TR TU X HI

TR TU X HIMN KHOA HC MI V MI QUAN H CA CON NGI

Tc gi: Daniel GolemanNguyn Trang, Hng Vit dch

TR THNG MINH, HAY CI RING V CI CHUNG

Tr thng minh cha bao gi thi ht b n vi con ngi v lin tc m ra nhng iu mi m, nht l khi cc nh tm l hc a n vt ra ngoi phm vi cc b mn khoa hc tri nhn c in. H nh gi rng mt phn quan trng ca thnh cng hay tht bi m mt c nhn c th thu c hoc gp phi trong hc tp, cuc sng v s nghip khng l gii c bng s ong o ch s thng minh (IQ) thng thng. V vy, h tm kim nhng tiu ch mi cho php xc nh nhng dng thc thng minh c nh hng ti tin trnh thnh cng hay tht bi ca mt c nhn, trong cm xc dn tr thnh mt yu t bn l.

Ngay t u th k XX, tuy tr thng minh v cc cm xc ca con ngi vn c nghin cu nh nhng i tng ring bit, nhiu ngi cho rng kinh nghim cm xc v tr thng minh c lin quan mt thit vi nhau. Nm 1922, nh tm l hc Edward Lee Thorndike a ra gi thuyt rng tr thng minh x hi, m ng nh ngha nh l kh nng thu hiu ngi khc v kh nng hnh ng thch hp trong mi quan h gia cc c nhn, cng tham gia vo ch s thng minh ca mt c nhn. Ni tip ng, cc nh tm l hc, khi tip cn nhng kha cnh khc nhau ca tr thng minh x hi mt cch ring r, lm ni bt vai tr quyt nh ca yu t x hi i vi tr thng minh. Trong ngnh tm l hc x hi, Pht Ekman chng minh tm quan trng ca nhng biu l cm xc trn khun mt v s giao tip phi ngn ng; cc nh tm l hc lm sng quan tm n cc loi bnh l lin quan n s bt lc trong vic gi tn v biu l cm xc; Gardner cng b thuyt tr thng minh a dng. Nm 1990, Salovey v Mayer ln u tin a ra khi nim "tr thng minh cm xc", m t n nh mt dng tr thng minh x hi trong mi c nhn th hin kh nng kim sot nhng tnh cm v xc cm ca bn thn v ca ngi khc, phn bit chng vi nhau v s dng nhng thng tin thu c nh hng suy ngh v hnh ng ca chnh mnh.

Ly cm hng l nhng kt qu nghin cu ca Salovey v Mayer, Daniel Goleman c kt v ph bin khi nim tr thng minh cm xc n rng ri cng chng trong tc phm Emotional lntelligence (Tr tu xc cm) - mt cun sch c coi l hin tng vi hn 5 triu bn bn ra trn ton th gii. Trong cc hnh thc biu l ca tr thng minh ny, theo Daniel Goleman, mt bn c kh nng nhn bit v kim sot nhng cm xc ca bn thn, kh nng t thc v t kim ch, v mt bn c thc x hi ca mi c nhn, tc kh nng nhn bit cm xc ngi khc, kh nng ng cm v kim sot cc mi quan h v xung t.

Nh vy, c mt mi quan h tng h gia tr thng minh cm xc v tr thng minh x hi, trong cm xc ca mi ngi, khi c nhn bit, thu hiu, tn trng v qun l ng, s gip ngi hnh x thng minh, va c mt i sng ni tm thng hoa va ha hp vi mi trng xung quanh theo c ngha hp v ngha rng, tc l c trong tnh yu i la, gia nh, tnh bn ln trong i sng ngh nghip, cng ng. chnh l ni dung mt tc phm khc ca Daniel Goleman, cun Social Intelligence (Tr tu x hi).

gy, mt ln na, ng tng kt mt cch cn bn v d hiu nhng khm ph mi nht v sinh hc v khoa hc no b, theo chng ta "lun pht ra nhng tn hiu lin h", v tm nh hng su sc n k l ca chng i vi cc mi quan h ca chng ta trong mi mt ca i sng. Chng ta sinh ra vn c tnh ha ng v lun b cun vo mt "sng thn kinh lin kt no b ca chng ta vi nhng ngi xung quanh. Vt xa nhn thc ca chng ta, nhng tip xc hng ngy vi cha m, v chng, bn b, ng ch v c nhng ngi xa l nh hng no b v tc ng n cc t bo trn ton b c th chng ta, thm ch nh hng n c cc biu hin gen, theo c hng tiu cc v tch cc.

Xung quanh chng ta c rt nhiu ngi s hu kh nng kt ni vi ngi khc theo cch va trc tip va su sc. Mt ngi ngh s ht hn m ng hm m; mt bc s bit s dng uy quyn ca mnh bnh nhn tin tng vo kh nng lnh bnh; mt ngi m lun bit cch d con ng; mt doanh nhn hay nh qun l khng c o to chnh quy nhng li nm c ngh thut thu phc nhn tm v to ng lc cho i ng cng s ti nng, tn ty, tn tm v hng c tp th ti nhng mc tiu chung... Mi ngi, theo cch ny hay cch khc nhng u nh vo tr thng minh x hi ca mnh, "tn dng" c kh nng ca ngi khc cho mt mc tiu m mnh xc nh. Tuy nhin, cng bi tnh tng tc x hi c th nh hng n tm trng ca mt c nhn m chng ta cn cnh gic vi tc ng tiu cc ca nhng li mng m, tha m, ch bai, s th nghch, t him... y chnh l "mt sau ca tr thng minh x hi, m tnh c hi ca n cng c Daniel Goleman nhn mnh v phn tch; ta c th thy biu hin ca n trong tnh ch k, s xo quyt, bnh thi nhn cch...

Vy chng ta nn tn dng tr thng minh x hi nh th no? Chng ta c th gip con tr tr nn vui v v thy hng th vi hc tp hn khng? u l c s ca mt s kt hp hi ha v thng hoa cho i la? Cc nh lnh o doanh nghip v gio vin lm th no lnh o v ging dy tt? Lm th no cc tp th i u, thnh kin v cm ght nhau c th chung sng trong ha bnh?... Li p cho nhng cu hi ny khng phi lc no cng d nm bt, nhng chc chn bn s tm thy trong cun sch ca Goleman nhng thng tin hu ch. Trn ht, Goleman mang n mt thng ip va mang tnh khch l va c sc thuyt phc: loi ngi vn c xu hng gn lin vi s thu cm, tinh thn hp tc v lng v tha, lun hng ti vic pht trin tr tu x hi v nui dng n trong chnh mnh v nhng ngi khc.

Vy l, ging nh tr thng minh cm xc, tr thng minh x hi cng gp phn quyt nh s thnh cng ca mi ngi; n khng dnh ring cho mt giai tng x hi no v khng mang tnh bm sinh. Trong th gii b n thuc v tr thng minh ca con ngi, bc ng m mi c nhn i qua dng nh quan trng hn tnh di truyn. Nn gio dc m chng ta c hng, qu trnh hc tp v tch ly m chng ta theo ui, mi trng vn ha v x hi trong chng ta trng thnh... s l nhng nh iu khc cng tc nn ta thng minh a dng ca chng ta. iu quan trng l chng ta pht trin v s dng n nh th no, v c th Tr tu x hi s mang cho bn nhng gi m hu ch tm ra hng i cho mnh.

Xin trn trng gii thiu,

H Ni, ngy 25 thng 08 nm 2008CNG TY SCH ALPHA

Phn 1. CHNH THC CNG B MT MN KHOA HC MI

Nhng ngy u cuc xm lc ln th hai ca M vo Iraq, mt tp lnh tin vo nh th a phng, tm cch tip cn v tu s trng trong vng. Mc ch ca tp lnh ny l xin v tu s trng gip a cc ngun vin tr n tay ngi dn ni y. Nhng do lo s trc nguy c tp lnh n bt v "lnh t tinh thn, ph hy nh th, mt m ng t tp trc ca chn linh thing.

Hng trm tn Hi gio m o vy quanh tp lnh, khoa chn ma tay, la , tin dn ti quy cht trung i lnh c v trang y . Trc tnh hnh , s quan ch huy, Trung t Christopher Hughes, nhanh chng hnh ng.

Tay cm loa, ng h lnh cho ton lnh: "Qu xung!"

Tip theo, ng yu cu h chng li l xung t, ri h lnh: Mm ci!

Lc ny, thi ca m ng cht thay i. Ch c s t vn tip tc la ht, cn phn ng mm ci. Mt s ngi cn v nh vo lng nhng ngi lnh khi Hughes yu cu h li dn v pha sau trong t th vn gi n ci trn mi.

Nc i nhanh tr ny c coi l nc c cao trong mt dy cc tnh ton x hi nhanh v chnh xc. Hughes phi nm c mc th ch ca m ng v hiu c iu g s lm h ngui gin. ng phi nh cc vo tinh thn k lut ca qun lnh v lng tin ca h i vi ng. Khng nhng th, ng cn phi liu lnh tm ra ng c ch c kh nng ph tan ro cn ngn ng v vn ha gia hai bn. Tt c u ln n tt bc trong quyt nh bt ng, nm ngoi d tnh ny.

Vic tnh ton, a ra nhng hnh ng c sc thuyt phc mnh m kt hp vi kh nng c suy ngh lo luyn lm cho nhng s quan thc thi lut php xut sc tr nn ni bt, c bit l nhng s quan phi i ph vi m dn ang ni gin. S vic trn khin mi ngi ch n khi nim "tr tu x hi" ca b no.

Nhn t gip Hughes vt qua kh khn trn l nh s tc ng ca nhng mch thn kinh m con ngi thng da vo ra quyt nh tc th nn b chy hay i tip khi gp mt ngi l c nhiu kh nng l ngi xu. Kiu nh v ny gia cc c nhn cu thot v s ngi trong lch s nhn loi. V cho ti ngy nay, n vn gi nguyn vai tr thit yu i vi s sinh tn ca con ngi.

Trong nhng tnh hung t cp thit hn, cc mch thn kinh x hi trong b no s l hoa tiu, hng dn chng ta hnh ng khi chm trn mt vn bt k. Nhng mch ny cng hot ng khi hai ngi ang yu trao nhau nh mt v n hn u tin hay khi ngi ta ang c km nn nc mt. Chng cng l nhn t to ra s phn khch trong khi ta ni chuyn vi nhng ngi m ta yu qu.

Ngoi ra, h thn kinh ny cn hot ng trong qu trnh tng tc gia hai yu t bt sng v chn thi im thch hp. Chng em li cho v lut s cm gic chc chn l ng cn kin ca thnh vin trong bi thm on; cho nh thng thuyt cm gic y chnh l ngh cui cng ca i tc; cho bnh nhn cm gic tin tng vo bc s iu tr. V chng cng gii thch l do tt c mi ngi u ngng lot sot giy t, im lng v chm vo li ni ca ai trong bui hp.

Hin nay, khoa hc c th nghin cu su hn hot ng ca b my thn kinh trong nhng thi khc nh vy.

B NO X HI

Trong cun sch ny, ti mun vn tm mn che ph s xut hin ca mt mn khoa hc mi - mn khoa hc s tit l gn nh mi ngy nhng kin thc ng ngc nhin v th gii gia c nhn mi con ngi vi nhau.

V pht hin c bn nht ca mn khoa hc ny l: Con ngi c kt ni kt ni.

Thn kinh hc pht hin ra rng, chnh thit k no b ca chng ta mang li cho b no tnh x hi, khng ngng ko chng ta vo mi lin kt mt thit t no ti no mi khi chng ta gp ai . "Chic cu ni" ny gip chng ta tc ng ln no b v c c th ca nhng ngi m chng ta tng tc, ng thi n cng gip h lm iu tng t vi chng ta.

Thm ch, a phn nhng cuc gp g hng ngy cng ng vai tr l b iu chnh no, lm ny n cm xc ng ao c hoc khng mong i trong mi chng ta. Nu mi dy lin kt tnh cm gia chng ta v mt ai cng mnh, lc tng lc gia ta vi ngi s cng ln. S trao i thng din ra mnh nht vi nhng ngi c ta dnh hu ht thi gian bn h, c bit l nhng ngi ta quan tm nht.

Trong s kt ni , no b ca chng ta tham gia vo mt "bn tng-g" tnh cm - mt v iu ca nhng cm xc. S tng tc x hi gia chng ta v mi ngi ng vai tr nh mt b iu chnh cm xc ca no b, lin tc iu chnh cc yu t chnh trong chc nng ca no b khi ha m cm xc.

Khi tip xc vi ngi khc, nhng cm xc c ny sinh to ra hiu qu su rng, chy khp c th, mang theo nhng t hormone gip iu chnh h sinh hc t tim ti cc t bo min dch. V c l, iu ng kinh ngc nht l hin nay, khoa hc c th ln theo s lin quan gia cc mi quan h cng thng nht v hot ng ca nhng gen nht nh trong c th con ngi - nhng gen gip iu chnh h thng min dch.

iu ngc nhin l cc mi quan h khng ch hnh thnh nn kinh nghim m cn to ra c ch sinh hc con ngi. Mi lin kt t no ti no cho php cc mi quan h su sc nht tc ng n chng ta nhng kha cnh n gin nh vic chng ta c cng ci khi nghe chung mt cu chuyn hi khng; hoc phc tp nh vic gen no hot ha hoc khng hot ha trong t bo T - nhng ch lnh nh b" ca h thng min dch trong cuc u tranh khng khoan nhng chng li s xm nhp ca vi khun v virus.

Mi lin kt ny ging nh con dao hai li. Cc mi quan h lnh mnh s tc ng tt n sc kho ca chng ta trong khi nhng mi quan h c hi c th tr thnh liu thuc c ngm dn vo c th.

Gn nh tt c cc pht hin khoa hc quan trng c a ra trong cun sch ny u xut hin khi cun Emotional Intelligence (Tr tu xc cm) ra i nm 1995, v ngy cng c tn sut nhiu hn. Khi vit Tr tu xc cm, ti ch yu tp trung vo nhng nng lc ti quan trng c trong mi ngi vi t cch tng c nhn ring l. l kh nng iu khin cm xc v nng lc xy dng nhng mi quan h tch cc ca mi c nhn. Trong cun sch ny, bc tranh c m rng hn khi hng n tm l ca hai c nhn trong hot ng giao tip: nhng iu s xy ra khi con ngi kt ni vi nhau.

Theo nh ca ti, cun sch ny s ng hnh vi Tr h xc cm, khm ph cng mt vn ca cuc sng di mt gc nhn khc d dng hn - mt gc nhn cho php chng ta hiu su v rng hn th gii ring t ca chnh mnh. Trng tm vn chuyn v nhng khonh khc thong qua khi chng ta tng tc vi nhau - nhng khonh khc c ngha quan trng khi chng ta nhn ra chng ta tc ng ln nhau nh th no.

Chng ta s cng nhau tm kim li gii cho nhng cu hi nh: iu g khin mt bnh nhn tm thn c ma lc ln n vy? Chng ta c th lm g gip con ci mnh ln ln hnh phc hn khng? iu g khin hn nhn tr thnh nn tng nui dng lnh mnh? Cc mi quan h c th gip chng ta trnh c bnh tt khng? Mt gio vin, mt nh lnh o c th lm g b no ca hc sinh, ca cng nhn t hiu qu cao nht trong cng vic? iu g gip cc nhm th ch chung sng ha bofnh vi nhau? Nhng tri thc ny gi ra iu g v kiu x hi m chng ta c th xy dng v cho thy iu g v nhng vn c ngha quan trng trong cuc sng ca chng ta?

XUNG T X HI

Ngy nay, khi khoa hc chng minh c tm quan trng v cng to ln ca nhng mi quan h lnh mnh th si dy lin kt gia con ngi vi con ngi li ngy cng b o b. Xung t x hi xut hin di nhiu din mo:

Mt gio vin mu gio bang Texas yu cu b gi su tui ct chi i v b gi t nhin ni gin. Em la ht v lin tc vo gh. Sau , em b xung gm bn gio vin v mnh n mc ngn ko bn tung ra. Cn gin d ca b gi ny nh du s pht trin ca thc trng mi ang honh hnh: cc em nh c biu hin ngng cung v hnh ng man di. Theo cc ti liu ghi li tt c nhng v vic nh trn u xy ra ti mt trng hc Fort Worth, Texas. ng ch l hnh ng ny khng ch xut hin nhng em c xut thn ngho kh, m cn xut hin c nhng em c gia nh kh gi. Mt s ngi cho rng biu hin bo lc tr em l do sc p ca nn kinh t. Sau gi hc, cc em phi n cc lp trng tr t hoc nh mt mnh cha m c thm thi gian lm vic, nhng do phi lm vic qu nhiu nn cc ph huynh lun tr v nh trong trng thi mt mi v rt d cu gin. Mt s khc li a nhng d liu cho thy thc trng ny xut hin c nhng tr mi bit i. M, c n 40% tr hai tui xem ti vi t nht ba gi mi ngy. y l khong thi gian tr khng tip xc vi nhng ngi c th gip cc em ha nhp tt hn vi x hi. Cc em cng xem ti vi nhiu th khi n tui i hc, cc em s cng ng ngc v kh dy bo.

Ti mt thnh ph ca c, trong mt v va chm, ngi li xe m t b vng xung ng. Anh ta nm bt ng trn va h. Nhng khch b hnh c i, nhng ngi li xe c th nhn chm chm vo anh ta khi i n m khng mt ai dng li gip. Cui cng, sau 15 Pht ko di, mt hnh khch ngi trn xe bus bn ko ca xe xung v hi ngi bi nn xem anh ta c au khng v gi cu h ti. Khi vic ny c i truyn hnh a tin, mt quyt nh ln c a ra: Bt k ai c bng li xe c u c hun luyn cp cu trong nhng trng hp khn cp nh s vic k trn. Sau v vic ny, mt bc s c lm vic phng cp cu nhn xt: khi nhn thy ngi khc gp nguy him, mi ngi vn bc i. Dng nh h khng quan tm ti nhng g ang din ra xung quanh."

Nm 2003, M ph bin kiu sng mi - kiu sng gia nh c thn. Trc y, mi bui ti, cc gia nh thng quy qun bn nhau. Cn by gi, con ci, cha m v cc cp v chng cm thy vic ngi bn nhau l iu rt kh khn. Blowing Alone, bi phn tch rt c hoan nghnh ca Robert Putnam v kt cu x hi M ch ra s st gim vn x hi trong hai thp nin lin tip. kim tra vn x hi ca mt cng ng, ngi ta c th xem xt s bui hp cng c t chc v s thnh vin ca cc cu lc b cn duy tr c. Vo nhng nm 1970, 2/3 dn s M tham gia vo cc t chc khc nhau v tham d cc bui hp thng xuyn. Nhng n nhng nm 1990, con s ny gim xung cn khong 1/3. Theo Putnam, nhng con s trn cho thy s lin kt gia ngi vi ngi trong x hi M b gim. T n nay, mt loi hnh t chc mi mc ln rt nhanh, t con s 8.000 vo nhng nm 1950 ln n 20.000 vo nhng nm 1990. Nhng khng ging nh nhng cu lc b kiu c - lun c cc bui gp mt trc tip v pht trin lin tc cc lin kt x hi - nhng t chc mi ny gi mi ngi khong cch rt xa. Cc thnh vin lin lc vi nhau qua th in t v th bo. Hot ng chnh lc ny ch l gi tin ch khng phi quy qun bn nhau nh trc y.

R rng, cng ngh mang n nhiu phng tin giao tip o khin con ngi b c lp tht s, v vn cn rt nhiu iu b n trong cch thc con ngi trn khp th gii kt ni v mt kt ni vi nhau. Tt c cc khuynh hng trn bo hiu s mt dn nhng c hi kt ni gia con ngi vi con ngi. Sc bin i khng g lay chuyn c ca cng ngh din ra m thm n mc cho n nay vn cha c ai c th tnh ton c nhng tn tht v tnh cm v x hi m n gy ra.

Phn m u: MT LIN KT T T

Di y l tnh th kh khn ca Rosie Garcia khi qun l mt trong nhng tim bnh t khch nh, tim Hot & Crusty khu ga trung tm Grand Central, thnh ph New York. Khi bng qua nh ga i lm, mi ngi lun c chng kin cnh tng khch hng phi xp hng di ch mua bnh.

Nhng Rosie cng thy rng, ngy cng c nhiu khch hng khng tp trung khi mua hng. H lun nhn chm chm, v nh vo khng gian. Khi c ni: "Anh/ch mun mua loi no ?", nhng khch hng ny khng t du hiu ch no.

Rosie nhc li: "Anh/ch mun mua loi no ?". H vn khng ch .

V ch ni rt to cu: "Anh/ch mun mua loi no?" mi ph v c s im lng ca h.

Khch hng ca Rosie khng b khim thnh. Ch c iu, trong tai h lc l hai tai phone rt nh. H m mn, chm m trong v s nhng giai iu c pht ra t chic my nghe nhc Ipod v lng qun mi th ang din ra xung quanh. V hnh chung, h t bin mnh tr thnh mt trong nhng ngi ang i ngang qua pha ngoi kia.

Tt nhin, t rt lu trc khi ipod ra i, Walkman v in thoi di ng tch dn nhng ngi i trn ph ra khi s hi h, tp np ca cuc sng. t cng tr thnh mt phng thc di chuyn tch bit hon ton con ngi vi th gii bi nhng khung ca knh v hng tn thp bao quanh. Nhng m thanh du nh, u u pht ra t mt chic radio cng gp phn vo qu trnh . Trc khi t tr thnh phng tin i li ph bin, cc phng thc di chuyn truyn thng t i b, i xe nga n i xe b... u gi mi ngi trng thi gn gi vi th gii xung quanh h.

Ci v "ring mnh ta" do cc tai nghe to ra cng gia tng thm tnh trng c lp x hi. Ngay c khi nhng ngi nghe tai phone gp trc tip ai , nhng ci tai b bt kn cng to cho h ci c coi ngi i din nh mt vt v tri, mt ci g ng nghing xung quanh ch khng phi mt con ngi tha nhn hay t nht l ch . Nu vic i b cho php chng ta c c hi cho ai ang n gn hay dnh cht t thi gian tn gu cng bn b th nhng ngi nghe iPod li sn sng tng l d vn ang nhn thng vo ngi no i din.

Mc d, ngi nghe vn lin h vi mt ai - mt ca s, mt ban nhc hay mt dn nhc - qua chic tai nghe c gn cht vo tai, nhng nhng con ngi o ny li chng can h g ti nhng ngi ang hin hu, ch cch anh ta mt hoc hai bc chn - nhng ngi m s tn ti ca h hon ton chng c anh chng ang chm ch nghe nhc kia ng ngng ti. Khi cng ngh pht trin, n ko con ngi vo mt th gii thc m o. Chnh cng ngh lm cho con ngi khng cn cm gic g vi nhng ngi tht s ang bn h. V kt qu l cn bnh t k c ghi tn vo danh sch ngy cng di ca nhng hu qu khng mong mun do s xm chim khng ngng ca cng ngh vo cuc sng hng ngy.

Tnh kt ni s trin min ng ngha vi vic ngay c khi ang i ngh, cng vic vn bm theo chng ta. Mt cuc iu ra cc cng nhn M cho thy, trong sut thi gian ngh, c n 34% s ngi c hi lin lc cng vic thng xuyn ti mc b stress hoc ri vo tnh trng ti t hn c khi i lm. E-mail v in thoi di ng c kh nng xuyn qua cc ro cn, thm nhp vo thi gian ring t v cuc sng gia nh. Chung in thoi vn c th reo khi ngi ta i picnic vi gia nh v thm ch, lc nh, cc v ph huynh vn him khi quy qun cng gia nh do cn mi m c e-mail.

Tt nhin, nhng a tr thng khng tht s ch n iu ny v chng cng mi m, lu luyn vi e-mail ring, vi mt trang game no hay mn hnh ti vi trong phng ng. Khi Php tin hnh iu tra 2,5 triu khn gi 72 nc, h a ra kt lun: Trong nm 2004, trung bnh mi ngy, mi khn gi dnh khong 3 gi 39 Pht xem ti vi. Trong , khn gi Nht l nhng ngi dnh nhiu thi gian xem nht - 4 gi 25 Pht, tip n l khn gi M.

Ti vi, nh nhng g nh th Eliot cnh bo vo nm 1963, khi phng tin truyn thng mi trn vo cc ngi nh, c th cho php hng triu ngi cng lc nghe chung mt cu chuyn ci nhng vn khin h ht sc c n".

Internet v e-mail cng c tc ng tng t. Cuc iu tra gn 5.000 ngi M c kt qu nh sau: i vi nhiu ngi, Internet m ng vai tr gii tr ca ti vi nh mt cch tiu khin thi gian rnh ri. C mi gi mi ngi vo Internet, nhng cuc gp g trc tip ca h vi bn b, ng nghip v gia nh li gim i 24 Pht. Chng ta ang tip xc vi nhau bng khong cch rt hp ch bng chiu di ca mt cnh tay. Ngi ng u cuc kho st v Internet - Norman Nie, gim c Vin Nghin cu Lng X hi Stanfora, nhn xt: "Chng ta khng th m hay hn nhau qua Internet."

KHOA HC THN KINH X HI

Trong khi tin hnh nghin cu, ly t liu cho cun sch ny, ti khng bit rng khoa hc thn kinh l mt lnh vc c t trc. Tuy nhin, cun sch ny s a ra nhng pht hin mi v ng kinh ngc v khoa hc thn kinh. Trc , ti thng b cun ht khi c mt bi bo khoa hc hay mt on tin ngn ni ny hay ni khc v tt c u cho thy nhng kin thc khoa hc r rng v ng lc hc thn kinh trong mi quan h ca con ngi:

Lp n-ron mi c pht hin - cc t ho hnh thoi - l nhng n-ron hot ng vi tc nhanh nht, gip chng ta a ra cc quyt nh x hi tc thi. Lp n-ron ny c nhiu nht trong no ngi.

Cc n-ron phn chiu va c kh nng nhn thc c ng thi m ngi khc nh thc hin va nhn thc c cm xc h, lp tc chun b cho chng ta kh nng bt chc ng thi v cm thng vi h.

Khi i mt ca mt ph n hp dn nhn thng vo ngi n ng, b no ca anh ta s sn ra cht dopamine ha hc, gy cm gic hng phn. Qu trnh ny s khng xy ra nu ngi ph n nhn i ni khc.

Mi pht hin u a ra mt hnh nh nhanh, ring r v cc hot ng ca b no x hi - tc, h mch thn kinh hot ng khi con ngi giao tip vi nhau. Nhng pht hin ring l khng th t lm sng t ton b vn nhng khi kt hp li vi nhau, nhng phc tho v mn khoa hc mi dn tr nn r rng hn.

Phi rt lu sau khi bt u theo di nhng im ring ny, ti mi hiu c phn n giu lin kt tt c cc pht hin trn li vi nhau. Ti tnh c tm c tn cho lnh vc ny - khoa hc thn kinh x hi - khi c ti liu v mt cuc hi tho khoa hc c lin quan c t chc Thy in vo nm 2003.

Thut ng "khoa hc thn kinh x hi" c s dng ln u bi hai nh tm l hc John Cacioppo v Gary Berntson vo u nhng nm 1990. V sau, hai ngi tr thnh nhng ngi sng lp b mn khoa hc mi v rt th v ny. Gn y, khi ti ni chuyn vi Cacioppo, ng k li: "Trong s cc nh khoa hc nghin cu v thn kinh, c rt nhiu ngi hoi nghi v vic nghin cu th gii nm ngoi v no. Theo quan nim ca thn kinh hc th k XX, vic nghin cu nhng hnh vi x hi qu phc tp l iu khng th." Cacioppo ni tip: "Cn by gi, chng ta dn hiu c no ngi iu khin cc hnh vi x hi nh th no, v ngc li, th gii tc ng n b no v c ch sinh hc ca chng ta ra sao." S kin khoa hc thn kinh x hi tr thnh vn khoa hc nng hi ca th k XXI to ra mt s thay i v cng to ln.

Lnh vc mi ny tp trung gii quyt mt s cu hi khoa hc vn cha c li gii p. Chng hn, nghin cu ban u ca Cacioppo tm ra s lin kt gia nhng mi quan h lun gy lo lng, au bun vi s gia tng ca cc hormone gy cng thng ti mc ph hy mt s gen tham gia vo qu trnh kim sot cc t bo chng vu. Tuy nhin, Cacioppo vn cha th tm ra mi dt lin h gia nhng rc ri trong quan h v cc kt qu sinh hc. y chnh l tiu im c nghin cu trong khoa hc thn kinh x hi.

S cng tc nghin cu in hnh trong lnh vc mi ny c thc hin gia cc nh tm l hc v cc nh thn kinh hc. C hai u s dng chc nng ca my chp hnh no MRI hay FMRI chn on, nghin cu cc hot ng ca no b. Thit b MRI s dng nhng nam chm rt mnh chp hnh chi tit b no. Nhng ngi trong ngnh thng s dng t "nam chm ch cc my MRI. V d, cu ni "Our lab has three magnets" cn c hiu l "Phng th nghim ca chng ta c ba thit b chp hnh no MRI." Cn thit b FMRI lm tng thm kh nng tnh ton qui m ln. Kh nng ny mang li nhng tnh nng tng ng vi tnh nng ca mt u my video: hin th nhng phn hot ng ca b no trong nhng khonh khc tnh cm con ngi, nh khi nghe thy ging ni ca mt ngi bn c. T nhng nghin cu ny, ngi ta c th tr li cc cu hi nh: iu g din ra trong b no ca mt ngi ang mi m ngm ngi yu? iu g ang din ra trong b no ca mt ngi b km cht trong nim tin m qung hoc ca mt ngi ang tnh ton ginh chin thng trong mt trn u?

B no x hi l ton b cu trc thn kinh ha m tt c cc hot ng tng tc cng nh suy ngh, cm gic v nhng ngi xung quanh v mi quan h vi h ca chng ta. iu ng ni nht y l b no x hi i din cho h sinh hc duy nht trong c th lin tc khin chng ta ch . V ngc li b no x hi cng b tc ng bi trng thi bn trong ca mi ngi. Tt c cc h sinh hc khc, t tuyn bch huyt ti l lch, ch yu c nhim v iu chnh hot ng ca mnh "tr li" nhng tn hiu xut pht t trong c th ch khng phi t bn ngoi lp da. Duy ch c nhng "con ng nh trong b no x hi l hon ton nhy bn vi th gii. Bt c khi no chng ta kt ni trc tip vi mt ngi khc - qua ging ni, hoc qua s va chm c th - b no x hi trong chng ta s phi hp cht ch vi nhau.

Cc giao tip x hi thm ch cn tham gia vo qu trnh ti hnh thnh no b, thng qua kh nng n hi thn kinh. iu ny c ngha l nhng kinh nghim c lp i lp li nhiu ln s to ra hnh dng, kch c v s lng ca cc n - ron thn kinh cng nh cc lin kt tip hp ca chng. Bng cch iu khin lin tc b no vo mt vng thng tin nht nh, cc mi lin h ch cht c th dn dn to ra mt h mch thn kinh nht nh. Trn thc t, nu thng xuyn b tn thng, tc gin hay c mt ngi thn thit quan tm, chm sc, b no ca chng ta c th ti to mi hon ton.

Nhng khm ph ny cho thy cc mi quan h c nh hng tinh t nhng mnh m v lu di n mi chng ta. Kt lun trn c th s vp phi s phn i ca nhng ngi c cc mi quan h theo khuynh hng tiu cc. Tuy nhin, n cng cho thy nhng kh nng c tnh bi hon t cc mi lin kt c nhn vo bt c thi im no trong cuc i.

Nh vy, cch thc chng ta kt ni vi ngi khc c tm quan trng v cng to ln.

N gip chng ta tr li cu hi: Th no l thng minh trong x hi?" khi xem xt n nhng kin thc mi nu trn.

HNH NG SNG SUT

Quay tr li nm 1920, ch ngay sau khi phong tro kim tra IQ bng n, nh tm l hc Edward Thorndike a ra cng thc ban u v tr tu x hi. Thorndike nh ngha: "Tr tu x hi l kh nng hiu v iu khin con ngi c hai gii, l k nng m tt c chng ta u cn sng tt trong th gii ny."

Bn thn nh ngha trn cho php ta coi cc hot ng thun ty l biu hin nng lc gia cc c nhn vi nhau. Thm ch n nay, mt s nh ngha v tr tu x hi vn cha nu c s khc bit no gia nhng k nng cn non km ca mt tn bp vi hnh ng chm sc tht lng ca mt ngi chn tht, mun lm giu thm nhng mi quan h lnh mnh. Theo quan im ca ti, khng nn coi kho lo n thun - ci trng nhng iu c li cho ngi ny m b qua ngi khc - l tr tu x hi. Thay vo , chng ta c th coi tr tu x hi l thut ng dng ch s thng minh khng ch b ngoi cc mi quan h m cn ch s kho lo, khn ngoan trong cc mi quan h. Khi nim trn m rng trng tm ca tr tu x hi ra bi cnh gia hai c nhn: iu g s xy ra khi mt ngi gia nhp vo mi quan h?. M rng trng tm theo hng ny gip chng ta khng ch dng li tm hiu c nhn n thun m cn i xa hn hiu c iu g tht s din ra khi con ngi tng tc vi nhau v cng l vt qua nhng t li ring cht hp, hng ti li ch chung tt p nht cho c hai bn.

Quan im trn cng cho php chng ta xem xt trong phm vi kh nng ca tr tu x hi lm giu hn cc mi quan h c nhn nh cm thng v lo lng. Chnh v vy, cun sch ny cp ti quan im th hai, rng hn, c Thorndike ra cho cc k nng x hi: Hnh ng sng sut trong cc mi quan h ca con ngi.

Cc phn ng x hi i hi chng ta phi sng sut khi hnh ng, phi nhn ta rng nhng ngi xung quanh c th iu khin v hnh thnh khng ch tm trng m ngay c chnh c ch sinh hc ca chng ta. ng thi, n cng i hi chng ta phi nh gi c chng ta tc ng ln cm xc v c ch sinh hc ca nhng ngi khc nh th no. Trn thc t, chng ta c th nh gi cc mi quan h da trn s tc ng qua li gia ta v ai .

nh hng sinh hc dn truyn t ngi sang ngi m ra mt kha cnh mi v mt cuc sng tt p hn, dn li chng ta hnh ng c li cho mi quan h vi nhng ngi m chng ta kt ni, d ch mc rt nh.

T thn cc mi quan h mang mt ngha mi. Do , chng ta cn tm hiu chng theo mt cch thc hon ton khc. Nhng hm ny khng ch thu ht c s quan tm v mt l thuyt m cn thc y chng ta nh gi xem mnh sng nh th no.

Tuy nhin, trc khi khm ph nhng hm ny, chng ta hy cng quay tr li phn u ca cu chuyn: S thanh thn ng ngc nhin an ci vo b no ca chng ta, khin cm xc ly lan nh virus.

Chng 1. NN KINH T CM XC

Mt ngy, v tr gi hp ti trung tm Manhattan, ti i tt bng li qua phng di tng trt ca mt khu nh. Ti nh i qua ca thot him n bui hp nhanh hn.

Nhng khi ti va ti thang my, mt nhn vin bo v chn ti li. ng ta ht ln: "Khng c i qua y!"

"Ti sao li th? - Ti bi ri hi li.

"Khu vc t! y l khu vc t!" - ng ta ht to, t r v kh chu.

Hnh nh ti v tnh xm nhp vo mt khu vc cm khng c bin bo. Ti gp l ra nn gn mt tm bin thng bo "Cm vo" trn ca.

Nhng li gp ca ti khin tay bo v cn gin d hn v ng ta rt ln: "Ra ngay! Ra khi y ngay!".

Ti min cng i ra nhng cn tc gin ca tay bo v vn nh hng v eo bm tm trng ca ti rt lu.

Khi c ai trt ln chng ta nhng cm xc ti t ca h nh gin d hay e da, phn n hay khinh mit, h kch thch h mch thn kinh ca chng ta v gy ra nhng cm xc ti t tng t. Hnh ng ca h dn n hu qu ln v mt thn kinh: s ly lan ca cm xc. Chng ta "nhim" nhng cm xc mnh tng t nh khi chng ta nhim virus gy cm cm v chng ta cng c th "khi" nhanh nh khi cm.

Tt c cc tng tc u n cha cm xc bn trong. Vi bt c hnh ng no, chng ta cng c th lm thay i tm trng ca i phng, ging nh cu chuyn xy ra vi ti trn. D mi vic tri qua nhng tm trng c th cn lu li rt lu nh mt vt rn cm xc cn st li (trong trng hp ca ti l cm xc st li sau ci trng mt ca tay bo v).

Nhng giao dch ngm nh trn iu khin nn kinh t cm xc, nhng c mt thun ty bn trong chng ta do ai , mt cuc ni chuyn no hay mt s kin no mang li. Cho ti cui ngy, nhng cm xc cn st li s quyt nh xem chng ta c mt ngy nh th no, tt hay xu.

Thi im giao tip x hi dn n s bin chuyn ca cm xc cng l thi im chng ta tham gia vo nn kinh t cm xc gia cc c nhn. D c rt nhiu bin th khc nhau nhng tt c cc giao tip u gy ra s tc ng qua li ln tm trng ca nhng ngi tham gia. Khi lm bn phi cau my, ti khi dy s lo lng trong bn; khi bn khin ti mm ci, ti s cm thy hnh phc. Trong cuc trao i b mt ny, cm xc c chuyn t ngi ny sang ngi kia, t ngoi vo trong.

Mt tri ca hin tng ly lan cm xc l khi chng ta ri vo trng thi ti t, chn chng ch v cnh nhm ngi v khng ng lc. Cng nh ti v tnh tr thnh nn nhn tay bo v trt cn gin ln u mnh. V hnh chung, cm xc bc pht c th bin mt ngi v can tr thnh nn nhn bt c d, phi gnh chu tm trng ti t ca mt ngi no .

Trong nhng khonh khc phi ng u vi cn gin ca ngi khc, b no ca chng ta s t ng nh gi xem c du hiu no ca mi nguy him ln c th xy ra khng. S cnh gic cao ny chu s iu khin ch yu ca hch hnh nhn. Trong tt c cc cm xc, s hi l cm xc y hch hnh nhn ln cao nht.

Khi c tn hiu bo, h mch ln ca hch hnh nhn s dng cc v tr then cht trn khp b no, dn dt suy ngh, s ch v cm nhn ca chng ta ti nhng u khin chng ta e s. Theo bn nng, chng ta s lu tm nhiu hn n nt mt ca nhng ngi xung quanh, tm kim n ci hay ci nhu my cho php chng ta hiu r hn cc tn hiu nguy him.

Khi s thn trng do hch hnh nhn iu khin tng ln, s tnh to ca chng ta trc nhng du hiu cm xc ngi khc cng c tng cng. im ni bt ny, ngc li, cng thi thc nhng cm xc trong chng ta, khin qu trnh ly lan cm xc din ra d dng hn.

Ni chung, cc hch hnh nhn nhn ng vai tr nh ra-a ca b no. Bt c iu g mi m, kh hiu hay nhng iu cn lu tm u c "chic ra-a" ny ch . Hch hnh nhn iu khin h thng cnh bo ban u ca b no, r sot hnh nh ca tt c nhng s vic xy ra, cnh gic vi mi s kin tnh cm ni bt, c bit l nhng mi e da c th n bt c lc no. Mc d cc nghin cu thn kinh khng cn l lm g vi vai tr canh gc v khi dy nhng cm xc tiu cc ca hch hnh nhn nhng vai tr x hi ca n - l mt phn ca h thng "ly lan cm xc" trong b no - ch mi c pht hin trong thi gian gn y.

NG THP - TRUNG TM LY TRUYN

Sau hai ln t qu, bnh nhn X b mt kh nng x l cc tn hiu do mt gi ti no. Tc l, tuy mt ng ta c th nhn thy cc tn hiu, nhng b no li khng th gii m hay nhn ra s hin din ca cc tn hiu. C v nh bnh nhn X b m hon ton.

Trong cc cuc kim tra, bnh nhn X c cho xem cc vt c nhiu hnh dng khc nhau nh hnh trn, hnh vung, hay cc bc nh chp khun mt n ng, ph n, nhng ng ta khng nh hnh c nhng biu vt . Tuy nhin, khi xem bc nh chp mt ngi cc trng thi gin d hay hnh phc, ng ta li c th on c cc cm xc c th hin vi t l chnh xc cao ch khng ch l may mn n thun. Vy, iu ny din ra nh th no?

Nhng bc nh chp no khi bnh nhn X on cm xc cho thy, c mt hnh trnh khc vi nhng hnh trnh thng gp chy t mt n i no - khi cht xm hnh trng nm su trong bn cu no, hai bn ca no trc. Thng thng, cm xc s i vo no trc khi chuyn ti v no. Nhng hnh trnh th hai ny, cc thng tin c gi thng t i no ti hch hnh nhn. Sau , hch hnh nhn s tch tt c nt ngha cm xc trong thng ip khng li, d l mt ci quc mt, mt s thay i t ngt ca c ch hay mt s chuyn bin trong ging ni, thm ch l vi micro giy trc khi chng ta bit mnh ang nhn thy iu g.

Mc d hch hnh nhn c kh nng cm nhn rt tinh vi nhng thng ip dng nhng n khng th kt ni trc tip ti trung tm x l ting ni. Do , hch hnh nhn hon ton khng c kh nng pht ra cc tn hiu li ni. Khi chng ta thy cm xc ca ngi khc, thay v bo cho vng ngn ng, tn hiu t cc mch thn kinh ca no s to ra cm xc trong chnh c th chng ta. C ngha l, tuy khng bit c cm xc trn cc khun mt tht s l g nhng bnh nhn X c th cm nhn c chng. y l tnh trng m ngi ta vn thng gi l affective blindsight.

nhng b no khng b tn thng, hch hnh nhn cng s dng hnh trnh tng t c cc yu t tnh cm ca bt k s vt, s vic no m chng ta tri gic c nh ging ni hn hoan, nh mt gin d, dng iu r ca ai v x l thng tin trong tim thc (nhn thc v thc). Nhn thc v thc c tnh phn x ny biu hin cm xc di dng tn hiu bng cch to ra cm xc tng ng hay cm xc phn hi (nh ni s hi khi nhn thy nt gin d) trong mi ngi. y l cch thc ch o, gip ta nm c cm xc ca mt ai .

Vic chng ta c th khi dy bt k cm xc no ngi khc v ngc li chng t quyn nng ca mt phng thc mi: phng thc ly lan cm xc. Nhng ly lan nh vy c coi l giao dch trung tm trong nn kinh t cm xc. Qu trnh trao v nhn cm xc ng hnh cng tt c cc cuc gp g, tip xc gia ngi vi ngi, bt chp v b ngoi ca cuc tip xc .

Chng ta hy cng nhau xem xt v d v mt nhn vin thu ngn lun ni chuyn vui v, khin cm xc ly truyn sang khch hng. Anh ta lun khin mi ngi ci sng khoi. Cch k chuyn ca anh ta lun khin ngi khc phi mm ci d l mt cu chuyn c tch bun. Nhng ngi nh anh chng thu ngn trn c vai tr tng ng vi nhng nh tm l hc, hng nhp sinh hc ca mi ngi ha nhp vi h.

S ly lan nh vy c th xy ra cng lc rt nhiu ngi. N c th hin r rng nh trong trng hp c khn phng cng xem mt cnh phim bi thng, hay khi khng kh ca mt cuc hp bt u tr nn cng thng. Mc d chng ta c th cm nhn c nhng hu qu trc quan ca s ly lan ny nhng li khng tm ti phng thc ly lan chnh xc ca cm xc.

S ly lan ca cm xc c tin hnh nh hot ng ca ng thp - hnh trnh hot ng ngoi nhn thc ca con ngi, t ng v d dng, vi tc rt ln. Phn ln nhng g chng ta lm, c bit l trong i sng tnh cm, dng nh u c nh hng bi cc mng li thn kinh s hot ng trn ng thp. Khi chng ta b thu ht bi mt khun mt hp dn hay cm nhn c s ma mai trong li nhn xt, l lc chng ta s dng nng lc ng thp.

Ngc li vi ng thp, ng cao chy qua cc h thn kinh hot ng theo trt t, tng bc, tng bc, vi n lc rt ln. Chng ta nhn thc c cc hot ng ng cao v nh th, chng ta c quyn iu khin nht nh i vi cuc sng ni tm ca mnh - iu m ng thp khng cho php. Khi cn nhc cc cch thc tip cn mt ngi th v hay tm kim mt cu i p khn kho trc mt li ma mai, chng ta s s dng ng cao.

C th coi ng thp kh y m, lun trn y tnh cm cn ng cao li kh cng, l tr n lnh lng. ng thp hot ng trong cm xc thun ty cn ng cao li hot ng trong vic hiu tng i nhng g ang din ra. Cc hot ng ca ng thp cho php chng ta ngay lp tc ng cm vi ngi khc cn cc hot ng ca ng cao li hng chng ta ngh v cm xc ca bn thn. Thng thng, hot ng hai hnh trnh ny thng nht v tc ng ln nhau. i sng x hi ca chng ta chu kim sot ca s tc ng ln nhau gia hai hnh trnh ny.

Cm xc c th m thm truyn t ngi ny sang ngi khc m khng gy ra bt k s ch c thc no bi mch ly lan ny nm di ng thp. n gin ha, ng thp s s dng mch thn kinh chy qua hch hnh nhn v cc hch t ng tng t, trong khi , ng cao li gi thng tin tip nhn c ti thy no trc - trung tm iu hnh ca b no, ni cha nng lc ch tm.

Hai hnh trnh trn s tip nhn thng tin cc tc khc nhau. ng thp thng x l thng tin nhanh nhng mc chnh xc khng cao, cn ng cao c th gip chng ta c ci nhn ng n hn v nhng iu xy ra d hi chm. ng thp din ra rt nhanh v thng khng cng bng trong nh gi; ng cao tuy chm nhng li vn dng rt nhiu l tr. Nh John Dewey, trit gia ca th k XX, nhn xt: mt hnh trnh th hot ng "cu th, hnh ng trc, ngh sau: cn mt li thn trng v chu o.

S khc bit v tc x l thng tin gia hai h thng ny cho php chng ta a ra nhng quyt nh tc th, m sau , chng ta c th s phi hi hn hoc cn iu chnh. Vo thi im ng thp phn ng, i khi, tt c nhng g h thng ng cao c th lm l khin mt th tr nn hon ho hn. ng nh nh vn khoa hc vin tng Robert Heilein vit: "Con ngi khng phi l loi ng vt c l tr m l loi ng vt l tr ha.

NHN T IU KHIN TM TRNG

Khi i n mt vng qu no , ti lun nh cm gic ngc nhin y vui v khi nghe thy m iu thn thin ca ging ni thu trn in thoi: "S my qu khch va gi cha chnh xc."

S m p trong thng bo mang n cho ti cm gic d chu - ch yu l do nhiu nm lin ti kh chu vi ging thng bo ca cng ty in thoi trong vng ti sng. V mt l do no , cc k thut vin khi lp trnh thng ho quyt nh ging ni m v chi tai mi l ging ni ph hp v c l l n trng pht tc th nu ngi gi bm nhm s.

Dn d, ti tr nn bc bi vi ging ni ng ght . N khin ti tng tng ra hnh nh ca mt ngi bn rn, thch phn xt v kh tnh. N lun y ti ri vo tm trng rt ti t d ch trong chc lt.

Sc mnh cm xc ca nhng du hiu tinh t nh vy tht ng ngc nhin. Hy cng xem xt th nghim rt th v vi cc sinh vin tnh nguyn trng i hc Wurzburg ca c di y. Cc sinh vin tham gia th nghim c nghe cun bng ghi m ging c mt ti liu hc kh khan - bn dch ting c bi lun Philosophical Essay Concerning Human Understanding (Bi lun trit hc bn v nhn thc ca con ngi) ca trit gia ngi Anh, David Hume. Cun bng c hai bn, mt c c bng ging vui v v mt bng ging bun b, nhng c bin i tinh t ti mc khng ai nhn ra c khc bit ny tr khi h chm ch lng nghe.

ng nh s bin i cm xc ca ging ni trong bng, cc sinh vin cng xut hin hai cm xc tng ng: vui v hn hoc bun b hn so vi trc khi nghe bng. Nhng iu th v l ch, cc sinh vin khng bit tm trng ca h thay i.

S thay i tm trng cng xy ra ngay c khi cc sinh vin phi thc hin mt nhim v rt d gy phn tn - t cht kim loi vo cc l trong mt bng g - khi nghe bng. C v nh cch gy phn tn ny to ra c mi trng tnh cho ng cao, cn tr kh nng hiu k on bng y trit l . Nhng n khng lm gim i cht no mc ly lan ca tm trng: ng thp vn hot ng rt rng.

Theo cc nh tm l, trong cc kha cnh khc bit gia tm trng v s cm nhn cm xc tng th, c mt kha cnh lin quan n tnh kh c t ca cc nguyn nhn gy ra khc bit:

Mc d chng ta bit iu g khi dy cm xc ca mnh nhng chng ta li thng khng bit u l nguyn nhn gy ra iu . Theo kt qu th nghim ca Wurzburg, trong th gii ca chng ta c th c rt nhiu ngun khi gi cm xc m chng ta khng nhn ra - t ting so du dng trong thang my n ging ni chua ngoa, the th ca ai .

V d, hy xem xt nhng nt biu t m chng ta nhn thy trn khun mt ca ngi khc. Nh kt qu m cc nh nghin cu Thy S tm c, ch cn nhn vo bc nh chp mt khun mt ang hnh phc cng c th tc ng ln c mt, ko gin chng thnh mt n ci. Khi nhn thy nhng bc nh th hin cc nt mt nh bun b, phn n hay vui sng, cc c mt s t ng phn chiu li nhng cm xc .

S bt chc mang tnh phn chiu ny h m cho chng ta n vi nhng nh hng cm xc tinh t din ra xung quanh, b sung thm mt ln ng mi vo cy cu t no ngi ny ti no ngi khc. Nhng ngi c bit nhy cm s chn qu trnh ly lan d dng hn ch khng phi d dng nht, mc d nhng ngi khng hiu c c th kinh qua, thm ch c nhng tip xc c hi nht. Trong c hai trng hp, trao i ny thng khng b pht hin.

Chng ta bt chc nt hnh phc trn mt khun mt ti ci, c mt ca chng ta c ko ra thnh mt n ci kh thy, mc d, chng ta c th khng nhn thc c mnh ang ci. N ci bt chc rt nh y c th khng r rng khi quan st bng mt thng, nhng cc nh khoa hc nghin cu c mt di theo nhng hot ng phn chiu cm xc li thy rt r. iu , nh th nt mt ca chng ta c lp trnh sn, chun b sn sng th hin mt cm xc trn vn.

S bt chc ny mang li cht h qu sinh hc v cc biu hin trn khun mt khi dy trong chng ta nhng cm xc c th hin. Chng ta c th gi ra bt k cm xc no bng cch xp t c ch cc c cho cm xc : hy cn cht chic bt ch, khi bn p cc c mt n ra n ci, rt tinh t, n ci ny khi dy cm gic tch cc trong bn.

Edgar Allan Poe c cch hiu trc gic v quy lut ny. ng vit: "Khi ti mun tm hiu xem mt ngi tt hay c c nh th no hay ngi ang ngh g, ti bt chc bng nt mt ca mnh, chnh xc ht mc c th tng ng vi khun mt ca ngi , ri ch i xem suy ngh hay cm xc gi ln iu g trong suy ngh ca ti, nh th n ph hp hay tng ng vi nt mt ca ngi :

NM BT CM XC

Bi cnh: Paris, nm 1895. Mt nhm ngi a mo him vo xem cuc trin lm do anh em nh Lumire - nhng ngi tin phong trong ngh thut nhip nh - t chc. Ln u tin trong lch s cng chng c xem mt "bc tranh ng - mt on phim cm ngn, m t cnh mt on tu ang vo ga, ph hi nc v i v pha my quay.

Phn ng ca khn gi: H s hi ht ln v chui xung gh.

Trc , mi ngi cha bao gi c xem cc bc nh ng. Nhng khn gi ht sc ngy th ny b m nh bi hnh nh k qui rt tht trn mn hnh. S kin thn b v c sc tc ng ln nht trong lch s truyn hnh c th c cm nhn rt r trong nhng khong khc u tin Paris v khi , cc khn gi khng h nhn ra nhng g mt mnh nhn thy ch l o nh. Khi h v h thng cm nhn trong no h vn trong trng thi lo lng, hnh nh trn mn hnh vn l s tht.

Mt nh ph bnh in nh nhn xt: "Cm gic chong ngp trc tnh trung thc ca hnh nh l mt phn sc mnh to ln ca loi hnh ngh thut ny." Cch hiu nh vy tip tc gi by nhng khn gi xem phim v b no ca h phn ng vi o nh trong h phim bng chnh nhng mch thn kinh phn ng vi cc s kin tng ng trong cuc sng. Ni cch khc ngay c cm xc i vi nhng hnh nh c chiu trn mn nh cng c tnh ly lan.

Mt nhm nghin cu ngi Israel nghin cu v tm ra mt s c ch thn kinh c trong qu trnh ly lan t mn nh n ngi xem. Trong th nghim ca mnh, h chiu b phim m n lin The Good, The Bad, and The Ugly t thp nin 1970 cho nhng ngi tham gia c gn thit b chp hnh no FMRI xem. Trong bi bo tng kt qu trnh nghin cu, cc nh nghin cu kt lun rng b phim ng vai tr l ngi iu khin "con ri thn kinh" trong b no ngi xem.

Cng ging nh nhng khn gi hong s trong cuc trin lm nm 1895, b no ca cc khn gi trong nghin ca ny hot ng nh th cu chuyn hnh nh trn mn hnh ang xy ra vi chnh h. Khi trn mn hnh t ngt hin ra mt khun mt cn cnh, cc khu vc nhn din khun mt trong no b ca khn gi c kch hot. Khi mn hnh hin ra cnh mt ta nh hay mt li i hp, vng hin th khc trong no chuyn xem xt bi cnh vt l xung quanh s hot ng.

Khi khung cnh c m t bng nhng chuyn ng tay phc tp, vng no x l c ng va chm s tham gia. V nhng cnh cao tro, khi cc gic quan ln ti nh im kch thch - bn sng, cn gin bng n, hai cnh an cho y ngc nhin - cc trung tm cm xc s bt u hot ng. Ni tm li, tt c nhng tnh tit m chng ta xem u c kh nng iu khin b no ca chng ta.

C rt nhiu khn gi c chung c im "con ri thn kinh" ny. Bt k iu g xy ra trong b no ca mt khn gi u xut hin ngay sau nhng ngi xem khc, tng giy tng giy mt, trong sut b phim. Nhng cnh trn mn hnh s dng ln mt v iu thn kinh ging nhau tt c ngi xem.

Trong gii khoa hc c cu chm ngn: "Mt th s l tht nu n l tht trong bi cnh xy ra." Khi no ngi phn ng li hnh nh trn phim nh phn ng li hin tng tht din ra trn thc t, mt s h qu sinh hc s xy ra. ng thp tr thnh hoa tiu ca chng ta trong chuyn phiu lu cm xc ny.

Mt ngoi l rt ln ca c im "con ri thn kinh" l vng trc trn ca ng cao - trung tm iu hnh lun a ra nhng quyt nh ti quan trng ca b no (v d, nhng hnh nh ch l phim nh) - khng tham gia vo hot ng phi hp ny. y chnh l l do gii thch ti sao ngy nay, chng ta khng cn thy hong s khi trn mn hnh xut hin mt chic tu ang lao v pha mnh, mc d cm gic s hi vn cn ln bn trong.

Khi mt s kin cng ni bt, cng ng ch xut hin, b no s cng tp trung ht sc. Hai yu t ca nhng hnh nh kh trung thc (trong mt b phim) tc ng mnh ti no b l kh nng tc ng mnh n cc gic quan v nhng khonh khc cm xc mnh lit din ra ging nh ting la ht hay ting khc. chnh l l do ti sao nhiu b phim li dn dng nhng cnh v cng ln xn - chng khin b no ca chng ta phi sng s, kinh ngc. V chnh kch thc ca mn nh - to ra mt lng khn gi khng l theo di - cng gp phn to ra kh nng tc ng mnh n cm xc.

Cm xc d ly lan n mc chng ta c th bt kp nhng lung cm xc a dng, t nhng cm xc din ra nhanh nh mt n ci hay ci nhu my thong qua, hoc kh cng nh mt on trit l.

RA-A PHT HIN NG THI GI DI

Hai ph n, hon ton l hai ngi xa vi nhau. va xem mt b phim ti liu rt bun v khung cnh thng tm sau v nm bom nguyn t xung Hiroshima v Nagasaki trong Th chin th II. C hai u cm thy bun b trc nhng g h nhn thy. S phn n, gin d, bun b ng lot dy ln trong lng h.

Nhng khi bt u ni v cm xc ca mnh, c g rt l xy ra. Ch c mt ngi thnh tht v thng thn ni ln cm xc ca mnh, cn ngi kia li kim ch cm xc, t v lnh m v th . Ngi ph n th nht cm thy rt kh hiu v ngi kia dng nh khng h c mt phn ng tnh cm no.

y cng chnh l phng thc nh hng ca cuc ni chuyn. C hai ph n u l nhng ngi tnh nguyn tham gia cuc th nghim ca i hc Standford v h qu x hi ca s kim ch cm xc, trong mt ngi c yu cu phi che giu cm xc. D dng hiu c, ngi c t do th hin cm xc nhanh chng cm thy kh ni chuyn vi ngi kia. Trn thc t, c cn c cm gic l ngi c khng mun kt bn.

Cn ngi phi kim ch cm xc cm thy rt cng thng v mt mi. H l nh v khng n iu g. ng ch l, huyt p ca ngi ph n ny tng u trong sut cuc ni chuyn. Kim ch cm xc khin cc mch vt l ngng hot ng. Huyt p tng chnh l du hiu cho thy c ang n lc che giu cm xc.

Nhng cn c mt iu ng ngc nhin khc: ngi ph n ci m v thnh tht v cm xc cng c mc tng huyt p tng ng vi ngi kia. Nh vy, s cng thng khng ch c cm nhn m cn c th ly lan.

Thng thn l mt phn ng c mc nh ca b no: Cc dy thn kinh truyn i mi tm trng d l rt nh ln cc c mt, khin cm xc ca chng ta c th ngay lp tc l ra. S th hin tnh cm l t ng v v thc, v th s che giu n cng i hi phi c nhng n lc nhn thc. Trn trnh cm xc cng nh c gng che giu ni s hi hay tc gin i hi phi c nhng n lc ln v him khi c ngi thnh cng hon ton.

Chng hn, mt ngi bn k vi ti rng, ngay ln u tin tip xc, c bit l ra khng nn tin ngi n ng m c cho thu cn h. Sau , khi c cn nh v i li, ng ta t chi chuyn i. Chng cn cch no khc, c buc phi nh ti lut s, tm hiu nhng quy nh bo v quyn li ca ngi cho thu v sng trong cnh v gia c tm cch ly li cn h.

C gp ngi n ng mt ln, khi ng ta n xem cn h. Sau , c k li: "C iu g ng ta cho ti bit ng ta s gy rc ri."

iu g " ng ta phn nh vai tr cnh bo sm nhng ng thi bt thng ca cc h mch ng thp v ng cao. H mch ny, c bit l h mch nghi ng, rt khc vi h mch cm thng v ha hp. S tn ti ca n cho thy tm quan trng ca vic pht hin tnh hai mt trong cc s vic c s tham gia ca con ngi. Thuyt tin ha cho rng, tng t nh kh nng tin tng v phi hp vi ngi khc th kh nng cm nhn khi no nn nghi ng cng rt cn thit cho s sinh tn.

Mt nghin cu chp hnh no nhng ngi nghe mt cu chuyn bun pht hin ra loi ra-a tham gia vo qu trnh ny. S khc bit trong hot ng ca cc khu vc thn kinh ph thuc vo nt mt ca ngi k chuyn. Nu khun mt ca ngi k th hin ng s au bun, hch hnh nhn ca ngi nghe v cc mch lin quan n cm xc bun b s hot ng. Nhng nu trn khun mt ca ngi k xut hin n ci - th cm xc khng n nhp vi cu chuyn - b no ngi nghe s kch thch hot ng ca mt vng c nhim v cnh gic trc nhng e da x hi hoc nhng thng tin mu thun nhau. Trong trng hp ny, nhiu kh nng ngi nghe s khng c thin cm vi ngi ang k chuyn.

Hch hnh nhn nh gi v thc v c xu hng khin cng tt c nhng ngi chng ta gp theo cc tiu chun nh: Chng ta c nn tin h khng? Tip cn ngi n ng ny c an ton khng? ng ta c nguy him khng? Chng ta c th tin tng ng ta khng? Nhng bnh nhn chu tn thng ln hch hnh nhn khng th tr li nhng cu hi trn. Khi c cho xem bc nh chp mt ngi n ng rt kh nghi, nhng bnh nhn ny s nh gi anh ta ngang hng vi nhng ngi c ngi khc tin tng.

H thng cnh bo ny hot ng trn c hai hnh trnh, ng cao v ng thp. ng cao hot ng khi chng ta ch a ra nh gi v mc ng tin cy ca mt ngi, cn s nh gi lin tc do hch hnh nhn iu khin li nm ng thp, d chng ta vn nhn thc c vn .

S SP CA MT CASANOVA

L mt tay Don Juan, Giovanni Vigliotto l ngi cc k thnh cng. Sc quyn r mnh lit mang n cho hn chin thng trong v s cc cuc chinh phc i tnh. Thm ch c nhng lc, Vigliotto kt hn cng lc vi vi ph n.

Khng ai bit chc Vigliotto ci bao nhiu ln. Nhng c l trong sut "s nghip tnh i, hn kt hn vi khong 100 ngi ph n. N ng l s nghip i vi hn bi v Vigliotto kim sng bng cch kt hn vi nhng ph n giu c.

S nghip ny chm dt khi Patricia Gardner - mt trong nhng i tng chinh phc tim nng ca Vigliotto - kin hn ra ta v ti a th.

V trong phin x, iu khin cc ph n liu xiu trc Vigliotto c tit l. Gardner tha nhn, mt trong nhng iu m k a tnh, quyn r ny thu ht c l s thnh tht: Hn lun nhn thng vo mt c, mm ci d ang ni di.

Ging nh Gardner, cc chuyn gia v cm xc c c rt nhiu t ci nhn chm ch ca mt ngi. Theo h, thng thng, chng ta s di mt xung khi cm thy bun b, ngonh i khi thy iu gh tm v nhn xung hoc ngonh i khi cm thy ti li hay xu h. Hu ht mi ngi u cm nhn nhng iu trn bng trc gic. Chnh v th, nhng nh thng thi vn thng khuyn chng ta s dng nh mt nh mt tiu chun nh gi ngi i din c ang ni di hay khng.

Ging nh nhiu tay bp bc thy, Vigliotto hin nhin bit rt r iu v kho lo to ra mt ci nhn chn thnh trc cc nn nhn.

Trn mt hn chc cng c biu hin iu g nhng c th, n lin quan nhiu n vic xy dng s ha hp hn l ni di. Theo Paul Ekman, mt chuyn gia hng u th gii v vic pht hin hnh vi ni di qua thi , nh mt cng tit l cht t v kh nng mt ngi no ang ni tht hay ni di chng ta.

Trong nhiu nm nghin cu cch th hin cm xc ca c mt, Ekman tm kim nhng cch pht hin hnh vi ni di. Nhng nghin cu ca ng pht hin ra s khc bit gia nhng cm xc gi mt ngi v nhng du hiu cho thy cm xc tht s ca h.

Hnh ng ni di i hi phi c nhng hot ng ch thuc v nhn thc ng cao. Hnh trnh ny x l cc h thng iu khin cp cao, to ra s n khp gia li ni v hnh ng ca chng ta. Nh Ekman ch ra, nhng k ni di ch rt nhiu n vic la chn t ng m b qua biu hin ca nt mt.

Nhng hnh ng che giu s tht i hi nhng n lc tr tu v thi gian. Khi tr li khng trung thc, ngi tr li s bt u phn ng chm hn ngi ni tht 2/10 giy. l n lc thi gian to ra mt li ni di hon ho, trn tru, qun l cc knh cm xc v vt l m qua , s tht c th v tnh h l.

ni di thnh cng cn s tp trung rt ln. ng cao l vng chu trch nhim v n lc tr tu ny. Nhng s tp trung li l mt nng lc c hn. S sp xp, b sung cc ngun lc thn kinh khin vng trc trn i khi khng th thc hin cc nhim v khc: kim ch nhng biu hin bt buc ca cm xc c th lm l ra li ni di.

Ch ring li ni cng c th phn li hnh ng ni di. Nhng du hiu thng thy khi mt ngi ni di l s khc bit gia li ni v nt mt. Chng hn, khi ai qu quyt rng h thy bnh thng nhng ging ni li l ra s gin d, chng t h ang ni di.

Ekman tha nhn: "Khng c my pht hin ni di no chnh xc c nhng chng ta c th pht hin nhng im nng." l nhng im cho thy cm xc ca mt ngi khng khp vi li h ni v c s xut hin ca cc n lc thn kinh b sung i hi chng ta phi tin hnh kim tra. L do gy ra s khp khing c th ch l ni lo s n thun, nhng cng rt c th l mt li ni di trng trn.

Cc c mt c iu khin bi ng thp, cn la chn ni di li nm ng cao. Khi che giu cm xc, khun mt thng th hin khng ng nhng g c ni ra. ng cao giu kn, cn ng thp li l ra.

Cc mch ng thp a ra rt nhiu hnh trnh thn kinh trong khonh khc im lng kt ni chng ta t no ti no. Nhng mch ny gip chng ta thm him nhng bi ct ngm trong quan h ca mnh, pht hin ai l nhng ngi nn tin tng, ai l cn phi trnh xa.

TNH YU, QUYN LC V S CM THNG

Trong dng cm xc gia con ngi vi con ngi, quyn lc ng vai tr rt quan trng. iu ny c bit hay xy ra cc cp v chng. Mt ngi s c xu hng ly truyn tnh cm sang ngi kia. Hay ni cch khc, trong hai ngi s c mt ngi c t nh hng hn. nh gi quyn lc tng i mt cp v chng lm pht sinh mt s vn rt phc tp. Trong quan h tnh cm, quyn lc c th c nh gi th da trn nhng kha cnh thc t nh: ngi no c nh hng nhiu hn ln cch cm nhn ca ngi kia v bn thn v v ngi bn i; ting ni ca ai c trng lng hn khi a ra quyt nh chung v nhng vn nh ti chnh hay la chn cc yu t ca cuc sng hng ngy.

Chc chn, cc cp v chng u c sn tha thun ngm v vic phn chia quyn lm ch trong nhng lnh vc nht nh ca i sng. V d, ngi ny c th lm ch cc vn ti chnh cn ngi kia c th c ting ni trong cc vn giao tip x hi. Tuy nhin, trong lnh vc cm xc, ngi yu th hn s lun iu chnh ni tm cm xc quy v mt mi.

Nhng iu chnh nh vy c th c cm nhn tt hn nu mt ngi ch hnh ng theo cm xc thn kinh ca ngi kia. T thi Freud, cc bc s tm l tr liu nhn thy rng, c th ca h c nhng biu hin tng ng vi cm xc ca bnh nhn v ngc li. Nu bnh nhn khc v au n, ngi bc s cng cm thy mun tro nc mt; cn nu bnh nhn s hi v mt k c au bun, ni s hi cng s khin v bc s thy cn co gan rut.

Freud ch ra rng, vic t iu chnh c th m ra cnh ca gip cc nh phn tch tm l bc vo th gii tnh cm ca bnh nhn. Hu ht mi ngi u c kh nng pht hin nhng cm xc c th hin t do, nhng cc chuyn gia tm l gii cn i xa hn khi tm ra cm xc ngm t nhng bnh nhn lun che giu cm xc.

Phi n gn mt th k sau khi Freud ln u ch ti nhng cm nhn chung y tinh t, cc nh nghin cu mi tm ra mt phng php chnh xc theo di nhng thay i sinh l hc xy ra hai ngi trong mt cuc ni chuyn thng thng. Bc t ph ny xut hin cng rt nhiu phng php thng k mi v kh nng x l nhanh, chnh xc cc php tnh phc tp cho php cc nh khoa hc phn tch mt khi lng d liu khng l t nhp tim ti cc ch s c lin quan khi giao tip trc tip.

Chng hn, cc nghin cu ny pht hin thy khi mt cp v chng tranh lun, c th ca ngi ny thng bt chc nhng hnh ng nhiu lon ngi kia. Khi xung t n ra, h a nhau ln tng nc thang ca s gin d, tn thng v bun bc.

Khm ph th v hn nm nghin cu m cc chuyn gia thc hin sau : H ghi bng li cnh hai v chng ang tranh lun, ri sau mi nhng ngi hon ton xa l theo di cun bng trn v on cm xc ca tng ngi khi tranh lun. Khi a ra d on, nhng tnh nguyn vin phi tp trung ton b c ch sinh l hc ca c th theo di hnh ng ca hai v chng.

C th ca ngi theo di cng bt chc ging bao nhiu, cm nhn v cm xc ca ngi c theo di cng chnh xc by nhiu, c bit l i vi nhng cm xc tiu cc nh gin d. S cm thng dng nh cng mang tnh sinh l hc. V iu sinh hc ny xy ra bt c khi no s ng cm xut hin, trong ngi ng cm chia s tinh t trng thi sinh l hc ca ngi c ng cm.

Nhng ngi th hin cm xc mnh nht qua khun mt l nhng ngi a ra nh gi chnh xc nht v cm xc ca ngi khc. Quy tc chung y l: ti mt thi im no , trng thi sinh l hc ca hai ngi cng ging nhau th cm nhn v cm xc cng chnh xc.

Khi chng ta ha hp cm xc vi mt ai , chng ta s thy ng cm vi h, d s ng cm ny ch din ra rt tinh t. Chng ta duy l ging h n mc cm xc ca h "nhp" vo chng ta ngay c khi chng ta khng mun th.

Tm li, cm xc chng ta nm bt c a n mt s h qu. N a ra cho chng ta nhng nguyn nhn chnh xc tm cch bin i chng sao cho tt hn.

Chng 2. CNG THC CHO S HA HP

Trong bui tr liu tm l, v bc s ngi trn chic gh bnh g vi dng iu trng rt kh gn. Bnh nhn ca ng ngi sp trn chic gh da trong t th gi cm gic tht bi. Hai ngi ang eo ui nhng suy ngh khc nhau.

V bc s mc phi mt sai lm trong iu tr, ng khng hiu ng nhng g bnh nhn va ni. ng a ra li xin li: "Ti s rng ti va lm iu g ph hng cuc ni chuyn ca chng ta."

"Khng u, bnh nhn m li.

V bc s ct ngang li bnh nhn, sau tip tc gii thch.

Ngi bnh tr li trong khi v bc s ch a ra kin.

Cui cng, sau khi nhp vo cu chuyn, bnh nhn bt u phn nn v nhng nm thng c phi chu ng b m ca mnh - li phn nn ging nh ang ma mai, giu ct nhng vic bc s ang lm.

V cu chuyn gia hai ngi tr nn lc iu, mu thun.

Trong mt bui tm l tr liu ca mt bc s v bnh nhn khc, bnh nhn th hai bo cho bc s bit anh ta cu hn c bn gi.

V bc s dnh nhiu thng tri gip anh chng khm ph v khc ch ni s hi khi thn mt, gn gi, anh ta c th can m hn trong hn nhn. V lc ny, c hai ang cng chia s giy pht hn hoan, hnh phc. Tm trng ca h rt vui v, c hai u v cng hoan hi.

S ha hp gia h ln n mc dng iu v c ch ca c hai phn chiu ln nhau c nh th c sp t t trc: Khi v bc s i chn, th ngay lp tc, anh chng bnh nhn cng c hnh ng tng t.

Trong hai bui khm bnh trn, c iu g k l xy ra. C hai u c ghi bng li bng cc thit bi hin i, c nhiu dy ni dn ti kp kim loi m hai ngi eo trn u ngn tay. Nhng dy ni ny truyn n b x l nhng kt qu h m v nhng thay i tinh t trong phn ng m hi ca bc s v bnh nhn khi c hai ni chuyn.

Hai bui iu tr ny l mt phn ca cuc nghin cu nhng thay i sinh hc b n xy ra trong nhng tip xc hng ngy. Cun bng ghi li cc bui cha tr m t nhng kt qu lin tc di dng cc ng th hnh sin: mu xanh dng l ng m t bnh nhn; mu xanh l cy l ng m t v bc s. Cc ng th ny ln sng theo nhng cm xc ln xung ca ngi tham gia th nghim.

Trong nhng hon i y lo lng v mu thun ca bui cha bnh u tin, ng th th hin s ln xung ca cm xc l hai ng cong ring r, khng lin quan g n nhau. Chng lm ni bt s mt kt ni ca c hai.

Nhng trong mi quan h ha hp ca bui cha bnh th hai, cc ng chuyn ng thng nht, ht nh mt v iu chuyn ng phi hp n v p mt.

Nhng bui cha tr ny l mt phn ca phng php nghin cu cc hot ng thn kinh v thc din ra trong hot ng giao tip. Mc d phn ng m hi c v khng tht s lin quan n hot ng ca no nhng mt phn rt nh ca k thut o ngc trong h thn kinh trung ng s cho php chng ta a ra nhng d on lin quan n phn no b hot ng trong sut bn tng-g cm xc gia cc c nhn (Mc chnh xc ca d on s tng dn qua qu trnh rn luyn).

Php tnh thn kinh ny l do Carl Marci - bc s tm l ca trng i hc Y Harvard - khi xng v ng cng chnh l ngi tin hnh nghin cu ny. ng ti phng mch ca cc bc s trn khp Boston vi chic va li cha y thit b gim st, m t hot ng ca cc dy thn kinh trong no. Marci cng l thnh vin thuc nhm tin phong tm kim nhng phng thc sng to vt qua ro chn trc y tng c coi l khng th vt qua ca khoa hc no b: s no. T trc ti nay, khoa hc thn kinh mi ch tin hnh nghin cu ring r tng b no. Nhng gi y, ngi ta ang tin hnh phn tch cng lc hai b no v pht hin ra s xut hin ca mt bn nhc i uy thn kinh ng kinh ngc gia cc b no khi con ngi giao tip vi nhau.

T nhng d liu thu c, Marci vit ra cng thc m ng gi l "php logarit cho s ng cm", ngha l s tng tc phn ng m hi c th gia hai ngi khi ha hp. Php logarit ny bin phn tm l chnh xc ca hai ngi nh cao ha hp thnh mt phng trnh ton hc.

CM GIC M P T S CM THNG

Ti vn nh cm gic ha hp xy ra nhiu nm trc y trong vn phng ca gio s Robert Rosenthal - thy dy mn phng php thng k ca ti Harvard. Bob (tn thng gi ca ng) ni ting l gio s ng mn nht khoa. Chng ti lun c cm gic c lng nghe, thu hiu khi ni chuyn vi ng. V k diu hn, chng ti cm thy phn chn, vui v hn sau nhng ln .

Bob c ti kch thch cm xc. ng rt gii lm lan truyn tm trng vui v. Nhng dy lin kt khng li hnh thnh nn tnh kt ni cm xc chnh l s trng ca ng. Nhiu nm sau, Bob v mt ng nghip vit bi bo c tnh bc ngot to ln khi tit l cc thnh phn c bn to nn mi quan h tt p mt cng thc cho s ha hp.

S ha hp ch tn ti gia con ngi vi con ngi. N xut hin khi mt u kt ni cm thy vui v, d chu v yn lnh. Nhng s ha hp khng ch dng li nhng giy pht vui v, thong qua. Khi con ngi ha hp vi nhau, h c th cng nhau sng to hn v a ra cc quyt nh chnh xc hn. c th l s ha hp ca mt cp v chng ang ln k hoch i ngh hay mt ban gim c ang phc tho chin lc kinh doanh.

S ha hp a li nhng cm xc tch cc, to ra mt vng hi ha ca s cm thng - cm gic thn thin m mi ngi u cm nhn c t s m p, hiu bit v chn tht ca ngi kia. Nhng cm xc chung ny cng c mi lin kt gia cc c nhn vi nhau, d ch l nht thi.

Theo Rosenthal, mt mi lin h ha hp lun c ba yu t: s ch ln nhau, cm gic tch cc chung v nhng giao tip khng li c phi hp n . S xut hin ng thi ca c ba yu t ny chnh l cht xc tc cho s ha hp trong mi quan h ca con ngi.

S ch ln nhau l yu t thit yu u tin. Khi mt ngi ch n nhng g ngi kia ni, cm gic quan tm ln nhau s xut hin, gip hnh thnh nn cht keo cm nhn. S ch hai chiu s gi ra cm xc chung.

Mt ch s ha hp khc l s cm thng ln nhau - c hai ngi u cm thy mnh c cm thng. chnh l cch chng ti cm nhn c khi ni chuyn vi Bob v ng th hin s ch tht s ti chng ti. y chnh l mt im khc bit na gia s thoi mi x giao n thun vi s ha hp trn vn. S thoi mi x hi lm chng ta cm thy d chu nhng khng gip chng ta cm nhn c s ch ca ngi khc.

Rosenthal dn ra mt nghin cu, trong , mi ngi c chia thnh tng cp. Ngi b mt tc nghip vi cc nh nghin cu phi bng b v mt ngn tay b gy. C lc, ngi ny v tnh lm mnh b thng li. Nu ngi kia v tnh nhn thy nn nhn gi nh trong lc , h s nhn mt v bt chc biu hin au n. Nhng nhng ngi khng nhn vo nn nhn li khng nhn mt d nhn thc c ni au ca ngi . Khi s ch b chia nh, chng ta s sao lng v b l nhng chi tit ti quan trng, c bit l nhng chi tit tnh cm. Giao tip bng mt s m ra con ng mi cho s cm thng.

T bn thn s ch khng to ra s ha hp. Thnh phn tip theo cn c l cm gic tnh cc, c gi dy phn ln nh ging ni v biu hin trn khun mt. Khi xy dng cm gic mang tnh tch cc, nhng thng ip khng li c th cn quan trng hn c nhng g chng ta ni ra. ng ch , trong mt th nghim, nu nh qun l thng thn ph bnh nhn vin trong khi vn th hin nhng cm xc m p thng qua ging ni v c ch, nhng ngi b ph bnh s cm thy d chu hn trong sut cuc ni chuyn.

S phi hp hay s ng iu l yu t quan trng cui cng to ra s ha hp trong cng thc ca Rosenthal. Chng ta phi hp vi nhau n nht thng qua nhng knh giao tip khng li nh nhp iu v s chnh xc v mt thi gian ca mt cuc ni chuyn v cc c ng c th. Nhng ngi ha ng thng rt si ni, h thoi mi th hin cm xc. Kh nng phn ng bc pht tc thi ca h ging nh mt v iu c dn dng k, nh th hot ng gi - p ca qu trnh giao tip c ch tm ln k hoch t trc. Mt h gp nhau v c th h gn gi, ko cc khong cch li gn hn khi ni chuyn. V i khi, s yn lng cng khin h cm thy thoi mi, d chu.

Mt cuc ni chuyn s tr nn kh chu vi nhng cu p hay nhng on ngt khng ng xc v thiu s phi hp. Lc mi ngi s thy bn chn v lo s. S lc iu nh vy s ph hy s ha hp.

NG IU

mt nh hng n, c mt c phc v rt c khch hng yu mn. C c ti hnh ng khp vi tm trng v nhp ni chuyn ca khch hng, dn dt h ti s ng iu.

C c th im lng v thn trng vi mt ngi n ng ang ngi nhm nhi trong gc ti. Nhng sau , c li c th ci m, ha ng vi mt ton cng nhn n o ang ci ni trong gi n tra. Vi nhng b m tr c nhng a con hiu ng, c can thip ng lc vi nhng kiu mt v cu chuyn ci ng nghnh khi a tr m lm o ln mi th. Nh vy, c lun l ngi nhn c tin boa nhiu hn bt k nhn vin phc v no khc.

C phc v ni trn l v d minh ha tiu biu cho nguyn tc: ng iu s mang li li ch chung cho c i bn. Nu hai ngi cng v tnh ng iu v c ng v phong cch khi giao tip, h s cng c nhng suy ngh tch cc v nhau.

Sc mnh tinh t ca v iu ny c tm ra trong mt chui th nghim c s tham gia ca cc sinh vin trng i hc New York. Nhng sinh vin ny tnh nguyn tham gia th nghim v tng rng y ch l mt phng php nh gi mi kim tra tm l. Trong cuc th nghim, h c xp ngi vi mt sinh vin khc - thc cht l nhn vin nghin cu. Ngi ny s phi thc hin mt s hnh ng c yu cu khi xem bc nh nh ci, ung a chn hoc qut mt v.v...

Khi mt nhn vin lm bt k ng tc g, nhng ngi tham gia tnh nguyn u c xu hng bt chc hnh ng ; Nu nhn vin kia lau mt, h cng lau mt; nu ngi ci h cng ci. Nhng nhng cu hi i su vo vn c t ra sau cho thy nhng ngi tnh nguyn khng bit mnh ang mm ci hay u a chn theo ngi khc, cng nh khng nhn thy mnh ang bt chc.

Trong phn khc ca th nghim trn, khi mt nhn vin c tnh bt chc c ng v c ch ca ngi khc, hnh ng ca anh ta khng tht s ging. Nhng khi v tnh bt chc, hnh ng y li ging hn v tht hn. Ngc li vi nhng li khuyn ca cc cun sch v ti ny, ch tm ha hp vi mt i , bt chc cc c ng tay hay mt c ch no , s khng th lm tng s ha hp. Nhng s ng iu gi di v bt chc my mc s tht bi hon ton.

Cc nh tm l hc x hi pht hin ra rng, hai ngi cng c cc c ng t nhin n khp, theo mt nhp n gin th cm xc tch cc ca c hai s cng ln. Nu ng t xa quan st hai ngi bn tr chuyn vi nhau, bn khng th nghe thy nhng g h ni nhng bn c th quan st dng giao tip khng li gia h. Mt v iu duyn dng ca cc c ng, s chuyn i nh nhng thm ch c ci nhn cng nh c phi hp n vi nhau.

Thu knh khoa hc c th pht hin nhng g mt thng khng nhn thy: Cch ni ca ngi ny phi hp vi nhp th ca ngi kia to thnh mt nhp iu ng u. Cc nghin cu s dng thit b cm ng o nhp th cho thy. khi mt i bn thn ni chuyn, nhp th ca ngi nghe thng phn chiu li nhp th ca ngi ni: ht vo khi ngi ni th ra hoc ht th ng u.

S ng u trong nhp th tng cao khi ngi ni thay i cch ni chuyn. V trong sut thi gian hai ngi bn thn ni chuyn, s phi hp n cng c th hin r: C hai ci gn nh cng lc v khi ci, nhp th ca h hon ton khp nhau.

Phi hp n s to ra bc m x hi trong mt cuc tip xc trc tip: Ch cn cc c ng n khp nhau th nhng giy pht ni chuyn ti t nht vn c th din ra tri chy. Nt hi ha ny thng c khuynh hng tip din khi cuc ni chuyn xut hin nhng khong lng di, b ngi khc xen ngang hay c hai ni cng mt lc. Ngay c khi cuc ni chuyn ri vo im lng, s ng iu v th cht vn cho thy qu trnh giao tip ang tip tc din ra. N pht i tn hiu v tha thun hoc trao i ngm gia ngi ni v ngi nghe.

Thiu s ng iu th cht, hai ngi s phi phi hp bng li ni to cm gic ha hp. V d, khi hai ngi khng ni chuyn trc tip mt i mt, hot ng ni v nghe ca h s c phi hp cn trng v kho lo hn so vi khi h tip xc trc tip vi nhau.

Ch ring cc c ch ha hp cng c vai tr v cng quan trng trong cc thnh phn to nn s ha hp. Mt nghin cu v s thay i c ch ca cc sinh vin trong mt lp hc ch ra, c ch ca cc sinh vin cng ging c ch ca gio vin bao nhiu, h cng cm thy ha hp vi gio vin by nhiu v mc tham gia lp hc ca h cng tng ln. Trn thc t, hoa hp v c ch c th gip chng ta nm bt c rt nhanh khng kh trong lp hc. S ng iu c th mang li cm gic vui v, d chu v khi s ng iu cng ln, nim vui cng cng nhiu. S ng iu c th c th hin khi cc thnh vin ca nhm nhit tnh hng ng cc hot ng. Nim thch th tng t cng c th hin trong s ng iu c qui m ln khin nhng cnh tay gi cao to thnh nhng t sng qut trn khp khn i sn vn ng.

Mch kt ni to ra s cng hng nh vy dng nh lun tn ti trong h thn kinh ca con ngi. Ngay khi cn trong bng m, tr c th c ng khp vi nhp ni ca m nhng hin tng ny li khng xy ra khi tr nghe thy cc m thanh khc. Tr mt nm tui s c khong thi gian tp ni bi b v ting bi b ny khp vi nhp ni ca ngi m. S ng iu gia a tr v ngi m hay gia hai ngi xa l trong ln u gp g u gi i thng ip lin kt gia "con vi m" hoc "ti v anh" nh mt li m ch "Tip tc nh!".

Thng ip ny s duy tr s tham gia ca mt ngi trong cuc ni chuyn. Khi cu chuyn gn kt thc, th s ng iu cng dn bin mt, v chnh l tn hiu ngm thng bo n lc kt thc cuc ni chuyn. Cn nu cuc ni chuyn ca h khng din ra ng iu ngay t pht u tin - ngi ny ln t ngi kia hoc hai ngi khng n khp vi nhau - h s cm thy khng thoi mi.

Bt k cuc ni chuyn no cng din ra hai hnh trnh: ng cao v ng thp. ng cao s x l tnh hp l, t ng v ngha c th hin trong cuc ni chuyn. Cn ng thp s bc tch lp ngha t do nm di lp v ngn t v duy tr tnh kt ni ca cuc ni chuyn. Gic quan lin kt khng tp trung nhiu vo chi tit c ni m vo cc ng dn cm xc ngm, thn mt v trc tip hn.

Mi lin kt b mt c th s khng cn b n: Chng ta lun biu l cm xc qua cch ni, iu b, ci nhn chm ch, hay nhng du hiu nhn bit khc.

Bt c khi no hai ngi ni chuyn, chng ta cng c th quan st thy iu nhy Mnuet ny ca cm xc trong ci nhu my, c ng rt nhanh ca tay v biu l thong qua trn khun mt. S ng iu nh vy to ra s n khp v mi lin kt thn thit gia cc c nhn. Nu chng ta thc hin tht tt, n cn khin ta cm thy c mt s cng hng cm xc tch cc vi ngi khc.

Cng ng iu, nhng cm xc m c hai ngi cm nhn c cng ging nhau bi v qu trnh to ra s ng iu cng to ra s ha hp v cm xc. Chng hn, khi tr v m ln lt chuyn ng t mc nng lng v tnh to thp n cao, nim vui thch m h chia s vi nhau cng tng ln mnh m. Kh nng cng hng theo phng thc ny c nhng a tr chng t c mt s gn kt c s trong b no. iu ny khin tt c hot ng ng iu din ra tht t nhin.

CHIC NG H BN TRONG

"Hy hi ti ti sao ti khng th k mt cu chuyn ci."

"c thi. Ti sao th?

"L v ti sp xp thi gian khng hp l."

Nhng din vin hi c cm gic rt tt v nhp iu - cm gic sp xp thi gian gip h thc hin c v hi. Ging nh cc ngh s chi trong mt dn nhc c th nm bt rt chnh xc cc im m nhc, cc bc thy trong gii hi kch c th ch ra chnh xc c bao nhiu nhp tm dng trc khi m mt im nt hoc khi no th ph v chui lin tc ca v kch. Din ng nhp m bo cho v hi c truyn ti c tnh ngh thut.

Th gii t nhin cng sp xp thi gian mt cch hon ho. Cc nh khoa hc tm c s ng iu khp ni trong th gii t nhin, mi khi c mt qu trnh t nhin dao ng cng nhp vi qu trnh khc. Khi cc sng dao ng khng ng iu chng s trit tiu nhau v ngc li, khi dao ng ng iu, tt c cc bn tham gia u c khuch i.

Trong th gii t nhin, dao ng xy ra vi mi vt t cc con sng ngoi i dng cho ti nhp tim. Cn trong th gii tng tc gia cc c nhn, nhp iu cm xc s ha vo nhau, ng iu. Khi mt ngi a chng ta n trng thi vui v, lc quan, h ang dnh cho chng ta thin cm. Khi chng ta lm iu tng t vi ngi khc, chng ta truyn thin cm ny sang h.

chng kin nhng ha hp nh vy, hy theo di bt k biu hin k nng bc thy no trong qu trnh pht trin kh nng m nhc. Bn thn cc nhc s dng nh rt thch th, say m, ha mnh cng m nhc. Nhng n di s ha hp v hnh y, cc nhc s li kt ni vi nhau theo mt dng thc ngm, kh nhn thy: kt ni t no ti no.

Bt c khi no chng ta thy mnh trong s ha hp nh vy vi ngi khc, tc l khi "b to dao ng" (thut ng trong ngnh thn kinh hc) ang hot ng. Lc ny, h thn kinh ng vai tr nh nhng chic ng h, lin tc khi ng li tc ln dy kt ni vi chu k xut hin ca nhng tn hiu ang n. Tn hiu ny c th ch n gin l s phi hp m ti mt ngi bn a cho ta nhng chic a va ra sy kh, hay phc tp nh nhng bc nhy trong mt iu ba l c dn dng k.

Nhng sc thi nhp iu v s ha hp thay i ca nhng cuc giao tip ti thiu nht c th phc tp nh khc ngu hng ca mt on nhc jazz. Nu s n khp ny ng vi nhng ci gt u, s khng c nhiu iu ng ngc nhin. Nhng vn khng ch dng ti !

Hy Xem Xt nhng cch m chng ta an ci hnh ng rt n khp vi nhau. Khi hai ngi b cun vo cuc ni chuyn, chuyn ng ca c th h dng nh di theo tng nhp v n khp vi kt cu cu chuyn. Cc php phn tch chi tit mt cp i ang ni chuyn s tit l cho chng ta bit c ng ca mt ngi n khp nh th no v mt thi gian vi nhp ni chuyn ca ngi kia. C ng u v tay ca h lun xy ra ng thi vi s nhn mnh hay s lng l trong ging ni ca i phng.

Khng ch c vy, s ha hp gia c th v ging ni thng xy ra trong mt phn giy rt nh. V s ha hp ny thng an ci trong khi chng ta tr chuyn vi mt ai nn tr no ca chng ta s mt kh nng theo du nhng chuyn ng phc tp ca iu nhy.

Nhng nm ra ngoi nhn thc, c th chng ta ha hp vi mt phn c ng rt nh ca ngi m chng ta tnh c tng tc. Ngay c mt nh mt thong qua cng mang li cho chng ta y thng tin v s kt ni c th khi ng b to dao ng cp i - b to phn ng ngm ng thi gia cc c nhn. Bn c th nhn ra iu ny khi i do cng ai : Tt c chuyn ng tay chn ca bn v ngi u din ra trong mt s ha hp hon ho, ging nh hai qu lc dao ng t do ha cng mt nhp.

B to dao ng to ra qu o dao ng ca mt hot ng thn kinh tng ng vi mt on bi ht trong cun sch Alices Adventures in Wonderland: "Will you, won't you, will you, won't you, will you join the dance?" Khi chng ta ni chuyn vi ngi khc, nhng chic ng h ny v thc t chng ta trong cng mt nhp, ging nh s thoi mi m nh hai ngi yu nhau tin ti m hoc nm tay khi h cng do bc (C mt ngi bn ni vi ti rng khi hn h, nu c vn khng th bc cng nhp vi i phng th c ngha l s c iu g khng hay sp xy ra).

Bt c mt cuc ni chuyn no cng i hi no b phi a ra nhng tnh ton cc k phc tp, vi nhng b to dao ng hng dn nhng t iu chnh lin tc gi chng ta trong trng thi ha nhp. Sau s ha nhp v cng tinh t ny l i lc v chng ta c mt trong tri nghim ca ngi kia. Chng ta sn sng tham gia vo mi lin kt t no ti no mt phn v chng ta luyn tp iu Rum ba ny trong sut cuc i, t khi chng ta hc nhng c ng c bn u tin.

GIAO THC GIAO TIP

Hy nhn mt b m ang m con. Ngi m lm ng tc y yu thng l hn ln m a tr. Khi mi ca c chm li, cng lc, a b cng chm mi li, vi nt mt rt nghim trang.

Ri, ngi m m rng ming to thnh mt n ci rt ti, a b cng lng ming ra, trng nh ang m rng ming nhe rng ci. C m v b u cng nhau n n ci.

sau , b ci rng r, lc lc u sang hai bn v ln cao, gn nh ang u ym.

Ton b qu trnh tng tc trn ch din ra cha y ba giy. Khng c nhiu tnh tit xy ra, nhng r rng, y l mt cch thc giao tip. Nhng hnh ng ban u c gi l "giao thc giao tip" - nguyn mu c bn nht ca tt c cc hot ng tng tc, giao tip ca con ngi.

Trong giao thc giao tip, cc b to dao ng u lm vic. Nhng phn tch tm vi m cho thy, cc em b v b m thng phn chia chnh xc thi gian bt u, kt thc v ngng li cuc ni chuyn, to thnh mt bn phi hp nhp nhng. Mi ngi u thu ht v phi hp nhng g mnh lm vi thi gian thc hin ca ngi kia.

y l nhng giao tip khng li. Vic s dng t ng ch l tng thm hiu qu m thanh. Chng ta tham gia vo giao thc giao tip vi con nh qua ci nhn, ci chm nh v m iu ca ging ni. Thng ip c truyn qua n ci, ting th thm, th th v c bit nht l qua nhng ting nng tr.

Ging nh mt iu nhc ch khng phi mt cu ni thng thng, ngn ng ni chuyn gia m v b thng c nhc iu rt du dng, vt xa vn ha thng thng v khng h c s khc bit d ngi m ni ting Trung Quc ph thng, ting Hin-u hay ting Anh. Nhng cu chuyn gia m v b lc no cng rt thn thin v vui v, vi cao khong 300 hertz v ng iu ngn, ln bng xung trm rt nhp nhng.

Thng thng, ngi m s kt hp nhng ci v v, vut ve lp i lp li trong cu chuyn vi tr. Nhng c ng ca u v khun mt ha nhp vi tay v ging ni. Ngc li, a tr cng phn ng li bng n ci mm, ting bi b v cc c ng ca hm, mi v li kt hp nhp nhng vi cc c ng tay. S phi hp dng ny gia m v b din ra rt ngn, ch c th tnh bng giy hoc tnh theo phn nghn ca giy. N kt thc khi trng thi ca m v b ha hp, thng thng l trong khng kh rt vui v. M v b ri vo trng thi gn ging nh khi nhy mt bn uy-t gm cc phn lin tip hoc c ng iu ha, cng bc i theo mt nhp xung, khoan thai, u n khong 90 nhp mt pht.

Nhng quan st khoa hc trn c cc nh tm l hc nghin cu su hn. Tiu biu l Colwyn Trevarthen ca i hc Edinburg, ng tin hnh nghin cu rt k cng, qua nhng bui kim nghim di, quay phim nhiu gi lin cc tng tc gia m v b. Vi nhng nghin cu ny, Trevarthen tr thnh chuyn gia hng u th gii v giao thc tr chuyn - mt bn nhc i m trong c hai ngi tham gia u tm kim s ha hp v s i m trong mi nhp to ra nhp iu.

Nhng khng ch dng li vic to ra nhp iu, iu hai ngi c c cn l mt cuc ni chuyn tp trung vo ch chnh: cm xc. Tn sut vut ve v m thanh trong ging ni ca ngi m mang n cho a tr mt thng ip m bo v tnh yu, to ra s ha hp khng li, ngay lp tc (theo cch dng t ca Trevarthen).

S trao i nhng tn hiu ny to ra s kt ni vi b. Qua si dy kt ni , chng ta c th lm b cm thy vui v v ho hng, trm tnh v im lng hay bun b v mun khc. Trong giao thc tr chuyn vui v, m v b u cm thy vui v c ch . Nhng khi c m v b khng th thc hin vai tr ca mnh trong cuc ni chuyn th kt qu s hon ton khc. Chng hn, nu ngi m khng ch nhiu v khng nhit tnh phn ng li, b s c biu hin khng hp tc. Nu phn ng km n khp v mt thi gian, b s lng tng, ri sau l bun b. Cn nu b khng th phn ng li trc hnh ng ca m, ngi m s xut hin cm gic bun chn.

Nhng chui tng tc ny cho ta bit giao thc tr chuyn l bi hc cch giao tip u tin ca tr. Chng ta hc cch ha iu v mt cm xc trong mt khong thi gian rt di trc khi c th dng t ng din t cm xc. Giao thc tr chuyn vn l mu giao tip c bn nht ca mi chng ta. N l s nhn thc ngm, c th gip chng ta ha nhp khi tip xc vi mt ai . Kh nng ha nhp nh khi cn b gip ch nhiu cho cuc sng sau ny ca chng ta, hng dn chng ta trong mi giao tip x hi.

Cm xc khng ch l im chnh trong giao thc giao tip ca tr mi sinh m cn l nn tng giao tip cho ngi ln. V nhng on hi thoi khng li da trn cm xc l cht nn, m trn , tt c cc hot ng giao tip din ra.

Chng 3. KT NI THN KINH KHNG DY

Ti New York, khi ngi trn xe in ngm, trong ti bng xut hin mt cm gic m h: Ti nghe thy ting ht inh tai rt xa, pha sau mnh, t u kia ca toa tu.

Ti quan st thy khun mt ca ngi n ng ngi i din ang tot ln v lo lng.

Tm tr ti bt kp c th hiu chuyn g ang xy ra v ti s phi lm g. c phi mt cuc u khng? Hay c ai ang chy nh in trn tu? Liu c nguy him no c th xy ra i vi ti khng? Hay ch l ting h reo sung sng, c th l ca mt nhm thiu nin ang vui v?

Cu tr li xut hin ngay tc khc. T khun mt ca ngi n ng, ti c th on c iu g ang din ra: Nhng nt lo lng du li v ng ta quay tr li c tip t bo. D bt c iu g ang din ra sau lng mnh, ti bit rng mi chuyn vn n.

Ni lo s ban u trong ti du xung khi ti nhn thy khun mt ngi n ng gin ra. Trong nhng khonh khc nh trn, theo bn nng, chng ta s ch tm nhiu hn n khun mt ca nhng ngi xung quanh, tm kim mt n ci hay mt ci cau my cho php chng ta cm nhn tt hn v cch gii m cc du hiu nguy him hoc nh ca ai .

Trong thi k s khai, nhng by ngi nguyn thu sng thnh by n s cm nhn c nguy him tt hn v nhanh hn nhiu so vi tng c nhn n l. Kh nng cnh gic cng c nhn ln gp bi. Trong mt th gii hoang d nh vy, c ch t ng ch n nhng du hiu nguy him v huy ng cm xc s hi ca b no chc chn c gi tr sng cn rt ln.

Mc d, khi ni lo s ln n cng cc, chng ta c th b nut chng vo ni s hi ca ring mnh v khng th ch ti bt k iu g khc. Nhng, trong hu ht cc trng hp, s lo lng s tng cng thm cc giao dch cm xc, nhng ngi ang cm thy b e da v lo lng d dng nm bt cm xc ca ngi khc hn. Ti nhng by ngi nguyn thy ni trn, chc chn v mt hong s ca ngi nhn thy mt con h ang rnh mi cng gy ra ni hong s tng t bt c ai nhn thy nt mt v gy ra hnh ng chy trn t v h.

Hy quan st k khun mt ny:

Hch hnh nhn ca chng ta ngay lp tc phn ng vi bc nh. Khi cm xc biu hin cng mnh, phn ng ca hch hnh nhn s cng mnh lit. S dng thit b chp hnh no FMRI trong nhng trng hp tng t s cho chng ta thy b no ca ngi ang quan st dng nh cng ang hong s, mc d n nm trong trng thi thm lng hn nhiu.

Khi hai ngi giao tip trc tip, s ly lan cm xc s truyn qua v s cc mch thn kinh hot ng song song trong b no ca mi ngi. Nhng h thng ly truyn cm xc ny trao i tt c cc loi cm xc, t bun b, lo lng n vui v hnh phc.

Nhng khonh khc ly lan ny chnh l ng kt ni chc nng gia hai no. N to thnh mt vng phn hi, bng qua ro chn lm bng da v s no gia cc c th. Trong nhng gii hn ca cc h thng, khi cc b no lin kt "ghp i" vi nhau, mi u ra lun c mt u vo tng ng. Khi hai thc th kt ni trong mt vng phn hi, nu mt ngi thay i, ngi kia cng s thay i theo.

Khi cng nm trong mt vng phn hi, no ngi s gi v nhn cc dng tn hiu cho php h to ra s hi ha ngm. V nu i ng hng, dng phn hi ny s khuch i cng hng gia cc bn. Vng phn hi gip cm xc, suy ngh v hnh ng tr nn ng iu vi nhau. Nh , chng ta s gi v nhn cc trng thi bn trong tt hn hoc ti t hn, d l ting ci, s du dng hay s cng thng him th.

Trong c th, mt lng cng hng xc nh l mt dao ng giao cm, l khuynh hng trong mt b phn khuch i t l dao ng ca mnh bng cch ha nhp vi dao ng ca mt b phn khc. Nhng cng hng nh vy to ra phn ng ln nht v lu di nht gia hai h phn tng tc sau cc im.

B no bao vng ngoi nhn thc ca chng ta hoc khng c s ch c bit no hoc vi nh c yu cu. Mc d chng ta c th ch tm bt chc ai gn gi, thn thin hn vi h, nhng nhng n lc nh vy thng c khuynh hng tr nn l bch, kch cm. S ha iu din ra tt nht khi n xy ra tc th ch khng phi khi c xy dng t nhng ng c b mt nh tc gin hay bt k ch ch c thc no.

Tnh t ng ca ng thp cho php y nhanh tc . Chng hn, hch hnh nhn tm ra nhng biu hin s hi trn khun mt ca ngi khc vi tc rt nhanh, ch bng mt ci nhn thong qua, c tc 33 mili giy. mt s ngi, tc ny c th xung n 17 mili giy (cha n 1/200 giy). S nm bt nhanh ny chng minh s siu tc ca ng thp. Tc nhanh n mc thc ca con ngi vn cha nhn din r biu vt mc d chng ta vn c th cm nhn c nhng khuy ng m h din ra sau .

Mc d chng ta rt t khi thc c s ha hp ca bn thn vi ngi khc, nhng chng ta vn c th d dng ha hp vi h. Bn uy-t x hi tc th ny chnh l tuyt tc ca mt lp n-ron thn kinh c bit.

CC N-RON PHN CHIU

Ti vn nh mt vic xy ra khi ti mi 2-3 tui. Mt ln khi cng m i mua hng trong ca hng tp ha, ti thy c mt ph n nhn mnh v ci m p. qu l ngi ph n xinh p, ng yu.

Ti vn nh rt r khi y ming ti v tnh n mt n ci p tr. Khun mt ti lng ln v c ko gin ra bi nhng si dy b n, lm cng cc c quanh ming v ko kho mp ra n m.

Ti cm nhn rt r, n ci ca mnh l t nhin, ch khng phi do bn thn gng p m do c s tc ng t bn ngoi.

Phn ng t nhin r rng l du hiu hot ng ca nhng t bo thng c gi l n-ron phn chiu - loi n-ron phn chiu mt hnh ng m chng ta quan st c ngi khc, khin chng ta bt chc hnh ng hoc thi thc ta phi lm vic . Nhng n-ron phn chiu ny thc y hot ng ca c cu no v gii thch cho mt cu ngn ng c: "Khi bn mm ci, c th gii s mm ci vi bn."

Nhng nhnh chnh ca ng thp chy qua n-ron phn chiu. Theo thi gian, cc nh khoa hc ngy cng pht hin thm nhiu nhng h thng n-ron phn chiu ny trong con ngi chng ta. Chng gii thch cho nhng hot ng trong cuc i mi chng ta, t nhn thc tnh cm v ng i x hi cho ti cch tr hc.

Cc nh thn kinh hc x hi tnh c khm ph ra h thn kinh khng dy ny vo nm 1992. H v li vng cm ng trong no khi bng cch dng cc in cc v tia laze khm ph tng ngc ngch ca t bo no v tm hiu xem t bo no hot ng trong sut qu trnh din ra mt c ng c th. Cc n-ron trong vng ny t ra ht sc chnh xc. Chng hn, mt s n-ron thn kinh ch hot ng khi ch khi nm cht vt g trong tay, trong khi mt s khc li ch hot ng khi x i vt ra.

Nhng pht hin chnh xc v y bt ng li n trong mt bui chiu nng nng khi mt tr l quay li phng th nghim sau ba sng vi mt chic kem c qu trn tay. Cc nh khoa hc sng st khi pht hin thy t bo cm ng ca ch kh hot ng lc nhn thy vin tr l a kem ln ming n. H lng ngi i khi pht hin thy mt chui cc n-ron ring bit dng nh hot ng khi ch kh ch quan st mt con kh khc hoc mt i tng lm th nghim khc thc hin mt ng tc no .

Sau khi pht hin ra nhng n-ron phn chiu trong no kh, ngi ta cng tm thy h thng n-ron phn chiu tng t ngi. Trong mt nghin cu ni ting khc dng cc in cc vi tia laze gim st n-ron ny mt ngi bnh thng, ngi ta thy n-ron c du hiu hot ng c khi ngi b au (nh b kim chm) v khi n thun nhn thy mt ngi khc b au. y l mt dng hot ng thn kinh khi lng cm thng thun tu hot ng.

C nhiu n-ron phn chiu hot ng trong v no tin vn ng (premotor cortext) - ni gim st cc hot ng t ni cho ti c nh hnh ng. Do cc n-ron ny nm ngay cnh cc n-ron vn ng nn nhng vng c vai tr khi mo hot ng trong no lun sn sng hot ng ngay khi chng ta nhn thy ngi khc thc hin hnh ng. Khi chng ta din tp mt hnh ng trong tm tng - tp ni hay tng tng ra nhng im nh trong mt trn golf - cc n-ron trn cng hot ng trong v no tin vn ng, to cm gic chng ta tht s ni hay thc hin nhng c nh golf . Trong no b, kch thch mt hnh ng no cng tng t nh thc hin n.

Cc n-ron phn chiu hot ng khi chng ta nhn thy mt ngi gi u hay lau nc mt. Nh th, mt phn cc si dy thn kinh trong no chng ta bt chc hnh ng ca h. Nhng g chng ta nhn thy c cc n-ron phn chiu sp t nhng thng tin ging ht, hng vo cc n-ron vn ng, cho php chng ta tham gia vo hot ng ca ngi khc nh th chnh chng ta ang thc hin hot ng .

Trong no ngi c v s h thng n-ron phn chiu. Nhng n-ron phn chiu nay khng ch khin chng ta bt chc hnh ng ca ngi khc m cn gip chng ta hiu c mc ch hnh ng, rt ra nhng m ch x hi v thu hiu cm xc ca h. Chng hn, khi dng my chp no fMRI v cho nhng ngi tnh nguyn tham gia th nghim theo di cun bng video mt ngi ang mm ci hay quc mt, gin d th hu ht cc vng hot ng trong no ngi quan st u ging nhng vng hot ng trong no ngi th hin cm xc.

Cc n-ron phn chiu khin cm xc c tnh ly lan, cho php cm xc m chng ta chng kin xut hin chnh chng ta, gip ta ng iu v lm theo nhng g ang din ra. Chng ta cm nhn c ngi khc theo ngha rng nht ca t ny: cm nhn c tnh cm, c ng, cm gic, suy ngh ca h nh khi chng din ra trong mi chng ta.

Cc k nng x hi ph thuc vo cc n-ron thn kinh. Vi k nng x hi, vic ti hin li nhng g chng ta quan st thy ngi khc s gip chng ta chun b cho nhng phn hi nhanh hn v ph hp hn. Vi mt k nng x hi khc, cc n-ron s phn hi li mt du hiu n thun ca nh hnh ng v gip chng ta theo du bt k ng c bn trong no. Hiu nhng nh ca ngi khc v ti sao h li c nh s mang li cho chng ta nhng thng tin x hi v gi, gip chng ta i trc mt bc, cm nhn c nhng g sp xy ra, ging nh mt ch tc k hoa bit i mu ty theo hon cnh.

Cc n-ron phn chiu dng nh l yu t rt cn thit i vi cch hc ca tr. T lu, hc theo li bt chc c cng nhn l con ng pht trin chnh trong qu trnh pht trin v trng thnh tr. Nhng kt qu nghin cu v n-ron phn chiu li cho rng tr c th t n trnh bc thy ch da vo quan st. Khi tr quan st, cc em khc ghi vo no nhng cm xc, hnh vi v cch thc hot ng, tn ti ca th gii.

Cc n-ron phn chiu ngi linh hot v a dng hn kh rt nhiu. N phn nh cc hot ng x hi cc k phc tp ca chng ta. Bng cch bt chc nhng g ngi khc lm v cm nhn, cc n-ron phn chiu to ra mt s nhy cm chung, mang th gii hot ng bn ngoi vo trong mi chng ta: hiu ngi khc, t nht chng ta cng phi suy ngh ging h. Cm gic o v tri nghim ca ngi khc ph hp vi khi nim mi xut hin trong trit l tr tu. Khi nim ny cho rng, chng ta hiu ngi khc nh vo vic din gii hot ng ca h bng ngn ng thn kinh, chun b hnh ng v gip chng ta c nhng tri nghim tng t.

Ti hiu hnh ng ca bn bng cch thc hin nhng hnh ng tng t trong u. Nh Giacomo Rizzolatti, nh thn kinh hc ngi - ngi pht hin ra cc n-ron phn chiu - gii thch, nhng h thng ny cho php chng ta c suy ngh ca ngi khc khng phi bng php duy l m bng s m phng trc tip, bng cm gic ch khng phi bng l tr.

Vic khi mo mt mch song song hai no nh vy cho php chng ta ngay lp tc hiu c iu g ang din ra ti mt thi im bt k. Cc nh thn kinh hc gi trng thi cng dao ng ny l cng hng cm thng - mt lin kt t no ti no gip hnh thnh mch i chy qua ng thp.

Cc du hiu bn ngoi ca nhng mi lin kt bn trong nh vy c mt nh thn kinh hc ngi M lm vic ti i hc Geneva, Daniel Stern, nghin cu chi tit. Trong nhiu nm, Stern thc hin mt h thng nhng quan st v b m v tr s sinh. L mt nh khoa hc theo thuyt ca Jean Plaget, Stern cng nghin cu nhng tng tc ngi ln, nh quan h tng tc gia bc s v bnh nhn hay gia hai ngi yu nhau.

T cc nghin cu ca mnh, Stern kt lun rng h thn kinh ca chng ta c thit k sao cho h thn kinh ca ngi khc c th nm bt v hiu c. Chnh v th, chng ta c th cm nhn nhng g xy ra vi ngi khc bng cm xc rt tht. Trong nhng khonh khc nh vy, chng ta cng hng vi nhng tri nghim ca h, v tng t, h cng cng hng vi nhng tri nghim ca chng ta.

Stern b sung thm, chng ta khng th tip tc coi suy ngh ca chng ta nh mt thc th ring r, c lp v tch bit. Thay vo , chng ta phi coi chng l mt thc th c kh nng thm thu, tng tc khng ngng nh c s tham gia ca mt si dy gn kt v hnh no . mc v thc, chng ta lun gp mt trong cuc i thoi khng ngng vi bt k ai m chng ta tip xc, mi cm xc, mi c ng ca chng ta u hng n v dung ha vi h. t nht l c nhng khonh khc, i sng tm hn ca ta v ngi cng c thit lp trong mt ma trn i, ni kt vi nhau.

Cc n-ron phn chiu m bo rng khonh khc khi c ai nhn thy nhng cm xc trn khun mt bn, h s ngay lp tc cm nhn c cm xc tng t trong chnh h. V cm xc ca chng ta khng ch c tri nghim bi ring chng ta m cn bi nhng ngi xung quanh theo c hai hnh thc va ngm va cng khai.

Theo Stern, cc n-ron phn chiu u tham gia hot ng khi chng ta cm nhn trng thi suy ngh ca ngi khc v cng hng vi cm xc ca h. Mi lin kt bn trong no ny khin c th chuyn ng song song, suy ngh i chung mt nhp v cm xc chy cng mt ng. Khi cc n-ron phn chiu ni kt no, chng to ra mt bn nhc i, ngm gip m tung con ng cho nhng trao i tinh t nhng v cng mnh m.

LI TH CA MT KHUN MT BIT CI

Ln u tin ti gp Paul Ekman l nhng nm 1980. Khi , Ekman dnh mt nm ch ngi quan st mnh trong gng v hc cch iu khin tng c trong gn hai trm c mt mt cch t nhin nht. Vic lm ny ca ng l khi u cho mt nghin cu khoa hc rt liu lnh. ng phi dng mt my shock in tm nhng c mt kh pht hin. Khi c th t iu chnh c chnh xc, k cng, ng v li chnh xc s khc bit trong chuyn ng ca nhng b c khi h th hin tng dao ng v cm xc quan trng.

Ekman xc nh c c 18 kiu ci, tt c u c to ra do s hon i hot ng a dng ca 15 c mt khc nhau, trong c kiu ci: au kh th hin cm gic bun b, au n, thng l ci l rng khi trong lng xut hin cm gic u su; c c l du hiu cho thy l ngi hay gin d v bn tin; ngoi ra, cn c n ci khinh khnh - mt n ci rt ring thng gp danh hi Charlie Chaplin - c thc hin bi mt c mt m phn a mi ngi khng th c ng tinh t. y l mt n ci c Ekman gi l "n ci khi mm ci".

Tt nhin, cng c nhng n ci ch th hin nim vui sng hay s ngc nhin t pht. l nhng c d to ra n ci nht. Hot ng ca n-ron phn chiu l pht hin n ci v khi xng hnh ng tng t chnh bn thn chng ta. Nh ngi Ty Tng thng ni: "Khi anh mm ci vi cuc sng, mt na n ci l cho chnh anh, na cn li l cho nhng ngi khc."

Trong tt c cc hnh thc biu t cm xc, n ci c nhiu li th hn c. No ngi thch nt mt hnh phc v thng nhn ra chng d dng hn, nhanh hn nt mt th hin cm xc tiu cc. Hiu ng ny c gi l li th ca mt khun mt bit ci. Mt s nh thn kinh hc cho rng, trong no ngi c mt h thng kch thch cc cm gic tch cc trong hot ng, thng xuyn to ra cm gic vui v v gip chng ta c ci nhn lc quan hn v cuc sng.

Nh vy, to ha thng c khuynh hng nui dng cc mi quan h tch cc, lnh mnh. Mc d, cc va chm v xung t vn xy ra hng ngy trong mi quan h gia con ngi vi con ngi nhng phi tha nhn mt iu, s th ght mt ngi khc khng phi l cm gic bm sinh, t nhin con ngi.

Thm ch, khi chng ta ng gia nhng ngi hon ton xa l, giy pht cng vui v, d ngc nghch n u cng lp tc to ra s cng hng tc th. V d, hai ngi l c ngh cng chi nhng tr chi k cc. Trong sut cuc chi, mt ngi s phi ni qua ng rm trong khi yu cu ngi kia tung qu bng t sau ra pha trc (Ch : ngi b sai khin phi eo bng bt mt). Hai ngi ny lun ci vui v, sng khoi khi nhng tnh hung hi hc xy ra.

Cng vi tnh hung trn, khi khng c ng rm v bng bt mt, c hai ngi tham gia chi u khng ci nhng h vn cm nhn c rt r rng v tc th v s gn gi sau vi pht cng chi vi nhau.

Trn thc t, khonh khc ct ln ting ci c l l khonh khc m khong cch gia hai con ngi c rt li ngn nht. N l s lan truyn c tnh ly lan v khng g ngn cn c s hnh thnh mi quan h x hi tc th. Hy cng xem xt v d v hai c b ang rc rch ci vi nhau. Hai c b cng ci a vui v bao nhiu, cc em cng cm thy gn gi, vui v v thn thit by nhiu. Hay ni cch khc, cng vui v ci a vi nhau bao nhiu th s cng hng gia cc em cng ln by nhiu. i vi nhng v Ph huynh a phn xt, n c th l chuyn v vn v thiu nghim tc nhng i vi nhng c b tham gia vo qu trnh , n li l mt trong nhng khonh khc gn b tuyt vi nht.

CUC CHIN GIA CC QUAN IM

Nhng bi ht rap ca thp nin 1970 thng phn nh m nt cuc sng ca nhng k du cn vi sng ng, thuc phin, bo lc bng ng, thi th ght n b v lng tham lam v ca nhng gi im trc trang sc v qun o t tin. Nhng dng nh mi th ang dn thay i ging nh cuc sng ca nhng ngh s vit nn nhng ca t .

"ng l, nhc hip-hop hu nh lun nhm vo cc ba tic, sng ng v ph n - Darryl McDaniels, thnh vin chnh ca ban nhc rap Run-DMC, tn ca th loi nhc rock classic ln ting tha nhn. McDaniels ni thm: "S chng c g nu anh l thnh vin ca mt cu lc b. Nhng th nhc khng c php tc ng n cuc sng ca ti."

Cu ni ca McDaniels d bo trc s xut hin ca mt dng rap mi vi ci nhn bao qut hn m vn trc din v cuc sng. L mt trong nhng ca s rap theo tro lu mi, John Stevens (hay cn gi l Legend) tha nhn: "Ti cha bao gi cm thy d chu vi th nhc tn vinh bo lc hay nhng th i loi nh th."

Ging nh Kayne West, tay nhc rap tin phong ca tro lu mi, Legend cng chuyn hng sang vit nhng li nhc tch cc, lc quan, kt hp li t xng ti vi nhng din gii y chm bim v x hi. Nhng bi ht ny phn nh m nt nhng tri nghim trong cuc sng ca h, v thng thng, tri nghim ca cc ngi sao rap gangsta khng ging nhau. Stevens tt nghip trng i hc Pensylvania cn Kayne l con trai ca mt ging vin i hc. Kayne khng nh: "M ti l gio vin v ti cng vy."

Cu ni ca Kayne cn c mt hm khc. Ging nh bt c bi th, bi lun hay mt cu chuyn no, li bi ht rap cng c th c coi nh mt h thng truyn pht cc quan im, tc nhng tng lan truyn t tm tr ngi ny sang ngi khc tng t nh cm xc.

Cc quan im c quyn nng c bit nh "Nn dn ch hay "Nguyn tc sng trong sch" - nhng quan im c sc nng - dn li chng ta hnh ng theo mt ng hng c th. C mt s quan im i nghch t nhin vi nhng quan im khc, v khi cc quan im ny i khng, chng s xung t vi nhau, to thnh mt cuc chin cc tng.

Cc quan im kt t sc mnh t ng thp thng qua s lin kt vi cc cm xc mnh. Quan im c vai tr rt quan trng v n kch thch chng ta v cng chnh xc l nhng g cc cm xc thc hin. Nng lc ng thp trong cc bi ht rap ni ring hay cc bi ht ni chung khi kt hp vi nhp p ca cc b kt ni dao ng c th tp hp li thnh mt lc c bit, mnh m hn rt nhiu so vi khi ch thun ty nm trn trang giy.

Chng ta c th coi quan im nh nhng n-ron phn chiu ang hot ng. Chng t nhin dn dt hnh ng ca chng ta, c bit l khi chng ta ang trong trng thi v thc. Song, nng lc iu khin hnh ng tinh t ca quan im thng b qua qu trnh pht hin.

Hy xem xt nng lc tuyt vi ca quan im trong cc tng tc x hi. Trong mt th nghim, mt nhm tham gia th nghim c nghe mt chui cc t nh "th l" v "rt ng ght", cn mt nhm khc th c nghe nhng t nh t v lch s. Sau , thnh vin hai nhm c yu cu phi chuyn mt thng bo cho mt ngi ang ni chuyn vi ngi khc. Hai trong s ba ngi c nghe cc chui t th hin s bt lch s xen ngang vo cuc ni chuyn. Trong khi , tm trong s 10 ngi ca nhm cn li i 10 pht cho n khi cuc ni chuyn kt thc mi bt u a thng bo.

Trong mt dng thc cung cp thng tin khc, mt u mi khng c ch c th dn ti nhng s ng iu ng ngc nhin. N gii thch cho nhng g xy ra khi ti v v ti ti thm mt hn o vng nhit i.

Khi chng ti i n tra, ti quyt nh cm theo my nh v n trong chic ti nh eo nc bng. Khi i v pha qun n gn b bin, ti nh ly my nh ra chp. Hon ton bt ng, trc khi ti kp ni g, v ti bo: "Mnh i, mnh c mang my nh theo khng?"

Dng nh lc , c y c c suy ngh ca ti.

Nhng trng thi ng iu nh vy xut pht t s ly lan tng ng vi cm xc. Chui lin tng ca chng ti chy trn cng mt hnh trnh vi cc h mch nhn bit v ghi nh. Khi yu t bt k trong chui c cung cp trc, d ch l mt cu cp n gin, hnh trnh ny s khuy o cc suy ngh v hnh ng v thc, sau khi thu ht c s ch ca chng ta. Nh nh vit kch ngi Nga Anton Chekhov ni, ng bao gi khu sng ln bc tng trong mn hai ca v kch m khng dng n vo cui on ba v tt c cc khn gi u mong i nhng mn bn sng.

Do ch cn ngh ti hnh ng cng chun b c