TÜRKÇE ÇEVİRİ DERGİLERİNDE ARA DİLDEN · PDF filet.c. okan Ünİversİtesİ sosyal bİlİmler enstİtÜsÜ tÜrkÇe Çevİrİ dergİlerİnde ara dİlden Çevİrİler Üzerİne

T.C.

OKAN ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

TÜRKÇE ÇEVİRİ DERGİLERİNDE ARA DİLDEN

ÇEVİRİLER ÜZERİNE BETİMLEYİCİ BİR İNCELEME:

1979-2013

Ümit TÜRE PEKEL

YÜKSEK LİSANS TEZİ

ÇEVİRİBİLİM ANABİLİM DALI

ÇEVİRİBİLİM PROGRAMI

DANIŞMAN

Yrd. Doç. Dr. Cemal DEMİRCİOĞLU

İSTANBUL, Ocak 2017

T.C.





1979-2013

Ümit TÜRE PEKEL

102006010




DANIŞMAN

Yrd. Doç. Dr. Cemal DEMİRCİOĞLU


T.C.





1979-2013

Ümit TÜRE PEKEL

102006010




Tezin Enstitüye Teslim Edildiği Tarih :

Tezin Savunulduğu Tarih :

Tez Danışmanı : Yrd. Doç. Dr. Cemal DEMİRCİOĞLU

Diğer Jüri Üyeleri : Prof. Dr. Ayşe Dilek ERBORA

Prof. Dr. Cemile Günseli İŞÇİ

Yrd. Doç. Dr. Yeşim TÜKEL KILIÇ

Yrd. Doç. Dr. Seyhan BOZKURT


i

ÖNSÖZ

Bu çalışmanın amacı, 1979-2013 yılları arasında Türkçe çeviri dergilerinde

yayımlanan çeviriler üzerinden dergilerin ara dilden çeviri politikalarını detaylı bir

şekilde incelemektir. Çalışmada ele alınacak çeviri dergileri şunlardır: Çeviri (1979),

MEB (1979), Bağlam (1979), Yazko Çeviri (1981), Dün ve Bugün Çeviri (1985), Çeviri

(1987), Metis Çeviri (1987), Tömer Çeviri (1994) ve Ç.N. (2007). Çalışmada “kültürel

dönüşüm” (Snell-Hornby 2006: 47) kavramından yola çıkarak ve Gideon Toury’nin

“ara dilden çevirileri” (Toury 1995:129) tartışırken ortaya koyduğu sorulardan

faydalanarak dergilerin nasıl bir politika izlediği irdelenmektedir.

Konu seçiminden çalışmanın sınırlarının çizilmesine, bütünce oluşturmadan ufak

yazım hatalarına kadar çalışmanın her safhasında sorularımı yanıtlayarak bana her

zaman yol gösteren ve bu çalışmaya büyük katkı sağlayan değerli hocam Yrd. Doç. Dr.

Cemal Demircioğlu’na sonsuz teşekkür ederim.

Yüksek Lisans eğitimim boyunca emeklerini bizden esirgemeyen, her sıkıştığımız

noktada ya da literatür içinde kaybolduğumuzu hissettiğimizde bizlere yol göstermekten

keyif alan tüm hocalarıma, Prof. Dr. Saliha Paker’e, Prof. Dr. Turgay Kurultay’a, Yrd.

Doç. Dr. Çağlar Tanyeri’ne ve İshak Reyna’ya minnettarım.

Değerli katkıları için tezimin jüri üyeleri Prof. Dr. Ayşe Dilek Erbora, Yrd. Doç. Dr.

Yeşim Tükel Kılıç ve Yrd. Doç. Dr. Seyhan Bozkurt’a teşekkür ederim.

Her zaman yanımda olduğunu hissettiğim değerli hocam ve eski bölüm başkanım

Prof. Dr. Azize Özgüven; akademik deneyimi ve insani ilişkileriyle yolumu aydınlatan

değerli hocam Yrd. Doç. Dr. Sedat İşçi ve bana empati kurmayı öğreten, her zaman

bizlere destek olan, adaleti ve vicdanıyla kendime örnek aldığım değerli hocam Prof.

Dr. Günseli İşçi başta olmak üzere, bugün düşüncelerini ifade edebilen bir birey olmamı

sağlayan tüm hocalarıma minnettarım.

Ayrıca, aldığım tüm kararlarda yanımda olup beni destekleyen eşim Sercan Pekel’e;

başta Arş. Gör. Sevilay Yavuz Çeşmeci olmak üzere tanışmış olmaktan dolayı kendimi

ii

çok şanslı hissettiğim tüm çalışma arkadaşlarıma ve beni desteklemekten asla

vazgeçmeyen sevgili aileme en içten teşekkürlerimi sunarım.

Tez çalışmasının başarıyla tamamlanmasında, 2210 Yurtiçi Yüksek Lisans Burs

Programı kapsamında sağladığı burs desteği için TÜBİTAK’a teşekkür ederim.

iii

İÇİNDEKİLER

SAYFA NO

ÖNSÖZ ..........................................................................................................İ

İÇİNDEKİLER......................................................................................... İİİ

ÖZET ........................................................................................................... V

ABSTRACT ............................................................................................... Vİ

ŞEKİL LİSTESİ ...................................................................................... Vİİ

GİRİŞ ............................................................................................................ 1

BÖLÜM 1. KURAMSAL ÇERÇEVE VE YÖNTEM ............................. 6

1.1. ARA DİLDEN ÇEVİRİNİN KAVRAMSALLAŞTIRMA VE

ADLANDIRMA SORUNSALI .......................................................................... 7

1.1.1. İngilizce Çeviri Literatüründeki Adlandırmalar ........................... 8

1.1.2. Türkçe Çeviri Literatüründeki Adlandırmalar ........................... 11

1.1.3. Değerlendirme .............................................................................. 14

1.2. ÇEVİRİBİLİMDE “KÜLTÜREL DÖNÜŞÜM” ..................................... 17

1.2.1. Kültürler Arasındaki Asimetrik Güç İlişkileri ............................ 18

1.2.2. “Az Çevrilen Diller” Kavramı ...................................................... 19

1.3. ÇEVİRİ NORMLARI ................................................................................ 20

1.3.1. Öncül Normlar ............................................................................. 20

1.3.2. Süreç Öncesi Normlar .................................................................. 21

1.4. YÖNTEM .................................................................................................... 23

BÖLÜM 2. TÜRKÇE ÇEVİRİ DERGİLERİNDE ÇEVİRMEN

SÖYLEMİNDE ARA DİLDEN ÇEVİRİ ................................................ 26

2.1. SÖYLEMLER ÜZERİNE BETİMLEYİCİ ÇALIŞMA ......................... 26

2.2. SÖYLEMLER ÜZERİNE ÇÖZÜMLEMELER ..................................... 42

iv

BÖLÜM 3. BÜTÜNCENİN BETİMLEYİCİ ANALİZİ ....................... 47

3.1. 1979-1989 YILLARI ARASI DÖNEM ..................................................... 47

3.1.1. Kaynak Dizge - Çevirinin Doğrudanlığı İlişkisi .......................... 51

3.1.2. Metin Türü - Çevirinin Doğrudanlığı İlişkisi ............................. 55

3.1.3. Kullanılan Ara Dilin Kaynak Dizge ve Metin Türü ile İlişkisi .. 56

3.1.4. Dönemsel Değerlendirme ............................................................. 59


3.2.1. Kaynak Dizge – Çevirinin Doğrudanlığı İlişkisi ......................... 63


3.2.3. Kullanılan Ara Dil – Kaynak Dizge ve Metin Türü İlişkisi ........ 66



3.3.1. Kaynak Dizge - Çevirinin Doğrudanlığı İlişkisi .......................... 69


3.3.3. Kullanılan Ara Dil – Kaynak Dizge ve Metin Türü İlişkisi ........ 74


3.4. GENEL DEĞERLENDİRME ............................................................................ 76

BÖLÜM 4. SONUÇ ................................................................................... 81

KAYNAKLAR ........................................................................................... 87

EKLER ....................................................................................................... 94

ÖZGEÇMİŞ ............................................................................................. 110

v

ÖZET

TÜRKÇE ÇEVİRİ DERGİLERİNDE ARA DİLDEN ÇEVİRİLER

ÜZERİNE BETİMLEYİCİ BİR İNCELEME:

1979-2013

Bu çalışma, 1979-2013 yılları arasında yayımlanan Türkçe çeviri dergilerinin ara

dilden çeviri politikalarını Gideon Toury’nin “çeviri normları” kavramı (Toury

1995:53) çerçevesinde irdelemeyi hedeflemektedir. Çalışma ayrıca söz konusu

dergilerde yayımlanan ara dilden çeviriler kapsamında ilgili dönemde Türkçe çeviri

dizgesindeki hâkim dil/kültürleri irdelemekte ve konuyu Albert Branchadell’in “az

çevrilen diller” kavramıyla (Branchadell 2004: 1) ilişkilendirerek tartışmaktadır.

Çalışmamız, Türkçede ara dilden çevirilere odaklanarak belirli bir dönemin

normlarını incelemesi açısından öncüldür. Araştırmamız için öncelikle ilgili dergilerde

yayımlanan Türkçeye ara dilden ve doğrudan çeviriler derlenmiş ve daha sonra da bu

çeviriler üzerinden çeşitli veriler (kullanılan ara diller, kaynak dizgeler, metin türleri)

analiz edilmiştir. Veri analizinin daha tutarlı olabilmesi için inceleme dönemi üç

bölüme ayrılmıştır: 1979-1989, 1990-1999, 2000-2013. Her bir dönem için kaynak

dizge ile çevirinin doğrudanlığı, metin türü ile çevirinin doğrudanlığı ve kullanılan ara

dil ile kaynak dizge/metin türü ilişkileri irdelenmiştir.

Araştırma, (1) belirli dönemlerde çevirinin hangi dil üzerinden yapıldığının

gizlendiğini ve böylece ara dilden çevirilerin doğrudan çeviriler gibi sunulduğunu, (2)

kullanılacak ara dilin seçiminde ilgili dönemde çeviri dizgesindeki egemen dil/kültürün

etkili olduğunu ve (3) ara dilden çeviriye başvurulmasının her zaman dilsel yetersizlikle

açıklanamayacağını göstermiştir.

Anahtar Kelimeler: ara dilden çeviri, çeviri normları, çeviri politikaları, az çevrilen

diller,

vi

ABSTRACT

A DESCRIPTIVE ANALYSIS ON INDIRECT TRANSLATIONS IN

TURKISH JOURNALS: 1979 - 2013

The aim of the present thesis is to analyze translation policies on indirect translation

through the translation journals published between 1979 and 2013 in Turkey within the

framework of Gideon Toury’s concept of “translation norms” (Toury 1995:53). Taking

indirect translations as a case with a special reference to Albert Branchadell’s concept

of “less translated languages” (Branchadell 2004: 1), the study also addresses languages

or cultures dominant in the Turkish system of translation between 1979 and 2013.

The present thesis is the first study analyzing translational norms on indirect

translation in Turkish in a specific period. In the study, I first compiled direct and

indirect translations into Turkish in the translation journals, then I analysed the data by

centering not only on mediating languages but also on source systems and text types,

etc. In order to reach consistent results, the journals are examined within three groups:

1979-1989, 1990-1999, and 2000-2013. Each of these periods are also discussed under

the following titles: the relationship between source system and directness of

translation, the relationship between text types and directness of translation, and the

relationship between the preferred mediating language and source systems/text types.

The study shows (1) that source language of a translation is concealed during specific

periods in which, hence, indirect translations are presented as direct translations, (2) that

the dominant language/culture in a specific translation system is influential on selecting

mediating language/s, and (3) that linguistic incapability is not the only motivation

behind the phenomenon.

Key words: indirect translation, translation norms, translation policies, less translated

languages

vii

ŞEKİL LİSTESİ

SAYFA NO

Şekil 3. 1. 1979-1989 Yılları Arasında Çeviri Dergilerinde Yayımlanan Çevirilerin

Sayısal Dağılımı .............................................................................................................. 48

Şekil 3. 2. 1979-1989 Yılları Arasında Kullanılan Ara Dillerin Yıllara Göre Sayısal

Dağılımı .......................................................................................................................... 49

Şekil 3. 3. 1979-1989 Yılları Arasında Doğrudan Çevrilen Kaynak Dizgeler ............... 52

Şekil 3. 4. 1979-1989 Yılları Arasında Sadece Ara Dilden Çevrilen Kaynak Dizgelerin

Yıllara Göre Sayısal Dağılımı ......................................................................................... 53

Şekil 3. 5. 1979-1989 Yılları Arasında Hem Ara Dilden Hem Doğrudan Çevrilen

Kaynak Dizgelerden Çevirilerin Sayısal Dağılımı ......................................................... 54

Şekil 3. 6. 1979-1989 Yılları Arasında Doğrudan Çevirilerin Metin Türlerine Göre

Dağılımı .......................................................................................................................... 55

Şekil 3. 7. 1979-1989 Yılları Arasında Ara Dilden Çevirilerin Metin Türlerine Göre

Dağılımı .......................................................................................................................... 56

Şekil 3. 8. 1979-1989 Yılları Arasında İngilizceden Çevrilen Eserlerin Kaynak

Dizgeleri .......................................................................................................................... 57

Şekil 3. 9. 1979-1989 Yılları Arasında Fransızcadan Çevrilen Eserlerin Kaynak

Dizgeleri .......................................................................................................................... 58

Şekil 3. 10. 1979-1989 Yılları Arasında Almancadan Çevrilen Eserlerin Kaynak

Dizgeleri .......................................................................................................................... 58



Şekil 3. 12. 1990-1999 Yılları Arasında Doğrudan Çevrilen Kaynak Dizgelerin Sayısal

Dağılımı .......................................................................................................................... 63

Şekil 3. 13. 1990-1999 Yılları Arasında Ara Dilden Çevrilen Kaynak Dizgelerin Sayısal

Dağılımı .......................................................................................................................... 64


Dağılımı .......................................................................................................................... 65


Dağılımı .......................................................................................................................... 65



Şekil 3. 17. 2000-2013 Yılları Arasında Sadece Doğrudan Çeviri Yapılan Dizgeler .... 70

Şekil 3. 18. 2000-2013 Yılları Arasında Sadece Ara Dilden Çeviri Yapılan Dizgeler .. 71

viii

Şekil 3. 19. 2000-2013 Yılları Arasında Hem Doğrudan Hem de Ara Dilden Çeviri

Yapılan Dizgeler ............................................................................................................. 72


Dağılımı .......................................................................................................................... 73


Dağılımı .......................................................................................................................... 74



Şekil 3. 23. 1979-2013 Yıllar Arasında Kullanılan Ara Dillerin Yüzdesel Dağılımı ..... 78

Şekil 3. 24. 1979-2013 Yılları Arasında Yapılan Ara Dilden Çevirilerin Kaynak

Dizgelerinin Dağılımı ..................................................................................................... 79

1

GİRİŞ

Bu çalışmanın amacı, 1979-2013 yılları arasında yayımlanan Türkçe çeviri

dergilerinin “ara dil”den çeviri politikalarını, söz konusu dergilerin davranışları

üzerinden ve çeviri normları kapsamında incelemektir. Çalışmada ele alınacak çeviri

dergileri şunlardır: Çeviri (1979), MEB (1979), Bağlam (1979), Yazko Çeviri (1981),

Dün ve Bugün Çeviri (1985), Çeviri (1987), Metis Çeviri (1987), Tömer Çeviri (1994)

ve Ç.N. (2007). Türkçe çeviri literatüründe ara dilden çeviri tartışmaları kuralcı şu iki

kutup arasında gelişmiş görünmektedir: “Dilsel yetersizlik kaynaklı olmadığı sürece ara

dilden çeviriden kaçınılmalıdır” (Bknz. Cemal 1992:15, Gürses 2007a, 2007b, Ali

1947) ve “ara dilden çeviriden kaçınmamız mümkün değildir” (Bknz. Yavuz 1992:28).

Nitekim çeviri eleştirileri ya da çevirmen söyleşilerinde ara dilden çeviri, dilsel

yetersizlik ve çeşitli dillerde yetişmiş çevirmen eksikliği ile özdeşleştirilmiş ancak

ülkemizde konuyla ilgili betimleyici bir çalışma daha önce yapılmamıştır. Çalışmamız,

konuyu yüksek lisans araştırması olarak ele alan ilk çalışmadır ve çalışmamızda ara

dilden çeviriye yönelik her tür indirgeyici yaklaşımın uzağında durularak ara dilden

çeviri olgusu “erek kültürün bir gerçekliği” (cf. Toury 1995) olarak ele alınıp kullanılan

ara dillerin kaynak dizgeler ve metin türleriyle ilişkileri irdelenecektir.

Ara dilden çeviri, uzun süredir hem yazılı hem de sözlü çeviri etkinliklerinin

içerisinde yer alıyor olsa da çeviribilim literatürü için ancak son yıllarda dikkat çekici

bir araştırma konusu haline gelmiştir. Alanda temel kaynak kabul edilen eserlerde

konuyla ilgili başlıkların olmaması, ara dilden çeviri olgusunun göz ardı edilmesi olarak

yorumlanabilir. Örneğin, temel kaynaklardan Routledge Encylopedia of Translation

Studies’in 1998 yılında yayımlanan ilk baskısında konuyla ilgili hiç başlık yokken, 2009

yılında yayımlanan ikinci baskısına “Relay” başlığı eklenmiştir. Washbourne, uzun

süren bu göz ardı edişin temelinde konuya bir tabu olarak yaklaşmanın yatıyor

olduğunu ileri sürmektedir (Washbourne 2013: 608).

Ara dilden çeviri, sadece ilgili dil çiftinde yetişmiş çevirmen bulunamamasıyla

açıklanacak bir olgu değildir. Yayınevlerinin çeviri politikaları, kaynak dizgedeki metne

ulaşılamıyor olması, çeviri maliyetleri gibi birçok farklı nedenle ara dilden çeviriye

başvurulmuş olabilir. Sebebi ne olursa olsun, ara dilden çeviri üzerine yapılacak

çalışmalar, kültürler arasındaki ilişkileri açığa çıkarmak açısından önemli

2

görünmektedir. Bir kültürde, hangi dilin ara dil olarak seçildiği, hangi dizgelerden

doğrudan çeviri yapıldığı ya da yapıl(a)madığı, hangi metin türleri için ara dilden

çeviriye başvurulduğu, şüphesiz, söz konusu kültürler arasındaki güç ilişkilerini

örnekleyecek veriler sağlayabilir. Gideon Toury de ara dilden çevirinin kültürler arası

ilişkileri açığa çıkarma gücü nedeniyle önemli olduğunu savunur ve bu durumu şöyle

dile getirir:

“Nitekim kültürel açıdan bakıldığında, ara dilden çeviriye başvuruluyor olması

genellikle oldukça önemlidir. Basit bir yetersizlik ve hatta düpedüz bir hevesten

başka bir anlamı olmayan, çevirmenlerin birincil kaynak olarak var olan çevirilere

yöneldikleri tekil örneklerin aksine, bu eylemin tekrarı, özellikle de düzenli kalıplar

tespit edilebilirse, söz konusu kültürle birlikte bu kültürde çeviri kavramını

şekillendiren güçlerin bir kanıtı olarak değerlendirilebilir.”1 (Toury 1995: 129)

Bu ifadeden hareketle, çeviri dergilerinde yayımlanan ara dilden çeviriler üzerine

yapılacak betimleyici bir çalışmanın 1979-2013 yılları arasında Türkçe dizgede etkin

olan kültürel güçler ve ilgili dönemin çeviri normları hakkında önemli ipuçları açığa

çıkaracağını düşünebiliriz. Özellikle, Toury’nin yukarıda alıntılanan paragrafta altını

çizdiği gibi, tekrar eden ya da belirli bir süre konumunu koruyan kalıpların tespit

edilmesi tarihsel açıdan önemli bulgular ortaya konmasını sağlayabilir. Bu tür bir

çalışmanın, daha önce Türkçe çeviri dizgesi üzerinde ele alınmamış olması, çalışmamızı

bir başlangıç olarak önemli kılmaktadır.

Gideon Toury’nin sorularından yola çıkarak belirlenen ve çalışma kapsamında cevap

aranacak araştırma sorularımız şunlardır: (i) Seçilen dönemde ara dilden çeviri yapılmış

mı? (ii) İzin verilen/yasaklanan, hoş görülen/tercih edilen ara diller hangileridir? (iii)

Hangi kaynak dizgelerden ara dilden çeviri yapılmasına izin verilmiş/verilmemiş? (iv)

Ara dilden çeviri yapılırken belirli kaynak dizgeler için belirli ara dillerin kullanılması

tercih edilmiş mi? (v) Sadece doğrudan çevirinin yapıldığı kaynak dizgeler var mı? (vi)

Hangi metin türlerinden ara dilden çeviri yapılmasına izin verilmiş/verilmemiş? (vii)

Sadece doğrudan çevirinin yapıldığı metin türleri var mı? (viii) Kullanılacak ara dilin

belirlenmesinde kaynak dizge mi, metin türü mü etkili olmuş; bu konuda bir varsayım

yapılabilir mi? (ix) Çevirinin ara dilden yapılması durumunda, bu, açıkça belirtiliyor

1 Bu çalışmada, aksi belirtilmedikçe çeviriler tez yazarına aittir.

3

mu? (x) Yoksa bu gerçek göz ardı/kamufle/inkâr mı ediliyor? (xi) Eğer bir ara dilin

varlığından söz ediliyorsa, ara dilin hangisi olduğu da bildirilmekte midir? Bu ve

benzeri soruların, bütünce üzerinden araştırılmasıyla ara dilden çeviriler konusuna ışık

tutmak ve konuyla ilgili ileride yapılacak çalışmalara betimleyici bir veri sunmak

amaçlanmaktadır.

Çalışma kapsamında yukarıda sıralanan temel sorular 1979-2013 yılları arasında

basılan Türkçe çeviri dergilerinde yayımlanan Türkçeye çeviriler üzerinden ele

alınacaktır. Bu amaç doğrultusunda, öncelikle ilgili dönemde basılan Türkçe çeviri

dergileri taranacak ve dergilerde yayımlanmış çeviriler araştırmanın bütüncesini

oluşturmak için listelenecektir. Oluşturulacak listeler, çeviri metinlerle ilgili

yayımlandığı yıl, dergi adı ve sayısı, metin türü, çevirmen adı, çevirmenin

adlandırılması, kaynak dizge ve ara dil bilgilerini içerecek şekilde düzenlenecek, daha

sonra bütünce, kaynak dizgeler, kullanılan ara diller ve ara dilden çevirinin

adlandırılması gibi unsurlar çerçevesinde betimlenecektir. Tespit edilen ara dilden

çeviriye dair kalıplar üzerine açıklayıcı hipotezler üretilecektir.

Çalışmanın daha verimli bir biçimde yürütülebilmesi ve çalışma sorularına daha

tutarlı yanıtlar bulunabilmesi amacıyla, çalışma kapsamı kaynak, zaman ve dil açısından

sınırlandırılmıştır.

Çalışma kapsamında 1979-2013 yılları esas alınacaktır. Buradaki temel neden, bu

tarihlerin Türkçe çeviri dergiciliği açısından önemli olmasıdır. İlgili tarih aralığında,

birbiri arkasına çeviri dergileri yayımlanmış ve bunlardan bazıları sadece birkaç sayı

sürmüş, bazıları da uzun soluklu dergiler olmuştur. Ayrıca, kısa süreli olan dergiler de

birbiri arkasına geldiği için dönem içerisinde sürekliliği sağlamaktadırlar. 1980 ve

sonrasının Türkiye’de siyasal ve kültürel açıdan bir dönüm noktası olması tarihsel

sınırlandırma açısından dikkate değer bir noktadır. 1980 askeri darbesi sonrasındaki

süreçte ekonomide atılan liberalleşme adımları kültürel olarak da dünya ile daha fazla

bütünleşmeyi beraberinde getirmiştir. Çalışma kapsamında bibliyografya üzerine

yapılan ön incelemelerde bu dönemde hem dil çeşitliliğinde hem de çevrilen eser

sayısında bir artış eğiliminin gözlenmesi, 1980 sonrasının Türkiye’de kültürel

küreselleşme açısından önem taşıdığının göstergelerinden biri olarak kabul edilebilir.

Araştırma kapsamı, Türkçe çeviri dergileriyle sınırlandırılmıştır ve ilgili dönemde

yayımlanan çeviri kitaplar ya da edebiyat ve kültür dergilerinde çıkan çeviriler

4

araştırmanın dışında tutulmuştur. Araştırma çerçevesinde ele alınacak olan dergiler,

daha önce de belirtildiği gibi, Çeviri (1979), MEB, Bağlam, Yazko Çeviri, Dün ve

Bugün Çeviri, Çeviri (1987), Metis Çeviri, Tömer Çeviri ve Çevirmenin Notu (Ç.N.)

dergileridir. Sınırlandırma yapılırken, sadece çeviri üzerine araştırmalara yer veren

akademik bir dergi olan Hacettepe Üniversitesi Çeviribilim ve Uygulamaları Dergisi

araştırma için çeviri örnekleri sunmaması nedeniyle kapsam dışında bırakılmıştır.

Araştırmanın sadece çeviri dergileriyle sınırlandırılmasının nedeni, dergilerde yer alan

çevirilerin ilgili dönemin davranışlarını örnekleyebileceği varsayımına dayanmaktadır.

Bu varsayımdan hareketle, çalışmanın bütüncesi olarak sadece Türkçe çeviri

dergilerinde yayımlanan ara dilden çeviriler temel alınmıştır.

Çalışma kapsamında sadece Türkçeye yapılan çeviriler dikkate alınacaktır. Araştırma

kapsamında incelenen Tömer Çeviri Dergisi’nde Türkçeden çeşitli dillere çeviriler de

yer almaktadır. Ancak çalışmanın odak noktası Türkçeye yapılan çevirilerdeki hâkim

normlar olduğu için Türkçeden diğer dillere yapılan çeviriler bütünceye ve

değerlendirmeye alınmayacaktır. Bu nedenle, Tömer Çeviri Dergisi’nde yer alan diğer

çeviriler bütünceye dâhil edilmemiştir.

Araştırmanın birinci bölümünde, kuramsal çerçeve ve yönteme dair bilgiler

sunulacaktır. Bu kapsamda, öncelikle ara dilden çevirinin sırasıyla İngilizce ve Türkçe

çeviribilim dizgelerinde nasıl kavramsallaştırıldığı ve adlandırıldığı üzerinde

durulacaktır. Kuramsal çerçeve kapsamında ilk olarak, ara dilden çeviri kültürler

arasındaki asimetrik güç ilişkileri kapsamında ele alınacaktır. Bu doğrultuda “kültürel

dönüşüm”, “asimetrik güç ilişkileri” ve “kültürel hegemoni” kavramları tartışılacaktır.

Daha sonra, çeviri normlarına geçilecek ve bu kez ara dilden çeviri Gideon Toury’nin

süreç öncesi normlarının bir parçası olarak ve çeviri politikaları çerçevesinde

değerlendirilecektir. Bu tartışmada, “öncül normlar”, “süreç öncesi normlar” ve “çeviri

süreci normları” başlıkları altında yürütülecektir. Bu bölümde son olarak, araştırmanın

bütüncesinin oluşturulması ve bütünce üzerine tartışmaların yürütülmesine dair

yöntemsel bilgiler yer alacaktır.

İkinci bölümde, inceleme kapsamındaki çeviri dergilerinde ara dilden çeviri üzerine

yayımlanan söylemler incelenecektir. Burada amaç, ara dilden çeviriyle ilgili çevirmen,

yayıncı ve akademisyenlerin dergilere yansıyan yaklaşımlarını öğrenmektir. Bu

söylemler, çalışmanın odağında yer almadığı için detaylı bir söylem çözümlemesine

5

gidilmeyecektir. Ancak, söylemler üzerinden ilgili dönemde şu konularda benimsenen

çeviri politikaları olup olmadığı belirlenmeye çalışılacaktır: ara dilden çevirinin kabul

edilebilirliği, tercih edilen ara diller, ara dilden çeviri ve metin türleri ilişkisi, ara dilden

çeviri ve kaynak dizgeler ilişkisi. Buradan elde edilecek bilgiler, bir sonraki bölümde

yapılacak analizin yorumlanması açısından tamamlayıcı olacaktır.

Üçüncü bölüm bütüncenin tanıtılmasına ve betimlenmesine odaklanacaktır.

Yapılacak analizin daha tutarlı veriler ortaya koyabilmesi için bütünce üzerinde tarihsel

bir bölümlemeye gidilecek ve veriler 1979-1989, 1990-1999, 2000-2013 yılları için ayrı

ayrı ele alınacaktır. Söz konusu dönemler, kullanılan ara diller, ara dilden çeviriye

ihtiyaç duyulan dizgeler, metin türünün çevirinin doğrudanlığına etkisi, çeviri yapılacak

kaynak dizgelerin çevirinin doğrudanlığına etkisi gibi unsurlar çerçevesinde

değerlendirilecektir. Dönemsel olarak gözlemlenen ara dilden çeviri sayısında ya da

dil/metin türü çeşitliliğindeki artış ya da düşüşler ilgili dönemlerin politikaları

çerçevesinde tartışılacaktır.

Sonuç bölümünde ise, üçüncü bölümde elde edilen bulgular ara dilden çeviri

konusundaki çeviri politikaları çerçevesinde tartışılacaktır. Bu değerlendirme yoluyla

araştırma sorularının yanıtları aranacak ve ileriki araştırmaların odaklanabileceği

alanlara değinilecektir.

6

BÖLÜM 1. KURAMSAL ÇERÇEVE VE YÖNTEM

Bu çalışmada, kültürler arası ilişkiler ve çeviri normlarına odaklanan kuramcıların

ortaya koyduğu kuram ve yöntemlerden faydalanarak Türkçe çeviri dergilerinin ara

dilden çeviri politikalarını ve ara dilin seçimine etki eden kültürler arası ilişkileri

çözümleyeceğiz. Bu amaçla, öncelikle ara dilden çeviri üzerinden erek dilde hâkim olan

çeviri normları saptanacaktır. Daha sonra “kaynak dizge-ara dil-Türkçe” şablonunda

ara dilin seçimi, kültürler arası asimetrik güç ilişkileri çerçevesinde tartışılacaktır.

Öncelikle, ara dilden çeviri kavramı tartışılırken anlam karmaşası yaşamamak adına

İngilizce ve Türkçe çeviri literatürlerinde bu çeviri türünün nasıl kavramsallaştırıldığı

ve adlandırıldığı incelenecektir. Farklı kaynaklarda farklı terimlerin kullanılmasının

ardında kavramsallaştırma temelli farklılıklar olabileceği için bu tür bir incelemenin

faydalı olacağı kanaatindeyiz. Çalışma kapsamında bu tür bir bölüme yer vererek, bu

çalışma kapsamında kullanılacak terimle ilgili gerekçelendirme de yapılmış olacaktır.

Çeviri literatüründeki hâkim kuramsal yaklaşımlar günümüze kadar çeşitli dönüm

noktalarından geçmiştir (Snell-Hornby 2006). Bu dönüm noktalarından biri olan

“kültürel dönüşüm” çeviriyi, dilbilimci yaklaşımların indirgediği dilsel aktarım

konumundan çıkarmıştır. Aksine, kültür odaklı çeviri yaklaşımları, çeviriyi ait olduğu

kültürün bir parçası olarak ele almakta ve çeviriyi kültürel ilişkilere dair bilgi edinmek

için kullanabileceğimizi savunmaktadır (Toury 1995:24). Bu yaklaşıma göre, ara dilden

çevirilerin incelenmesi diller ve kültürler arasındaki güç ilişkilerine dair önemli veriler

sağlar.

Ara dilden çeviri, dilbilimci bir yaklaşımla ele alındığı sürece varılacak sonuç çok

fazla değişmeyecektir: araya farklı diller, çeviriler (metinler) girerse özgün metin ile

erek metin birbirinden uzaklaşır. Bu tür bir yaklaşımla yapılacak ara dilden çeviri

çalışması da anlamlı sonuçlar sunmayacaktır. Bu nedenle, ara dilden çevirilerin

betimleyici çeviribilim çerçevesinde ve sosyokültürel bağlar ışığında ele alınması,

konuyla ilgili dikkat çekici sonuçların çıkmasını sağlayabilir.

7

Çalışma kapsamında başvurulacak bir diğer kuramsal araç, “çeviri normları”

kavramıdır. Gideon Toury, Betimleyici Çeviribilim yöntemini ele alırken süreç öncesi

normlar altında çeviri politikalarını ve çevirinin doğrudanlığını inceler. Bu nedenle, ara

dilden çeviri çalışmaları çeviri normlarının inceleme alanına girmektedir. Toury

yaklaşımında ara dilden çeviri çalışmalarına değinip, bu alanda daha fazla çalışma

yapılması gerektiğinin de altını çizmektedir (Toury 1995: 129).

Bu tezde, dönemsel olarak bir çeviri normu incelemesi yapılıyor olduğu için ara

dilden çeviri kavramına bugünün bakış açısıyla yaklaşmak yerine çevirinin söz konusu

dönemlerde nasıl ele alındığını anlamaya çalışmamız gerektiğini unutmamak

gerekmektedir. Bu temel bakış açısıyla, çalışmanın bu bölümünde araştırmanın

kuramsal çerçevesi çizilecek ve kullanılacak yöntem tartışılacaktır.

1.1. ARA DİLDEN ÇEVİRİNİN KAVRAMSALLAŞTIRMA VE ADLANDIRMA

SORUNSALI

Ara dilden çevirileri, erek kültürün bir olgusu olarak incelemeye, bu çevirilerin erek

kültürdeki konumunu, ara dilden çeviriye yol açan etmenleri ve bir çeviri/kültür

stratejisi olarak ara dilden çevirileri tartışmaya başlamadan önce, söz konusu çeviri

türünün nasıl adlandırılacağı konusu üzerine düşünmek faydalı olacaktır. Daha önce de

belirtildiği gibi, ne İngilizce ne de Türkçe literatürde bu konuda bir terim birliği

sağlanmış değildir.

Yapılan literatür analizi, söz konusu çeviri etkinliğini adlandırmak için kullanılan

hem İngilizce hem de Türkçe terimlerde bir çeşitlilik olduğunu ve kullanılan bazı

terimlerin farklı kavramları ifade etmek için de kullandığını göstermektedir. Ringmar

(2007:1) bir terim birliğinin olmayışını, ara dilden çevirinin akademik araştırmalarda

yeterince yer bulamayışı ile ilişkilendirmektedir. Bu, aynı kavram için birden fazla

terimin kullanılıyor olmasını bir noktaya kadar açıklamaktadır. Öte yandan, kullanılan

farklı terimler, kullanıldıkları dönemlerde “telif” ve “çeviri” ilişkisine ve “ ara dilden

çevirinin” konumuna dair ipuçları da verebilir. Bu nedenle, kullanılan terimlerin bu

çerçevede ve kullanıldıkları dönemler dikkate alınarak incelenmesinin faydalı olacağını

düşünüyoruz.

Çalışmada, bu bölüme yer verilmesinin temelde birbiriyle ilişkili iki sebebi vardır.

Öncelikli neden, çalışma kapsamında kullanılacak terimin gerekçelendirmesini

8

yapmaktır. Bir diğer neden ise, kullanılan terim üzerinden ara dilden çeviriye

yaklaşımlara dair fikir edinmektir. Bu nedenle, çalışmanın bu bölümünde hem İngilizce

hem de Türkçe çeviribilim literatüründe kullanılan terimler üzerinde durulacak ve bu

çalışma kapsamında hangi terimlerin kullanılacağı nedenleriyle açıklanacaktır.

1.1.1. İngilizce Çeviri Literatüründeki Adlandırmalar

Martin Ringmar (2007:2), “Roundabout Routes: Some Remarks on Indirect

Translation” başlıklı çalışmasında İngilizce çeviribilim dizgesinde kullanılan

adlandırmaları şöyle sıralar: “indirect translation”, “relay translation”, “chain

translation”, “double translation”, “secondary translation”, “mediated translation” ve

“retranslation”. Yaptığımız literatür taraması, Ringmar’ın listesinde yer almayan

“intermadiary translation” ve “second-hand translation” terimlerinin de ara dilden

çeviri bağlamında kullanıldığına işaret etmektedir.

Ringmar kendi çalışması için bu terimlerin hangisinin daha sık kullanıldığını

görebilmek için “John Benjamins Translation Studies Bibliography” veri tabanında

terimlerin kaçar kez kullanıldığını incelemiş ve en sık kullanılan terimleri belirlemiştir.

Çeviri literatüründeki kullanım sıkları açısından değerlendirildiğinde en sık kullanılan

terim olarak indirect translation ve arkasından relay translation terimi gelmektedir

(Ringmar 2007:2). Ancak daha önce de belirttiğimiz gibi bu terimlerin bazıları birden

fazla kavram için kullanılmaktadır. Bu nedenle sadece kullanım sıklıklarına dayanarak

yorum yapmak sağlıklı olmayacaktır.

Ara dilden çevirinin adlandırılmasıyla ilgili İngilizce literatürde karşımıza çıkan ilk

sorun aynı terimin birden fazla kavram için kullanılıyor olmasıdır. Bu açıdan en dikkat

çekici örnek retranslation terimidir. Retranslation (yeniden çeviri) Routledge

Encyclopedia of Translation Studies adlı kitapta “daha önce bir dile çevrilmiş bir metni

aynı dile tekrar çevirme eylemi ya da bu tür bir eylemin sonucu olarak ortaya çıkan

metin” (Gürçağlar 2009:232) olarak tanımlanmaktadır. Benzer şekilde, Kaisa Koskinen

ve Outi Paloposki (2010: 214) de terimi “tek bir kaynak metnin aynı dile ikinci ya da

daha sonraki çevirileri” olarak tanımlamaktadır. Ancak yine Routledge Encyclopedia of

Translation Studies adlı kitapta “relay” başlığının altında “[retranslation] bazen

yeniden çevirinin (relay) bir alt kategorisi olarak kabul edilir” denilmektedir (St Andre

2009: 230). Literatürde de retranslation ara dilden çeviri anlamında kullanılmaktadır

9

ancak farklı bir anlamdaki kullanımı daha yaygın olduğu için ara dilden çeviri

bağlamından uzaklaşmaktadır. Ayrıca, bir terimin iki farklı kavram için kullanılıyor

olması anlam karmaşasına neden olabilmektedir.

Indirect translation bu terimler arasında ara dilden çeviri bağlamında en sık

kullanılan terimdir. Shuttleworth & Cowie, indirect translation terimini şöyle açıklar:

“bir metin doğrudan orijinal kaynak metninden değil de başka bir dildeki aracı çevirisi

üzerinden çevrilmesini anlatan terim” (Shuttleworth ve Cowie 2014:76). Anthony Pym

de (2011:82), terimi şöyle açıklar: “Örneğin, Poe Fransızcaya Baudelaire tarafından

çevrildi ve sonra da Fransızcadan İspanyolcaya bir kaç çevirmen tarafından çevrildi.

İspanyolca versiyonlar ‘indirect translation’, ve Fransızca çeviriler de mantıken ‘direct

translation’ olarak adlandırılır. Ancak yine Shuttleworth ve Cowie’nin çalışmasında

andıkları Ernst August Gutt indirect translation ve direct translation terimlerini

tamamen farklı bir bağlamda kullanmaktadır. Gutt terimleri şöyle tanımlamaktadır:

“direct translation çevirinin orijinal metinle aynı mesajı vermesi ve aynı biçemsel

özelliklere sahip olması gerektiği düşüncesine dayanıyor” ve Gutt’a göre bunun karşıtı

olan indirect translation daha düşük sadakat gerektiren çeviri türüdür (Gutt 1989: 2).

Indirect translation terimin zıttı olarak kullanılan direct translation terimi de aynı

zamanda bir çevirmenin A diline çeviri yaptığını göstermektedir (Shuttleworth ve

Cowie 2014: 41). Görüldüğü gibi indirect translation terimi de retranslation terimi gibi

farklı bağlamlarda farklı kavramlar için kullanılmaktadır. Ancak iki terimin kullanımları

arasındaki temel fark indirect translation teriminin diğer bağlamlarıyla

karşılaştırıldığında ara dilden çeviri bağlamında daha sık kullanılıyor olmasıdır.

Birden fazla bağlamda ve farklı anlamlarda kullanılan terimlerden sonra karşımıza

çıkan bir başka durum da bazı terimlerin negatif çağrışımlarının olmasıdır. Bu terimler

şunlardır: double translation, secondary translation ve second-hand translation. Pym

(2011: 82) second-hand translation, teriminin akla ikinci el arabaları getirdiğini ve bu

nedenle de küçültücü bir terim olduğunu ileri sürmektedir. Benzer şekilde double

translation ve secondary translation terimleri de telif ve çeviri arasında alt-üst ilişkisi

kuran bir bakış açısını yansıtmaktadır. St Andre, ara dilden çevirilerin neden akademik

çalışmaların odağı olmadığını tartışırken şöyle der: “Çoğu zaman ve çoğu yerde orijinal

metinlerin çeviri metinlere karşı ayrıcalıklı konumu düşünüldüğünde, bu hiç de şaşırtıcı

değildir. Çeviri kendisi kötü bir kopyaysa, kötü kopyaların kötü kopyaları neden

10

tartışılsın ki?” (St Andre 2008: 230). Çeviriyi telifin daha az değerli kopyası olarak

nitelendiren görüş ara dilden çeviriyi de daha az değerli kopyanın kopyası olarak

etiketlemektedir. Özellikle “second hand” ifadesi bu değersizleştirmeyi açıkça yansıtır

görünmektedir. Öte yandan, bu konuya terimlerin kullanıldıkları dönemdeki çeviri

kavramı açısından da bakmak gerekebilir. Second-hand translation terimi 1975’te

yayımlanan Anton Popovic’in Dictionary for the Analysis of Literary Translation adlı

kitabında kullanılırken, ilgili dönemde çeviri literatüründe hakim olan dilbilimsel eğilim

de dikkate alındığında problematik olmaktan çıkabilir. Ancak burada tartışılan

terimlerin günümüzde kullanılmaya devam ediyor olması bu terimi de günümüz çeviri

anlayışıyla ele alabilmemizi mümkün kılmaktadır.

Son olarak, relay translation, mediated translation ve indirect translation bazı

araştırmacılar tarafından farklı şekillerde kavramsallaştırılıyorlar. Örneğin, Dollerup

(2000: 17) indirect translation teriminin, ara dildeki çevirinin kendi başına bir metin

olarak alıcısının bulunmadığı durumlar için kullanılması gerektiğini savunmaktadır.

Başka bir deyişle, Dollerup’ın yorumuyla indirect translation sadece kaynak dizgedeki

metni erek dizgeye aktarabilmek için üretilen bir ara çeviri konumundadır ve metin

kendi dilinin okuyucusuna ulaşmaz. Indirect translation terimini bu bakış açısıyla

kavramsallaştıran Dollerup, ara dildeki metnin de kendi alıcı kitlesinin olması

durumunda da relay translation teriminin kullanılmasını önermektedir (Dollerup

2000:17).

Pym ise, çevirmenlerin kendilerinin birer mediator (aracı) olarak çalıştıklarından

hareketle, çeviriyi aracılık (mediation) kavramı üzerinden kavramsallaştırmakta ve bu

nedenle de tüm çevirilerin mediated (aracılı) olduğunu savunmaktadır (Pym 2011: 82).

Relay translation terimini ise “relay” düşüncesinin ilk çevirmene (ara dile çeviri yapan

çevirmene) işaret etmesi nedeniyle uygun kavram olmadığını savunmaktadır (Pym

2011:83). Dollerup ve kendi kavramsallaştırmalarını tartışan Pym de indirect

translation teriminin kavramı en uygun ifade eden terim olduğunu savunmakta,

alternatif olarak mediated translation terimini kabul etmekte ancak diğer terimlerin

kullanılmaması gerektiğini söylemektedir (Pym 2011: 83).

Ara dilden çeviriye aracılık eden dil, İngilizce çeviribilim literatüründe “relay

language”, “intermediary language”, “mediating language”, “pivot language” terimleri

ile adlandırılmaktadır ve bu terimler büyük bir fark gözetmeksizin birbirlerinin yerlerine

11

kullanılmaktadırlar. Dört terim arasındaki en belirgin fark kullanıldıkları bağlamlardır.

Örneğin; relay language ilk olarak sözlü çeviri bağlamında dolaylı çeviriden

bahsederken kullanılmaya başlamıştır (Dollerup 1998: 20) ancak artık hem sözlü hem

de yazılı çeviri için kullanılmaktadır. Intermediary language ve mediating language

terimleri yazılı ya da sözlü çeviri fark etmeksizin her bağlamda kullanılabiliyorken pivot

language terimi de genellikle bilgisayar destekli çeviri bağlamında kullanılmaktadır

(Lehrberger & Bourbeau 1988: 30).

1.1.2. Türkçe Çeviri Literatüründeki Adlandırmalar

İngilizcedekiyle benzer bir terim çeşitliliği ve kavramsallaştırma sorunu Türkçe

çeviribilim literatüründe de görülmektedir. Türkçede “ara dilden çeviri” (Canım 2008:

7; Çelik 2014: 53), “dolaylı çeviri” (Berk 2005: 116; Rifat, Rifat, Koş, & Tekgül 2010:

68), “ikinci dilden çeviri” (Karantay 1989: 8) ve “ikinci elden çeviri” (Popovic 1987:

11) terimleri, farklı araştırmacılar tarafından birbirinin yerine geçecek şekilde

kullanılmaktadır.

İngilizce literatürde karşımıza çıkan aynı terimin birden fazla kavram için

kullanılıyor olması sorunu Türkçe literatürde de karşımıza çıkmaktadır. İngilizce

literatürde bu bağlamda hem indirect translation hem de retranslation terimlerini

tartışmıştık. Türkçe literatüre geldiğimizde yeniden çeviri (retranslation) kavramının bu

bağlamda kullanılmadığını görüyoruz. Türkçe literatürde “dolaylı çeviri (indirect

translation)” ve zıt anlamlısı olarak da “doğrudan çeviri (direct translation)” bu

bağlamda ele alabileceğimiz terimlerdir.

Özlem Berk hazırladığı çeviribilim terimcesinde söz konusu çeviri türünü “dolaylı

çeviri” olarak adlandırmış ve dolaylı çeviriyi “doğrudan kaynak metinden değil de

başka bir dildeki ara bir metinden yapılan çeviri” olarak tanımlamıştır (Berk 2005: 116).

Berk, terimin İngilizce karşılıklarını şöyle sıralamaktadır: “indirect translation,

intermediate translation, mediated translation, retranslation ya da second-hand

translation” (Berk 2005: 116). Ancak yine Berk’in terimcesinde dolaylı çeviri (oblique

translation) “kaynak dil öğelerinin koşut erek dil öğeleriyle karşılanamayacağı

durumlarda kullanılan değişik türdeki çeviri işlemlerine verilen ad” olarak da

tanımlanmakta ve uyarlama, modülasyon ve yer değiştirme stratejilerinin bir üst başlığı

olarak verilmektedir (Berk 2005: 116). “Doğrudan çeviri (direct translation)” ise,

12

dolaylı çevirinin karşıtı olarak karşımıza çıkmaktadır; Berk terimi şöyle açıklamaktadır:

“erek metnin başka bir dildeki ara bir metinden değil de doğrudan kaynak metinden

üretildiği bir çeviri işlemi” (Berk 2005: 115). Ancak Berk aynı çalışmasında doğrudan

çeviriyi, “çevirmenin başka bir dilden ana diline yaptığı çeviri” olarak da

açıklamaktadır (Berk 2005: 115). Bu daha önceki bölümde yer alan İngilizcedeki

“direct translation” ve “indirect translation” terimlerinde karşılaşılan durumun

aynısıdır.

İngilizcedeki “second-hand translation” ve “secondary translation” terimlerin

karşılığı olarak Türkçede de “ikinci elden çeviri” ve “ikinci dilden çeviri” terimleri yer

almaktadır ve yine İngilizcedeki örneklerinde olduğu gibi bu terimlerin negatif

çağrışımları vardır. “İkinci elden çeviri” Anton Popovic’in Dictionary for the Analysis

of Literary Translation adlı kitabının Türkçe çevirisinde karşımıza çıkmaktadır

(Popovic 1987: 11). Her ne kadar Popovic’in sözlüğünde “ikinci elden çeviri” ya da

“ikincil çeviri” hiçbir öznel yorum katılmadan ve değersizlik atfedilmeden “başka

çevirilerin benimsenmesi yoluyla gerçekleştirilen çevirisel bildirişim” şeklinde

tanımlansa da, terimdeki “ikinci elden” tamlaması söz konusu çeviriyi değersiz

gösterecek bir çağrışım taşımaktadır (Popovic 1987: 11). Bunun nedeni İngilizcede

“second–hand translation” terimini tartışırken bahsettiğimiz gibi ikinci el eşyaların

kullanılmışlık, eskilik, değersizlik gibi çağrışımlarını akla getiriyor olmasıdır.

“İkinci dilden çeviri”, söz konusu çeviri türü ile ilgili sıkça karşımıza çıkan bir

terimdir. Örneğin, Metis Çeviri dergisinin çevirmenlerle söyleşiler bölümünde bu terim

kullanılmaktadır. Sabri Gürses, bu çeviri türü üzerine yazılarında hep ikinci dilden

çeviri terimini kullanmıştır (Gürses 2007a, 2007b, 2007c). Ancak Susan Bassnett’ın da

belirttiği gibi çeviri metinlerin ‘ikincil’, ‘mekanik’ bir ürün, bir ‘kopya’ ya da üstün

orijinal metnin basit bir versiyonu olarak görüldüğünü (Bassnett 1996: 12) düşünürsek

terimin başındaki ikinci kelimesinin söz konusu çeviri türünü insanların gözünde daha

da aşağı bir düzeye yerleştireceği sonucuna varabiliriz.

“Ara dilden çeviri”, diğer terimlerle karşılaştırıldığında konuya en nesnel yaklaşan

terim olarak karşımıza çıkmaktadır. Sinem Canım ve Bilal Çelik yüksek lisans

tezlerinde bu çeviri türüne değinirken terim olarak “ara dilden çeviriyi” tercih

etmişlerdir (Canım 2008: 7, Çelik 2014: 142). Benzer şekilde Betül Parlak, Bir Çeviri

Eserler Bibliyografyası Işığında Türkçede İtalyan Kültürü adlı çalışmasında ara dilden

13

çeviri terimini tercih etmiştir. Farklı kavramlar için kullanılmıyor oluşu ve sağladığı

nesnel bakış bu terimi diğer terimlere göre daha tutarlı kılmaktadır.

“Ara dil”, “aracı dil” ve “ikinci dil” kavramları da kaynak dilden erek dile doğrudan

çevirinin mümkün olmadığı durumlarda aracılık görevini üstlenen dili adlandırmak için

kullanılan terimlerdir.

Aracı dil, kavramı en iyi yansıtan terim olarak karşımıza çıkmaktadır. Nitekim

Yurdanur Salman E. A. Nida’nın Toward a Science of Translating adlı eserinin “The

Role of Translator” isimli bölümünü çevirmiş ve söz konusu bölümde geçen “mediating

language” (Nida 1964: 150) terimini Metis Çeviri dergisi için yaptığı çeviride “aracı

dil” olarak karşılamıştır (Nida 1987: 100). Benzer şekilde Mine Yazıcı, Çeviribilimin

Temel Kavram ve Kuramları isimli kitabında Toury’nin süreç öncesi normlarını

açıklarken, çevirinin doğrudanlığından bahsetmekte ve terim olarak da “aracı dil”i

tercih etmektedir (Yazıcı 2005: 134). Ancak, Berk bu terimi “kimi kuramcılar

tarafından kaynak dille erek dil arasında aracılık ettiği varsayılan bir dil” olarak

tanımlamakta ve terimi soyutlaştırarak bu bağlamdan uzaklaştırdığını düşünmektedir

(Berk 2005: 91). Berk’in tanımına göre kaynak dil ve erek dil arasında yeterliliği

sağlayacak olan aracı dil somut değil soyut bir kavramdır (Berk 2005: 92).

“Ara dil” alanla ilgili yazılı kaynaklarda sıkça karşımıza çıkan bir terimdir. Özlem

Berk, ara dili İngilizcede “pivot language” ve Almancada da “pivotsprache” yerine

kullanmakta ve terimi “kaynak metinden erek dile dolaysız olarak çevirinin mümkün

olmadığı durumlarda kaynak dille erek dil arasında kullanılan üçüncü bir dil” olarak

tanımlamaktadır (Berk 2005: 91). Şehnaz Tahir Gürçağlar, Toury’nin süreç öncesi

normlarını açıklarken çevirinin doğrudanlığından bahsetmekte ve terim olarak “ara dili”

tercih etmektedir (Gürçağlar 2011: 136). Benzer şekilde Işın Bengi-Öner de hazırladığı

terimcede ‘ara dil’ terimine yer vermektedir (Bengi-Öner 2001: 62).

“İkinci dil” ise genellikle bu tür çevirilerin yapılmasını desteklemeyen ya da yapılan

çevirilere olumsuz bir bakış açısıyla yaklaşan araştırmacılar ya da çevirmenler

tarafından kullanılan bir terim olarak karşımıza çıkmaktadır. Örneğin; konuyla ilgili

çalışmalar yapan Sabri Gürses’in yanı sıra Japoncadan Türkçeye yapılan çevirileri

inceleyen Hüseyin Can Erkin de “ikinci dil” terimini tercih etmektedir (Gürses 2007a;

Gürses 2007b: 13; Erkin 2005). Bengi-Öner de hazırladığı terimcede “ikinci dil”

terimine yer vermiş ve ‘ikinci dili’ ‘ara dil’ ile eş anlamlı olarak ve İngilizcede “second

14

language” teriminin karşılığı olarak kullanmıştır (Bengi-Öner 2001: 62). Ara dil ve

ikinci dil terimleri, ara dilden çeviri ve ikinci dilden çeviri terimlerini tercih eden

araştırmacılar tarafından kullanılmaktadır.

Alanla ilgili az sayıdaki terimcede bir terim birliği sağlanamadığı ve “ara dil”, “ikinci

dil” ve “aracı dil” terimleri birbirinin alternatifi olarak kullanıldığı görülmektedir.

Yukarıda adı geçmeyen Türkçede yayımlanmış bir terimce daha vardır: Açıklamalı

Çeviri Terimleri Sözlüğü. İsmail Boztaş ve Şirin Okyavuz Yener’in Translation

Terminology isimli terimcenin çevirisi yoluyla hazırladığı bu terimcede söz konusu

üçüncü dili ifade etmek için kullanılan bir terim yer almamaktadır (Boztaş & Yener

2005).

Her biri aynı kavramı ifade etmek için kullanılan terimlerin çeşitli kaynaklarda yer

alan tanımlamalarına yukarıda değindik. İngilizce çeviribilim dizgesinde olduğu gibi

Türkçe çeviribilim dizgesinde de aynı kavramı ifade eden birden fazla terimle

karşılaşmaktayız.

1.1.3. Değerlendirme

Çalışmamız kapsamında irdelemeye çalıştığımız çeviri türünü adlandırmak için

kullanılan terimler yukarıda açıklandı ve hem İngilizce hem de Türkçede bir terim

birliğinin bulunmadığı saptandı. Bu aşamada ise öncelikle bir terim birliğinin

olmayışının ardında olabilecek nedenleri tartışacağız. Daha sonra çalışmamız

kapsamında hangi terimin kullanılacağını gerekçelendireceğiz.

Mine Yazıcı, Çeviribilimde Araştırma adlı kitabında, terimcelerin oluşturulmasından

bahsederken şöyle demektedir: “Bir disiplinin akademik olarak benimsendiğinin en

büyük göstergesi kendi jargonunu yaratmasıdır” (Yazıcı 2011: 13). Ara dilden çeviri

konusunda bir terim birliğinin sağlanamadığına yukarıda değinmiştik. Buradan

hareketle ara dilden çeviriler konusunda ortak bir söylemin oluşmaması ve durumun

İngilizcede de benzer olması konuya ilişkin çalışma ve tartışmaların kısıtlı olmasıyla

açıklanabilir. İngilizce literatürdeki çalışmalar, ara dilden çeviri çalışmalarının yeterince

ilgi görmediğine değinmektedirler (St. Andre 2008: 230; Ringmar 2007:1).

Bir terim birliğinin oluşturulmamış olmasının bir diğer nedeni ise söz konusu

terimlerin kullanıldıkları dönemler ve bu dönemlerdeki çeviri normları arasındaki

farklar olabilir. Örneğin, Popovic’in 1987 yılında Türkçeye çevrilen çalışmasında bu

15

çeviri etkinliği “ikinci elden çeviri (second-hand translation)” olarak adlandırılıyorken

(Popovic 1987:11), aynı çeviri türü Berk’in 2005 yılındaki çalışmasında “dolaylı çeviri

(indirect translation)” olarak adlandırılmıştır (Berk 2005: 116). Bu iki çalışma

arasındaki geçen zamanda, çeviri kabullerinin ve çeviribilimdeki hâkim paradigmanın

değişmesi, iki ayrı terimin kullanılmasına neden olmuş olabilir. Başka bir deyişle,

buradaki farklılığın temelinde çeviriye bakış açısının yattığını düşünebiliriz. Toury’nin

Betimleyici Çeviri Çalışmaları ile alana kazandırdığı yeni bakış açısı ve beraberinde

gelen “varsayılan çeviri (assumed translation)” kavramının bu tür bir değişikliğe neden

olduğu söylenebilir. Toury’nin çeviri olarak sunulan metinlerin çeviri olarak kabul

edilip incelenmesi temeline dayanan “varsayılan çeviri” kavramı “sözde çevirileri

(pseudotranslations)” ve “ara dilden çevirileri (indirect translation)” çeviribilim

alanının gündemine taşımış ve bu konularda yapılan çalışmaları teşvik etmiştir. Bununla

bağlantılı olarak, bu tür çevirilere yaklaşımların da değiştiği söylenebilir.

Son olarak da, birliğin oluşmamış olmasını çeviri beklentileriyle açıklayabiliriz.

Çeviri beklentisi derken çeviri olarak nitelenen metinden hangi özellikleri taşınmasının

beklendiğini kastediyoruz. Çeviriyi kültürler arası aktarım olarak gören bir anlayış,

kaynak ve erek kültürler arasındaki aktarıma bir başka kültür ya da dilin de dâhil

olmasını “dolaylı çeviri” ya da “ara dilden çeviri” olarak adlandırıyor olabilir. Benzer

şekilde “ikinci elden çeviri” ya da “ikinci dilden çeviri” de çevirinin kaynak ve erek

kültürler arasında aracısız bir aktarım olarak gerçekleşmesi gerektiğini düşünen bakış

açısına sahip araştırmacılar kullanıyor diyebiliriz. Kısacası kullanılan terimler ara dilden

çeviriye nasıl yaklaşıldığını yansıtıyor görünmektedir.

Sonuç olarak, ara dilden çeviri etkinliğinin birden fazla terimle adlandırılıyor

olmasının birden fazla olası nedeni vardır ve bu muhtemel nedenler de yukarıda

özetlenmiştir. Bu çalışmanın temel amacı, bu durumun altında yatan nedenin ne

olduğunu saptamak olmadığı için burada olası nedenlerin tartışılmasıyla yetinilecektir.

Ancak odak noktasına ara dilden çevirileri alan bu tür bir çalışmada, hangi terimin

neden kullanıldığının gerekçelendirilmesinin de kaçınılmaz olduğunu düşündüğümüz

için bu bölüme yer verilmiştir.

Bu bölümde irdelenecek bir diğer konu da, çalışma kapsamında hangi terimin

kullanılacağıdır. Kaynak dilden erek dile aracısız çevirinin mümkün olmadığı

durumlarda kullanılan dili ve bu çeviri türünü adlandırmak için kullanılan terimleri

16

yukarıda iki ayrı başlık altında inceledik. İncelemenin bu bölümünde ise çalışmamız

kapsamında bu olguyu tanımlamak için hangi terimlerin tutarlı olabileceğini

gerekçeleriyle birlikte tartışmaya çalışacağız.

Her ne kadar açıklanan terimler arasında söz konusu üçüncü dilin aracılık görevini en

iyi yansıtan “aracı dil” de olsa terimin farklı bir kavramı ifade etmek için de kullanılıyor

olması kavram kargaşasına neden olabilmektedir. Çalışmanın kapsamı ve metodolojisi

gereği dolaylı bir yoldan yapılan bu çeviri türünü erek kültürün bir olgusu olarak kabul

etmekteyiz. Bu ön kabul ve bilimsel araştırmanın kuralları, nesnelliği ve araştırma

konusuna tarafsız yaklaşımı gerektirmektedir. Ancak terim olarak “ikinci dil” seçilirse,

bu seçim beraberinde bazı olumsuz ön kabulleri de getirecektir. Örneğin, aracılık

görevini üstlenen dil ya da erek dil ikincil konuma itilecektir. Üstelik ikinci dil, bu

çeviri türünü üç dil arasındaki aktarım olarak sınırlamaktadır. Oysa kaynak dizge ile

erek dizge arasında birden fazla dil ve metinden oluşan bir zincir de olasıdır. Bu

nedenle, hem aracılık görevi çağrışımını desteklediği hem de negatif çağrışımları

olmadığı için “ara dil” terimi tercih edilecektir.

Söz konusu çeviri türüne verilecek isimle ilgili de benzer sıkıntılar bulunmaktadır.

Öncelikle “dolaylı çeviri” ve ona karşılık olarak görülen “doğrudan çeviri” terimlerini

yaratabilecekleri kavram kargaşası nedeniyle tercih etmeyeceğiz. “İkinci dilden çeviri”

ve “ikinci elden çeviri” terimleri de gerekli nesnelliği bizce sağlayamadığı, daha terim

seçiminden söz konusu çeviri türüne karşı bir tavır alınıyor izlenimi oluşturduğu için bu

terimleri tercih etmekte çalışmanın nesnelliğini zedeleyecektir düşüncesindeyiz. Oysa

ara dilden çeviri hem bu çeviri türünün aracılık görevini vurgulamakta hem de nesnel

yaklaşımı desteklemektedir.

Sonuç olarak, “ara dil” ve “ara dilden çeviri” terimleri hem olumsuz çağrışımlardan

uzak durmakta hem de üstlenilen aracılık görevini dile getirmektedir. Tüm bunları göz

önüne alarak “ara dil” ve “ara dilden çeviri” kavramlarının kullanılmasının daha

açıklayıcı ve uygun olacağını düşünmekteyiz. Bu nedenle de bu çalışmada kaynak dil ve

erek dil arasında aracılık rolünü üstlenen dil “ara dil”; ara dil vasıtasıyla yapılan çeviri

de “ara dilden çeviri” olarak adlandırılacaktır.

17

1.2. ÇEVİRİBİLİMDE “KÜLTÜREL DÖNÜŞÜM”

“Kültürel dönüşüm”, 1980’lerde çeviribilimin kaynak odaklı dilbilimsel

yaklaşımdan uzaklaşıp, çeviriyi kültürler arası bir aktarım olarak gören erek odaklı bir

yaklaşıma geçişi olarak tanımlanır (Snell-Hornby 2006: 47). Snell-Hornby, Turns of

Translation Studies adlı çalışmasında, çeviribilimdeki bu paradigma değişimini

sağlayan kuramcıların (Gideon Toury, Susan Bassnett, Andre Lefevere vb.) ortak

noktasını dönemin anlayışındaki hakim dogmalara karşı “erek odaklı” ve “betimleyici”

bir yaklaşım benimsemiş olmaları olarak açıklamaktadır (Snell Hornby 2006: 49).

Betimleyici Çeviri Çalışmaları, çeviriyi erek kültürün bir olgusu olarak ele almayı

hedefleyen ve 1970’li yıllarda Itamar Even-Zohar’ın geliştirdiği Çoğul Dizge Kuramı

temelinde Toury tarafından oluşturulmuş bir yaklaşımdır. Şehnaz Tahir Gürçağlar’a

göre Betimleyici Çeviri Çalışmaları “çeviriyle daha çok bir ürün olarak ilgilenir ve

çeviri metinlerin çözümlenmesi yoluyla çeviri, edebiyat, kültür, tarih ve ideoloji

arasındaki etkileşimlere ışık tutmaya çalışır” (Gürçağlar 2011:128). Toury, betimleyici

çeviri çalışmaları kapsamında sözde çeviri (pseudotranslation), varsayılan çeviri

(assumed translation) ve ara dilden çeviri (indirect translation) gibi daha önceleri çok

sık tartışılmayan kavramları da tartışmaya açmıştır (Toury 1995: 40; 69; 129).

Çeviriyi ait olduğu kültürün bir parçası olarak ele alan Toury, çeviri ve çeviri

çalışmaları kapsamına giren konularla erek kültür arasında organik bir bağın varlığına

işaret eder (Toury 1995:26); başka bir deyişle, çeviri olguları ve erek kültür arasında

doğrudan bir etkileşim vardır. Toury’e göre, çeviri ile ait olduğu kültür arasındaki

ilişkinin kaynak metin ve kaynak kültür arasındaki ilişki ile aynı olmasını beklemek

yanlış olacaktır (Toury 1995: 26-27). Ancak bu boktada, Toury’nin yaklaşımında

çevirinin temsiliyetine de değinmek gerekmektedir. Cemal Demircioğlu, Toury’nin

yaklaşımında, çeviri metnin hem “erek dil ve kültür dizgesinde bir eseri” hem de “başka

bir dil ve kültür dizgesindeki bir eseri” temsil ettiğinden bahsetmiştir (Demircioğlu

2016: 64-65). “Bu nedenle normlar iki ayrı dil ve kültürün buluştuğu ve aralarındaki

gerilimlere rağmen uzlaş(tırıl)maya çalışıldığı bir inceleme alanıdır” (Demircioğlu

2016: 64-65) ve normları temel alan bir incelemede bu temsiliyeletlerin dikkate

alınması gerekmektedir.

Lee’nin (2008:74) bahsettiği gibi İncil çevirileri ve Ringmar’ın (2012: 142) belirttiği

gibi Yunan klasiklerinin Arapça vasıtasıyla günümüze ulaşması örneklerinden de

18

gördüğümüz gibi ara dilden çeviri, çeviribilim dizgesinde önemli bir yere sahiptir.

Ancak buna rağmen, “kötü” bir üne sahip olduğu da aşikârdır. Ara dilden çevirileri

kaynak dil ile erek dil arasındaki dilsel aktarım olarak ele almak, özgün metnin

çevirisinin çevirisi olan ara dilden çevirilerin ikincil kopyalar olarak nitelendirilmesinin

ötesine gitmeyecektir. Ara dilden çeviri üzerine yapılan araştırmalara değinen Ringmar

(2012:142) araştırmacıların örnek incelemeleri yoluyla ara dilden çeviri durumunda

kaynak dildeki eserin erek dildeki eserden ne kadar uzaklaştığını vurgulandıklarını

belirtir. Bu tür bir uzaklaşmanın olması kaçınılmazdır ancak ara dilden çeviriye bu bakış

açısı ile yaklaşmak ara dilden çevirilerin üretildiği dönem ve koşullarla ilgili bilgileri

açığa çıkarmadığı için verimli de olmaz. Oysaki ara dilden çeviriler, betimleyici çeviri

çalışmalarının sunduğu yöntemle incelendiğinde, ait oldukları dönem ve kültürde etkin

olan kültürel süreçlere dair önemli veriler elde edilebilir.

1.2.1. Kültürler Arasındaki Asimetrik Güç İlişkileri

Kültürel dönüşümle birlikte ara dilden çevirilerin incelenmesi için de yeni yollar

açılmıştır. Bir kültürde ara dilden çeviriye hangi durumlarda başvurulduğu, hangi

kültürlerden doğrudan çeviri yapıl(a)madığı, hangi dillerin ara dil olarak kullanıldığı ve

erek kültür ile doğrudan çevirinin yapılamadığı kültür ya da aracı olarak kullanılan

kültür ile erek kültür arasındaki ilişkiler gibi konular kültürel dönüşümle birlikte

çeviribilimin ilgi alanına girmeye başlamıştır. Bu açıdan da, ara dilden çevirilerin

incelenmesinde kültürel dönüşüm önemli bir dönüm noktasıdır.

Albert Branchadell, Less Translated Languages adlı kitabın giriş bölümünde kültürel

dönüşümle ilgili şöyle der: “kültürel dönüşümü bu kadar ilginç kılan, çevirinin

aralarında asimetrik güç ilişki bulunan kültürler arasında gerçekleşiyor olduğu

düşüncesidir” (Branchadell 2004: 6). Çeviri bu açıdan iki şekilde yorumlanabilir.

Birincisi asimetrik güç ilişkileri düşünüldüğünde güçsüz olan kültürün güçlü olan

kültürden yapılacak çevirilere daha çok ihtiyaç duyacağı sonucuna varılabilir. İkinci

olarak ise, güçsüz olan kültürün sesini daha büyük kitlelere duyurabilmek için güçlü bir

kültür içinde kabul edilmesi ve bu kültüre aktarılması gerekliliğidir.

Kültürel dönüşüm, kültürler arası güç ilişkilerinin çeviriyi nasıl etkilediği üzerine

odaklanan araştırmacıların yönlendirmesiyle Maria Tymoczko ve Edwin Gentzler’ın

deyimiyle “güç ilişkileri odaklı bir dönüşüm” (power turn”) geçirir (Tymoczko ve

19

Genztler 2002: xv). Bu yeni yaklaşıma göre, çeviri dominant/merkezdeki kültürler ile

ikincil/çevredeki kültürler arasında gerçekleşiyordur. Ara dilden çeviri açısından bu

dönüşümü ya da bakış açısını önemli kılan ise, ara dilden çevirinin bir kültürde hangi

kültürlerin etkin/egemen olduğunu gösterebilecek işaretler ortaya koymasıdır.

Branchadell (2004: 6), bu dönüşümün bu kadar önemli olmasının nedenini “eşit

olmayan güç ilişkilerini vurguluyor olması” olarak açıklar çünkü “daha az çevrilen

diller ve dominant diller arasındaki ilişkinin temel özelliği eşitsizliktir.”

1.2.2. “Az Çevrilen Diller” Kavramı

“Az Çevrilen Diller (less-translated languages)” Branchadhell’in azınlık dilleri

(minority languages) kavramı yerine önerdiği kavramdır (Branchadell 2004: 1). Oxford

Bibliografies, azınlık dillerini belirli bir coğrafyada popülasyonun tamamına oranla

daha küçük bir topluluk tarafından konuşulan diller olarak tanımlar. Oysa çeviride

“kaynak dil” konumunda bulunamayan dillerin ortak özelliği küçük gruplar tarafından

konuşuluyor olmaları değildir. Bu ve benzeri tanımlardan hareketle, Branchadell,

çeviride nadiren kaynak dil konumunda bulunan dilleri tanımlamak için, Barcelona’da

düzenlenen bir konferansın isminden esinlenerek böyle bir terim önermiştir.

Çeviride kaynak dil konumuna daha az sıklıkla geçen diller arasında, Katalanca gibi

az konuşulan dillerin yanı sıra Arapça, Çince gibi çok kişi tarafından konuşulan ancak

kültürel aktarımda merkez konumda yer almayan diller de vardır. Bu nedenle de

“azınlık dilleri” kavramı her iki grubu birden kapsamadığı için kullanışlı değildir.

Branchadell, bu nedenle hem gerçekten azınlık gruplarının konuştuğu dilleri hem de

kültürel aktarımlarda sıkça kullanılmayan ama çok sayıda kişinin konuştuğu dilleri,

kültürel paylaşımlar kapsamında bir çatıda toplamak için bu yeni kavramı önermiştir.

Daha önce de belirttiğimiz gibi, az çevrilen diller ile dominant diller arasındaki

ilişkinin temelinde eşitsizlik olduğu için, Branchadell (2004: 6) kültür ve güç odaklı

dönüşümlerin az çevrilen dillerin çalışılması için de önemli olduğunu vurgular.

Buradaki eşitsizlik, literatürde literatürde sıklıkla sömürgecilikle ilişkili olarak incelenir.

Ancak Branchadell, bu eşitsizliğin Venuti’nin deyimiyle “ikincil konuma itme

(subordination)” ile ilgili olduğunu savunur çünkü bu konumdaki dillerin bazılarının

tarihlerinde sömürge ilişkileri yoktur (Branchadel 2004:7). Burada bahsi geçen eşitsizlik

ilişkisi, merkez/dominant ve çevre kültürler arasındaki aktarımın tek yönlülüğüyle

20

ilgilidir. Başka bir deyişle, merkezdeki kültürlerden çevredeki kültürlere yapılan

çevirilerin sayısı, çevredeki kültürlerden merkezdeki kültürlere yapılan çevirinin

sayısından fazladır.

Ara dilden çeviri, genellikle iki çevre kültür arasında aktarım yapılması gerektiğinde

ortaya çıkmaktadır çünkü iki çevre kültür arasındaki aktarım genellikle merkezi bir

kültür üzerinden yapılmaktadır.

1.3. ÇEVİRİ NORMLARI

Çeviri, diğer tüm eylemler gibi ait olduğu kültürde var olan normların etkisinde

gelişir. Başka bir deyişle çeviri, Toury’nin belirttiği şekilde, normların yönlendirdiği bir

etkinliktir ve bir kültürde, belirli bir dönemde yayımlanan çevirilerin ilgili dönemde

geçerli olan normları yansıtması beklenir. Toury çeviri normlarını üç ana başlık altında

toplar: öncül normlar, süreç öncesi normlar ve süreç normları. Çeviri normları, kültüre

ve zamana bağlı olarak değişir ve belirli bir metin ya da çeviri türüne ait değildir.

Toury, çeviri normlarını açıklamanın belirli zorluklar içerdiğini ve bu zorlukların da

çeviriden bağımsız olarak normların içsel iki özelliğinden kaynaklandığını savunur:

“sosyo-kültürel özgüllük” ve “istikrarsızlık” (Toury 2008:156). Bir normun bir

toplumun tamamı ya da farklı toplumlar için geçerli olmasını beklemek yanlıştır. Aynı

toplum içerisinde dahi farklı sosyal ve kültürel çevrelerin kendilerine özgü normları

vardır. Normların bu özelliğinde hareketle, çeviri normlarının da tüm kesimler için

geçerli olması gibi bir zorunluluk yoktur. Normların bir diğer özelliği olan istikrarsızlık

ise normların değişkenliğini vurgulamaktadır (Toury 2008:156). Başka bir deyişle,

belirli bir kültürde görece sık aralıklarla hâkim normlar değişebilirler. Normların bu

özellikleri dikkate alındığında bu çalışmanın kapsamında hem farklı metin türleri için

farklı normların geçerli olduğunu hem de bir metin türü için tespit edilen normun zaman

içerisinde değiştiğini gözlemleyebiliriz.

1.3.1. Öncül Normlar

İki farklı kültür arasındaki aktarım olarak ele aldığımız çeviri, aynı zamanda bu iki

kültürde etkin olan iki farklı norm dizgesini de içinde barındırır. Toury, bir çeviriyi

ortaya çıkaran iki zorunluluktan bahseder: “1. (Çevirinin) belirli bir dilde bir metin

olması, dolayısıyla da o dilin ait olduğu kültürde ya da o kültürün bir kesiminde bir

21

konumunun olması, bir boşluğu dolduruyor olması; 2. Çevrildiği dilde/kültürde, başka

bir dilde daha önce üretilmiş olup, o dilin ait olduğu kültürde net bir konuma sahip olan

bir metni temsil ediyor olması” (Toury 2008:152). Bu iki temel gerekliliği yerine

getirirken çevirmenin yapacağı tercihler ve alacağı kararlar sonuçta çevirmeni bu iki

uçtan birine daha yakın olan bir noktaya getirir. Toury, çevirmenin bu süreçte aldığı

kararı “öncül norm” olarak değerlendirir (Toury 2008: 152). Bu noktada, çevirmen

aldığı kararlarla ya kaynak dilin ve kültürün normlarına bağlı kalmayı seçip “yeterli

çeviri” üretecek ya da erek dil ve kültürün normlarına bağlı kalmayı seçerek “kabul

edilebilir” çeviri üretmeyi seçecektir (Toury 2008.152). Bu norm kategorisine atfedilen

öncüllük gerçek anlamda kronolojik değil mantıksal bir önceliktir.

1.3.2. Süreç Öncesi Normlar

Toury’nin ele aldığı bir diğer norm kategorisi, süreç öncesi normlardır ve Toury bu

normları, iki grup olarak değerlendirir: (1)“kesin bir çeviri politikasının doğasına ve

varlığına ilişkin olanlar” ve (2) “çevirinin doğrudanlığıyla ilgili olanlar” (Toury

2008:153). Süreç öncesi normlar aşağıda daha detaylı olarak ele alınacaktır.

Süreç öncesi normlar, kronolojik olarak çeviri süreci normlarından önce gelir. Ancak

Toury aralarında kronolojik düzene rağmen bu iki norm kategorisinin birbiriyle ilişki

içerisinde olduğundan bahseder ve “çeviri normlar tarafından yönlendirilen bir etkinlik

olarak inceleyen her araştırmanın” bu tür ilişkileri kurmaya odaklanması gerektiğini

söyler (Toury 2008:155). Toury, var olan ilişkilerin öncül normla da ilişkili olduğunu

ileri sürer ve şu iddia da bulunur: “Bu nedenle yeterli çeviri yapmanın marjinal olduğu

kesimlerde, dolaylı çevirinin de yaygın olması, hatta bazı durumlarda doğrudan çeviriye

tercih edilmesi mümkündür. Bunun tersine, dolaylı çeviriyi yasaklayan bir normun

yeterlilik normuna giderek yaklaşıldığının işareti olarak alınması olasıdır. Böylesi

koşullarda, eğer dolaylı çeviri hâlâ yapılıyorsa, bu, açıkça inkâr edilmese de, en azından

gizli tutulacaktır” (Toury 2008:162).

Süreç öncesi normlar, iki alt grup olarak ele alınsa da bu iki grubun birbirinden

tamamen bağımsız olduğu iddia edilemez. Bir çevirinin ara dilden mi yoksa kaynak

dilden mi yapılacağını ilgi dönemdeki etkin çeviri politikaları ve süreç öncesi normlar

belirler. Bu nedenle bu tez çalışmasının kapsamında süreç öncesi normlar ışığında çeviri

dergilerinde yayımlanan çeviriler ele alınacaktır.

22

Belirli bir dönemde (1979-2013 yılları arasında), belirli bir kültüre/dile (Türkçeye)

ve belirli bir alt grup aracılığıyla (çeviri dergileri) aktarılacak metinlerin seçimini çeviri

politikaları belirler. Daha önce de belirttiğimiz gibi normlar ve bu bağlamda çeviri

normları sosyo-kültürel açıdan özgün ve istikrarsızdır. Dolayısıyla bu çalışma

kapsamında incelenecek farklı çeviri dergilerinde farklı normların benimsendiği ya da

aynı çeviri dergisinde zaman içerisinde hâkim normun değiştiğini gözlemlememiz

olasıdır. “Bir norm gerçekten geçerli ve etkili olduğu sürece, aynı tür durumların

tekrarında düzenli bir davranış kalıbı belirgin hale gelir, bu da böyle bir düzenlilik

içeren davranışları normların incelenmesinde ana kaynak haline getirir” (Toury 2008:

151). Dolayısıyla, ilgili dönemde yapılan seçimlerin rastgele yapılmadığı tespit edildiği

sürece bir normun varlığından bahsedebiliriz.

Yukarıda da bahsettiğimiz gibi çeviri politikaları ve çevirinin doğrudanlığı

birbirinden tamamen bağımsız kavramlar değildir. Bir çevirinin asıl kaynak dilinden mi

yoksa aynı metnin bir başka dildeki çevirisinden mi yapılacağını da ilgili dönemde ilgili

kültürde ilgili metin türü için benimsenen çeviri politikası yönlendirir. Toury’nin

çevirinin doğrudanlığına dair araştırmalar için önerdiği aşağıdaki sorular, aynı zamanda

bu çalışmanın da araştırma soruları için çıkış noktasını oluşturmaktadır:

“Çevirinin doğrudanlığı ile ilgili düşünceler ise metnin asıl kaynak dilinden

başka, aynı metnin farklı dillerden de çevrilmesine karşı tanınan hoşgörü eşiğini

içerir: Dolaylı çeviriye izin verilmekte midir? Hangi kaynak dillerden/metin

türlerinden/dönemlerinden çeviri yapılması(na) izin verilmektedir / yasaklanmıştır /

hoş görülmektedir / tercih edilmektedir? İzin verilen/yasaklanan, hoş görülen/tercih

edilen aracı diller hangileridir? Bir çevirinin ara dilden yapıldığının belirtilmesi

eğilimi/zorunluluğu var mıdır? Yoksa bu gerçek gözardı / kamufle / inkâr mı

edilmektedir? Eğer aracı bir dilin varlığından söz ediliyorsa, aracı dilin hangisi

olduğu da bildirilmekte midir? Ve bunun gibi sorular.” (Toury 2008: 154)

Buradan hareketle, çalışma kapsamında da şu sorulara cevap aranacak ve elde edilen

cevaplar üzerinden benimsenen çeviri normları tartışılacaktır: (i) Seçilen dönemde ara

dilden çeviri yapılmış mı? (ii) Hangi kaynak dizgelerden ara dilden çeviri yapılmasına

izin verilmiş/verilmemiş? (iii) Ara dilden çeviri yapılırken belirli kaynak dizgeler için

belirli ara dillerin kullanılması tercih edilmiş mi? (iv) Sadece doğrudan çevirinin

yapıldığı kaynak dizgeler var mı? (v) Hangi metin türlerinden ara dilden çeviri

23

yapılmasına izin verilmiş/verilmemiş? (vi) Sadece doğrudan çevirinin yapıldığı metin

türleri var mı? (vii) Kullanılacak ara dilin belirlenmesinde kaynak dizge mi, metin türü

mü etkili olmuş konusunda bir varsayım yapılabilir mi? (viii) İzin verilen/yasaklanan,

hoş görülen/tercih edilen ara diller hangileridir? (ix) Çevirinin ara dilden yapılması

durumunda, bu açıkça belirtiliyor mu? (x) Yoksa bu gerçek göz ardı/kamufle/inkâr mı

edilmektedir? (xi) Eğer bir ara dilin varlığından söz ediliyorsa, ara dilin hangisi olduğu

da bildirilmekte midir?

1.4. YÖNTEM

Bu çalışmanın amacı, 1979-2013 yılları arasında yayımlanan çeviri dergilerindeki

çevirileri çeviri normları bağlamında incelemektir. Bu bağlamda izlenecek yol ve

kullanılacak yöntemler aşağıda açıklanmıştır.

Çalışmanın odak noktasında, ara dilden çeviriyi yöneten çeviri normları yer aldığı

için öncelikle, ilgili dergilerde yer alan ara dilden çeviri üzerine söylemler ele

alınacaktır. Ancak bu çalışma söylemler değil eylemler üzerinden bir sonuca varmayı

amaçladığı için, yapılacak değerlendirme detaylı bir söylem çözümlemesi değildir.

Burada amaçlanan, ara dilden çeviri üzerine tartışılan/konuşulan ana başlıkları

öğrenmek ve bu ana başlıkların gerçekleşen eylemlerle ne kadar örtüştüğünü görmektir.

Daha önceki bölümlerde açıklanan araştırma sorularına yanıt bulabilmek için

araştırma dönemi süresince basılan Türkçe çeviri dergilerinde yayımlanan çevirilerden

oluşan bir bütünce oluşturulmuştur. Bütünceyi oluşturabilmek için, öncelikle söz

konusu dergilerde yayımlanmış çevirilerin tamamına ait veriler bir excel dosyasına

girilmiştir. Karşılaştırmalı analize imkân verebilmesi için bu noktada excel dosyasına

aktarılan çeviriler, “ara dilden çeviri”, “doğrudan çeviri” ve “belirsiz” olarak

işaretlenmiştir. Excel dosyası her çeviri ile ilgili şu bilgileri içerecek şekilde

düzenlenmiştir: erek metnin yayımlandığı yıl, erek metnin yayımlandığı dergi, metin

türü, erek metnin adı, çevirmenin adı, çevirmenin adlandırılması (çeviren, İngilizce

aslından çeviren, Türkçeye aktaran, vb.), kaynak dizge, ara dil, kaynak eserin adı, yazar.

Bütüncenin oluşturulmasında, kaynak metnin yazarı ve çevirmenin adıyla birlikte

basılan tüm metinler çeviri kabul edilmiştir. Burada dayanağımız Toury’nin ‘varsayılan

çeviri’ kavramıdır. Dolayısıyla kaynak ve erek metinler üzerinden analize gidilmesi

24

çalışmanın odağını değiştireceği için olası ‘sözde çeviriler’ de çeviri kategorisinde

değerlendirilmiştir.

Değerlendirilen dergilerin bazılarında, ara dilden yapılan çeviriler açıkça ifade

edilmiş ve kullanılan ara dil, ara dildeki metnin çevirmeni gibi bilgiler de çeviriyle

birlikte basılmıştır. Ancak bu durum tüm çeviriler için geçerli değildir. Çevirinin

doğrudanlığı ile ilgili açık bir bilgi bulunmadığı durumlarda çeviriyle ilgili paylaşılan

iki bilgi önem kazanmıştır: çevirinin hangi dilden yapıldığı ve kaynak dizgedeki yazarın

adı. Bu iki bilgiye çevirinin yayımlandığı dergide ulaşıldıysa yazarın hangi kaynak

dizgede eser ürettiği araştırılmıştır. Tespit edilen kaynak dizge ile çevirinin yapıldığı dil

karşılaştırılarak çevirinin doğrudanlığı konusunda fikir üretilmiştir. Örneğin; Yazko

Çeviri dergisinin 11. sayısında Octavio Paz’ın olduğu belirtilen bir şiirin çevirisi

“Söz’ün Kefaletine Rapten Özgürlük” adıyla yayımlanmıştır. Yazarın hemen altında da

‘Fransızcadan Çeviren: Onat Kutlar’ şeklinde bir açıklama yer almaktadır. Bu

durumda, hem kaynak dizgedeki eserin yazarı hem de çevirinin hangi dilden yapıldığı

bilgileri elimizde bulunmamaktadır. Octavio Paz’ın İspanyolca şiirler yazdığı bilgisine

ulaşılınca, bu çevirinin açıkça belirtilmemiş olsa da ara dilden çeviri olduğu da ortaya

çıkmaktadır. Doğrudanlığı ile ilgili bilgi bulunmayan çeviriler bu şekilde tespit edilip

sınıflanmıştır. Ancak bazı durumlarda; çevirmenler “Türkçesi:....., Çeviren:......,

Çeviri:.....” gibi çeviriye kaynaklık eden dili belirtmeyen ifadelerle verilmiştir. Bu gibi

durumlarda ise, çevirinin hangi dilden yapıldığı bilinmediği için doğrudanlığına dair

bilgi edinilememiş ve bu çeviriler de ‘belirsiz’ kategorisinde incelenmiştir.

Bütünce tüm dergilerde yayımlanan çevirileri içerek şekilde hazırlandıktan sonra

araştırma sorularımız bütünceye yöneltilmiş ve buradan hareketle de çeşitli grafikler

hazırlanmıştır. Grafiklerin hazırlanması aşamasında inceleme döneminin uzunluğu

dikkate alınarak ve çeviri normlarındaki olası değişiklikleri daha rahat izleyebilmek

adına inceleme dönemi 1979-1989, 1990-1999 ve 2000-2013 olmak üzere üç döneme

ayrılmıştır. Grafikler, her üç dönem için de ayrı ayrı “ara dil – kaynak dizge”,

“doğrudan çeviri – kaynak dizge”, “ara dil – metin türü”, “doğrudan çeviri – metin türü”

gibi ilişkileri gösterebilecek şekilde düzenlenmiştir. Bu çalışma kapsamında, hazırlanan

bu bütünce üzerine betimleyici çözümlere yer verilecektir. Bu yolla ilgili dönemlerde

ara dilden çeviriyle ilgili durum tespitlerine varılacaktır.

25

Çeviri normlarının nasıl çalışılabileceği üzerine Toury şunları söylemiştir:

“‘Gerçekte’ neyin meydana gelmiş olabileceğine karar verilmesi, bu nedenle, yapılan

betimlemeye bağlıdır: Burada araştırmanın amaçladığı hiç kimsenin zaten hiç bir zaman

emin olamayacağı, hayatla birebir örtüşen açıklamalar yapmak değil, (az çok ikna gücü

olan) açıklayıcı varsayımlardır” (Toury 2008: 154). Buradan hareketle grafiklerden

hareketle yapacağımız betimleyici çözümlemeler üzerine açıklayıcı hipotezler üreterek

dönemin çevirinin doğrudanlığına dair planlı/plansız gerçekleşen politikalar anlaşılmaya

çalışılacaktır.

26

BÖLÜM 2. TÜRKÇE ÇEVİRİ DERGİLERİNDE

ÇEVİRMEN SÖYLEMİNDE ARA DİLDEN ÇEVİRİ

Bu bölümde bütüncemizde yer alan Türkçe çeviri dergilerinde ara dilden çeviri

etrafında nasıl bir söylemin oluştuğu çevirmen söylemleri üzerinden anlaşılmaya

çalışılacaktır. Ara dilden çeviriyle ilişkili çevirmen söylemlerine bakmanın çalışmaya

destekleyici veri sağlayacağını düşünüyoruz. Amacımız, ara dilden çeviri konusunda

neler konuşulduğu üzerinden genel bir tutumun olup olmadığını, varsa bu genel

tutumun ne yönde olduğu hakkında fikir edinmektir. Dolayısıyla bu bölümde çeviri

dergileri üzerinden dönemin çevirmenlerinin ara dilden çeviri konusuna yaklaşımları

betimlenecektir.

Araştırmanın kapsamına giren dönemde yayımlanan Türkçe çeviri dergileri

şunlardır: Çeviri Dergisi, MEB Dergisi, Bağlam Dergisi, Yazko Çeviri Dergisi, Dün ve

Bugün Çeviri, Çeviri, Metis Çeviri, Tömer Çeviri Dergisi ve Ç.N. Dergisi. Söz konusu

dergiler arasında en uzun soluklu olanlar ise Yazko Çeviri ve Metis Çeviri dergileridir.

Yukarıda sayılan dergileri akademik ve akademi dışı dergiler olarak gruplamak bu

çalışma kapsamında anlamsız olacaktır çünkü akademi dışı olarak adlandırılacak

dergilerin de yayın kurullarında görev alanlar ve dergilere yazı hazırlayanlar

akademisyenlerden oluşmaktadır. Bu nedenle, araştırma döneminde yayımlanan tüm

dergiler herhangi bir gruplamaya gerek duyulmaksızın yapılan kronolojik bölümleme

içerisinde incelenecektir.

2.1. SÖYLEMLER ÜZERİNE BETİMLEYİCİ ÇALIŞMA

İncelenen dergilerde yer alan ara dilden çeviri üzerine metinlerin bibliyografik

bilgileri, ara dilden çeviriyi ele alışını gösteren kısa bir özeti aşağıda yer almaktadır.

27

Söylem 12

Eugene A. Nida’nın Towards a Science of Translation adlı kitabının 7. Bölümü,

Yurdanur Salman tarafından yapılan “Çevirmenin Görevi” başlığıyla çevrilmiştir.

Metinde, çevirmenin kaynak ve alıcı dillerle ilişkisinin incelendiği bölümde ikinci

dilden çevirilere değinilmektedir. İncil çevirilerine odaklanan çalışmada, İncil

çevirilerinde en sık rastlanan durumun üç dilli bir düzlem olduğu anlatılmakta ve özgün

– aracı – son diller arasındaki ilişki bir şema yoluyla açıklanmaya çalışılmaktadır (Nida

1987:100).

Bu üç dilli düzlem, çalışma içerisinde adlandırılmamış olsa da ara dilden çeviriyi

ifade etmektedir. Metinde, ara dilden çeviri üzerine hiç görüş, yorum yer almamaktadır.

Ancak, “üç dilli bir düzlemin sık görüldüğü İncil çevirilerinin” ifadesi ara dilden

çevirinin kullanımının altını çizmesi açısından dikkate değerdir (Nida 1987:100).

Söylem 23

Gül Işık, inceleme yazısında hangi yıllarda hangi İtalyan yazarların hangi eserlerinin

Türkçeye çevrildiğinin izini sürmektedir. Yazı temelde, çevrilen eserlerin yazarlarına,

metin türlerine ve çevirmenlere yoğunlaşmaktadır. Ancak bir kaç örnek dışında bu

çevirilerin hangi dillerden yapıldığına değinilmediği gözlemlenmiştir. Çevirinin hangi

dilden yapıldığının belirtildiği durumlarda ise ara dilden çeviri konusu üzerine görüş

belirtmemiştir:

“Pavese’ye olan ilgi günümüzde de sürmektedir: Ay ve Şenlik Ateşleri (La

Luna e i Falo) Mehmet H. Doğan’ın İngilizceden yaptığı başarılı çevirisiyle Adam

Yayınları’nca 1984’te basılmış” (Işık:1988: 46).

“Bu arada Machiavelli’nin sürgün yıllarını renklendiren ünlü güldürüsü

Adamato’nun (La Mandragola) MEB için S. Sinanoğlu tarafından aslından

çevrildiğini hatırlatalım” (Işık 1988: 44).

İncelemesi kapsamında Can Yayınlarından Erdal Öz’ün ve Ada Yayınlarından Ferit

Edgü’nün yayınevlerindeki İtalyancadan çeviriler üzerine düşüncelerine de yer

vermiştir. Bu bağlamda Edgü, ara dilden çeviri konusuna değinmemiştir. Öz ise şunları

dile getirmiştir: “Can Yayınları yeni kurulduğu sırada İtalyan edebiyatından çeviriler

yayınladım... Ancak İtalyanca’dan çeviri yapacak çevirmen bulma güçlüğünden dolayı

2 Metis Çeviri Dergisi, Sayı:1, 1987


28

bu kitaplar ikinci dilden çevrildi... Ancak yayın politikamız gereği artık ikinci ya da

üçüncü dilden çeviri kitaplar yayınlamak istemiyorum” (Işık 1988:49). Öz’ün bu sözleri

dönemin yayınevlerinden birinin çeviri politikasını ifade etmesi açısından önemlidir. Bu

ifade ilgili dönemde yayınevlerinin çeviri politikaları belirlenirken ara dilden çevirinin

de tartışılan konulardan biri olduğunu göstermektedir.

Söylem 34

Saliha Paker, Nermin Menemencioğlu ile Türkçeye yaptığı çeviriler üzerine bir

söyleşi gerçekleştirmiştir. Menemencioğlu, Türkçeye hangi şairleri çevirdiği sorusu

üzerine, çevirdiği şiirlerden bahsederken sözünü şöyle tamamlamış: “Tabii Rusça’yı

yeterince bilmediğim için onları İngilizce’den çeviriyordum. Fakat çeviri hakkında bir

hayli prensiplerim var buna rağmen” (Menemencioğlu 1988:15). Bunun üzerine

Paker’in “demek doğru bulmuyorsunuz ikinci dilden çevirmeyi?” sorusu üzerine ise

görüşlerini şöyle dile getirmiştir: “Asıl yazıldığı dilden çevirmek daha doğru. Çeviriden

çevirdiniz mi tabii araya ikinci bir kişi giriyor. Mamafih hiç bilmemektense öyle bilmek

daha iyi. Ben de mümkün mertebe, kendi sanımca fazla değiştirilmeyen, aslına sadık

kalan çevirilerden çevirdim” (Menemencioğlu 1988:15).

Menemencioğlu’nun yukarıdaki ifadesine dayanarak, ara dilden çeviriyi

onaylamadığı ama doğrudan çeviri mümkün değilse ara dilden çeviriyi kabul edilebilir

bulduğu sonucuna varabiliriz.

Söylem 45

Aykut Derman ve Turgay Kurultay, Nermi Uygur ile “bir olgu ve etkinlik olarak

çeviri” üzerine bir söyleşi yapmışlardır. (Uygur 1989:11). Çeviri uğraşı ve farklı çeviri

türleri üzerine yapılan bir sohbetin ardından, Uygur’a hangi çevirilerin daha başarılı

olduğu üzerine bir soru yönlendirilmiştir. Uygur’un cevabı şöyledir:

“...daha doğrusu başarı oranı en az çeviriler: özgün dilden değil de,

çeviri-dilden, bir ikinci dilden yapılan çeviriler. Özellikle düzyazılar.

Demin de dediğim gibi, şiir özgün metinden öteye de sıçrasa, şiir-

çevirisinde özgün dilden bir ses, bir hava tasarlayabilir bir insan. Hatta

bazan ikinci dilin bu sese, bu havaya, ara yollardan da olsa, götürmekte

yardımı dokunabilir sanıyorum. ... Ne var ki, ikinci dilden çevrilen bir

4 Metis Çeviri Dergisi, Sayı:4, 1988 5 Metis Çeviri Dergisi, Sayı: 7, 1989

29

öykü, bir roman ister istemez, özgün dilde açık-seçik sergilenen bazı

incelikleri yansıtma şansından yoksun. İkinci dile aktarılmamışsa onlar, ne

yapsın çevirici.

Gene de, ikinci dilden çeviri yasak diye bir kural yok. ... İkinci dilden

çeviri olmasa, bazı toplumlar, kültürler pek çok değerden yoksun kalır”

(Uygur 1989:22).

Uygur, “Çince, Arapça, Urduca, Japonca, Norveççe, İbranice, Portekizce” gibi daha

az bilinen dillerden çeviri yapacak çevirmenler bulunamadığında tek çözümün ikinci

dilden çeviri yapmak olduğunu da vurgulamaktadır (Uygur 1989:22). Yukarıdaki

alıntılar gösteriyor ki Uygur, ara dilden çeviri konusunda kaynak dilin yanı sıra metin

türünün de belirleyici bir özellik olduğunu düşünmektedir.

Söylem 56

Suat Karantay, tiyatro metinlerinin çevirileri üzerine Pınar Kür ile bir söyleşi

gerçekleştirmiştir. Karantay, tiyatro çevirilerinin zorlukları, tiyatro çevirilerine

gösterilen özen, çevirmenlere verilen önem gibi konuların ardından Pınar Kür’ün

deneyimleri üzerine sorular sormuştur. Hangi yazarlarının hangi yapıtlarını çevirmeyi

istediğine yönelik soru üzerine Kür, Strindberg ve Mayakovski’yi çevirmeyi çok

istediğini belirtmiştir (Kür1989a:16). Karantay’ın bu durumda çevirilerin “ikinci

dilden” olacağı şeklindeki hatırlatması üzerine, Kür şöyle demiştir:

“Evet, en büyük sıkıntı o Strindberg’de. Hiç değilse Almanca bilseydim.

Gerçi İsveççe’nin İnglizce’ye benzeyen tarafları çok ama şiirini anlamak

zor. Mayakovski isterim ama yine aynı nedenden dolayı zor. Rusça

bilmediğim için ya Fransızca’dan, ya İngilizce’den olabilir” (Kür 1989a:16).

Kür’ün çevirmek istediği yazarları sıralarken bilmediği dillerde yazan yazarlara da

yer vermesi ve ara dilden çeviri konusunda, Karantay’ın hatırlatması üzerine değinmesi,

bu konuda kuralcı olmadığı şeklinde yorumlanabilir. Karantay’ın hatırlatmasından sonra

da ara dilden çeviri ile ilgili görüş bildirmeden hangi dildeki eserleri hangi dillerden

çevirebileceği konusu üzerine yorum yapmıştır. Bu da ara dilden çeviriye olumlu

baktığı görüşünü desteklemektedir.


30

Söylem 67

Suat Karantay, bir araştırma yazısında Türkiye’de oyun çevirilerinin tarihini

incelemiştir. Karantay, söz konusu yazısında Tercüme Bürosu döneminde yapılan

çalışmalara ve MEB yayınlarına da değinmektedir. Karantay, çalışmasında şöyle der:

“Yaşayan Türkçe’nin kullanılmasına özen gösterilen, nadiren ikinci dilden çevirilere yer

verilen MEB yayınlarının sayısı 1946 yılına kadar hızla arttı” (Karantay 1989: 88).

Karantay’ın dönemin çevirilerini incelerken, çevirilerin doğrudanlığına dair

açıklamada bulunması, bu dönemde çeviri politikası kapsamında çevirinin

doğrudanlığının tartışıldığını göstermesi açısında önemlidir.

Söylem 78

Film çevirileri üzerine Belgin Dölay9 ve bir TRT yetkilisi

10 ile görüşmeler

yapılmıştır. Dölay’a en çok hangi dillerden çeviri yapıldığına dair bir soru

yöneltilmiştir, Dölay’ın yanıtı şöyledir: “En çok İngilizce veya İngilizce altyazılı filmler

geliyor, ardından Fransızca ve İtalyanca filmler. Almanca ve Rusça filmlerin yanı sıra

Macarca, Lehçe gibi dillerde de filmler geliyor; bunlar kimi zaman İngilizce veya

Fransızca altyazılı” (Gürsoy ve Karantay 1990:12). Alıntılanan bölümde ya da

devamında söz konusu çeviri etkinliğinde ara dilden çeviri yapıldığına dair açık bir

ifade yer almamaktadır. Ancak alıntılanan bölümde Macarca ve Lehçe gibi dillerde de

filmler geldiği, bu filmlerin kimi zaman İngilizce ya da Fransızca altyazılı olduğu

belirtilmiş ve bu da söz konusu dönemde film çevirilerinde de ara dilden çevirinin

kullanıldığını göstermektedir.

TRT yetkilisi ise yapılan söyleşide şunları ifade etmiştir: “Bizim kurumumuza gelen

filmlerin büyük bir kısmı başka dilde de olsa, %90 mutlaka İngilizce metni de geliyor.

Bazen bunları temin etmek mümkün olmuyor, diyelim bir Japon filmi yalnızca Japonca

metinle geliyor; bu durumda mütercim bulmak güç oluyor” (Gürsoy ve Karantay

1990:19). Dölay‘ın açıklamalarında da olduğu gibi TRT Yetkilisi de doğrudan ara

dilden çeviri yapıldığını belirtmemiştir. Ancak, Japonca filmin İngilizce altyazısı ile

birlikte geldiğini ve çevirilerde İngilizce altyazıların kullanıldığını ifade etmiştir ve bu

da ara dilden çeviri yapıldığı anlamına gelmektedir.



9 Dönemin İstanbul Uluslararası Film Festivali Çeviri Koordinatörü

10 TRT adına söyleşiyi gerçekleştiren yetkilinin adı söyleşide belirtilmemiştir.

31

Söylem 811

Derginin öykü çevirileri temalı 12. sayısı için, Bertan Onaran ve Ülkü Tamer ile

söyleşi yapılmıştır. Metis Çeviri adına söyleşiyi gerçekleştirenin “Rusça, Japonca, Çince

vb. dillerde çevirmen bulma güçlüğü nedeniyle, sıklıkla ikinci dilden çeviri yoluna

gidildiğini görüyoruz. Yazın çevirilerinin ikinci dilden yapılması konusunda

düşünceleriniz nelerdir?” (Onaran ve Tamer 1990:15) sorusu üzerine her iki çevirmen

de ara dilden çevirileri değerlendirmiştir. Onaran, konuya yaklaşımını şöyle dile getirir:

“Önce temel ilke: Olabiliyorsa, her yapıt kendi özgün dilinden

aktarılmalı. Ama bugün bu dünyanın hiçbir yerinde çok olmadığına göre,

kötülüğün en aza indirgenmesi, belki Don Quijote konusunda Metis

emekçilerinin yaptığı gibi, bir iki değişik çevirinin kıyaslanmasıyla

sağlanabilirdi... Örneğin ben Reich çevirilerini İngilizce ve Fransızca

örneklerini birlikte bulundurarak yapıyorum; Don Quijote’yi iki Fransızca,

bir İngilizce metinden yararlanarak yapmıştım. Sevgili Bilge Karasu Da

İtalyanca ve İspanyolca örnekleriyle karşılaştırmıştı” (Onaran ve Tamer

1990: 15)

Tamer ise kendisinin de ikinci dilden çeviri yaptığını ancak bu çeviri türünün kaynak

olarak kullanılan çevirinin hatalarını devam ettirdiğini belirtip, artık oyun dışında ara

dilden çeviri yapmadığını yaptığı zamanda kaynak dili bilen birilerine çevirisini

okuttuğunu söylemiştir (Onaran ve Tamer 1990:15).

Metis Çeviri adına söyleşiyi gerçekleştiren kişinin sorusu, ara dilden çeviriyi dilsel

yetersizlikle sınırlı olarak ele almaktadır. Bu, kişinin/derginin ara dilden çeviriye

yaklaşımını göstermesi açısından kayda değerdir. Onaran ve Tamer ara dilden çeviriden

kaçınılması konusunda hem fikirler. Ancak ikisi de yaptığı ara dilden çevirileri, diğer

dillerdeki çevirileriyle karşılaştırtma ya da kaynak dili bilen birine okutma yollarını

seçtiklerini belirterek korumaktadır.

Söylem 912

Vaner Alper, derginin 12. sayısında Yasunari Kawabata’nın Yukiguni13

adlı eserinin

İngilizce çevirisini ele almış ve bu İngilizce metin üzerinden Türkçeye aktarılan çeviri

11

Metis Çeviri Dergisi, Sayı:12, 1990 12

Metis Çeviri Dergisi, Sayı:12, 1990

32

metni, kendi çevirisi14

ile karşılaştırmıştır. Alper, çalışmada “dolaylı aktarımın yol

açtığı farklılıklar” ile “İngilizce’nin kaynak dil olarak değil, ara dil olarak etkilerine”

yer vermiştir (Alper 1990:91). Alper, çalışmasında incelemelerini “Kitabın Adı

Üstüne”, “‘Eyalet’ Sözcüklerinin Dikkate Alınmaması Üstüne”, “Japon Kültüründen

Kaynaklanan Bazı Davranışların ve İfadelerin Eksik Yorumlanması Üstüne” ve “Tümce

Yapıları Üstüne” başlıkları altında toplamıştır (Alper 1990:98-99).

Alper, yaptığı inceleme sonucunda elde ettiği verileri beş başlık altında gruplamıştır:

“1. İngilizce çevirideki yanlışlıklardan kaynaklanan farklılıklar”, “2. Türkçe çevirideki

yanlışlıklardan kaynaklanan farklılıklar”, “3. Hem İngilizce hem de Türkçe çevirideki

yanlışlıklardan kaynaklanan farklılıklar”, “4. Japon ve İngiliz Kültüründeki

farklılıkların kayıplara yol açması”, ve “5. İngilizce’nin, birbirine benzeyen Japonca ve

Türkçe tümce yapısına (özne-tümleç-yüklem) uymayan yapılanışı (özne-fiil-tümleç)

nedeniyle ortaya çıkan farklılıklar” (Alper 1990:100). Alper’in elde ettiği sonuçlar

çevirinin dolaylı olmasının erek metinde bazı kayda değer farklılıkların oluşmasına

neden olduğunu göstermektedir.

Alper çalışmasının odağını şöyle özetlemiştir: “Bu çalışma sırasında özellikle dolaylı

aktarımın yol açtığı farklılıklar incelendiğinden, İngilizce’den yapılan Türkçe çeviri

üstünde yanlış avcılığına gidilmemiş, İngilizce’nin kaynak dil olarak değil, ara dil

olarak etkilerine önem verilmiştir” (Alper 1990:91). Ancak, Alper’in incelemesi dilsel

bir karşılaştırmanın sınırlarını aşamamıştır. Açıkça dile getirilmemiş olsa da, temelde

ara dilden çevirinin hataları erek dile de aktarılacağı için ara dilden çeviriden

kaçınılması gerektiğini gösteren bir çalışma olarak değerlendirilebilir.

Söylem 1015

Şiir çevirisi üzerine, Teoman Aktürel, Cevat Çapan ve Özdemir İnce ile bir söyleşi

yapılmıştır. Çevrilecek şiir ya da şairlerin seçimi ve kullanılan çeviri tekniklerine dair

soruların ardından çevirmenlere ikinci dilden çevirinin şiir çevirisindeki yerini

sorgulayan bir soru yöneltilmiştir. Teoman Aktürel ikinci dilden şiir çevirisine karşı

çıkmayıp sadece bu tür bir çeviri yapacaklara bir tavsiyede bulunmaktadır: “İkinci

dilden şiir çevirisinde/dönüştürüsünde özgün şiir elinizin, gözünüzün altındaysa yararı

13

Alper, inceleme için; metnin Edward G. Seidensticker tarafından İngilizceye çevrilen ve Snow Country

ismiyle 1969’da yayımlanan çevirisi ile bu çeviriyi kaynak olarak alıp Nihal Yeğinobalı tarafından

Türkçeye çevrilen ve Karlar Ülkesi adıyla Cem Yayınları’nca yayımlanan eserleri kullanmıştır. 14

Vaner Alper kitabın incelemeye konu olan giriş bölümünü Japonca özgün metinden çevirmiştir. 15

Metis Çeviri Dergisi, Sayı:13, 1990

33

olur” (Aktürel vd. 1990:15). Cevat Çapan ise açıklamasına “[i]nsanın hiçbir koşulda

diyesi geliyor” diyerek başlar ve kendi ara dilden çeviri deneyiminden bahseder

(Aktürel vd. 1990:15). Çapan, kendi çevirilerini en iyi çevirmenlerin çevirilerini kaynak

olarak aldığını ve yaptığı çevirileri kaynak dili bilen birilerine kontrol ettirdiğini belirtir.

Öte yandan aynı soruyu yanıtlayan Özdemir İnce şunları demiştir:

“[ç]evirmen kaynak dili bilmiyorsa, ilk yapacağı iş bu dili bilen bir ortak

bulmaktır kendisine. Bu kişini şair olması gerekmez; önemli olan Türkçe’yi

ve kaynak dili gerçekten bilmesidir. ... Olanağı varsa bu tür işbirliği

yapmamak, hafiflik ve sorumsuzluk sınıfına girer. Ama Murutça, Saravakça,

Eskimoca bilen yoksa... o zaman her şey ‘helâl!’” (Aktürel vd. 1990:15)

Hem Özdemir İnce hem de Cevat Çapan, bu tür bir çeviri yaparken söz konusu dili

bilen kişilerle ortak çalışmanın, çeviriyi kaynak dili bilen kişilere okutmanın faydasının

altını çizmektedirler (Aktürel vd. 1990:15).

Söylem 1116

Suat Karantay, derginin 16. sayısında Tercüme Bürosu döneminde yapılan yazın

çevirilerini ve bu çevirilerde benimsenen normları ele almıştır. Karantay’a göre 19.

yüzyılın ikinci yarısında “çevirmenlerin stratejilerini yönetecek, açık seçik belirlenmiş

çeviri normları yoktu” (Karantay 1991:97). Özetleyecek olursak, dönemin çeviri

özellikleri şunlardır: metinler çevrilirken bazı bölümler atlanıyordu, zaman zaman da

metne eklemeler yapılıyordu, çeviriler tefrika ediliyordu, bazen çevirilerin üzerinde

çeviri olduğu belirtilmiyordu, özellikle Fransızca’dan çeviriler yapılıyordu (Karantay

1991:97). Karantay, ara dilden çeviriyle ilgili sadece şu saptamada bulunmuştur: “Öbür

Avrupa dillerinden yapılan çeviriler için aracı kaynak dil Fransızca’ydı” (Karantay

1991:97).

Yukarıdaki alıntı, Fransızca dışındaki dillerden yapılacak çevirilerde ara dilden

çevirilere yer verildiğini ve ilgili dönemde egemen dilin Fransızca olduğunu

göstermektedir.

16

Metis Çeviri Dergisi, Sayı 16, 1991

34

Söylem 1217

Derginin 18. sayısının söyleşi teması ikinci dilden çevirilerdir ve bu bağlamda

Ahmet Cemal, Ülker İnce ve Tomris Uyar ile söyleşi yapılmıştır. Söyleşi yapılan

çevirmenlerin hepsi daha önce ikinci dilden çeviri yapmış çevirmenlerdir.

Çevirmenlerden, ikinci dilden çeviri deneyimleri ışığında bu konuya nasıl

yaklaştıklarını ve ikinci dilden çeviride etkin olan etmenleri açıklamaları istenmiş.

Ülker İnce, bu soru üzerine kendisi için ikinci dilden çeviri ile birinci dilden çeviri

arasında hiçbir fark olmadığını çünkü ikinci dil metninin kendisi için özgün metin

olduğunu belirtmiştir (Cemal vd. 1992:14). Bu nedenle de, İnce’ye göre birinin

diğerinden daha zor ya da daha kolay olması söz konusu değildir. İnce, çevirinin

doğrudanlığından daha önemli etkenlerin de söz konusu olduğunu şu sözlerle ifade

etmiştir: “[m]etin kendi kendini çevirmediğine göre, araya bir çevirmen girdiğine göre,

çevirmen faktörü çok önemli. O bakımdan tek ölçüt birinci dilden yapılması olmaktan

çıkıyor” (Cemal vd. 1992:14).

Aynı soruyu yanıtlayan Ahmet Cemal ise birkaç yazın metnini ikinci dilden

çevirdiğini ancak yazarın üslubunu bu çevirilerde yakalayıp yansıtmak çok güç olduğu

için yazın çevirisinde ikinci dilden çeviriyi tercih etmediğini belirtmiştir (Cemal vd.

1992:15). Cemal’e göre, ikinci dilden çeviri, “yapılması zorunlu bazı yerlerde”, örneğin

Japonca ve Rusça metinlerin çevirilerinde kabul edilebilir bir durumdur (Cemal vd.

1992:15). Cemal sözlerine şunları da eklemektedir: “[a]ncak edebiyatta bazı dillerin

ikinci dilden çevrilmesine karşı olduğumu dâhi söyleyebilirim—mesela Almanca,

İngilizce, Fransızca, İtalyanca, hatta yavaş yavaş Rusça… Yani ‘yapılsın, ne yapalım’

diyeceğimiz dillerin sayısı azalıyor” (Cemal vd. 1992:15).

Tomris Uyar da, kendisinin de ara dilden çeviriler yapmış olmasına rağmen,

“edebiyat eserleri ikinci dilden çevrilmemeli” diyor (Cemal vd. 1992: 16). Uyar’a göre,

ikinci dilden çeviri yapılacaksa, çevirmen kaynak dili bilmese de özgün metni elinde

bulundurmalı çünkü özgün metinden cümleleri ve kalıpları18

takip edebilir.

Söyleşilen üç çevirmen arasında ara dilden çevirilere en yakın bakan çevirmen, Ülker

İnce’dir. İnce, bir çevirinin başarısının çevirinin doğrudanlığından öte çevirmene bağlı

olduğunu iddia ediyor. Ahmet Cemal ve Tomris Uyar ise konuya daha temkinli

17

Metis Çeviri Dergisi, Sayı: 18, 1992 18

Uyar, ikinci dilden çevrilen metin bir şiirse, şiirin kalıbının, mısraların bitip bitmediğinin ve kafiye

yapısının özgün metinden takip edilebileceğini ifade etmiştir (Uyar 1992:16).

35

yaklaşmakta ve yazın çevirisinde ikinci dilden çeviriden mümkün olduğunca

kaçınılması gerektiğini savunmaktadırlar.

Söylem 1319

Müge Gürsoy ve Turgay Kurultay, Türkiye’de ikinci dilden çeviriler bağlamında

Hilmi Yavuz ile de bir söyleşi gerçekleştirmişlerdir. Yavuz, genel anlamda ikinci dilden

ya da birinci dilden çevirilerle ilgili sorunlar arasında bir fark olmadığını belirtmektedir.

Bu sorunu da Türkiye’de yayınevlerinin kurumsallaşamamış olmasına bağlamakta ve

gerekli kurumsallaşmanın sağlanması durumunda ikinci dilden çeviri sorununun da

ortadan kalkacağını savunmaktadır (Yavuz 1992:23). Yavuz, ikinci dilden çeviriye

başvurulmasının tek nedeninin söz konusu dilden çeviri yapabilecek bir çevirmen ve

çevirmeni denetleyecek kişilerin eksikliği olmadığını belirtmektedir. Yavuz bu konuyla

ilgili olarak şunu söylemiştir: “söyleyeceğim bir varsayım elbette, belki de Batı dillerine

yapılmış olan çevirilerden aktarma yapmanın daha sıhhatli olacağı gibi bir görüş de

olabilir,” diyerek özetlemiştir (Yavuz 1992:24). Yavuz, varsayımını şu örnekle

açıklıyor; “Örneğin ‘Arap yazmış ama ben bunu bir de Batılı gibi okuyayım, bir Alman,

Fransız, İngiliz nasıl okumuş, bir de onun gibi okuyayım,’ gibi, çok dışa vurulmamış,

belki bilinçdışında yapılanmış bir ideolojik tablonun sonucu da olabilir…” (Yavuz

1992:25). Yavuz, ikinci dilden çeviriler söz konusu olduğunda baskın dilin önceleri

Fransızca daha sonra ise İngilizce olduğu görüşündedir (Yavuz 1992: 25).

Yavuz, çeviri tarihimizde ikinci dilden çevirilerin önemli bir yere sahip olduğunu;

ancak Avrupa dilleri söz konusu olduğunda giderek daha az ikinci dilden çeviriye

başvurulduğunu belirtmektedir (Yavuz 1992:27). Metis Çeviri adına söyleşiyi

gerçekleştirenlerin “[s]alt çeviri açısından baktığımız zaman ikinci dilden çevirinin

yapılmaması gerektiğini rahatlıkla söyleyebiliyoruz ama kültür/çeviri/çevirmen/yayım

koşulları açısından bakıldığında ikinci dilden çeviri bir gerçeklik olarak karşımıza

çık[ması]” sorusunu yorumlayan Yavuz, bu konuda genel bir yaklaşıma

varılamayacağını belirtmiştir (Yavuz 1992:28).

Söylem 1420

Işın Bengi, daha sonra yayımladığı Çeviribilim Terimleri Sözlüğü21

adlı kitabının

temelini oluşturan bu çalışmasında çeviribilim alanında kullanılan terimleri taramış ve

19

Metis Çeviri Dergisi, Sayı: 18, 1992 20

Metis Çeviri Dergisi, Sayı:20-21, 1992

36

bu terimleri İngilizce karşılıklarını da belirleyip, açıklamıştır. Bu bağlamda, terim

seçiminin açıklandığı bölümde, “ara dil” ve “ikinci dil” terimlerine de değinen Bengi-

Öner, terimleri sırasıyla “mediating language” ve “second language” terimlerinin

karşılığı olarak kullanmıştır (Bengi 1992:184).

Söylem 1522

Gülperi Sert, bu yazıda yazın çevirisi ve ara dilden çeviri üzerine görüşlerini

derlemiştir. Sert, Tanzimat’ın ilanından başlayarak, Batı edebiyatından önce Fransızca

eserlerin doğrudan, daha sonra ise İngilizce, Almanca ve Rusça eserlerin ara dilden

aktarıldığını ileri sürmektedir. Sert’e göre, bu çevirilerde ara dil olarak Fransızca

kullanılmıştır. Sert, dönemin koşulları dikkate alındığında, o dönemlerde ara dilden

çevirinin kabul edilebilir olduğunu ancak artık “çevirmeni ikinci dilden çeviriye iten

koşullar[ın]” kalktığını belirtmektedir (Sert 1999: 11). Sert ara dilden edebiyat çevirisi

ile ilgili düşüncesini şöyle dile getirir: “Çeviri yapan ve çeviri alanıyla uğraşan herkesin

bildiği ve hemfikir olduğu bir şey vardır, bu da edebiyat çevirisinin sadece özgün dilden

yapılmasının şart ve doğru olduğudur” (Sert 1999:11).

Söylem 1623

Ç.N. Dergisi’nin ilk sayısında “Çeviri Şiir Üzerine” başlığının altında Erdoğan

Alkan, Alova, Ataol Behramoğlu, Eray Canberk, Cevat Çapan, Talat S. Halman, Sait

Maden ve Güven Turan’a şiir çevirisi üzerine sorular yönlendirilmiştir. Sorulan

sorulardan biri de ara dilden şiir çevirisiyle ilgilidir: “İkinci dilde yapılan şiir çevirileri

konusunda ne düşünüyorsunuz? Bu tür çevirilerdeki çeviri yöntemi açısından bir

farklılık söz konusu mu?”

Görüşülenlerden sadece Sait Maden ve Güven Turan, ara dilden çeviriye tamamen

karşı çıkmış, diğer görüşmeciler ise açık bir kapı bırakmışlardır. Maden, farklı

dillerdeki şiirlerin kendisine yeni kapılar açtığını ve ilk zamanlar karşılaştığı Edgar

Allan Poe, Federico Garcia Lorca, VladimirMayakovski, Pablo Neruda gibi şairleri

Fransızca çevirilerinden çevirdiğini ancak kısa bir süre sonra “ikinci dil aracılığıyla

yapılan çevirilerin yanlışlığını, eksikliğini sorumsuzluğunu” fark edince bu dilleri

öğrenmeye karar verdiğini belirtmiş (Alkan vd. 2007:87). Maden, “[b]ir şiirin iç ve dış

yapısının inceliklerine ancak onun anadilindeki varlığıyla yaklaşılabi[leceğini]” ileri

21

Bakınız Bengi-Öner 2001 22

Tömer Çeviri Dergisi, Sayı:20, 1999 23

Ç.N. Dergisi, Sayı:1, 2007

37

sürmüş (Maden 2007:87). Güven Turan ise “İkinci dilden çeviri, hele şiir çevirisi beni

ürkütüyor” diyerek sözlerine başlamış ama Cevat Çapan’ın Seferi çevirileri durumunda

oluğu gibi başarılı olduğu durumlarından varlığından bahsetmiştir (Alkan vd. 2007:89)

Ara dilden çeviriye daha ılımlı yaklaşan çevirmenlerin görüşlerini iki gruba

ayırabiliriz. İlk grupta, Erdoğan Alkan, Eray Canberk ve Cevat Çapan yer alıyor. Bu

grupta yer alanlar, ara dilden çevirinin ancak zorunluluk durumlarında yapılması

gerektiğini savunup, bu durumlar için önerilerde bulunmuşlardır. Az bilinen dillerden

çeviri yapılması durumunda böyle bir zorunluluk ortaya çıktığını belirten Alkan

“[ç]evirmen mecbur kalmadıkça ikinci dilden çeviri yapmamalı. İkinci dilden çeviri

yaptığında ise şiirin ya da şiirlerin aslını/asıllarını incelemeli, uyak ve iç uyakları,

biçimi araştırmalı” demektedir (Alkan vd. 2007:76). Alkan gibi ara dilden çeviriyi bir

zorunluluk olarak değerlendiren Canberk “[ç]eviri kaynak dilden değil de başka bir

yabancı dildeki çeviriden yapılacaksa burada baş vurulacak çevirileri çeşitlendirmek

gerekir diye düşünüyorum. Söz gelişi Çince’den doğrudan doğruya Türkçe’ye çevirinin

yapılamadığı bir durumda söz konusu metnin İngilizce ya da Fransızca çevirilerini

karşılaştırarak çeviri yapılması yöntemine baş vurulmalı” diyerek bir yöntem önerisinde

bulunmuştur (Alkan vd. 2007:80). Ara dilden çeviri kesinlikle yapılmamalı diyenlere

büyük ölçüde hak verdiğini söyleyen Çapan “çevrilecek şiirin aslını biçimiyle, anlam

özellikleriyle ve sesiyle size aktaracak bir yardımcınız ya da yardım edecek araçlarınız

varsa, böyle tehlikeli bir işi göze alabilirsiniz” diyerek kendi yöntem önerisini

sunmuştur (Alkan vd. 2007:82).

Son grupta ise, ara dilden çeviriye karşı çıkmayan Alova, Ataol Behramoğlu ve Talat

S. Halman yer almaktadır. Alova sözlerine “Neden yapılmasın?” diyerek başlamış ve

ara dilden yapılıp başarılı olmuş şiir örneklerini sıralamıştır. Konuya sadece şiir çevirisi

olarak yaklaşmayan Alova şöyle bir ayrım yapar:

“Kimi şairler için bu, özellikle geçerlidir. Öte yandan, kimi şairleri bir

başka dile çevirmek çok zordur. Kavafis, Nâzım gibi içeriği baskın şairleri

çevirmek daha kolaydır ikinci dilden. Ama Ece Ayhan gibi özellikle

söyleyişe önem veren şairleri çevirmek, hele ikinci dilden çevirmek çok

zordur, belki de olanaksızdır.” (Alkan vd. 2007:77)

38

Kendisinin de ara dilden şiir çevirileri yaptığını, hatta bazı şairlerin Türkçede

kendisinin bu yolla yaptığı çevirilerle tanındığını belirten Behramoğlu konuyla ilgili

düşüncelerini şöyle dile getirmiştir:

“Şairin ruhunu, dünyasını anlamış ve bu dünyaya yakınlık duymuşsanız

ve elinizdeki çeviriler sağlam metinlerse, mümkün olduğunca asıllarıyla da

(uyaklar, ses benzeşimleri, kıta ve dize düzenleri vb. bakımından)

karşılaştırarak yapılacak ikinci dilden çeviriler, o dili bilip de şiirden

anlamayan ya da çevirdiği şaire yakınlık duymayan ya da yeteneksiz birinin

yapacağı özgün dilden çevirilere yeğdir.” (Alkan vd. 2007:79)

Talat S. Halman, doğrudan çevirinin ideal olan olduğunu ancak asıl önemli olanın

çevirinin yeni bir şiir olarak başarısı olduğunu ifade etmiştir: “1930lu yıllardan 1960lı

yıllara kadar Fransızca ve İngilizceden dilimize en başarılı şiir çevirilerini bu iki

yabancı dili az bilen ya da hiç bilmeyen şairlerimiz yaptı. Bu çevirilerin kimisi ikinci

dilden ya da çevirilerin yeni harmanlarından gerçekleştirildi. Buna karşılık, Almancayı,

İngilizceyi, Fransızcayı v.b. fevkâlade iyi bilen birçok kimsenin çevirileri başarılı

olamadı.” (Alkan vd. 2007:85)

Söylem 1724

Gonca Gözmen, şiir çevirisi ile ilgili Mehmet H. Doğan ile bir söyleşi

gerçekleştirmiş. Söyleşinin odağında Doğan’ın İngilizceden çevirdiği Rusça bir şiir var.

Gözmen’in yönelttiği soru kendi yaklaşımını da göstermesi açısından dikkate değerdir:

“İkinci dilden çeviri konusunda ne düşündüğünüz de merak ediyorum.

Belki, bilimsel, felsefi ve sanat kuramıyla ilgili yapıtlarda ikinci dilden

çeviriye hoşgörüyle bakılabilir. Ancak, yazın yapıtlarında, özellikle şiirde,

yazarın/şairin biçeminde, dil ustalığı ve sesinden daha fazla uzaklaşmaya

yol açmaz mı ikinci dilden çeviri? Şiir çevirisinde, örneğin, ilk çevirmenin

seçeceği herhangi bir sözcük, özgün metindeki ilgili sözcüğün

anlamsal/duygusal çağrışımları ve sessel özellikleri yönünden kayıplar

taşıyorsa; ikinci çevirmende, bu kayıp ve uzaklaşmalar bir kat daha artmaz

mı? Bu bağlamda, Voznesenski’yi çevirirken, Fransızca’ya yapılmış

24


39

olanlardan ve Auden’in İngilizce çevirilerinden yararlandınız mı?” (Doğan

2007:86).

Gözmen’in sorusu kendi bakış açısını yansıtmaktadır. Yukarıdaki alıntı da gösteriyor ki,

Gözmen edebiyat eserlerinde ara dilden çeviriye karşı temkinlidir, ancak kuramsal

yazılarda ara dilden çevirinin yapılabileceğini düşünmektedir. Bu soru üzerine önce

hangi yazarları hangi dilden (İngilizce-Fransızca) çevirdiğini belirtmiş ve ara dilden

çeviri konusundaki görüşünü dile getirmiş:

“Şiir dışında, bilim, felsefe, sanat kuramı üzerine yapıtlar gibi yazınsal

yapıtların da (öykü, roman, deneme vb.) ikinci dilden yapılmasında

herhangi bir sakınca görmüyorum. Özellikle, İngilizce’ye başarıyla

çevrilmiş yapıtlarda. Örneğin, Ay ve Şenlik Ateşleri kitabının çevirisi,

‘Türkçe’de İtalyan Edebiyatı’ üzerine uzun bir yazıda –şimdi nerede

olduğunu, kimin yazdığını anımsamıyorum, yazık ki- ‘İngilizce çeviriden

yapılmış olmasına karşın’ başarılı olduğu söyleniyordu. ... İngilizce

çevirmenin başarısından yararlanmışım demek ki!

Şiirdeyse, kimi şairlerin hiç çevrilemeyeceğini, kimi şairlerin ancak

şairler tarafından çevrilebileceğini, kimi şairlerinse şiirden anlayan herkes

tarafından çevrilebileceğini sanıyorum.” (Doğan: 2007:86,87).

Gözmen’in aksine, Doğan’ın çevirinin doğrudanlığı konusunda bir kaygısı yoktur.

Söylem 1825

Gonca Gözmen, edebiyat eserlerinin ara dilden çevrilmesine sıcak bakılmadığını

belirtip, Rekin Teksoy’a filmlerin ya da dizilerin diyaloglarının ara dilden çevrilmesi

hakkında ne düşündüğü sormuştur. Rekin Teksoy bu soruyu “ikinci dilden yapılan alt

yazı ya da diyalog çevirisi de sağlıksız bir uygulama” diyerek cevaplamıştır (Teksoy

2007:80). Teksoy’un “diyalog çevirisi de” demiş olması, kendisinin de ara dilden

edebiyat çevirisi konusunda Gözmen’le aynı fikirde olduğunu göstermektedir.

Söylem 1926

Özdemir Nutku, kendisine yöneltilen ara dilden çeviride oluşan kayıplar

konusundaki düşüncesi sorusu üzerine kayıplar sorununa odaklanarak şunları demiştir:

25

Ç.N. Dergisi, Sayı:6, 2007 26


40

“Bence bu doğru değil. Çünkü oyun, örneğin, Rusçadan İngilizceye çevrilirken

uyarlamalar olmuştur. Bu nedenle de bir takım kayıplar oluyor. Siz de kendi dilinize

oyunu aktarırken bir takım transpozisyonlar yaptığınızda kayıplar büyüyor. Bence

çevirmenler bildikleri dilden çeviri yapmalı.” (Nutku 2009:55-56)

Söylem 2027

Gonca Gözmen’in ara dilden çevirilerle ilgili sorusu üzerine, Üster ara dilden

çeviriler yaptığını ancak bunun genellikle söz konusu dilleri iyi bilen ve edebiyat

çevirisinde yetkin kişilerin bulunamaması nedeniyle gerçekleştiğini ileri sürmüştür

(Üster 2010:48). Bunun üzerine Gözmen şunu sorar: “Tomris Uyar ‘kesinlikle edebiyat

metni ikinci dilden çevrilmemelidir,’ derken; Ülker İnce, Calvino gibi üslupçu

yazarların özgün dillerinden çevrilmesi gerektiğini, ancak Mauel Puig gibi yazarların

ikinci dilden çeviriyle çok şey yitirmeyeceklerine inandığını söyler. Siz ne dersiniz?”

(Üster 2010:49). Üster, Tomris Uyar’a katıldığını ancak bu konuya daha esnek

yaklaşılması gerektiğini düşündüğünü dile getirir. Üster’e göre, Uyar da ara dilden

çeviriler yapmıştır çünkü “Çince, Japonca, Portekizce gibi dillerden nitelikli edebiyat

çevirisi yapacak düzeyde insanlar” yoktur (Üster 2010:48-49).

Söylem 2128

Hanife Çayak’ın, “Lehçeden şiirler çevirdiniz. Lehçe biliyor musunuz, yoksa bu

şiirleri bilen biriyle birlikte mi çevirdiniz?” sorusunu, Gleb Şulpyakov “Wislawa

Szymborska’nın şiirlerin çevirmiştim Lehçeden, tabii Lehçe bilen biriyle birlikte”

diyerek cevaplamıştır (Şulpyakov 2010:53). Bu kısa cevap, Şulpyakov’un ara dilden

çevirinin, kaynak dili bilen biriyle çalışarak yapılabileceği kanısında olduğunu

göstermektedir.

Söylem 2229

Gonca Gözmen, İlknur Özdemir’e şu soruyu yönlendirmiştir: “...Eco gibi yazarlardan

çevirileriniz var ki sanırım bunları ikinci dilden yaptınız. İkinci dilden çeviriyle ilgili

düşünceleriniz nedir? Hangi dillerde, nitelikli yazınsal çeviriler yapabilecek

profesyonel/usta çevirmen yokluğu ya da azlığı var?” (Özdemir 2011:41).

Özdemir soruyu cevaplarken, ilk çeviride yaşanan kayıpların ikinci çeviride de

devam edeceğinden bahsedip, kendisinin kaynak olarak birden fazla çeviriyi

27


Ç.N. Dergisi, Sayı: 10, 2010 29


41

kullandığını anlatmıştır: “metni Almancadan çeviriyorsam İngilizcesine ya da

Fransızcasına da mutlaka bakarım. Her iki çevirmenin yorumlarını dikkate alırım”

(Özdemir 2011:41).

Gözmen’in ara dilden yapılan çevirilerin özgün dillerinden mi denetlendiği sorusu

üzerine ise İlknur, bu dilleri bilen çevirmen bulunamıyorken editör bulunmasının

mümkün olmadığının altını çizip, “[b]u gibi durumlarda genellikle çeviriyi ikinci bir

dildeki çevirisiyle karşılaştırmak durumunda” kaldıklarını söylemiştir (Özdemir 2011:

44).

Söylem 2330

Gözmen, Güven Turan’a “Çek şairi Miroslav Holub’dan, -sanırım ikinci dilden

çevirdiğiniz- bir kitap yayımladınız. Bu konuda yabancı çevirmene güvendiniz mi,

yoksa... bildiğiniz başka bir dile/dillere, Türkçeye yapılmış çevirilerine, onlardaki

yorumlama ve çözümlemelere; biçimsel ögeleri yönünden, izlenim edinmek amacıyla

özgün metinlere de baktınız mı? İkinci dilden yapılan çevirilerle ilgili görüşünüz

nedir?” sormuştur (Turan 2011:30).

Bunun üzerine Turan konuyu şöyle açıklamıştır: “İkinci dilden şiir çevirmeyi pek

tutmam. Biraz tavşanın suyunun suyu çıkar ama bu çevirilerin bir şansı vardı. Onları

Holub’la tanışıktan sonra çevirdim. Elimdeki İngilizce çevirileri biliyordu. Onlarla ilgili

uyarıyordu beni. Takıldığım her yeri onunla yazışarak çevirdim o şiirleri” (Turan

2011:30).

Söylem 2431

Gözmen’in Hollandalı bir yazar olan Cees Nooteborom’u “ikinci dilden mi

çevirdiniz? İkinci dilden çevirilerle ilgili tutumunuz nedir?” sorusunu Tevfik

Turan şöyle cevaplamıştır: “Evet, İşte bu Hikâye’yi ben çevirdim, Almanca

çevirisinden çevirdim; sonra yayınevi bir hata yapıp üçüncü sayfaya kitabın

‘Almanca aslından çevireni’ olduğumu yazdı maalesef. Gerekçe, bu dilden

Türkçe’ye çeviri yapan kimsenin bulunamamasıydı. Bu durumda ikinci dilden

çeviriye karşı değilim. Yoksa dünya edebiyatının kaç dilinden çeviri yapılabilirdi

ki?” (Turan 2012:42).

30


Ç.N. Dergisi, 2012, Sayı: 16, Sayfa: 37-46, Söyleşen: Gonca Gözmen, Söyleşilen: Tevfik Turan

42

2.2. SÖYLEMLER ÜZERİNE ÇÖZÜMLEMELER

Çalışma kapsamında incelenen dergilerde ara dilden çeviriye değinen metinler

(söyleşi/inceleme/eleştiri) bir önceki bölümde betimlenmiştir. Bu aşamada ise, bir

sonraki bölümde yapılacak olan bütünce analizine ışık tutması amacıyla incelenen çeviri

dergilerindeki söylemlerden elde edilen verilere yer verilecektir.

Tablo 2.1. İncelenen dergiler ve yer alan söylemlere dair sayısal veriler

Derginin Adı Yayımlanan Toplam Dergi

Sayısı / İncelenen Toplam

Dergi Sayısı

Ara Dilden Çeviriye

Değinen Metin Sayısı

Çeviri (1979) 1 /1 -

MEB (1979) 1 / 1 -

Bağlam (1979-1981) 3 / 3 -

Yazko Çeviri (1981-1984) 18 / 18 -

Dün ve Bugün Çeviri

(1985)

2 / 2 -

Çeviri (1987-1988) 2 / 2 -

Metis Çeviri (1988- 1992) 21 / 21 14

Tömer Çeviri (1994-2000) 23 / 20 1

Ç.N. (2007-2013) 17 / 17 9

Ara dilden çeviriye değinen çalışmalara, incelenen dergilerden sadece üçünde

rastlanmıştır ve bu dergiler 1988 ve sonrasında basılan Metis, Tömer ve Ç.N.

dergileridir. Ara dilden çeviri üzerine söylem içermeyen dergilerin bazıları, örneğin

Çeviri (1987-1988), sadece çeviri metinler yayımlamış, çeviri üzerine

yazılara/söyleşilere yer vermemiştir. Ancak, Yazko Çeviri ile Dün ve Bugün Çeviri

dergileri çeviri üzerine yazılara yer vermesine rağmen ara dilden çeviri konusuna

değinmemişlerdir.

Ara dilden çeviriye değinmeyen dergilerde, çeviriye dair sorunlara yer verilmiştir.

Örneğin, şiir çevirisinin zorlukları, öykü veya roman çevirisinde karşılaşılan sorunlar

gibi konular tartışılmıştır. Ara dilden çevirinin bu dergilerde yer almaması iki farklı

gerekçeyle açıklanabilir. Birincisi, birçok dilden çeviri yapabilecek yetişmiş çevirmen

43

olmadığı için ara dilden çeviri çok yaygındır ve bu nedenle de bir sorun yaratmak yerine

sorun çözdüğü düşünülüyordur. Örneğin, Sırpçadan çeviri yapacak kimsenin

bulunamadığı bir durumda, söz konusu metnin İngilizceden çevrilmesi sorun yaratmak

yerine, sorun çözmek olarak değerlendirilebilir. İkincisi, ara dilden çeviri zaten çok

nadir rastlanan bir eylemdir ve bu nedenle de konuşulmaya değer görülmüyordur.

Gerçek durumun, bu iki seçenekten hangisine daha yakın olduğunu bir sonraki bölümde

yapılacak olan analizin sonuçları gösterecektir.

Söylemlere bakıldığında ilk dikkat çeken şey, ara dilden çeviriye karşı çıkan

çevirmenlerin de ara dilden çeviri yapmış olduklarını belirtmeleridir (Sait Maden,

Tomris Uyar, Nermin Menemencioğlu, Ahmet Cemal vb.). Ara dilden çeviriye karşı

çıkan ya da bu çeviri türünü destekleyen tüm çevirmenlerin ortak görüşü ara dilden

çevirinin bir zorunluluk hali olmasıdır. Ancak zorunluluğun sınırları çevirmenden

çevirmene değişebilmektedir. Örneğin bazı çevirmenler, sadece Çince gibi gerçekten

Türkiye’de az kişinin bildiği ya da kimsenin bilmediği dillerden çeviriyi zorunluluk

olarak değerlendirmektedir. Ancak, bazı çevirmenler de Rusçadan şiir çevirisi

yapabilecek tercihen şair ya da şiirden çok iyi anlayan biri yoksa sadece dili bilmenin

yeterli gelmeyeceğini ve bir zorunluluk hali oluşacağını savunmaktadırlar.

Ara dilden çeviriye karşı çıkan çevirmenlerin temel argümanı, araya farklı

diller/metinler/çevirmenler girince kaynak metinden/yazardan uzaklaşılacağı ve ara

dildeki metinde yapılmış hataların ya da yaşanan kayıpların ikinci çeviride de devam

edeceği yönündedir. Öte yandan çevirmenlerin çoğu, ara dilden çeviriye karşı da

olsalar, bir yazarın/kültürün hiç tanınmasından, ara dilden çeviri yoluyla ve hatta bu

nedenle oluşan hata ve kayıplarla tanınmasının tercih edileceğini savunmuşlardır. Aksi

halde bazı kültürlerin değerlerinden yoksun kalınacağını düşünmektedirler. Hatta Tevfik

Turan bu durumu şu sözlerle özetlemiştir: “Yoksa dünya edebiyatının kaç dilinden

çeviri yapılabilirdi ki?” (Turan 2012:42).

Ülker İnce, Ataol Behramoğlu ve Talat S. Halman gibi bir kaç kişi dışındaki tüm

çevirmenler ara dilden çeviri yaptıklarını bildirdikten sonra kendi deneyimlerini

gerekçelendirme çabasına girmişlerdir. Oysaki İnce Behramoğlu ve Halman, ara dilden

çeviri yapmanın yanlış bir yanının olmadığını, ara dilden çeviri ile doğrudan çeviri

arasında fark bulunmadığını, önemli olanın çevirmenin başarısı olduğunu

savunmuşlardır.

44

Öte yandan Özdemir İnce, Cevat Çapan, Ahmet Cemal, Pınar Kür ve Tomris Uyar

gibi çevirmenler yazın eserlerinde ara dilden çeviriye karşı olduklarını ancak

kendilerinin de ara dilden çeviri yaptıklarını beyan etmişler ve ara dilden çevirin kabul

edilebilir olması için kendi yöntemlerini anlatmışlardır. Örneğin; Cevat Çapan ve Ülkü

Tamer, ara dilden çeviri yaparken özgün dili bilen kişilerle ortak çalışılması gerektiğini

belirtmişlerdir. Erdoğan Alkan ve Teoman Aktürel ise, kaynak dizgedeki metnin,

özellikle de şiir ise, incelenmesinin dili bilmeyen birine bile biçemsel özellikleri takip

etmek açısından yardımcı olacağını savunmuşlardır. İlknur Özdemir ise, aynı metnin

birden fazla (dildeki) çevirisini kullanarak yapılacak ara dilden çevirinin daha sağlıklı

olacağını savunmuştur. Bu yolla, çeviriler karşılaştırılabileceğini ve olası hataların

önlenebileceğini düşünmektedir.

Kayda değer bir diğer nokta ise, Hilmi Yavuz ile ara dilden çeviri üzerine yapılan

söyleşide ortaya çıkmıştır. Yavuz, ara dilden çevirinin yaygınlığını yayınevlerinin

kurumsallaşamamasına bağlamıştır. Bu yorumu önemli kılan ise Yavuz dışında

kimsenin ara dilden çeviri bağlamında yayınevlerinin tutumuna değinmemiş olmasıdır.

Oysaki çeviri sürecinde bir eserin hangi dilden ve kim tarafından çevrileceğine karar

verenin/verenlerin salt çevirmenler olmadığı aşikârdır. Ara dilden çeviri bağlamında

dilsel yetersizlikler konuşulurken yayınevlerinden de bahsetmek gerekmektedir çünkü

söz konusu dilsel yetersizlik editörleri de kapsamaktadır. Başka bir deyişle, Çince,

Japonca, Sırpça gibi dillerden çeviri yapılamıyor olmasının tek nedeni bu dilleri bilen

çevirmen eksikliği değildir. Aynı durumda yapılan çeviriyi kontrol edecek ve çevirinin

redaksiyonunu yapacak editörlerin de bu dilleri biliyor olması beklenmektedir. Bu

bağlamda yayınevlerinin de yetersizliğinden bahsedebiliriz. Yayınevleriyle ilgili bir

diğer sıkıntı da az bilinen dillerden çeviri yaptırmanın ve söz konusu çeviri eserin

editörlüğünün yapılmasının maliyetleri olabilir. Ancak, ara dilden çeviri ve çeviri

maliyeti konularına da kimse değinmemiştir. Yavuz’un dikkat çektiği bir başka konu

ise, metinlerin batı dillerinden çevrildiğinde daha sağlıklı sonuçların alınabileceğine

dair bir ön kabulün varlığı yönündedir. Bu konuyla ilgili kesin bir yargıda bulunmamış

olsa da, bu iddia dikkat çekicidir.

Ara dilden çeviriye başvurulma nedeniyle ilgili genel kabul, çeşitli dillerde yetişmiş

çevirmen eksikliğidir. Bu konuda anılan diller şöyledir: Çince, Arapça, Japonca,

Portekizce ve zaman zaman da Rusça. Ahmet Cemal, Almanca, İngilizce, İtalyanca,

45

hatta Rusçadan ara dilden çeviriye gerek olmadığını belirtmiş ve bu dillerden ara dilden

çeviri yapılmasına karşı olduğunu bildirmiştir. Cemal’in bu sözleri, sıraladığı dillerle

ilgili söz konusu dönemde bir eksiklik olmadığına işaret etmesi açısından kayda

değerdir.

Hangi dil(ler)in ara dil olarak kullanıldığı açıkça tartışılan bir konu değildir. Ancak,

söylem üreten çevirmenlerin hepsi ara dilden çeviriyi deneyimlemiştir ve onların

kullandığı ara diller durumu örneklemek için kullanılabilir. Bu durumda, ara dil olarak

karşımıza İngilizce, Fransızca ve Almancanın çıktığını söyleyebiliriz.

Çevrilecek metnin türü, çeviri süreci boyunca alınacak kararlar, başka bir deyişle

uygulanacak çeviri stratejisiyle doğrudan ilintilidir. Bu nedenle de, ara dilden çeviri söz

konusu olduğunda, metin türü de tartışmalar arasında yerini almaktadır, hatta en çok

konuşulan konudur. Ara dilden çeviri üzerine söylem üreten çevirmenlerin çoğu şiir

çevirisi bağlamında konuşmuştur. Bu nedenle, de bir kaç örneğin dışında konu şiir

çevirisi üzerinden tartışılmıştır. Öncelikle tekil örneklerden bahsedecek olursak, Nermin

Uygur, öykü ve roman çevirisinde ara dilden çeviriye karşı çıkmaktadır. Gerekçesi ise,

yazarın biçemini takip etmenin zor olacağı ve yapılan hataların ya da yaşanan kayıpların

tespit edilemeyecek olmasıdır. Özdemir Nutku ise, oyun çevirilerinde ara dilden

çeviriye karşı çıkmaktadır. Nutku’ya göre oyun çevirisi çeşitli uyarlamalar içerebilir. Bu

nedenle de, metni ilk çeviren çevirmen kendi kültürüne uygun uyarlamalar yaptıysa,

ikinci çevirmenin, metni uyarlamaları içeren çeviri üzerinden değerlendirmeden başka

çaresi yoktur. Ara dilden çeviren çevirmen de bir takım uyarlamalar yapma yoluna

giderse, bu kez de kaynak metinden çok uzaklaşılmış olur. Gonca Gözmen ise,

bilimsel/felsefi yapıtlarda ara dilden çeviri yapılabileceğine işaret etmektedir. Ancak

edebi metinlerin çevirisinde ara dilden çeviriden kaçınılması gerektiğini ima etmektedir.

Şiir çevirisi söz konusu olduğunda ise, çevirmenlerin çoğu ara dilden çevirinin daha

kabul edilebilir olduğunu savunmaktadır. Örneğin; Nermi Uygur, şiir çevirisi söz

konusu olduğunda ara dilden çevirinin şiirin havasına, sesine yaklaşmak için yardımcı

olabileceğini öne sürmektedir. Teoman Aktürel ise ara dilden şiir çevirisi yaparken

özgün şiirin çevirmenin elinde bulunmasının faydalı olacağını belirtmektedir. Burada

bahsi geçen fayda özgün şiirin yapısını, düzenini görüp, bunu çeviriye yansıtma

adınadır. Cevat Çapan ve Talat S. Halman ise, söz konusu dili bilen biriyle birlikte

çalışıldığı sürece ara dilden şiir çevirisi yapılabileceğini savunmuşlardır.

46

Ara dilden çevirinin görünürlüğü adına hiçbir konuya değinilmemiş olması da dikkat

çekicidir. Özellikle belirtilmediği sürece, okurun hangi metnin doğrudan hangisinin ara

dilden çevrildiğini takip etmesi zordur. Bu nedenle de, metnin doğrudanlığına dair

bilginin saklanmak istemesi durumunda bu bilgi metinde yer almaz. Bu konuya

doğrudan olmasa da değinen tek çevirmen Tevfik Turan’dır. Turan, ara dilden çevirdiği

bir eserden bahsederken “Almanca çevirisinden çevirdim; sonra yayınevi bir hata yapıp

üçüncü sayfaya kitabın ‘Almanca aslından çevireni’ olduğumu yazdı maalesef” demiştir

(Turan 2012:42). Bu durum, her ne kadar çevirmenler tarafından değinilmemiş olsa da,

yayınevleri ya da okurlar için bir çevirinin “aslından” yapılmasının bir ölçüt olduğuna

işaret etmektedir.

İkinci bölümün başında da belirttiğimiz gibi, ara dilden çeviri üzerine söylem

çözümlemesi bu çalışmanın odak noktası değildir. Ancak, belirli bir dönemde Türkçe

çeviri dergilerinde yayımlanan çevirilerde ara dilden çeviri eylemlerinin incelendiği bir

çalışmada kısaca da olsa bu dergilerdeki ara dilden çeviri söylemine yer vermenin

faydalı olacağı düşüncesiyle bu bölümde böyle bir değerlendirmeye yer verilmiştir.

47

BÖLÜM 3. BÜTÜNCENİN BETİMLEYİCİ ANALİZİ

Bu bölümde, çevirinin doğrudanlığına dair benimsenen çeviri normu, 1979-2013

yılları arasında yayımlanan Türkçe çeviri dergileri üzerinden incelenecektir. İnceleme

kapsamına giren çeviri dergileri şunlardır: Çeviri (1979 / 1 sayı), MEB (1979 / 1 sayı),

Bağlam (1979-1981 / 3 sayı), Yazko Çeviri (1981-1984 / 18 sayı), Dün ve Bugün Çeviri

(1985 / 2 sayı), Çeviri (1987 / 2 sayı), Metis Çeviri (1987-1992 / 21 sayı), Tömer Çeviri

(1994-2000 / 23 sayı) ve Ç.N. (2007-2013 / 17 sayı). Daha önce de belirtildiği gibi elde

edilen verilerin analizini mümkün kılmak için inceleme dönemi tarihsel olarak üç

bölüme ayrılmıştır: 1979-1989, 1990-1999, 2000-2013. Her bir dönem için, genel

değerlendirmelerin yanı sıra, çevirinin doğrudanlığı üzerinde kaynak dizge ve metin

türünün etkisi olup olmadığını da görmek için bunlar ayrı başlıklar altında

incelenecektir. Bunun yanı sıra, kullanılan ara dilin kaynak dizgeye ya da metin türüne

göre değişip değişmediğini görmek için de bu yönde bir inceleme yapılacaktır.

3.1. 1979-1989 YILLARI ARASI DÖNEM

1979-1989 yılları arasına denk gelen çeviri dergileri şunlardır: Çeviri, MEB, Bağlam,

Yazko Çeviri, Dün ve Bugün Çeviri, Çeviri, Metis Çeviri (ilk 9 sayı). Bu dönemde,

çeviri dergilerinde toplam 1035 çeviri yayımlanmıştır. Bunların 694’ü doğrudan çeviri,

110’u ara dilden çeviridir ve 232’sinin doğrudanlığına dair yeterli veri

bulunmamaktadır. Ara dilden çevirilerin toplam çeviriler içerisindeki yüzdesi 11,

doğrudan çevirilerin yüzdesi 67, belirsiz çevirilerin yüzdesi ise 22’dir. Aşağıdaki grafik,

çevirilerin yıllara göre dağılımını göstermektedir. 1980’de sadece Bağlam Dergisi’nin

bir sayısı yayımlanmıştır ve bu sayıda da sadece bir tane çeviriye yer verilmiştir.

Aşağıdaki grafikte o çevirinin de doğrudan çeviri olduğu görünmektedir. 1986’da ise

hiç çeviri dergisi yayımlanmamıştır. Bu nedenle, aşağıdaki grafikte bu yıl için tüm

değerler ‘0’ görülmektedir.

48

Şekil 3. 1. 1979-1989 Yılları Arasında Çeviri Dergilerinde Yayımlanan Çevirilerin Sayısal Dağılımı

Şekil 3.1’de 1979 ve 1981 yıllarında doğrudanlığı konusunda kesin bilgi bulunmayan

çevirilerin ara dilden ve doğrudan çevirilere oranla daha fazla olduğu görülmektedir.

Yüzdesel olarak bakmamız gerekirse belirsiz çevirilerin yıllara göre yüzdeleri şöyledir:

1979’da %61, 1981’de %95, 1982’de %16, 1983’de %5, 1985’de %6, 1987’de %5,88,

1988’de %1,45 ve 1989’da %1,66. 1982 yılında ise “belirsiz” olarak

adlandırabileceğimiz bu grubun sayısında düşüş gözlemlenmektedir.

Dergi özelinde bakıldığında bu düşüşün Yazko Çeviri dergisinin 4.sayısına denk

geldiği görülmektedir. 1982’ye kadar Çeviri, MEB, Bağlam dergilerinde ve Yazko

Çeviri dergisinin ilk üç sayısında çevirmenler çoğunlukla “Çev., Türkçesi:…….. /

Çeviren:………..” ifadeleriyle bildiriliyorken, 4. sayıdan itibaren “(İngilizceden)

Çeviren: ……” şeklinde çevirinin hangi dil üzerinden yapıldığını belirten ifadeler

kullanılmaya başlanmıştır.

Çevirmenin nasıl sunulduğu çevirinin hangi dil üzerinden yapıldığını göstermesi

açısından önemlidir. İlk ifadede ayrıca belirtilmediği sürece çevirinin hangi dilden

yapıldığı belirlenemeyeceği için çevirinin doğrudan mı yoksa ara dilden mi yapıldığı da

bilinemeyecektir. 1982’ye kadar benimsenen bu tutum nedeniyle, toplam 205 çevirinin

37

0

136

36

10 0 3 0 6 2 1

22

1

3

174

149

43 46

0

94 118

44

2

0

4

27

39

1 1

0

2

18

16

0

50

100

150

200

250

1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989

Belirsiz Doğrudan Ara dilden çeviri

49

173’ünün doğrudanlığa dair durumu belirsiz kalmıştır. Bu açıdan Yazko Çeviri

dergisinin 4. sayısında çeviri politikalarında bir değişiklik sergilenmiş ve hem derginin

ileriki sayılarında hem de daha sonraki çeviri dergilerinde bu yeni politikaya büyük

ölçüde bağlı kalınmıştır.

Çevirmenin sunuluş şekliyle ilgili bu değişim, ara dilden çevirinin görünürlüğü

açısından önemlidir. İnceleme döneminin ilk yıllarında çevirinin doğrudanlığı konusuna

yeterince önem verilmediği ya da bu durumun özellikle gizlendiği söylenebilir. Yazko

Çeviri dergisinin 4. sayısından itibaren ara dilden çeviri açıkça ifade edilmese dahi

görünürlüğünün arttığından söz edebiliriz çünkü çevirinin yapıldığı dil ile kaynak

dizgenin dilinin uyuşmaması ara dilden çevirinin varlığına işarettir.

Bu dönemde kullanılan ara diller ve kullanım oranları şöyledir: İngilizce (%40),

Fransızca (%35), Almanca (%12), İsveççe (%1), İtalyanca (%12). Kullanılan ara dillerin

yıllara göre sayısal dağılımı Şekil 3.2’de gösterilmiştir.

Şekil 3. 2. 1979-1989 Yılları Arasında Kullanılan Ara Dillerin Yıllara Göre Sayısal Dağılımı

Ara dilden çevirinin sayıca en fazla olduğu 1982 ve 1983 yıllarında en sık kullanılan

ara dilin Fransızca olduğu görülmektedir. Ancak, 1979-1989 yılları arasında toplam

değerlere bakıldığında (çok büyük bir fark oluşmasa da) İngilizcenin en fazla kullanılan

ara dil olduğu ortaya çıkmaktadır.

Kullanılan ara dil, hem kültürler arası alışverişte merkezi konumda bulunan dizgelere

hem de inceleme döneminde Türkçe dizgesinin şekillenmesinde en etkili dizgelere

işaret eder. Bu açıdan bakıldığında, öncelikle İngilizce ve Fransızcanın kültürler arası

1 2

9

12

1 2

14

4

1 2 2 3 1 2 2

12

24

2 1 3

10

0

5

10

15

20

25

30

1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989

İngilizce Almanca Fransızca isveççe İtalyanca

50

alışverişte merkezi bir konumda olduğu söylenebilir. Suat Karantay, Tercüme Bürosu

döneminde yapılan çevirileri değerlendirirken şöyle demektedir: “Öbür Avrupa

dillerinden yapılan çeviriler için aracı kaynak dil Fransızca’ydı” (Karantay 1991:97). Bu

dönemde de, Fransızcanın Türkçe dizgesi üzerindeki etkisinin tamamen bitmediği

görülmektedir. Ancak, toplamda en sık kullanılan ara dilin İngilizce olması İngilizcenin

egemenliğinin bu dönemde artışta olduğu olarak yorumlanabilir.

Almanca, inceleme dönemi boyunca neredeyse her yıl ara dil olarak kullanılmış

ancak hiç bir yılda egemen ara dil konumuna yerleşememiştir. İtalyanca açısından

dikkat çekici olansa sadece iki yıl 1982 ve 1989’da ara dil olarak kullanılmış olmasıdır.

Bu iki yıla bakıldığında da karşımıza iki çevirmen çıkmaktadır: Gül Işık ve Petek

Kurtbüke. Bu durum da, İtalyancanın ara dil olarak kullanılmasının, bireysel tercihler

ışığında gerçekleştiği şeklinde yorumlanabilir. Benzer bir durum İsveççe için de

geçerlidir çünkü İsveççe de bu dönemde sadece bir çeviri için ara dil olarak

kullanılmıştır ve bunun da çeviri politikalarıyla açıklanmayacak istisnai bir durum

olduğu görülmektedir.

Kullanılan ara diller, çeviri politikası kapsamında ele alındığında, bu dönemde ara dil

olarak belirli dillerin dayatılmasına rastlanmadığı söylenebilir. Bireysel tercihler olduğu

görülen İtalyanca ve İsveççenin ara diller olarak karşımıza çıkması buna işarettir. Ancak

bu dönemde özellikle kullanılmasından kaçınılan bir ara dil olup olmadığına dair açık

bir işaret bulunmamaktadır. Buna göre, İngilizce, Fransızca ve Almancanın tercih edilen

ara diller olduğu sonucuna varılabilir.

Bu dönemde, çevirinin ara dilden yapılması durumunda, bu, her zaman açıkça ifade

edilmemiştir. Daha önce de belirttiğimiz gibi, çevirilerin büyük bir çoğunluğunun ara

dilden mi yoksa doğrudan mı yapıldığına dair hiç veri bulunmamaktadır. Ancak ara

dilden çevrildiği bilinen/tespit edilen çeviriler arasında ara dilin belirtilmesine sıkça

rastlanmıştır. Sadece birer tane ara dilden çeviri yayımlamış olduğu tespit edilen Dün ve

Bugün Çeviri, MEB ve Bağlam dergilerindeki ara dilden çevirilerde durum dipnotlarla

açıklanmıştır. Örneğin; MEB Dergisi’nde Zeynep Aruoba’nın çevirisiyle yayımlanan

“Erdem Üzerine” adlı metnin ara dilden çeviri olduğu metindeki dipnotta şöyle ifade

edilmiştir: “Çeviriyi Zeynep Aruoba, Jowett'ın ve J. A. K. Thomson'un (1953) İngilizce

çevirilerine dayanarak yapmış, Ioanna Kuçuradi de Grekçe aslı ile karşılaştırmıştır”

(Aruoba: 1979: 12). Açıklamada çevirinin ara dilden yapıldığı ve ara dilin de İngilizce

51

olduğu bildirilmiştir. Benzer dipnotlarla açıklamalara diğer dergilerde de rastlanmıştır.

Ancak, tüm ara dilden çevirilerde böyle bir açıklamanın varlığından söz edilemez.

Örneğin; Yazko Çeviri dergisinde yayımlanan 70 ara dilden çevrinin 22’sinde, Metis

Çeviri dergisinde yer alan 36 ara dilden çevirinin 12’sinde benzer açıklamalar yer

almıştır.

3.1.1. Kaynak Dizge - Çevirinin Doğrudanlığı İlişkisi

Bu dönemde, incelenen çeviri dergilerinde kaynak dizge iki şekilde belirtilmiştir:

çevirilerin sonunda dipnot olarak eserin hangi dilde yazıldığı belirtilmiş ya da kaynak

metnin yazarı çevirinin başlığının altında verilmiş ve yazardan yola çıkarak kaynak

dizge tespiti yapılmıştır. İstisnai bir kaç örnekte ise, metnin başlığının altında

“çeviren:....” şeklinde çevirmenin adı verildiği için metinlerin çeviri olduğu anlaşılmıştır

/ kabul edilmiştir ancak çevirinin hangi dilden yapıldığına dair bilgi verilmemiş olduğu

için çevirinin doğrudanlığına dair yorum yapılamamaktadır. Bu istisnai durumlar daha

önce doğrudanlığına dair veri elde edilemeyen çevirilerden bahsedilirken anılmıştır ve

bu başlık altında tekrar ele alınmayacaktır.

Kaynağına ve doğrudanlığına dair bilgiyle birlikte yayımlanan ya da bu bilgilere

(yöntem bölümünde açıklandığı şekilde) ulaşılabilen çevirilerin kaynak dizgelerini üç

grupta toplayabiliriz: sadece doğrudan çeviri yapılan dizgeler, sadece ara dilden çeviri

yapılan dizgeler, hem ara dilden hem doğrudan çeviri yapılan dizgeler. Ara dilden çeviri

üzerine bir önceki bölümde betimlenen söylemler, ara dilden çeviriyi ilgili dillerde

yetişmiş çevirmen eksikliğiyle ilişkili olarak ele almışlardı. Bu bakış açısı, sadece ara

dilden ya da sadece doğrudan çeviri yapılan dizge gruplarını açıklarken, üçüncü dizge

grubunu açıklayamamaktadır.

52

Şekil 3. 3. 1979-1989 Yılları Arasında Doğrudan Çevrilen Kaynak Dizgeler

Bu dönemde, sadece doğrudan çeviri yapılan dizgeler (Bknz. Şekil 3.3) şunlardır:

Retromanca, Romence, Ermenice, Latince, Bulgarca, Farsça ve Yunanca. Bu grupla

ilgili en dikkat çekici unsur, bu dönemde kullanılan ara dillerden—İngilizce, Fransızca,

İtalyanca, Almanca ve İsveççe—hiçbirinin sadece doğrudan çeviri yapılan dizgeler

arasında yer almamasıdır. İtalyanca ve İsveççenin ara dil olarak kullanılmasının istisnai

durumlar olduğunu tespit etmiştik. Ancak, en sık ara dil olarak kullanılan İngilizce ve

Fransızcanın bu grupta olmaması incelenmesi gereken bir noktadır ve buna hem ara

dilden hem doğrudan çeviri yapılan dizgelerin altında yer verilecektir. Sadece doğrudan

çevrilen dizgelerle ilgili, dikkat edilmesi gereken bir diğer nokta ise, Latince ve Farsça

dışındaki dizgelerden yapılan çevirilerin sayıca çok düşük olması ve her dizgenin bir ya

da ortak çalışan iki çevirmen tarafından çevrilmiş olmasıdır. Örneğin, Retromancadan

Özalp Göneralp, Romenceden Melike Roman ve Sennur Sezer (ortak çeviri) çeviri

yapmıştır. Bu durumum dönem içerisinde yayılmamış olması nedeniyle bu dizgelerden

sadece doğrudan çeviri yapılması çeviri normlarıyla açıklanamaz. Aksine, bu durum da

çevirmenlerin bireysel seçimleri ilgili ve istisnaidir.

Belirli dizgelerden sadece doğrudan çeviri yapılması bir norm olarak benimsenmiş

olsaydı, bunun İngilizce, Almanca ve Fransızca dizgelerinden yapılacak çevirilerde de

görünmesi beklenirdi. Ancak bunlar gibi Türkçeye çevirilerde en sık karşılaşılan

dizgeler yerine sayıca çok düşük çevirilerin yapıldığı dizgelerde doğrudan çevirinin

kullanılmış olması bu konuda belirlenmiş bir politikanın eksikliğine işaret olarak

değerlendirilebilir. Ancak, bir sonuca varmadan önce, diğer iki grubu da incelemek

gereklidir.

4 6

2

41

4 1

11

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

Retromanca Romence Ermenice Latince Bulgarca Yunanca Farsça

53

Şekil 3. 4. 1979-1989 Yılları Arasında Sadece Ara Dilden Çevrilen Kaynak Dizgelerin Yıllara Göre

Sayısal Dağılımı

Sadece ara dilden çeviri yapılan dizgeler (Bknz. Şekil 3.4) şunlardır: Macarca,

Çekçe, Danca, Japonca, Hollandaca, Grekçe ve Vietnamca. Sadece ara dilden çeviri

yapılan dizgelerle ilgili rahatlıkla dilsel bir yetersizlikten bahsedilebilir.

Bu çevirilerin yapılmasında kullanılan ara diller şöyledir: Grekçe dizgesinden

yapılan çevirilerin 1’i İngilizceden, 2’si Fransızcadan; Çekçe dizgesinden yapılan

çevirilerin 1’i İngilizceden, 2’si Fransızcadan; Danca dizgesinden yapılan çevirilerin

2’si İtalyanca, 5’i Fransızcadan; Vietnamca dizgesinden yapılan çevirilerin ikisi

İngilizce, 8’i Fransızcadan; Macarca dizgesinden yapılan çeviri Fransızcadan; Japonca

dizgesinden yapılan çevirilerin 10’u da İtalyancadan, Hollandaca dizgesinden yapılan

çevirilerin 2’si de Almancadan yapılmıştır.

Bahsedilen durumların her birinde kaynak dizge ile ara dil seçimi arasında bir

nedensellik ilişkisinin varlığından söz edilemez. Hatta bu örnekler arasından sadece

Hollandaca eserlerin Almanca üzerinden aktarılması durumunu dilsel ve kültürel

yakınlık ile açıklayabiliriz ki bu durumda dahi seçimin rastlantısal olma ihtimali

saklıdır. Diğer durumlarda ise, bir kaynak dizgeden birden fazla ara dilin kullanılmış

olması, ara dil seçiminde kaynak dizge dışında faktörlerin de etkili olduğunu

göstermektedir. Dolayısıyla, belirli kaynak dizgeler için belirli ara dillerin

kullanılmasında dair bir normdan da bahsetmemiz olası değildir.

Son grupta, hem doğrudan çeviri hem de ara dilden çeviri yapılan dizgelere (Bknz.

Şekil 3.5) yer verilecektir: Almanca, İngilizce, İtalyanca, Fransızca, İsveççe, Rusça,

İspanyolca, Sırpça, Çince, İbranice ve Lehçe. Bu grupta yer alan dizgelerden ara dilden

çeviri yapılmasını salt dilsel yetersizlikle ve yetişmiş çevirmen eksikliğiyle açıklamak

makul değildir. Bu nedenle de, ara dilden çeviriye başvurulmasına dair farklı gerekçeler

1 1 1 2

1

7

10

1

10

2

0

2

4

6

8

10

12

1979 1981 1982 1983 1984 1985 1987 1988 1989

Grekçe Çekçe Danca Vietnamca Macarca Japonca Hollandaca

54

üzerinde durulmalıdır. Metin türü –ara dilden çeviri ilişkisi bir sonraki başlıkta

inceleneceği için bu durumun metin türü ile olası ilişkisine burada yer verilmeyecektir.

Şekil 3. 5. 1979-1989 Yılları Arasında Hem Ara Dilden Hem Doğrudan Çevrilen Kaynak Dizgelerden

Çevirilerin Sayısal Dağılımı

Yukarıdaki grafik, bu grupta yer alan dizgelerden yapılan çevirilerin dağılımını

göstermektedir. Şekil 3.3, Şekil 3.4. ve Şekil 3.5. birlikte incelendiğinde, bu dönemde

hem ara dilden hem de doğrudan en fazla çevrilen kaynak dizgenin İngilizce olduğu

görülmektedir. Bir önceki başlıkta bu dönemde en sık kullanılan ara dilin de İngilizce

olduğunu belirtmiştik. Tüm bunlar İngilizce dizgenin Türkçe dizge üzerinde etkin

olduğunu göstermektedir. Ancak yine de İngilizce gibi, ilgili dönem de yaygın olduğu

görünen bir dizgeden neden ara dilden çeviri yapılıyor olabileceğine metin türlerini

tartışırken geri döneceğiz. Benzer şekilde yine dönemin tercih edilen ara dilleri olarak

karşımıza çıkan Almanca ve Fransızcadan da ara dilden çeviri yapılmış olması dikkate

değerdir.

İngilizce, Fransızca ve Almancadan az sayıda da olsa ara dilden çeviri yapılmış

olması, ara dilden çevirilerden kaçınma konusunda bir norm olmadığına işaret olarak

değerlendirilebilir. Söz konusu dilde yetişmiş çevirmen bulunmaması gibi zorunlu

haller dışında ara dilden çeviri yapılmamasını gerektiren bir norm ya da çeviri politikası

olsaydı, İngilizce, Almanca ve Fransızca dizgelerinden ara dilden çeviri yapılmaz,

çevrilmesi istenen metinler doğrudan çeviri yapabilecek kişilere yönlendirilirdi.

250

2

105

171

6 4

35

1 25

1 25 17

5 9 9 1 1 21

1 8 1 1 0

50

100

150

200

250

300

Doğrudan Çeviriler Ara Dilden Çeviriler

55

3.1.2. Metin Türü - Çevirinin Doğrudanlığı İlişkisi

Kaynak dizgenin, metnin ara dilden ya da doğrudan çevrilmesi ya da kullanılacak ara

dilin belirlenmesi üzerinde ne kadar etkili olduğunu görebilmek için metin türü ile

çevirinin doğrudanlığı ilişkisinin de ele alınması gerekmektedir. Bu bölümün hedefi,

kaynak dizge bazında doğrudan ve ara dilden çevrilen metin türlerini ele almaktır.

Şekil 3. 6. 1979-1989 Yılları Arasında Doğrudan Çevirilerin Metin Türlerine Göre Dağılımı

Yukarıdaki grafik, doğrudan çevrilen metinlerin, edebi metinler ve edebi olmayan

metinler alt başlıklarında nasıl dağıldığını göstermektedir. Buna göre, bu grupta edebi

metinlerin çevirisi baskındır. Ancak sadece Almancada edebi olmayan metinlerin edebi

metinlerden daha fazla olduğu da görülmektedir. Bu noktada, çevirmenlerin

söylemlerini ele aldığımız bölümü hatırlamakta fayda var. İlgili bölümde çevirmen

söylemlerinin de edebi metinlerde doğrudan çeviri yapılması yönünde yoğunlaştığını

görmüştük. Sadece bu grafik ışığında baktığımızda bu söylemin büyük ölçüde gerçeği

yansıttığı düşünülebilir.

Ara dilden çevrilen metinler için yapılmış benzer bir dağılımı Şekil 3.7’de

bulabilirsiniz. Öncelikle, hem ara dilden hem doğrudan çevrilen dizgelerin değerlerine

bakacak olursak, İngilizce, Fransızca Rusça da doğrudan çevirilerde edebi metinlerin,

ara dilden çevirilerde ise edebi olmayan metinlerin çoğunlukta olduğunu görebiliriz.

Almancada her iki grupta da edebi olmayan metinler, İspanyolcada ise her iki grupta da

edebi metinler fazladır. Bu, kesin olmamakla beraber, ara dilden çeviri ile metin türü

arasında bir bağlantıya işaret ediyor olabilir. Başka bir deyişle, hem ara dilden hem de

doğrudan çeviri yapılan dizgelerde, edebi metinler için doğrudan çevirinin edebi

olmayan metinler içinse ara dilden çevirinin ağırlıklı olduğunu söyleyebiliriz.

160

2 4

45

6 2

108

23 33

5 4 4

34

0 23

1 11 1

90

0 0

59

0 0

61

3 3 1 0 0 1 1 2 0 0 0 0

50

100

150

200

Edebi Metinler Edebi Olmayan Metinler

56

Aşağıdaki grafikte, ayrıca sadece ara dilden çevrilen dizgeler için metin türü dağılımı

yer almaktadır. Ancak, bu dizgelerden yapılan çevirilerin sayısal olarak düşük olması ve

ilgili dönemde yaygın olarak bilinmesi beklenmeyen dillerin dizgeleri olmaları bu

dizgelerin edebiyatlarını tanıtma amacıyla çevrildiklerine işaret etmektedir. Örneğin,

Japoncadan çevrilen 10 metinde birer haiku örneğidir. Bu nedenle de bu şiir türünü

tanıtmayı amaçladığı söylenebilir. Benzer şekilde, Vietnamca dizgesinden yapılan

çevirilerin de 9’u edebi metinlerden oluşmaktadır.

Şekil 3. 7. 1979-1989 Yılları Arasında Ara Dilden Çevirilerin Metin Türlerine Göre Dağılımı

Grafiklerden elde edilen verilere dayanarak doğrudan çeviri yapılabilen dizgelerde,

ara dilden çevirinin çoğunlukla edebi olmayan metinlerin çevirisinde kullanıldığını

söyleyebiliriz. Doğrudan çevirinin yapılamadığı dizgelerden ise, çoğunlukla edebi

metinlerin ara dilden aktarıldığı görülmektedir. Bu dizgelerden yapılan çevirilerin,

kültürleri edebi gelenekleri (Vietnamca ve Japoncadan çevrilen şiirler gibi) tanıtmak

gibi bir görev üstlendiğinden bahsedebiliriz.

3.1.3. Kullanılan Ara Dilin Kaynak Dizge ve Metin Türü ile İlişkisi

Bu bölümde, en sık kullanılan ara diller üzerinden, hangi kaynak dizgelerin ve hangi

metin türlerinin aktarıldığına bakacağız. Daha önceki bölümlerde, 1979-1989

döneminde hangi yıllarda hangi ara dillerin kullanıldığını görmüştük (Bknz. Şekil 3.2).

Buna göre, dönemin başında hâkim dil Fransızca iken dönemin sonuna doğru hâkimiyet

İngilizceye geçmiştir.

Toplu değerlere göre, dönemde yapılan ara dilden çevirilerin %40’ının İngilizceden,

%35’inin Fransızcadan, %12’sinin Almancadan, %12’sinin İtalyancadan ve %1’inin

4 3

4

1 2

14

2 1

5

9

1

10

2 1 1 1

13

6 5

1

7 6

2

7

1

02468

10121416


57

İsveççeden yapılmıştır. Bu değerlerin incelendiği bölümde İtalyanca ve İsveççenin

belirli dönemlerde ve belirli çevirmenlerce kullanıldığını bu nedenle de, dönemin

özelliği olarak ele alınmayacağını belirtmiştik. Önüne geçtiğini görüyoruz. İnceleme

dönemine geldiğimizde, halen Fransızca geleneğinin, eskisi kadar olmasa da, etkili

olduğunu ancak yavaş yavaş da baskın konumunu terk ettiğini söyleyebiliriz.

Şekil 3. 8. 1979-1989 Yılları Arasında İngilizceden Çevrilen Eserlerin Kaynak Dizgeleri

Kullanım sıklıkları açısından bakıldığında, öncelikle İngilizce ve Fransızcanın

incelenmesi makul görünmektedir. Bu dönem içerisinde İngilizce üzerinden çevrilen

kaynak dizgeler yukarıda gösterilmiştir. Fransızca dizgesinden çevrilen 6 eserin 2’si

edebi olmayan metin, 4’ü ise edebi (oyun) metindir. İspanyolca dizgesinden çevrilen 15

eserin, 4’ü edebi olmayan metin, 11’i edebi (9 şiir, 2 öykü) metindir. Rusça dizgesinden

çevrilen 5 eserin, 3’ü edebi olmayan metin 2’si ise edebi (öykü) metindir. Çince

dizgesinden çevrilen 5 eserin tamamı edebi (şiir) metindir.

İngilizceden çevrilen metinler özelinde bakıldığında, edebi metinlerin (%64), edebi

olmayan metinlerden (%36) daha fazla olduğu görülmektedir. Buradan hareketle,

İngilizcenin edebi metinlerin çevirisinde tercih edilen bir ara dil olduğu sonucuna

varılabilir. Ayrıca, edebi metinler arasında en yaygın tür de şiirdir.

İngilizceden sonra en sık rastlanan ara dil Fransızcadır. Fransızcadan çevrilen kaynak

dizgeler Şekil 3.9’da gösterilmiştir. Burada dikkat çekici olan, Fransızca üzerinden en

fazla çevrilen dizgenin İngilizce dizgesi olmasıdır. İngilizce dizgesinden çevrilen

eserlerin 2’si edebi metin (öykü), 10’u edebi olmayan metindir. Vietnamca dizgesinden

çevrilen eserlerin 8’i de edebi eserdir (şiir).

6

15

7

5

1 1 1 2

5

1

0

2

4

6

8

10

12

14

16

58

Şekil 3. 9. 1979-1989 Yılları Arasında Fransızcadan Çevrilen Eserlerin Kaynak Dizgeleri

Fransızca üzerinden çevrilen metinlere bakıldığında; edebi metinler (%53) ile edebi

olmayan metinlerin (%47) oranlarının birbirlerine çok yakın olduğu görülmektedir. Bu

nedenle, Fransızca için edebi metinlerin ya da edebi olmayan metinlerin çevirisinde

tercih edilen bir ara dil olduğuna dair yorum yapmamız mümkün değildir.

Son olarak, kısaca Almancanın ara dil olarak kullanıldığı çevirileri de ele alalım.

Almanca aracılığıyla çevrilen dizgeler şunlardır: Rusça, İspanyolca, İngilizce, Sırpça,

Fransızca ve Hollandaca dizgeleri. Bu dizgelerden Almanca aracılığıyla çevrilen

metinlerin %69’unun edebi olmayan metinler, %31 ise edebi metinlerdir. Buna göre,

Almancanın da çoğunlukla edebi olmayan metinlerin çevirisi için tercih edilen bir ara

dil olduğu söylenebilir.

Şekil 3. 10. 1979-1989 Yılları Arasında Almancadan Çevrilen Eserlerin Kaynak Dizgeleri

Elde edilen verilere göre, belirli ara dillerden belirli dizgelerin çevrildiğinden ve bunun

benimsenmiş bir politika olduğundan bahsetmemiz mümkün değildir. Ancak metin türü

açısından en azından İngilizceden çoğunlukla edebi metinlerin ve Almancadan da

çoğunlukla edebi olmayan metinlerin çevrildiği sonucuna varabiliriz.

2 2 2

12

1

3

1 1

8

1 1

0

2

4

6

8

10

12

14

3

2

3

1

2 2

0

1

2

3

4

Rusça İspanyolca İngilizce Sıprça Fransızca Hollandaca

59

3.1.4. Dönemsel Değerlendirme

Bu dönemde, en çok doğrudan çeviri yapılan kaynak dizge olarak İngilizce dizgesi,

en fazla kullanılan ara dil olarak İngilizce ve en fazla ara dilden çevrilen dizge olarak da

yine İngilizce dizgesi karşımıza çıkmaktadır. İngilizcenin hem dil hem dizge olarak

dönemin çeviri hareketlerinde baskın olduğu açıktır. 1982-1983’de egemen ara dil

Fransızca iken sonraları İngilizce öne geçip arayı açmıştır. Bu hâkimiyet, 1960

sonrasında Türkiye’de benimsenen liberal ekonominin hayatın her alanına yansımasını

ve yabancı dil olarak İngilizce öğrenme üzerinde etkisini göstermektedir. Bu dönemi

hazırlayan yıllarda İngilizce bilen kişi sayısının arttığı muhakkaktır. İngilizceye yönelen

ilginin bir işareti de bu dönemde yayımlanan Çeviri dergisinin sadece İngilizceden

çevirilere yer vermesidir.

1979-1989 yılları arasında İngilizce, Almanca, Fransızca gibi dillerden hem

doğrudan hem de ara dilden çeviri yapılmıştır. Bu çevirilerin dilsel yetersizlikten

kaynaklanmadığı açıktır. Özellikle İngilizce ve Fransızcanın bu grupta olması ayrıca

dikkate değerdir çünkü bu dönemde bu iki dil, aynı zamanda en sık ara dil olarak

kullanılan diller olarak karşımıza çıkmıştır.

İncelenen çevirmen söylemlerinde üzerinde en fazla durulan konu ara dilden şiir

çevirisiydi. Çevirmenlerin çoğu edebi çevirinin ara dilden yapılmasına karşı tutum

takınırken, Talat S. Halman, Ataol Behramoğlu gibi birçok çevirmen şiir çevirisinin ara

dilden yapılabileceğini iddia ediyorlardı. Bu çevirmenlere göre, kaynak dizgedeki metni

elinde bulunduran bir çevirmen (şair) şiirin biçemsel özelliklerini bu metin üzerinden

takip edebileceği için başarılı ara dilden şiir çevirileri yapabilir. Bu bakışın bir

yansıması olarak, bu dönemde ara dilden çevrilen edebi metinler arasında şiir çevirisi

oldukça yaygındır.

Bu dönemde, ara dilden çevirinin belirli kurallar çerçevesinde yapıldığından

bahsetmek zordur çünkü İngilizce ve Fransızca hem en çok ara dilden çevrilen dizgeler

hem de en sık kullanılan ara diller olarak karşımıza çıkıyor.

Kültürler arası güç ilişkileri bağlamında baktığımızda, sadece ara dilden çevrilen

Vietnamca, Japonca gibi dizgelerin İngilizce, Almanca, Fransızca dizgelerine göre daha

çevrede kalan dizgeler olduğu görülmektedir. Bu dizgelerden Türkçeye doğrudan çeviri

yapılmaması, onların konumuna göre Türkçe dizgenin de çevrede kaldığı olarak

yorumlanabilir. Kültürel ilişkileri tartıştığımız bölümde de anlatıldığı gibi, ara dilden

60

çeviri çevrede kalan iki kültür arasındaki kültürel alışverişin devamlılığı için elzemdir.

İngilizce ya da Fransızca gibi merkezi bir kültürün aracılığı olmaksızın bu tür kültürler

arasında aktarım çoğunlukla mümkün olmamaktadır. Bu bağlamda ele alındığında da

Japonca, Vientamca, Danca gibi dizgelerle Türkçe dizgesindeki alışveriş ara dilden

çeviri olmasaydı mümkün olamazdı.

Araştırma soruları çerçevesinde bu dönemi değerlendirecek olursak şöyle bir tablo

ile karşılaşıyoruz. Araştırmanın bu ilk bölümünde ara dilden çevirilere rastlanmaktadır.

Ara dil olarak en sık kullanılan diller İngilizce ve Fransızcadır. Bunların yanı sıra

Almanca, İtalyanca ve İsveççeden de çeviriler yapılmıştır. Ancak herhangi bir dilin ara

dil olarak tercih edilmediğinden bahsetmek eldeki veriler ışığında mümkün değildir.

Bu dönemde İngilizce, Almanca, Fransızca, İtalyanca, İsveççe, Grekçe, İspanyolca,

Rusça, Çekçe, Danca, Sırpça, Çince, Vietnamca, Macarca, Japonca, Hollandaca,

İbranice ve Lehçe dizgelerinden ara dilden çeviriler yapılmıştır. Bu dizgelerden

Hollandaca dizgesi için Almanca ara dil olarak kullanılmıştır. Başka bir kaç tekil

örnekte de belirli bir kaynak dizge için belirli bir ara dilin kullanıldığı

gözlemlenmektedir ancak sayıca az çeviriden bahsedildiği için bu sonuçlar

değerlendirme için anlamlı değildir. Bunun dışında bir kaynak dizge için birden fazla

ara dilin kullanıldığı örnekler yaygındır. Sadece doğrudan çevirinin yapıldığı kaynak

dizgeler olarak da Retromanca, Romence, Ermenice, Latince, Bulgarca, Yunanca ve

Farsça dizgeleri karşımıza çıkmaktadır. Bunlar arasında Latin dizgesinden yapılan

çeviriler diğer dizgelere göre sayıca daha fazladır.

Ara dilden çeviri yapılacak metin türlerinde büyük bir kısıtlamaya gidilmemiştir.

Metin türleri, çevirmen söylemlerinde yer verildiği şekilde değerlendirilmiş bu nedenle

de edebi metinler ve edebi olmayan metinler alt başlıklarında tartışılmıştır. Ancak şiir

çevirisi için bu gruplamanın dışına çıkılmış ve edebi metinlerin altında en sık

karşılaşılan metin türünün şiir olduğu görülmüştür. Sadece doğrudan çevirinin yapıldığı

bir metin türünden bahsetmek mümkün değildir. Ancak ara dilden öykü, oyun, roman

kesiti çevirilerine şiir çevirisine oranla daha az rastlanmaktadır.

Kullanılan ara dilin belirlenmesinde kaynak dizgenin mi yoksa metin türünün mü

etkili olduğuyla ilgili varsayım yapılacak kadar yeterli veri bulunmamaktadır. Ancak en

azından bu dönem için İngilizcenin ara dil olarak kullanıldığı çevirilerde daha çok edebi

metinlerin, Almancanın ara dil olarak kullanıldığı çevirilerde ise daha çok edebi

61

olmayan metinlerin çevrildiği görülmüştür. Bu konu belki diğer inceleme dönemleri de

betimlendikten sonra tekrar ele alınabilir.

Bu dönem, çevirinin doğrudanlığına dair veri içermeyen çevirilerle başlamıştır.

Ancak 1983’ten itibaren çevirilerin hangi dilden yapıldığı ve metinlerin hangi dizgelere

ait olduğuna dair bilgiler çeviriyle birlikte yayımlanmaya başlamıştır. 1983’ten itibaren

bu konuda bir norm oluşmuş ve dönem boyunca büyük ölçüde bu norma bağlı

kalınmıştır. Çevirinin ara dilden yapılması durumunda bu bazen açıkça belirtilmekte,

bazense metnin çevrildiği dil ve yazarının bilgileri karşılaştırılarak kolayca

anlaşılmaktadır. Açıkça bir ara dilden bahsedildiği durumlarda, ara dilin hangisi olduğu

da belirtilmiştir.


1990-1999 yılları arası dönemde yayımlanan Türkçe çeviri dergileri şunlardır: Metis

Çeviri (10. sayıdan sonrası), Tömer Çeviri (ilk 20 sayı). Bu dönemde, çeviri

dergilerinde toplam 366 çeviri yayımlanmıştır. Bunların 356’sı doğrudan çeviri, 9’u ara

dilden çeviridir ve 1’inin doğrudanlığına dair yeterli veri bulunmamaktadır. Ara dilden

çevirilerin toplam çeviriler içerisindeki yüzdesi 3’tür. Aşağıdaki grafik, çevirilerin

yıllara göre dağılımını göstermektedir. 1993 yılında yayımlanan bir dergi

bulunmamaktadır. Bu nedenle, bu yılda tüm değerler ‘0’ olarak görülmektedir.


Bu dönemde çevrilen metin sayısı önceki dönemle kıyaslandığında daha azdır.

Yukarıdaki grafikte çevirilerin dağılımına baktığımızda belirsiz ve ara dilden çevirinin

58 55

28

0

35 45

25 27

68

15

5 3

1

1 1

0

10

20

30

40

50

60

70

80

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999

Doğrudan Ara dilden çeviri Belirsiz

62

de oldukça az sayıda olduğunu görmekteyiz. Ancak ara dilden çevirinin yapılmış olması

kadar yapılmamış olması da çeviri politikalarınca yönetilen bir olgu olduğu için bu

çeviriler de analiz edilecektir.

Bu dönemde sadece, 1990 (4 metin), 1991 (3 metin), 1992 (1 metin) ve 1998 (1

metin) yıllarında ara dilden çeviriye rastlanmıştır. Bir önceki dönemin (1979-1989) son

yıllarında da düşük olan ara dilden çeviri sayısı bu dönemin ilk yıllarında devam

etmiştir. Bu Metis Çeviri dergisinin bu konuda bir norm benimsediğine işaret edebilir.

Öte yandan, 1994-1999 yılları arasında yayımlanan Tömer Çeviri dergisinde de sadece

1 kez ara dilden çeviriye başvurulmuştur. Bu konuyla ilgili varsayımlar yapmadan önce,

bu dönemde hangi kaynak dizgelerden ve hangi metin türlerinden çeviri yapıldığına

bakmak gerekmektedir.

Çevirmenlerin isimlerinin nasıl verileceğine dair, Yazko Çeviri dergisinin 4.

sayısında gerçekleşen politika değişikliği Metis Çeviri dergisinde de devam ettirilmiş ve

bu inceleme döneminin ilk yıllarına da hâkim olmuştur. Buna göre, 1990-1993 yılları

arasında çevirmenlerin isimleri çeviri yaptıkları dillerle birlikte verilmiştir:

“(İngilizceden) Çeviren: ……” vb.

Tömer Çeviri dergisi ise, daha farklı bir yol izlemiş ve çevirmenleri “çeviren,

Türkçesi, mütercimi” gibi dil belirtmeyen ifadelerin yanı sıra “tradotta da, translated by,

übersetzung von, Перевела” gibi kaynak dizgenin dilinde “tarafından çevrildi”

anlamındaki ifadelerle vermiştir. İlk gruptaki gibi çevirinin yapıldığı dili göstermeyen

ya da ikinci gruptaki gibi gösteren bir ifade mi kullanıldığı kendi içinde bir düzen takip

etmemektedir. Ancak, Tömer Çeviri dergisinde, çeviriler kaynak metinle yan yana (çift

dilli olarak) basıldığı için çevirmenlerin nasıl sunulduğu bu noktada sorun

yaratmamıştır. Yine, çift dilli olarak basıldıkları için de doğrudanlığıyla ilgili şüphe olan

çeviri de bulunmamaktadır.

Bu dönemde, rastlanan az sayıdaki ara dilden çeviride kullanılan ara diller İngilizce

(6 metinde), Fransızca (1 metinde) ve Almancadır (2 metinde). Bir önceki dönemde de

olduğu gibi İngilizcenin diğer dillere göre hâkimiyeti söz konusudur.

Tömer Çeviri dergisinde çeviri ve çevirinin kaynak metni yan yana basıldığı için ki

ara dilden çeviri de kolayca tespit edilmiştir. Metis Çeviri dergisinde ise ara dilden

çevrilen metinlerin altında dipnotlarla ara dildeki metnin çevirmenleri de verilmiştir.

Örneğin, Metis Çeviri’nin 12. sayısında yayımlanan Gülden Kocadayı’nın Almancadan

63

çevirdiği “İdam” (Kaynak Dizge: Danca) adlı öykü çevirisinin altında “Almancaya

Çeviren: Marianne Weno” şeklinde bir not bulunmaktadır.

3.2.1. Kaynak Dizge – Çevirinin Doğrudanlığı İlişkisi

1990-1999 yılları arasında yayımlanan çevirilerin hepsinde, çevirilerin hangi kaynak

dizgelere ait olduğu belirtilmiştir. Daha önce de açıklandığı gibi, bu bilgi ya dipnotlarda

verilmiş ya da çevri ile birlikte kaynak metin de basılmıştır. Bu dönemde, çok az sayıda

ara dilden çeviri yapılmış olduğu için analizler doğrudan çevirilere odaklanacaktır

çünkü daha önce de belirttiğimiz gibi, ara dilden çevirinin varlığı gibi yokluğu da bu

konudaki politikalar ve normlarla ilgilidir.

Şekil 3. 12. 1990-1999 Yılları Arasında Doğrudan Çevrilen Kaynak Dizgelerin Sayısal Dağılımı

Yukarıdaki grafik, bu dönemde doğrudan çeviri yapılan kaynak dizgeleri ve her bir

dizgeden çevrilen metin sayısını göstermektedir. Bir önceki dönemle

karşılaştırıldığında, bu dönemde doğrudan çeviri yapılan kaynak dizgelerde daha geniş

bir yelpaze ile karşılaşmaktayız. Şekil 3.12’ye göre, bu dönemde de en fazla çevirinin

yapıldığı kaynak dizge İngilizce olmuştur ve onu Almanca ile Fransızca izlemiştir. Bu

dönemde doğrudan çeviri yapılan dizgeler arasında daha önceki dönemde hiç çeviri

yapılmamış olanlar da vardır: Çerkezce, Fince, Arapça, Provence, Azerice ve Kazakça.

Buna ek olarak, bir önceki dönemde sadece ara dilden çevrilmiş olan Japonca ve

Macarca da bu dönemde doğrudan çevrilmiştir.

Ara dilden çeviri yapılan dizgeler, İspanyolca, Bulgarca, Danca, Fince, Lehçe ve

Fransızca dizgeleridir. Bunlar arasından sadece, Danca ve Lehçe bu dönemde hiç

doğrudan çeviri yapılmamış dizgelerdir. Diğerleri ise yukarıdaki grafikte de yer alan

hem doğrudan hem de ara dilden çevirinin yapıldığı dizgelerdir.

65

39

128

24

4 2 3 5 8

26

2 2 2 8 1

15 1 2 6 1

0

20

40

60

80

100

120

140

64

Şekil 3. 13. 1990-1999 Yılları Arasında Ara Dilden Çevrilen Kaynak Dizgelerin Sayısal Dağılımı

Bu çevirilerin yapılmasında kullanılan ara diller şöyledir: İspanyolca dizgesinden

yapılan çevirilerin 2’si İngilizceden, 1’i Almancadan; Bulgarca dizgesinden yapılan

çeviri İngilizceden; Danca dizgesinden yapılan çevirileri Almancadan; Fince

dizgesinden yapılan çeviri Fransızcadan; Lehçe dizgesinden yapılan çeviri İngilizceden;

Fransızca dizgesinden yapılan çevirilerin 1’i Almancadan 2’si İngilizceden yapılmıştır.

Bu dönemde doğrudan çeviri yapılması konusunda bir normun benimsendiğinden ve

bu normun dergilerin çeviri politikalarına yansıdığından bahsedebiliriz. Bir önceki

dönemde ara dilden çevirinin Metis Çeviri dergisiyle birlikte (1987’de) azalmaya

başladığını görmüştük. Buradan hareketle Metis Çeviri ve Tömer Çeviri dergilerinde ara

dilden çevirinin daha düşük oranlarda tutulması yönünde bir politika izlendiği sonucuna

varılabilir. Bu dönemde çeviri yapılan dizgelerin çeşitliliğine rağmen ara dilden çeviriye

bir önceki döneme oranla çok daha az rastlanmış olması bu varsayımı desteklemektedir.


Bu dönemde yayımlanan çevirilerin çoğunluğunun (%87) doğrudan çeviriler

olduğunu ve ara dilden çeviriye nadiren rastlandığı önceki bölümlerde konuşulmuştu.

Kaynak dizgeler incelendiğinde de oldukça geniş bir yelpaze ile karşılaştık. Bu noktada,

hem doğrudan çevirilerin metin türlerini tespit etmek hem de İspanyolca, Bulgarca,

Fince, Lehçe ve Fransızca gibi hem doğrudan hem de ara dilden çevrilen dizgelerden

yapılan çevirilerde metin türüne göre bir farklılık oluşup oluşmadığını görmek için

faydalı olacaktır.

3

1 1 1 1

3

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

İspanyolca Bulgarca Danca Fince Lehçe Fransızca

65

Aşağıdaki grafik, doğrudan çevrilen metinlerin, edebi metinler ve edebi olmayan

metinler alt başlıklarında nasıl dağıldığını göstermektedir. Buna göre, bu grupta edebi

metinlerin çevirisi baskındır. Hiçbir dizgede edebi olmayan metinlerin çevirisi, edebi

metinlerin çevirisini geçmemiştir.


Aşağıdaki grafik de ara dilden çevrilen metinlerin metin türü dağılımını

göstermektedir. Bir önceki inceleme döneminde karşılaşılan bir dilin aynı anda hem ara

dil olan hem de ara dilden çevrilen kaynak dizge olması durumu burada Fransızca için

geçerlidir. Fransızca dizgesinden yapılan çeviriler için şöyle bir durum dikkat

çekmektedir: edebi metinler doğrudan çevrilmiş, edebi olmayan metinlerde ise hem ara

dilden hem de doğrudan çeviriye başvurulmuştur. Bu durumda, ara dilden çevirinin bu

dönem için belirli politikalarla yönetildiğinden bahsedebiliriz.


54

33

113

24

4 2 3 5 8

24

2 2 0 7

1

15

1 2 6 1

8 3 1

11 6

15

0 0 0 0 0 0 2 0 0 2 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

20

40

60

80

100

120


1 1

2

1 1

3

1

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

Fransızca Bulgarca Danca İspanyolca Fince Lehçe


66

Ara dilden çevrilen edebi metinlerin türlerine baktığımızda 1 şiir, 5 öykü ve 1 oyun

çevirisi yapıldığını görüyoruz. Bir önceki dönemde ara dilden edebi çevirilerin büyük

çoğunluğunun şiir çevirisi olduğunu belirtmiştik. Bu dönemde ise 137 şiir çevirisinin

sadece 1’inin ara dilden çeviri olduğunu tespit ettik.

Şekil 3.14’e göre, Bulgarca, Fince, Lehçe ve Danca dizgelerinden edebi metinler ara

dilden çevrilmiştir. Ancak, bir kısmı bir önceki dönemde sadece ara dilden çevrilen bu

dizgelerden ara dilden çeviri yapılmasının makul sebebi dilsel yetersizlik olabilir. Bu

nedenle, burada ara dilden çeviri politikasına dair ip ucu verebilecek olan dizge

Fransızca dizgesidir ve Fransızca dizgesinden Türkçeye yapılan çeviri hareketleri de

metin türü ile çevirinin doğrudanlığı arasında bir bağlantıya işaret etmektedir.

3.2.3. Kullanılan Ara Dil – Kaynak Dizge ve Metin Türü İlişkisi

Bu bölümde, hangi ara diller üzerinden, hangi kaynak dizgelerin ve hangi metin

türlerinin aktarıldığına kısaca değineceğiz. Bu dönemde kullanılan ara dillerin İngilizce,

Fransızca ve Almanca olduğunu daha önce belirtmiştik. Bunlar arasında İngilizce en sık

kullanılandır.

Öncelikle, ara dil ve metin türü arasındaki ilişkiye bakacak olursak, İngilizce

üzerinden çevrilen metinlerin 4’ü edebi metin, 2’s ise edebi olmayan metindir.

Almancadan çevrilenlerin 1’i edebi olamayan diğerleri edebi metinlerdir ve

Fransızcadan çevrilen metin de edebi bir metindir.

İngilizce üzerinden çevrilen kaynak dizgeler Fransızca (2), İspanyolca (2), Lehçe (1)

ve Bulgarca (1) dizgeleridir. Almanca üzerinden aktarılan kaynak dizgeler; Fransızca,

Danca ve İspanyolca dizgeleridir. Fransızca üzerinden aktarılan tek kaynak dizge de

Fince dizgesidir.

Bu dönemde ara dilden çeviri sayısı çok düşük olduğu için belirli bir ara dilden

sadece belirli dizgelerin ya da belirli metin türlerinin çevrildiği gibi bir sonuca varmak

mümkün değildir.


1990-1999 yılları arası dönemde, bir önceki dönemle kıyaslandığında yapılan toplam

çeviri sayısında büyük bir düşüş gözlemlenmiştir. Aynı zamanda, araştırmanın bu

döneminde, ara dilden çeviri sayısında düşüş yaşanmıştır. Dönemde, kullanılan ara

67

diller İngilizce, Almanca ve Fransızcadır. Bir önceki dönemde ara dil olarak

karşılaştığımız İtalyanca ve İsveççe bu dönemde ara dil olarak kullanılmamıştır. Bu

açıdan bakıldığında, kullanılan ara diller açısından da bir daralma olduğu söylenebilir.

Bu dönemde, İspanyol, Bulgar, Dan, Fin, Fransız dizgelerinden ara dilden çeviri

yapılmıştır. Bu dizgelerden yapılan çeviriler de bir kaç örnekle sınırlı olduğu için hangi

kaynak dizgeden ara dilden çeviri yapılırken hangi ara dilin kullanıldığı anlamlı bir

sonuç değildir. Bu tekil örneklerin rastlantısal seçim olma ihtimali de vardır. Almanca,

Fransızca, İngilizce, Rusça, Çerkezce, Farsça, Japonca, Fince, İspanyolca, İtalyanca,

Urduca, Yunanca, Latince, Macarca, Çince, Arapça, Provence, Azerice, Bulgarca ve

Kazakça doğrudan çevirilerin yapıldığı kaynak dizgelerdir. Bir önceki dönemle

kıyaslandığında, doğrudan çeviri yapılan dizgelerde bir artış gözlemlenmektedir. Bu

dönemde, en fazla çevirinin yapıldığı dizge İngilizce dizgedir.

Metin türü ve çevirinin doğrudanlığı ilişkisine baktığımızda, özellikle Fransızcadan

çevrilen metinler dikkat çekmektedir. Fransızca dizgesinden doğrudan çevrilen

metinlerin büyük çoğunluğu edebi metinlerken, ara dilden çevrilen Fransızca dizgesi

metinlerinin hepsi edebi olmayan metinlerdir. Genel olarak değerlendirildiğinde, sadece

doğrudan ya da sadece ara dilden çevirinin yapıldığı metin türü yoktur. Bir önceki

dönemde ara dilden çevrilen edebi metinlerin büyük çoğunluğunun şiir olduğu tespit

edilmişti. Ancak bu döneme baktığımızda ara dilden sadece bir şiir çevirisi ile

karşılaşıyoruz. Buradan hareketle, bu dönemde genelde edebi metinlerin, özelde ise

şiirlerin doğrudan çevrilmesine dair bir politikanın varlığından bahsedebiliriz.

Bu dönemde çevirilerin ara dilden mi yoksa doğrudan mı yapıldığına dair bilgi tüm

çevirilerde verilmiştir. Tömer Çeviri dergisinde yayımlanan çeviriler zaten kaynak

metinleri ile birlikte paralel olarak basılmıştır. Metis Çeviri dergisindeki çevirilerde ise,

çevirinin ara dilden yapılması durumunda hangi dilin ara dil olarak kullanıldığı ve hatta

genellikle ara dildeki çevirmenin adı da verilmiştir. Dolayısıyla, ara dilden çevirinin

saklanması ya da inkâr edilmesine yönelik bir politikanın benimsenmediğini

söyleyebiliriz.

Bu dönemle ilgili en dikkat çekici durum çeviri yapılan kaynak dizgelerdeki

çeşitliliktir. Bu çeşitlilik özellikle doğrudan çevirilerin yapıldığı dizgelerde

gözlemlenmektedir. Bir önceki dönemde, kültürler arası alışverişte merkezi konuma

sahip olmayan dizgelerin genellikle ara dilden çevrildiğini gözlemlemiştik. Bu dönemde

68

ise, yine merkezi konumda olmayan Çerkezce, Çince, Azerice, Kazakça dizgelerinden

doğrudan çeviriler yapıldığını gördük.

Bu dönemde, ara dilden çevirinin keskin kurallar çerçevesinde yapıldığından

bahsetmek zor ancak bir önceki dönemle kıyaslandığında daha sistemli bir yol

izlendiğini söyleyebiliriz. Genellikle doğrudan çeviri tercih edilmiş ve ara dilden çeviri

oldukça kısıtlanmıştır.


Bu dönemin kapsamına giren dergiler, Tömer Çeviri dergisi (21, 22, 23. sayılar) ile

Çevirmenin Notu (Ç.N.) dergisidir. Bu dönemde, çeviri dergilerinde toplam 532 çeviri

yayımlanmıştır. Bunların 421’i doğrudan çeviri, 102’si ara dilden çeviridir ve 13’ünün

doğrudanlığına dair yeterli veri bulunmamaktadır. Ara dilden çevirilerin toplam

çeviriler içerisindeki yüzdesi 19, doğrudan çevirilerin yüzdesi ise 79’dur. 2001, 2002,

2003, 2004, 2005, 2006 ve 2008 yıllarında hiç çeviri dergisi yayımlanmadığı için bu

yılların değerleri ‘0’ olarak görülmektedir. Aşağıdaki grafik, bu dönemde yapılan

çevirilerin yıllara göre dağılımını göstermektedir.


Ara dilden çevirinin Tömer Çeviri dergisinin son sayılarının yayımlandığı 2000

yılında düşük olduğu görülmektedir. Bir önceki dönemde de Tömer Çeviri dergisinin

yayımlandığı aralıkta böyle bir düşüş vardı. Bu durumu derginin çeviri politikası

1 0 0 0 0 0 0

35

0

29 37

0 0 0

27

0 0 0 0 0 0

245

0

62

25 21 29 12

0 0 0 0 0 0 0 3 0 0 6 0 4 0 0

50

100

150

200

250

300

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Ara dilden çeviri Doğrudan Belirsiz

69

çerçevesinde değerlendirebiliriz. Çevirmenin Notu dergisinin yayımlandığı dönemde ise

tekrar ara dilden çeviri faaliyetlerinin başladığı görülmektedir.

Bu dönemde, sadece bir durumda ara dil olarak Rusça kullanılmış, bunun dışındaki

tüm ara dilden çevirilerde İngilizce ara dil olarak kullanılmıştır. Diğer dönemlerle

karşılaştırıldığında, kullanılan ara dil açısından ilk dönemdeki çeşitliliğin ikinci

dönemde azaldığı üçüncü dönemde ise neredeyse bittiği ve İngilizcenin kesin bir

hâkimiyet elde ettiği görülmektedir. Buradan hareketle, bu dönem için ara dil olarak

İngilizcenin kullanılmasının bir politikaya dönüştüğünden bahsedilebilir.

Bu dönemde yayımlanan çevirilerin 7’si hariç hepsinde çevirinin hangi dil üzerinden

yapıldığı belirtilmiştir. Belirtilmeyen çevirilerde, çevirmenler “Türkçesi”, “Çeviren”

ifadeleriyle belirtilirken, diğerlerinin hepsinde “(Almancadan/İngilizceden vb.)

çeviren:....” benzeri ifadeler kullanılmıştır. Bu konuda Yazko Çeviri dergisinde başlayan

hareketin normlaştığını ve bu dönemin sonuna kadar devam ettiğini söyleyebiliriz.

Dolayısıyla, çevirinin doğrudanlığının açıkça ifade edilmese de, anlaşılır kılınması

konusunda Yazko Çeviri dergisi bir dönüm noktası olmuştur.

3.3.1. Kaynak Dizge - Çevirinin Doğrudanlığı İlişkisi

Kaynak dizge, bu dönemde çevrilen eserlerin büyük çoğunluğunda ya çeviriye dipnot

olarak ya da çeviren kişi adlandırılırken ifade edilmiştir. Kaynak dizgenin ifade

edilmediği birkaç çeviride, kaynak metnin yazarı üzerinden giderek kaynak metnin

hangi dizgeye ait olduğu tespit edilmiştir.

Bu bölümde de ara dilden çeviri ilk bölümde olduğu gibi sayıca fazla olduğu için

tekrar ilk bölümde kullandığımız bölümlemeyi kullanıp, çeviri yapılan dizgeleri, sadece

doğrudan çeviri yapılan dizgeler, sadece ara dilden çeviri yapılan dizgeler ve hem

doğrudan hem de ara dilden çeviri yapılan dizgeler olarak üç grupta ele alabiliriz. Böyle

bir bölümle yapmak hem ara dilden hem doğrudan çeviri yapılan dizgeler için ara dilden

ve doğrudan çeviri sayılarını yan yana görmemizi sağlaması açısından kullanışlıdır.

İlk olarak, daha önce de yaptığımız gibi, sadece doğrudan çeviri yapılan dizgeleri ele

alalım: Almanca, Fransızca, İngilizce, İspanyolca, Macarca, Farsça, Fince, Korsikaca,

Arapça, Hollandaca, İsveççe, Kürtçe, Latince, Romence, Yunanca, Slovence,

Portekizce, Boşnakça, Bulgarca. Sadece doğrudan çevirinin yapıldığı dizgelerde önceki

dönemlerle karşılaştırıldığında iki konu dikkat çekmektedir. Birincisi, İngilizce,

70

Almanca ve Fransızcanın artık sadece doğrudan çeviri yapılan dizgeler arasında yer

almasıdır. İlk ve ikinci dönemlerde bu üç dizge/dil hem en sık kullanılan ara diller hem

de ara dilden çeviri yapılan dizgeler arasında karşımıza çıkmıştı. Bu dillerin sadece

doğrudan çeviri yapılan dizgeler grubuna geçmiş olması bunun planlı bir eylem

olduğuna işaret etmektedir.

İkincisi ise, sadece doğrudan çeviri yapılan dizgelerdeki çeşitliliktir. Bir önceki

dönemde sadece doğrudan çeviri yapılan dizgelerde bir çeşitliliğin oluştuğundan

bahsetmiştik. Bu dönemde de söz konusu çeşitliliğin arttığını Korsikaca, Slovence,

Portekizce gibi dizgelerin de sadece doğrudan çevirinin yapıldığı grupta yer aldığını

görüyoruz. Bu dönemde sadece doğrudan çeviri yapılan dizgeleri gösteren grafik

aşağıdadır.

Şekil 3. 17. 2000-2013 Yılları Arasında Sadece Doğrudan Çeviri Yapılan Dizgeler

Dikkat çeken bir diğer nokta ise İngilizce dizgesinin diğer iki dönemde de olduğu

gibi en çok çeviri yapılan dizge olmasıdır. Bu durum, İngilizce dizgenin Türkçe

dizgenin şekillenmesinde önemli bir yeri olduğunun göstergesidir. Bunun da bir politika

çerçevesinde geliştiği açıktır.

Sadece ara dilden çeviri yapılan dizgelere baktığımızda, karşımıza daha önceki

dönemlerde rastlamadığımız bazı dizgeler çıkıyor: Kırgızca, Sümerce, İbranice, Çince,

Hindu, Tayvanca ve Afrikanca. Afrikanca, Tayvanca gibi dizgelerden daha önceki

dönemlerde çeviri yapılmamıştır. Bu açıdan baktığımızda, bu dönemde ara dilden çeviri

yoluyla yeni dizgelerin tanıtılması yoluna gidildiği söylenebilir.

31

15

154

35

1 12

3 3 8 7 1 2 3

22 24

1 1 1 1 0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

71

Şekil 3. 18. 2000-2013 Yılları Arasında Sadece Ara Dilden Çeviri Yapılan Dizgeler

Sadece ara dilden çeviri yapılan dizgelerde, daha önceki dönemlerde daha az

rastlanan ya da hiç çeviri yapılmayan Çince ve Sümerce dizgelerinin en çok çeviri

yapılan dizgeler olarak ortaya çıkmasıdır. Bunların arasından sadece Kırgızca

dizgesindeki metin Rusçadan çevrilmiş, diğer tüm çeviriler İngilizce aracılığıyla

yapılmıştır. Kırgızca için Rusçanın seçilmesi şahsi bir karar olabilir ancak bunu

değerlendirme dışı bırakacak olursak, kaynak dizge ile ara dil seçimi arasında bir

ilişkiden bahsedemeyiz denebilir.

Kaynak dizge ve ara dil seçimi konusunda aynı durum, hem doğrudan hem ara dilden

çevrilen dizgeler için de geçerlidir çünkü bu dizgelerin tamamından yapılan çeviriler

için ara dil olarak İngilizce kullanılmıştır.

Son olarak da hem doğrudan hem de ara dilden çeviri yapılan dizgeleri ele alalım:

İtalyanca, Rusça, Danca, Lehçe, Japonca, Makedonca, Moğolca. Bunların arasından

İtalyanca dizgesi ilk inceleme döneminden itibaren hem doğrudan hem ara dilden çeviri

yapılan bir dizge olarak karşımıza çıkmıştır. Aynı durum Rusça dizgesi için de

geçerlidir. Diğer dizgelerle ise daha nadir olarak karşılaşılmaktadır.

İtalyanca dizgesi ile ilgili dikkat çekici durum ise, İtalyancanın ilk dönemde ara dil

olarak da kullanılmış ancak daha sonraki iki dönemde de bu dizge ara dilden çevrilen

dizgeler arasında yer almıştır. Ancak bu dönemde İtalyancadan yapılan ara dilden

çevirilerin sayıca çok az olması da önemlidir. Bu dizgeden de ara dilden çevirinin

kısıtlanması yoluna gidildiği doğrudan çevirilerin tercih edildiği açıktır. Hatta bu

1

2

7

11

2

1 1

0

2

4

6

8

10

12

Kırgızca İbranice Sümerce Çince Hindu Tayvanca Afrikanca

72

dönemde Makedonca ve Moğolca dizgelerinden yapılan çeviriler dışındaki dizgelerde

de ara dilden çeviri doğrudan çeviriye oranla daha az sayıda kalmıştır.

Şekil 3. 19. 2000-2013 Yılları Arasında Hem Doğrudan Hem de Ara Dilden Çeviri Yapılan Dizgeler

Daha önce de belirtildiği gibi, bu dönemde Kırgızcadan çevrilen bir eser dışında tüm

çevirilerde ara dil olarak İngilizce kullanılmıştır. Sadece sözü geçen Kırgızca eserde ara

dil olarak Rusça kullanılıştır.

Bu dönem için kaynak dizge ile çevirinin doğrudanlığı ilişkisi kurabilir ve diğer

dönemlere oranla daha çok dizgeden sadece doğrudan çeviriler yapıldığını

söyleyebiliriz. Dahası, İngilizce, Almanca ve Fransızca dizgelerinden hiç ara dilden

çeviri yapılmamış olması da bunun önemli bir göstergesidir. Sadece ara dilden çeviri

yapılan dizgeleri de daha çevrede kalan dizgeler olarak niteleyebiliriz. Ancak, hem ara

dilden hem de doğrudan çeviri yapılan dizgelerle ilgili bir sonuca varmadan önce bu

çevirilerin metin türlerinin nasıl dağıldığına da bakmak gerekmektedir.


Aşağıdaki grafik 2000-2013 yılları arasında, doğrudan çevirilerin edebi metinler ve

edebi olmayan metinler gruplamasında dağılımını göstermektedir. Buna göre, bu

dönemde doğrudan çevrilen metinlerin 7’si hariç tamamının edebi metinlerin çevirileri

olduğu görülmektedir. Bu grafik, edebi metinlerin çevirisi için doğrudan çevirinin tercih

edildiği şeklinde yorumlanabiliriz.

35 37

6 4

2 1 1 2

19

4 2 2

35

13

0

5

10

15

20

25

30

35

40

İtalyanca Rusça Danca Lehçe Japonca Makedonca Moğolca

Doğrudan Ara dilden

73


Şekil 3.20’ye göre bu dönemde sadece İngilizce ve İspanyolca dizgelerinden edebi

olmayan metinlerin doğrudan çevirisi yapılmış. Edebi metinlerin yoğunlukta olması

şüphesiz, Ç.N. dergisinin kendisini çeviri edebiyat dergisi olarak konumlandırmasıyla

da ilintilidir. Bu nedenle de çeviri yapılan dizgelerde böyle bir çeşitlenmeye gidilmiştir.

Ancak edebi metinlerin çevirisi için doğrudan çeviriye yönelinmiş olması da bu

derginin bir diğer çeviri politikasıdır.

Doğrudan çevrilen edebi metinlere baktığımızda, ilk dönemdekine benzer olarak şiir

çevirisinin en sık rastlanan metin türü olduğu görülmektedir. Buna göre, bu dönemde

doğrudan çevrilen metinlerin 317’si şiirdir.

Aşağıdaki grafik de ara dilden çeviriler için yapılan metin türü odaklı dağılımı

göstermektedir. Diğer dönemlerle karşılaştırıldığında, çevirilerin tamamının edebi metin

olması dikkat çekicidir. Bu noktada daha önceki bölümlerde ele alınan çevirmen

söylemlerini tekrar hatırlamakta fayda vardır. Bu söylemlerin ortak noktası, ara dilden

çeviri ve metin türü ilişkisinden bahsederken çoğunlukla şiir çevirisini ayrı bir grup

olarak ele almalarıydı. Buna göre, ara dilden edebi metin çevirisine karşı çıkan

çevirmenlerin bir kısmı dahi ara dilden şiir çevirisi yapılabileceğini söylüyorlardı.

Çevirmenlerin bu söylemlerinin bu dönemdeki ara dilden çeviri eylemlerini yansıttığını

söyleyebiliriz çünkü ara dilden çevrilen edebi metinlerin biri hariç (Kırgızca

dizgesinden çevrilen öykü) hepsi şiirdir.

31 15

150

34 35

1

34

6 12 3 3 8 7 1 2 3 4

22 24

2 1 1 1 7 1 1 0 0 4 1 0 0 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Alm

anca

Fran

sızc

a

İngi

lizce

İsp

anyo

lca

İtal

yan

ca

Mac

arca

Ru

sça

Dan

ca

Fars

ça

Fin

ce

Ko

rsik

aca

Ara

pça

Ho

llan

dac

a

İsve

çce

Kü

rtçe

Lati

nce

Leh

çe

Ro

me

nce

Yun

anca

Jap

on

ca

Mak

edo

nca

Slo

ven

ce

Mo

ğolc

a

Po

rtek

izce

Bo

şnak

ça

Bu

lgar

ca


74


Bu iki grafiğe dayanarak, ilgili dönemde dergilerin edebi metinlerin çevrilerine

odaklandığını söyleyebiliriz. Bu noktada, doğrudan çeviri ile ara dilden çeviri arasında

metin türüne dayalı bir fark gözetilmemiştir.

3.3.3. Kullanılan Ara Dil – Kaynak Dizge ve Metin Türü İlişkisi

Daha önce de belirttiğimiz gibi bu dönemde biri hariç tüm ara dilden çevirilerde ara

dil olarak İngilizce kullanılmıştır. Bu durumda, bu dönem için kullanılan ara dil ile

kaynak dizge ya da metin türü arasında bir ilişkiden bahsedilemez.

Tüm dönemleri sırayla ele aldığımızda şu tablo çıkmaktadır: 1979-1989 yılları

arasında İngilizce, Fransızca, Almanca, İtalyanca ve İsveççe; 1990-1999 yılları arasında

İngilizce, Fransızca ve Almanca; 2000-2013 yılları arasında ise İngilizce (ve bir kez de

Rusça) ara dil olarak kullanılmıştır. Bu sıralamayla bakıldığında, zamanla İngilizcenin

egemen dil olarak yükselişi görülmektedir. İlk dönemde İngilizce kadar etkin olan

Fransızca ise son döneme geldiğimizde ara dil olarak karşımıza çıkmamıştır. Bu durum,

merkez ve çevre dizgeler çerçevesinde ele alındığında, bu konudaki çeviri normunun

sadece Türkçe dizge içerisinde değerlendirilemeyeceği, Türkçe dizgenin de diğer

dizgeler arasındaki hareketlerden etkilendiği görülmektedir.

Sonuç olarak, tüm ara dilden çevirilerin İngilizce üzerinden yapılmış olması kaynak

dizge ya da metin türünden ziyade, ilgili dönemdeki baskın kültürün ara dilden çeviri

etkinliğini yönettiğini göstermektedir.

1 2

7 4

19

2

11

2 2

13

1 2

35

1

0

5

10

15

20

25

30

35

40

Edebi Edebi Olmayan

75


Bu dönemi de araştırma soruları çerçevesinde değerlendirerek başlayalım. Öncelikle

bu dönemde de, ara dilden çeviriye rastlanmıştır ve ikinci bölümün aksine ara dilden

çeviri sayısı yüksektir. Kullanılan ara dil açısından 2000-2013 arası dönem

diğerlerinden ayrışmaktadır çünkü çevirilerin biri hariç hepsinde ara dil olarak İngilizce

kullanılmıştır. Bu durum, söz konusu dönemde diğer dillerden ara dilden çevirinin hoş

görülmediği şeklinde yorumlanabilir.

Bu dönemde ara dilden çeviri yapılan kaynak dizgelerle ilgili en dikkat çekici durum,

ara dilden çeviriye hiç rastlanmayan İngilizce, Almanca ve Fransızca dizgeleridir. Daha

önceki dönemlerde bu dizgelerden az da olsa ara dilden çeviriye rastlanmıştı ancak bu

dönemde hiç rastlanmamış olması bu konuda bir politikanın varlığının göstergesidir.

Buna ek olarak, ara dilden çeviri yapılmasına izin verilen dizgeler şunlardır: İtalyanca,

Danca, Hindu, Japonca, Tayvanca, Rusça, Lehçe, Sümerce, İbranice, Afrikanca,

Moğolca, Çince, Makedonca dizgeleri.

Bu dönemin diğer dönemlerden ayrışmasına neden olan en önemli etmen kullanılan

ara dildir. Diğer dönemlerin aksine bu dönemde ara dil olarak (Rusçadan çevrilen bir

metin hariç) sadece İngilizce kullanılmıştır. Dolayısıyla, belirli kaynak dizgeler ya da

metin türleri için belirli ara dillerin kullanılması gibi bir durumdan bahsedilemez.

Bu dönemde sadece doğrudan çevirinin yapıldığı dizgeler ise şunlardır: Almanca,

Fransızca, İngilizce, İspanyolca, Macarca, Farsça, Fince, Korsikaca, Arapça,

Hollandaca, İsveççe, Kürtçe, Latince, Romence, Yunanca, Slovence, Portekizce,

Boşnakça, Bulgarca. Sadece doğrudan çeviri yapılan dizgelerin ilk dönemden itibaren

artış gösterdiğini gördük ve en geniş yelpazeyle de üçüncü dönemde karşılaştık.

Bu dönemde hem doğrudan hem de ara dilden çevirilerin 7’si hariç hepsi edebi

metinlerin çevirileridir. Bu durum, bu dönemde yayımlanan Ç.N. dergisinin kendisini

bir çeviri edebiyat dergisi olarak konumlandırmasıyla ilgili olarak açıklanabilir. Ancak

buna rağmen, ara dilden çevrilen metinlerle ilgili dikkate değer bir nokta vardır. Ara

dilden çevrilen metinlerin tamamı şiirdir. Başka bir deyişle, oyun, öykü gibi diğer edebi

türlerin çevirisi için doğrudan çevirinin tercih edildiğini ama şiir çevirisi için, en

azından, böyle bir kural bulunmadığını söyleyebiliriz. Bu şiirlerin ara dilden

çevrilmesine izin verildiği ama öykü ya da oyunların ara dilden çevrilmesine izin

verilmediği anlamına gelmektedir.

76

Kullanılan ara dil dönem boyunca İngilizce olduğu, için ara dilin belirlenmesinde ne

kaynak dizgenin ne de metin türünün etkili olduğunu söyleyebiliriz. Bunların yerine, ara

dilin belirlenmesinde kültürler arası alışverişte etkin olan dizgelerin belirleyici olduğu

görülmüştür.

Bu dönemde, çevrilen metinlerin hangi dizgelere ait olduğu ve çevirilerin hangi

dillerden yapıldığı açıkça belirtilmiştir. Dolayısıyla, çevirilerin ara dilden yapılması,

saklanmaya çalışılan bir durum değildir. Çevirilerin hangi diller üzerinden yapıldığı

belirtildiği için ara dil kullanılması durumunda bu da açıkça belirtilmiştir.

Sonuç olarak, bu dönem tek başına ele alındığında çevirinin doğrudanlığı konusunda

bir takım politikaların belirlendiği açıktır. Bunu hem kullanılan ara dilin tek bir dille

sınırlandırılmış olmasında, hem metin türlerinde hem de ara dilden yapılan çevirilerin

açıkça ilan edilmesinde görebiliyoruz. Diğer iki dönemle kıyaslandığında ise, son

dönem gelene kadar bu açıdan ara dilin göz ardı edilmesinden açıkça ifade edilmesi

noktasına gelindiği görülmektedir.

3.4. Genel Değerlendirme

3. bölümde araştırma sorularına cevap bulmak için bütünceyi tarihsel olarak üç

bölüme ayırıp betimleyici bir tutumla analiz ettik. Tez çalışmamız yoluyla vardığımız

sonuçları tartışmaya geçmeden önce, inceleme dönemi içerisinde belirli değerlerin nasıl

değiştiğini toplu olarak görmenin faydalı olacağını düşünüyoruz. Bu nedenle, burada

1979-2013 arasında ara dilden çevirinin oranı, kullanılan ara diller, ara dilden çeviriye

başvurulan kaynak dizgelerle ilgili toplu bir değerlendirme yapacağız.

Bölüm 3.1, 3.2 ve 3.3’te de belirtildiği gibi, inceleme dönemi boyunca çeşitli

zamanlarda ara dilden çeviriler tespit edilmiştir. Ancak, 1991-2000 yılları arasında hiç

ara dilden çeviriye rastlanmamıştır. Buradan hareketle, bu dönemde yayımlanan Tömer

Çeviri Dergisi’nin, ara dilden çeviriden kaçınmaya odaklı bir politika izlediği sonucuna

varabiliriz. İnceleme dönemi içerisinde yayımlanan diğer çeviri dergilerinin ise en

azından ara dilden çeviriyi hoş gördüğü açıktır.

77


Şekil 3.22’nin gösterdiği bir diğer durum ise doğrudanlığına dair veri bulunmayan

çevirilerin sayısının 1982’den itibaren düşmesidir. Bu konuda 1982 yılında yayımlanan

Yazko Çeviri Dergisi’nin 4. Sayısı bir dönüm noktasıdır çünkü bu sayıya kadar

yayımlanan çevirilerde çevirmenler “çeviren, Türkçesi” gibi çevirinin hangi dilden

yapıldığını belirtmeyen ifadelerle etiketlenmekteydi. Bu durum da ara dilden çevirilerin

de doğrudan çeviri gibi sunulmasına neden olmaktadır. 1982’den itibaren ise bu

etiketleme “İngilizceden/Almancadan... Çeviren” ifadesine dönmüştür. Bu ifade ara

dilden çeviriyi açıkça belirtmese de ara dilden çevirinin tespitine imkân tanımaktadır ve

bu nedenle de bu dönüşüm çalışmanın odağı açısından önemlidir. Bu dönüşüme takip

eden yıllarda da sadık kalınması ilerleyen yıllarda da doğrudanlığı kesinleştirilemeyen

çeviri sayısının düşük kalmasını sağlamıştır.

Dergilerde yayımlanan çevirilerin bazılarında, çevirinin ara dilden yapıldığı çevirinin

ilk sayfasında eklenen bir dipnot ile belirtilmiştir. Ancak bu belirli bir dönemde

yayımlanan ara dilden çevirilerin büyük bir çoğunluğuna uygulanmış ya da belirli bir

dönemde başlamış bir durum değildir. Aksine inceleme dönemi içerisinde zaman zaman

bu uygulama kullanılmış ancak bu açıklamalara herhangi bir politikadan

bahsedebileceğimiz bir sıklıkla başvurulmamıştır. Ayrıca, ara dilden çevirinin açıkça

ifade edildiği durumlarda ara dil olarak kullanılan dil de her zaman belirtilmiştir.

0

50

100

150

200

250

300

1979 1982 1984 1987 1989 1991 1994 1996 1998 2000 2009 2011 2013

Belirsiz

Doğrudan Çeviri

Ara Dilden Çeviri

78

Şekil 3. 23. 1979-2013 Yıllar Arasında Kullanılan Ara Dillerin Yüzdesel Dağılımı

Bölüm 3.1’de inceleme döneminin ilk yıllarında en sık kullanılan ara dilin Fransızca

olduğundan (Bknz. Şekil 3.2), daha sonra ise İngilizcenin yaygınlaştığından

bahsetmiştik. Yukarıdaki şekil 1979-2013 yılları arasında kullanılan ara dillerin

yüzdelerini göstermektedir. Buna göre, İsveççe ve Rusçanın ara dil olarak kullanıldığı

çevirilerin tekil örnekler olduğu ve dönemin normlarına dair veri sağlamadığı açıktır.

Benzer şekilde İtalyanca ve Almancanın da kullanım oranları oldukça düşüktür. 1984

yılına kadar en sık kullanılan ara dil olan Fransızcanın ise dönemin tamamına

bakıldığında bu gücünü kaybettiği görülmektedir. Özellikle 2000’den sonra tek

kullanılan ara dilin İngilizce olması da, ara dil konusunda bir politikanın oluştuğunu

göstermesi açısından önemlidir. İnceleme döneminin tamamına bakıldığında da,

İngilizcenin en etkin ara dil olduğu şekil 3.23’de açıkça görülmektedir. Araştırma

soruları kapsamında değerlendirecek olursak, Almanca, Fransızca, İsveççe ve

İtalyancanın izin verilen/ hoş görülen ara diller, İngilizcenin ise tercih edilen ara dil

olduğunu söyleyebiliriz. Ancak bu noktada yasaklanan bir ara dilin varlığına bu çalışma

çerçevesinde ulaşılmamıştır.

Kullanılan ara dil olarak bir dilin diğerlerine oranla, bu kadar öne çıkmış olması,

kültürel alışverişin yönünü ve şeklini göstermesi açısından önemlidir. Daha önce de

belirtildiği gibi, ara dilden çeviri gerçekleştiği kültürdeki asimetrik güç ilişkilerine dair

ipuçları verebilmektedir. Bu bakış açısıyla yaklaşıldığında inceleme döneminde Türkçe

çeviri dizgesi üzerinde İngilizcenin dil/dizge olarak dominant bir konuma sahip olduğu

ve çeviri hareketlerini yönlendirdiği sonucuna varılmaktadır. Bu noktada, İngilizce,

İngilizce 68,64% Almanca

6,82%

Fransızca 17,73%

İtalyanca 5,91% Rusça 0,45%

İsveççe 0,45%

79

belirli dizgelerden Türkçeye çeviri yapılabilmesini mümkün kılmış ve söz konusu

dizgelerle Türkçe dizge arasında köprü kurmuştur.

Şekil 3. 24. 1979-2013 Yılları Arasında Yapılan Ara Dilden Çevirilerin Kaynak Dizgelerinin Dağılımı

Hangi kaynak dizgelerden çeviri yapılırken ara dilden çeviriye başvurulduğu da

benzer şekilde kültürler arasındaki ilişkileri örneklemektedir. Buna göre çevresel

konumda bulunan iki kültür arasındaki alışveriş çoğunlukla merkezi konumdaki bir

dil/kültür üzerinden gerçekleşmektedir. Ancak inceleme döneminde ara dil olarak da

kullanılan İngilizce, Almanca ve Fransızca dizgelerinden yapılan ara dilden çeviriler bu

tartışmanın dışında kalmaktadır.

Ara dilden çeviriye başvurulan dizgeleri ele alırken, kuramsal çerçevede

değindiğimiz az çevrilen diller kavramını hatırlamakta fayda vardır. Bu kavram, dünya

üzerinde kaç kişi tarafından konuşulduğuna bakılmaksızın kültürler arası aktarımlarda

kaynak dil konumuna daha az gelen dilleri betimlemek için kullanılmaktadır ve ara

dilden aktarılan dizgelerin dillerinin daha az kişi tarafından konuşulduğu gibi bir ön

kabule karşı çıkması açısından önemlidir. İnceleme dönemine baktığımızda, Çince,

İspanyolca, Rusça ve Japonca gibi dizgelerden ara dilden çeviri yapılmış olması bu

durumu örneklemektedir. Özellikle Çince ve İspanyolca dünya üzerinde en çok

konuşulan dillerdendir. Buna rağmen, ara dilden çevriliyor olmaları inceleme

döneminde Türkçe dizge için kültürel alışverişin merkezinde olmadıklarını

göstermektedir.

17 16

9

12

1 3

24

1

27

4 3 3 3

12 10

1

12

2 1 1 1

7

2 1 1

35

13

0

5

10

15

20

25

30

35

40İn

giliz

ce

Çin

ce

Alm

anca

Fran

sızc

a

Sırp

ça

İbra

nic

e

İsp

anyo

lca

İsve

ççe

Ru

sça

Leh

çe

İtal

yan

ca

Gre

kçe

Çek

çe

Dan

ca

Vie

tnam

ca

Mac

arca

Jap

on

ca

Ho

llan

dac

a

Bu

lgar

ca

Fin

ce

Kır

gızc

a

Süm

erce

Hin

du

Tayv

anca

Afr

ikan

ca

Mak

edo

nca

Mo

ğolc

a

80

Hangi kaynak dizgelerden ara dilden çeviri yapıldığını Şekil 3.24 göstermektedir.

Ancak, bu çalışma kapsamında belirli kaynak dizgelerden ara dilden çeviri yapılmasına

kesinlikle izin verilmediğinden bahsetmemiz mümkün değildir. İncelenen dönem için,

aslında İngilizce ve Fransızca dizgelerinden ara dilden çeviri yapılmasına izin

verilmemesi beklenebilir çünkü İngilizce ve Fransızca bu dönemde en sık kullanılan ara

dillerdir. Ancak, buna rağmen İngilizce ve Fransızca dizgelerine ait bazı metinlerin de

ara dil üzerinden çevrildiği görülmüştür. Bu noktada bu konuyla ilgili inceleme dönemi

içerisinde gerçekleşen bir değişimden de bahsetmek gerekmektedir. İnceleme

döneminin ilk bölümünde (1979-1989) İngilizce ve Fransızca metinlerin ara dilden

çevrilmesine sıkça rastlanırken, bu durum ikinci bölümde (1990-1999) azalmış ve

üçüncü bölümde (2000-2013) son bulmuştur. Dolayısıyla, bu değişim zaman içerisinde

oluşan bir normun varlığına işaret etmektedir.

Metin türü ile ara dilden çeviri arasında belirleyici bir ilişkiye hiç bir dönemde

rastlanmamıştır. Bölüm 2’de de açıklandığı gibi, çevirmen söylemlerinde özellikle edebi

metinlerin ara dilden çevirisinden kaçınılması gerektiği tartışılmıştır. Ancak bu durum

gerçek duruma yansımamıştır ve roman kesiti, öykü gibi edebi metinlerin ara dilden

çevrildiği durumlara inceleme döneminde sıkça rastlanmıştır. Hatta Çevirmenin Notu

Dergisi’nde ara dilden çevrilen edebi metinlerin edebi olmayan metinlerden daha fazla

olduğu da gözlemlenmiştir. Çevirmen söylemleriyle bu konuda uyuşan nokta ise şiir

çevirisi konusundadır. Çevirmenler, şiir çevirisinde ara dilden çevirinin kabul edilebilir

olduğunu sıkça dile getirmişlerdi ve bu dönemde de ara dilden şiir çevirilerine sık

rastlanmıştır.

Kronolojik olarak bakıldığında, özellikle 1982’den itibaren ara dilden çevirinin

görünür olmaya başladığını ve bu dönemden itibaren belirli politikaların varlığından

bahsedebileceğimizi söyleyebiliriz. Öncelikle, ara dilden çeviriler görünür hale

getirilmiş, daha sonra kullanılan ara diller sabitlenmiş ve son olarak da belirli

dizgelerden ara dilden çeviri yapılmasından kaçınılmaya başlanmıştır. Bu açıdan

bakıldığında, dereceli olarak ara dilden çeviri politikalarının oluştuğu/oluşturulduğu

açıktır.

81

BÖLÜM 4. SONUÇ

Bu çalışmada, Türkçe çeviri dizgesinde ara dilden çevirinin konumunu, Türkçe çeviri

dergilerinin eylemleri üzerinden ana hatlarıyla betimledik. Betimleyici Çeviribilim’in

yöntemleriyle ve aynı zamanda sorgulayıcı bir tutum takınarak bu dergilerde

yayımlanan çeviriler üzerinden dergilerin ve yayımlandıkları dönemlerin, çevirinin

doğrudanlığına dair politikalarını anlamaya çalıştık. Çalışmamız, çeviri dergileri

üzerinden çevirinin doğrudanlığı politikalarını incelerken aynı zamanda ilgili

dönemlerde hangi dizgelerin kültürler arası aktarımda merkezi ya da çevre konumlarda

olduğuna dair somut veriler ortaya koymuştur.

Çalışmanın odağında ara dilden çeviriler yer aldığı için, kuramsal çerçevede Gideon

Toury’nin “süreç öncesi çeviri normları” kavramı benimsenmiş; bu doğrultuda,

çevirinin doğrudanlığı kararı, çeviri yapılan kaynak dizgeler ve metin türleri özelinde

tartışılmıştır. Öte yandan, zaman zaman kaynak dizgeler ve kullanılan ara diller

tartışılırken kültürler arası alışverişlere ve bu alışverişlerdeki merkezi ve çevre konumlu

dizge ve dillere de değinilmiştir.

1979-2013 yılları arasında Türkçe çeviri dergilerindeki ara dilden çevirileri ele alan

bu çalışma dikkate değer sonuçlar ortaya koymuştur. Araştırma sorularının

cevaplanmaya çalışılması yoluyla, bu çalışmanın yaklaşık 30 yıllık bir zaman dilimi

içerisinde gerçekleşen kimi değişimleri göstermiş olması önemlidir. İlk araştırma

sorumuz, seçilen dönemde ara dilden çeviri yapılıp yapılmadığıyla ilgiliydi. Çalışma

boyunca betimlenen bütünce, ilgili dönemde ara dilden çeviriye başvurulduğunu

kanıtlamıştır. Bu da, ilgili dönemde ara dilden çevirinin hoş görüldüğünü ya da tercih

edildiğini göstermektedir. Buradan hareketle, ilgili dönemde süreç öncesi normlar

çerçevesinde ara dilden çeviriyi kabul eden bir çeviri politikasının varlığından

bahsedebiliriz. Aksi hâlde, ara dilden çevirilere rastlamamamız gerekirdi. İnceleme

dönemi içerisinde yayımlanan dergiler arasında sadece Tömer Çeviri Dergisi’nin ara

dilden çevirilerden kaçınan bir politika izlediği de tespit edilmiştir.

82

İkinci sorumuz, izin verilen/yasaklanan, hoş görülen/tercih edilen ara dillerin

hangileri olduğunu tespit etmeyi hedefliyordu. Kimi zaman kullanılan ara dil

çevirmenin şahsi tercihine göre değişmiş olsa da, toplu bir değerlendirme yapıldığında,

incelenen dönemin başlarında (1982-1983 yıllarında) İngilizce, Fransızca ve

Almancanın ara dil olarak kullanıldığını, sonlarında ise (2000 yılı sonrasında) artık

sadece İngilizcenin kullanıldığını gösteren bir tablo ortaya çıkmıştır. Kaynak dizge ya

da metin türüne göre değişmeyen böyle bir sonuç, kültürler arası aktarımlarda merkezi

konumda bulunan dillerin ve dizgelerin ara dilden çevirilerde de merkezi konumda yer

aldıklarını göstermektedir. Bu değerlendirme, İngilizcenin Türkçe çeviri dizgesini

şekillendirme konusunda son dönemde kazandığı gücün de altını çizmektedir. Öte

yandan, bu durum kullanılacak ara dilin de belirli normlarla yönetildiğini

göstermektedir.

Kaynak dizge ve çevirinin doğrudanlığı ilişkisine baktığımızda, inceleme döneminin

ikinci bölümünden itibaren (1990-1999) bu konunun da belirli politikalar çerçevesinde

değerlendirildiğini görüyoruz. 1979-1989 yılları arası dönem için kaynak dizgeyi

çevirinin doğrudanlığıyla ilişkilendirmemiz çok mümkün görünmemektedir. Bu

dönemde, en çok kullanılan ara diller İngilizce ve Fransızcadır ve bu dillerin yeterince

çevirmen tarafından bilindiği aşikârdır. Ancak, bu dönemde, İngilizce ve Fransızca

dizgelerinden yapılan çeviriler için de ara dilden çeviriye başvurulduğu görülmüştür. Bu

da kaynak dizge ile ara dilden çeviri arasında bir bağlantı kurmamızı engellemektedir.

Benzer şekilde, 1992 yılına kadar herhangi bir dizgeden ara dilden çevirinin

engellenmediğini, ancak 1992’den sonra ise İngilizce, Fransızca gibi Türkçe dizgede

baskın olan dizgelerden ara dilden çeviri yapılmasının tercih edilmediği görülmektedir.

En son dönem olan 2000-2013 yılları arasına geldiğimizde ise artık İngilizce

dizgesinden hiç ara dilden çeviri yapılmadığını gördük. Dolayısıyla, bu ilişkiyi yöneten

bir politikanın da zamanla oluştuğu açıktır.

Kaynak dizge ile ara dil arasında bir ilişki kurulduğunu ve bu ilişkinin zamanla

belirli normlar çerçevesinde şekillendiğini yukarıda açıkladık. Ancak söz konusu

normlar sadece belirli kaynak dizgelerden ara dilden çeviri yapılıp yapılmayacağını

yönetmektedir. Bu çalışma kapsamında, belirli kaynak dizgelerden ara dilden çeviri

yapılırken belirli ara dillerin kullanılması gerektiğine dair bir normun varlığından söz

edemeyiz.

83

Cevaplamaya çalıştığımız bir diğer soru, sadece doğrudan çevirinin yapıldığı kaynak

dizgeler var olup olmadığıyla ilgiliydi. Yapılan betimleyici çalışma inceleme dönemini

böldüğümüz her bir bölüm için (1979-1989, 1990-1999, 2000-2013) sadece doğrudan

çevrilen dizgelerin var olduğunu göstermiştir. Bu kapsamda ortaya çıkan bir başka

sonuç ise, doğrudan çeviri yapılan dizgelerdeki artışa işaret etmektedir. İncelenen ilk

bölümde, sadece 7 dizgeden (Macarca, Çekçe, Danca, Japonca, Hollandaca, Grekçe ve

Vietnamca) yapılan çevirilerin tamamı doğrudan çeviriyken, son döneme geldiğimizde

bu sayı 20’ye (Almanca, Fransızca, İngilizce, İspanyolca, Macarca, Farsça, Fince,

Korsikaca, Arapça, Hollandaca, İsveççe, Kürtçe, Latince, Romence, Yunanca,

Romence, Slovence, Portekizce, Boşnakça, Bulgarca) çıkmıştır. Ancak sayısal artışın

yanı sıra Almanca, Fransızca ve İngilizce dizgelerinden yapılan çevirilerin tamamının

son döneme gelindiğinde doğrudan çeviri olması da önemlidir. Bu durum, son döneme

(2000-2013) gelindiğinde, kaynak dizgeye göre şekillenen bir ara dilden çeviri

politikasının varlığını da güçlendirmektedir.

Çalışmanın somutlaştırdığı bir diğer ilginç nokta ise, metin türü ve ara dilden çeviri

ilişkisine dayanmaktadır. Belirli metin türlerinden ara dilden çeviri yapılmasına izin

verilip verilmediği incelendiğinde, elimizdeki verilere göre metin türü konusunda böyle

bir ayrım yapılamayacağını görüyoruz. Araştırma çerçevesinde ele alınan söylemlerde

ara dilden çeviri ve metin türü ilişkisi tartışılırken çoğunlukla edebi metinlerin

çevirisinde ara dil kullanımından kaçınılması gerektiği tartışılmış ancak şiir çevirisi bu

konuda ayrı bir yerde konumlandırılmıştı. Bu çalışmanın bütüncesi çerçevesinde

bakıldığında, ara dilden çevirinin edebi ya da edebi olmayan metin türlerinden

hangisinde tercih edildiğine dair bir yorum yapmak olası değildir çünkü hem edebi

metinlerin hem de edebi olmayan metinlerin ara dilden çevirisine rastlanmaktadır.

Ancak, ara dilden çevrilen edebi metinler arasında öykü, roman kesiti ve oyunların daha

az yer kaplaması ve büyük bir çoğunluğunun şiir olması dikkat çekmektedir. Buna

rağmen, bu bağlamda sadece ara dilden ya da sadece doğrudan çevrilen bir metin

türünün varlığından bahsedemeyiz.

Cevaplamaya çalıştığımız bir diğer soru da kullanılacak ara dilin belirlenmesinde

kaynak dizgenin mi yoksa metin türünün mü etkili olduğu konusunda bir varsayım da

bulunup bulunamayacağımızdı. Hem kaynak dizge ile ara dil hem de metin türü ile ara

dil arasındaki ilişkilere yönelik soruları cevaplarken bahsettiğimiz gibi her ikisinin de

84

kullanılan ara dilin belirlenmesinde etkili olduğundan bahsedemeyiz. İncelememiz

çeviri dergilerinde yayımlanan çevirilerle sınırlı olduğu için bu tür bir sonuca

varamadık. Ancak daha geniş kapsamlı bir araştırmada, örneğin yayınevlerinin

politikaları ele alınıyor olsaydı kaynak dizge ya da metin türünün ara dilin

belirlenmesinde etkili olduğuna dair bir sonuç ortaya çıkabilirdi. Bu çalışmanın

kapsamında, böyle bir etki ile ilgili bir varsayımda bulunamıyoruz. Böyle bir ayrıma

gitmeksizin kullanılan ara dil ilgili dönemde Türkçe çeviri dizgesinin şekillenmesinde

etkili olan dizgeye işaret etmektedir ve bu durumda bu dizge de İngilizce dizgesidir.

Çevirinin ara dilden yapılması durumunda, bu durumun açıkça belirtilip

belirtilmediği de yine 19789-2013 yılları arasında değişim göstermektedir. Öncelikle,

çevirinin doğrudanlığına dair bilgiye çevirmenlerin nasıl etiketlendiği üzerinden

ulaşılmaktadır. Yayımlanan çevirilerin tamamında çevirinin kim tarafından yapıldığı

çevirinin başlığının hemen altına yazılmıştır. Bu da çevirmenlerin görünür kılınması ile

ilgili bir çeviri normunun benimsendiğinin göstergesidir. Bu doğrultuda çevirmenler,

“Çev. / Çeviren / Türkçesi / (İngilizceden) Çeviren” gibi farklı ifadelerle anılmıştır.

1982 yılına kadar yaygın şekilde kullanılan “çev., çeviren, Türkçesi” ifadeleri

çevirinin hangi dilden yapıldığına dair veri içermemektedir. Bu nedenle, bu dönemde

hangi çevirilerin doğrudan, hangilerinin ara dilden yapıldığı tespit edilememiştir.

Dolayısıyla, 1982’ye kadar olan dönemde çevirinin doğrudanlığının göz ardı ya da

kamufle edildiğini ve bu dönemde, eğer mevcut ise, ara dilden çevirilerin de doğrudan

çeviriler gibi sunulduğunu söyleyebiliriz. 1982’den sonra ise

“(İngilizceden/Almancadan) çeviren” ifadesi yaygınlaşmıştır. Bu ifade ise açıkça

belirtilmemiş olsa dahi bir çevirinin doğrudan mı yoksa ara dilden mi yapıldığının

belirlenmesini mümkün kılmıştır. İfadelerdeki bu değişim ara dilden çevirinin

gizlenmesi ya da açıklanması konusunda bir norm değişikliği yaşandığına işaret

etmektedir. İnceleme dönemi içerisinde bu konuyla ilgili karşılaşılan bir diğer durum da

ara dilden çeviri yapılması durumunda, bunun, bir dipnot ile açıklanmasıdır. Bu

uygulamaya da zaman zaman rastlanmıştır ancak bu uygulamaya dair bir norm

benimsenmemiştir.

Ara dilden çevirinin açıkça belirtildiği tüm durumlarda çevirinin hangi dil üzerinden,

hatta bir çoğunda ara dildeki hangi çeviri üzerinden, yapıldığı da açıklanmıştır. Diğer

durumlarda ise çevirinin ara dilden olup olmadığı zaten çevirinin yapıldığı dil ile

85

yazarın yazdığı dil karşılaştırılarak tespit edilmiştir. Ancak bu iki durumdan sadece

ilkinde sıradan bir okur çevirinin ara dilden yapıldığını öğrenebilmektedir. İkinci

durumda ise, okurun okuduğu metnin hangi dizgeye ait olduğunu da bilmesi

gerekmektedir. Buradan hareketle, ara dilden çevirinin, metne ulaşan herkes için

tamamen görünür kılınmasına yönelik bir normun benimsenmediğini söyleyebiliriz.

Toury’nin “süreç öncesi çeviri normları” çerçevesinde değerlendirildiğinde, ara

dilden çevirinin tamamen normlardan bağımsız gerçekleşen bir olgu olmadığı açıktır.

Toury, çeviri normlarından bahsederken normların doğası gereği “sosyo-kültürel olarak

özgün” ve “istikrarsız” olduğunu belirtir (Toury 2008:156). Bu tez çalışması

kapsamında elde ettiğimiz sonuçlar da, normların bu iki özelliğine dayanmaktadır.

1979-2013 yılları arasında ara dilden çevirileri yöneten çeviri normlarının değişime

uğradığını yani istikrarsız olduğunu gördük. Bunun yanı sıra, burada saptadığımız

normlar Türkçe çeviri dizgesine özgüdür. Aynı dönem için incelenecek farklı dizgelerde

farklı normların benimsenmiş olduğu tespit edilebilir. Dolayısıyla, bizim tespit ettiğimiz

normlar da kültüre ve zamana bağlıdır.

Kültürler arasındaki asimetrik güç ilişkileri kapsamında sonuçlarımızı ele

aldığımızda ise, ara dilden çevirinin, bir hâkim/egemen/dominant dizge aracılığıyla

alışverişte bulunan çevresel konumdaki dizgeler arasında gerçekleştiği görülmektedir.

Dolayısıyla, ara dilden çeviri sadece bir dilde yetişmiş çevirmen bulunmaması ile ilgili

değildir. Bu açıdan bakıldığında Türkçe dizgedeki dominant dizgenin 1984’e kadar

Fransızca dizge, daha sonra ise İngilizce dizge olduğu açıktır. Bu nedenle, ara dil olarak

da Fransızca ve İngilizce tercih edilmiştir. Bu hâkimiyet tabii ki ilgili dönemde

benimsenen siyasi politikalardan bağımsız ele alınamaz. İngilizcenin hakim dizge

olarak karşımıza çıkmasına 1960’lardan sonra benimsenen politikaların yanı sıra

İngilizcenin de dünya da bir “lingua franca” olarak yükselişinin hazırladığı zemin neden

olmuştur.

Aynı bakış açısı ile yaklaştığımızda, ara dilden çeviriye başvurulan kaynak dizgelerin

de bu asimetrik güç ilişkilerinin bir sonucu olarak “az çevrilen diller”/dizgeler olarak

karşımıza çıktığını söyleyebiliriz. Az çevrilen diller olarak adlandırdığımız bu dillerden,

örneğin Çince, Japonca vb., çeşitli dizgelere çeviri yapılabilmesi için bu dizgedeki

metinlerin daha baskın olan Fransızca, İngilizce gibi bir dile çevrilmiş olması

gerekmektedir. Bu nedenle de, bu dizgelerdeki metinlerin daha çok sayıda dile

86

çevrilmesi istendiğinde dönemin baskın dillerine çevrilmesi desteklenmektedir.

Dergilerde yayımlanan çeviriler açısından bakıldığında durum bununla sınırlıdır.

Ancak, bu olgunun kitap çevirileri ve yayınevi politikaları bağlamında

değerlendirilmesinde çeviri maliyetlerinin de dikkate alınması gerekeceği için daha

farklı sonuçlar da ortaya çıkabilir. Bu da başka bir çalışmanın konusu olarak ele

alınabilir.

Yakın tarihte yayımlanan Türkçe çeviri dergilerine odaklanan bu çalışma, dönemsel

bazı çeviri politikalarını/normlarını somutlaştırmıştır. Bu tür bir çalışmanın farklı

tarihsel dönemler için tekrarlanmasının çeviri tarihimiz ve çeviri etkinliğini

şekillendiren ya da yöneten dizgelerle ilgili dikkat çekici sonuçlar ortaya koyacağını

düşünüyoruz. Dolayısıyla, çalışmamızın da bu tür araştırmalara zemin oluşturacağı

ümidindeyiz. Bu çalışma, çeviri eylemlerini odağına alarak ilerlemiş, ara dilden çeviri

etrafında gelişen söylemlere çıkış sorularımıza zemin hazırlamak açısından yer

vermiştir. Ancak, ilgili dönemlerin çeviriyi nasıl kavramsallaştırdığına ışık tutması

açısından söylemleri temel alan kapsamlı çalışmaların yapılması ara dilden çeviri

konusuna farklı katkılar sunacaktır.

1979-2013 yılları arasında Türkçe çeviri dergilerindeki ara dilden çeviri eylemleri

üzerine yaptığımız bu betimleyici çalışmada, bir yüksek lisans tezi sınırlarında,

Türkçeye ara dilden çeviriyi belirli unsurlar çerçevesinde çözümlemeye ve aktarımın

doğrudanlığını yöneten çeviri politikalarının izini sürmeye çalıştık. Daha önce, tek bir

dil ya da çevirmen üzerinden yürütülen benzer çalışmaların ardından çalışmamız belli

bir dönemi ele alan ilk akademik çalışmadır ve önceki çeviri tarihi çalışmalarına ek

olarak çeviri tarihinin küçük bir kısmını aydınlatmaya çalışmıştır. Çalışmamızın

sunduğu bulguların ve somut verilerin yeni çalışmalara ortam hazırlamasını umarız.

87

KAYNAKLAR

Taranan Türkçe Çeviri Dergileri

Çeviri Dergisi. 1979. Sayı:1

MEB Dergisi. 1979. Sayı:1

Bağlam Dergisi. 1979-1981. Sayı:1-3

Yazko Çeviri Dergisi. 1981-1984. Sayı: 1-18

Dün ve Bugün Çeviri. 1981. Sayı:1-2

Çeviri Dergisi. 1987. Sayı:1-2

Metis Çeviri Dergisi.1987-1992. Sayı:1-21

Tömer Çeviri Dergisi. 1994-2000. Sayı: 4-23

Çevirmenin Notu Dergisi.2007-2013. Sayı:1-17

Diğer Kaynaklar

Ali, Sabahattin. (1947). “İkinci Dilden Çeviri Meselesi ve Bir Misal”. Tercüme Dergisi.

Sayı 6. 581-585

Alkan, Erdoğan vd. (2007). “Şiir Çevirisi Üzerine”. Söyleşi. Çevirmenin Notu Dergisi.

1:1. 75-90

Alper, Vaner. (1990). “Karlar Ülkesi Çevirileri Üstüne Kısa Bir İnceleme”. Metis Çeviri

Dergisi. 12:1. 91-100

Aktürel, Teoman; Çapan, Cevat; İnce, Özdemir. (1990). “Şiir Çevirisi Üzerine”.

Söyleşi. Metis Çeviri Dergisi. 13:1. 11-19

André, James St. (2008). “Relay”. Routledge Encyclopedia of Translation Studies. Yay.

Haz. Mona Baker. London & New York: Routledge. 230-232

Baker, Mona. (2001). Routledge Encyclopedia of Translation Studies. London & New

York: Routledge.

88

Bassnett, Susan. (1996). “The Meek or the Mighty: Reappraising the Role of the

Translator”. Translation, Power, Subversion. (ed.) Roman Alverez, M. Carmen-

Africa Vidal. Bristol: Multilingual Matters Ltd.

Bengi, Işın. “Çeviribilim Terimleri Sözlüğüne Doğru”. Metis Çeviri Dergisi. 20-21:1.

156-197

Bengi-Öner, Işın. (2001). Çeviribilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Sel Yayıncılık.

Berk, Özlem. (2005). Kuramlar Işığında Açıklamalı Çeviribilim Terimcesi. İstanbul:

Multilingual Yabancı Dil Yayınları.

Branchadell, Albert. (2004). “Introduction: Less Translated Languages as a Field of

Inquiry”. Less Translated Languages. (ed.) Albert Branchadell, Lovell Margaret

West. Amsterdam: John Benjamins Publishing Company

Boztaş, İsmail ve Yener, Şirin Okyavuz. (1999). Açıklamalı Çeviri Terimleri Sözlüğü.

Ankara: Siyasal Kitabevi.

Canım, Sinem. (2008). Türkiye’de Çeviri Bürolarında Web Sitesi Yerelleştirmeleri Ve

Bu Süreçte Bilgi Teknolojilerinin Kullanımı. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi,

İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.

Cemal, Ahmet; İnce, Ülker ve Uyar, Tomris. (1992). “Türkiye’de İkinci Dilden

Çeviriler Üzerine”. Söyleşi. Metis Çeviri Dergisi. 18:1. 14-22

Çelik, Bilal. (2014). Haydar Rifat Yorulmaz’ın Çevirileri (1908-1940): Bir Sol Düşünce

“Repertuarı”nın Kuruluşu. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul: Okan

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Demircioğlu, Cemal. (2016). Çeviribilimde Tarih ve Tarihyazımı: Doğu Batı Ekseninde

Bir Karşılaştırma. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.

Doğan, Mehmet H. (2007). “Söyleşi”. Söyleşen: Gonca Gözmen. Çevirmenin Notu

Dergisi. 5:1. 85-94

89

Dollerup, Cay. (1998). “’Relay’ and ‘Support’ Translations”. Andrew Chesterman,

Natividad Gallardo San Salvador, ve Yves Gambier (eds) Translation in

Context: Selected Contributions from the EST Congress. Amsterdam: John

Benjamins Publishing Co. 17-26

Erkin, Hüseyin Can. (2005). “İkinci Dilden Çeviri İkilemi: Türkiye'de Japon

Yazınından Çeviriler”. Kül Eleştiri Dergisi. Eylül-Ekim Sayısı.

Gutt, Ernst-August. (1989). Translation and Relevance. Yayımlanmamış doktora tezi.

University College London. Londra.

Gürçağlar, Şehnaz. (2010). “Retranslation”. Routledge Encyclopedia of Translation

Studies. Mona Baker, Gabriela Saldanha (eds). New York: Routledge. 232-235

Gürçağlar, Şehnaz Tahir. (2011). Çevirinin Abc'si. İstanbul: Say Yayınları.

Gürses, Sabri. (2007a). “İkinci Dil Çevirisi Olarak İntihal”.

http://ceviribilim.com/?p=508 son erişim 06.12.2016

Gürses, Sabri. (2007b). “İntihal Kültürü”. Varlık Dergisi. Mart Sayısı. 9-16.

Gürses, Sabri. (2007c). “Yalnızlık Dolambacı: İkinci Dilden Çeviri Klasiği”.

http://ceviribilim.com/?p=516 son erişim: 29.01.2014

Gürsoy, Müge ve Karantay, Suat. “Film Çevirisi Üzerine Söylemler”. Metis Çeviri

Dergisi.11:1. 11-26

Haldan, Aykut. (2007). Türkiye’deki Çeviri Politikaları Üzerine Bir İnceleme.

Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi. İzmir

Honeyman, Nobel Perdu. (2005). “From Arabic to other Languages through English”.

Less Translated Languages. Yay. Haz. Albert Branchadell & Lovell Margaret

West. Philadelphia: John Benjamins Publishing Company. 67-73

Işık, Gül. (1988). “Çeviri Yoluyla Türkiye’de İtalyan Yazını”. Metis Çeviri Dergisi. 2:1.

40-49

Karantay, Suat. (1989). “Türkiye'de Oyun Çevirisi Tarihine Kısa Bir Bakış”. Metis

Çeviri. 9:1. 87-91.

90

Karantay, Suat. (1991). “’Tercüme Bürosu’ Normlar ve İşlevler”. Metis Çeviri Dergisi.

16:1. 96-101

Koskinen, Kaisa ve Paloposki, Outi. (2010). “Retranslation”. Handbook of Translation

Studies Volume 1. Yves Gambier ve Luc van Doorslaer (eds). Amsterdam: John

Benjamins Publishing Company. 294-298

Kür, Pınar. (1989). “Pınar Kür ile Tiyatro Çevirisi Üzerine Söyleşi”. Söyleşi. Metis

Çeviri Dergisi. 9:1. 11-17

Lee, Hyung-jin. (2008). “Survival through Indirect Translation: Pablo Neruda’s Veinte

poemas de amor y una vanción desesperada into Korean”. Journal of Language

and Translation. September 2008. 71-93

Lefevere, Andre. (1992a). Translation, History, Culture: A Sourcebook. Londra/New

York: Routledge

Lefevere, Andre. (1992b). Translation, Rewriting and the Manipulation of Literary

Fame. Londra/ New York: Routledge

Lehrberger, John ve Bourbeau, Laurent. (1988). Machine Translation. Amsterdam:

John Benjamins Publishing Company.

Menemencioğlu, Nermin. (1988). “Nermin Menemencioğlu ile Söyleşi”. Söyleşen:

Saliha Paker. Metis Çeviri Dergisi. 4:1. 13-21

Munday, Jeremy. (2001).Introducing Translation Studies. London: Routledge

Nida, Eugene Albert. (1964). Toward a Science of Translation. Netherlands: E. J. Brill

Leiden.

Nida, Eugene Albert. (1987). “Çevirmenin Görevi”. Çev. Yurnadur Salman. Metis

Çeviri. 1:1. 95-106.

Nutku, Özdemir. (2009). “Söyleşi”. Çevirmenin Notu Dergisi. 9:1. 54-58

Onaran, Bertan; Tamer, Ülkü. (1990). “Öykü Çevirisi Üzerine”. Söyleşi. Metis Çeviri

Dergisi. 12:1. 12-13

Özdemir, İlknur. (2011). “Söyleşi”. Söyleşen: Gonca Gözmen. 14:1. 38-45

91

Popovic, Anton. (1975). Dictionary for the Analysis of Literary Translation. Canada:

University of Alberta.

Popovic, Anton. (1987). Yazın Çevirisi Terimleri Sözlüğü. S. Karantay ve Y. Salman

Çev. İstanbul: Metis Yayınları.

Pym, Anthony. (2011). “Translation Research Terms: A Tentative Glossary for

Moments of Perplexity and Dispute.” İçinde Translation Research Projects 3,

Anthony Pym (ed.). Tarragona: Intercultural Studies Group. 75-110

Rifat, Mehmet; Rifat, Sema; Koş, Ayşenaz; & Tekgül, Duygu. (2010). Göstergebilim,

Dilbilim ve Çeviribilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Sel Yayıncılık.

Ringmar, Martin. (2007). “Roundabouts routes: Some remarks on indirect translations”.

(ed.) Francis Mus. Selected Papers of the CETRA research seminar in

translation studies 2006. son erişim tarihi: 06.12.2016.

http://www.kuleuven.be/cetra/papers/papers.html

Ringmar, Martin. (2012). “Relay Translation”. Hanbook of Translation Studies Volume

3. Yves Gambier ve Luc van Doorslaer (eds). Amsterdam: John Benjamins

Publishing. Co. 141-144.

Schäffner, Christina. (2007). “Politics and Translation”. The Companion to Translation

Studies. Yay. Haz. P. Kuhiwczak ve K. Littau. New York: Multilingual Matters

Ltd. 134-147

Sert, Gülperi. (1999). “Yazın Çevirisinde Yöntemler ve İkinci Dilden Çevirinin

Sakıncaları”. Tömer Çeviri Dergisi. 20:1. 7-15

Shuttleworth, Mark ve Cowie Moria. (2014). Dictionary of Translation Studies. New

York: Routledge.

Snell-Hornby, Mary. (2006). The Turns of Translation Studies: New Paradigms or

Shifting Wievpoints?.Amsterdam: John Benjamins Publishing Company

St. Adré, James. (2009). “Relay” Routledge Encyclopedia of Translation Studies. Mona

Baker, Gabriela Saldanha (eds). New York: Routledge. 230-232

http://www.kuleuven.be/cetra/papers/papers.html

92

Şulpyakov, Gleb. (2010). “Söyleşi”. Söyleşen: Hanife Çaylak. Çevirmenin Notu

Dergisi.10:1. 21-54

Teksoy, Rekin. (2007). “Söyleşi”. Söyleşen: Gonca Gözmen. Çevirmenin Notu Dergisi.

6:1. 69-82

Toury, Gideon. (1995). Descriptive Translation Studies and Beyond. Amsterdam: John

Benjamins Publishing Company

Toury, Gideon. (2008). “Çeviri Normlarının Doğası ve Çevirideki Rolü”. Çev. Saliha

Paker. Çeviri Seçkisi II: Çeviri(bilim) Nedir?. Mehmet Rifat (Haz). İstanbul: Sel

Yayıncılık. 149-164.

Turan, Güven. (2011). “Söyleşi”. Söyleşen: Gonca Gözmen. Çevirmenin Notu Dergisi.

15:1. 26-31

Turan, Tevfik. (2012). “Söyleşi”. Söyleşen: Gonca Gözmen. Çevirmenin Notu Dergisi.

16:1. 37-46

Tymoczko, Maria ve Gentzler, Edwin. (eds) (2002). Translation and Power. Amherst-

Boston: University of Massachusetts Press.

Uygur, Nermi. (1989). “Mermi Uygur ile Söyleşi”. Söyleşenler: Aykut Derman ve

Turgay Kurultay. Metis Çeviri Dergisi. 7:1. 11-25

Üster, Celâl. (2010). “Söyleşi”. Söyleşen: Gonca Gözmen. Çevirmenin Notu Dergisi.

10:1. 38-45

Washbourne, Kelly. (2013). “Nonlinear Narratives: Paths of Indirect and Relay

Translation”. Meta Translators’ Journal. 58:3. 607-625

Yavuz, Hilmi. (1992). “Türkiye’de İkinci Dilden Çeviriler Üzerine”. Söyleşi. Metis

Çeviri Dergisi. 18:1. 23-28

Yazıcı, Mine. (2005). Çeviribilimin Temel Kavram ve Kuramları. İstanbul: Multilingual

Yabancı Dil Yayınları.

Yazıcı, Mine. (2011). Çeviribilimde Araştırma. İstanbul: Multilingual Yabancı Dil

Yayınları.

93

Yigenler, Nuray. (2002). La Traduction D'une Deuxieme Langue Ses Essences

Theoriques, Ses Limites et Ses Possibilites. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi,

Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana

94

EKLER

95

EK A: Ara Dilden Çevrilen Eserler Listesi

No. Yıl Dergi/Sayı Metin Türü Erek Metin Çevirmen Adlandırma

Kaynak

Dizge Ara Dil K.M.32

Yazar Açıklama33

1 1979

ME

B/1

[Deneme] Erdem Üzerine Zeynep Aruoba Çeviren Grekçe İngilizce Aristoteles *

2 1979

Bağ

lam

/1

Deneme

Çevirinin Görkemi ve

Yetersizliği Üzerine Ahmet Cemal Türkçesi İspanyolca Almanca *

José Ortega

y. Gasset

3 1981

Yaz

ko

/1

[İnceleme]

Dilbilim Açısından

Çeviri Emel Söz Türkçesi İngilizce Almanca

Roman

Jakobson *

4 1981

Yaz

ko

/2

Öykü

Yuvarlak Tapınağın

Kalıntıları Fatma Ülken Türkçesi İspanyolca İngilizce

Jorge Luis

Borges *

5 1981 İnceleme

"Savaş ve Barış" ve

"Anna Karenina" Mustafa Ziyalan Türkçesi Rusça Almanca

Pyotr A.

Kropotkin *

6 1981 Yaz

ko

/3

Öykü

Uzay Ötesi, Sinir

Sistemi ve Bir Dilim

Yağlı Domuz Pastırması Yurdanur Salman Türkçesi [Rusça] İngilizce

Vasiliy

Şukşin

7 1982 Yaz

ko

/4

Kitap (kısım)

Kurmaca Metinlerin

Okunması Oya Berk

İngilizceden

Çeviren Fransızca İngilizce

Michel

Zeraffa

32

Çeviride, kaynak dizgedeki metnin isminin belirtildiği durumlarda bu sütunda * işareti kullanılmıştır. 33

Çevirinin ara dilden yapıldğına dair bir dipnot/açıklama bulunan çeviriler bu sütunda * işareti ile gösterilmiştir.

96

8 1982

Yaz

ko

/5

[Roman (Kısım)]

Balthazar'ın Olağandışı

İkindisi Bertan Onaran

Fransızcadan

Çeviren [İspanyolca] [Fransızca]

Gabriel

Garcia

Marquez

9 1982 [Deneme] Marcel Proust Ülker İnce

İngilizceden

Çeviren Rusça İngilizce

Anatoly

Lunacharsky

10 1982

Yaz

ko

/7

Araştırma

(Bölüm)

Dilbilimsel İnceleme ve

Dil Kuramı Gül Işık

İtalyancadan

Çeviren Danca İtalyanca

Louis

Hjelmslev *

11 1982

Araştırma

(Bölüm)

Dil Kuramı ve Hümanist

Görüş Gül Işık

İtalyancadan

Çeviren Danca İtalyanca

Louis

Hjelmslev *

12 1982

Araştırma

(Bölüm)

Dil Kuramı ve

Deneycilik Ayşe (Eziler) Kıran

Fransızcadan

Çeviren Danca Fransızca

Louis

Hjelmslev *

13 1982

Araştırma

(Bölüm)

Dil Kuramı ve

Tümevarım Ayşe (Eziler) Kıran

Fransızcadan


Louis

Hjelmslev *

14 1982

Araştırma

(Bölüm) Dil Kuramı ve Gerçek Ayşe (Eziler) Kıran

Fransızcadan


Louis

Hjelmslev *

15 1982

Araştırma

(Bölüm) Dil Kuramının Amacı Mehmet Yalçın

Fransızcadan


Louis

Hjelmslev *

16 1982

Araştırma

(Bölüm) Anlatım ve İçerik Mehmet Yalçın

Fransızcadan


Louis

Hjelmslev *

17 1982

Araştırma

(Bölüm)

Ana Çizgileriyle

Glosematik Zeynel Kıran

Fransızcadan

Çeviren İngilizce Fransızca

Hans Jorgen

Uldall *

18 1982

Yaz

ko

/8

[Öykü] Alev Alev Yurdanur Salman

İngilizceden

Çeviren [Rusça] İngilizce

Evgeny

Nosov

19 1982 [İnceleme] Şiir Nedir Yurdanur Salman

İngilizceden

Çeviren Çekçe İngilizce *

Roman

Jakobson *

20 1982 [İnceleme]

Yazınsal ve Sanatsal

Yapıtlarda Egemen Öğe Sema Rifat Güzelşen

Fransızcadan

Çeviren Çekçe Fransızca

Roman

Jakobson *

21 1982 [İnceleme] Dilin Çift Özelliği Mehmet Rifat

Fransızcadan


R. Jakobson -

M. Halle

22 1982 [İnceleme]

Dilbilim ve Bildirişim

Kuramı Gül Işık

İtalyancadan

Çeviren İngilizce İtalyanca

Roman

Jakobson *

23 1982 [İnceleme]

Sesbilimde Karşıtlık

İlkesi Zeynel Kıran

Fransızcadan


Roman

Jakobson *

97

24 1982 [İnceleme]

Dilde Parça - Bütün

İlişkisi Şeyda Ozil

Almancadan

Çeviren İngilizce Almanca *

Roman

Jakobson *

25 1982 Söyleşi

Roman Jakobson'a

Sorular Yavuz Çekirge

İsveççeden

Çeviren Fransızca İsveççe

Jean Pierre

Faye *

26 1982 Y

azk

o/9

Şiir Şiirler Samih Rifat

Fransızcadan

Çeviren [Grekçe] Fransızca Sapho

27 1982 Öykü

Asker Augusto

Napolitano'nun Ölümü Ahmet Cemal

Almancadan

Çeviren Sırpça Almanca

Miodrag

Bulatovic *

28 1982 [Öykü] Savaş Yusuf Eradam

İngilizceden

Çeviren [İtalyanca] [İngilizce] *

Luigi

Pirandello

29 1982 [Şiir] Delia Elena San Marco Zafer Aracagök

İngilizceden

Çeviren [İspanyolca] [İngilizce]

Jorge Luis

Borges

30 1982 [Şiir] Borges ve Ben Zafer Aracagök

İngilizceden


Jorge Luis

Borges

31 1982 [Oyun] Baal Ayşenur Kocatopçu

İngilizceden

Çeviren Almanca İngilizce

Bertolt

Brecht *

32 1982 [İnceleme]

Göstergeler Kuramı:

Göstergebilim Mehmet Rifat

Fransızcadan


Charles

Sanders

Peirce

33 1982 [İnceleme]

Göstergebilimsel Bir

Olgu Olarak Sanat Yurdanur Salman

İngilizceden

Çeviren [Fransızca] İngilizce

Jan

Mukarovsky

34 1983

Yaz

ko

10

[Şiir] Bakire Onat Kutlar

Fransızcadan

Çeviren [İspanyolca] [Fransızca] Octavio Paz

35 1983 [Öykü] Madmazel Claude Sinan Fişek

Fransızcadan

Çeviren [İngilizce] [Fransızca] Henry Miller

36 1983 [Oyun] Baal Ayşegül Kocatopçu

İngilizceden

Çeviren [Almanca] [İngilizce]

Bertolt

Brecht

37 1983 [İnceleme]

Dilbilimin Bilimler

Arasındaki Yeri Sema Rifat Güzelşen

Fransızcadan

Çeviren İngilizce Fransızca * Edward Sapir

98

38 1983 [İnceleme]

Tanımlar ve

Varsayımlar Mehmet Rifat

Fransızcadan


Leonard

Bloomfield

39 1983

Yaz

ko

/11

Şiir Şiirler Samih Rifat

Fransızcadan

Çeviren [Grekçe] [Fransızca] Sapho

40 1983 Öykü Kuyu Sena Volkan

Fransızcadan

Çeviren [İspanyolca] [Fransızca]

Reinaldo

Arenas

41 1983 Şiir

Söz'ün Kefaletine Rapten

Özgürlük Onat Kutlar

Fransızcadan

Çeviren İspanyolca [Fransızca] Octavio Paz

42 1983 Deneme Şiir Sanatı ve şiir Hülya Uçansu

İngilizceden

Çeviren İspanyolca [İngilizce] Octavio Paz

43 1983 [İnceleme]

Estetiksel Göstergenin

Niteliği Aziz Çalışlar

İngilizceden

Çeviren [Rusça] [İngilizce]

Mikhail

Krapçenko

44 1983 [Deneme] Zavallı Usta Çevirmenler Yavuz Baydar

İngilizceden


Gabriel Garcia

Marquez

45 1983 Kitap (kısım)

Yazınsal İncelemelerin Üç

Yönü : Güzellik-Anlam-

Biçim Sündüz Öztürk

Fransızcadan

Çeviren Almanca Fransızca André Jolles

46 1983 [Deneme]

Rezniçek'e Göre Dünyanın

Sonu Bertan Onaran

Fransızcadan

Çeviren [Çekçe] [Fransızca] Milan Kundera

47 1983

Yaz

ko

/12 Deneme Kral Öldü, Yaşasın Kral Ahmet Cemal

Almancadan

Çeviren [Fransızca] Almanca *

Arthur

Koestler

48 1983 [İnceleme] Söz Estetiği Üzerine Aziz Çalışlar

Almancadan

Çeviren [Rusça] [Almanca]

Mikhail

Bachtin

49 1983 [İnceleme] Romanda Söz Dokusu Aziz Çalışlar

Almancadan

Çeviren [Rusça] [Almanca]

Mikhail

Bachtin

50 1983

Yaz

ko

/13

Şiir Şarkılar Şarkısı Sait Maden

Fransızcadan

Çeviren [İbranice] Fransızca * - *

51 1983 Şiir Nereye? Onat Kutlar

Fransızcadan

Çeviren Vietnamca Fransızca

Nguyen Dinh

Thi *

52 1983 Şiir Japon Güzü Onat Kutlar

Fransızcadan

Çeviren Vietnamca Fransızca

Nguyen Dinh

Thi *

53 1983 Şiir Cezaevi Defteri: Ay Onat Kutlar

Fransızcadan

Çeviren Vietnamca Fransızca Ho Chi Minh *

99

54 1983 Şiir

"Bin Ozan'dan Şiirler"i

Okurken Onat Kutlar

Fransızcadan


55 1983 Şiir Viet Bac Maki'si Onat Kutlar

Fransızcadan


56 1983 Şiir Dalgalar Onat Kutlar

Fransızcadan

Çeviren Vietnamca Fransızca Xuan Quaynh

57 1983 Şiir Heykel Onat Kutlar

Fransızcadan

Çeviren Vietnamca Fransızca Xuan Dieu

58 1983 Şiir Doğduğum Yer Onat Kutlar

Fransızcadan

Çeviren Vietnamca Fransızca Giang Nam

59 1983 [Öykü] Ormanda Ayışığı Yurdanur Salman

İngilizceden

Çeviren Vietnamca İngilizce

Nguyen Minh

Çau

60 1983 Söyleşi Yazarlarla Konuşmalar Elçin Yahşi

İngilizceden

Çeviren Vietnamca İngilizce Peter Weiss

61 1983

Yaz

ko

/14

Destan Nibelungen Destanı Sait Maden

Fransızcadan

Çeviren

Bavyera

Almancası Fransızca *

62 1983 Kitap (Kısım) Sözdizimsel Yapılar Sema Rifat Güzelşen

Fransızcadan


Noam

Chomsky *

63 1983 Kitap (Kısım)

Sözdizim Kuramının

Görünüşleri (Bölüm I) Mehmet Rifat

Fransızcadan


Noam

Chomsky *

64 1983 Kitap (Kısım)

Sözdizim Kuramının

Görünüşleri (Bölüm III) Mehmet Rifat

Fransızcadan


Noam

Chomsky

65 1983 İnceleme

Dillerin Biçimsel

Çözümlenmesi İngilizce Fransızca

Noam

Chomsky -

George A.

Miller *

66 1983

Yaz

ko

/15

Şiir Su ve Toprak İlhan Özdemirci

İngilizceden

Çeviren Çince İngilizce

Yü Kwang-

Chan

67 1983 Şiir Yağmur İlhan Özdemirci

İngilizceden

Çeviren Çince İngilizce

Yü Kwang-

Chan

68 1983 Şiir İki Şiir İlhan Özdemirci

İngilizceden

Çeviren Çince İngilizce Lu Lu

100

69 1983 Şiir Meşe'ye İlhan Özdemirci

İngilizceden

Çeviren Çince İngilizce Deng Shaoji

70 1983 Şiir

Kasımpatılar

Çiçeklenirken İlhan Özdemirci

İngilizceden

Çeviren Çince İngilizce Pu Ti

71 1983 Öykü Parkların Sürekliliği Yavuz Baydar

İngilizceden

Çeviren İspanyolca [İngilizce]

Julio

Cortàzar

72 1983 [Öykü] İlk Aşk Sami Altındağ

Fransızcadan

Çeviren [İngilizce] [Fransızca] Henry Miller

73 1984 Yaz

ko

/18

[Deneme] Estetik Sanatsal Yapı 1 Aziz Çalışlar

İngilizceden

Çeviren [Rusça] [İngilizce] V. Vanslov

74 1985 Dü

n v

e B

ugü

n

Çev

iri/

2

Deneme

Çevirinin Görkemi ve

Sefaleti Üzerine Ahmet Cemal

Almancadan

Çeviren İspanyolca Almanca *

José Ortega

Y Gasset

75 1987

Met

is/1

[Oyun (Bölüm)] Beklemek Yurdanur Salman

İngilizceden

Çeviren Fransızca İngilizce * R. Barthes

76 1987 [Oyun (Bölüm)] Bekleme

Yurdanur Salman,

Hür Yumer

Karşılaştırmalı

Çevirenler Fransızca İngilizce * R. Barthes

77 1988

Met

is/2

[Deneme] Öğretim Klavuzu Müge Gürsoy

İngilizceden

Çeviren Almanca İngilizce *

Walter

Benjamin

78 1988 [Deneme] Eğitim Araçları

Tevfik Turan, Müge

Gürsoy

Birlikte

Çevirenler Almanca İngilizce

Walter

Benjamin

79 1988

Met

is/3

Şiir Opus Dei Ayşe Gül

İngilizceden

Çeviren [İsveççe] [İngilizce] Lars Görling *

80 1988 Şiir Pippa Geçiyor Güzide Refiğ

Almancadan

Çeviren İngilizce Almanca *

Robert

Browning

81 1988 Şiir Pippa Geçiyor Hür Yumer

Fransızcadan

Çeviren İngilizce Fransızca *

Robert

Browning

101

82 1988 Deneme Esperanto'nun Umudu Deniz Alaca

İngilizceden

Çeviren İspanyolca İngilizce * J. D. Reed

83 1988

Met

is/4

Şiir Çocuk ve Çakıl Taşı Roni Margulies

İngilizceden


Justo Jorge

Padron

84 1988 [Şiir] Her Türkü Cevat Çapan

İngilizceden

Çeviren İspanyolca İngilizce *

Federico

Garciá Lorca

85 1988 [Şiir] Yol Cevat Çapan

İngilizceden


Federico

Garciá Lorca

86 1988 [Şiir] Kara Güvercin Kasidesi Cevat Çapan

İngilizceden


Federico

Garciá Lorca

87 1988 Şiir Tehdit Edilen Nesrin Kasap

İngilizceden


Jorge Luis

Borges *

88 1988 Şiir Tehdit Edilen

Müge Gürsoy -

Nesrin Kasap

Birlikte

Çevirenler İspanyolca İngilizce

Jorge Luis

Borges

89 1988 Öykü Kleptoman Çevirmen Nilüfer Güngörmüş

Fransızcadan

Çeviren [Macarca] [Fransızca]

Denzö

Kosztolanyi

90 1988 [İnceleme]

Bir Çevirmen Dilbilime

Ne Kadar Gerek Duyar? Hasan Cavit Tuncer

İngilizceden

Çeviren [Almanca] [İngilizce]

Paul

Kussmaul

91 1988

Met

is/5

[Deneme]

Yasanın Üç Kez

Okunuşu Yurdanur Salman

İngilizceden

Çeviren Almanca İngilizce * Peter Handke *

92 1988 [Deneme]

Yasanın Üç Kez

Okunuşu

Işık Tabar Gencer -

Yurdanur Salman

Birlikte

Çevirenler Almanca İngilizce Peter Handke

93 1988

Met

is/6

[Kitap Bölüm]

Bölüm III Dural ve

Evrimci Dilbilim Turgay Kurultay

Almancadan

Çeviren Fransızca Almanca

Ferdinand de

Saussure *

94 1988 [Öykü] Otobüste Gamze Varım

İngilizceden

Çeviren [Lehçe] [İngilizce]

Merek

Nowakowski

95 1989 Met

is/7

Şiir Sınırlar Roni Marqulies

İngilizceden


Julio Platers

Haedo *

96 1989

Met

is/8

Şiir [Hayku] Petek Kurtböke

İtalyancadan

Çeviren [Japonca] [İtalyanca] Yosa Buson *

97 1989 Şiir [Hayku] Petek Kurtböke

İtalyancadan


102


İtalyancadan



İtalyancadan



İtalyancadan



İtalyancadan



İtalyancadan

Çeviren [Japonca] [İtalyanca] Seifu *


İtalyancadan

Çeviren [Japonca] [İtalyanca] Takai Kito *


İtalyancadan

Çeviren [Japonca] [İtalyanca] Takai Kito *


İtalyancadan

Çeviren [Japonca] [İtalyanca]

Uejima

Onitsura *

106 1989

Met

is/9

Deneme/İnceleme

Edith Piaf Yerliler

Arasında Yurdanur Salman

İngilizceden

Çeviren [İspanyolca] [İngilizce] Octavio Paz

107 1989 Oyun (Bölüm) Ölüm Gözetimi Yurdanur Salman

İngilizceden

Çeviren Fransızca İngilizce * Jean Genet *

108 1989 Oyun (Bölüm) Büyük Gözetim

Filiz Gürsel -

Yurdanur Salman

Birlikte

Çevirenler Fransızca İngilizce Jean Genet *

109 1989 Şiir Bir Fahişenin Duası Melahat Togar

Almancadan

Çeviren Hollandaca Almanca * Nel Noordzij *

110 1989 Şiir Cevab-ı Red Melahat Togar

Almancadan

Çeviren Hollandaca Almanca * Ida Gerhardt *

111 1990 Met

is/1

1

[Oyun]

Florinda ile Don

Gonzalo

Alemdar

Alemdaroğlu

İngilizceden


Luisa

Josefina

Hernandez

112 1990

Met

is/1

2

Öykü Albena Yurdanur Salman

İngilizceden

Çeviren Bulgarca İngilizce

Yordan

Yovkov *

113 1990 Öykü İdam Gülden Kocadayı

Almancadan

Çeviren Danca Almanca Sven Holm *

103

114 1990 Öykü

Hanımefendinin

Göğüsleri Aykut Derman

Fransızcadan

Çeviren Fince Fransızca Veijo Meri

115 1990 [İnceleme]

Çeviri Kuramında

Sorunlara Doğru ve

Yanlış Yaklaşımlar

İbrahim Akın -

Turgay Kurultay

Almancadan

Çeviren [İspanyolca] [Almanca]

Eugenio

Coserio

116 1991

Met

is/1

4 Öykü

Devle Döğüşen

Bilgisayarın Öyküsü Bülent Somay

İngilizceden

Çeviren Lehçe İngilizce

Stanislaw

Lem *

117 1991 [Deneme] İnsan ve Tarih Turgay Kurultay

Almancadan

Çeviren Fransızca Almanca *

Eugène

Ionesco *

118 1991 [Deneme] İnsan ve Tarih Müge Gürsoy

İngilizceden

Çeviren Fransızca İngilizce *

Eugène

Ionesco *

119 1992 Met

is/1

8

Deneme/İnceleme Ich sterbe Meltem Ahiska

İngilizceden

Çeviren [Fransızca] İngilizce

Nathalie

Sarraute *

120 1998 Töm

er/1

7

[Şiir] Paracelsus'un Gülü Hadi Adanalı Translated by [İspanyolca] [İngilizce] * Jorge Luis Borges

121 2000 Töm

er/2

1

Öykü Yolculukta Gece Kalınan Yer Metin Karaörs Kırgızca Rusça *

Ulan Alyeviç Tokombayev *

122 2007

Ç.N

./1

Şiir Reçete Onur Behramoğlu

İngilizceden

Çeviren Lehçe [İngilizce] * Ewa Lipska

123 2007 Şiir Bir Yolculuktan Onur Behramoğlu

İngilizceden

Çeviren Lehçe [İngilizce] * Ewa Lipska

124 2007

Ç.N

./2

Şiir

İnanna ve Tanrısal

Cevherler Ayten Mutlu

İngilizceden

Çeviren [Sümerce] [İngilizce] * Enheduanna

125 2007 Şiir İnanna ve An Ayten Mutlu

İngilizceden


126 2007 Şiir İnanna ve Enlil Ayten Mutlu

İngilizceden


127 2007 Şiir İnanna ve İşkur Ayten Mutlu

İngilizceden


104

128 2007 Şiir İnanna ve Anunna Ayten Mutlu

İngilizceden


129 2007 Şiir İnanna ve Ebil Ayten Mutlu

İngilizceden


130 2007 Şiir Ur'dan Sürgün Ediliş Ayten Mutlu

İngilizceden


131 2007 Şiir Bir Mavi Çizgi

Kemal Özer, Gülşah

Özer

İngilizceden

Çeviren Danca İngilizce * Erik Stinus *

132 2007 Şiir Reklamlar


Özer

İngilizceden

Çeviren Danca İngilizce * Erik Stinus

133 2007 Şiir

Takvimle Çelişkiye

Düşmek


Özer

İngilizceden


134 2007 Şiir Mutluluk


Özer

İngilizceden


135 2007 Öykü Yol Kenarında Gürkal Aylan

İngilizceden


Leonid

Gurunts

136 2007 Öykü Bir Avcı Olsaydım Gürkal Aylan

İngilizceden


Leonid

Gurunts

137 2007 Öykü Günaydın Gürkal Aylan

İngilizceden


Leonid

Gurunts

138 2007 Öykü Korkmuyorum Gürkal Aylan

İngilizceden


Leonid

Gurunts

139 2007 Öykü Ağaçkakan Gürkal Aylan

İngilizceden


Leonid

Gurunts

140 2007 Öykü Meşecikler Gürkal Aylan

İngilizceden


Leonid

Gurunts

141 2007 Öykü Çakıltaşı Gürkal Aylan

İngilizceden


Leonid

Gurunts

142 2007 Öykü Yürekağrısı Gürkal Aylan

İngilizceden


Leonid

Gurunts

143 2007 Öykü Erimiş Kar Damlası Gürkal Aylan

İngilizceden


Leonid

Gurunts

105

144 2007 Öykü İki Deve Gürkal Aylan

İngilizceden


Leonid

Gurunts

145 2007 Öykü Doğduğunuz Yer Gürkal Aylan

İngilizceden


Leonid

Gurunts

146 2007 Öykü İki Ozan Gürkal Aylan

İngilizceden


Leonid

Gurunts

147 2007 Öykü İnancım Gürkal Aylan

İngilizceden


Leonid

Gurunts

148 2007 Öykü Kâğıt Kuşlarım Gürkal Aylan

İngilizceden


Leonid

Gurunts

149 2007 Öykü Herdem Taze Gürkal Aylan

İngilizceden


Leonid

Gurunts

150 2007 Öykü İşte Geldin, Sevdiğim! Gürkal Aylan

İngilizceden


Leonid

Gurunts

151 2007 Öykü Rüzgâr Eserse Gürkal Aylan

İngilizceden


Leonid

Gurunts

152 2007 Öykü

Kabuğa Gömülen

Harfler Gürkal Aylan

İngilizceden


Leonid

Gurunts

153 2007 Öykü Beyaz Dalga Gürkal Aylan

İngilizceden


Leonid

Gurunts

154 2007

Ç.N

./3

Şiir

Kişi Yurdundan Uzak

Kaldığında Onur Behramoğlu

İngilizceden

Çeviren [İbranice] [İngilizce] *

Yehuda

Amihay

155 2007 Şiir

Kimlik Belgemi

Kaybettim Onur Behramoğlu

İngilizceden

Çeviren [İbranice] [İngilizce] *

Yehuda

Amihay

156 2007 Ç.N

./6

Şiir

Nyanga'da Askerler

Tarafından Vurularak

Öldürülen Çocuk İlyas Tunç

İngilizceden

Çeviren [Afrikanca] [İngilizce] * Ingrid Jonker

157 2009

Ç.N

./8

Şiir Gecede Bozkır Erkan Efil

İngilizceden

Çeviren [Moğolca] [İngilizce] *

Hadaa

Sendoo

158 2009 Şiir Kherlen Irmağı Erkan Efil

İngilizceden


Hadaa

Sendoo

159 2009 Şiir

Toprak, Gökyüzü,

Irmaklar ve Ben Erkan Efil

İngilizceden


Hadaa

Sendoo

106

160 2009

Ç.N

./1

0

Şiir Gri Pencereler Mesut Şenol

İngilizceden

Çeviren [Çince] İngilizce Luo Ying *

161 2009 Şiir Yolda Mesut Şenol

İngilizceden


162 2009 Şiir

Ay Işığında O Biçim

Güzel bir Gece Mesut Şenol

İngilizceden


163 2009 Şiir Kentin Uzaklıkları Mesut Şenol

İngilizceden


164 2009 Şiir

Bogda Dağı Tepesinde

Ay Nur Peri

İngilizceden

Çeviren Moğolca İngilizce

Hadaa

Sendoo *

165 2009 Şiir

Aynada Kendine

Bakmak Tozan Alkan

İngilizceden

Çeviren [Moğolca] İngilizce

Ayurzana

Gun-Aajav *

166 2009 Şiir Kuzeyli Şarkı Tozan Alkan

İngilizceden


Ayurzana

Gun-Aajav *

167 2009 Şiir Ölüm Çiçekleri Tozan Alkan

İngilizceden


Ayurzana

Gun-Aajav *

168 2009 Şiir Bugün'e Dair Tozan Alkan

İngilizceden


Ayurzana

Gun-Aajav *

169 2009 Şiir *** Mesut Şenol

İngilizceden


Ulziitugs

Luvsandorj *

170 2009 Şiir Gece Yarısı Yağan Kar Mesut Şenol

İngilizceden


Ulziitugs

Luvsandorj *

171 2009 Şiir *** Mesut Şenol

İngilizceden


Ulziitugs

Luvsandorj *

172 2009 Şiir

Makao'nun Protestan

Mezarlığında Mesut Şenol

İngilizceden

Çeviren [Japonca] İngilizce

Matthew

Cheng *

173 2009 Şiir Gül - Taş Çağdaş Acar

İngilizceden

Çeviren [Hindu] İngilizce Rita Malhotra *

174 2009 Şiir İçe Dönüş Çağdaş Acar

İngilizceden

Çeviren [Hindu] İngilizce Rita Malhotra *

175 2009 Şiir Mektup Cem Uzungüneş

İngilizceden

Çeviren [Çince] İngilizce

Yang

Xiaobin *

107

176 2009 Şiir Ekmek Cem Uzungüneş

İngilizceden


Yang

Xiaobin *

177 2009 Şiir Düşümdeki Ağaç Tamer Gülbek

İngilizceden

Çeviren [Çince] İngilizce Tian Yuan *

178 2009 Şiir Ölüm'le İlgisi Olmak Tamer Gülbek

İngilizceden

Çeviren [Çince] İngilizce Tian Yuan *

179 2009 Şiir Hava Saldırısı Sığınağı Baki Yiğit

İngilizceden

Çeviren [Çince] İngilizce Sun Wenbo *

180 2009 Şiir

Kapıları Pencereleri İyi

Kapa Baki Yiğit

İngilizceden

Çeviren [Çince] İngilizce Sun Wenbo *

181 2009 Şiir Gösteri Mesut Şenol

İngilizceden

Çeviren [Japonca] İngilizce

Hachikai

Mimi *

182 2009 Şiir Dört Mevsim Bir Sevda Mesut Şenol

İngilizceden


Dashnyam

Luvsandamba *

183 2009 Şiir Yaz gecesi Mesut Şenol

İngilizceden


Dashnyam

Luvsandamba *

184 2009 Şiir

Yaşamlarımızın

Köşelerinde Mesut Şenol

İngilizceden

Çeviren [Tayvanca] İngilizce Chen Li *

185 2009 Şiir Okumak Mustafa Burak Sezer

İngilizceden


Liang

Xiaoming

186 2010

Ç.N

./1

1

Şiir Kaymakçalan Dağı'na Tozan Alkan

İngilizceden

Çeviren Makedonca İngilizce

Risto

Lazarov

187 2010 Şiir Ihlamur Ağacı Tozan Alkan

İngilizceden


Risto

Lazarov

188 2010 Şiir Lunaparkta Shakespeare Tozan Alkan

İngilizceden


Risto

Lazarov

189 2010 Şiir

Bu Küçük ve Soğuk

Çağa Mesut Şenol

İngilizceden


Gane

Todorovski

190 2010 Şiir Bir Adam Mesut Şenol

İngilizceden


Gane

Todorovski

191 2010 Şiir

Deniz Canavarı: Beyaz

Balina Mesut Şenol

İngilizceden


Katica

Kulavkona

108

192 2010 Şiir Dikilitaş Mesut Şenol

İngilizceden


Katica

Kulavkona

193 2010 Şiir Atapaeia Mesut Şenol

İngilizceden


Katica

Kulavkona

194 2010 Şiir Atalarım Geliyor Tozan Alkan

İngilizceden


Lenche

Miloshevska

195 2010 Şiir Bilinmeyenle Oynamak Tozan Alkan

İngilizceden


Lenche

Miloshevska

196 2010 Şiir Bir Heykel. Çıplak. Tozan Alkan

İngilizceden


Lenche

Miloshevska

197 2010 Şiir Tohumların Düşleri Tozan Alkan

İngilizceden


Brano

Cvtkovski

198 2010 Şiir Et Tozan Alkan

İngilizceden


Brano

Cvtkovski

199 2010 Şiir Derin Nefes Al Tozan Alkan

İngilizceden


Vele

Smilevski

200 2010 Şiir

Herkesin Anlayabileceği

Basit Bir Dil Tozan Alkan

İngilizceden


Vele

Smilevski

201 2010 Şiir

Bırakın Öleyim Dans

Ederek Tozan Alkan

İngilizceden


Svetlana

Hristova-

Jocik

202 2010 Şiir Barbar Tozan Alkan

İngilizceden


Svetlana

Hristova-

Jocik

203 2010 Şiir Tohumcuklar Tozan Alkan

İngilizceden


Radovan

Pavlovski

204 2010 Şiir Gözetleme Kulesi Tozan Alkan

İngilizceden


Radovan

Pavlovski

205 2010 Şiir Samanyolu I Tozan Alkan

İngilizceden

Çeviren Makedonca İngilizce Resul Sabani

206 2010 Şiir Samanyolu II Tozan Alkan

İngilizceden

Çeviren Makedonca İngilizce Resul Sabani

207 2010 Şiir Kubua Mete Özel

İngilizceden


Sande

Stojcevski

109

208 2010 Şiir Kubua (ses lekesi) Mete Özel

İngilizceden


Sande

Stojcevski

209 2010 Şiir Kubua (acı ile cam) Mete Özel

İngilizceden


Sande

Stojcevski

210 2010 Şiir Kubua (gölge) Mete Özel

İngilizceden


Sande

Stojcevski

211 2010 Şiir Kubua (kar) Mete Özel

İngilizceden


Sande

Stojcevski

212 2010 Şiir Fatihlerin Dönüşü Mesut Şenol

İngilizceden


Mateja

Matevski

213 2010 Şiir Delphi Mesut Şenol

İngilizceden


Mateja

Matevski

214 2010 Şiir

2050'nin Süper

Oyununda Mesut Şenol

İngilizceden


Mirjana S.

Paligora

215 2010 Şiir Zülfikar Mete Özel

İngilizceden

Çeviren Makedonca İngilizce İlhami Emin

216 2010 Şiir Haydar Baba Mete Özel

İngilizceden

Çeviren Makedonca İngilizce İlhami Emin

217 2010 Şiir Şölen Masası Mesut Şenol

İngilizceden


Eftim

Kletnikov

218 2010 Şiir Brahma'nın Günü Mesut Şenol

İngilizceden


Eftim

Kletnikov

219 2010 Şiir

Yüksek dağlar İçin Bir

Rehber Mesut Şenol

İngilizceden


Gordana

Mihailova-

Bosnakoska

220 2010 Şiir Nesneler Mesut Şenol

İngilizceden


Gordana

Mihailova-

Bosnakoska

221 2010 Şiir Hiçbir Yere Ataol Behramoğlu

İngilizceden

Çeviren İtalyanca İngilizce * Paolo Ruffili

222 2010 Şiir Tünel Ataol Behramoğlu

İngilizceden

Çeviren İtalyanca İngilizce * Paolo Ruffili

110

ÖZGEÇMİŞ

Kişisel Bilgiler:

Adı, Soyadı: Ümit Türe Pekel

Doğum Yeri ve Tarihi: Balıkesir, 17.12.1988

E-posta Adresi: [email protected]

Eğitim Bilgileri:

Derece Üniversite/Bölüm Mezuniyet Tarihi

Lisans İzmir Ekonomi Üniversitesi /Mütercim

Tercümanlık Bölümü

2010

Lisans İzmir Ekonomi Üniversitesi / Halkla İlişkiler ve

Reklamcılık Bölümü (Çift Anadal Programı)

2010

İş Deneyimi:

Mayıs 2011 - : Araştırma Görevlisi, Mütercim Tercümanlık Bölümü, İstanbul Yeni

Yüzyıl Üniversitesi

Yabancı Dil:

İngilizce, İtalyanca

Bildiriler:

“Forensic Interpretation/Translation in Turkey”, 10th

Annual Meeting of Balkan

Academy of Forensic Sciences, 18-20 Haziran 2014, Alexandroupolis, Balkan

Adli Bilimler Akademisi

“Indirect Translation through Translation/Publishing Policies”, 8th International IDEA

Conference: Studies in English, 16-18 April 2014, Muğla Sıtkı Koçman

University

“Ara Dilden Yapılan Çevirilerin Sorunsallaştırılması”, Çeviribilimde Lisansüstü

Çalışmalar Kolokyumu III, 23 Mart 2012, Okan Üniversitesi

mailto:[email protected]

111

Yayınlar:

Güloğlu, Aynur, Önder, Işıl, Türe, Ümit. (2011). “Bin Dokuz Yüz Seksen Dört’ü

Yeniden Okumak”. Çevirmenin Notu. Sayı:15

Çeviri Yayınlar

Scalco, Patricia. (2016). “Alanda Bir ‘Brezilyalı’: Günümüz İstanbulu’nda Çoklu

Kimlik Müzakeresi ile Cinsellik ve Ahlak Üzerine Bir Alan Araştırması”. Çev.

Ümit Türe Pekel. Etnografik Hikâyeler: Türkiye’de Alan Araştırması Notları.

(Haz.) Rabia Harmanşah, Z. Nilüfer Nahya. İstanbul: Metis Yayınları.

Documents

TÜRKÇE ÇEVİRİ DERGİLERİNDE ARA DİLDEN · PDF filet.c. okan Ünİversİtesİ sosyal bİlİmler enstİtÜsÜ tÜrkÇe Çevİrİ dergİlerİnde ara dİlden Çevİrİler Üzerİne