TÜRKİYE’DE KOALİSYON HÜKÜMETLERİ DÖNEMİNDE BÜTÇE ... · Prof. Dr., Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İktisat Bölümü Öğretim Üyesi [email protected]

Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Kafkas University Journal of the Institute of Social Sciences

Sayı Number 16, Sonbahar Autumn 2015, 75-96 DOI:10.9775/kausbed.2015.017

Gönderim Tarihi: 30.09.2015 Kabul Tarihi: 02.11.2015

TÜRKİYE’DE KOALİSYON HÜKÜMETLERİ DÖNEMİNDE

BÜTÇE PERFORMANSI: AMPİRİK BİR UYGULAMA (1980-2014)

The Budget Performance during Coalition Governments in Turkey: An

Empirical Investigation (1980-2014)

Hayati AKSU Yrd. Doç. Dr., Atatürk Üniversitesi

İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi

İktisat Bölümü Öğretim Üyesi

[email protected]

Osman Cenk KANCA Yrd. Doç. Dr., Atatürk Üniversitesi

Erzurum Meslek Yüksek Okulu

Dış Ticaret Bölümü Öğretim Üyesi

[email protected]

Selim BAŞAR Prof. Dr., Atatürk Üniversitesi

İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi

İktisat Bölümü Öğretim Üyesi

[email protected]

Öz Bu çalışmada Türkiye’de 1980 sonrası kurulan koalisyon hükümetleri

döneminde bütçe performansında bir bozulma olup olmadığı

araştırılmaktadır. Bu amaçla önce Türkiye’de 1980 sonrası gelişen siyasi

olaylara kısaca değinilmiştir. Daha sonra siyasal konjonktürün iktisadi

değişkenler üzerindeki etkisi ile ilgili bir literatür çalışması verilmiştir.

Çalışmada Türkiye’deki koalisyon dönemlerinin bütçe performansını

üzerindeki etkisinin ortaya konulması amacıyla 1980-2014 dönemine ait

yıllık verilerle bir sınır testi tahmini yapılmıştır. Çalışmanın sonuçlarına

göre koalisyon dönemlerinde bütçe performansı olumsuz olarak

etkilenmemektedir. Ancak seçim dönemleri bütçe açıkları üzerinde bozucu

bir etkiye sahiptir. Bu bozulmalar yerel seçim dönemlerinde daha

belirgindir

Anahtar Kelimeler: Bütçe Açıkları, Koalisyon, Seçimler

H.AKSU-O.C.KANCA-S.BAŞAR / KAÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 16- 2015, 75-96

76

Abstract

In this study whether a deterioration occurs in the budget performance in

coalition governments in Turkey after 1980 is investigated. For this

purpose, the political events that developed after 1980 in Turkey have been

briefly mentioned. Then a literature review is given about the impact of the

political conjuncture on economic variables. In order to investigate the

impact of coalition governments on the budget performance of Turkey, a

Bound Testing is estimated with annual data for 1980-2014 periods.

According to the results of the study, the budget performance is not

negatively affected by the coalition government periods. However, the

election periods have detrimental effect on the budget deficit. This

deterioration is more apparent in local elections.

Keywords: Budget Deficits, Coalition Governments, Elections

I. GİRİŞ

İktisat biliminde devletin misyonu ve ekonomideki ağırlığı ile

müdahale yöntemleri hemen her dönemde önemli tartışma konularından

birisi olmuştur. 20. yüzyılın başında meydana gelen iktisadi, siyasi, sosyal

olaylar devlet müdahalesi bilincinin yerleşmesine yol açmış, devletin

misyonunda ve vizyonunda ortaya çıkan değişimler sonucunda kamu

faaliyetleri daha da artmış ve zaman zaman bütçe üzerinde revizyonlar

görülmüştür. Bu revizyonlarda, hükümetin türü, hükümete katılan partilerin

gücü, ülkenin mali politikalarına yön veren kurumlar arasındaki

kutuplaşmalar da belirleyici olmuşlardır.1 İktisadi, sosyal ve siyasi alanlarda

ortaya çıkan gelişmelere bağlı olarak bu değişimler, doğası gereği

parlamenter sistemin uygulandığı ülkelerde daha sıklıkla görülmüştür.

Türkiye Ekonomisinde 1980’li yıllarda yaşanan değişim ve

dönüşümün temelinde, yıllardır birikmiş ve yapısal hale gelmiş sorunlara

çözüm arayışları yatmaktadır. Bu yıllar, iktisat politikalarında köklü yapısal

değişikliklerin yapılmaya başlandığı, özü içe dönük dışa bağımlı olan ithal

ikameci politikalardan vazgeçilerek ihracata yönelik sanayileşme

stratejisinin yerleştirilmeye çalışıldığı dönemi temsil etmektedir. 24 Ocak

kararlarıyla Türkiye ekonomisi, birçok konuda liberal politika uygulamasına

giderken; özelleştirme ve özel girişimin teşvik edilmesi, piyasalara daha az

müdahale edilmesi, kamu kesiminin ekonomideki etkisinin azaltılması

ve/veya küçültülmesi gibi temel bazı yapısal değişimler ortaya çıkmıştır.

1 HUBER, G.-KOCHER, M.-SUTTER, M. 2003: “Government Strength, Power

Dispersion in Governments and Budget Deficits in OECD-Countries. A Voting

Power Approach”, Public Choice, 116, 333–350.

H.AKSU-O.C.KANCA-S.BAŞAR / KAU Journal of the Institute of Social Sciences 15- 2016, 75-96

77

Çalışmada, Türkiye’deki koalisyon hükümetleri dönemlerinde bütçe

performansının nasıl etkilendiği araştırılmaktadır. Bu amaçla koalisyon

hükümetleri ile bütçe ilişkisi ile ilgili kısa teorik bilgiler verilmiş ve 1980

sonrası Türkiye’de siyasal geçmişe ve koalisyon hükümetleri dönemine

değinilmiş, daha sonra literatür özeti verilerek Türkiye ekonomisindeki bütçe

performansı ile koalisyon hükümetleri dönemi etkileşimini tespit etmek için

ampirik bir çalışma yapılmıştır.

II. POLİTİK İSTİKRARSIZLIK, KOALİSYON

HÜKÜMETLERİ ve BÜTÇE İLİŞKİSİNE TEORİK BAKIŞ

Siyaset-ekonomi ilişkileri çerçevesinde, “politik istikrarsızlık” daha

çok hükümet değişiklikleri kapsamında değerlendirilmektedir.2 Diğer

yandan, politik istikrarsızlığın, yönetimdeki istikrarsızlıklar ve sosyal

hoşnutsuzluk (siyasi kaotik ortam) şeklinde iki yönü de bulunmaktadır.3

Teorik görüşler daha çok koalisyon hükümetlerinin iktisadi olarak başarılı

olamayacakları tezini desteklemektedir. Hükümetin koalisyon biçiminde

olması, hiçbir partinin kendi programını aynen uygulamasına imkân

vermemekte, mali ve bütçe yapısında bozulmalara, hükümetin sunduğu

kamusal mal ve hizmetin etkisizleşmesine, siyasal hesaplaşmalara ve bir dizi

disiplin zafiyetine sebebiyet vermektedir. Ayrıca koalisyon ortağı partiler,

hükümet protokolünde olan ve olmayan hususlarda sık sık muhalif olarak,

iktidar erklerinde baskın olmaya çalışmaktadırlar.

Bütün bu etmenler, koalisyon iktidarının ömrüne, etkinliğine,

gücüne sekte vurabilmektedir.4 Bununla beraber, koalisyon hükümetleri

istikrarsızlığın, siyasal ve ekonomik krizlerin habercisi olarak

görülmektedir.5 Koalisyon hükümetlerinde görülen politik istikrarsızlık,

2 DEMİRGİL, H. 2011: “Politik İstikrarsızlık, Belirsizlik ve Makroekonomi:

Türkiye Örneği (1970-2006)”, Marmara Üniversitesi İİBF Dergisi, XXXI (II),

123-144. 3 ALESINA, A.-ÖZLER, S.-ROUBINI, N.-SWAGEL, P. 1996: “Political Stability

and Economic Growth”, Journal of Economic Growth, 1(2), 189-211.;

SWENSSON, J. 1998: “Investment, Properity Rights and Political Instability:

Theory and Evidence”, European Economic Review, 42, 1317-1341. 4 PERSSON, T.-ROLAND, G.-TABELLINI, G. 2003: “How Do Electoral Rules

Shape Party Structures, Government Coalitions, and Economic

Policies?, NBER Working Paper Series, 10176; BULUTOĞLU, K. 2004:

Kamu Bütçesi, Kamu Harcamaları, Kamu Borçları, Batı Türkeli Yayıncılık,

İstanbul.; STROM, K. 1990: “Minority Government and Majority Rule”,

Cambridge University Press, Cambridge. 5 ALESINA, A.-PEROTTI, R. 1996: “Income Distribution, Political Instability,

and Investment”, European Economic Review, 40, 1203-1228.; SOBACI, M. Z.


78

birçok ülkede beliren zayıf makroekonomik yapının sebebi olarak.6

Koalisyon nedeniyle güçsüz donanımdaki hükümetler etkin politikalar ifa

edemeyecek ve hareket kabiliyeti sınırlı olacaktır.7 Birden fazla partinin

katılımıyla oluşan koalisyon hükümetlerinde, koalisyon üyeleri arasında

çıkan anlaşmazlıklardan dolayı uzlaşıyı sağlamak daha zor olacağı ve

dolayısıyla partiler arasındaki kutuplaşma kronik bir hal alacağı için, bütçe

kesintilerinde başarıya ulaşılamayacaktır.8 Bununla beraber koalisyon

hükümetleri, harcamaların kesilmesi veya vergilerin arttırılmasını

istemeyecekleri için mali disiplinsizlik ortamı doğabilecektir. Tekrar seçilme

kaygıları ve yıpranmışlıklar fazlasıyla oluşabileceği için kamu borçlarında

ve bütçe açıklarında artma eğilimi görülebilecektir. 9

Politik iktisat yazınında, koalisyon dönemleri ile makroekonomik

performans (bütçe dengesi) ilişkilerine farklı bakış açıları da getirilmiştir.

Konuya koalisyon hükümetleri döneminde kutuplaşmanın önlenebilmesi

bağlamında farklı parti ve çıkar gruplarının buluşabilmesi açısından

bakıldığında, söz konusu hükümet tiplerinde sosyo-politik gerilimlerin

azalması, daha uzlaşmacı bir atmosferin oluşabilme ihtimaline yönelik

olarak politik istikrarsızlık seviyesinin ve iktisadi göstergelerdeki sapmaların

azalabileceği de ileri sürülmektedir.10 Koalisyon hükümetleri

deneyimlerinde, hem farklı grupların isteklerinin temsili hem de diğerleri

aleyhine bir yaptırımın gerçekleşmesi engellenebilmekte, daha katılımcı ve

demokratik bir zeminin oluşması sağlanabilmektedir (Yalansız, 2006).

Seçmen tercihlerindeki farklılaşmaların meydana getirdiği hükümet

değişikliklerinde ekonomi politikaları açısından radikal değişiklikler

2015: “Türkiye’nin Koalisyon Tecrübesi: Modeller ve Siyasal Gerçeklikler”,

Seta Perspektif, 109, 1-8. 6 EREN, E.-BİLDİRİCİ, M. 2001: “Türkiye’de 1990 Sonrası İktisadi Krizlerin

Siyasal ve İktisadi Nedenleri”, Yeni Türkiye Dergisi, 41, 167.; MILLER, V. 1997:

“Political Instability and Debt Maturity”, Economic Inquiry, 35 (1), 12–27. 7 EDWARDS, S.-TABELLINI, G. 1991: “Political Instability, Political Weakness

and Inflation: An Empirical Analysis”, NBER Working Paper Series, Working

Paper, 3721,19 8 ROUBINI, N.-SACHS, J. 1989: “Political and Economic Determinants of Budget

Deficits in the Industrial Democracies”, European Economic Review, 33, 903–933. 9 ALESINA, A.-DRAZEN, A. 1991: “Why are Stabilizations Delayed?”, The

American Economic Review, 81(5), 1170–1188.; CALVO, G.-DRAZEN, A. 1997:

“Uncertain Duration of Reform: Dynamic Implications”, NBER Working Paper,

5925. 10 CAMPOS, F. N.-NUGENT, B. J. 2002: “Who is Afraif of Political İnstability”,

Journal of Development Economics”, 67, 157-172.


79

beklenemeyeceği gibi, politikaların sürekliliği ve istikrarı ön plana

çıkabilmektedir (Güvel ve Koç, 2011; Telatar ve Telatar, 2004: 53-65).11

III. 1980 SONRASI SİYASAL GELİŞMELER ve KOALİSYON

HÜKÜMETLERİ

1980 yılına Türkiye, cari işlemler dengesi bozuk ve çeşitli

çıkmazları olan bir ekonomik tablo ile girmiştir.12 İşleyen süreçte, 1980

yılından sonra tatbik edilen politikalarda “karma ekonomi” kavramından

ziyade “serbest piyasa sistemi” kavramı ön plana çıkmıştır.13 Türk

ekonomisindeki bunalımı aşmak üzere 1980 senesinde “24 Ocak Kararları”

alınmış ve sonrasında ekonomide bazı yapısal dönüşümler tasarlanmıştır.

1980-1983 yılları arasında demokrasinin askıya alındığı askeri geçiş

döneminden sonra, 1983 yılı sonbaharında yapılan seçimde, ekonomide daha

fazla liberalleşmeyi ve dışa açılmayı savunan ANAP iktidara gelmiştir.

Ancak, ANAP hükümeti döneminde kamu kesimi borçlanma gereği özellikle

1987’den sonra çok artmış, kamu giderlerinin artış eğilimi devam etmiş,

devlet gelirlerinin bu giderleri karşılamayacak seviyede olması sebebiyle

sürekli borçlanma yoluna gidilmiştir. 1984-1987 arasında büyüme oranı

artarken enflasyon oranındaki artış da hızlanmıştır. Söz konusu dönemde,

bütçe giderleri/GSYİH oranı %17-18, bütçe gelirleri/GSYİH oranı %10-12

ve kamu borç stoku/GSYİH oranı ise ortalama %35-40 bandında bir seyir

izlemiştir. 1988-1991 arası büyüme rakamlarında önemli dalgalanmalar

olmuş, iç borçlanma, kamu açıklarının kapatılmasında çok önemli bir yer

edinmiştir. Hazinenin zaman zaman tahvil ve bono satarak açıkları

kapatmaya çalışması, faiz ödemelerinin çok yüksek boyutlara ulaşmasına

neden olmuştur. Bu durum kamu maliyesini krize sürükleyecek ortamı

hazırlamıştır.14 Maliye politikası uygulamaları, seçmenlerin öncelikli siyasal

isteklerini etkilemesi nedeniyle zaman zaman seçmenlerin iktidara verdikleri

desteği geri çekmelerine neden olmakta ve bu konjonktür makroekonomi

yönetiminde bozulmalar oluşturabilmektedir.15 Bu kapsamda, yaklaşık 8

sene süren tek başına ANAP iktidarından sonra, 20 Ekim 1991, 24 Aralık

11GÜVEL, E. A.-KOÇ, A. 2011: “Kamu Açıklarının Politik Ekonomisi”,

Sosyoekonomi Dergisi, 1, 231-251.; TELATAR, E. ve TELATAR, F. (2004):

“Standart IMF İstikrar Politikaları: Politik İstikrarsızlığa Yol Açan Bir

Kanal”, İktisat İşletme ve Finans Dergisi, 215, 53–65. 12 KURDAŞ, K. 1994: Ekonomik Politika Üzerine, İstanbul, Beta Yayınevi. 13 ERKAN, H. 1987: Sosyal Piyasa Ekonomisi, Silm Ofset, İzmir. 14 TANÖR, B.-BORATAV, K.-AKŞİN, Ş. 2000: Türkiye Ekonomisi Bugünkü

Türkiye 1980-1995, İstanbul, Cem Yayınevi. 15 SCHARPF, F. W. 2011: Monetary Union, Fiscal Crisis and the Preemption of

Democracy, Max Planck Institute for the Study of Societies, Cologne.


80

1995 ve 18 Nisan 1999 tarihinde yapılan genel seçimlerde hiçbir parti tek

başına hükümeti kuracak çoğunluğa ulaşamamıştır. Kurulan hükümetlerin

hiç biri seçim zamanını tam olarak dolduramamış, dönem içerisinde sıklıkla

erken seçimle karşılaşılmış ve hükümetlerin yaşam süreleri uzun olmamıştır.

1983–2007 dönemine bakıldığında, 15 hükümet kurulmuş, ortalama

hükümet ömrü ortalama 1 yıl 3 ay olmuştur. Sıklıkla seçim yapılması, bir

yandan ekonominin politik manipülasyonuna neden olurken diğer yandan

ekonomide yaşanan yapısal sıkıntıların giderilememesine neden olmuştur.16

Neredeyse 11 yıl süren koalisyon hükümetleri döneminde Toplam

Borç/GSMH oranı hızlı bir artış trendi içerisine girmiş 2001 yılı itibariyle bu

oran %78’e ulaşmıştır. Aynı şekilde 1990’da %20’lerde seyreden bütçe

harcamaları/GSMH oranı sürekli artmış ve 2001 yılında neredeyse %45

sevilerine gelmiştir. Bütçe gelirleri/GSMH oranı ise dönem içerisinde

salınımlar gösterse de 2001 yılı itibariyle yaklaşık %28 olarak gerçekleşmiş,

Bütçe Açığı/GSMH oranı artma eğilimine girerek 2001’de %16’lık oran ile

zirve yapmıştır.17 Hızla bozulan iç ve dış dengeler 1994 yılı başında para,

sermaye ve döviz piyasalarında ciddi bir krize yol açmıştır.18 Dönem

içerisinde gerek siyasi gerekse ekonomik istikrarın yakalanamayışı, 1999

depremi, terör sorunu, mali disiplinin bir türlü sağlanamaması, koalisyon

hükümetlerinde yaşanan kısır çekişmeler ve bankalarda görülen yapısal

bozukluklar kaotik ortamı beraberinde getirmiş ve ülke Şubat 2001 krizi ile

karşılaşmıştır. Bu kriz, 28 Milyar Dolar civarındaki döviz rezervini Mayıs

2001’de 18 milyar dolara geriletmiş, İç Borç Stoku/GSMH oranını %69,2’ye

çıkartmış, %2 civarında olan İç Borç Faiz Ödemeleri/GSMH oranının

%22’ye kadar çıkmasına neden olmuştur. Tüm bu yaşananlar üzerine Güçlü

Ekonomiye Geçiş Programı ile yeni bir dizi istikrar programı uygulanmaya

konmuştur. Bu bağlamda, kamu harcamalarında kısıntıya gidilmesi, kamu

gelirlerini artırıcı ve kamu kesimi borç stokunun azaltılmasına yönelik

politikalar gibi düzenlemeler yapılmışsa da bu program ciddi anlamda

başarılı olamamıştır. Sonuç olarak, 2001 yılı ekonomide %9,4’lük küçülme,

%68,5’lik enflasyon oranı, %8,4’lük işsizlik oranı, 84,9 Milyar Dolar iç borç

stoku ve 38,7 Milyar Dolar dış borç stoku ile sıkıntılı bir yıl olmuştur.19 1999

16 ŞANLISOY, S.-KÖK, R. 2010: “Politik İstikrarsızlık-Ekonomik Büyüme

İlişkisi: Türkiye Örneği (1987–2006)”, Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari

Bilimler Fakültesi Dergisi, 25 (1),101-125. 17 DPT 2002: Sayılarla Türkiye Ekonomisi: Gelişmeler (1980-2001) Tahminler

(2002-2005), Ankara. 18 DPT 1996: 5. 19 VOYVODA, E.-YELDAN, E. 2002: “Türkiye Ekonomisi İçin Kriz Sonrası

Alternatif Uyum Stratejileri”, http://www.bilkent.edu.tr, (07.01.2015), 2.

http://www.bilkent.edu.tr/


81

genel seçimlerinden sonra oluşturulan üç partili (ANASOL-M) koalisyon

hükümeti 3 yıl boyunca ülkeyi yönetmiştir. Dolayısıyla, koalisyonun

ilerleyen yıllarındaki yükselen fikir ayrılıkları Türkiye’yi tekrardan bir seçim

atmosferine sokmuştur.20 Bu gelişmeler paralelinde meclisin aldığı erken

genel seçim kararıyla, 2002 yılı 3 Kasım’ında genel seçimler yapılmış ve

ülke tekrar 7 Haziran 2015 tarihine dek tek partili iktidara kavuşmuştur.

IV. LİTERATÜR ARAŞTIRMASI

Politik değişkenler (koalisyon hükümetleri) ile mali değişkenler

arasındaki ilişki özellikle 1980’li yıllardan itibaren çeşitli ülkelerde farklı

dönemler itibariyle sınanmış ve farklı bulgular tespit edilmiştir. Konu ile

ilgili çalışmalardan, Roubini ve Sachs (1989), 15 OECD ülkesini kapsayan

çalışmalarında, 1960-1986 dönemini ele alarak hükümetleri, tek ve/veya çok

partili; azınlık veya çoğunluk olarak sınıflandırmışlardır. Analizler

sonucunda, diğer şartların eşit olsa da çok partili geniş koalisyon

hükümetlerinin tek parti iktidarlarına göre daha çok bütçe açıkları

verdiklerini belirtmişlerdir.21 Roubini (1991), 77 ülke için 1971-1982

döneminde, mali açıklar ve merkezi hükümet açıkları üzerinde politik

istikrarın yadsınamaz önemi olduğunu vurgulamıştır.22 Grilli vd. (1991), 18

OECD ülkesi üzerine yaptıkları çalışmada hükümet borçları politik sistemler

arasındaki ilişkiyi araştırmışlardır. Yazarlar kısa süreli hükümet

dönemlerinde ülkelerde yüksek borç stoklarının ortaya çıktığını ileri

sürmüşlerdir.23 Alesina ve Perotti (1995), çalışmalarında OECD ülkeleri

üzerine yaptıkları çalışmalarında koalisyon hükümetleri döneminde yapılan

mali ayarlamaların başarısız olduğunu ve bu tür hükümetlerin kötü

performans sergilediklerini ortaya atmışlardır.24 Yine Persson vd. (2003)

çalışmalarında, panel veri analizi kullanarak, parlamenter demokrasilerde

koalisyon dönemlerinde politik çıkarların ön plana çıktığını ve bu anlamda

kamu harcamalarının politize edildiğine dair ampirik bulgulara

T.C. MALİYE BAKANLIĞI 2003: 2002 Yıllık Ekonomik Rapor, Ankara.;

EĞİLMEZ, M.-KUMCU, E. 2006: Ekonomi Politikası, İstanbul: Remzi Kitabevi. 20 TÜRKKAN, E. 2001: “Türkiye’de 2001 Krizi ve Güven Faktörü”, Yeni

Türkiye, 41, 150. 21 ROUBINI, N.-SACHS, J. 1989: 903–933. 22 ROUBINI, N. 1991: “Economic and Political Determinants of Budget Deficits

in Developing Countries”, Journal of International Money and Finance, 10, 49-72. 23 GRILLI, V.-MASCIANDARO, D.-TABELLINI, G. 1991: “Political and

Monetary Institutions and Public Financial Policies in the Industrial

Countries”, Economic Policy, 6 (13), 342-392. 24 ALESINA, A.-PEROTTI, R. 1995: “Fiscal Expansions and Adjustments in OECD

Economies”, Economic Policy, 21, 207-248.


82

ulaşmışlardır.25 De Haan ve Sturm (1994), 1981-89 döneminde AB

ülkelerinde yaşanan hükümet değişikliklerinin kamu borç stokunu artırıcı

etki yaptığı bulgusuna ulaşmışlardır.26 Sakamoto (2005) çalışmasında, 17

OECD ülkesini 1961-98 dönemi için gözlemlemiş ve özellikle 90’lı yıllarda

zayıf yapılı ve kısa süreli hükümetlerde bütçe açıklarında yükselme eğilimi

olduğunu vurgulamıştır.27 Woo (2003) çalışmasında, 1970-1990 döneminde

57 gelişmiş ve gelişmekte olan ülke ekonomisi için Panel Veri tekniğini

kullanarak kamu kesiminin ekonomik dengesiyle bazı sosyo-politik ve

kurumsal değişkenler arasındaki ilişkiyi araştırmıştır. Ampirik sonuçlar

yönetim şekli ve hükümetlerin zayıflığının, bütçe açıklarıyla sürekli bir

ilişkisi olmadığını göstermektedir.28 Schaltegger ve Feld (2004),

çalışmalarında, İsviçre’nin kamu maliyesi üzerinde kabinedeki bakan

sayısının artışının önemli olduğunu fakat koalisyonun büyüklüğünün

herhangi bir kayda değer etkisinin olmadığını göstermişlerdir.29 Jochimsen

ve Nuscheler (2007), çalışmalarında, Almanya ekonomisinde 1960-2005

dönemini incelemişlerdir. Çalışmada, koalisyon hükümetlerinin tek parti

hükümetlerine göre daha fazla borçlanmaya gittiğine ilişkin ampirik

kanıtlara ulaşmışlardır.30 Anwar ve Ahmad (2012), Pakistan ekonomisi

üzerine 1976-2009 dönemine ilişkin yaptıkları çalışmada uzun dönemde

politik değişkenlerle bütçe açıkları arasında bir ilişkinin olduğunu bunun

yanı sıra geniş çaplı hükümetlerin daha fazla bütçe açıklarına neden

olduğunu tespit etmişlerdir.31 Udoh vd. (2014) çalışmalarında Nijerya

ekonomisinde, hükümet tipleri ile mali açılar arasındaki ilişkiyi 1970-2010

dönemi için incelemişler ve demokrasi rejimleri ile toplam mali açıklar

arasında bir bağıntının olduğunu, finansal liberalizasyonu azaltmak için mali

25 PERSSON, T.-ROLAND, G.-TABELLINI, G. 2003: 10176. 26 HAAN, J. D.-STURM, J. E. 1994: “Political and Institutional Determinants of

Fiscal Policy in the European Community”, Public Choice, 80, 157-172. 27 SAKAMOTO, T. 2005: “Economic Performance of “Weak” Governments an

Their Interaction with Central Banks and Labour: Deficit, Economic Growth,

Uneployment, Inflation, 1961-1998”, European Journal of Economic Research, 44,

801-836 28 WOO, J. 2003: “Economic, Political, and Institutional Determinants of Public

Deficits”, Journal of Public Economics, 87 (3-4), 387–426. 29 SCHALTEGGER, C. A.-FELD. L. P. 2004: “Do Large Cabinets Favor Large

Governments? Evidence from SubFederal Jurisdictions,” CESifo Working

Paper, 1294, 27. 30 JOCHIMSEN, B.-NUSCHELER, R. 2007: “The Political Economy of the

German Länder Deficits”, WZB Discussion Paper, II (06), 1-29. 31 ANWAR, M.-AHMAD, M. 2012: “Political Determinants of Budget Deficit in

Pakistan: An Empirical Investigation”, HWWI Research Paper, 135, 1-14.


83

açıklara güçlü bir eğilim olduğu vurgulanmışlardır.32

Türkiye ekonomisine yönelik yapılan çalışmalardan, Güvel (1998),

1987-1997 dönemini kapsayan çalışmasında seçimleri ve diğer politik

gelişmeleri bağımsız, reel toplam hasıla düzeyini ise bağımlı değişken olarak

kullanmıştır. Çalışmanın sonuçlarında, politik faktörlerin etkisi (seçimler ve

koalisyonlar), özellikle de politik iktidarın yapısının hem makroekonomik

politikaların belirlenmesi üzerinde hem de makroekonomik olaylar üzerinde

etkisinin görünmediği kanaatine varılmıştır.33 Eren ve Bildirici (2001)

Türkiye’de politik istikrarsızlığın ve kutuplaşmanın, makroekonomik

performans (yüksek enflasyon ve işsizlik, düşük büyüme) üzerinde etkin

olduğuna ilişkin ampirik kanıtlara ulaşmışlardır.34 Aslan ve Bilge (2009),

çalışmalarında, Türkiye’de 1950–2006 döneminde bütçe gelir ve gider

tahminleri ile gerçekleşmeleri arasındaki fark ya da sapmada, koalisyon ve

tek partili hükümet dönemlerinin durumunu incelemişlerdir. Çalışmada

regresyon analizi yöntemi kullanılmış ve yapılan analizler, Türkiye’de

koalisyon dönemlerinde bütçe giderlerinde meydana gelen oynamaların, tek

partili dönemlere göre fazla olduğunu ortaya çıkarmıştır.35 Karaca (2003),

çalışmasında, tek parti ve koalisyon hükümetlerinin, büyüme, enflasyon,

bütçe açığı ve cari işlemler dengesi üzerindeki etkilerini incelemiştir.

Araştırmanın bulguları, tek parti iktidarlarında büyüme oranının yükseldiğini

ancak koalisyon hükümetlerinde azaldığını, enflasyonun her iki hükümet

türünde de arttığını, bütçe açığının koalisyon dönemlerinde önemli derece

yükseldiğini, cari işlemler dengesinde ise önemli bir farklılığın olmadığını

göstermektedir.36 Kuştepeli ve Gülcan (2006), çalışmalarında, Türkiye’de

1976-2004 yıllarını kapsayan dönemde siyasi partilerin bütçe gelir, gider ve

açıkları üzerindeki etkileri araştırmışlardır. Elde edilen ampirik bulgularda,

32 UDOH, E.-JOSHUA, N.-ETOK, E. 2014: “Political Regime Type,

Liberalization and Fiscal Deficits in Developing Countries: Evidence from

Nigera”, European Scientific Journal, 8 (1), 22-38. 33 GÜVEL, E. A. 1998: “Türkiye Ekonomisinin Kısa Dönem Analizi (1987-

1997): Makro Politikalar ve Ekonomik Dalgalanmalar Üzerine Bir İnceleme”,

Çukurova Üniversitesi, İİBF Dergisi, 8 (1), 17-41. 34 EREN, E.-BİLDİRİCİ, M. 2001: “Türkiye’de Siyasal ve İktisadi İstikrarsızlık;

1980–2001”, İktisat, İşletme ve Finans Dergisi, 16 (187), 27–33. 35 ASLAN, M.-BİLGE, S. 2009: “Türkiye’de 1950–2006 Döneminde Bütçe Gelir

Gider Yönetimi Üzerine Ampirik Bir Çalışma: Tek Parti ve Koalisyon

Hükümetlerinin Karşılaştırması”, Süleyman Demirel Üniversitesi iktisadi ve İdari

Bilimler Fakültesi Dergisi, 14 (3), 265-288. 36 KARACA, O. 2003: “Türkiye’de Koalisyon Hükümetleri, Tek Parti

Hükümetleri ve Ekonomi”, İktisat, İşletme ve Finans Dergisi, 18 (207), 90–100.


84

hükümetlerin kutuplaşma, parçalanma ve ideolojilerinin, bütçe açıkları ve

bütçe açıklarını oluşturan bütçe harcamaları ve gelirlerini açıklamada

istatistiksel anlamlılık açısından güçlü olmadıkları izlenmiştir. Türkiye’de

iki ya da üç partiden oluşan koalisyon hükümetleri, daha yüksek bütçe

açığı/GSYİH ve bütçe harcamaları/GSYİH oranlarına sahip olmakla birlikte,

bütçe gelirleri/GSYİH oranı üzerine istatistiksel olarak anlamlı bir etkide

bulunmamaktadır.37 Gür ve Akbulut (2012), 19 ülkeyi kapsayan

çalışmalarında 1986-2003 yılları arasında panel veri analizini kullanmışlar

ve politik istikrarın ülkelerin büyüme ve makroekonomik performansını

pozitif etkilediğini bulmuşlardır.38 Şanlısoy ve Kök (2010), çalışmalarında,

Türkiye’de sıklıkla görülen politik istikrarsızlığın ekonomik büyüme

üzerindeki etkilerini incelemişlerdir. Ampirik analizde tek denklemli bir

model kurulmuş ve politik istikrasızlıkla ekonomik büyüme arasındaki ters

yönlü ilişkinin varlığına rastlanmıştır.39 Demirgil (2011) çalışmasında, 1970-

2006 yılları arasında Türkiye’de politik istikrarsızlık/belirsizlik ve

“ekonomik büyüme”, “enflasyon”, “döviz kuru oynaklığı” arasındaki ilişkiyi

incelemiştir. Politik istikrarsızlık göstergeleri olarak “genel seçimler”, “yerel

seçimler”, “askeri darbe dönemleri”, “referandumlar”, “koalisyonlar”, “grev”

değişkenleri kullanılmıştır. Analizlere göre, politik istikrarsızlığın ekonomik

büyüme üzerinde negatif, enflasyon üzerinde ise pozitif etkisi olduğu, ancak

döviz kurları üzerinde etkisinin çok güçlü olmadığına dair ampirik bulgulara

ulaşılmıştır.40 Yine, Tutar ve Tansel (2011), çalışmalarında, parçalı hükümet

yapılarının bütçe açıkları üzerinde etkisini 1960-2009 dönemi için

araştırmışlardır. Sonuçlar, hükümet yapılarındaki parçalanmışlıkların bütçe

açıkları/GSMH oranı üzerinde artırıcı etki yaptığını göstermektedir.41 Arslan

(2011), çalışmasında, 1987-2007 döneminde Türkiye’de siyasi istikrarsızlık

ve gayri safi yurt içi hasıla (GSYİH) arasındaki ilişkiyi araştırmıştır.

Sonuçlar siyasi istikrarsızlık ve GSYİH arasında uzun dönemli bir ilişkiye

37 KUŞTEPELİ, Y.-GÜLCAN, Ö. 2006: “Türkiye’de Hükümetlerdeki Politik

Parçalanma ve İdeolojinin Bütçe Üzerine Etkileri: 1976–2004”, İktisat, İşletme

ve Finans Dergisi, 21 (243), 55–66. 38 GÜR, T. H.-AKBULUT, H. 2012: “Gelişmekte Olan Ülkelerde Politik

İstikrarın Büyüme Üzerine Etkisi”, Sosyoekonomi Dergisi, 1, 281-300. 39 ŞANLISOY, S.-KÖK, R. 2010: 101-125. 40 DEMİRGİL, H. 2011: “Politik İstikrarsızlık, Belirsizlik ve Makroekonomi:

Türkiye Örneği (1970-2006)”, Marmara Üniversitesi İİBF Dergisi, XXXI (II),

123-144. 41 TUTAR, İ.-TANSEL, A. 2011: “An Analysis of Political and Institutional

Power Dispersion: The Case of Turkey”, ERC Working Papers in Economics,

11(1), 1-34.


85

işaret etmekte; GSYİH’den siyasi istikrarsızlığa doğru tek yönlü bir

nedensellik ilişkisi olduğunu ileri sürmektedir.42 Cangir ve Turan (2014),

çalışmalarında politik istikrarsızlığın bütçe dengesi üzerindeki etkisini

Türkiye’ye ilişkin 1955-2012 dönemi verileri kullanarak analiz etmişlerdir.

Çalışmada politik istikrarsızlığı yansıtan göstergeler ile politik istikrarsızlık

endeksleri kullanılmıştır. Tahmin sonuçları, hükümet istikrarsızlığının bütçe

dengesi üzerinde negatif yönde anlamlı ve önemli bir etkisinin olduğuna

işaret etmektedir.43

V. KOALİSYON HÜKÜMETLERİ ve BÜTÇE

PERFORMANSI ÜZERİNE BİR UYGULAMA

Çalışmada 1980-2014 dönemi yıllık veri seti kullanılmış ve sınır

testi yönteminden yararlanılmıştır. Kısa ve uzun dönemli ilişkilerin ortaya

konulmasında Pesaran vd (2001) tarafından geliştirilen sınır testi

yaklaşımından yararlanılmıştır.44 Kısıtlanmamış hata düzeltme modeline

dayanan ARDL modellerinde eşbütünleşme ilişkisi kurulan modelin EKK ile

iki kere tahmin edilmesi ile gerçekleşir. Daha sonra hesaplanan Wald testi ile

hesaplanan F istatistikleri ile bağımlı değişkenin bir gecikmeli değerinin t

istatistiği Pesaran vd tarafından hesaplanan tablo değerleri ile

karşılaştırılarak eşbütünleşme olup olmadığına karar verilmektedir.

Çalışmada kullanılan genel modeller;

GT t = a0 + a1 Y t + a3 t + a4 DEFt + a5 SEt+ a6 KOt + εt (1)

GT t = a0 + a1 Y t + a3 t + a4 DEFt + a5 GEt+ a6 MAt + εt (2)

Şeklindedir. Burada GT, kamu harcamalarının kamu gelirlerine oranını,

DEF deflatörün farkı olarak tanımlanan enflasyon oranını, Y ise sabit fiyatlarla

GSYİH değerini göstermektedir. SE seçim dönemleri ve KO koalisyon

dönemlerini gösteren gölge değişkenlerdir. Eşitlik (2) ise seçimlerin genel (GE)

ve mahalli seçimler (MA) olmak üzere ikiye ayrılması ile elde edilmiştir. Veriler

TÜİK, TCMB ve Maliye Bakanlığı veri tabanları ile raporlarından derlenmiştir.

Yukarıdaki genel eşitlikler sınır testi kalıbında aşağıdaki gibi yazılarak

tahmin edilmektedir.

42 ARSLAN, Ü. 2011: “Siyasi İstikrarsızlık ve Ekonomik Performans: Türkiye

Örneği”, Ege Akademik Bakış, 11 (1), 73-80 43 CANGİR, N.-TURAN, T. 2014: “Politik İstikrarsızlığın Bütçe Dengesi

Üzerindeki Etkisi: Türkiye Örneği”, Maliye Dergisi, 166, 243-267. 44 PESARAN, M. H.-SHIN, Y.-SMITH, R. J. 2001: “Bounds Testing Approaches

to the Analysis of Level Relationships”, Journal of Applied Econometrics, 16: 289-

326


86

ΔDLGTt = β0 +

m

i=1

β1i ΔDLGTt-i +

m

i=0

β2i Δ LYt-i +

m

i=0

β3i ΔLDEFt-i + β4 LGTt-1 +

β5LY t-1 + β6 LDEFt-1 + β7SEt-1 + β8KOt-1+ ut (3)

ΔDLGTt = β0 +

m

i=1

β1i ΔDLGTt-i +

m

i=0

β2i Δ LYt-i +

m

i=0

β3i ΔLDEFt-i + β4 LGTt-1 +

β5LY t-1 + β6 LDEFt-1 + β7GEt-1 + β8MAt-1+ ut (4)

(3) ve (4) nolu eşitliklerden yararlanılarak hata düzelme modelleri ise,

ΔDLGTt = β0 +

m

i=1

β1i ΔDLGTt-i +

m

i=0

β2i Δ LYt-i +

m

i=0

β3i ΔLDEFt-i + β4HDMt-1

+ β5SEt-1 + β6KOt-1+ ut (5)

ΔDLGTt = β0 +

m

i=1

β1i ΔDLGTt-i +

m

i=0

β2i Δ LYt-i +

m

i=0

β3i ΔLDEFt-i + β4HDMt-1

+ β5GEt-1 + β6MAt-1+ ut (6)

formunda tahmin edilmektedir.

VI. TAHMİN SONUÇLARI

Çalışmada kullanılan verilerin zaman serisi özelliği göstermesi

nedeniyle ADF birim kök ve KPSS durağanlık sınaması yapılmış, sonuçlar

Tablo 1’de verilmiştir.

Tablo 1: Birim Kök ve Durağanlık Testleri Sonuçları

ADF KPSS

Sabitli Sabitli-Trendli Sabitli Sabitli-Trendli

LGT -1.47(4) -1.84(0) 0.16(4) 0.14(4)

LDEF -0.81(1) -1.39(0) 0.66(5)** 0.15(5)**

LY -0.75(0) -3.09(0) 0.69(5)** 0.10(2)

ΔLGT -3.81(3)* -3.77(3)* 0.11(2) 0.05(2)

ΔLDEF -1.39(0) -2.05(0) 0.35(5) 0.16(4)**

ΔLY -6.39(0)* -6.33(0)* 0.12(5) 0.11(6)

Not: (*) ve (**) sırasıyla %1 ve %5 seviyelerinde boş hipotezin reddedildiğini

göstermektedir. Parantez içindeki değerler KPSS birim kök testinde Newey west’e göre

belirlenen uygun gecikme uzunluğu; ADF kök testlerindeki Schwarz Bilgi Kriteri ile

belirlenen uygun gecikme uzunluklarıdır. Δ sembolü değişkenleri fark düzeyleri ifade

etmektedir.


87

Sonuçlara göre çalışmada kullanılan tüm değişkenlerin aynı derecede

durağan değillerdir. Bu nedenle kısa ve uzun dönemli ilişiler sınır testi ile

araştırılmıştır. Önce uzun dönem ilişkinin olup olmadığı tahmin edilmiş ve

sonuçlar Tablo 2’de verilmiştir. Gecikme uzunlukları Schwarz kriteri ile

belirlenerek (4, 1, 4) olarak tespit edilmiştir.

Tablo 2: ARDL(4,1,4) Sınır Testi Sonuçları

ΔLGT—Bağımlı Değişken Katsayılar t İstatistiği

ΔLGTt-1

ΔLGTt-2

ΔLGTt-3

ΔLY

ΔLDEF

ΔLDEFt-1

ΔLDEFt-2

ΔLDEFt-3

SE

KO

C

LY t-1

LDEFt-1

LGTt-1

0.40

0.37

0.40

-1.42

-0.47

0.32

-0.08

0.54

0.003

-0.02

19.34

-0.77

0.08

-1.11

2.51 [0.02]

2.94 [0.00]

3.15 [0.00]

-3.49 [0.00]

-2.73 [0.01]

1.72 [0.10]

-0.42 [0.67]

2.73 [0.01]

0.08 [0.93]

-0.40 [0.69]

2.53 [0.02]

-2.53 [0.02]

2.66 [0.01]

-5.61 [0.00]

R2

DW

F-istatistiği

χ2BG(1)=2.18 [0.33],

χ2BPG(6)= 17.42[0.18],

χ2JB=0.73[0.69]

0.85

2.16

7.52 [0.00]

Sınır Testi

F= 11.31

Kritik Değerler

%1 4.13-5

%5 3.1-3.87

%10 2.63-3.35


88

Tahmin edilen sınır testi sonuçlarına göre %1 önem düzeyinde uzun dönemli

bir ilişki olduğu sonucuna varılmıştır. Bu sonuçlar ışığında hata düzeltme

modeli tahmin edilmiş ve sonuçlar Tablo 3’de verilmiştir.

Tablo 3: ARDL Hata Düzeltme Modeli Sonuçları

ΔLGT—Bağımlı Değişken

Katsayılar t İstatistiği

ΔLGTt-1

ΔLGTt-2

ΔLGTt-3

ΔLY

ΔLDEF

ΔLDEFt-1

ΔLDEFt-2

ΔLDEFt-3

SE

KO

Cointeg(-1)

0.39

0.37

0.41

-1.38

-0.50

0.37

-0.12

0.55

-0.01

-0.01

-1.09

2.93 [0.00]

3.41 [0.00]

3.58 [0.00]

-4.36 [0.00]

-3.96 [0.00]

2.13 [0.04]

-0.68 [0.50]

4.01 [0.00]

-0.43 [0.66]

-0.15 [0.88]

-6.27 [0.00]

Uzun Dönem Katsayıları

LY

LDEF

SE

KO

C

-0.69

0.07

0.002

-0.02

17.35

-3.43 [0.00]

3.93 [0.00]

0.08 [0.93]

-0.41 [0.68]

3.45 [0.00]

LM

Breusch-Pagan-Godfrey

2.18 [0.33]

17.42 [0.18]

Tahmin sonuçlarına göre Türkiye’de ele alınan dönem için koalisyon

dönemlerinde bütçe açıkları artmamakta aksine azalma yönünde bir sonuç

ortaya çıkmaktadır. Ancak seçim dönemlerinde bütçe açıkları artış

eğilimindedir. Diğer sonuçlara göre, hasıla artışı bütçe açıklarını azaltırken

enflasyondaki artış bütçe açıklarını artırmaktadır.

Yukarıdaki sonuçlarda seçimlerin bütçe performansını olumsuz

olarak etkilediğinin belirlenmesi üzerine seçimler genel ve yerel seçimler

olarak ikiye ayrılarak yeni bir tahmin yapılmış ve sonuçlar Tablo 4’de

verilmiştir.


89

Tablo 4: Genel ve Yerel Seçimler Ayrımına göre ARDL Sınır Testi

Tahmini Sonuçları

ΔLGT—Bağımlı

Değişken


ΔLGTt-1

ΔLGTt-2

ΔLGTt-3

ΔLDEF

ΔLDEFt-1

ΔLDEFt-2

ΔLDEFt-3

DG

DM

C

LY t-1

LDEFt-1

LGTt-1

0.46

0.41

0.28

-0.50

0.45

-0.29

0.69

0.009

0.08

10.31

0.41

0.05

-0.96

2.82 [0.01]

2.88 [0.00]

1.91 [0.07]

-2.66 [0.01]

2.21 [0.03]

-1.49 [0.15]

3.73 [0.00]

0.21 [0.83]

2.08 [0.05]

1.24 [0.23]

-1.24 [0.23]

1.48 [0.15]

-4.43 [0.00]

R2

DW

F-istatistiği

0.79

1.96

5.81 [0.00]

Sınır Testi

F= 9.80

Kritik Değerler

%1 4.13-5

%5 3.1-3.87

%10 2.63-3.35

Tabloda verilen sınır testi değeri uzun dönemli bir ilişkinin varlığını yeniden

göstermiş, bunun üzerine hata düzelme modeli tahmine edilerek sonuçlar

Tablo 5’de gösterilmiştir.


90

Tablo 5: Genel ve Yerel Seçim Ayrımına göre Tahmin Edilen ARDL (4, 1,

4) Hata Düzeltme Modeli

ΔLGT—Bağımlı

Değişken


ΔLGTt-1

ΔLGTt-2

ΔLGTt-3

ΔLY

ΔLDEF

ΔLDEFt-1

ΔLDEFt-2

ΔLDEFt-3

DG

DM

Cointeg(-1)

0.44

0.37

0.32

-0.94

-0.46

0.34

-0.13

0.52

-0.001

0.06

-1.04

3.26 [0.00]

3.47 [0.00]

2.92 [0.00]

-2.95 [0.00]

-3.89 [0.00]

2.22 [0.03]

-0.82 [0.42]

3.89 [0.00]

-0.05 [0.96]

2.85 [0.01]

-7.10 [0.00]

Uzun Dönem Katsayıları

LY

LDEF

DG

DM

C

-0.73

0.08

0.005

0.04

18.24

-3.84 [0.00]

4.47 [0.00]

0.16 [0.86]

1.15 [0.26]

3.84 [0.00]

LM

Breusch-Pagan-Godfrey

2.18 [0.33]

17.42 [0.18]

Tahmin sonuçlarına göre kısa dönemde bütçe performansı genel seçim

dönemlerinden ziyade yerel seçim dönemlerinde olumsuz olarak

etkilenmektedir. Yine hasıla artışının bütçe açıklarını azaltıcı, enflasyondaki

artışların ise bütçe açıklarını artırıcı etkisi teyit edilmiştir.

SONUÇ VE DEĞERLENDİRMELER

Siyaset ve iktisat bilimleri arasındaki ilişkiler geçmişten başlayan ve

günümüzde devam eden önemli araştırma konularından birisidir. Devletin

ekonomideki rolü ile ilgili tartışmalar çok eskiden beri var olan bir konudur.

Son yıllarda ise demokratik ülkelerdeki politik istikrarsızlıklar ile iktisadi

performans arasındaki ilişkiler birçok çalışmada ele alınmıştır. Bu kapsamda


91

demokratik ülkelerdeki kamu yönetimi bileşenleri ile iktisadi büyüme başta

olmak üzere birçok gösterge arasındaki ilişkiler hakkında çok sayıda

araştırma yapılmış ve yapılmaya devam etmektedir. Bu kapsamda

ülkelerdeki hükümetlerin yapısı ile iktisadi performans arasındaki ilişiler de

birçok çalışmaya konu olmaktadır.

Ülkelerde güçlü bir tek partili iktidarın mı yoksa koalisyon

hükümetlerinin mi daha başarılı bir performans sergilediklerine dair

tartışmalar devam etmektedir.

Bu çalışmada, Türkiye’de 1980 sonrası kurulan koalisyon

hükümetleri dönemlerinde bütçe performansı üzerinde durulmaktadır. Bu

amaçla bir model oluşturularak ekonometrik tahmin yapılması yoluna

gidilmiştir. Bütçe performansının bütçe gelirlerinin giderlerini karşılama

oranı; bir başka deyişle bütçe açığı olarak ölçüldüğü modelin tahmin

sonuçlarına göre, Türkiye’de koalisyon dönemlerinde bütçe açıklarının

olumsuz olarak etkilendiğine dair kanıtlar elde edilememiştir. Buna karşılık

seçim dönemlerinde ise seçimlerin bütçe açıklarını artırıcı etkisinin olduğuna

dair bulgulara rastlanmıştır. Bu negatif etkinin özellikle yerel seçim

dönemlerinde daha da belirginleştiği görülmüştür.

Çalışmanın bulguları ışığında bütçe açıkları bağlamında, Türkiye’de

olası koalisyon dönemlerinden çok seçim dönemlerinin etkisinin göz önünde

bulundurulması ve hem yerel hem genel seçimlerde popülist yaklaşımlardan

uzak durulması gerektiği ileri sürülebilir. Bu yaklaşım, ülkenin

makroekonomik dengelerinin gözetilmesi açısından önem taşımaktadır.

KAYNAKLAR

ALTAN, L. 2005: “Genel Seçimler-Yerel Seçimler İlişkisi (1983-2004)”,

Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 3,184.

ALESINA, A.-DRAZEN, A. 1991: “Why are Stabilizations Delayed?”, The

American Economic Review, 81(5), 1170–1188.

ALESINA, A.-PEROTTI, R. 1995: “Fiscal Expansions and Adjustments in

OECD Economies”, Economic Policy, 21, 207-248.

ALESINA, A.-PEROTTI, R. 1996: “Income Distribution, Political Instability,

and Investment”, European Economic Review, 40, 1203-1228.

ALESINA, A.-ÖZLER, S.-ROUBINI, N.-SWAGEL, P. 1996: “Political Stability

and Economic Growth”, Journal of Economic Growth, 1(2), 189-211.

ANWAR, M.-AHMAD, M. 2012: “Political Determinants of Budget Deficit in

Pakistan: An Empirical Investigation”, HWWI Research Paper, 135, 1-

14.

ARSLAN, Ü. 2011: “Siyasi İstikrarsızlık ve Ekonomik Performans: Türkiye

Örneği”, Ege Akademik Bakış, 11 (1), 73-80.

ASLAN, M.- BİLGE, S. 2009: “Türkiye’de 1950–2006 Döneminde Bütçe Gelir


92

Gider Yönetimi Üzerine Ampirik Bir Çalışma: Tek Parti ve Koalisyon

Hükümetlerinin Karşılaştırması”, Süleyman Demirel Üniversitesi

iktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14 (3), 265-288.

BULUTOĞLU, K. 2004: Kamu Bütçesi, Kamu Harcamaları, Kamu Borçları,

Batı Türkeli Yayıncılık, İstanbul.

CALVO, G.-DRAZEN, A. 1997: “Uncertain Duration of Reform: Dynamic

Implications”, NBER Working Paper, 5925.

CAMPOS, F. N.-NUGENT, B. J. 2002: “Who is Afraif of Political İnstability”,

Journal of Development Economics”, 67, 157-172.

CANGİR, N.- TURAN, T. 2014: “Politik İstikrarsızlığın Bütçe Dengesi

Üzerindeki Etkisi: Türkiye Örneği”, Maliye Dergisi, 166, 243-267.

DEMİRGİL, H. 2011: “Politik İstikrarsızlık, Belirsizlik ve Makroekonomi:

Türkiye Örneği (1970-2006)”, Marmara Üniversitesi İİBF Dergisi, XXXI

(II), 123-144.

DURSUN, D. 2004: Siyaset Bilimi, Beta Basım, İstanbul, 83.

DPT 1996: Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1996-2000), Ankara: Devlet

Planlama Teşkilatı Yayınları.

DPT 2002: Sayılarla Türkiye Ekonomisi: Gelişmeler (1980-2001) Tahminler

(2002-2005), Ankara.

EDWARDS, S.- TABELLINI, G. 1991: “Political Instability, Political Weakness

and Inflation: An Empirical Analysis”, NBER Working Paper Series,

Working Paper, 3721,19.

EĞİLMEZ, M.-KUMCU, E. 2006: Ekonomi Politikası, İstanbul: Remzi Kitabevi.

EREN, E.-BİLDİRİCİ, M. 2001: “Türkiye’de 1990 Sonrası İktisadi Krizlerin

Siyasal ve İktisadi Nedenleri”, Yeni Türkiye Dergisi, 41, 167.

EREN, E.-BİLDİRİCİ, M. 2001: “Türkiye’de Siyasal ve İktisadi İstikrarsızlık;

1980–2001”, İktisat, İşletme ve Finans Dergisi, 16 (187), 27–33.

ERKAN, H. 1987: Sosyal Piyasa Ekonomisi, Silm Ofset, İzmir.

GRILLI, V.-MASCIANDARO, D.-TABELLINI, G. 1991: “Political and

Monetary Institutions and Public Financial Policies in the Industrial

Countries”, Economic Policy, 6 (13), 342-392.

GÜR, T. H.-AKBULUT, H. 2012: “Gelişmekte Olan Ülkelerde Politik İstikrarın

Büyüme Üzerine Etkisi”, Sosyoekonomi Dergisi, 1, 281-300.

GÜVEL, E. A. 1998: “Türkiye Ekonomisinin Kısa Dönem Analizi (1987-1997):

Makro Politikalar ve Ekonomik Dalgalanmalar Üzerine Bir İnceleme”,

Çukurova Üniversitesi, İİBF Dergisi, 8 (1), 17-41.

GÜVEL, E. A.-KOÇ, A. 2011: “Kamu Açıklarının Politik Ekonomisi”,

Sosyoekonomi Dergisi, 1, 231-251.

HAAN, J. D. -STURM, J. E. 1994: “Political and Institutional Determinants of

Fiscal Policy in the European Community”, Public Choice, 80, 157-172.

HUBER, G.-KOCHER, M.-SUTTER, M. 2003: “Government Strength, Power

Dispersion in Governments and Budget Deficits in OECD-Countries. A

Voting Power Approach”, Public Choice, 116, 333–350.

JOCHIMSEN, B.-NUSCHELER, R. 2007: “The Political Economy of the


93

German Länder Deficits”, WZB Discussion Paper, II (06), 1-29.

KARACA, O. 2003: “Türkiye’de Koalisyon Hükümetleri, Tek Parti

Hükümetleri ve Ekonomi”, İktisat, İşletme ve Finans Dergisi, 18 (207),

90–100.

KURDAŞ, K. 1994: Ekonomik Politika Üzerine, İstanbul: Beta Yayınevi.

KUŞTEPELİ, Y.-GÜLCAN, Ö. 2006: “Türkiye’de Hükümetlerdeki Politik

Parçalanma ve İdeolojinin Bütçe Üzerine Etkileri: 1976–2004”, İktisat,

İşletme ve Finans Dergisi, 21 (243), 55–66.

MILLER, V. 1997: “Political Instability and Debt Maturity”, Economic Inquiry,

35 (1), 12–27.

PESARAN, M. H.-SHIN, Y.-SMITH, R. J. 2001: “Bounds Testing Approaches to

the Analysis of Level Relationships”, Journal of Applied Econometrics,

16: 289-326

SAKAMOTO, T. 2005: “Economic Performance of “Weak” Governments an

Their Interaction with Central Banks and Labour: Deficit, Economic

Growth, Uneployment, Inflation, 1961-1998”, European Journal of

Economic Research, 44, 801-836.

SCHARPF, F. W. 2011: Monetary Union, Fiscal Crisis and the Preemption of

Democracy, Max Planck Institute for the Study of Societies, Cologne.

SCHALTEGGER, C. A.-FELD. L. P. 2004: “Do Large Cabinets Favor Large

Governments? Evidence from SubFederal Jurisdictions,” CESifo

Working Paper, 1294, 27.

SOBACI, M. Z. 2015: “Türkiye’nin Koalisyon Tecrübesi: Modeller ve Siyasal

Gerçeklikler”, Seta Perspektif, 109, 1-8.

SWENSSON, J. 1998: “Investment, Properity Rights and Political Instability:

Theory and Evidence”, European Economic Review, 42, 1317-1341.

ŞAHİNÖZ, A. 2001: Türkiye Ekonomisi, Ankara: İmaj Yayınevi.

ŞANLISOY, S.-KÖK, R. 2010: “Politik İstikrarsızlık-Ekonomik Büyüme

İlişkisi: Türkiye Örneği (1987–2006)”, Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi

ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 25 (1),101-125.

PERSSON, T.-ROLAND, G.-TABELLINI, G. 2003: “How Do Electoral Rules

Shape Party Structures, Government Coalitions, and Economic

Policies?, NBER Working Paper Series, 10176. ROUBINI, N.-SACHS, J. 1989: “Political and Economic Determinants of Budget

Deficits in the Industrial Democracies”, European Economic Review, 33,

903–933.

ROUBINI, N. 1991: “Economic and Political Determinants of Budget Deficits in

Developing Countries”, Journal of International Money and Finance, 10,

49-72.

STROM, K. 1990: “Minority Government and Majority Rule”, Cambridge

University Press, Cambridge. TANÖR, B.-BORATAV, K.-AKŞİN, Ş. 2000: Türkiye Ekonomisi Bugünkü

Türkiye 1980-1995, İstanbul: Cem Yayınevi.

TELATAR, E.-TELATAR, F. 2004: “Standart IMF İstikrar Politikaları: Politik


94

İstikrarsızlığa Yol Açan Bir Kanal”, İktisat İşletme ve Finans Dergisi,

215, 53–65.

TUTAR, İ.-TANSEL, A. 2011: “An Analysis of Political and Institutional Power

Dispersion: The Case of Turkey”, ERC Working Papers in Economics,

11(1), 1-34.

TÜRKKAN, E. 2001: “Türkiye’de 2001 Krizi ve Güven Faktörü”, Yeni Türkiye,

41, 150.

T.C. MALİYE BAKANLIĞI 2003: 2002 Yıllık Ekonomik Rapor, Ankara.

UDOH, E.-JOSHUA, N.-ETOK, E. 2014: “Political Regime Type, Liberalization

and Fiscal Deficits in Developing Countries: Evidence from Nigera”,

European Scientific Journal, 8 (1), 22-38.

VOYVODA, E.-YELDAN, E. 2002: “Türkiye Ekonomisi İçin Kriz Sonrası

Alternatif Uyum Stratejileri”, http://www.bilkent.edu.tr, (07.01.2015), 2.

YALANSIZ, N. 2006: Türkiye'de Koalisyon Hükümetleri 1961–2002, Büke

Yayınları, İstanbul.

WOO, J. 2003: “Economic, Political, and Institutional Determinants of Public

Deficits”, Journal of Public Economics, 87 (3-4), 387–426.

www.tbmm.gov.tr/hukumetler.htm

www.ysk.gov.tr

http://www.bilkent.edu.tr/

http://www.tbmm.gov.tr/hukumetler.htm

http://www.ysk.gov.tr/


95

EKLER

EK 1. CUSUM Grafikleri

-12

-8

-4

0

4

8

12

1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014

CUSUM 5% Significance

-0.4

0.0

0.4

0.8

1.2

1.6

1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014

CUSUM of Squares 5% Significance


96

EK 2. Türkiye’de 1980 Sonrası Koalisyon Hükümetleri

Hükümetin Adı Partiler Görev Süresi

VII. Demirel Hükümeti DYP-SHP 21.11.1991 -25.06.1993

I. Çiller Hükümeti DYP-SHP 25.06.1993 - 05.10.1995

III. Çiller Hükümeti DYP ve CHP 30.10.1995 - 06.03.1996

ANAYOL ANAP ve DYP 06.03.1996 - 28.06.1996

REFAHYOL RP ve DYP 28.06.1996 - 30.06.1997

III. Yılmaz Hükümeti ANAP, DSP ve DTP 30.06.1997 - 11.01.1999

ANASOL-M DSP, MHP ve ANAP 28.05.1999 - 03.11.2002

Kaynak: www.ysk.gov.tr; www.tbmm.gov.tr

http://www.ysk.gov.tr/

Documents

TÜRKİYE’DE KOALİSYON HÜKÜMETLERİ DÖNEMİNDE BÜTÇE ... · Prof. Dr., Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İktisat Bölümü Öğretim Üyesi [email protected]