129

TRKYE TARH (11 - 13. YZYIL)

6. nite

324

1. Malazgirt Sava'ndan Sonra Anadolu'da Kurulan lk Trk Beylikleri ......................... 130

2. Trkiye Seluklu Devleti ................................................................................................. 136

3. Trkiye Seluklu Devleti'nin Ykselme Dnemi ........................................................... 142

4. Trkiye Seluklu Devleti Dalma Dnemi .................................................................... 146

5. Trkiye Seluklularnda Kltr ve Medeniyet .............................................................. 149

Konu Deerlendirme Testi ......................................................................................... 158

130

325 326

Malazgirt Sava Sonras

Malazgirt Sava (1071) ile

Anadolu'nun kaplar Trklere ald. Bylece Anadolu Trklerin ikinci vatan oldu.

Seluklu aknclar ciddi bir direnile karlama-dan Anadolu ilerine kadar sratle ilerlediler.

Anadolu'ya yerleen Trkler, burada ilk Trk dev-letlerini kurdular.

slamiyet Anadolu'ya yayld. slam dnyas zerindeki Bizans basks kalkt.

Anadolu'yu kaybeden Hristiyan dnyasnda bat-ya doru ilerleyen Trk-slam kuvvetlerine kar ortak hareket etme dncesi ve almalar balad.

Bu almalar sonucunda Trk-slam dnyasna ynelik Hal Seferleri yapld.

Hal Seferleri Trkiye Seluklular ve Osmanl Devleti'nin kurulmasna zemin hazrlad.

Malazgirt Sava

Trklerden nce Anadolunun Durumu

Bizans-Sasani savalarnn sona ermesinden sonra Anadolu'da, bata Rumlar olmak zere Ermeniler ve Sryaniler yaamlardr.

XI. Yzyldan sonra Bizans'n otoritesini byk lde kaybetmesinden yararlanan Ermeniler ve Grcler, Bizans'a bal olarak douda kendi prensliklerini kurmulardr.

Anadolu'nun bu durumu yurt aray iinde olan Ouz Trkleri iin olduka elverili bir ortam oluturmaktayd.

lk Trk Aknlar

Trkler ilk kez Hunlar (MS 4. yzylda), daha son-ra Sabar Trkleri (MS 6. yzylda) Anadolu topraklarna girmilerdir.

nc kez, Abbasi emrindeki Trk askerleri Ana-dolu'da fetihlerde bulundular; fakat baz gnll Trklerin Avasm snrna yerlemesi dnda, bu aknlar yerleme amac tamyordu.

lk kez Orta Asyadaki baskdan bkan Ouzlar, Anadolu'yu yurt edinmek iin faaliyetlere bala-dlar.

Bu ama dorultusunda ar Bey nclnde Anadolu'ya aknlar dzenlediler.

Seluklu Devleti'nin kurulmasyla daha sistemli hareket eden Ouz topluluklar, Anadolu'ya g etmeye baladlar.

Malazgirt Sava'ndan Sonra Anadolu'da Kurulan lk Trk Beylikleri

resim

TRKYE TARH (11. - 13. YZYIL)

131

327 328

Taht Kavgalar ve Beyliin Yklmas

Emir Gazinin 1134'te lmnden sonra yerine olu Melik Muhammed geti.

Bu dnemde balayan taht kavgalar beylii za-yflatt.

Bu karklklardan yararlanan II. Kl Arslan Kay-seri'yi ele geirdi.

Danimentlilerin Seluklulara kar faaliyetleri zerine II. Kl Arslan 1178'de bu beylie son ver-di.

Trabzon

znik

stanbul

Sinop

Malatya

Malazgirt

Sivas

Amasya

Tarsus

Antakya

Danimentliler

BizansGrc Krall

Beyliin nemi

Ahmet Gazi ve olu Emir Gazi, Anadolu'nun Trklemesine ve Mslmanlamasna katkda bulundular.

Hallara, Bizans'a ve Ermenilere kar kazandk-lar baarlarla slm dnyasnn takdirini topladlar.

Bu sebeple Trkiye Seluklular Danimentlileri en byk rakipleri olarak grmlerdir.

Danimentliler, Tokat-Niksar Yabasan medre-selerini yaptrarak Anadolunun ilk medresesini kurdular.

Ayrca, Emir Gazi Kmbeti ve Kayseri Ulu Camii gibi mimar eserler meydana getirdiler.

Dnemin nemli edeb eseri Danimentnamedir.

Danimentliler (1080 - 1178)

Byk Seluklu komutanlarndan Danimentolu Ahmet Gazi tarafndan merkezi Sivas olmak ze-re orta Anadolu'da kurulmutur (1080).

Ahmet Gazi ksa zamanda beyliinin snrlarn Tokat, Amasya, ankr, Kastamonu, Kayseri ve Malatya'ya kadar geniletti.

Anadolu Seluklu Devleti Sultan I. Kl Arslan'n Hallara kar yapt savalara katld ve byk baarlar elde etti.

Antakya Hal Prensi Bohemondu esir ederek 1102 ylnda Malatya'y fethetti.

Ahmet Gazi'nin lmnden sonra oullar arasn-da taht kavgalar balad.

Seluklu Sultan I. Kl Arslan bu durumdan ya-rarlanarak Malatya'y ele geirdi.

Emir Gazi Dnemi

Taht mcadelesini kazanan Emir Gazi, beyliin bana geti (1104).

Emir Gazi, Anadolu Seluklu Sultan I. Kl Ars-lan'la iyi geinmeye alt.

Seluklu sultannn lm zerine damad I. Me-sut'un tahta kmasna yardm etti.

Fakat Seluklularn bu sradaki zayf durumundan yararlanarak Malatya'y geri ald.

Emir Gazi Antakya Hal Prenslii ve Kastamo-nu'yu igal eden Bizans kuvvetleriyle savat.

Bu dnemde Danimentlilerin snrlar batda Sa-karya nehrine, douda Frat'a kadar geniledi.

Emir Gazi dnemi Danimentlilerin en parlak devri oldu.

soru

resim

resim

132

329 330

Beyliin Ykl ve nemi

Son Saltuklu Beyi Aleddin zamannda beylik Anadolu Seluklular, Eyyubiler ve Grcler tarafndan bask altnda tutuldu. Bu dnemde beylik iyice zayflad.

Anadolu Seluklu Sultan II. Rkneddin Sleyman ah 1202 ylnda Grcistan Seferi'nden dnerken bu beylii top-raklarna katt.

Erzurum, Saltuklular dneminde nemli kltr ve ticaret merkezlerinden biri hline geldi.

ran'dan gelen kervan yolu Erzurum zerinden Akdeniz ve Karadeniz limanlarna ulayordu.

Saltuklular zamannda imar faaliyetlerine de nem verildi. Erzurum bayndr hle getirildi.

Bu eserlerden Tepsi Minare (Saat Kulesi), Kale Ca-mii, Mama Hatun Kervansaray ve Kmbeti, Ulu Cami bugn hl ayakta kalabilen eserleridir.

Saltuklular, Anadolu topraklarnn korunmasnda nemli grevler stlendiler.

Hallara kar mcadelede Danimentlilerin yannda yer aldlar.

Grc saldrlarna kar bir duvar grevi yaparak Anadolu'yu korudular.

Mama Hatun Klliyesi

Saltuklular (1072-1202)

Beyliin kurucusu olan Ebulkasm Saltuk, Malaz-girt Sava srasnda Sultan Alp Arslan'n ordusun-da savat.

Merkezi Erzurum olan beylik, 1072 ylnda Byk Seluklu Devleti'ne bal olarak kuruldu.

Ebulkasm ksa zamanda Bayburt, Tercan ve Oltu gibi merkezleri de alarak beyliin snrlarn geniletti.

Danimentliler ile ittifak kurarak Hallara kar mcadele etti ve Grclere kar da baarl savalar yapt.

1102'de lnce beyliin bana olu Ali Bey geti.

Ali Bey, Danimentlilerle beraber Grclere kar savatysa da baarl olamad.

II. Saltuk liderliinde Saltuklular en gl dnem-lerini yaamlardr (1132-1174).

Dneminde Bayburt, Kars, Oltu, spir, Tercan ve Trabzon havalisi beylie dhil edildi.

Dier Trk beylikleri ile ibirlii yaparak Grc-lere kar baarl mcadeleler yapt. Ayrca Trab-zon Rumlar ile de mcadele etti.

II. Saltuk, Ani'nin Grclerin eline gemesi zerine komu Trk beylerinin yardmn alarak 1161 ylnda sefere kt fakat ye-nildi ve esir dt. Daha sonra serbest brakld.

Trabzon

znik

stanbul

Sinop

Malatya

Sivas

ErzurumKars

Tarsus

Antakya

Saltuklular

BizansGrc Krall

resim

TRKYE TARH (11. - 13. YZYIL)

133

331 333

Divrii Kolu

Divrii kolu hakknda kaynaklarda fazla bilgi olmamakla birlikte, 1252 ylna kadar Anadolu Seluklularna bal olarak varln srdrd bilinmektedir.

Beyliin nemi

Mengcekliler dneminde Divrii'de kltr ve sanat hareketleri ok canlyd. Bugnk Kale Camii, Ulu Cami ve Kaytbay Camii o dnemin nemli eserlerindendir.

Mengcekliler, genel olarak genileme politikas gtmediler. Ancak Anadolu'nun Trklemesinde byk katklar oldu.

Mengcekliler dneminde Erzincan siyas ve ti-car bir merkez idi.

Anadolu'yu ran'a balayan byk kervan yo-lunun bu blgeden gemesi, ehirde ekonomik canll artrd.

Hkmdar Davut ahn Erzincandaki sarayna davet ettii Muvaffakuddin Abdlltif, tp, fizik ve felsefe alanlarnda nemli eserler ortaya koy-mutur.

Divrii Ulu Camii

Mengcekliler (1080 -1228)

Mengcekli Beylii, Seluklu Sultan Alp Arslan'n komutanlarndan Mengcek (Ahmet) Gazi tara-fndan 1080 ylnda kuruldu.

Beylik, kurulu yllarnda Erzincan, Kemah, Divri-i ve ebinkarahisar dolaylarna hkimdi.

Mengcek Gazi, Anadolu'daki Rumlara ve Grc-lere kar baarl savalar yapt. Bu mcadeleler srasnda ehit oldu.

lmyle beyliin bana olu shak geti.

shak, beylii ynetmede baarl olamad. Onun zamannda Mengcekliler Danimentlilere bal beylik durumuna geldi.

shak Beyin lmnden sonra Mengcekli Beylii Erzincan-Kemah ve Divrii olmak zere iki kola ayrld.

shak Beyin oullarndan Davud Erzincan-Kemah kolunun, Sleyman ise Divrii kolunun bana geti.

Erzincan Kemah Kolu

Behramah zamannda Erzincan nemli bir kltr ve ticaret merkezi oldu.

Behramah 1225 ylnda lnce yerine olu Da-vud geti.

Seluklu Sultan I. Aleddin Keykubat, 1228 yln-da Mengceklilerin Erzincan-Kemah koluna son vererek Seluklulara balad.

Trabzon

znik

stanbul

Sinop

Erzincan

Bayburt

Tarsus

Antakya

Mengcekliler

BizansGrc Krall

Malatya

resim

134

334 335

Mardin Artuklular (1108-1409)

Mardin Artuklular 1108 ylnda Artuk Beyin olu lgazi tarafndan Mardin merkez olmak zere kuruldu.

Bu kol en gl ve en uzun mrl Artuklu kolu oldu.

Hallara kar baarl savalar yapt. Antakya Prenslii ynetimindeki Hal ordusunu bozguna uratarak Halep ehrini ele geirdi.

Timurta, 1114te Urfay Hallardan ald.

Karakoyunlu hkmdar Kara Yusuf, Mardin Artuklularn 1409 ylnda ortadan kaldr-d.

Beyliin nemi

Artuklularn hkm srd alanlarda Trk-menlerin dnda yabanc milletler de yayordu.

Yaadklar topraklarn Msr, Suriye ve ran yolla-r zerinde bulunmasndan dolay blgede ekonomik ve kltrel faaliyetler son derece geliti.

Pek ok merkezde saray, cami, trbe, ar, hasta-ne, kale, kpr ve imaret yaptrdlar. Diyarbakr'da yaptrlan Artuklu Saray, dnemin en nl mimar eserlerindendi.

Artuklular dneminde Batman suyu zerinde ya-plan Malabadi Kprs ve Mardin Ulu Camii bugn de kullanlmaktadr.

Haberleme, kontrol, denge kurma ve ayarlama ilmi olan sibernetiin ilk kurucusu olan El-Ceze-ri Artuklular Devrinin en nemli isimlerindendir.

Artuklular (1102 -1409)

Seluklu komutanlarndan Artuk Bey, Sultan Alp Arslann yannda Malazgirt Sava'na katlm ve Anadolu'nun fethinde byk yararllklar gstermiti.

Artuk Bey Suriye Seluklu Sultan Tutu'un hizme-tine girdikten sonra Kuds'e vali (ynetici) olarak gnderildi.

Onun lmnden sonra Fatmlerin Kuds' igali (1098) zerine oullar Skmen ve lgazi, Gneydou Anadolu blgesine gelip yerletiler.

Burada Artuklular kola ayrlarak hkm srdler.

Hasan Keyf-Amid (Diyarbakr) Artuklular (1102-1231)

Artuk Beyin olu Skmen Bey tarafndan 1102 y-lnda Diyarbakr'da kuruldu.

Hasan Keyf Artuklular son hkmdarlar Me-sutun lmnden sonra 1231 ylnda Eyyubiler tarafndan ykld.

Harput Artuklular (1185-1234)

Mardin Artuklularndan madeddin Ebu Bekir 1185 ylnda Harput'u alarak burada Harput Ar-tuklular Beylii'ni kurdu.

Zamanla Mool ve Eyyubilerin egemenliinde yaayan Harput Artuklularn 1234 ylnda Ana-dolu Seluklu Sultan I. Aleddin Keykubat ortadan kaldrd.

Trabzon

znik

stanbul

Sinop

Mardin

DiyarbakrMalatya

Erzurum

Tarsus

Antakya

Artuklular

BizansGrc Krall

resim

TRKYE TARH (11. - 13. YZYIL)

135

336 337

Skmenliler (1110-1207)

Skmen Bey tarafndan Van Gl evresinde ku-rulmutur.

Daha sonra snrlarn Tebriz'i iine alacak ekilde geniletmitir.

1202 ylnda lke topraklarna Eyybiler hkim olmutur.

naloullar (1098-1183)

Diyarbakr merkez olmak ze-re Sadr tarafndan kuruldu.

1183'te Selahaddin Eyybi tarafndan yklmtr.

ubukoullar (1085-1213)

ubuk Bey tarafndan Harput'ta kuruldu.

Artuklular tarafndan 1215'te yklmtr.

Dilmaoullar (1085-1394)

Alp Arslan'n komutan Mehmed Bey tarafndan, Bitlis civarnda kurulmutur.

Bamszln koruyamayan devlet nce Artuklu-larn, sonra da Irak Seluklularnn eline geti.

Son olarak Akkoyunlular 1394'te Dilmaoulla-rna son vermitir.

nanoullar (1261-1368)

U beyi Mehmed Bey tarafndan Denizli'de kurul-du.

1368'de Germiyanolu shak Bey tarafndan ykld.

Tanrvermioullar (1081-1093)

Tanrvermi Bey tarafndan zmir ve evresinde kurulmutur.

Bizans tarafndan 1093'te ortadan kaldrlmtr.

aka Beylii (1081-1093)

Seluklu-Bizans Savalar srasnda Bizans'a esir den aka Bey, 1081'de Bizans'tan kaarak z-mir'i ele geirdi ve burada aka Beylii'ni kurdu.

Burada kurduu donanmasyla Bizans'n elindeki Ege adalarn fethetti.

anakkale ve Edremit'i ele geirdi.

Bizans imparatorunun entrikalar sonucunda da-mad olan Trkiye Seluklu Sultan I. Kl Ars-lan'la aras ald.

I. Kl Arslan'n yanna uzlamak iin gittii bir srada zehirlenerek ldrld (1093).

aka Bey'in kontrol altndaki btn topraklar Bizans'n eline geti.

aka Bey ilk Trk denizcisi olarak kabul edildiin-den aka Beylii Trk Denizcilik Tarihi asndan nemli bir konumda yer almaktadr.

Trabzon

znik

zmir

stanbul

Sinop

Erzurum

Tarsus

Antakya

aka Beylii

BizansGrc Krall

resim

etkinlik

136

339 340

Sleyman ah, genilemesinden rahatsz olan Su-riye Seluklu Meliki Tutu'a ramen ilerlemesini srdrerek Halep Kalesini kuatt.

Bu gelime karsnda Artuk Bey ile ittifak kuran Tutu Bey Sleyman ah Halep'te yendi, savata Sleyman ah ld (1086).

Bylece ksa zamanda lke topraklarn Boaz'dan Suriye'ye kadar genileten Sleyman ah dnemi kapanm oldu.

Sleyman ah'tan Sonraki Dnem

Sleyman ah'n lm zerine Byk Seluklu Sultan Melikah Anadolu Seluklu Devleti'ni kon-trol al t n -da tutmak iin almalar yapt. Bunu gerekle-tirmek iin de Sleyman ah'n oullarn yanna getirttirdi.

Anadolu'ya Emir Porsuk ve Emir Bozan komuta-snda bir ordu gnderdi.

Ancak kendisi bu srada lnce (1092), Trkiye Seluklu Devleti zerinde hkimiyet kurma ans ortadan kalkm oldu.

Melikah'n lmyle, Sleyman ah'n oullar Kulan Arslan ve I. Kl Arslan znik'te Seluklu tahtna oturmu oldular.

Trkiye Seluklu Devleti

Trkiye Seluklu Devletinin Kurulu Dnemi

Trkiye Seluklu Devleti, Alparslan'a kar yapt saltanat mcadelesini kaybeden Kutalmoulla-r'ndan Sleyman ah tarafndan kurulmutur.

1074'te Konya'y Bizans'tan alan Sleyman ah, daha sonra znik'i alarak buray bakent yapt.

Afyon ve Ktahya evresini alan kardei Mansur'la aras alnca Byk Seluklu Sultan Melikah'tan yardm isteyen Sleyman ah, Melikah'tan ald yardm sonucu kardeini yendi.

Savata Mansur ldrld. Bu gelime zerine Melikah Sleyman ah'a hkmdarlk unvan verdi.

Bylece 1077'de Anadolu Seluklu Devleti kurulmu oldu.

Sleyman ah, Bizans'n Anadolunun batsndaki topraklarn fethettikten sonra, stanbul Boa-z'na kadar gelip gneye ynelmiti.

Adana, ukurova, Tarsus, Antakya blgelerini ele geirdi.

BALIKESR

EDRNE

STANBULZNK

AYDIN

ANTALYA KARAMAN ADANA

NDEAKSARAY

ANKARA

AMASYA

SNOPKASTAMONU

ANKIRI

KIBRIS

ANTAKYA

AKDENZ

KARADENZ

TOKAT

SVAS

DYARBAKIR

HA

RZEMA

HLA

R DEV.

ERZNCANKEMAH

HARPUTVAN

AHLAT

BTLS

DVR

K.MARA

ERZURUM

MALAZGRT

TRABZON RUM MP.

TRABZONAN

PASNLER

KAYSER

ANTEPURFA

MARDN

HALEP

0 80 160 km

KONYA

KTAHYA

MARMARA DENZ

BURSA

EGE

DENZ

TRKYE SELUKLU DEVLET

EYYB DEVLET

BZ

AN

S MPA

RATORLUU

-

T

U

KARADENZ

AKDENZ

ARTUKLULARDLMAOULLARI

SALTUKLULAR

MENGCEKLER

AKA BEYL

EGE

DENZ

SNOP

TRABZON RUM MP.

TRABZON

ERZNCAN

TOKAT

SVAS

KONYA

EDRNE

BALIKESR

STANBULZNK

AYDIN

ZMR

NDEAKSARAY

KIBRIS 0 80 160 km

ANTAKYA

AN

PASNLER

VAN

BTLS

DYARBAKIRHARPUT

URFAADANAKARAMAN

KTAHYA

ANKARABURSA

AHLAT

TRKYE SELUKLU DEVLET

DANMENTLLER

BZA

NS M

PARATO

RLU

U

Kuruluunda Trkiye Seluklular

resim

TRKYE TARH (11. - 13. YZYIL)

341 343

I. Mesud Dnemi (1116-1155)

I. Kl Arslan lmnden sonra Seluklu taht bir sre bo kald.

Daha sonra I. Kl Arslann olu ahin ah tah-ta geti. Fakat kardei Mesud, Danimentli Emir Gazinin yardmyla Seluklu hkmdarln ele geirdi (1116).

I. Mesud Danimentlerin elinde bulunan Anadolu hkimiyetini tekrar Seluklulara kazandrd.

Ankara, ankr ve Kastamonuyu ele geirdi.

Trkleri Anadoludan atmak isteyen Bizans m-paratoru Manuel Komnenosu yenilgiye uratt (1146).

Bu srada Anadoluya gelen II. Hal ordusu kuv-vetlerine kar Danimentlilerle beraber baarl mcadeleler verdi.

II. Hal Seferinden sonra I. Mesud fazla yaamad.

ukurovada baz kale ve ehirleri ele geirdikten sonra ld (1155).

Batl kaynaklarda Sultan Mesud dneminde Ana-doluyla ilgili ilk defa Trkiye ifadesi kullanl-maya balamtr.

rnek 1Anadolu Seluklu Devleti'nin ilk bakenti znik iken, daha sonra Konya olmutur.

Bu deiikliin en nemli nedeni aadakilerden han-gisidir?

A) znikin corafi adan elverisizlii

B) Konya'nn stratejik neme sahip olmas

C) Hal saldrlar sonucu znikin elden kmas

D) Moollarn Anadolu'yu istila etmeleri

E) Konya'nn Bizans bakentine olan uzakl

zm 1

I. Kl Arslan Dnemi (1092-1107)

I. Kl Arslan babas Sleyman ahn lmnden itibaren bo kalan tahta znik'te km ve kark-lklar nlemitir.

stanbul'un fethi konusunda kaynpederi aka Bey'le anlam ancak Bizans entrikalar sonucu aka Bey'i ldrtmtr.

Malatyay kuatt srada Hallarn Anadolu'ya girdiini gren I. Kl Arslan, Hallarla savam ancak kalabalk Hal kuvveti karsnda baarl olamamtr.

Bakent znik'i boaltarak Konya'ya tamtr.

Hallarn Kuds'e ulamalarn nleyememi fa-kat onlara ar kayplar verdirmitir.

Tekrar Malatyaya ynelen I. Kl Arslan, Dani-mentlilerden Malatyay almtr.

Daha sonra Musulu ele gemitir. Bunun zerine Byk Seluklu Sultan ile aras alm ve yaplan savata I. Kl Arslan yenilmitir.

I. Kl Arslan sava sonrasnda Habur Irman geerken boularak lmtr (1107).

Seluklular Hal Ordularna Kar

I. Hal Seferi srasnda Hallara kar koyamayan I. Kl Arslan, bakenti znik'ten Konya'ya tamak zorunda kalmtr.

137

resim

138

344 345

I. Hal Seferi (1096 - 1099)

Bizans imparatorunun yardm istemesi zerine Papa II. Urban Clermont Konsilinde halk Msl-manlara kar savaa davet etmiti.

Avrupa'nn her yerinden bir araya gelen Hallar kei Piyer Lermit liderliinde, Anadolu'ya doru harekete gemilerdi.

Dzenli bir ordu olmaktan uzak olan bu grubu Trkiye Seluklular kolayca ortadan kaldrd.

Fakat ikinci grubu oluturan ve soylularn yne-timindeki birlikler Seluklu Devleti'nin merkezi olan znik'i kuatarak ele geirdiler.

I. Kl Arslan, Anadoludaki Trk devletlerinden de yardm alarak Hal ordusuyla Eskiehir yakn-larnda Dorleon Savan yapt.

Bu sava kaybeden I. Kl Arslan bundan sonra sava taktiini deitirerek gerilla (vur - ka) tak-tiini uygulamaya balad.

Bu taktik, Hallarn byk kayplar vermesine neden oldu.

Hallar, Trkiye Seluklular Devletinin snrla-rndan getikten sonra Antakya, Kuds ve Urfay ald.

Kudste krallk, Urfa, Antakya, Yafa ve amda ayr ayr kontluklar kurdular.

Hal Seferleri

XI. yzyln sonlarndan XIII. yzyln sonlarna ka-dar (1096 - 1270) dini, siyasi ve ekonomik nedenlerle Avrupadan douya doru yaplan ve kutsal topraklar olarak kabul edilen Kuds ve civarn Mslmanlar-dan kurtarmay amalayan seferlere "Hal Seferleri" denmitir.

Dini Nedenler

Hristiyanlarn Mslmanlarn elinde bulunan Kuds almak istemesi

Hristiyan Kluni tarikatnn Avrupa halkn Ms-lmanlarla savamak iin kkrtmas

Papann Ortodoks Hristiyanlar zerinde etki ala-nn geniletmek istemesi

Din adamlarnn bu savalara katlanlarla cennet vaat etmesi

Siyasi Nedenler

Bizansn Trklere kar Avrupadan yardm iste-mesi

valye ve soylularn macera istekleri

Soylularn fethedecekleri topraklarda krallk kur-mak istemeleri

Trklerin Anadoludan karlmak istenmesi

Ekonomik Nedenler

Yoksulluk iindeki Avrupallarn dounun zen-ginlik kaynaklarn ele geirmek istemeleri

Dou ticaret yollarna sahip olmak istemeleri

Bu seferlere katlanlarn silahlarnda ve giy-silerinde "ha" iareti bulunmasndan dolay "Hal Seferleri" denmitir.

resim

resim

TRKYE TARH (11. - 13. YZYIL)

139

346 348

III. Hal Seferi (1189 - 1192):

Eyyubilerin banda bulunan Salahaddin Eyyu-bi Httin Savayla Kuds Hallardan geri ald (1187).

Bu gelime zerine Alman mparatoru Frederic Barbarossann karadan, Fransa Kral Philippe Au-gust ve ngiltere Kral Richard'n ise deniz yoluy-la katld bir Hal Seferi oluturuldu.

Almanlardan oluan Hal Ordusu Anadolu'dan geerken II. Kl Arslan tarafndan ar kayplara urad.

Alman imparatorunun Silifke'de lm zerine kuvvetleri dalm, Fransa Kral ile ngiliz Kral da Selahaddin Eyyubiye kar baarl olamaya-rak geri dnmlerdir.

EYYUBLER (1174- 1250)

Msrdaki Fatmi egemenliine son veren Se-lahaddin Eyyubi tarafndan kurulmutur.

Ksa srede Filistin, Suriye, lrak ve Gneydo-u Anadoluyu ele geiren Selahaddin Eyyubi, Httin Sava ile Kudus ele geirdi (1187).

III. Hal Seferinde Hallar yenilgiye uratt.

1250 ylnda Eyyubi ordusundaki komutan-lardan Aybey, ynetimi ele geirerek Mem-lukler Devletini kurdu.

II. Hal Seferi (1147 -1149)

Bu sefer Musul Atabeyi mameddin Zengi'nin Urfa Kontluu'nu ortadan kaldrmas zerine dzenlenmitir.

Alman mparatoru Konrad ve Fransa Kral Lui ta-rafndan ynetilen Hal Ordusu Anadolu'dan ge-erken Sultan Mesud tarafndan Konya'da boz-guna uratld.

Bu sefer srasnda Antalyada terk edilen bin-den fazla Hal askeri Trkler tarafndan himaye altna alnm, yarallar tedavi edilmitir.

Konrad ve Lui znik'e snmlardr.

Geri ekilileri srasnda Ege kylarn takip ederek birok kayp verdikten sonra Antalya'dan gemile-re binerek Suriye'ye gitmilerdir.

Kuds'e ulaan Alman mparatoru ve Fransa Kral am' kuatmsalar da baarl olamamlardr.

Bylece krallarn katld ilk sefer baarszlkla sonulanmtr.

Fransa Kral Lui Antakya'da

resim resim

140

349 350

Hal Seferlerinin Sonular

Dini Sonular

Avrupada kiliseye ve din adamlarna duyulan g-ven sarslmtr.

Skolastik dnce zayflam, hmanizm dncesi domutur.

Hallar, kutsal kabul ettikleri ehirlere uzun sre hkim olamamlardr.

Katolik ve Ortodokslar arasndaki ayrlklar artmtr.

Siyasi Sonular

Seferlere katlan derebeyi ve valyelerin bir ksmnn lmesi, bir ksmnn da lkelerine dn-dklerinde borlar yznden mal varlklarn sat-malar feodalite rejiminin zayflamasna neden olmutur.

Merkezi krallklar g kazanmaya balamtr.

Bat Anadolunun Bizansn eline gemesi Anado-lunun Trkleme srecini geciktirdi.

Trklerin batya doru ilerleyileri bir sre iin durdu.

Ekonomik Sonular

Dou ile Bat lkeleri arasndaki ticari ilikiler art-mtr.

Akdeniz limanlar nem kazanmtr.

Papa ve Avrupal Krallarn, Hal Seferleri srasn-da talyan bankerlerden bor para almalar ban-kacln gelimesine neden olmutur.

Avrupada derebeylerin topraklarn satn alan burjuva snf, ticaretin de gelimesiyle zenginle-mitir.

IV. Hal Seferi (1202 - 1204)

Eyyubilerin Filistin ve Suriye'deki baz yerleri ele geirmeleri ve yeni Bizans mparatoru'nun yar-dm arlar zerine Papa III. Innocent btn Hristiyanlar tek-rar Hal Seferine ard.

Bu sefer Avrupal krallar yerine dorudan Kilise tarafndan ynetilmitir.

Bu yeni ordu Venedikliler'le anlaarak deniz yo-luyla Msr'a gitmek istedi.

Bizans'taki taht kavgalar srasnda imparator aday Aleksios'un istei zerine stanbul'a geldi-ler.

Ancak ehri yamalamaya baladlar ve stan-bul'u igal ederek burada Latin mparatorluu kurdular.

Bu durum karsnda, Bizans imparatorluk ailesi-nin bir ksm znike giderek znik Rum mparator-luunu kurarken dier bir kol Trabzon Rum mparatorlu-unu kurmutur.

znik Rum mparatorluu 1261 ylnda stanbulu Latinlerden geri almtr.

Trabzon Rum mparatorluuna Fatih Sultan Mehmet 1461 ylnda son vermitir.

Bir Katolik-Ortodoks atmasna dnen IV. Hal Seferinden sonra drt byk Hal Seferi daha dzenlenmitir.

Bu seferlerden hibiri Anadolu zerinden yapl-mam ve Hallar bir baar elde edememiler-dir.

stanbul'un Hallar Tarafndan gali

soruresim

resim

TRKYE TARH (11. - 13. YZYIL)

141

351 353

rnek 2 I. Fransada ortaya kan Kluni tarikatnn Hristiyanlar Mslmanlara kar kkrtmas

II. Hristiyanlarn kutsal yerleri, zellikle Kuds Mslmanlardan geri almak istemesi

III. Bizans mparatorluunun Avrupadan yardm istemesi

IV. Avrupada toprak sahibi olmayan soylularn toprak elde etmek istemesi

V. Senyr ve valyelerin macera arzusu

Hal Seferlerinin yukarda verilen nedenlerinden han-gileri, Avrupada halkn sefere katlmn arttrmada dierlerinden daha ok etkili olduu savunulabilir?

A)Yalnz II B) I ve II C) II ve V

D) III ve IV E) I, II ve IV

zm 2

rnek 3Hal Seferlerinin sonucunda,

Dou-Bat ticareti gelierek Avrupa zenginlemitir.

Bylece Dou ile Bat arasnda kltr alverii olmutur.

Bu sonulara bakarak Hallarn,

I. ekonomik hareketliliin artmas,

II. farkl medeniyet ve insanlarn tannmas,

III. gemicilik tekniklerinin gelitirilmesi,

sonularndan hangilerini elde ettikleri sylenemez?

A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III

D) I ve II E) II ve III

zm 3

Teknolojik ve Kltrel Sonular

Avrupallar, seferler srasnda Trk ve slam dnyasndan rendikleri

cam imalat

deri ileme

dokuma sanayisi

barut

pusula

kt

matbaa

gibi gelime ve bulular lkelerine gtrerek kul-lanmlardr.

Bu durum Avrupada bilimsel ve kltrel hayatn canlanmasna katkda bulunmutur.

Avrupallar slam kltr sayesinde Eski Yunan eserlerini tandlar ve bu da Rnesans hareketlerine yol at.

Avrupallar, Trk ve slam mimarisinde grdkleri sluplar kendi mimari eserlerinde de kullanmaya balamlardr.

Hal Seferleri sonrasnda Avrupallarca -renilen

barut, derebeyliklerin yklarak siyasi yapnn deimesinde;

pusula, corafi keiflerin balamasn-da;

kt ve matbaa ise Rnesans ve Re-form hareketlerinin balamasnda etkili olmutur.

Avrupa'da halkn sefere katlmasnn temel nedeni dini-dir. Buna gre I. ve II. ncldeki gelimeler halk sefere dahil etmek iindir. Dier ncller daha ok soylularla ilgilidir.

Ticaretin ve kltr alveriinin gelimesiyle I. ve II. n-cldeki sonulara ulalmtr. Gemicilik tekniklerinin gelimesi dorudan Hal Seferleri ile ilgili deildir.

resim

etkinlik

etkinlik

142

354 355

II. Kl Arslan Dnemi:

II. Kl Arslan kardeine kar Bizansla saldrmaz-lk anlamas imzalayarak, bat snrn gvenceye aldktan sonra harekete geti.

Kardei ahin ah'n elindeki Ankara-ankr y-resini, Danimentliler'den Elbistan ve Kayseri evresini, Musul Atabeyliinden Tokat ve Niksar' ald.

Mengceklileri tamamen egemenliine ald.

Onun yapt baarl fetihler sonucunda Trkiye Seluklu Devleti Sakarya Irmandan Frat'a ka-dar olan blgeyi kontrol etmeye balad.

Miryokefalon Sava

II. Kl Arslan'n hzla snrlarn geniletmesi Bi-zans'la arasnn almasna neden olmutu.

Bizans mparatoru Manuel, Anadolu'dan Trkleri tamamen atmak iin byk bir ordu hazrlad.

Bizans ordusunu karlayan Trkmen gruplar ge-rilla savalaryla rahatsz ettikleri Bizans ordusu-nu Denizli yaknlarndaki sarp bir vadi olan Mir-yokefalon vadisine soktular.

Pusuda bekleyen II. Kl Arslan komutasndaki Seluklu ordusu, 1176'da Bizans'a ar bir darbe vurdu.

Miryokefalon Savann Sonular

Bu zaferle Bizans'n Anadolu'dan Trkleri atma ryas tamamen sona erdi.

Avrupallar da artk Anadolu'yu Trk yurdu ola-rak kabul etmek zorunda kaldlar.

Malazgirt Zaferi Anadolu'nun kaplarn aarken, Miryokefalon Zaferi Anadolu'nun kesin olarak Trk yurdu olduunu ilan etmitir.

Miryokefalon Sava'ndan sonra II. Kl Arslan, Danimentliler'den Malatya'y, Ermeniler'den ukurova civarn, Bizans'tan da Ktahya ve Eski-ehir'i alarak snrlarn geniletmiti.

II. Kl Arslan'n hkmdarl srasnda Anado-lu'da Trk siyasi birliini tesis edilmiti.

II. Kl Arslan, son dnemlerinde lkenin yneti-minde geri plana ekilerek, Trk devlet ynetimi gerei lkeyi 11 olu arasnda bltrd.

ok gemeden oullar arasnda taht kavgalar balad.

Bu srada II. Kl Arslan 1192'de hayatn kaybet-ti.

II. Kl Arslan Dnemi Snrlar

Trkiye Seluklu Devleti'nin Ykselme Dnemi

resim

resim

TRKYE TARH (11. - 13. YZYIL)

143

356 357

I. zzeddin Keykavus Dnemi (1211-1220)

I. Gyaseddin Keyhsrevden sonra tahta I. zzed-din Keykavus geti.

I. zzeddin Keykavus, babasnn takip ettii tica-ret politikasn srdrd.

Bu amala Sinop ehri fethedildi. Bylece; Trkiye Seluklular, Karadeniz'e ular-ken, ehir ithalat ve ihracat liman haline getiril-mitir.

Kbrs Krall ve Venedik ile ticaret antlamalar imzalamtr.

Karadeniz ticaret yolunun gvenliini salamak amacyla Trabzon Rum mparatorluunu vergiye balamtr.

zzeddin Keykavus, 1220 ylnda Eyyubiler zerine sefere kt bir srada Urfa-Viranehir'de vefat etti.

Sivas'ta yaptrd darifann yanndaki trbesine defnedildi.

Yerine kardei Aleddin Keykubad geti.

zzettin Keykavus Adna Sinop Kalesi'ne Yazlm Farsa ve Yunanca Kitabe

I. Gyaseddin Keyhsrev Dnemi (1192 -1196 / 1205-1211)

II. Kl Arslandan sonra Trkiye Seluklular-nn bana I. Gyaseddin Keyhsrev geti (1192 - 1196).

Fakat kardeleri hkmdarln kabul etmeyerek isyan ettiler.

Mcadeleler sonunda Rkneddin Sleyman ah, Trkiye Seluklu hkmdar oldu.

Rkneddin Sleyman ah zamannda Bizans ver-giye baland, Saltuklular Beyliine son verildi.

1204 ylnda Rkneddinin lm zerine Gya-seddin Keyhsrev yeniden tahta kt.

Gyaseddin Keyhsrev Trabzon Rum imparatorluu zerine sefer dzenleyerek Samsunu ald, Karadeniz Ticaret Yolu'nun g-venliini salad.

Daha sonra gneye ynelerek Antalya'y ald.

Deniz ticaretini canlandrmak iin almalar ya-pld.

Ayrca bu amaca ynelik olarak Venediklilerle ti-caret anlamas yapld.

Bu dnemde donanma kurularak, ilk defa deniz-cilik alannda almalara balanm oldu.

Dou'da Eyyubilere kar nlemler aldktan son-ra, znik Rum Devleti zerine yneldi.

Alaehir'de yaplan savata ehit oldu (1211).

resim

resim

144

358 359

Alaeddin Keykubat (1220-1237)

Mool istilasnn balad bir zamanda hkmdar olmutu.

Onlara kar koyabilmek iin Konya, Kayseri ve Si-vas gibi ehirlere surlar yaptrd.

Daha sonra tedbirlerini artrarak Eyyubilerle an-lat, Moollarla iyi ilikiler kurmaya alt.

Bu nlemlerden sonra fetihlere balayarak Ala'iye (Alanya) adn verdii liman kentini almt.

Kuzeyde ise Karadeniz'i geerek Krm'n nemli bir liman olan Sudak ele geirdi.

Krm'n alnmas Seluklu Devleti'nin denizlerde de stn hale geldiinin gstergesi olmutur.

Trabzon Rum mparatorluuna son vermek iin Trabzonu kuatt fakat baarl olamad.

Gney'de el'i aldktan sonra kendisine kar itti-fak halinde bulunan Artuklular ve Eyyubi kuvvet-lerini yenmiti.

Mool saldrlarnn artmas zerine Kafkaslarda-ki Harzemahlara ittifak teklif etti.

Ancak ittifak teklifinin aksine Harzemahlar Dou Anadolu ehirlerine saldrd.

Alaeddin Keykubat Ant

Yass emen Sava

Mool saldrlar nedeniyle paralanan Harzem-ahlar daha batya g ederek Dou Anadoluya kadar geldiler.

Harzemahlarn Seluklulara bal sanat, bilim ve kltr merkezi olan Ahlat igal ederek ya-malamalar ilikilerin bozulmasna neden oldu.

ki devlet arasnda Erzincan yaknlarnda Yass e-men Sava yapld (1230).

Bu savata malup olan Harzemahlar bir daha toparlanamadlar. Celaleddin Harzemahn l-myle bu devlet tarihe kart (1231).

Bu sava, Trkiye Seluklularyla Moollar arasn-daki tampon blgenin kalkmasna neden oldu.

Seluklularn douda kazanm olduu baarlar Eyybileri harekete geirdi.

Harput Artuklular da Eyybilerle birleti.

Bu ittifaka kar yaplan sava kazanan Seluklular, Harputu ele geirdiler (1234).

Bu savatan sonra da iki lke arasnda Dou Ana-dolu'nun hkimiyeti iin mcadele devam etmiti.

Keykubat, Eyyubilere kesin darbeyi vurmak iin hazrland bir srada, zehirlenerek 1237'de ldrlmtr.

resim

TRKYE TARH (11. - 13. YZYIL)

145

360 362

rnek 4Aadakilerden hangisi, Anadolu Seluklular ile Harzemahlar arasnda yaplan Yassemen Savana yol amtr?

A) Anadoluda siyasi birliin oluturulmak istenmesi

B) Seluklularn ekonomik etkinliini artrmaya almas

C) slam inancnn yaylmak istenmesi

D) Harzemahlarn Seluklu topraklarn igal etmesi

E) Abbasi halifesinin otoritesinin zayflamas

zm 4Cengiz-Mool Devletinin basksyla bat ynnde ge balayan Harzemahlar, Trkiye Seluklu Devletinin snrlar iinde kalan Dou Anadolu topraklarn igal etmitir. Bu durum iki taraf arasnda sava yaplmasn kanlmaz hale getirmitir.

rnek 5Anadolu Seluklu Sultan Alaeddin Keykubat baa ge-tikten sonra bir ok bilgini Konyaya davet etmi, onlar desteklemi ve korumutur.

Alaeddin Keykubat byle davranmakla aadakiler-den hangisini gerekletirmeye almtr?

A) lkedeki ticaret hayatn canlandrmay

B) Konyay kltr ve bilim merkezi haline getirmeyi

C) eitli etnik gruplarn birarada yaamalarn salamay

D) Tarm gelirlerinde sreklilii salamay

E) Merkezi ynetimi glendirmeyi

zm 5

Alaeddin Keykubatn birok bilgini Konyaya davet ederek onlar desteklemesi Konya ehrini bir bilim kltr merkezi haline getirmeye altn gstermek-tedir.

Harzemahlar

Aral Gl'nn gneyinde Muhammet Kutbettin tarafndan kurulan bir Trk devletidir.

Parlak zamanlarda snrlar, Maveranne-hirden Basra Krfezi'ne kadar genilemitir.

Mool saldrs sonucunda sarslan devlet Celaleddin Harzemah'n Yassemen Sa-va'nda (1230) Trkiye Seluklu Devleti'ne yenilmesiyle tamamen yklmtr.

Moollarn nnden kaan Harezmli Trk-ler, Anadolu'ya yerlemilerdir.

HARZEMAHLAR

TrkiyeSeluklular

Tebriz

Semerkant

Buhara

KabilRey

sfahan

146

363 364

Kseda Sava (1243)

1242 ylnda Baycu Noyan komutasnda Anado-luya giren bir Mool ordusu nce Erzurumu, ar-dndan Sivas igal ederek Kayseriye kadar iler-ledi.

80 bin kiilik Seluklular Moollar Sivas nlerin-de Kseda'da karlad.

Yaplan savata Trkiye Seluklu ordusu yenildi.

Kseda Savann Sonular

Trkiye Seluklular dalma ve yklma srecine girmitir.

Anadolu, Moollarn hkimiyetine girmi ve Tr-kiye Seluklular Moollara bal hale gelmitir.

Anadoluyu egemenlikleri altna alan Moollar, Seluklu hanedanndan istediklerini tahta kar-mlardr. Bu durum Trkiye Seluklularnn Ana-doludaki etkinliini azaltmtr.

Anadolunun bat ksmlarnda bamsz Trk beylikleri kurulmutur. Bylece Anadoluda kuru-lan Trk siyasal birlii bozulmutur.

Anadoludaki nemli bilim, sanat ve ticaret mer-kezleri tahribata uram, kltrel gelimeler durmutur.

Mool basks halkn batya gne yol am, u-larda Trk nfusu younlamtr.

Trkiye Seluklu Devleti Dalma Dnemi

II. Gyasettin Keyhsrev (1237 1246)

I. Aleddin Keykubat'n lmnden sonra yerine geen II. Gyasettin Keyhsrev zayf kiilikli biriy-di.

Hkmdar zerinde etkinlik kuran vezir Saa-dettin Kpek kendine rakip grd ileri gelen komutanlar ve devlet adamlarn ldrtm, bu durum devletin zayflamasna sebep olmutur.

Buna ramen fetihler devam ederek Diyarbakr ve Tarsus gibi nemli ehirler fethedildi.

Anadoluda kan Baba shak syanna kadar Moollar Anadoluya girmeye cesaret edememi-lerdi.

Ancak dini nitelikli bir isyan olan Baba shak Ayaklanmasnn gereinden fazla srmesi ve Keyhsrevin isyan sona erdirememesi devletin gszln ortaya kard.

Bu durum da Moollar Anadolu'ya saldrmak iin cesaretlendirmiti.

Baba shak (Babailer) syan (1240)

Mool (lhanl) basks zerine Anadolu'ya gelen Trkmenler ekonomik skntya d-mlerdi.

Bu durumdan yararlanan Trkmen eyhle-rinden Baba shak Gneydou Anadolu'da isyan karm, isyan glkle bastrlabilmi-tir.

Bu olay Seluklu ordusunun ypranmasna yol am, devletin gszl ortaya km, Moollarn Anadolu'ya girilerini kolayla-trmtr.

TRKYE TARH (11. - 13. YZYIL)

147

365 366

Trkiye Seluklu Devletinin Trk Tarihindeki Rol ve nemi

Malazgirt Savandan sonra Anadoluya gelen dank Trk boylar birletirerek Anadolu Trk birliini kurdular.

Trk geleneklerini slami deerlerle birletirerek Anadolunun Trk yurdu olmasn saladlar.

Bizans ve Hallara kar yaptklar mcadeleler ile hem Anadolunun Trk yurdu olarak kalma-sn saladlar, hem de Hallarn slam dnyasna zarar vermesini nlediler.

Bizans ve Hallarn zarar verdii ehirleri yeni-den ina ederek Anadolu'nun imarn saladlar.

Trk kltrnn gelimesine ve yaylmasna n-clk ettiler.

Konya nce Minareli Medrese

Trkiye Seluklu Devletinin Ykl Dnemi

Kseda Savandan sonra Moollar, Anado-lunun byk bir blmn igal ettikleri gibi, Anadoluya gnderdikleri valiler araclyla Trkiye Seluklu Devletini idare etti-ler.

II. Gyasettin Keyhsrevden sonra devletin bana geen II. zzeddin Keykavus Moollarn mdaha-lesiyle lkeyi kardeleri arasnda paylatrmak zo-runda kald.

Bu karklklar devam ederken Memluk Sultan Baybars, Moollar Anadolu'dan atmak iin Ana-dolu'ya doru hareket etti.

Moollar Elbistan'da 1277'de ar bir yenilgiye uratt, ancak Anadoludan gerekli yardm ve il-giyi gremeyince, sonu alamadan geri dnmek zorunda kalmt.

Moollar, Elbistan yenilgisi sonrasnda Anado-luda byk bir zulm yapt.

Bu srada Mool-Baybars atmasndaki kark-lktan istifade etmek isteyen Trkmenler Kara-manolu Mehmed Bey nderliinde ksa bir sre Konya'ya hkim oldularsa da, Moollar Mehmed Bey ve olunu ldrdler.

Moollar, 1308 ylnda II. Mesut ldkten sonra yerine herhangi birini sultan ilan etmediler.

Bylece Trkiye Seluklular Devleti son buldu.

Moollar merkezden yolladklar valilerle Anadoluyu ynetmeye baladlar.

soruresimetkinlik

148

367 369

rnek 6Moollarn Anadoluya saldrlaryla balayan Kseda Sava, Seluklularn yenilgisiyle sonulanm ve Anadolunun en bunalml dnemi balamtr.

Buna gre, aadakilerden hangisi Kseda yenilgisi-nin sonularndan biri deildir?

A) Anadolu Trk Birliinin bozulmas

B) Balkanlarda Trk ilerleyiinin durmas

C) Moollarn Anadoluyu smrge haline getirmeleri

D) Anadolu Seluklu Devletinin yklma srecine girmesi

E) Anadolu halknn yoksul dmesi

zm 6Trkiye Seluklularnn Kseda Savandan nce Balkanlarda herhangi bir fetih hareketi sz konu-su deildir. B seenei dndaki gelimeler Kseda Savann sonulardr.

rnek 7Kseda Savandan sonra Anadolu Moollarn ha-kimiyeti altna girmi ve Moollar Seluklu soyundan istedikleri kiileri tahta karmlardr.

Bu bilgiye dayanarak Anadoluyla ilgili,

I. Siyasi istikrar bozulmutur.

II. Seluklu otoritesi zayflamtr.

III. Mool basks artmtr.

yarglarndan hangilerine ulalabilir?

A) Yalnz II B) Yalnz III C) I ve II

D) II ve III E) I, II ve III

zm 7

Kseda Sava sonrasnda Anadoluda Mool hkimi-yetinin artmasyla siyasi istikrar bozulmu, Seluklular otorite kaybetmi ve Moollarn basks artmtr. Her nclde bulunan yargya da ulalabilir.

Cengiz Han ve Mool mparatorluu (1196 - 1227)

Asl ad Temuin olan Cengiz Han, btn Mool kabilelerini itaat altna alarak Mool Devletini kurmutur.

Cengiz Han 1216 ylnda Pekini ele geirerek ini egemenlii altna alm, 1219 ylnda da Ha-rezm Seferine karak Maverannehir blgesini ele geirmitir.

Bu dnemde Mool Devletinin snrlar; douda Byk Okyanustan batda Anadoluya, kuzeyde Sibiryadan gneyde Himalaya Dalarna kadar uzanmtr.

Cengizin lm sonrasnda Mool topraklarnda drt byk devlet kurulmutur.

Bunlardan Altn Orda Devleti Hazar Denizinin kuzeyinde,

lhanl Devleti randa,

aatay Hanl Trkistanda,

Kubilay Hanl inde hkimiyet srmtr.

Cengiz Han Pekin'de

resim

149

370 372

a. Devlet Ynetimi

Trkiye Seluklularnda devlet tekilat, byk l-de Byk Seluklular rnek alnarak dzenlenmitir.

Dier Trk ve Trk slam devletlerinde de oldu-u gibi taht ve iktidar hkmdar ailesinin ortak mal anlayna dayanmaktayd.

Hkmdar ailesinden gelen her yenin tahta k-ma hakk bulunmaktayd bu durum da taht kavgalarna neden olmaktayd.

Seluklu hkmdarlar, tahta getiklerinde Ab-basi halifesine hkmdarlklarn onaylatmaya nem vermilerdir.

Devleti ynetecek ehzadeler daha kk yata bilim adamlar yannda eitim grr, daha sonra atabey gzetiminde melik unvanyla tahta ge-meye hazrlanrd.

Melikler, nce sultann adnn yazlmas kouluyla adlarna para bastrabilirler ve nce sultann ad-nn okunmas kouluyla hutbe okutabilirlerdi.

Trkiye Seluklular, Anadolunun corafi konu-mundan dolay, merkeziyeti bir idare kurma ko-nusunda daha baarl olmulardr.

Trkiye Seluklu sultanlar Byk Seluklu h-kmdarlarndan farkl olarak Farsa unvanlar (keyhsrev, keykavus, keykubat gibi) kullanm-lardr.

Bizans mparatorluu ve Ermeni snrlarnda, lke topraklarn saldrlardan korumak iin oluturu-lan uc ad verilen blgelerin banda uc beyleri bulunurdu.

Seluklularda ilk maden paray I. Mesut, ilk altn paray ise II. Kl Arslan bastrmtr.

rnek 8Trkiye Seluklular, Mool istilasndan kap Anadolu'ya gelen Trkmenleri uclara yerletirmitir.

Trkiye Seluklu Devleti'nin bu politikayla,

I. Trkmenlere bamszlk kazandrmak,

II. Anadolu ticaretini gelitirmek,

III. Snrlarn gvence altna almak,

IV. Anadolu'da feodalitenin yerlemesini salamak

amalarndan hangilerini hedefledii sylenemez?

A) Yalnz I B) Yalnz III C) I ve II

D) III ve IV E) I, II ve IV

zm 8Anadolu'ya gelen Trkmenlerin ulara yerletirilmesi s-nrlar gvence altna alma isteiyle alakaldr. I, II ve IV. ncl ile ilikili bir durum yoktur.

Divan

Trkiye Seluklularnda devlet ileri, Byk Di-vanda grlrd.

Divana sultan veya vezir bakanlk yapard.

Dier Trk slam devletlerinde olduu gibi Tr-kiye Seluklularnda da Byk Divana bal alt divanlar vard.

Niyabet-i Saltanat Divan hkmdar bakentte bulunmadnda devlet ilerini yrtr ve h-kmdara veklet eder,

Divan- lstifa mali ileri yrtr,

Divan- Arz ordunun ihtiyalarn karlar,

Divan- Tura i ve d yazmalar yrtr,

Divan- raf devletin tefti kurumudur.

Trkiye Seluklularnda Kltr ve Medeniyet

Pervaneci devlete ait topraklarn dirliklere ayrlmasn salard.

soru

150

373 374

c. Sosyal Hayat

Seluklu-Bizans savalar ve Hal Seferleri Anadolunun sosyal ve ekonomik hayatn olumsuz ynde etki-ledi.

Bunun sonucunda yerli halkn byk blm ba-tya ve sahillere g etti.

Trkiye Seluklular Maverannehir ve Hora-sandan gelen Trklerin byk bir ksmn boa-lan blgelere, bir ksm da u blgelerine yerletiler.

Hristiyanlara gsterilen dini hogr Bizans y-netiminin basksndan bunalan Rum, Ermeni ve Sryanilerin Seluklu topraklarna yerlemelerine yol at.

Genellikle ticaret ve eitli sanat dallaryla ura-an Ermeniler, Seluklu devlet ynetiminde de grev almlar, inanlarnn gereklerini zgrce yerine getirebilmilerdir.

Trkiye Seluklularnda halk, yaam ekillerine gre konargerler, kyller ve ehirliler olarak e ayrlmtr.

Konargerler

Daha ok u blgelere yerleerek hayvanclkla ura-an gebe Trkmenlerin bir ksm zamanla yerleik hayata gemitir.

Kyller

Devlete ait topraklar ileyen kyllerin banda ky kethdas bulunurdu. Halkn gvenliini ikt sahibi salard.

ehirliler

ehir halkn devlet memurlar (ynetici ve askerler), ilmiye snf (mderrisler, kadlar, medrese rencile-ri) tccar, esnaf ve zanaatkrlar olutururdu.

b. Ordu Tekilat

Trkiye Seluklu ordusunun, Byk Seluklu or-dusundan en byk fark deniz ticareti ve donan-maya verilen nemdir.

Trkiye Seluklularnda askeri sistemin temelini "ikt sistemi" olutururdu.

Seluklular, merkezi otoriteyi glendirmek ve Trkmenler'in etkinliini krmak iin kapkulu (gulam) sistemini glendirmek istedilerse de bu almalarnda baarl olamamlard.

Trkiye Seluklu Devletinin ordu,

Hassa birlikleri: Gulam askerleri (Kapkulu)

kt askerleri: Tmarl sipahiler

Ularda Trkmenlerden oluan kuvvetler

Bal beylik ve devletlerden alnan askerler

Gerektiinde komu milletlerden cretli olarak alnan askerler eklinde blmlere ayrlmtr.

Trkiye Seluklular Sinop, Alaiye (Alanya), Antal-ya ve Samsun gibi merkezlerde tersaneler kurdu-lar.

Ordu komutanna Emirl mera, donanma komutanna ise Reisl Bahr veya Meli-ks Sevahil denirdi.

Trkiye Seluklular ordusunun silahlar; ok, yay, kl, karg, topuz, zrh, glle, mancnk ve kalkan-d.

Sava zamannda ordu merkez, sa ve sol olmak zere kola ayrlrd.

Ayrca ordunun nnde nc kuvvetler bulunur-du.

resim

TRKYE TARH (11. - 13. YZYIL)

151

375 377

d. Ahilik

Anadoluda Ahi Evrann nclnde Kayseri, Konya, Krehirde esnaflar kendi aralarnda dini, sosyal ve ekonomik zellikler tayan Ahilik ad verilen bir tekilat oluturmulard.

Ahiliin temel amac zengin ile fakir, retici ile tketici, halk ile devlet arasnda ilikiler kurarak sosyal adaleti gerekletirmektir.

retim faaliyetleri ihtiyaca gre ayarlanr, reti-len mallar sk bir ekilde kontrol edilerek vatan-dan madur olmamas ve kalitesiz mal retilme-si nlenmeye allrd.

Ahilikte yamak, rak, kalfa ve usta arasnda sk bir hiyerari bulunur, ancak belirli aamalardan geen kiiler bir st basamaa geebilirlerdi.

Esnaflar kazanlarnn bir blmn Orta San-dk ad verilen yerde toplarlard.

Burada toplanan paralarla ihtiyac olan esnaflara kredi verilir, esnaflarn ortak ihtiyalar karlanrd.

Krehir'de Bulunan Ahi Evran Ant

Bacyn- Rum

Ahi Evrann ei Fatma Bac, Trkmen hanmla-rn rgtleyerek Bacyn- Rum ad verilen bir kadn tekilat kurmutur.

Bu tekilata mensup olan kadnlar genellikle naklk, rgclk, adrclk, kilim ve hal dokumacl gibi ilerde almlar, gerekti-inde eleri ile birlikte vatan savunmasnda grev almlardr.

Bu tekilat, kadnlar arasnda yardmseverliin, konukseverliin, doruluun benimsenmesine katk salad gibi Trk dilinin, Trk kltr-nn ve slam anlaynn yaylmasn da hzlandrd.

rnek 9 Trkiye Seluklularnda

I. Ahilik

II. Bacyn- Rum

III. Atabeylik

kurumlarndan hangileri hem eitim hem de ekonomi alannda faaliyet gstermitir?

A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III

D) I ve II E) I, II ve III

zm 9Ahilik ve Bacyn- Rum kurumlar hem bir esnaf rgt-lenmesi olarak ekonomik hem de yelerini yetitirdii iin eitim veren kurumlardr. Atabeylik sadece melik-lerin eitimiyle ilgilidir.

soru

152

378 380

e. Din ve nan

Orta Asyadan Anadoluya gelenler arasnda mu-tasavvflar (tarikat nderleri) da bulunmaktayd.

Bu mutasavvflar arasnda yer alan Mevlana Ce-laleddin Rumi, Hac Bekta- Veli, Yunus Emre, Muhyiddin Arabi, Sadrettin Konevi Anadolunun Trklemesi ve slamlamasnda nemli rol oynamtr.

Xlll. yzyldan itibaren Anadoluda tarikatlar yay-gnlat.

Bunun nedeni ise, dini hayatn gelimesi ve siyasi dzenin bozulmasdr.

Tarikatlar dini anlay, yaay ve toplum yaps-n etkilemitir.

Anadoluda Babailik, Bektailik, Ekberilik, Mevle-vilik, Rufailik, Nakibendilik, Kadirilik ve Kbrevi-lik gibi tarikatlar yaylmtr.

Seluklular, Hristiyan ve dier din mensuplarna hogrl davranm, her trl ibadetlerde ser-best brakmlardr.

Mevlana

Hac Bekta- Veli Mzesinde Derviler

f. Hukuk

Hukuk, er'i ve rfi olmak zere ikiye ayrlrd.

Adalet ilerine nem veren Seluklularda sivil ve askeri davalar birbirinden ayrlmtr.

g. Sanayi

Trkiye Seluklularnda sanayi, byk lde Ahi-ler tarafndan tekilatlandrlmtr.

Trkiye Seluklularnda sanayinin temelini doku-maclk ve dericilik oluturmutur.

Bunlarn yannda her trl silah, sabun, boya ve aydnlatma malzemeleri de imal ediliyordu.

Seluklu sanayisinin ihtiyac olan madenlerin ou Anadoludan temin edilmitir.

er'i hukuk

Yargnn en st yetkilisi olarak kad bu-lunurdu.

Kadlar din ve eriatla ilgili btn iler-de yetkiliydiler.

Evlenme, boanma, alacak, nafaka da-valarna bakarlard.

Kad yanl karar verir ve sulu karara itiraz ederse, kararlar dier kadlar ta-rafndan yeniden incelenir ve gereken yaplrd.

rfi hukuk

Asayii bozanlarla ilgili davalar ierir ve "emir-i dad" denilen grevli bu tr davalar yrtrd.

Askeri davalara "kad-y leker" (kad asker) adndaki ki-iler bakard.

Ar siyasi sulara ise sultann bakanlnda toplanan Divan- Mezalim bakard.

soruresim

TRKYE TARH (11. - 13. YZYIL)

153

381 383

rnek 10Aadakilerden hangisi, Trkiye Seluklularnn tica-rete nem verdiklerini ortaya koyan bir kant deildir?

A) Birok kervansaray ve han ina etmeleri

B) Kuzey-gney ve dou-bat ynnde yollar yapmalar

C) Avrupal tccarlardan daha az gmrk vergisi almalar

D) Topraklar ikta usulne gre datmalar

E) Tccarlarn mallarnn devlet tarafndan sigorta edilmeleri

zm 10

Topraklarn ikt sistemiyle datlmas daha ok tarm ve askerlikle ilgilidir. Dorudan ticaretle ilgili bir ge-lime deildir. D seenei dndaki gelimeler ticarete verilen nemi gstermektedir.

rnek 11Aadaki Trk-slam bilginlerinden hangisi, Trkiye Seluklu Devleti zamannda Trkiyede etkin olmu ve gnmze kadar etkinlii devam etmitir?

A) Hoca Ahmet Yesevi

B) Yusuf Has Hacip

C) mer Hayyam

D) Ali ir Nevai

E) Mevlana Celaleddin Rumi

zm 11Mevlana Celaleddin Rumi Trkiye Seluklular dne-minde Anadoluda etkili olmu ve Mevlevi tarikat vas-tasyla da gnmze kadar etkisini korumutur.

h. Ticaret

Anadolu nemli ticaret yollarn getii bir co-rafyaya sahip olduu iin Seluklular bu durumu deerlendirmiler ve birtakm almalar yapmlardr.

Deniz ticaretinin gelimesi iin Antalya, Sinop, Alanya gibi limanlar fethedilmitir.

Liman kentlerine Trk tccarlar yerletirilmitir.

Kbrs Krall ve talyan Cumhuriyetleriyle ticaret antlamalar yaplm, dk gmrk vergisi aln-mtr.

Tccarlarn, korsan veya ekyadan doacak olan zararlarna hazine garantisi getirilmitir (sigorta-clk).

ehirler arasnda ksa aralklarla kervansaraylar yaplmtr.

Kervansaraylarn giderlerini vakflar araclyla karlad iin hizmetler cretsiz olmutur.

Konya-Aksaray yolunda Sultan Han, Sivas-Ma-latyada Hekim Han, Antalya-Alanya arasnda Alara Han olduka nl kervansaraylardr.

lk Kervansaray II. Kl Arslan zamannda Kayseri -Aksaray yolu zerinde yaplan Alay Hand.

Mool istilasna kadar Anadoluda canl bir ticaret yaamnn srd grlmtr.

Sultan Han

resim

154

384 385

. Kltrel Hayat

Trkiye Seluklularnda resmi dil Arapa, edebi-yat dili Farsa idi. XIII. yzyldan itibaren resmi dil de Farsa oldu.

Seluklu Sultanlar ve aydnlar zellikle Fars ede-biyatna nem veriyorlard.

Bu dnemde edebiyat ve devlet dili olarak Trke saraydan uzak tutulmaktayd.

Bu durum Trk dilindeki gelimenin yavalamas-na neden olmutur.

Malazgirt Sava ve Mool istilasndan sonra Ana-doluda Trke konuanlarn says giderek art-mtr.

Trkeyi yaynlad fermanla Anadoluda ilk defa resmi dil ilan eden Karamanolu Mehmet Beydir (1277).

Alaeddin Keykubat dneminde bilim nemli bir gelime gstermitir.

Bu dnemde bn-i Bibi, Mehmet Ravendi ve Kad Burhanettin nemli tarihiler arasndadr.

bn-i Bibi, I. Aleddin Keykubad Dnemini de kapsayan 1192-1280 yllar arasna ait Trkiye Seluklu Tarihini hazrlamtr.

Ayrca tp, fizik ve felsefe alanlarnda eserler ya-zan bilim adamlar da yetimitir.

Konya, Sivas, Kayseri, Amasya, Mardin, Erzurum ve Erzincan gibi ehirlerde birok medrese ve ktphane alm-tr.

j. Sanat

Trkiye Seluklular dneminde sanatn, Byk Seluklu sanatnn bir devam olmakla birlikte ssleme ve iilikte daha ileri olduu sylenebilir.

Bu dnemde Anadoluda ssleme, inicilik, hat-tatlk, minyatr, ciltilik, tezhip, halclk ve el sa-natlar gelimitir.

Trkiye Seluklularnda genellikle vakf kurulu-larnn yapt mimari eserler olduka baarldr.

Dini mimari eserleri arasnda camiler, medreseler, mescitler, kmbetler ve klliyeler yer alrd.

Klliyeler; cami, medrese, darifa (hastane) ve ktphane gibi yaplardan olumaktayd.

Klliyelerin giderleri vakflar araclyla karla-nrd.

Kkler, saraylar, kervansaraylar, kaleler ve kp-rler de sivil mimarinin nde gelen eserleridir.

Seluklu mimari yaplar zellikle Antsal Kapla-r ile dikkat ekmektedir.

Nide Alaeddin Camii

resim

TRKYE TARH (11. - 13. YZYIL)

155

386 388

rnek 12Trkiye Seluklu Devleti zamannda Trk tasavvuf ede-biyatnn temelleri atlm ve bu asrlarda yetien Yunus Emre ve Mevlana Celaleddin-i Rumi gibi mutasavvflar bugn bile okunan evrensel mesajlar ieren yaptlar vermilerdir.

Bunun asl nedeni aadakilerden hangisidir?

A) Din d fikirlerin gelimesine uygun bir ortam salan- mtr.

B) Tasarrufla fetihlerin kolaylatrlmas amalanmtr.

C) slam dininin stnl ispatlanmaya allmtr.

D) Kltrel yap canllk kazanmtr.

E) Anadolu Seluklular tasavvuf temelinde kurulmu- lardr.

zm 12

Trkiye Seluklu Devletinin kurucu unsurlarndan en nemlileri tasavvuf ehli olan Alp, Alp-eren, Ahi, Bacyn- Rum gibi topluluklar ve tarikat eyhleridir. Bu nedenle Trkiye Seluklularnn tasavvuf temelli kurul-duu savunulabilir.

rnek 13Anadolu Trk beyliklerinin, kendi blgelerinde medre-seler kurarak eitim ve retim faaliyetlerini destek-lemelerinin aadakilerden hangisine neden olduu savunulabilir?

A) Laik eitim anlaynn gelimesine

B) G hareketlerinin yaanmasna

C) Fikir ayrlklarnn ortaya kmasna

D) Bilim ve kltr hayatnn geliimine

E) Demokrasi anlaynn yaygnlamasna

zm 13Anadolu Trk beyliklerinin medreseler kurarak eitime destek vermelerinin temel sonucu Anadolu'da bilim ve kltr hayatnda nemli gelimeler yaanmasdr.

Seluklu Sanat Eserlerinden rnekler

Camiler

Konya ve Nidede Alaeddin Camileri ile Malatya ve Sivas Ulu Camileri

Mescidler

Konyadaki Ta Mescit, Sral Mescit ve Karatay Mes-citleri, Akehirde Gdk Minare Mescidi, Harput Ala-ca Mescidi

Medreseler

Konyada Karatay, Sral ve nce Minareli Medrese-ler, Krehirde Cacabey Medresesi, kubbeli medrese; Konya'da Sral, Sivas'ta Gkmedrese, Buruciye ve ifte Minareli medreseler ise avlulu medreselerdir.

Klliyeler

Kayseride Hunat Hatun ve Hac Kl Klliyeleri, Kon-yada Aleddin Klliyesi

Kervansaraylar

Aksaray-Kayseri yolu zerindeki Sultan Han, Antal-ya-Isparta yolu zerindeki Evdir Han, Antalya- Alanya yolu zerindeki Alara Han

Trbe ve Kmbetler

Kayseride Dner Kmbet, Konyada II. Kl Arslan Kmbeti

Saray ve Kkler

Sultan I. Aleaddin tarafndan Kayseride yaptrlan Kubadiye ve Beyehir Kubadabat ile Alanyadaki Alaiye Saraylar

Darifalar

Kayseride Gevher Nesibe ve Gyasiye Darifalar ile Sivasta I. zeddin, Amasyada Amasya Darifas

resim

etkinlik

156

389 390

KAVRAMLAR

Klliye

Bir caminin etrafn-da bulunan imaret, ktphane, aevi, ar, hamam gibi yaplarn btn

Menur

Padiah tarafndan verilen vezirlik vb. bir unvan gs- teren bir ferman tr

Babailik

Baba lyas ve m-ritlerinin btn dinleri birletirme fikrine dayanan mezhep

Mutasavvf

Tasavvufla ilgi-lenen dnce adam

Kmbet

Ant mezar

Darifa

Hastane

Suba

ehir gvenliin-den sorumlu kii

Muhtesip

Belediye ile- rinden sorumlu grevli

skn

Bir yeri yurt edinme, yer- leme

Melik

Seluklularda sultan tarafndan bir eyaleti, blgeyi ynetmekle grev-lendirilen hanedan mensubu

Mevlevilik

Mevlanann dncelerini benimseyen tarikat

Bedesten

Kapal ar

Aada verilen cmlelerin karsna doru ise D, yanl ise Y, harflerini yaznz.

1. Trkiye Tarihi Malazgirt savayla balar. D

2. Danimentliler Anadoluda ilk kurulan beyliklerdendir. D

3. aka Beylii Van Gl civarnda kurulmutur. Y

4. Alaeddin Keykubat Dnemi Trkiye Seluklularnn en parlak dnemidir. D

5. Hal Seferleri Trkiye Seluklularnn zayflamas ve yklmasnda etkili olmutur. Y

6. Pasinler Sava Anadoluyu yurt edinme savadr. D

7. Yassemen Sava Eyybilerle yaplmtr. Y

8. Anadoluda ilk kervansaray II. Klarslan tarafndan almtr. D

9. Dorleon Sava Hal ordusuyla yaplmtr. D

10. Trkiye Seluklu Devletinin kurucusu Seluk Beydir. Y

etkinlik

TRKYE TARH (11. - 13. YZYIL)

157

391 392

Aadaki kavram ve aklamalar eletiriniz.

etkinlik

1. Emir-i dd h

2. Danimentliler a

3. Saltuklular g

4. Mengcekliler f

5. Artuklular

6. aka Beylii c

7. Httin Sava d

8. Miryokefalon Sava b

9. Dorleon Sava e

10. Pervaneci i

Kav

ram

lar

a. Sivas merkezli beylik

b. 1176da Bizans ile Seluklular arasnda yaplan sava

c. zmir merkezli beylik

d. Eyyubilerin Kuds ald sava

e. I. Hal Seferinde Seluklularla Hallar arasndaki sava

f. Erzincan merkezli beylik

g. Erzurum merkezli beylik

h. rfi yargnn ba

I. Mardin merkezli beylik

. lke topraklarnn kayt defterlerini tutan grevli

Aklam

alar

etkinlik

Aadaki kelimeler kark harf dzeninde verilmitir. Bu harfleri uygun bir biimde sralayarak verilen ak-lamay tamamlaynz.

1. Trkiye Seluklularnn Kurucusu S A A M E Y H L N S L E Y M A N A H

2. Trkiye Seluklularnn lk Bakenti K N Z Z N K

3. Alaaddin Keykubat'n Karadeniz'de D A U S KS U D A K Ele Geirdii Liman ehri

4. Anadolu'da kan syan K H A S A A B BB A B A S H A K

5. Trkiye Seluklu Tarihini Yazan Tarihi N B B B B N B B

6. Harzemahlarla Yaplan Sava E S Y E N A I S MY A S S I E M E N

7. Hallardan Kuds Alan Devlet Y L U B R E Y EE Y Y U B L E R

Konu Deerlendirme Testi

158

393 405

1. Harzemsahlarn ykl srecine girmesi

Moollarn Kafkasyay ele geirerek Anadolu zerindeki basksn artrmas

Yukardaki gelimeler aadaki savalardan hangisine bal olarak ortaya kmtr?

A) Kseda Sava

B) Yassemen Sava

C) Malazgirt Sava

D) Pasinler Sava

E) Miryokefalon Sava

2. I. Ihidiler Devleti

II. Eyyubi Devleti

III. Anadolu Seluklu Devleti

Yukardaki devletlerden hangisinin Hal Seferlerine kars herhangi bir mcadelesi olma-mtr?

A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II

D) I ve III E) II ve III

3. I. Danimentliler - Hal saldrlarna kars koy-mutur.

II. Trkiye Seluklu Devleti - Anadoluda siyasi birlii kurmutur.

III. Mengcekliler - lk denizci Trk Beyliidir.

Anadoluda kurulan ilk Trk beylikleri ile ilgili olarak yukarda verilen eletirmelerden hangi-leri doru deildir?

A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III

D) I ve II E) II ve III

4. Trkiye Seluklularnn,

Dou Anadolu'daki Trkmen beylikleriyle,

Korsanlk yapan Pontus Rumlaryla,

Kilikya (ukurova) Ermenileriyle,

Hallarla

yaptklar mcadelelerin nedenleri arasnda aa-dakilerden hangisi yer almaz?

A) Anadolu'da siyasi birlik salamak

B) Moollarn Anadolu'ya girmesini nlemek

C) Rakip devletlerin genilemesine engel olmak

D) Ticaret yollarnn gvenliini salamak

E) Anadolu'da Trk egemenliini salamak

5. Seluklularda asker yetitirmek amacyla "kt" sistemi uygulamaya konmutur. kt sistemine gre topraklar kiilere kiraya veriliyor ve bu ikt sahiplerinin asker yetitirmeleri salanyordu. kt sistemi ile hem topran iyi islenmesi salan-m hem de byk bir orduya sahip olunmutur.

kt sisteminin aadaki alanlardan hangisine katks yoktur?

A) Devlet hazinesine

B) Ekonomik gelirlere

C) Askeri yapya

D) Sanatn gelimesine

E) Tarmsal retimin artmasna

6. Moollarn 1243'te Trkiye Seluklu Devleti ile yapt Kseda Sava sonucunda, Seluklar da-lma srecine girmi ve birok beylik kurulmu-tur.

Aadakilerden hangisi bu savasn bir sonucu olamaz?

A) Bizans mparatorluunun baskdan kurtul-mas

B) Siyasi otoritenin zayflamas

C) Mimari ve kltrel eserlerin tahribi

D) Ticari hayatn zarar grmesi

E) Kudsn Mslmanlarn elinden kmas

7. Seluklular Anadolu'ya, Osmanl Devleti ise Balkanlara Trkmen boylarn yerletirmitir.

Bu durum, aadakilerden hangisinin gsterge-sidir?

A) Komu devletlerle siyasi ilikiler kurulduu-nun

B) Ticari hayatn canlandrlmak istendiinin

C) Dier dini mensuplar ile iliki kurulmak isten-diinin

D) skn siyasetiyle fetihlerin tamamlanmak is-tendiinin

E) klim artlarnn zorlamasyla hareket edildii-nin

159

TRKYE TARH (11. - 13. YZYIL)

8. Trkler, Malazgirt ve Miryokefalon Savalarnda byk baar elde ederken, Doudan gelen Moollara kar baarl olamamlardr.

Bu durumun temel nedeni aadakilerden han-gisidir?

A) Moollarn Bat'daki dmanlara gre daha zayf olmalar

B) ekimeler sonucunda zayflama ve Mool-larn gl olmas

C) Anadolu Seluklularnn Moollar kmse-meleri

D) Hal Seferleri'nin devam etmesi

E) Moollarn dmanlarndan yeterince istifade edilmemesi

9. I. Aleddin Keykubat dneminde,

Alanya Kalesi fethedilmitir.

Tersane kurdurulmutur.

Krm'daki Sudak liman ele geirilmitir.

Bu bilgilere gre I. Aleddin Keykubat aadaki politikalardan hangisini takip etmitir?

A) D lkelerle ilikileri artrma

B) Denizlerde stnlk salama

C) slamiyeti yayma

D) Tarmsal retimi artrma

E) Anadolu Trk siyasi birliini salama

10. Orta ada Kilise ve Papa, halk zerinde byk bir nfuza sahiptiler. Papa krallara ta giydirmi, Kilise ise geni topraklara sahip olmutur.

Buna gre aadakilerden hangisine ulala-maz?

A) Papa krallarn etkisinde kalmtr.

B) Papa siyasi bir otorite gibi hareket etmitir.

C) Papa ekonomik adan gldr.

D) Kilise snf ayrcalklarn devam ettirmitir.

E) Avrupa'da dinin byk etkisi vardr.

11. Hal Seferleri srasnda Avrupallar, Trk slam ehirlerinde kullanlan kpr, kemer ve kervan-saray yapm teknikleriyle dokuma, cam ve deri isleme sanatn renmilerdir.

Bu bilgilere gre Avrupallarn Trk slam klt-rnden,

I. bayndrlk,

II. sanat,

III. ynetim

alanlarndan hangilerinden etkilendikleri syle-nemez?

A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III

D) I ve II E) I, II ve III

12. Anadolu Seluklu Devleti'nde kendilerine bir bl-genin ynetimi verilen hanedan yelerine "melik deniyordu.

Meliklere,

I. para bastrma

II. sava ama,

III. asayi ve gvenlii salama

yetkilerinden hangilerinin verilmesinin, merkezi otoritenin zayflamasna neden olduu savunu-labilir?

A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II

D) I ve III E) II ve III

13. I. Yass emen

II. Miryokefalon

III. Malazgirt

savalarndan hangileri devletin bat ynnde genilemesini salamtr?

A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III

D) I ve II E) II ve III

160

CEVAP ANAHTARI

1. niteKonu Deerlendirme Testi

Soru No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14Cevap C D C B E C A E C C D B B A

2. niteKonu Deerlendirme Testi

Soru No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

Cevap D E C C B E E D E A C E D B

3. niteKonu Deerlendirme Testi

Soru No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

Cevap D A D A E E A E C A B A C

4. nite Konu Deerlendirme TestiSoru No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13Cevap A E C D B C D C A E B B B

5. niteKonu Deerlendirme Testi

Soru No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13Cevap C A E E D E C B C D E B D

6. niteKonu Deerlendirme Testi

Soru No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13Cevap B A C B D E D B B A C C E