan projeler bilgi sisteminden kolaylıkla yararlanmalıdır.

Toprak veri sistemlerinden halkın ve yerel üreticilerin de yeterli ölçülerde yararlanmasının sağlanması için destekler sağlanmalıdır.

99


Araştırmalarda ve veri kümelerinde dolaylı olarak işlenen sosyo-ekonomik veriler de herhangi bir yolla öne çıkarılmalıdır. Çünkü KTP politikalarında tehditlerin azaltılması veya giderilmesi için farkındalık oluştur-mak ana hedeflerden birisidir ve bu STY ile sosyo-ekonomik ölçütlerin bağıntılarının açık olarak gösteril-mesi ile ancak başarılabilir.

Tamamlanmış ve yürütülmekte olan projelerin ortaya koyduğu verilerin doğruluğu gözden geçirilmelidir.

Kurumların toprak konusunda görevlerinin ve diğer kurumlarla yapacakları işbirliklerinin açık-seçik çiz-gilerle belirlenmesi gerekmektedir.

Toprak konusunda ilgili tüm kuruluş, kurum araştırma birimleri ve STK’ın bir-araya getirilmesi yoluyla, yapısal olarak KTP oluş-biçimine benzeyen bir UTO oluşturma olasılığı araştırılmalıdır.

Küresel, bölgesel ve ülkesel toprak paydaşlıklarının işbirliğini sağlamak için Türkiye’de Ulusal Toprak Yöne-timi Paydaşlığı Birimi ve Yapısının oluşturulması önemlidir.

Bakanlığın içerisinde toprak bilgi sistemine veri sağlayan birimler arasında belirli aralıklarla toplantılar ya-pılarak sistemin işlerliğinin etkinliği sorgulanmalı ve artırılmalıdır.

III- Arazi Kullanım Planlaması Grubu Raporu

Katılımcılar

Güntülü Kurşun (Moderatör-TRGM), Gönül Bozbay Taşdemir (Raportör-BÜGEM), Figen Güngör (BÜGEM), Zeliha Yılmaz (BÜGEM), Rabia Başak Sevil (BÜGEM), Hikmet Güleç (BÜGEM), N. Cem AKTÜZ (TRGM), Orhan SEZGİN (TRGM), Zekeriya URAS (TRGM), Nazmi Ceylan (TİGEM), Tarık Topçu (ABDGM), Serap Hızlı (ABDGM), Abdulkadir Yığman (TRGM), Yasemin Aslı KARATAŞ (FAOSEC), Ahmet Şenyaz (ÇEM).

Fotoğraf 4. Arazi Kullanım Planlaması Çalışma Grubu.

100


Katılımcı Görüş ve ÖnerileriArazi kullanım planlamaları bakımından KTP STY 10 göstergesini içeren ve çözümlerini hedefleyen proje-lerin neler olduğu ve yeterliliklerinin gözden geçirilmesi üzerinde durulmuştur.

Görüş ve Öneriler Karşılığında Yapılan AçıklamalarÇalışma masasında KTP STY tarafından öne çıkan 10 adet tehdide ilişkin Bakanlık bünyesinde yürütülmüş ve yürütülmekte olan projeler Ek-1 (STY Çizelge 5) ayrıca doldurulmuştur. Mütalaada, EBA (Bozkır Eko-sistemlerinde, İklim Değişikliğine Ekosistem Tabanlı Uyum İçin Tarımsal Uygulamalar Projesi), Milli Tarım Projesi, ÇATAK, Nitrat Direktifi Uygulamaları, Tarım Havzaları Destekleme Projesi, TİGEM Projeleri, İyi Tarım Uygulamalarının Yaygınlaştırılması ve Kontrolü Projesi İle Organik Tarımın Yaygınlaştırılması ve Kontrolü Projesi ve Arazi Kullanım Planlaması Projesi ayrı ayrı değerlendirilmiştir;

EBA (Bozkır Ekosistemlerinde, İklim Değişikliğine Ekosistem Tabanlı Uyum İçin Tarımsal Uygulama-lar Projesi), EBA (Bozkır Ekosistemlerinde, İklim Değişikliğine Ekosistem Tabanlı Uyum İçin Tarım-sal Uygulamalar Projesi): Bu projenin asıl hedefi, Anadolu Bozkırlarında ekolojik tabanlı uyum sağlanmak üzere tarımsal uygulamaların belirlenmesi ve kılavuz bir alanda uygulanan bu tekniklerin diğer bozkır alan-larına proje kapsamında geliştirilecek bir strateji ile yaygınlaştırılmasıdır. Bu mealde, Bakanlık kapasitesinin geliştirilmesine katkıda bulunmak projenin hedefleri arasında ek olarak yer almaktadır. Projede ilkin bozkır alanlarının yöntemsel olarak haritalanması amaçlanmıştır. Şu ana kadar, bozkır alanların belirlenmesine yönelik olarak CORINE, meşçere, mera, STATİP, BTG haritası, Toprak Organik Karbon Projesi (TOK; pH, tuzluluk,..vb) verileri ve uydu görüntüleri temin edilmiştir. Takiben bu alanlarda özellikle hassasiyet ana-lizi yapmak ve ekosistem hizmetleri ve Ulusal Tarım Ekolojik Bölgeleri (NAEZ: National Agro Ecological Zones) belirlenmek üzere, iklim, nüfus, karayolları, toprak verileri, ekonomik ve istatistiki veriler (üretim miktarı, maliyeti...,vb) gibi veriler bütünleşik bir biçimde incelenmiştir. Projenin 2018 yılı yaz döneminde tamamlanması beklenmektedir. Bugüne kadar kılavuz uygulama alanı olarak seçilen Konya ili Ilgın ve Ka-dınhanı ilçelerinde, EBA tabanlı uygulamaların gerçekleştirildiği, bu alanlarda elde edilen tecrübeler ile pro-je kapsamında oluşturulan altlıklar üzerinde bir EBA stratejisi geliştirileceği, bu strateji çerçevesinde de EBA uygulamalarının, harita ile belirlenen diğer bozkır alanlarında uygulanmasının tasarlandığı bildirilmiştir.

KTP STY 10 göstergesinden Toprak Tuzluluk ve Alkalilik, Toprak Erozyonu, Toprak Organik Madde, Toprak Besin Elementleri, Toprak Biyoçeşitliliği, Toprak Sıkışması ve Toprak Su Yönetimi ile ilişkilidir.

Arazi kullanım planlaması açısından düşünüldüğünde; TİGEM arazilerini tarla, yem bitkileri, bahçe, nadas ve kültür dışı araziler olarak sınıflandırmaktadır. Bu sınıflandırmaya göre, her yıl yapılan iş programı ve bitki desenlerine göre hazırlanan münavebe programları çerçevesinde hububat, yem bitkileri, bahçe bitkileri gibi ürün türlerinin sertifikalı tohumluk ve mahsul üretimleri yapılması için arazide üretim planlaması ya-pılmaktadır. Ayrıca damızlık büyükbaş ve küçükbaş hayvan üretimi yapılarak; üretilen sertifikalı tohumluk, fide, fidan, aşı gözü, aşı kalemi vs. ile birlikte genetik değeri yüksek büyük ve küçükbaş damızlık hayvan üretiminin de yapıldığı belirtilmiştir. Aynı zamanda bu konularda, belirli bir iş birliği çerçevesinde, TİGEM arazilerinde özel sektörün de üretim yapması teşvik edilmektedir. Gerektiğinde sanayinin talepleri doğrul-tusunda bazı bitki türlerinin nitelikli mahsul üretimlerinin dahi gerçekleştirildiği kaydedilmiştir.

TİGEM uygulama ve araştırmalarında, Türkiye’de çiftçinin ihtiyacı olan her türlü sertifikalı tohumluk ve damızlık hayvan üretimi ile ilgili görevlerin en iyi şekilde yerine getirilmesi her şeyden önce nihai amaçtır. Bitkisel ve hayvansal kökenli üretimler ile ilgili olarak, tüm sektör paydaşları ile ortak projeler geliştirilmek-te ve uygulanmaktadır. Özellikle, sertifikalı hububat tohumluk üretiminde çeşit değiştirmek için 2 yıl bek-lenildiği ve zaman kaybına neden olan ön bitki şartındaki iki yıllık sürenin bir yıla indirilmesi için hububat sertifikasyon sisteminde gerekli düzenlemelerin yapılması gerektiği kanaatine varılmıştır.

101


TİGEM projeleri KTP STY 10 göstergenin hepsiyle ilişkisi vardır; ancak toprak yönetiminin etkisi proje temel amaçlarının gölgesinde kalmış görünmektedir.

Milli Tarım Projesi: TAGEM Toprak Verimliliği Veri Tabanında bulunan organik madde, N,P,K ile mikro element haritaları ve TÜİK Güncel Verimleri projede birincil altlıklar olarak kullanılmıştır. Milli Tarım Projesi Kapsamında 941 Havzada Desteklenen Ürünler Listesi kullanılarak 81 il 941 Havzada desteklenen ürünler ile ilgili olarak TAGEM ile birlikte 81 il için ayrı ayrı olmak üzere 941 İlçe idari ölçeğinde Gübreleme Rehberleri hazırlanmıştır. Çalışmada basım aşamasına gelinmiştir ve istinaden, ayrıca 81 ilde 167 Mühendi-se Bilinçli Gübre Kullanımı Eğiticilerinin Eğitimi verilmiştir. Müteakip, talep üzerine, 8 ilde yerinde eğitim desteği verilmiş ve diğer 73 ilde de eğitim alan mühendislerin eşgüdümünde ziraat fakültelerinin toprak ve bitki besleme bölümleri ve TAGEM’ e bağlı Araştırma Enstitüleri ile ortaklaşa çiftçilere, gübre üreticisi ve ithalatçısı firmalar ile gübre bayilerine eğitim verildiği belirtilmiştir.

Bu projede ön görülen eksiklikler; i) Milli Tarım Projesi kapsamında çalışma yürütüldüğü için sadece des-teklenen ürünler ile ilgili Gübreleme Rehberi hazırlanmıştır; kapsamı genişletilmelidir. ii) TAGEM tarafın-dan yürütülen araştırma projelerinin değerleri TÜİK güncel ürün verimleri üzerinden güncellenmektedir; ancak iii) Organik madde miktarına göre azotlu gübre tavsiyesi yapılmaktadır. Çözümsel bir şekilde, bilhas-sa, topraktaki azot formları dikkate alınarak azotlu gübre uygulaması yapılmasının ve ürün kalitesini de göz önünde tutarak yenilenmesi gerektiği dile getirilmiştir. Bu konudaki Araştırma Projesi önceliklerini tespit etmek için, BÜGEM koordinasyonunda 81 İl Müdürlüğü aracılığı ile TAGEM’e bağlı Araştırma Enstitüleri, Ziraat Fakültelerinin Toprak ve Bitki Besleme Bölümleri ile Tarım ile ilgili tüm STK ve Çiftçi Örgütlerinin önerileri alınmaya başlanmıştır. Öneriler alındıktan sonra, öncelikler belirlenecektir ve TÜBİTAK, BÜGEM ve Gübre Üreticisi ve İthalatçısı Firmalarından temin edilecek Maddi Kaynak ile yeni Araştırma Projelerinin hangi ilde hangi Araştırma Enstitüsü ve Ziraat Fakültelerinin Toprak ve Bitki Besleme Bölümü ile yürütüle-ceğine karar verilecektir. Neticesinde çalışılan ürünler ile ilgili olarak Güncel Bitki Besin Maddesi Gereksi-nimleri ve Gübreleme Rehberlerinin hazırlanacağı söylenmiştir. Desteklemenin olmaması sebebiyle toprak düzenleyicilerin kullanımına çiftçilerin sıcak bakmadığı ayrıca belirtilmiştir.

Türkiye’de yetişen tüm ürünlere göre, ürün kalitesini de dikkate alan güncel gübreleme rehberi yapılması hedeflenmektedir.

KTP STY uzmanlaşma kapasitelerinin oluşturulması açısından, bir toprak veri tabanının yapılandırılmasın-dan önce, Bakanlıkta çalışan personelin mezun olduğu bölüm, görev yaptığı konular ve iller, varsa yayınları, aldığı eğitimler ve görev yapmak istediği birimin ifade edildiği personel veri tabanının oluşturulması gerek-tiği belirtilmiştir. Bu sayede merkezde planlanan projelerin taşra ile uyumlu ve uygulanabilir hale gelmesi-nin sağlanabileceği hususunun altı çizilmiştir. Mevcut durumda hangi çalışmanın nerede ve hangi uzman personel ile yürütüleceğini planlamanın oldukça zor olduğu söylenmiştir.

Türkiye’nin tüm toprak etütlerinin seri düzeyinde detaylı yapılması, arazi kullanım sınıflandırmalarının tarım alanı ile sınırlı tutulması yerine, baştanbaşa ülke toprakları ve bütün sektörler ile ilgili yapılarak tüm bu bilgilerin, güncel bir veri tabanında birleştirilmesinin gerekliliği dile getirilmiştir.

Günümüzde bilgi birikimi ve yetişmiş personel açısından eksikliği hissedilen toprak ve su ile ilgili (Örn., Toprak-Su Gen. Md. gibi) uzmanlaşmış bir kurumun olmadığı, toprak ve suyun birlikte değerlendirilme-sinin gerektiği ifade edilmiştir. Bu bağlamda, olası en kısa sürede toprak ve su kaynaklarından sorumlu bir genel müdürlüğün kurulması önerilmiştir.

102


Leonardit, sıvı haldeki humik asit ve son dönemlerde mucizevi iddialar ile piyasaya arz edilen solucan güb-releri gibi toprak düzenleyicilerin kullanımı ile ilgili olarak da yeni araştırma projelerinin yürütülmesi ih-tiyacı vardır. Çiftçilerin yönlendirilmesi, ürün kalitesine göre destekleme yaklaşımına geçilmesi, kurulacak makina ringleri ve makina müteahhitliğinin, tarımsal destekler ile özendirilmesinin gerekliliği üzerinde durulmuştur. Bu tasarruf niteliğindeki uygulamaların yerelde ek gelir sağlayacağını ve STY ve SAY yakla-şımlarının hayata geçirilmesinin ekonomik olarak mümkün olabileceği belirtilmiştir.

Türkiye’de laboratuvar donanımları ve personel eğitimleri ileri düzeye getirilerek, analizi henüz yapılamayan mikro elementlerde orto-orto, orto-para ve solum sıvısı içeriği gibi ilgili tüm gübre analizlerinin yapılabilir olması öngörülmüştür

Nitrat Direktifi: Tarımsal faaliyetlerden kaynaklanan kirliliğin denetimi ile ilgili çalışmalar, Avrupa Birliği müktesebatına uyum sürecinde Nitrat Direktifinin (91/676/EEC) uyumlaştırılması kapsamında hayata geçi-rilmiştir. Başlangıçta, 18.02.2004 tarih ve 25377 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Tarımsal Kaynaklı Nitrat Kirliliğine Karşı Suların Korunması Yönetmeliği (revize 23 Temmuz 2016 tarih ve 29779 sayılı Resmi Gaze-te) yayınlanmıştır. Bu Yönetmeliğinin 7. maddesine dayanılarak hazırlanan 11.02.2017 tarih ve 29796 sayılı Resmi Gazete’de Sularda Tarımsal Faaliyetlerden Kaynaklanan Nitrat Kirliliğinin Önlenmesine Yönelik İyi Tarım Uygulamaları Kodu Tebliğini (No: 2016/46) takiben faaliyetler yürütülmüştür. Tarımsal faaliyetler-den kaynaklı nitratın sularda neden olduğu kirlenmenin tespit edilmesi amacıyla yaklaşık 4.700 istasyonda izleme çalışması yapılmıştır. Bu istasyonlardan alınan numunelerde yerüstü sularında ayda bir olmak üzere 8 parametrenin, yeraltı sularında ise 3 ayda bir olmak üzere 3 parametrenin analizleri gerçekleştirilmiştir. Elde edilen veriler, TAD portalı altında yer alan Nitrat Bilgi Sistemine (NİBİS) kaydedilerek değerlendiril-miştir.

Nitrat kirliliği izleme sonuçlarına bağlı olarak nitrata hassas bölgelerin belirlenmesi çalışmalarına devam edilmektedir. Sularda tarımsal kaynaklı nitrat kirliliğini önlemeye yönelik çiftçiler tarafından uygulanacak tedbirleri içeren İyi Tarım Uygulamaları Kodu da hazırlanarak 11 Şubat 2017 tarih ve 29796 sayılı Resmi Gazete’de Sularda Tarımsal Faaliyetlerden Kaynaklanan Nitrat Kirliliğinin Önlenmesine Yönelik İyi Tarım Uygulamaları Kodu Tebliğinin eki olarak yayımlanmıştır. Söz konusu tebliğ, nitrata hassas olan ve olmayan bölgelerde çiftçiler tarafından uyulması gereken kuralları ve uygulama esaslarını içeren iyi tarım uygulama-ları kodunun uygulanması ile ilgili hükümleri içermektedir.

Ancak, Türkiye’de hassas alanların tam anlamıyla belirlenmediği vurgulanmıştır. Bunun için de, nitrata has-sas bölgelerin ilan edilmesi, kirliliği önlemeye yönelik eylem planlarının hazırlanması ve bu bölgelerde uy-gulanacak tedbirlerin desteklenmesi gerekliliği ortaya konmuştur.

Toprak bünyesi ve geçirgenlik parametrelerinin tarımsal kaynaklı kirliliği önlemeye yönelik tedbirlerin uy-gulanma etkinliğinin izlenmesi için yapılacak olan modelleme çalışmalarında kullanılacağı belirtilmiştir. Ayrıca arazinin eğimi ile toprağın pH, tuzluluk, organik madde ve bitki besin maddesi içeriği de nitratın bitki tarafından alınmasına veya bağlanarak tutunmalarına yapmış oldukları etki (agonistik ve antagonistik etki) nedeniyle kirliliği önlemeye yönelik uygulanacak tedbirlerin belirlenmesinde dikkate alınacağı söylen-miştir

KTP STY 10 göstergesinden Toprak Erozyonu, Toprak Besin Elementleri Toprak Su Yönetimi ile ilişkisi vardır.

Tarım Havzaları Destekleme Projesi: Bu projede, Sorunlu Tarım Arazilerinin Tespiti ve İyileştirilmesi Pro-jesi (STATİP), iklim verileri, toprak ve topoğrafya verileri en baştan kullanılmıştır. Çalışmaları Bakanlığı-

103


mızca gerçekleştirilen, sonuçları hizmete özel olan STATİP projesi, yerleşim alanları, orman alanları, mutlak tarım arazileri, özel ürün arazileri, dikili tarım, marjinal tarım, köy sınırları, diğer araziler vb. veriler gibi verileri içermektedir. İklim verilerini, projenin hazırlandığı yıl olan 2008 yılı itibarı ile geçmişe yönelik 30 yıllık süreci kapsayan; yağış, sıcaklık, nem, buharlaşma, toprak sıcaklığı, güneşlenme süresi, güneşlenme şiddeti, aşırı durum verilerini kapsayan 265 istasyona ait veriler oluşturmuştur. Bahse konu verilerin, hem Meteoroloji Genel Müdürlüğünden ham veri olarak, hem de Bakanlığımız TAGEM’ den düzeltilmiş veri olarak temin edildiği belirtilmiştir. Toprak ve topografya verilerinin ise, Bakanlığımız veri tabanı içerisinde sayısal ortamda bulunan verilerinden (derinlik, büyük toprak grupları, erozyon, arazi kullanım kabiliyeti, yükseklik, eğim ve yönü) oluştuğu ifade edilmiştir. Projede verileri, Bakanlık TARBİL sistemi içerisinde yer alan Çiftçi Kayıt Sistemi (ÇKS) verileri, destekleme ödemeleri, desteklenen alan ve bu alanlara ait bitki de-seni dağılımı ve ürünlerin desteklere duyarlılığının belirlenmesi çalışmalarında altlık olarak kullanılmıştır. İstatistiki verileri ise, bitkisel, hayvansal ve su ürünleri üretimine ait; üretim, tüketim, fiyat, ithalat, ihracat, maliyet, uluslararası veriler ve borsa verilerinden teşekkül etmiştir. Tüm bu ulusal veriler, ilgili kurumlar-dan (TÜİK, TOBB, Tarım İl Müdürlükleri) resmi yazışmalarla talep edilirken, uluslararası verilerden bir kısmı resmi internet sitelerinden üyeliklerle temin edilmiştir.

Bu verilerin tamamı kullanılarak, ilk etapta 30 adet tarım havzası belirlenmiştir. Peşinden, bu havzalara dair üretim - tüketim verileri de işlenerek talep tahmin rakamları ortaya çıkarılmıştır. Sırasıyla fiziksel ve sosyo-ekonomik verilerden elde edilen çıktılar, sistem üzerinde birleştirilerek havzalar üretim deseni, ilgili dönem için destekleme kapsamına alınan 17 ürün için ortaya konulmuştur.

İlerleyen dönemde 30 havzanın belirlenmesi esnasında saptanan ancak yönetilebilir olmadığı için sayısı belirli kıstaslar ve kısıtlamalar uygulanarak 30’a indirilen 190 alt havza için çalışmalara başlanılmıştır. Ekle-nen çalışmalar ilçe sınırları dikkate alınarak yürütülmüş ve hâlihazırda, her bir ilçe bir havzayı teşkil etmek üzere, sistem güncelleme ve ürün deseni belirleme çalışmaları devam etmektedir. Sistem içerisindeki en önemli yeniliklerden bir diğeri de, su kısıtının ürün deseni belirleme ve destekleme çalışmalarında dikkate alınmasının olduğu söylenmiştir.

Bununla birlikte; Projede bazı eksikliklerin giderilmesi gerekliliği üzerinde durulmuştur. Bu noksanlıklar, toprak kimyasal özelliklerinin olmaması, yapılan planlamaların yıllık yapılması, su kısıtı alanlarının açık-se-çik belirlenmemiş olması, damlama sulama desteklerinin denetlenmemesi, üretim planlamasının sadece desteklenen ürünlerle sınırlı kalması olarak tespit edilmiştir. Ayrıca, planlamanın münavebe ve su kısıtı dik-kate alınarak 3 yıllık yapılmasının daha doğru olacağı ve desteklemelerin 3 yıllık tebliğ ile belirlenmesinin gerekliliği açıklıkla dile getirilmiştir.

KTP STY 10 göstergesinden toprak sıkışması hariç diğerleriyle ilişkisi bulunmaktadır.

İyi Tarım Uygulamaları İle Organik Tarım Faaliyetleri: İyi Tarım Uygulamaları ‘’İyi Tarım Uygulamaları Hakkında Yönetmelik’’ ve Bakanlıkça belirlenen uygunluk kriterleri ve kontrol noktaları, Organik Tarım “5262 Sayılı Organik Tarım Kanunu ve Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik.” kapsamında yürütülmektedir. ÇKS kayıtları etkin bir şekilde kullanılmakta olup, Türkiye’de iyi tarım uygu-lamaları ve organik tarım yapan üreticilere ait istatistiki veriler kayıt altına alınmaktadır. Veriler Bakanlık internet sitesinde düzenli olarak yayınlanmaktadır.

KTP STY 10 göstergesinden Toprak Sıkışması, Toprak Mühürleme (Betonlaşma-Tarım Dışı) hariç diğerleriyle ilişkisi vardır.

104


Çevre Amaçlı Tarım Arazilerini Koruma Programı (ÇATAK): 5488 Kanun No’lu Tarım Kanunu’nun 19 maddesi (f) bendi gereği Bakanlar Kurulu Kararı ve bu karara bağlı olarak 2016/9 No’lu ÇATAK Programını Tercih Eden Üreticilerin Desteklenmesine Dair Kararın Uygulanmasına İlişkin Tebliğ ile yürürlüğe kon-muştur. Toprak ve su kalitesinin korunması, yenilenebilir doğal kaynakların sürdürülebilirliği, erozyonun önlenmesi ve tarımın olumsuz etkilerinin azaltılması ve çevre bilincinin oluşturulması amacıyla uygulan-maya başlanmıştır. ÇATAK Programı, 2006 yılında dış kaynaklı olarak başlatılmasına karşın, 2009 yılından itibaren iç kaynaklı olarak devam etmektedir. Başarılı bir biçimde, 2017 yılında 57 ilde 465.735 ha alanda uygulanmış ve 2018 yılı itibariyle 58 ilde uygulamalar kesintisiz devam etmektedir.

Özet mahiyetinde ÇATAK Programı destekleme kategorileri aşağıda verilmiştir ve her bir kategoriye dair destekleme birim fiyatları 2018 yılı itibariyle belirlenmiştir;

I. Kategori’de, minimum toprak işlemeli tarım uygulamalarına 45 TL/da verilmektedir,

II. Kategori’de, toprak ve su yapısının korunması ile erozyonun engellenmesi çalışmalarına destek veril-mektedir. Bu uygulamalar, setleme, teraslama, canlı veya cansız perdeleme, taş toplama, açık drenaj uygulaması, jips uygulaması, kükürt veya kireç uygulaması, malçlama, ahır veya çiftlik gübresi ile gübreleme, yeşil gübreleme, aşırı otlatmanın engellenmesi, çok yıllık buğdaygiller veya yonca hariç çok yıllık baklagiller ile alanı kaplamadır ve 60 TL/da destek verilmektedir,

III. Kategori’de, çevre dostu tarım teknikleri ve kültürel uygulamalara destekler öngörülmüştür. a)Tarım-sal girdilerin çevreye duyarlı bir şekilde kullanımını sağlamak üzere; su tüketimini asgariye indirecek uygun basınçlı sulama sistemleri ile birlikte entegre ürün yönetimi genel prensiplerinde gübre ve bitki koruma ürünlerinin kullanılması; b) Organik tarım veya iyi tarım uygulamalarının, bu kategori veya diğer kategorilerde yer alan tedbirlerden en az biri ile birlikte uygulanması, c) Kapalı drenaj sistemi-nin, bu kategori veya diğer kategorilerde yer alan tedbirlerden en az biri ile birlikte uygulanmasıdır. Destek miktarı 135 TL/da olarak saptanmıştır.

Uygulamaya yönelik bir projedir ve bir veri tabanı bulunmamaktadır. Uygulama kapsamının 58 ilden 81 ile genişletilmesi ihtiyacı üzerinde durulmuştur. Mevcut yapısal dengede, çeşitli nedenlerle toprak yapısının ve su kalitesinin değiştiği gözlenen ve tedbir alınmadığı takdirde, yakın gelecekte çevre açısından olumsuz etkilere sahip olabilecek hassas bölgeler, yani uygulama alanları belirlenirken, eldeki verilerin değerlendiril-diği ve gerekli analizlerin yapıldığı söylenmiştir.

KTP STY 10 göstergesinden toprak sıkışması hariç diğerleriyle ilişkisi vardır.

Arazi Kullanım Planlaması(AKUP) Projesi: Toplulaştırma projelerinin altında yürütülen arazi kullanım planlaması projesi kapsamında 4.160.000 hektar alanda tarımsal arazi kullanım planlaması yapılmıştır. Pro-jede 1/5000 ölçekli Detaylı Toprak Etüt Haritaları, Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü gözlem istas-yonlarına dayalı uzun yıllara ait sıcaklık ve yağış verileri, ortofoto haritaları, Sayısal Yükseklik Modeli (SYM) planlama altlıkları olarak kullanılmıştır. Arazi ve iklim isteklerine bakılarak daha önceden belirlenen 150 arazi kullanım türünün değerlendirmeye alındığı belirtilmiştir. İstanbul ili Şile İlçesinde AKUP çalışmala-rının başlatıldığı ayrıca Ankara Ayaş ilçesinde Bakanlık imkânları ile benzer çalışmalarının başladığı ifade edilmiştir.

STY’nin hayata geçirilmesi için ülkesel ölçekte AKUP çalışmalarının bir an önce bitirilmesi ve destekleme-lerde öncelikli alanların belirlenmesi gerektiği ısrarla belirtilmiştir. AKUP, KTP STY Göstergelerinin hep-siyle ilişkilidir; özellikle STY ve SAY yaklaşımlarının birlikte hayata aktarılmasında kilit bir paya sahiptir.

105


IV- Arazi Kullanımı Mevzuat Grubu Raporu

Katılımcılar

İsmail Aydın (Modaratör-TRGM), Mustafa Gürol Acar (Raportör-TRGM), Dr. Gazi Altın (TRGM), Murat Tüysüz (TRGM), Müberra Güleç (TRGM), Aykut Korkmaz (TRGM), Tülin Akman (TRGM), Hasan Sönmezyurt (TRGM), Adnan Orhan (TRGM), Nurcan Hacıalibeyoğlu (TRGM), Selda Tel (TRGM), Havva Güler Engin (TRGM), N. Özlem Özçelik (TRGM), Yücel Keşli (TRGM).


Çalışma kapsamında genel olarak, toprak mühürlemenin kapsam itibariyle iki yönlü ele alınmasının daha doğru olacağı kaydedilmiştir. Şöyle ki, tarım dışı amaçlı kullanılan araziler betonlaşma, asfaltlama vb. kul-lanımlar sonucu mühürlendiği gibi, tarımsal amaçlı planlanmak suretiyle tarımsal üretimde kalması sağla-narak mühürlemenin gerçekleştiği de kabul edilmelidir. Toprağın betonlaşması ve asfaltlanması sonucunu ortaya çıkaran karar süreçlerinde mevzuat ve idari yapıda var olan boşluklar, planlayıcı kuruluşlar ile işbirli-ği düzeyi, güçlü ve zayıf yönlerin neler olduğu sorularına cevap aranmış ve öneriler yapılmıştır.


Türkiye’de arazi kullanımı ile ilgili mevzuat; 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu, 3083 sayılı Sulama Alanlarında Arazi Düzenlenmesine dair Tarım Reformu Kanunu, 4342 sayılı Mera Kanunu, 3573 sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılanması hakkında Kanun, 1380 sayılı Su Ürünleri Ka-nunu, 6831 sayılı Orman Kanunu, 3194 sayılı İmar Kanunu, 2863 Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu, 6360 On Dört İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Yedi İlçe Kurulması İle Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına dair Kanun, 442 sayılı Köy Kanunu, 5393 sayılı Be-

Fotoğraf 5. Arazi Kullanımı Mevzuat Çalışma Grubu.

106


lediye Kanunu, 3213 sayılı Maden Kanunu, 4562 sayılı Organize Sanayi Bölgeleri Kanunu vb. gibi birçok sayıdaki kanundan teşkil etmektedir.

Türkiye arazi varlığı içerisinde bulunan mevcut arazilerden doğal yapısını koruyanlar, mera, orman ve tarım arazileridir. Ancak, bu arazilerden tahrip olma ve erozyon, kirlenme ve amaç dışı kullanılmak suretiyle yok olma tehlikesi en yüksek arazi türünü Tarım Arazileri oluşturmaktadır.

Bugünkü teknolojik koşullarda toprağın arzı arttırılamayacağına ve topraktan yararlanmada azalan verim kuralı geçerli olduğuna göre, özellikle geleceğin güvencesi olan üretken tarım topraklarının çok iyi değer-lendirilmesi, niteliklerine uygun olarak kullanılması ve tarımsal amaçlar dışında kesinlikle kullanılmaması gerekmektedir.

Tarıma daha az elverişli veya elverişsiz topraklar dururken, verimli tarım toprakları üzerinde sanayi, konut, altyapı, enerji ve turizm gibi diğer amaçlar/ihtiyaçlar için yapılaşmaya gidilirse, sınırlı olan verimli tarım toprakları tükenmeye başlayacaktır. Endüstrileşme, kalkınma için kaçınılmaz bir olgudur. Ne var ki, “En-düstrileşme -Toprak Kullanımı” dengesi, devamlı artan bir şekilde verimli tarım topraklarının aleyhine bo-zulmaktadır. Bu durum özellikle az gelişmiş ve gelişmekte olan bütün dünya ülkelerinde geçerli olduğu gibi, Türkiye’de de ağırlığını her geçen gün hissettiren ve kamuoyunun dikkatini tepkiyle üzerine çeken önemli ülke sorunları arasındadır.

Sınırlı bir ekosistem hizmetleri bütünü olan toprak, kirlenme, erozyon gibi kayıplar ile amaç dışı kullanımlar sonucu her geçen gün fonksiyonlarını gittikçe yitirmektedir. He nasılsa, koruyucu yasal ve kurumsal altya-pı araçları olmasına karşın başarı ile korunamamaktadır. Sürdürülebilir toprak kullanımı amaçlandığında, etkin bir toprak koruma politikası ve yönetimi gerekliliği söz konusudur. Bu amaçla Ülke arazi varlığının tamamı doğal kaynak yönetimi mantığı içerisinde ele alınarak, en uygun kullanım amacının belirlenerek AKUP programlarını hayata geçirmek lazımdır. Bunun yanında, şüphesiz tarım topraklarının korunmasına yönelik politikaların başarısı çiftçi, kamu kurum ve kuruluşları ile özel sektörün işbirliği ve farkındalığı ile olacaktır.

5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu: Toprak varlığımızın yoğun ve yaygın bir şekilde kaybolmasına neden olan yasal boşluğu gidermek ve tarımın en önemli unsuru olan toprağın, tarımın diğer konularıyla birlikte ele alınmasını ve hizmetlerin bütünlük içerisinde yürütülmesini sağlamak, arazilerin ekonomik ve ekolojik kazanımlar gözetilerek, tarım ve tarım dışı alanlarda planlı kullanım ilkelerini belirle-meye hizmet etmesi amacıyla hazırlanarak, 19/07/2005 tarihinde yürürlüğe konulmuştur.

Kanun’un yürürlüğe girmesi ile beraber illerde vali başkanlığında, planlamalardan sorumlu kamu kurum ve kuruluşlarının yöneticileri ve sivil toplum kuruluşlarından oluşan Toprak Koruma Kurulu oluşturulmuştur. Bu kurulun oluşturulma amacı ve hedefi, kurulun çalışma usul ve esaslarını belirleyen, Tarım Arazilerinin Korunması, Kullanılması ve Planlanmasına Dair Yönetmelik’in 5 inci maddesinde belirlenmiştir.

Toprak koruma kurulunun görevleri;

MADDE 5 – (1) Kurulun görevleri aşağıda belirtilmiştir:

a) Tarım arazilerinin korunması, geliştirilmesi ve verimli kullanılmasına yönelik inceleme, değerlen-dirme ve izleme yapmak, ortaya çıkan olumsuzlukları belirlemek, toprak korumayı ve bununla ilgili sorunları giderici önlemleri almak, geliştirmek, uygulanmasını sağlamak için görüş oluşturmak,

b) Arazi kullanımını gerektiren tüm girişimleri yönlendirmek, arazi özelliklerinin iyileştirilmesi, muha-faza ve geri kazanımına yönelik projeleri incelemek, uygun bulunması halinde onaylamak ve uygu-lanmasını takip etmek,

107


c) Toprak koruma önlemlerinin yerine getirilmesi sürecini yerel ölçekte izlemek, değerlendirmek ve çözümleyici öneriler geliştirmek, hazırlanacak toprak koruma ve arazi kullanım plânları doğrultu-sunda, yerel ölçekli yıllık iş programları için görüş oluşturmak ve uygulamaya konulmasının takibini yapmak,

ç) Ülkesel, bölgesel veya yerel ölçekli plânlar arasındaki uyumu denetlemek,

d) Tarım arazilerinin kullanılması ile ilgili talepleri almak, değerlendirmek, görüş oluşturmak ve ilgilile-rine aktarmak,

e) Gündeminde bulunan konularla ilgili ihtiyaç duyulması halinde yerinde inceleme yaparak karar oluş-turmak.

Kanun’un 20 ve 21 inci maddeleri ile toprak koruma projelerine aykırı davranılması ve arazi kullanımına izinsiz başlanılması halinde cezai yaptırımlar getirilmiştir.

Kanun toprakların korunması ve planlı arazi kullanılması hedefine yönelik olarak arazi kullanım planları ile tarımsal arazi kullanım planlarının hazırlanması için Bakanlığa görevler yüklemiştir.

Yine arazi ve toprak kaynaklarının korunması için tarımsal sit mantığı ile Büyük Ova Koruma Alanlarının belirlenmesi ve Bakanlar Kurulu kararı ile ilan edilmesi düzenlemesi de yer almaktadır.

Türkiye’de planlı arazi kullanılmasına yönelik çalışmalar; Her ölçekteki imar planları, Turizm Planları, Or-ganize Sanayi Bölgeleri, Küçük Sanayi Bölgeleri, Maden Alanları, Mera, Orman, Doğal Sit Alanları, Özel Çevre Koruma Alanları, Milli Parklar, Arazi Kullanım Planı, Tarımsal Amaçlı Arazi Kullanım Planı, Büyük Ova faaliyetlerinden oluşmaktadır. Aşağıda Çalıştay’da yapılan ve ilgili mevzuatın güçlü - zayıf yönlerini vurgulayan ve somut önerileri içeren bir çözümleme verilmiştir.

Güçlü Yönler;Yasal mevzuat mevcut, sivil toplum kuruluşu ve kamuoyu desteği güçlü,

Teknik ve kurumsal kapasite mevcut ve yeterli,

Zayıf Yönler;Yaşamın temel öğesi olan gıdanın yegâne üretim ortamı olan tarım topraklarının kıt, üretilemeyen ve yerine ikamesi olmayan bir kaynak olduğu gerçeğinin toplumun bütün kesimleri tarafından yeterince anlaşılma-mış olması,

Tarım topraklarını korumayı amaçlayan mevzuatın, tarım topraklarının amacı dışında kullanılmasını he-defleyen mevzuat yanında zayıf kalması,

Korumayı hedefleyen mevzuat içerisinde var olan istisnai düzenlemelerin idari, yerel ve siyasi baskılar so-nucu uygulamada çokça işletilmek suretiyle, genel uygulama haline gelmesi,

Arazinin yeteneklerine uygun kullanılmasını sağlayacak planlama eksikliği,

Arazi kullanımı taleplerinde, mülkiyet durumu yerine kamu yararının öncelikle gözetilmesi,

Yürürlükte bulunan Anayasamıza göre tarım topraklarının korunması ve planlanması “kamu yararına”dır. (Anayasa 44 ve 45) Arazi kullanımı sonucunu doğuran faaliyette “kamu yararı” olması halinde iki kamu ya-rarının karşılaştırılarak hangi kamu yararının daha baskın ise o yönde kullanım kararının verilmesi gerek-mektedir. Bu durum mevcut yasa ve uygulamada yer almamaktadır. Bunu sağlayacak yasal düzenlemenin eksik olması,

108


Toprak koruma kurullarında kamu kurum temsilcilerinin ağırlıklı olması amaç dışı kullanım kararlarının verilmesini kolaylaştırmakta,

Öneriler;Hâlihazırda kullanılan farklı sınıflama sistemlerinin eksik ve boşluklarını dolduracak aynı zamanda güncel ihtiyaçlara cevap verecek yeni bir arazi sınıflama sisteminin oluşturulması,

Arazi kullanımı sonucunu doğuran planlamaları yapan kurumlarla etkin işbirliğinin hayata geçirilmesi,

Toprak mühürleme açısından mevzuatta var olan boşlukların giderilmesine yönelik yasal düzenlemenin yapılması,

Tarım arazilerin amaç dışı (sanayi, turizm, konut, eğitim, sağlık, sportif) kullanılmasından kaynaklı ortaya çıkan ekonomik değer artışının bir kısmının Bakanlıkta oluşturulacak bir hesaba aktarılması, oluşacak kay-nağın tahrip olan arazinin işlevini ikame edecek arazi için kullanılarak (toplulaştırma, drenaj, sulama, ıslah) arazi tahribatının dengelenmesini sağlamak,

Toprak ve arazi yönetiminin ve planlamasının tek elden yürütüldüğü bir kurumsal yapının oluşturulması olarak sıralanabilir.

Fotoğraf 6. Çalışma Grubu.

109


KAYNAKLAR

110


FAO, 2015. Revised World Soil Charter. Food and Agriculture Organization of the United Nations. Viale delle Terme di Caracalla 00153 Rome, Italy (www.fao.org).

FAO, 2017. Voluntary Guidelines for Sustainable Soil Management Food and Agriculture Organization of the United Nations Rome, Italy.

FAO and ITPS. 2015. Status of the World’s Soil Resources (SWSR) – Main Report. Food and Agriculture Organization of the United Nations and Intergovernmental Technical Panel on Soils, Rome, Italy.

FAO, 2017a. Proceedings of the Global Symposium on Soil Organic Carbon 2017.

FAO, 2017b. Arrangement for the establishment of the Global Soil Information System (GLOSIS) including the International Network of Soil Information Institutions (INSII).

FAO, 2017c. GSP 5th Plenary Assembly Report. Rome/Italy.

FAO, 2017d. Report of the launch meeting of the Global Soil Laboratory Network

(GLOSOLAN) , 1-2 November 2017, Rome, Italy.

FAO, 2018. Global Symposium on Soil Pollution. Outcome document: Be the solution to soil pollution. 2-4 may 2017, Rome/Italy.

GSOC Map. (http://www.fao.org/documents/card/en/c/I8891EN), Erişim tarihi: 05.08.2018.

SoilSTAT, (http://www.fao.org/soils-portal/en/), Erişim tarihi: 05.08.2018.

http://www.fao.org/ global-soil-partnership/resources/events/detail / en/c/275547 /Erişim tarihi: 04.08.2018.

http://www.fao.org/global-soil-partnership/resources/events/detail/en/c/1045143/ Erişim tarihi: 04.08.2018.

https://www.tarimorman.gov.tr/ Erişim tarihi: 01.09.2018.

https://www.tarimorman.gov.tr/ABDGM Erişim tarihi: 04.08.2018.

https://www.tarimorman.gov.tr/Mevzuat Erişim tarihi: 08.09.2018.

https://www.tarimorman.gov.tr/TRGM/Menu/8/Baskanliklarimiz Erişim tarihi: 04.09.2018.

https://www.tarimorman.gov.tr/TAGEM/Sayfalar/Detay.aspx?SayfaId=14 Erişim tarihi: 08.08.2018.

TOPRAK ETÜT ve HARİTALAMA

Proje Alan Sınırı (Toprak Etüt)

Arazi ToplulaştırmaProje Alanı

Arazi Sorgu

Profil ve Sonda Noktaları

Gözlem ve Analiz Verileri

Toprak Etüt Raporu ve Haritalar


ToprakVeritabanı

Ön Büro Çalışmaları

Arazi Çalışması

TARBİL_TBS

T.C. Tarım ve Orman BakanlığıTarım Reformu Genel Müdürlüğü

Tarım Arazileri Değerlendirme Daire BaşkanlığıÜniversiteler Mah. Dumlupınar Bulvarı,

No: 161, 06800, Çankaya-Ankara/TÜRKİYETelefon : 0312 258 81 06

FAO Türkiye Temsilciliğiİvedik Caddesi No: 5506170 Yenimahalle-Ankara/TÜRKİYETelefon: +90 312 307 95 00e-mail: [email protected]

Documents

Türkiye Toprak Bilgi Sistemi · güçlü ulusal yapıları kurmaları yönünde teşvik etmektedir. Bu bağlamda, “Tarımsal Altyapı Hizmetlerinin Güçlendirilmesi” projesi,