TOKAT SEMPOZYUMU 01-03 KASIM 2012 TOKAT

BİLDİRİLER

CİLT III

Y ayına Hazırlayanlar Prof. Dr. Ali AÇIKEL

Yrd. Doç. Dr. Samettin BAŞOL Yrd. Doç. Dr. Ali Osman SOLMAZ

Öğrt. Gör. Murat HANİLÇE

TOKAT-2012

Tokat'lı Hattat Ve Hafız-1 Kütüp EI-Hac Hasan Tahsin Efendi (1851-1915) MHiisrev SUBAŞJ1

Son asır Türk hattatlarından el-Hac Hasan Tahsin Efendi, 1851 (h. 1257)'de Tokat'ta doğdu. Meydan Camii imaını Osman Efendi'nin oğludur.

1867 (h .I 284) yılında genç yaşta İstanbul' a gelerek medrese eğitimi gördü. Sa b ık M eşihat müsteşarı Kayserili Derviş Ali Rıza Efendi 'nin Bayezid Camii'ndeki derslerine devam ederek ilmiye icazeti aldı.

Hat sanatında her ne kadar ilk eğitimini memleketi Tokat'ta almışsa da, onun bu alanda ilerlemesinin asıl öncüsü hacası Muhsinzade Abdullah Bey (1832- I 899) o lmuştur. Kendisinden sülüs ve nesih hatlarını meşk ederek -yazılarının altına imza koyma yetkisini alma anlamında- mücaz oldu. Bununla birlikte AyasofYa Camii'ndeki celi levbaların hattatı ·olarak bilinen ve Muhsinzade'nin de hacası olan Kazasker Mustafa İzzet Efendi(l801-1876)'den de yazısını geliştirmeye yönelik o!arak istifade etti.

128611869 yılında ibadete açılan Mercan yokuşunun başındaki Ali Paşa (ğiğer adıyla Yakup Ağa) Camii'nde uzun süre (45 yıl) imam ve hatiplik yaptı.

Rüşôiye mekteplerinde Arapça ve Hüsn-i Hat dersleri verdi. 1884'te hizmete giren Bayezid Kütüphanesi'nin Hafız-ı kütübü oldu. Kütüphaneye pek yakın olan camideki imamlığını bırakmadan vefatma kadar 29 yıl boyunca burada ilkin ikinci müdür, daha sonra ise birinci müdür sıfatı ile yöneticilik görevini sürdürdü ve kütüphanenin 15 bin ciltlik bölümünün katalogunu hazırladı.

Sülüs ve nesih dalında çeşitli formlarda eserler veren Tahsin Efendi'nin elinden çıkmış pek çok yazı, 50 yıl gibi bir süre zarfında bir araya getirmeye muvaffak olduğu çok iyi bir hat koleksiyonu ve içinde pek nadide kalemtıraş, makta', divit ve hakkaların da bulunduğu zengin bir arşiv ile birlikte önce Bayezid'de ve daha sonra da Sultanahmet'te oturduğu iki ayrı evde geçirdiği iki yangın sebebiyle büyük ölçüde yok oldu. Bu durumun verdiği üzüntüyle olsa gerek, vücudunun sağ tarafı felç oldu. Bir sene sonra 13 Aralık I 915 (h. 5 Safer 1334) günü hayata veda etti ve Eyüp'te Bahariye sırtlarında Kaşgari Dergahı civarında kendisinden önce genç yaşta vefat eden kızının yanına defnolundu.

1 Prof Dr. FSM VakıfÜniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi 1 İSTANBUL

Tokat Simıpozywnu 1-3 Kasım 2012. Cilt lll 369

M.Hiisrev SU BAŞI

Tahsin Efendi koleksiyonunda yer alıp ta söz konusu iki yangından kurtarılabilen eserler, Balil Edhem Arda'ya geçmiş, bunun bir kısmı da daha sonra Topkapı Sarayı Kütüphanesi'ne intikal etmiştir.

İbnü'l-Emin Mahmud Kemal İnal ve kardeşi Ahmet Tevfik çocukluk yıllarında sülüs ve neshi ondan meşk etmiş ve icazet almışlardır. Bu vesile ile kendisini yakından tanıyan İnal, onun uzun boylu, kır sakallı, ilmi ve tasavvufi meclisleri seven, musikl ve şiire aşina, halim selim bir zat olduğunu söylüyor. İnternet ortamına Ömer Çelikel tarafından taşınan Bayezid Kütüphanesi iç mekanından alınmış eski bir pozda bu tanımlamaya uyan bir zat yer almakta, bu da acaba bu zat uzun boyu ve ak sakalı ile Tahsin Efendi olabilir mi? dedirtmektedir.

Hayatı boyunca kıt'a ve levha boyutlarında usta düzeyinde pek çok eser bırakmış, İbnü'l-Emin merhuma göre - Tahsin Ef.'nin oğlu Mahmud Cemaleddin Ef'ye dayanarak- birkaç nüsha, M. Uğur Derman'a göre ise 120 kadar Mushaf-ı Şerif yazmıştır.

Topkapı Sarayı Kütüphanesi, Süleymaniye Kütüphanesi, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi(İbnü'l-Emin M. Kemal İnal Kol.), VakıfHat Sanatları Müzesi gibi muhtelif resmi kurumların koleksiyonları yanında özel koleksiyonlarda da çok sayıda eseri bulunmaktadır. Bunların bir kısmına müzayede katalogla\tnda kolayca rastlanabilir. Mesela, Cell sülüs ile "Ne aklun var, ne tedbfrim, ne ftkrim 1 Tevekkeltü aleilah oldu zikrim" yazılı 31 x48,5 cm ebadındaki bir eseri, Raft POJ.._"!akal Şefçuk/u ve Osmanlı Sanat Eserleri lvliizayede Katalogzi'nda (İstanbti'I I 995) 269 no. ile yer almış. Aynı şirketin 2000 yılında yine İstanbul'da yayınladığı Selçuklu ve Osmanlı Sanat Eserleri lvliizayede Katalogı/'nda hazretin 54,5 x 42 cm ebadında bir başka Cell sülüs eserine 2 ı 9 no. ile yer verilmiş. Portakal,J3 Aralık 2009/ Sonbahar Özel Koleksiyon/ar Miizayedesi adıyla aynı yıl yayınlanan katalogda ı 60 no ile yer alan 44 x 63 cm ebadındaki Sülüs-Nesih eser ile hemen akabindeki ı 61 no.lu 38.5x30cm ebadındakiSülüs kıt'a da Tahsin Efendinin imzasun taşımaktadll".

Antik A.Ş. 'nin ~05.Müzayede için Osmanlı Eserleri, Değerli Anti ka ve Tablolar adıyla yayınladığı katalogda 174a no ile Tahsin Efendi'niı:ıl 13x37 cm ebadında Süli.is bir eseri var. Yine aynı şirketin I 2 Kasım 2000 tarihli 207. Miizayede Katalogu'nda da (İstanbul 2000) Tahsin Efendi'ye ait 1294 tarihli bir eser bulunuyor. Sanat hayatı boyunca pek çok hilye yazdığı muhakkak olan bu zatın Muhakkak ve Nesih hatlarıyla kaleme aldığı 53x38 ebadında Rokoko tezhipli bir Hilye'si de, aynı şirketin 5 Haziran 2003 tarihinde gerçekleştirdiği 217. Müzayede'nin Katalogo'nda (İstanbul 2003) 192/a ve 16 Kasım 2003'deki 220. Müzayede'nin Katalogo'nda da (İstanbul 2003) 106 no. ile yer almış.

Tahsin Efendi, yazılarının altına genel olarak "Ketebehü Tahsin ", "Sevvedehii Tahsfn", "Ketebehü Tahsin min teltimizi Seyyid Abdullah", "Talısfn el-İmam","Hiifiz Hasan Tahsfn" veya kısaca "Tahsfn" şeklinde imza atmıştır.

370 Tokat Sempoz.yumu 1-3 Kas1111 2012. Cilt lll

Tokat'li Hattat Ve Hafir.-ı Kiitiip El-Hac Hasan Talısin Efendi ( 1851 - /9/5)

Hasan Tahsin Efendi'nin, 1894 (h. 13ı2) yılında ferab ve okunaklı bir nesilıle ve her sayfasıoda on üç satır olmak üzere cüzler halinde yazıp tamamladığı bir Mushafı bulunmaktadır. 36,6 x 24,4 cm. (yazılı kısmı 26,5 x ISem.) ebadında kebiri boydaki bu Mushaf-ı Şerif, devrin usta müzehhiplerinden Trabzon'lu Osman Yümni Efendi (ö.1337/1919) tarafından 1904 (h.1322)'de klasiğe yakın tarzda bol altın la süslenmiş, sonra eser iki kap arasına alınarak ciltlenmiştir. Şevket Rado bu eseri bizzat gördüğünü, daha önce ise Fuat Şemsi Bey'de olduğunu zikreder. Halen Sabancı Üniversitesi Sakıp Sabancı Hat Koleksiyonu içinde 352 envanter numarası ile kayıtlı bulunan 362 varaklık bu eser, aynı adı taşıyan müzede teşhir edilmektedir.

Çadırcılar semtindeki hanın dış cephesindeki celi sülüs "Samıçlı Han" ifadesi de onun eseridir.

Tokat'tan gelerek İstanbul'daki kültür ve sanat ortamında kendine azınsanmayacak çapta bir yer açan bu kitap ve sanat adamı Hafız Hasan Tahsin Efendi'yi, vefatının 100. yıldönümünde (2015'te) memleketi olan Tokat'ta onun eserlerinden oluşan geniş çaplı bir sergi ve konferansta ve hatta prestij bir yayınla anmak bir vefa borcudur diyor, hepinizi saygıyla selamlıyorum.

Bibliyografya:

AKTÜRK Aliye, İstanbul Müzayedelerine Türk Hat Sanatı Eserleri, (M. Ü. ilahiyat Fakültesi Basılmamış Bitirme Tezi), İstanbul 2004;

Ana Britanica Genel Kültür Ansiklopedisi, İstanbuH988, c. 10, s. 433;

BAY AT Ali Haydar, Hüsn-i Hat Bibliyografyası, İstanbul 2003;

BAYRAK Orhan, İstanbul'da Gömülü Meşhur Adamlar, İstanbul ı 998, s.120;

DERMAN M.Uğur, Sabancı Üniversitesi Sakıp Sabancı Müzesi Hat Koleksiyonundan Seçme/er, İstanbul 2002, s.206-207, 259;

DERMAN M.Uğur, 99 İstanbul Mushafi, İstanbul201 l, s.394-396;

GÜLŞEN Sezai, "Eyüpte Gömülü Sanatçı Mezarlan", Eyüp Sultan Sempozyumu Tebliğleri, İstanbul ı 997, s. 206-213;

GÜMÜŞTOP Ahmet, İstanbul Miizayedelerine Türk Hat Sanatı Eserleri II, (M. Ü. ilahiyat Fakültesi Basılmamış Bitirıne Tezi), İstanbul 2007;

İNAL İbnü'l-Emin Mahmud Kemal, Son Hattatlar, İstanbul 1955, s. 424-427;

MiRZA Habib, Hatt u Hattatan, İstanbul 1309, s. 250;

RADO Şevket, Türk Hattatları, İstanbul ı 984, s. 249;

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi, İstanbul ı984, c.5, s. 2659.

M.Hüsrev Subaşı Koleksiyonu M~_hmed Özçay Koleksiyonu Mustafa Canbaz Fotoğraf Arşivi Mustafa Parıldar Fotoğraf Arşivi Nurullab Özden Fotoğraf Arşivi Ömer Çetinel Fotoğraf Arşivi

Tokat Sempozyımıu 1-3 Kas11n2012. Cilt lll 371

MHiisrev SUBAŞI l Ekler

Resim-I Tahsin Efendi'nin babasının imamlık yaptığı Tokat Meydan Camii

Resim-2 Bayezid Camii (1800'1ü yılların sonu)

372 Tokat Sempozyımıu / -3 Kasmı 2012. Cilt lll

Tokat 'lı Hattat Ve Hafi:-ı Kiitiip El-Hac Hasan Talısin Efendi ( 1851-1915)

Resim-3 Tahsin Ef.'nin öğrenin gördüğü ytllarda Bayezid Camii Avlusu (Ö. ÇetinelFoto Arşivi)

Resim-4 İstanbul Mercan Yokuşunda 49 yıl imamlık yaptığı Yakub Ağa Camii

Tokat Sempozyımıu 1-3 Kasmı2012. Cilt lll 373

M.Hiisrev SU BAŞI

Resim-S Müdürlüğünü yaptığı yıllarda Bayezid Kütüphanesi (Ömer Çetinel Foto Arşivi)

Resim-6 Bayezid Kütüphanesi Kitabesi "Kütüphane-i Umumi-i Osmani"

374 Tokat Sempoz.yımw 1-3 Kasmı 2012. Cilt lll

Tokat'lı Hattat Ve Hafiz-ı Kiitiip El-Hac Hasan Yalısin Efendi (1851 -1915)

Resim-7 Acaba pozdaki zat Tahsin Efendi olabilir mi? (Ömer Çetineİ Foto Arşivi)

Resim-S Son asır müelliflerinden M. Kemal İnal ve kardeşi de Tahsin Efendi'den hat meşk etmişlerdi.

Tokat Sempo::.yımm 1-3 Kasım 2012. Cilt lll 375

M.Hüsrev SU BAŞI l

Resim-9 Tahsin Efe!lldi'nin etrafmda medfun bulunduğu Eyüp Kaşgarl Derglihı

Resim-lO Hocası Muhsin-zade Abdullah Efendi'ye ait Celi Sülüs bir Levha

376 Tokat Senıpozyımıu 1-3 Kasım2012. Cilt lll

Tokat'lı Hattat Ve Hafiz-ı Kiitiip El-Hac Hasan Tahsin Efendi (1851 -1915)

Resim: ll Diğer hocası Kazasker Mustafa hzet Efendi'ye ait Ayasofya'daki meşhur Celiler

Hııeao Tohalo Efendi lbnülemln Molımud Kemol kol!!ktlyonuoden

, Resim-12 129111873 tarihli bir kıt'a (İ.Ü.Ktp./İbnü'l-Emin M.Kemal İnal Koleksiyonu)

Tokat Sempo<J•wıw 1-3 Kasım 2012. Cilt III 377

M.Hiisrev SU BAŞI

Resim-13 Tahsin Efendi'ye ait 1294/1877 tarihli Celi Sülüs bir Manzum Eser

378 · Tokat Sempozyumu 1-3 Kasım 2012. Cilt lll

Tokat'li Hattat Ve Hafi-;.-ı Kiitiip El-Htic Hasan Yalısin Efendi (1851-1915)

Resim-14 1294/1877 tarihli Muhakkak-Sülüs-Nesih bir Hi.lye'si

Tokat Sempozyumu 1-3 Kasım 2012. Cilt lJl 379

M.Hiisrev SU BAŞI

' r '

Resim-16 Tahsin Ef.'nin 1299/1882 tarihli bir Celi Sülüs eseri: "Hasbiina'lliilıii ve ni'me'/­Vek/1." (M.H.Subaşı Kol.)

l

380 Tokat Sempozyumul-3 Kasmı2012. Cilt /ll

Tokat'lı Hattat Ve Hajız-t Kütiip El-Hac Hasan Tahsin Efendi (1851 - 1915)

Resim-17 Tahsin Efendi' nin bir imza (ketebe) örneği

Resim-18 Tahsin Efendi'den bir Sülüs manzum kıt'a

Tokat Sempozyumu 1-3 Kasım 2012. Cilt lll 381

M.Hiisrev SUBAŞI

Resim-19 "H:ifız Tahsin" imzalı 1308/1891 tarihinde yazılmış bir Sülüs Besınele (Süleymaniye Ktp.)

Resim-20 Tahsin Ef.'nin Sabancı Müzesi'ndeki 1312/1895 tarihli Mushaf'mda Fatiha Suresi

l

382 Tokat Sempozyıımu 1-3 Kas mı 2012. Cilr lll

Tokat'lı Hattat Ve Hajr;.-ı Kiitüp El-Hac Hasan Tahsin Efendi ( 1851- 1915)

Resim-21 Musharın sonunda Hattat Ketebesi ve 10 yıl sonrasına ait Müzehhip imzası

Resim-22 Aynı Mushaf'ının cilt kapağında işçilik (S.Sabancı Koleksiyonu)

Tokat Sempo::.ywmı 1-3 Kasmı2012. Cilt lll 383

M.Hiisrev SU BAŞI l

Resim-23 Tahsin Efendi 'den adeta ayak üstü yazılmış 1312/1895 taribii bir Hilye-i Şerif

384 Tokat Sempozyumu 1-3 Kasım 2012. Cilt lll

Tokat'lı Hattat Ve Hajı:-1 Kiitiip El-Hac Hasan Tahsin Efendi ( 1851 - /9/5)

Resim-24 Tahsin Efendi'den 1316/1899 tarihli manzum bir S ülüs Levha

Tol.:a1 Sempo::.ywmı 1-3 Kasım 2012. Cilt lll 385

M.Hiisrev SUBAŞI

Resi,m-25 Tahsin Efendi'nin Nesib yazıdaki kalem kudretini gösteren güzel bir Mushaf sayfası (M. Özçay Koleksiyonu)

386 Tokat Sempozyımıu 1-3 Kasım 2012. Cilt 1/l

Tokat'lı Hattat Ve Hajr:;-ı Kiitüp El-Hac Hasan Tahsin Efendi (1851 - 1915)

Resim-26 Tahsin Efendi'ye ait 1323/ tarihli nefis bir Celi Sülüs Levha

Tokçır SempOZ)'llllllt 1-3 Kasun 2012. Cilt lll 387