Upload
others
View
17
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
İSTANBUL UumlNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTUumlSUuml
KAMU HUKUKU ANABİLİM DALI
DOKTORA TEZİ
TUumlRKİYErsquoDE AFET YOumlNETİMİ VE İDARENİN
SORUMLULUĞU
GUumlLCAN AZİMLİ CcedilİLİNGİR
2502110168
TEZ DANIŞMANI
PROF DR ZEHREDDİN ASLAN
İSTANBUL 2019
ii
iii
OumlZ
TUumlRKİYErsquoDE AFET YOumlNETİMİ VE İDARENİN
SORUMLULUĞU
Bu ccedilalışmanın afeti afet youmlnetimini ve afetlerden dolayı idarenin
sorumluluğunu eleştirel bir bakışla değerlendirilmesini amaccedillayan diğer ccedilalışmalardan
başlıca farkı oumlncelikle 23112011 tarihinde Vanrsquoda meydana gelen maddi ve manevi
anlamda buumlyuumlk tahribata neden olan depremde afetin olduğu doumlnemdeki iklim
şartlarının da etkisiyle başta barınma ihtiyacı olmak uumlzere kriz youmlnetimi suumlrecinde
yapılması gereken faaliyetlerin yuumlruumltuumllmesinde depremi bizzat yaşayan biri olarak
idari anlamda saptanan birccedilok sorunun olası afetlerde bir daha yaşanmaması iccedilin ne
gibi ccedilalışmaların yapılması gerektiğinin goumlzlemlenmesi ve bunun neticesinde oumlzellikle
afete muumldahale aşamasında yapılması gerekenlerin neler olduğuna ilişkin tespit ve
oumlnerileri iccedilermesidir Bir diğer fark bu zamana kadar afetlerle ilgili olarak yapılan
ccedilalışmaların yalnızca teorik olarak afeti veya afet youmlnetim sistemini yahut afetlerden
dolayı idarenin sorumluluğunu ele alan tek youmlnluuml bir incelemeyi iccedilermiş olmalarıdır
Bu bağlamda ccedilalışma afet afet youmlnetimi ve idarenin afet hukukundan kaynaklanan
sorumluluğunu ccedilok youmlnluuml bir şekilde ele almakta ve incelemektedir
Anahtar Kelimeler Afet Afet Youmlnetimi Afet Hukuku İdare Sorumluluk
iv
ABSTRACT
DISASTER MANAGEMENT AND ADMINISTRATION IN TURKEY
RESPONSIBILITY
The main difference of this study from other studies aiming to animadversional
evaluate disaster disaster management and responsibility of the administration due to
disasters Firstly in the earthquake that caused material and moral destruction in Van
on 23112011 in the earthquake conditions in the period of the disaster especially in
the need for shelter in terms of carrying out the activities to be carried out during the
crisis management process as an individual who experienced the earthquake It is to
observe what kind of studies should be done in order to prevent many of the problems
identified in possible disasters and to include the findings and recommendations
regarding what needs to be done especially in the disaster response stage Another
difference is that the studies conducted so far on disasters only include theoretically a
one-way review that deals with the disaster or disaster management system or the
responsibility of the administration for disasters In this context the study considers
and examines the responsibility of disaster disaster management and administration
arising from disaster law in a multidimensional way
Keywords Disaster Disaster Management Disaster Law Administration
Responsibility
v
İCcedilİNDEKİLER
OumlZ ii
ABSTRACT iv
TABLOLAR LİSTESİ viii
ŞEKİLLER LİSTESİ ix
KISALTMALAR LİSTESİ x
GİRİŞ 1
BİRİNCİ BOumlLUumlM
AFET YOumlNETİMİ KAVRAMI VE AŞAMALARI
11 Afet Tanımı 5
111 Afet Ccedileşitleri 8
1111 Doğa Kaynaklı Afetler 10
11111 Ani Gelişen Doğa Kaynaklı Afetler 10
1112 Yavaş Gelişen Doğa Kaynaklı Afetler 23
112 İnsan Kaynaklı (Teknolojik) Afetler 28
12 Afet Youmlnetimi Kavramı Ve Tanımı 32
13 Afet Youmlnetimi Aşamaları 40
131 Risk Youmlnetimi 42
1311 Risk Azaltma Aşaması 46
1312 Oumlnceden Hazırlık Aşaması 50
132 Kriz Youmlnetimi (Stratejik Kriz Youmlnetimi) 51
1321 Arama-Kurtarma ve İlk Yardım Aşaması 58
1322 İyileştirme Aşaması 59
1323 Yeniden Yapım Aşaması 60
İKİNCİ BOumlLUumlM
AFET YOumlNETİMİ OumlRGUumlTLENMESİ VE YASAL GELİŞİMİ
21 Afet Youmlnetimi Oumlrguumltlenmesinin Yasal Gelişimi 63
211 Yasal Duumlzenlemeler 65
2111 3733 Sayılı Erzincanrsquoda ve Erzincan Depreminden Muumlteessir Olan
Mıntıkalarda Zarar Goumlrenlere Yapılacak Yapılar Hakkında Kanun 66
vi
2112 4623 Sayılı Yer Sarsıntılarından Evvel ve Sonra Alınacak Tedbirler
Hakkında Kanunrdquo 67
2113 6785 Sayılı İmar Kanunu 67
2114 7269 Sayılı Umumi Hayata Muumlessir Afetler Dolayısıyla Alınacak
Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun 69
2115 Diğer Yasal Duumlzenlemeler 71
22 Afetler ve Kentsel Doumlnuumlşuumlm Mevzuatı 84
221 Genel Olarak Kentsel Doumlnuumlşuumlm 84
222 Kentsel Doumlnuumlşuumlmle İlgili Yasal Duumlzenlemeler 87
223 Afeti Konu Alan Kentsel Doumlnuumlşuumlm Duumlzenlemeleri 88
2231 6306 Sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Doumlnuumlştuumlruumllmesi Hakkında
Kanun 88
2232 3194 Sayılı İmar Kanunu 96
2233 7143 Sayılı ldquoVergi ve Diğer Bazı Alacakların Yeniden
Yapılandırılması ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanunrdquo (
3194 Sayılı İmar Kanunu Geccedilici md16 (İmar Barışı)) 99
2234 5393 Sayılı Belediye Kanunursquonun 73rsquouumlncuuml Maddesi 101
2235 5366 Sayılı Yıpranan Tarihi ve Kuumlltuumlrel Taşınmaz Varlıkların
Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Kanunu 104
24 Afeti Konu Alan Diğer Duumlzenlemeler 106
241 775 Sayılı Gecekondu Kanunu 106
242 2985 Sayılı Toplu Konut Kanunu 107
25 AFAD Oumlncesi Afet Youmlnetim Sistemi 108
251 Afetler Merkez Koordinasyon Kurulu 108
252 Başbakanlık Kriz Youmlnetim Merkezi 108
253 Afet İşleri Genel Muumlduumlrluumlğuuml 110
254 Sivil Savunma Genel Muumlduumlrluumlğuuml 112
255 Afet ve Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığı(AFAD) 119
256 Afet ve Acil Durum Danışma Kurulu 126
257 Afetle İlgili Goumlrev Yapan Diğer Kurum ve Kuruluşlar 126
vii
UumlCcedilUumlNCUuml BOumlLUumlM
İDARENİN SORUMLULUĞU İLKESİ VE İDARENİN SORUMLULUĞU
İLKESİ KAPSAMINDA AFETLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ
31 İDARENİN SORUMLULUĞU İLKESİ 138
311Genel Olarak 138
312 Kusurlu Sorumluluk (Hizmet Kusuru) 142
313 Hizmet Kusuru Halleri 147
314 Kusursuz Sorumluluk 152
32 RİSK YOumlNETİMİ AŞAMASINDA İDARENİN SORUMLULUĞU 167
33 KRİZ YOumlNETİMİ AŞAMASINDA İDARENİN SORUMLULUĞU 176
34 MUumlCBİR SEBEP VE BEKLENMEYEN HAL KAVRAMLARI
BAĞLAMINDA İDARENİN SORUMLULUĞU 189
341 Genel Olarak 189
342 Muumlcbir Sebep Ve Beklenmeyen Hal Kavramları 190
3421 Muumlcbir Sebebin Unsurları 192
343 Muumlcbir Sebep ve Beklenmeyen Hal Kavramları Accedilısından İdarenin
Sorumluluğunun İrdelenmesi 202
SONUCcedil 207
KAYNAKCcedilA 218
OumlZGECcedilMİŞ 253
viii
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1 Afet tuumlrlerine goumlre afetlerden zarar goumlren afetzede ve yerleşim birimi
sayısı 11
Tablo 2 Son Sekiz Yılda Meydana Gelen Afetler Listesi (2010-2017) 12
Tablo 3 Tuumlrkiyersquode Meydana Gelmiş En Oumlluumlmcuumll On Afet (EM-DAT 2017) 14
Tablo 4 Genel Hayata EtkililikEtkisizlik Kararı Oumllccediluumltleri 54
Tablo 5 TAMPrsquo da Afet ve Acil Durumlar 121
Tablo 6 Afet youmlnetimi oumlrguumltlenmesini tablo uumlzerinde şu şekilde oumlzetleyebiliriz 135
ix
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 1 Afet Youmlnetimi Şeması Kaynak AFAD 2018 Afet Youmlnetimi Aşamaları 41
Şekil 2 Kriz Youmlnetimi Uygulama Suumlreci 53
Şekil 3 Boumllgelere goumlre zorunlu deprem sigortasına katılım oranı (DASK 2018) 82
Şekil 4 Tuumlrkiye Deprem Tehlike Haritası 82
x
KISALTMALAR LİSTESİ
AADYM Afet ve Acil Durum Youmlnetim Merkezleri
JİCA Japan International Cooperation Agency
TDK Tuumlrk Dil Kurumu
RG Resmi Gazete
TBMM Tuumlrkiye Buumlyuumlk Millet Meclisi
KHK Kanun Huumlkmuumlnde Kararname
DASK Doğal Afet Sigortaları Kurumu
TUumlİK Tuumlrkiye İstatistik Kurumu
ADYM Acil Durum Youmlnetim Merkezi
AFAD Afet ve Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığı
TOKİ Toplu Konut İdaresi Başkanlığı
KOSGEB Kuumlccediluumlk ve Orta Oumllccedilekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi
Başkanlığı
ISMEP İstanbul Sismik Riskin Azaltılması ve Acil Durum Hazırlık Projesi
TABB Tuumlrkiye Afet Bilgi Bankası
TMMOB Tuumlrk Muumlhendis ve Mimar Odaları Birliği
AYDES Afet Youmlnetimi ve Karar Destek Sistemi
ZDS Zorunlu Deprem Sigortası
xi
TEMA Tuumlrkiye Erozyonla Muumlcadele Ağaccedillandırma ve Doğal Varlıkları
Koruma Vakfı
CcedilEKUumlL Ccedilevre ve Kuumlltuumlr Değerlerini Koruma ve Tanıtma Vakfı
DSİ Devlet Su İşleri Genel Muumlduumlrluumlğuuml
AFADEM Afet ve Acil Durum Eğitim Merkezi
UDSEP Ulusal Deprem Stratejisi ve Eylem Planı
İDDGK Danıştay İdari Dava Daireleri Genel Kurulu
1
GİRİŞ
Kamu hizmeti niteliği taşıdığından şuumlphe bulunmayan ve bu bağlamda idarenin
sorumluluğunu gerektiren afetlerin ilk olarak kavramsal ve kuramsal ccedilerccedilevesi
ccedilizilmeye ccedilalışılmış ardından afet youmlnetiminin tanımı ve afet ccedileşitleri ile afet youmlnetimi
aşamaları ve idare hukuku accedilısından afet kavramı ele alınmış ayrıca merkezi ve yerel
duumlzeyde afet youmlnetimi oumlrguumltlenmesinin ayrıntılı olarak incelenmesi bunun yanı sıra
anayasal ve yasal duumlzenlemelere ek olarak ulusal ve uluslararası boyutta oumlrnek yargı
kararları eşliğinde idarenin sorumluluğu ilkesinin afet youmlnetimi suumlrecine uyarlanması
ve afetlerden dolayı idarenin sorumluluğuna ilişkin tespitlerin bir buumltuumln olarak ele
alınmaya ccedilalışılmıştır
Ccedilalışmanın birinci boumlluumlmuumlnde afetlerle ilgili genel kavramlar ve tanımların
yanı sıra afet youmlnetim sistemi ve afet youmlnetiminin aşamaları uumlzerinde durulmaktadır
Bu bağlamda afetler doğa kaynaklı ve insan kaynaklı olmak uumlzere iki başlıkta ele
alınmaktadır Afet youmlnetimi aşamaları ise risk ve kriz youmlnetimi aşamaları başlıkları
altında ayrıntılı bir şekilde incelenmektedir
Ccedilalışmanın ikinci boumlluumlmuumlnde Tuumlrkiyersquode afet youmlnetimi oumlrguumltlenmesinin
tarihsel ve yasal anlamda gelişimi ele alınmakta afet youmlnetim sistemimizde doumlnuumlm
noktası olarak değerlendirilen 1999 Marmara depremi oumlncesi ve sonrası doumlnemde
uumllkemizde var olan afet youmlnetiminin kurumsal yapısı mukayeseli olarak
değerlendirilmektedir Ayrıca afet sonrası yaşanma ihtimali olan kayıpları en aza
indirilmesi amacıyla afete dayanıklı yapıların yapılması dayanıksız olan mevcut
yapıların oumlzellikle konutların guumlccedillendirilmesi ve depreme dayanıklı hale getirilmesi
youmlnuumlnde bir konut yenileme politikasının geliştirilmesi izlenmesi zorunluluk arz
ettiğinden 2000 yılı ve sonrası en oumlnemli yasal gelişmelerden biri olarak
mevzuatımızda yer alan kentsel doumlnuumlşuumlmuumln ilk olarak genel bir değerlendirilmesi
yapılmaya ccedilalışılmış ardından afet zararlarının ve kentsel risklerin bulunduğu
alanlarda gerccedilekleştirilen kentsel doumlnuumlşuumlm uygulamaları ve konuya ilişkin yasal
duumlzenlemeler uumlzerinde durulmuştur
2
Ccedilalışmanın uumlccediluumlncuuml boumlluumlmuumlnde idarenin sorumluluğu ilkesi ve afetlerde bu
sorumluluğun nasıl ele alınması ve uygulanması gerektiği hususu ile idarenin
sorumluluğu ilkesi şartları sorumluluk ccedileşitleri ve idarenin sorumluluğu ilkesi
kapsamında afetlerin değerlendirilmesi yapılmıştır Ccedilalışmanın bu boumlluumlmuumlnde
idarenin sorumluluğu risk youmlnetimi ve kriz youmlnetimi aşamasında 6306 Sayılı Afet
Riski Altındaki Alanların Doumlnuumlştuumlruumllmesi Hakkında Kanun kapsamında ve muumlcbir
sebep ve beklenmeyen hal kavramları bağlamında olmak uumlzere doumlrt başlık altında
ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır
Hem 6306 Sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Doumlnuumlştuumlruumllmesi Hakkında
Kanun kapsamında hem de muumlcbir sebep ve beklenmeyen hal kavramları bağlamında
oumlnceleri muumlcbir sebep olarak ele alınıp idarenin sorumluluğu yoluna gidilmeyen
ancak son yıllarda oumlzellikle 1999 Marmara depremi sonrası doğa kaynaklı afetlerin
muumlcbir sebep olarak kabul edilmemesi şeklinde idare aleyhine değişen durum ulusal
ve uluslararası hukuk bağlamında oumlrnek kararlarla oumlncellikle yaşam hakkı ve muumllkiyet
hakkı kapsamında bu boumlluumlmde ele alınmıştır
Tezin sonuccedil boumlluumlmuumlnde ise uumllkemizdeki afet youmlnetim sisteminde yapılması
oumlngoumlruumllen hukuksal ve idari duumlzenlemeler afet oumlncesinde alınacak oumlnlemler ile
uumllkemiz afet youmlnetim sisteminin geliştirilmesi ve etkinleştirilmesi ile idarenin afet
dolayısıyla sorumluluğunun nasıl ele alınması gerektiğine ilişkin yargı kararlarından
oumlrneklerle tespit değerlendirme ve oumlnerilere yer verilmiştir
Tuumlrkiyersquode afete ve afet youmlnetimi oumlrguumltlenmesine ilişkin yasal duumlzenlemeler
meydana gelen her doğa olayının ardından o olaya ilişkin oumlzel bir kanunun ccedilıkarılması
yoluyla gelişmiş ve afetler meydana geldikten sonra oluşan kriz ortamında afetlerden
etkilenen insanlara bir an oumlnce yardım edilmesi ve yaraların hızla sarılması amacıyla
muumldahale iyileştirme ve yeniden yapıma youmlnelik tedbirlerin alınması ccedilalışmalarına
ağırlık verecek huumlkuumlmlerle genişletilerek buguumlne kadar gelmiştir Sonuccedilta zamanla
ccedilok dağınık ve ccedilok ccedileşitli kurum ve kuruluşlar eliyle yuumlruumltuumllmeye ccedilalışılan karmaşık
bir yapının oluşmasına neden olmuştur
3
Son değişikliklerle 5902 Sayılı Afet ve Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığının
Teşkilat ve Goumlrevleri Hakkında Kanunrsquoun 4 Numaralı Cumhurbaşkanlığı
Kararnamesiyle bazı maddeleri yuumlruumlrluumlkten kaldırılmadan oumlnce Afet ve Acil Durum
Başkanlığırsquonın oumlrguumltlenmesi iccedilerisinde başkanlığın merkezi ve yerel duumlzeydeki
teşkilatlanmasına ek olarak uumlccedil kurul daha yer almaktaydı 5902 Sayılı Kanunrsquoda Afet
ve Acil Durum Yuumlksek Kurulu Afet ve Acil Durum Koordinasyon Kurulu ve Deprem
Danışma Kurulu olarak duumlzenlenen bu kurullar ilgili Kararname ile kaldırılarak ldquoAfet
ve Acil Durum Danışma Kurulurdquo adı altında tek bir kurul şeklinde oumlrguumltlenmiştir(4
Numaralı Kararname m32)
Her ne kadar AFAD afetlerle bozulan duumlzenin yeniden kurulması
aşamasındaki faaliyetlerden birinci derecede sorumlu olan bir kurul olsa da ilgili
Kararnameyle Ccedilevre ve Şehircilik Bakanlığırsquona bağlı olan Yapı İşleri Genel
Muumlduumlrluumlğuuml buumlnyesinde de afet sonrası oluşan hasarın tespit edilmesinden sorumlu
olmak uumlzere ldquoAfet Koordinasyon Hizmetlerirdquo adı altında bir daire başkanlığı ihdas
edilmiştir Bu başkanlığın kurulması ile beraber AFADrsquoın tek bir kurum olarak
yuumlruumlttuumlğuuml afet hizmetlerinde bir boumlluumlnme ve parccedilalanma yaşanmaya devam etmiştir
Anayasarsquoda yapılan son değişikliklerle beraber yeni bir kamu oumlrguumltlenmesinin
soumlz konusu olması kurumsal yapı ve ilgili bakanlıklara ek olarak afet youmlnetimi
suumlrecindeki bazı iş ve işlemlerden sorumlu olan birimlerin de yeniden tanımlanma
ihtiyacını guumlndeme getirmiştir İşte bu sebeple AFAD Cumhurbaşkanlığı Huumlkuumlmet
Sistemirsquonin gerektirdiği yeni oumlrguumltlenme yapısı iccedilerisinde İccedilişleri Bakanlığırsquona bağlı
olarak faaliyetlerini suumlrduumlrmektedir
Ccedilalışmamızın merkezini oluşturan afetler uzun yıllar sorumluluğu kaldıran bir
sebep olarak ele alınmış ve muumlcbir sebep olarak değerlendirilmiş ise de son yıllarda
oumlzellikle deprem heyelan sel gibi muumlcbir sebep olarak nitelendirilen doğa kaynaklı
olayların ancak normalin uumlstuumlnde bir şiddete sahip olması durumunda sorumluluğu
kaldıracağı kabul edilmeye başlanmıştır Bu noktada soumlz konusu doğa olayının
oumlnlenemez ve meydana getireceği zararın hiccedilbir şekilde engellenemez derecede olması
yani karşı konulamaz olması soumlz konusu ise de idarenin zararları en aza indirmek iccedilin
alması gereken tuumlm tedbirleri alıp almadığının değerlendirilmesi sorumluluktan
4
kurtulması accedilısından son derece oumlnemlidir Gerekli tedbirleri almayan idarenin afetler
sonucunda meydana gelen zararlardan sorumluluğunun doğacağı idari yargı yerlerince
de kabul edilmekte ve idarece zararların tazmini yoluna gidilmektedir
5
BİRİNCİ BOumlLUumlM
AFET YOumlNETİMİ KAVRAMI VE AŞAMALARI
11 Afet Tanımı
Koumlken olarak Arapccedila bir kelime olan ldquoafetrdquo doğa olayları sonucu meydana
gelen yıkım veya felaket olarak tanımlanmaktadır1 Afetle ilgili genel bir tanımlama
yapılacak olursa afetin insanlar accedilısından fiziki sosyo-ekonomik ve ccedilevresel
kayıpların yanı sıra olağan hayatı ve insan etkinliklerin sekteye uğramasına sebep
olan toplumun ccedilok buumlyuumlk bir kesimini etkileyen ve toplumun sahip olduğu yerel
olanaklarının ve yerel kaynaklarının kullanımıyla istenilen sonucun alınamayacağı
teknolojik doğa veya insan kaynaklı eylemlerin sonuccedilları olduğu soumlylenebilir Bu
tanımdan hareketle afetin bir olayın kendisi değil o olayın doğurduğu sonuccedil olduğunu
soumlyleyebiliriz2
Ayrıca afet insanların guumlndelik hayatının normalin dışına ccedilıkmasına sebep
olan ve iyileştirme ccedilalışmalarının hızlı ve etkin bir şekilde yapılmasıyla beraber
hayatın yeniden eski hale doumlnmesini sağlayan beklenmedik olaylar olarak da
tanımlanmaktadır3 Afet sosyal bilimlerin yaklaşımına goumlre ise fiziksel ccedilevre ile
yapılandırılmış ccedilevrenin dinamik ve karşılıklı etkileşimi sonucunda oluşan ve insan
yaşamını olumsuz youmlnde etkileyen beklenmedik olaylardır4
Doğa olaylarının birccediloğunun belli zamanlarda ve normal boyutlarda
oluştuğunda zarara sebep olmamaları yanında yararlı neticeleri de bulunmaktadır
Fakat bu olaylar beklenilmeyen bir yerde zamanda ve guumlccedilte meydana geldiğinde
zararlı sonuccedillar doğurabilmekte afete doumlnuumlşmektedir Aslında doğa olayları hayatımız
1 httptdkterimgovtrbts (Ccedilevrimiccedili) (Erişim Tarihi 21 Haziran 2016) 2Accedilıklamalı Afet Youmlnetimi Terimleri Soumlzluumlğuuml(AFAD-Soumlzluumlk) TCBaşbakanlık Afet ve Acil Durum
Youmlnetimi Başkanlığı Kasım 2014 s23 3 WISNER Benjamin At Risk Natural Hazards Peoplersquos Vulnerability and Disasters Routledge New
York 2004 s10 4 Karancı N ldquoAfet Zararlarını Azaltmada Psikolojinin Oumlnemirdquo Afet Zararlarını Azaltmanın Temel
İlkeleri JICA Tuumlrkiye Ofisi Yayınları No2 Ankara 2006s52
6
iccedilin bir denge unsurudur Oumlrneğin yer kabuğunda meydana gelen belirli seviyedeki
bir enerji boşalması buumlyuumlk depremlerin oluşmasını ve volkan patlamalarını engeller
Aynı şekilde belirli oumllccediluumlde goumlruumllen bir yamaccedil hareketi daha şiddetli bir heyelanı
yoğun kar yağışı ise kuraklığın oluşumunu engelleyen olaylardır Guumlnuumlmuumlzde
kuraklık ormanların yok edilmesi meraların bozulması iklim değişiklikleri bataklık
alanlarının bozulması ve kıyı alanlarının insan yerleşmeleri sebebiyle tahrip edilmesi
doğa olaylarının afete doumlnuumlşmesinde oumlnemli bir etkiye sahiptir5
Afetlerin toplum ve oumlzellikle ekonomi uumlzerindeki etkileri doğrudan ve dolaylı
olmak uumlzere ikiye ayrılabilir Afetin doğrudan etkileri can ve mal kayıpları
yaralanmalar alt yapıda oluşan hasarlar hayvanların ve tarım uumlruumlnlerinin zarar
goumlrmesi arama-kurtarma ve ilk yardım ile geccedilici barınma ccedilalışmalarının sebep olduğu
giderler ayrıca tedavi masrafları temel ihtiyaccedillardan beslenme ve barınma giderleri
şeklinde kendini goumlsterir Afetlerin dolaylı etkilerine ise işyerleri veya uumlretim
tesislerinin zarara uğramasına paralel olarak uumlretimde yaşanan kayıplar sağlık ve
eğitim başta olmak uumlzere devlet hizmetlerinin birccediloğunun aksaması sonucu yaşanılan
hizmet ve gelir kayıpları hizmetlerin aksamasıyla beraber fiyatların fahiş oranlarda
artması devletin kaynaklarının tuumlmuumlnuumln arama-kurtarma ilk yardım hasar tespiti ya
da geccedilici barındırma gibi ccedilalışmalara harcanmasının doğurduğu ekonomik sıkıntılar
ile afetin sonuccedillarından zorunlu goumlccediluumln yol accediltığı diğer sosyal maliyetler oumlrnek
verilebilir6
Afetlerin etkisi uumllkelerin gelişmişlik duumlzeylerine goumlre farklı oumllccediluumllerde
gerccedilekleştiğinden gelişmekte olan uumllkeler afetlerden daha fazla zarar goumlrmektedir
Uumllkemizin de gelişmekte olan uumllkeler kategorisinde yer aldığı ve afetlerin yoğun
olarak yaşandığı bir uumllke olduğu goumlz oumlnuumlne alındığında etkin ve yetkin bir afet
youmlnetim sisteminin mevcudiyeti oumlnem kazanmaktadır Afetler ne kadar hazırlıklı
olunsa da başa ccedilıkma konusunda genellikle yetersiz kalınan buumlyuumlk ccedilaplı oumlnemli
5Şahin C Ve Sipahioğlu Ş ldquoDoğal Afetler Ve Tuumlrkiyerdquo Guumlnduumlz Eğitim ve Yayıncılık Ankara 2009
s 7 Turan M Yiğit Oumlrccedilen İ ldquoDoğal Afetler ve Ccedilevre Sorunlarırdquo İnsan Ccedilevre Toplum İmge Kitabevi
Ankara 2016 s486 6 Erguumlnay O ldquoAfet Youmlnetimi Genel İlkeler Tanımlar Kavramlarrdquo Acil ve Afet Dergisi Cilt2
Sayı4 Acil ve Afet Derneği Ankara 2014 s5 (Erişim Tarihi 21102016)
httpwwwacatcomtredergisayi4indexhtml
7
olaylardır7 Afetlerin buumlyuumlk ccediloğunluğunun oumlnceden nerede olacağı bilinmekte ancak
afetlerin şiddeti etkisi ve zamanı kestirilememektedir İşte bu nedenledir ki afetlerin
vereceği zararların boyutu tahmin edilememekte dolayısıyla gelişen teknolojiler
sayesinde alınacak ccedileşitli tedbirlerle afet zararları ancak asgari seviyeye
indirilebilmektedir
7269 Sayılı ldquoUmumi Hayata Muumlessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlerle
Yapılacak Yardımlara Dair Kanunrsquoun 1 inci maddesinde ldquohellip genel hayata etkili
olacak derecede zararhelliprdquo şeklindeki ifade bize insan kaynaklı ya da doğa kaynaklı
olumsuz olarak nitelendirilebilecek bir olayın idare hukuku accedilısından ldquoafetrdquo
sayılabilmesi iccedilin guumlndelik yaşamı genel olarak ve oumlnemli oumllccediluumlde zedelemesi
gerektiğini goumlstermektedir Bir olumsuz olayın idarece genel hayata etkili olacak
derecede zarara sebep olması ve afet olarak kabul edilmesinin hukuki accedilıdan oumlnemi
bir yandan idarenin yuumlkleneceği yetki ve sorumlulukların yoğunlaşması diğer yandan
da afetten zarar goumlrenlerin talep edebilecekleri idari hizmet yardımlar ve tazminatlar
konusunda belirleyici bir rol oynamasıdır8
Oluşan ya da oluşması beklenen afetlerin oluştuğu yerin genel hayatına etkili
olup olmadığı 7269 Sayılı Kanun uyarınca ccedilıkarılan ldquoAfetlerin Genel Hayata
Etkililiğine İlişkin Temel Kurallar Hakkında Youmlnetmelik9rdquo uyarınca tespit
edilmektedir Youmlnetmeliğin 5 maddesinde oluşan afet sonucu ccedilok sayıda oumlluuml veya
ağır yaralıların olması tarım uumlruumlnlerinden yarısına yakınının zarar goumlrmuumlş olması
hayvanların ccediloğunun telef olması afetin meydana geldiği yerde faaliyette bulunan yol
su elektrik veya kanalizasyon gibi kamuya ait tesislerin hasar goumlrerek kullanılamaz
hale gelmesi gibi durumlarda eski Bayındırlık ve İskan Bakanlığırsquonın şimdiki adıyla
7 Leblebici Ouml ldquoAfetlerde Kamu Youmlnetiminin Roluuml ve Toplum Temelli Afet Youmlnetimine Doğrurdquo Hitit
Uumlniversitesi SBE Dergisi Y7S2Aralık 2014s465 8 Adak A ldquoAfet Tehlikesi ve Olgusu Karşısında İdarenin Konumu ve Goumlrevlerirdquo Prof Dr Seyfullah
Edisrsquoe Armağan DEUumlHFD Y2000 s182 9 RG 21091968 tarih ve 13007 sayı
8
Ccedilevre ve Şehircilik Bakanlığı10rsquonın takdir yetkisini kullanarak afetin genel hayata
etkili olup olmadığına karar verebileceği duumlzenlenmektedir
İdarenin suumlrekliliğini sağlamakla yuumlkuumlmluuml olduğu kamu duumlzenini bozan bir
etken niteliğinde olan afetin gerccedilekleşmemesi iccedilin gerekli oumlnlemleri almak ya da
gerccedilekleşmesi durumunda bozulan kamu duumlzenini onarmaya yeniden inşa etmeye
youmlnelik ccedilalışmalar yapmak ve afetten zarar goumlrenlere youmlnelik oumlzel ve olağandışı
hizmetler sunmak idarenin goumlrevlerindendir11
111 Afet Ccedileşitleri
Afetler temelde doğa kaynaklı ve insan kaynaklı afetler olmak uumlzere ikiye
ayrılmaktadır Doğa kaynaklı afetler afete neden olan doğal tehlikenin adı ile
anılmakta ve ccediloğunlukla oluşum nedenleri oluştukları ortam ile oluşum hızları dikkate
alınarak sınıflandırılmaktadır Bu şekilde bir sınıflandırma yapılmasına rağmen bazı
doğa kaynaklı afetleri tuumlm youmlnleriyle sadece bir gruba dahil etmek son derece zordur
Esasen aralarındaki sebep-sonuccedil ilişkileri ve iccedil iccedile geccedilmiş olmaları dikkate
alındığında afetlerin mutlak ve kesin bir youmlntem kullanılarak sınıflandırılması soumlz
konusu değildir12 Literatuumlrde ccedileşitli şekillerde doğa kaynaklı afet sınıflandırılmaları
mevcut olsa da13 en yaygın kullanılan sınıflandırma tuumlruuml deprem seltaşkın heyelan
kaya ve ccedilığ duumlşmesi şiddetli ruumlzgarların sebep olduğu fırtınalar ve buumlyuumlk ccedilapta
yangınları iccediline alan ani gelişen doğa kaynaklı afetler ile erozyon kuraklık heyelan
gibi yavaş gelişen doğa kaynaklı afetler şeklindedir İnsanların sebep olduğu insan
10 2011 yılında 6223 Sayılı Kanun ile Bayındırlık ve İskan Bakanlığı kaldırılarak Ccedilevre ve Şehircilik
Bakanlığının kurulması kararlaştırılmıştır Ccedilalışmanın bundan sonraki boumlluumlmlerinde Bayındırlık ve
İskan Bakanlığı yerine Ccedilevre ve Şehircilik Bakanlığı kullanılacaktır 11 Adak A ldquo Afet Tehlikesi ve Olgusu Karşısında İdarenin Konumu ve Goumlrevlerirdquo Dr Seyfullah
Edisrsquoe Armağan DEUumlHFD Y2000 s181 12Şahin ve Sipahioğlu age s13 Akar S ldquoDoğal Afetlerin Kamu Maliyesine ve Makro Ekonomiye
Etkileri Tuumlrkiye Değerlendirmesirdquo Youmlnetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi Sayı21 Y 2013 185-
206 s187
DOI httpdxdoiorg1011611JMER197httpdergiparkulakbimgovtryeadissueview50000161
07 (Erişim Tarihi16112016) 13 Doğal afetleri iccedilsel ve dışsal olarak ikiye ayıran (Moe ve Pathranarakul 2006 398) Doğal afetleri
etkilerinin buumlyuumlkluumlğuumlne goumlre buumlyuumlk orta ve kuumlccediluumlk olarak sınıflandıran (Sapir Hargitt ve Hoyois
2004 22)rdquo (Nakleden Akar 2016 s 187)
9
kaynaklı afetler ise nuumlkleer veya kimyasal kazalar buumlyuumlk ccedilaplı yangınlar patlamalar
savaşlar gibi olaylar şeklinde sıralanabilir
Geccedilmişte duumlnyanın şekillenmesinde buumlyuumlk etkisi olan bu tuumlr afetler
guumlnuumlmuumlzde de ccedilok yaygın bir şekilde goumlruumllmekte buumlyuumlk can ve mal kayıplarına sebep
olmaktadır Doğa kaynaklı afetlerin bir takım ortak oumlzellikleri mevcuttur İlk olarak
doğa kaynaklı afetlerin hepsi doğal koumlkenlidir ve doğal etkenler sonucu oluşur Bu tuumlr
afetlerin meydana gelmesine neden olan etkenler her ne kadar doğal koumlkenli olsalar
da insanların ccedileşitli etkinlikleri yeryuumlzuumlnuumln doğal yapısının bozulmasına ve hassas bir
denge uumlzerine oturmuş olan iklim sisteminde bozulmalara neden olmaktadır Bu
noktada tehlikeli doğa olaylarının oluşmasında insan faktoumlruumlnuumln ccedilok oumlnemli bir rol
oynadığı da goumlz ardı edilmemelidir14 Oumlrneğin yamaccedillardaki kuumltle hareketlerinin
nedeni aslında yamaccedil dengesinin bozulmasıdır Bu bozulma yol tuumlnel baraj yapımı
gibi insan faaliyetleriyle olabileceği gibi doğal yollarla da olabilir Ancak insanların
etkili olduğu bu tuumlr afetler az sayıdadır ve oluşumlarında doğal etkenlerin roluuml daha
fazla olduğundan bu tuumlr afetler de doğa kaynaklı afetler arasında yer almaktadır15
İnsan kaynaklı afetler ise doğal olmayan doğayla arasında bir sebep-sonuccedil ilişkisi
oluşturulamayan doğrudan insanların faaliyetlerinden kaynaklanan afetlerdir Bu
afetler doğal ccedilevreye ve toplumun sosyal yapısına zarar veren ayrıca buumlyuumlk oranlarda
yaralanma veya oumlluumlmlere sebep olan afetlerdir16
Afetlerle muumlcadele yaklaşımlarının giderek değişmesi ve olumlu youmlnde
gelişmesi afetler sonucu edinilen deneyimler ve geccedilmiş afetlerden ccedilıkarılan derslerin
etkisiyle şekillenmektedir Deprem sel toprak kayması ccedilığ hortum vb doğa kaynaklı
afetlerin nerelerde daha az nerelerde daha ccedilok olacağı hala kesin olarak
hesaplanamamaktadır Bilimsel gelişmeler sonucunda afetler hakkında bildiklerimiz
aslında sadece tahminlerden ibarettir Bu gibi felaketlerin insan eliyle engellenmesi
muumlmkuumln olmadığından bu suumlreccedilte doğa veya insan kaynaklı afetlerin sebep olacağı
zararların oumlnceden alınacak tedbirlerle en aza indirilmesi amaccedillanmaktadır Her afet
14 Şahin ve Sipahioğlu ages 355 15 Şahin ve Sipahioğlu ages 6 16 Akyel R ldquoAfet Youmlnetim Sistemi Tuumlrk Afet Youmlnetiminde Karşılaşılan Sorunların Tespit ve
Ccediloumlzuumlmuumlne İlişkin Bir Araştırmardquo Ccedilukurova Uumlniversitesi SBE Yayınlanmamış Yuumlksel Doktora Tezi
Adana 2007 s16-17
10
etkilediği toplum uumlzerinde bir takım izler bırakmakta ve ders alınması gereken
sonuccedillar doğurmaktadır Oumlzellikle ccedilok geniş bir alanı etkileyen ve ağır hasarların
doğumuna sebep olan bazı afetlerin diğerlerine nazaran etkilemiş oldukları
toplumların uumlzerinde kapanması ccedilok daha guumlccedil yaralar accedilması da kaccedilınılmaz
olmaktadır Risk azaltma ccedilalışmalarında uygulanabilecek olan en basit kural
oumlnlenebilmesi muumlmkuumln olan tehlikelere karşı engelleyici tedbirlerin alınması
oumlnlenebilmesi muumlmkuumln olmayan tehlikelere karşı ise koruyucu tedbirlerin arttırılması
youmlnuumlnde ccedilalışmaların yapılmasıdır
Kısaca oumlzetlenecek olursa ister doğa kaynaklı ister insan kaynaklı olsun
afetler yaşandığı toplumun yapısında bozulmalara sebep olan neden olduğu can ve
mal kayıpları ile yaralanmaların haricinde oumlnemli sosyo-ekonomik kayıplara da yol
accedilan olaylardır Tuumlrkiyersquonin afetleri sıkccedila yaşayan bir uumllke olması ve afetlerin neden
oldukları can kaybı yanında oumlnemli ekonomik sosyal ve ccedilevresel kayıpların da fazla
olması afet kavramını yalnızca bir disiplinin değil birden fazla bilim dalının ortak
ccedilalışması ile ele alınması ve incelenmesi gereken bir konu haline getirmektedir
Tuumlm bu accedilıklamalar kapsamında doğa kaynaklı ve insan kaynaklı afet ayrımına
detaylı olarak aşağıda yer verilecektir
1111 Doğa Kaynaklı Afetler
Genel olarak doğa kaynaklı afetler afete sebep olan doğal tehlikenin adı ile
anılmaktadır Bu tehlikeler de oluşum hızlarına goumlre iki şekilde sınıflandırılmaktadır
Deprem su baskını kaya ve ccedilığ duumlşmesi orman yangınları şiddetli ruumlzgarlar
volkanik hareketler olarak anılan doğa kaynaklı afetler ani olarak ortaya ccedilıkan doğa
olaylarının neden olduğu afetlerdir Erozyon kuraklık heyelan gibi afetler ise belirli
bir suumlreccedilte yavaş gelişen tehlikeli doğa olaylarının sebep olduğu afetlerdir
11111 Ani Gelişen Doğa Kaynaklı Afetler
Olayın kendisinden ziyade ortaya ccedilıkardığı sonuccedillar olarak algılanan ve
algılanması gereken afet olayının etkileri de doğrudan ya da dolaylı olarak afetin
etkilediği boumllgelerde yaşamını suumlrduumlren tuumlm canlılar uumlzerinde oluşmaktadır Doğa ya
11
da insan kaynaklı bir olayın afet olduğunun kabuluuml iccedilin insan topluluklarının ve yaşam
alanlarının ccedileşitli zararlar ve kayıplara uğraması ve bunlarla muumlcadelede yerel imkan
ve kaynakların yetersiz kalması ya da insanların guumlndelik yaşamını olumsuz bir
biccedilimde etkilemesi gerekmektedir17
Tablo 1 Afet tuumlrlerine goumlre afetlerden zarar goumlren afetzede ve yerleşim birimi
sayısı
Afet Tuumlruuml Afetzede Sayısı Yuumlzde Zarar Goumlren Yerleşim
Birimi Sayısı
Deprem 158241 55
3942
Heyelan 59345 21 5472
Su Baskını 22157 8 2924
Kaya Duumlşmesi 19422 7 1703
Ccedilığ Duumlşmesi 4384 2 605
Diğer Afetler 9237 3 992
Kaynak Goumlkccedile O Oumlzden Ş Demir A ldquoTuumlrkiyersquode Afetlerin Mekansal ve İstatistiksel
Dağılımı Afet Bilgileri Envanterirdquo Afet İşleri Genel Muumlduumlrluumlğuuml Afet Etuumlt ve Hasar Tespit Daire
Başkanlığı 2008 s 10-11
Tablo 1rsquode Tuumlrkiyersquode 1950rsquoli yıllar ile 2008 yılları arasında gerccedilekleşmiş
doğa kaynaklı afetlerin mekacircnsal ve istatistiksel dağılımına yer verilmiştir Bu tabloya
bakıldığında uumllkemizde gerccedilekleşen doğa kaynaklı afetler sıralamasında afetten
etkilenen insan sayısına bakıldığında sıralamada oumlncelikli olarak depremlerin yer
aldığı goumlruumllmektedir Bu bağlamda depremlerden etkilenenlerin oranı tuumlm afetlerin
iccedilerisinde 55rsquoi oluşturmakta depremlerin ardından sırasıyla heyelanlar su
baskınları kaya duumlşmesi ve ccedilığ duumlşmesi gelmektedir18
17 Yılmaz A vd ldquo e-Journal of New World Sciences Academy Engineering Sciencesrdquo
wwwnewwsacom (Ccedilevrimiccedili) 2011 1A0229 6 (4) 1212-1223 s1213 (Erişim Tarihi 20072016) 18 Songuumlr D Afet Sonrası Barınakların ve Geccedilici Konutların Analizi ve Değerlendirilmesi İstanbul
Teknik Uumlniversitesi Fen Bilimleri Enstituumlsuuml Yayımlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi 2000 s113
12
Oumlzmen ve Goumlkccedilersquonin 2018 yılı ldquoTuumlrkiyersquonin Afetselliğirdquo19 başlıklı
ccedilalışmasında ise 2010 ila 2017 yılları arasında oluşan doğa kaynaklı afetlerin hem
mekacircnsal hem de istatistiksel dağılımı 2010 yılı ve sonrasındaki farklı kaynaklardan
derlenerek oluşturulmuştur Afet ve Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığırsquonın ldquoTuumlrkiye
Afet Bilgi Bankası (TABB)rdquo TMMOB Jeoloji Muumlhendisleri Odasırsquonın ldquoDoğa
Kaynaklı Afetler Yıllığırdquo ldquoAfet Youmlnetimi ve Karar Destek Sistemi (AYDES)rdquo ile
gazete ve haber sitelerinde yer alan haberlerden elde edilen verilerin bir araya
getirildiği son 8 yılda (2010-2017) meydana gelen afet olaylarının mekacircnsal ve
istatistiksel dağılımı aşağıda (bkz Tablo 2) oumlzetlenmektedir
Tablo 2 Son Sekiz Yılda Meydana Gelen Afetler Listesi (2010-2017)
Afet Tuumlruuml Olay Sayısı Oumlluuml Yaralı Hasar Goumlren Konut Sayısı
Deprem (gt45) 351 651
gt2500
Su BaskınıSel 593 97 104 20743
Heyelan Kaya
Duumlşmesi
327 77 54 1301
Ccedilığ Duumlşmesi 74 30 17 15
Orman Yangını 888 6 8 37
FırtınaHortum 47 9 67 189
Toplam 2280 870 gt2750
Kaynak Oumlzmen B ve Goumlkccedile O ldquoTuumlrkiyersquonin Afetselliğirdquo Tuumlrkiyersquonin Afet Youmlnetimi
Sosyal Siyasal ve Youmlnetim Boyutuyla Ed Şenguumln H vd Palme Yayınevi Ankara 2018 s 26-27
Tablo 2rsquoye bakıldığında hem doğa kaynaklı hem de insan kaynaklı afetlerin
sıkccedila yaşandığı uumllkemizde bu afetler sonucu oluşan can ve mal kayıplarının accedilık
arayla en buumlyuumlk boumlluumlmuuml depremlerden kaynaklanmıştır Can ve mal kayıpları
accedilısından depremleri sel felaketleri ve heyelankaya duumlşmesi izlemiştir Afetler ve
etkileri az gelişmiş uumllkelerde gelişmiş uumllkelere nazaran ccedilok daha yoğun yaşanmaktadır
Bunun sebebi ise toplumun duumlşuumlk gelirli olarak nitelendirilebilecek ccedilok buumlyuumlk bir
kısmının hızlı plansız yeterli altyapıdan yoksun ve ccedilarpık kentleşmenin yarattığı
19 Oumlzmen B ve Goumlkccedile O ldquoTuumlrkiyersquonin Afetselliğirdquo Tuumlrkiyersquonin Afet Youmlnetimi Sosyal Siyasal ve
Youmlnetim Boyutuyla Editoumlrler Şenguumln H vd Palme Yayınevi Ankara 2018 s26
13
korunaksız bir ccedilevrede yaşamak zorunda kalması ve bu savunmasız geniş kitlelerin
karşı karşıya kalmış oldukları sorunlardır20
Afetlerde en ccedilok zarar goumlren kesimin duumlşuumlk gelirliler olduğu ve az gelişmiş
uumllkelerde nuumlfusun oumlnemli bir boumlluumlmuuml oluşturduğu dikkate alındığında afetler
sonucunda meydana gelen maddi ve manevi kayıpların azaltılması noktasında afetlere
ilişkin bir planlama yapılırken afet oumlncesinden başlamak uumlzere her aşamada duumlşuumlk
gelirlilerin konumunu iyileştirici ve guumlccedillendirici oumlnlemlerin alınması kamu ve oumlzel
kesimin sivil toplum kuruluşlarıyla birlikte harekete geccedilmelerinin sağlanması son
derece etkili bir yol olarak goumlzuumlkmektedir21
Ani gelişen doğa kaynaklı afetlerden ilki depremdir Deprem genel olarak
tektonik kuvvetlerin veya volkan faaliyetlerinin etkisiyle yer kabuğunun kırılmasıyla
accedilığa ccedilıkan enerjinin sismik dalgalar biccediliminde genişleyerek yayılması geccedilmiş
oldukları ccedilevreyi ve genel anlamda duumlnyayı kuvvetli bir şekilde yerinden oynatması
eylemidir22 Depremi doğal etkenlere bağlı olarak yer kabuğunda meydana gelen ve
genellikle yeryuumlzuumlnde oumlnemli değişikliklere sebep olan kısa suumlreli salınım ve titreşim
hareketleri olarak da tanımlayabiliriz Deprem ani olarak gelişen ve oumlnlenmesi imkanı
olmayan buumlyuumlk oranda can ve mal kayıplarına neden olan ayrıca hem kişiler hem de
toplum uumlzerinde sosyal ve psikolojik accedilıdan buumlyuumlk olumsuzluklar yaratan bir doğa
olayıdır Bu nedenlerle diğer doğa kaynaklı afetler arasında deprem ayrı bir yere ve
oumlneme sahiptir23
Tuumlrkiyersquode meydana gelen en oumlluumlmcuumll on afete bakıldığında bunların hepsinin
deprem nedeniyle gerccedilekleştiği goumlruumllmektedir Aşağıda yer alan tabloda uumllkemizde
meydana gelmiş en oumlluumlmcuumll on afet sıralanmıştır Tabloya bakıldığında en oumlluumlmcuumll
depremler sıralamasında ilk sırada 1939 yılında 79 buumlyuumlkluumlğuumlnde meydana gelen
Erzincan depremi ikinci sırada ise 1999 yılında 74 buumlyuumlkluumlğuumlnde yaşanan İzmit
20 Şenses F ldquo Afetler ve Kalkınma Konusuna Toplu Bakışrdquo Afetlerle Kalkınma Tecruumlbeler
Politikalar ve Beklentiler Ed Tiryakioğlu M Efil Yayınevi Ankara Nisan 2016 s21
21 Şenses age s33
22 AFAD Soumlzluumlk s58
23 Şahin ve Sipahioğlu age s26
14
Koumlrfezi depremi yer almaktadır24 Tuumlrkiye depremler sonucunda oumlluumlmler accedilısından
duumlnyada uumlccediluumlncuuml sırada yer almaktadır25
Tablo 3 Tuumlrkiyersquode Meydana Gelmiş En Oumlluumlmcuumll On Afet (EM-DAT 2017)
Afet Tuumlruuml Adı Tarih Can Kaybı
Sayısı
Deprem Erzincan Depremi 27121939 32962
Deprem İzmit Koumlrfezi Depremi 17081999 17127
Deprem Malazgirt Depremi 29041903 6000
Deprem Tosya-Ladik Depremi 26111943 4000
Deprem Burdur Depremi 03101914 4000
Deprem Bolu-Gerede Depremi 01021944 3959
Deprem Ccedilaldıran-Muradiye Depremi 24111976 3840
Deprem Niksar-Erbaa Depremi 20121942 3000
Deprem Varto Depremi 19081966 2394
Deprem Lice Depremi 06091975 2385
Kaynak Oumlzmen B ve Goumlkccedile O ldquoTuumlrkiyersquonin Afetselliğirdquo Tuumlrkiyersquonin Afet Youmlnetimi
Sosyal Siyasal ve Youmlnetim Boyutuyla Editoumlrler Şenguumln H vd Palme Yayınevi Ankara 2018 s26
Depremler en yıkıcı ve en fazla oumlluumlme neden olan felaketlerin başında
gelmektedir İnsanoğlu yeryuumlzuumlnde ortaya ccedilıkışından bu zamana depremlerle sık sık
karşılaşmasına rağmen bilgisizlik unutkanlık ccedilaresizlik kadercilik ve yoksulluk gibi
ccedileşitli nedenlerle bu oumlnemli doğa olayına gereken oumlnemi vermemiştir Doğada suumlrekli
tekrarlanan bu olaylar her defasında acı felaketlerle kendisini hatırlatmıştır Deprem
felaketine gereken oumlnemin verilmemesinde yıkıcı ve buumlyuumlk depremlerin uzun zaman
aralıklarında meydana gelmesi de etkilidir Ccediluumlnkuuml yıkıcı ve buumlyuumlk depremler bir
insanın hayatında bir veya iki defa meydana gelmektedir hatta belki de hiccedil meydana
gelmeyebilmektedir Deprem oumlncesi ve sonrasıyla travmaları devam eden bir suumlreccediltir
ve saniyeler iccedilinde olup biten bu doğa olayını aynı suumlrede unutmak imkansızdır
Yaşanan acıların kısa suumlrede unutulması yaraların sarılması zararların giderilmesi
ancak oumlnlenemeyen deprem gerccedileğinin kabul edilmesi ile başarılabilir26
24 Oumlzmen ve Goumlkccedile agm s23 25 Şenses ages20
26 Ersoy Ş ldquo2015 Yılının Doğa Kaynaklı Afetleri Duumlnya ve Tuumlrkiyerdquo TMMOB Jeoloji Muumlhendisleri
Odası Yayınları 2016v s33
15
Depremin şiddetini belirleyen bir kısmı doğal bir kısmı beşeri olmak uumlzere pek
ccedilok etken mevcuttur Depremin meydana geldiği yerin coğrafi yapısı doğal etkenler
yerleşim yerinin buumlyuumlkluumlğuuml nuumlfusunun yoğun olması ve binaların afete dayanıklılığı
ile teknolojik duumlzeyi ve deprem konusundaki eğitimi bilinccedil seviyesi de beşeri etkenler
olarak ele alınabilir Bu nedenle farklı uumllkelerde meydana gelen aynı buumlyuumlkluumlkteki bir
deprem değişik şekilde maddi ve manevi kayıplara sebep olmaktadır Oumlnemli can ve
mal kayıplarına sebep olan ekonomik sosyal ve psikolojik sorunlar doğuran ayrıca
yıkıcı bir etkiye sahip olan depremin nerede ne zaman ve ne kadar buumlyuumlkluumlkte
meydana geleceğini oumlnceden tahmin etmenin ve oumlnlemenin imkansız olduğu kabul
edilmektedir Ancak oumlnleme imkanı olmayan bu doğa olayının zararlarını azaltmak
can ve mal kayıplarını en aza indirmek deprem oumlncesinde deprem sırasında ve
deprem sonrasında gerekli oumlnlemleri almak ve gerekli planlamaları yapmak ile
muumlmkuumlnduumlr27
Genel olarak afetlerin oumlzelde de depremlerin olası zararlarını azaltabilmek ya
da ortadan kaldırabilmek iccedilin izlenmesi gereken ilk yol bu olası zararların olduğu
alanların yerleşime accedilılmaması ve buralarda yapıların yapılmamasıdır oumlyle ki
depremde goumlruumllen can kayıplarının ccedilok buumlyuumlk bir boumlluumlmuuml yıkılan binalardan
kaynaklanmaktadır Bu bağlamda mevcut zararları azaltmaya youmlnelik gerekli
tedbirlerin alınması son derece oumlnemlidir Oumlrneğin imar planlarında yapılarla ilgili
birtakım sınırlandırmalar getirilebilir Ancak uumllkemizde meydana gelen doğa kaynaklı
afetlerde oumlzellikle depremlerin olası zararlarını azaltmak adına alınan oumlnlemler ve
yapılan ccedilalışmalara rağmen yine de giderilmesi gereken zararlarla karşılaşıldığı bir
gerccedilektir Bu zararlarla muumlcadele etmenin birbirinden farklı iki tuumlr modeli
bulunmaktadır Bunlardan birincisi yapılacak farklı duumlzenlemelerle devletin yani
idarenin bu yuumlkuuml uumlstlenmesi ve bu şekilde riskin topluma paylaştırılmasıdır İkincisi
ise bu yuumlkuuml sigorta başta olmak uumlzere farklı youmlntem ve uygulamalarla oumlzel sektoumlre
devredilmesidir
Yukarıda soumlzuumlnuuml ettiğimiz deprem zararlarıyla muumlcadele etmenin yollarından
birisi hatta en oumlnemlisi olan ve ikinci model iccedilerisinde yer alan Zorunlu Deprem
27 Şahin Sipahioğlu age s53
16
sigortası (ZDS) depremin ve depremin neden olduğu buumlyuumlk ccedilapta yangınlar ve
patlamalar ile heyelan sonucu meydana gelen maddi zararları teminat altına
almaktadır Buna karşılık oumlluumlmler ve yaralanmalar ile her tuumlrluuml taşınır mal ve eşyaların
zarara uğraması ve kaybı manevi tazminata ilişkin talepler ve enkaz kaldırma
ccedilalışmalarının yarattığı maliyetler gibi dolaylı zararların ZDS kapsamında
karşılanması muumlmkuumln değildir Uumllkemizde oumlzellikle 1999 yılında yaşanan iki buumlyuumlk
depremden sonra 2000 yılından itibaren ZDS yukarıda ifade edilen olası zararlarla
muumlcadele etmeyi amaccedillayan yollardan biri haline gelmiştir Aynı zamanda depremle
ilgili olası zararların paylaştırılmasının da bir aracı olmuştur28 Bu anlamda zorunlu
deprem sigortasıyla depremin ortaya ccedilıkardığı yuumlkuumln başta sigorta olmak uumlzere
değişik mekanizmalarla oumlzel sektoumlre devredilmesi sağlanmaktadır ZDS ikinci boumlluumlm
iccedilerisinde Doğal Afet Sigortaları Kurumu incelenirken ayrıntılı olarak ele alınacaktır
Diğer ani gelişen doğa kaynaklı afetlerden olan suların bulunduğu alandan
yuumlkselmesi veya farklı bir alandan ortaya ccedilıkarak ccediloğunlukla kuru olan alanları
kaplamasıyla hem fiziksel hem de sosyo-ekonomik kayıplara neden olarak olağan
yaşamı ve insan faaliyetlerini sekteye uğratması olarak tanımlanabilen sel ccediloğu zaman
yerel imkacircnlarla dahi olmasının oumlnuumlne geccedililemeyen bir afet tuumlruumlduumlr29 Seller yavaş
hızlı ve ani gelişen seller olmak uumlzere oluşum hızları dikkate alınarak bir
sınıflandırmaya tabi tutulabilir Genel olarak bir haftadan daha uzun bir suumlrede
gelişme goumlsteren seller yavaş sel bir ya da iki guumln gibi ccedilok kısa bir suumlre iccedilinde ortaya
ccedilıkanlar hızlı sel saat olarak ccedilok kısa bir zaman diliminde ortaya ccedilıkanlar ise ani sel
olarak adlandırılır30
Bir akarsuyun ccedileşitli sebeplerle yatağından ayrılarak etrafındaki topraklara
yerleşim alanlarına ve canlılara zarar vermek suretiyle etki ettiği boumllge iccedilerisindeki
guumlncel sosyo-ekonomik faaliyetleri kesintiye uğratması olayı olarak da
tanımlayabileceğimiz selsu baskını uumllkemizi etkileyen doğa kaynaklı afetler arasında
oumlnemli bir yer tutmaktadır Su baskınlarının oluşumunda en oumlnemli faktoumlr yağıştır Bir
28 Şahin Y ve Pehlivan A Doğal Afet Risklerini Paylaşma Aracı Olarak ldquoDeprem Sigortasırdquo TMMOB
Afet Sempozyumu Bildiriler Kitabı 2007 Ankara Mattek Matbaacılık s443 29 Kadıoğlu M(Heyelan) ldquoSel Heyelan ve Ccedilığ iccedilin Risk Youmlnetimirdquo Afet Zararlarını Azaltmanın
Temel İlkeleri JICA Tuumlrkiye Ofisi Yayınları No 2 Ankara 2008s 4 30 AFAD-Soumlzluumlk s132
17
yerde ccedilok kısa bir zamanda oluşan ve etkili olan normalin dışında gerccedilekleşen ani ve
şiddetli yağışların su baskınlarına neden olması kaccedilınılmaz olmaktadır31 Zira ani ve
şiddetli yağışların sonucunda toprak ve bitki oumlrtuumlsuuml tarafından tutulamayan veya
kontrol altına alınmayan hızla akışa geccedilerek kontrolsuumlz bir şekilde akmaya devam
eden ve ccedilok kısa bir suumlre iccedilerisinde ccedilevreyi etkisi altına alan sular selesu baskınına
sebep olmaktadır Şiddetli yağışların yanı sıra karların ani sıcaklık değişimleriyle
hızla erimesi heyelanların etkisiyle barajların yıkılması ve şiddetli ruumlzgarların neden
olduğu buumlyuumlk fırtınalar neticesinde selsu baskını riski artmaktadır32
Uumllkemizde oumlzellikle Karadeniz Boumllgesinde meydana gelen can ve mal
kayıplarının yaşanmasıyla sonuccedillanan guumlnluumlk yaşamı ve ekonomik faaliyetleri
etkileyerek ciddi maddi kayıplara sebep olan su baskınlarının oluşumunda yağış
koşulları ile şiddetli yağışların kar erimelerinin ve dolunun etkisi buumlyuumlktuumlr Ayrıca ani
sıcaklık değişimleri ruumlzgar ve nem de bu doğa olayının oluşmasında etkili
faktoumlrlerdendir Ancak su baskınlarının oluşumu yalnızca doğa şartlarına bağlanarak
accedilıklanamaz Bunun yanında oumlzellikle akarsu yataklarında yerleşimlerin
genişletilmesi yeni yolların accedilılması ve yeni tesislerin kurulmasıyla birlikte arazinin
yapısı değişime uğramakta orman ve meralar sorumsuz bir şekilde yok edilmektedir
Bu uygulamaların sonucu olarak suların normal akış duumlzeni etkilenerek değişmekte ve
bu durum da su baskınlarının taşkınların daha sık goumlruumllerek can ve mal kayıplarının
zaman iccedilinde daha da artmasına sebep olmaktadır33
31 Geray C ldquoTuumlrkiyede Yıkım (Afet) Olayları Karşısında Oumlnlemler ve Oumlrguumltlenmelerrdquo Amme İdaresi
Dergisi 8 S3 Y1975 s94 32 Smith K ve Ward R (1998) Floods Physical Processes and Human Impacts John Wiley
Chichester UK 382 pp s390 33Şahin ve Sipahioğlu age s137 Erkek C(1995) ldquo Boumllgesel Taşkın Zararları ve Taşkın Kontroluumlrdquo
Tuumlrkiye Muumlhendislik Haberleri S379 Eyluumll s43
18
Başta ormanlar olmak uumlzere doğal bitki oumlrtuumlsuumlnuumln yeterince korunmaması ve
uumllkemizde kararlı bir ormancılık politikasının izlenmemesi su baskınlarını dolaylı
olarak tetikleyen unsurlardır Doğal bitki oumlrtuumlsuuml yok edilen alanlarda eğim ve erozyon
nedeniyle tarımsal faaliyetler yapılamamakta ve bu durum su baskınlarınınsellerin
oluşumuna zemin hazırlamaktadır Sel ve su baskınından korunmak veya bunlarla
muumlcadele etmek ve bu afetin insan ve ccedilevre uumlzerindeki olumsuz etkilerini ortadan
kaldırmak amacıyla bazı yasal idari ve teknik oumlnlemlerin alınması ve uygulanması
ayrıca kararlı bir ormancılık politikasının izlenmesi oumlnem arz etmektedir Bu bağlamda
alınacak oumlnlemler afet oumlncesinde afet sırasında ve afet sonrasındaki suumlreccedillerde
uygulamaya konularak afetin sebebiyet verdiğivereceği zararların oumlnlenmesinin ya
da azaltılmasının sağlanabileceği accedilıktır Başka bir anlatımla tuumlm duumlnyada olduğu gibi
uumllkemizde de toprak su ve orman gibi doğal kaynakların korunması ve geliştirilmesi
su baskınlarıyla muumlcadelede oumlnemli bir yer tutmaktadır Bunun iccedilin de uumllkemizdeki
akarsu havzalarının fiziksel ve iklimsel oumlzelliklerinin su baskınınasele karşı
duyarlılığının belirlenip beşeri faaliyetlerin buna goumlre duumlzenlenmesi ve orman ile
mera alanlarının tahribatına youmlnelik faaliyetlerin oumlnlenmesine youmlnelik ccedilalışmalara hız
verilmesi gerekmektedir34
Kaya ve ccedilığ duumlşmesi olayları da ani gelişen doğa kaynaklı afetler arasındadır
Kaya duumlşmesi fiziksel veya kimyasal etkilerle bozulmuş veya parccedilalanmış değişik
boy ve ccedileşitteki kaya veya zemin parccedilalarının kendiliğinden ya da deprem ve şiddetli
yağışların etkisiyle eğime doğru suumlratle yola ccedilıkması olayıdır35 Kaya duumlşmesi olarak
adlandırılan hızlı kuumltle hareketinin oluşumunda deprem ayrı bir yere ve oumlneme
sahiptir Depremin neden olduğu sallanmaların hemen sonrasında depremin
buumlyuumlkluumlğuuml ile orantılı olarak ccedilok sayıda kaya duumlşmesi olayına rastlanabilir Ayrıca
insanların ccedileşitli faaliyetleri sonucu meydana gelen patlamaların neticesinde de kaya
duumlşmesi oluşabilir36
34 Şahin Kldquo Ccedilarşamba Ovası ve Yakın Ccedilevresindeki Sel Felaketi ( 27 Mayıs 2000)rdquo Tuumlrkiye Coğrafya
Dergisi S 39 İstanbul 2002 s91 Şahin ve Sipahioğlu age s142 35 AFAD-Soumlzluumlk s99 36 Şahin ve Sipahioğlu age s99
19
Bitki oumlrtuumlsuuml olmayan engebeli dağlık ve eğimli arazilerde biriken buumlyuumlk kar
yığınlarının kendiliğinden veya bir etkinin tetiklemesiyle dengesinin bozulması
sonucunda birdenbire ve şiddetli bir şekilde yamaccediltan aşağıya doğru kayması olarak
tanımlanan ccedilığccedilığ duumlşmesi olayının oluşumu ise meteorolojik karakterlidir
genellikle ccedilok hızlı gelişir ve hareket eder Ccedilığlar yerleşim birimleri dağ spor ve
turizm tesisleri karayolları koumly yolları demiryolları haberleşme ve enerji nakil
hatları sanayi askeri ve diğer benzeri tesisler iccedilin buumlyuumlk tehlikeler oluşturduğu gibi
can kayıplarına da sebep olurlar37
Ccedilığ duumlşmesi sebebiyle her sene ccedilok sayıda insan hayatını kaybetmektedir
Ancak ccedilığ insan kayıplarına sebep olmasının yanında ccedilok sayıda hayvanın telef
olması evlerin yıkılması ormanların yok olması elektrik ve haberleşme hatlarının
harap olması koumlpruumllerin yıkılması derelerin tıkanıp taşkınların oluşması kapanan
karayollarında bekleyen araccedilların ve taşıdığı yuumlklerin yerine geccedil ulaşması nedeniyle
kayıpların meydana gelmesi gibi oumlnemli oranda milli gelir kaybına neden olan
sonuccedillar da doğurmaktadır İşte bu nedenle ccedilığların insan yaşamı uumlzerine tesiri tahmin
edilemeyecek kadar fazla olabilmektedir38
Buguumlnkuuml teknolojik gelişmeye rağmen ccedilığ duumlşmesi gibi meteorolojik
karakterli doğal tehditlerden kaccedilınmamız her ne kadar olanaklı değilse de bu amaccedilla
geliştirilen youmlntemler sayesinde yapılan ccedilalışmalarla ccedilığ olabilecek konumu ve ccedilığ
oluşma anının yakın olup olmadığını belirleyebilmek muumlmkuumlnduumlr Bu bağlamda
insanların yerleşim yerlerini belirlerken meteorolojik oumlzellikleri de dikkate alarak
hareket etmeleri başta olmak uumlzere risk youmlnetimi ve erken uyarı sistemlerinin de
dikkate alınması sayesinde bu tuumlr olayların oumlnceden tahmin edilerek doğabilecek
zararların en az duumlzeye indirilmesi ve afete doumlnuumlşmesi buumlyuumlk oranda
engellenebilmektedir
37Taştekin TA ldquoMeteoroloji ve Ccedilığrdquo httpwwwmgmgovtrFILESarastirmacigdankorunmapdf
(Ccedilevrimiccedili) (Erişim Tarihi15102016) AFAD-Soumlzluumlk s55 38 Yavaş Ouml M ve Şahin D ldquoTuumlrkiyersquode Ccedilığ Afeti Zararlarını Azaltma Ccedilalışmalarırdquo 5 Duumlnya Su
Forumu Boumllgesel Hazırlık Suumlreci DSİ Yurticcedili Boumllgesel Su Toplantıları Kar Hidrolojisi Konferansı
Bildiri Kitabı 27ndash28 mart 2008 Erzurum S141-161 s151
20
Ayrıca kamu kurum ve kuruluşları39 ile yerel youmlnetimler ve bunların
youmlneticilerince meteoroloji kuruluşlarının hazırlamış olduğu hava tahmin raporları
dikkatli bir biccedilimde değerlendirilmelidir Kurum ve kuruluşlar arasındaki iletişime
gereken oumlnem verilerek aşırı yağışlara karşı hızlı ve duumlzenli bir acil yardım ekibi
oluşturulmalıdır Konu ile ilgili kuruluşlar arasında bilgi alışverişi ve eşguumlduumlm
muhakkak sağlanmalıdır Bunun yanı sıra bu tuumlr felaketlerin uumlstesinden gelebilmek
iccedilin her şeyi yerel youmlnetimlerden beklemek de ccedilok gerccedilekccedili ve akılcı bir davranış
değildir İşte bu sebepledir ki bu alanda faaliyet goumlsteren sivil toplum kuruluşlarının
sayısı artırılmalı afet youmlnetiminin her aşamasında aktif bir şekilde rol alması
sağlanmalı ve yapacağı hizmetler yasal zemine kavuşturulmalıdır40
Buumlyuumlk mal ve can kayıplarına yol accedilan ani gelişen doğa kaynaklı afetlerin
arasında yer alan orman yangınları ise AFAD Soumlzluumlğuumlrsquo ne goumlre klimatolojik bir afettir
yani iklim koşullarına bağlı afetlerden birisidir41 Ormanlar canlı yaşamına ve doğal
dengenin korunmasına sağladığı olumlu nitelikte katkılarla en oumlnemli doğal
kaynakların başında gelmektedir Ancak pek ccedilok uumllkede olduğu gibi uumllkemizde de
ormanların azalması ve yok olmasına ccedilok buumlyuumlk can ve mal kayıpları ile ekonomik
ve sosyal sorunlara sebep olan orman yangınlarının oluşumuna zemin hazırlayan
etmenleri iki ana başlık altında toplamak muumlmkuumlnduumlr Yıldırımlar kuraklık ve ruumlzgacircrlı
havalarda kuru dalların birbirine suumlrtuumlnmesi sonucu ccedilıkan yangınlar doğal etmenleri
yerleşme yeri ve tarım arazisi elde etmek amacıyla kasıtlı bir şekilde yakılan
ormanların yanı sıra doğaya gelişiguumlzel atılan cam parccedilalarının optik oumlzellik
goumlstermesi ccediloumlplerin ateşe verilmesi enerji nakil hattı arızaları piknik ve ccediloban
ateşi gibi ihmal bilgisizlik ve bilinccedilsizlik nedeniyle ccedilıkan yangınlar ise beşericirc
etmenleri oluşturur42
Hem doğal hem de beşericirc etmenlerle oluşabilecek orman yangınları iccedilin uygun
koşulların bulunduğu bir konuma sahip olan uumllkemizde orman yangınlarının esas
39 İlgili kamu kurum ve kuruluşları iccedilin bkz ldquoAfet Youmlnetimi Kavramı ve Tanımırdquo syf33vd 40 Sever Rldquo Aşırı Kar Yağışlarının Afete Doumlnuumlşmesini Engellemek İccedilin Alınması Gereken Bazı
Oumlnlemler rdquo5 Duumlnya Su Forumu Boumllgesel Hazırlık Suumlreci DSİ Yurticcedili Boumllgesel Su Toplantıları Kar
Hidrolojisi Konferansı Bildiri Kitabı 27ndash28 mart 2008 Erzurum s180 41 AFAD-Soumlzluumlk s105 42 Şahin ve Sipahioğlu age s376
21
nedenini buumlyuumlk oumllccediluumlde insan faktoumlruuml oluşturmaktadır İnsanlar tarafından ccedilıkarılan
yangınlar ise oumlnlenebilir nitelikte olduğundan orman yangınlarının azaltılması iccedilin
oumlncelikle insanların ormanların oumlnemini kavramış olmaları yani bu konuda
bilinccedillendirilmeleri gerekmektedir
Orman kaynaklarının youmlnetimi uumlzerinde en etkili duumlzenleme hiccedil kuşkusuz
Anayasa huumlkuumlmleridir Bu huumlkuumlmler ormanların youmlnetimiyle ilgili toplumsal uzlaşma
huumlkuumlmleridir Ccedilıkarılan veya ccedilıkarılacak yasalar ve youmlnetmelikler iccedilin kaynak niteliği
taşımaktadır Bu bağlamda ldquoOrmanların korunması ve geliştirilmesirdquo başlığını taşıyan
Anayasarsquonın 169 uncu maddesirsquonde ormanların tuumlmuumlnuumln goumlzetiminin devlete ait
olduğu muumllkiyetlerinin devrolunamayacağı43 devletin ormanların korunması ve
sahalarının genişletilmesi iccedilin gerekli kanunları koyup tedbirleri almakla goumlrevli
olduğu ve ormanların devle tarafından youmlnetilip zarar verici hiccedilbir faaliyete izin
verilemeyeceği44 huumlkuumlm altına alınmıştır
Danıştay ormanın tamamının arsa olarak kabul edilerek yapılaşmaya accedilılması
ve uumllkenin doğal kaynaklarından biri olan ormanların harap edildiğini tespit ettiği dava
konusu olayda Anayasarsquonın 169 maddesinde devletin ormanlara zarar verme
niteliğinde bulunan hiccedilbir faaliyete izin vermeyeceğinin huumlkme bağlandığı ve bu husus
goumlzetilmeden ormanın yapılaşmaya accedilılmasının hukuka aykırı olduğuna huumlkmetmiştir
Ani gelişen doğa kaynaklı afetler ccedilok ccedileşitlidir Youmlnuuml hızı ve şiddetiyle
oumllccediluumllebilen havanın yer yuumlzeyine goumlre yatay bir şekilde hareket etmesi45 olarak
tanımlanan ruumlzgar yatay ya da yataya yakın olarak doğal yollarla havanın bir yerden
başka bir yere taşınması olarak da tarif edilmekte ve bu kategoride yer almaktadır
Canlı ve cansız ccedilevreyi olumlu ya da olumsuz bir şekilde etkileyen ancak goumlzle
goumlruumllemeyen ruumlzgarın belirli bir youmlnuuml ve hızı olmasına rağmen bu hız hiccedilbir zaman
devamlı aynı hat boyunca ve suumlrekli olarak aynı seviyede değildir Ruumlzgar da diğer
hava koumlkenli olaylar gibi zaman zaman afete doumlnuumlşebildiği iccedilin zarara yol accedilma
43 Y20HD E 200912865 K 200914625 T 13102009 Aynı doğrultuda bkz Y20HDE
20087060K 200812665 T 10102008 D6D E 20097373 K 20113346 T 2392011 D8D
E 19947528 K 19961096 T 1141996 wwwkazancicom Erişim Tarihi 11022018 44 D6D 09022007 Tarih ve 20063763 E 2007702K wwwkazancıcom Erişim Tarihi
12022018 45 AFAD-Soumlzluumlk s130
22
olasılığı olan fakat duumlnyanın doğal dengesi uumlzerindeki olumlu etkileri sebebiyle de
ccedilok yararlı bir doğa olayıdır
Ruumlzgarın diğer meteorolojik olaylardan farkı zarar verici boyuta ulaşarak afete
doumlnuumlşmesinin yalnızca hızındaki artışa bağlı olmamasıdır Bazı durumlarda ccedilok hafif
ruumlzgarlar afetin sebebi olurken kimi durumlarda da şiddetli ruumlzgarlar afetin
oluşumunun oumlnuumlne geccedilen bir olay olarak ortaya ccedilıkabilmektedir Diğer bir deyişle
ruumlzgarlar bir yerde meydana gelme tehlikesi olan afetin oumlnuumlne geccedilerken diğer bir yer
iccedilin ise afet kaynağı veya sebebi olabilmektedir Ancak bir yerde esen kuvvetli
ruumlzgarlar aynı zamanda o yerde oumlnemli neticelere sebep olabilecek hava olaylarının
meydana geleceğinin ve bu olayların da hızlı bir seyir izleyerek gelişeceğinin bir
işaretidir İşte bu nedenle ruumlzgarlar diğer hava olaylarından farklıdır46
Ruumlzgarların oluşum nedenine goumlre birccedilok tuumlruuml mevcuttur Bu tuumlrler iccedilinde en
tehlikeli olanı fırtınadır Fırtına ccedilok şiddetli esen ruumlzgarların oluşturmuş olduğu hava
hareketleri olarak tanımlanabilir Ancak fırtınanın oluşmasına sadece ruumlzgar neden
olmayabilir Ruumlzgarın yanı sıra goumlk guumlruumlltuumlsuuml yağmur yıldırım şimşek kar ve dolu
gibi doğa olayları da fırtına oluşumunda etkilidir Goumlk guumlruumlltuumlsuuml ve yağmurun etkisiyle
meydana gelen fırtınalar ise son derece tehlikelidir Fırtına kendisinin afete
doumlnuumlşebilecek derecede bir doğal tehlike olmasının yanında başka doğal tehlikelerin
oluşumunda da oumlnemli bir faktoumlrduumlr Şiddetli fırtınalar deniz ve okyanuslarda ccedilok
buumlyuumlk dalgalara neden olarak sel ve taşkınlara deniz kazalarına binaların
yıkılmasına yıldırım ccedilarpmalarına ağaccedilların koumlklerinden soumlkuumllmesine ve daha birccedilok
istenmeyen doğa olayının oluşmasına sebebiyet verebilmektedir47
Ani gelişen diğer doğa kaynaklı afetlerden volkan puumlskuumlrmeleri oumlzellikle
patlama şeklindeki puumlskuumlrmeler doğal sebeplere bağlı olarak ani gelişen ccedilok tehlikeli
bir diğer doğa olayıdır Volkan patlamaları genellikle oumlnceden tahmini ve oumlnlenme
olanağı olmadığından ayrıca ccedilok kısa bir suumlrede buumlyuumlk can ve mal kayıplarına sebep
olabildiğinden yıkıcı doğal afetlerdendir Volkan patlamaları depremlere neden
46 Şahin ve Sipahioğlu age s225 47 httpwwwmgmgovtrarastirmadogal-afetleraspxs=kuvvetliruzgar(Ccedilevrimiccedili) Erişim Tarihi
03112016
23
olabilir patlama sonucu accedilığa ccedilıkan lavlar hızla yayılıp bitki oumlrtuumlsuumlnuuml ve tarım
uumlruumlnlerini yok ederek doğal ve beşeri ccedilevreye zarar verebilir ve ccedilok sayıda can ve mal
kayıplarına sebep olabilir Ani gelişen bir doğa olayı olan volkan patlamalarını
oumlnlemek muumlmkuumln değildir ancak diğer doğal afetlerde olduğu gibi yarattığı olumsuz
sonuccedillarını zararlarını en aza indirmek ilk olarak volkanlara yakın boumllgelerde yerleşim
alanları oluşturulmasının oumlnlenmesi etkili bir yol olarak ele alınabilir Bunun yanı sıra
oumlzellikle bu gibi alanların yakınında bulunmamak volkan hareketlerini değişik
metotlarla goumlzlemleyerek volkan patlamalarının ne zaman meydana geleceğini
belirlemek ve bu boumllgeyi tahliye etmek de etkili oumlnlemlerden bazıları olarak
sıralanabilir48
Volkan patlamaları neticesinde meydana gelen tehlikelerin birccediloğu zararlı
sonuccedillara neden olabilir Bu zararlı sonuccedilların en tehlikeli olanlarının başında volkanik
bulutlar gelmektedir Bu bulutlar hava kirliliğine sebep olmasının yanında hava
trafiğini de olumsuz youmlnde etkilemekte ve bu durum hava sahalarının uzun suumlre
kapatılmasına uccediluşların yapılamamasına sebep olmaktadır Zararlı sonuccedillardan
diğerleri kuumll bulutlarının oluşması toprak kayması deprem ve alışılmadık hava
olaylarının meydana gelmesi olarak sıralanabilir
1112 Yavaş Gelişen Doğa Kaynaklı Afetler
Kuraklık duumlnyada etkili olan yavaş gelişen doğa kaynaklı afetler arasında ilk
sırada yer almaktadır Bunun nedeni gıdanın ve iccedilme suyunun tuumlkenmesi halinde diğer
tuumlm sosyal ya da ekonomik sorunlar ya da sıkıntıların oumlnemini yitirmesidir Kuraklık
iklimin su kaynaklarını tarımı ve tuumlm canlı varlıkları etkilemesinin bir yolu olarak
karşımıza ccedilıkmaktadır Ayrıca sosyo-ekonomik olarak da en koumltuuml sonuccedillara sebebiyet
veren yavaş gelişen en sinsi ve en tehlikeli afettir Ancak bu kadar tehlikeli ve zararlı
bir afet olan kuraklık maalesef yarı kurak bir iklim kuşağında yer alan uumllkemizde
yeterince oumlnem verilmeyen afetlerdendir Tuumlrkiyersquode kuraklık 7269 Sayılı ldquoUmumi
Hayata Muumlessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair
Kanunrdquo da yer verilen afetler arasında sayılmamakla beraber afet istatistiklerinde de
48 Şahin ve Sipahioğlu age s59 74
24
yer almamaktadır Bu durum sosyo-ekonomik olarak buumlyuumlk zararlara yol accedilan
kuraklığa gereken oumlnemin verilmediğini goumlstermektedir49
Kuraklık hava sıcaklıklarının mevsim normallerinin ccedilok uumlzerine ccedilıkması ve
yıllık yağış ortalamalarının da mevsim normallerinin altına duumlşmesinin sebep olduğu
doğa kaynaklı bir afettir Kuraklığın tanımı her disiplin iccedilin farklı şekillerde
yapılmaktadır En basit ve genel anlamda kuraklığı arz ve talep ilişkisinde meydana
gelen su sıkıntısı olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Belli bir doumlnemde oluşan yağış
miktarının ortalamanın ccedilok altına duumlşerek azalması sonucu barajlar goumlller ve yeraltı
su seviyesinin uzun suumlreli yıllık ortalamalarının altına inmesi insanların ve diğer
canlıların temel ihtiyacı olan suyun yeterli oumllccediluumlde sağlanamaması şeklinde de farklı
accedilılardan tanımlanabilmektedir50
Kuraklık genellikle yağış miktarındaki azalmadan kaynaklanan iklimsel bir
olay olup herhangi bir mevsimde gerccedilekleşebilir Doğa kaynaklı afetler iccedilerisinde
yavaş gelişen bir afet tuumlruuml olmasına rağmen insanlara ve ccedilevreye en fazla zarar veren
afet tuumlrlerinden olan kuraklığın basit bir doğa olayı olarak goumlruumllmesi son derece yanlış
bir yaklaşım olur İnsan ve insan etkinliklerinin su kaynaklarına olan tabiiyeti
sebebiyle insan topluluğu uumlzerinde ccedileşitli tesirleri olan yavaş bir şekilde ilerleyerek
belirli bir suumlreccedilte meydana gelen bu doğa olayının suumlresi uzadıkccedila sonuccedilları da ccedilok
tehlikeli boyutlara varabilmektedir Esasen yağışın azalmasına bağlı olarak suyun
azalması biccediliminde beliren kuraklıkla birlikte uumlretimin duumlşmesi kıtlık accedillık ve
oumlluumlmlere kadar ulaşan ciddi ccedilevresel ekonomik ve sosyal sorunların baş goumlstermesi
kaccedilınılmazdır51
Birbirlerine benzer coğrafya iklim nuumlfus ve gelişim gibi oumlzelliklere sahip
olmalarına rağmen değişik şehir veya boumllgelerin kuraklık riskine karşı goumlstermiş
oldukları duyarlılık birbirinden oldukccedila farklı olabilir İnsanların yaşam alanlarında
49 Kadıoğlu M(Risk Youmlnetimi) ldquo Meteorolojik Afetler ve Risk Youmlnetimirdquo Tuumlrkiyersquonin Afet
Youmlnetimi Sosyal Siyasal ve Youmlnetim Boyutuyla Editoumlrler Şenguumln H vd Palme Yayınevi Ankara
2018 s79-80 50 Kadıoğlu Risk Youmlnetimi s80 AFAD-Soumlzluumlk s108 51Şahin C ve Sipahioğlu Ş age s308 Kapluhan E ldquoTuumlrkiyersquode Kuraklık ve Kuraklığın Tarıma
Etkisirdquo Marmara Coğrafya Dergisi Sayı 27 Ocak 2013 httpwwwmarmaracografyacoms491
(Ccedilevrimiccedili) (Erişim Tarihi21102016) Kadıoğlu ve Oumlzdamar age s280
25
ihtiyaccedilları olan guumlnluumlk su ihtiyaccedillarını sağlayabilecek su kaynaklarının ve bu
kaynakların değerlendirilmesine imkan verecek olan sağlam bir altyapının varlığı bir
boumllgenin kuraklığa karşı duyarlılığını azaltarak neden olacağı olumsuz etkileri
minimum duumlzeyde tutan en oumlnemli etkenlerdir Kuraklık can ve mal kaybı gibi
zararların yanı sıra ccedilevrenin buumlyuumlk oumllccediluumlde zarar goumlrmesine ve ccedileşitli sosyo-ekonomik
sıkıntıların yaşanmasına neden olan doğa olayı olduğundan kuraklığın etkilerini
belirlerken Tarım ve Orman Bakanlığınca ekonomik ccedilevresel ve sosyal olguların da
tek tek dikkate alınması ve buna uygun bir risk youmlnetiminin uygulanması
gerekmektedir52
Kuraklığa karşı alınabilecek tedbirler ccedileşitlidir Bireyden başlayarak toplumun
her kesiminin ve devletin sınırlı doğal kaynak olan ldquosuyurdquo ccedilok dikkatli bir şekilde
kullanması ve değerlendirmesi temel goumlrev olmalıdır Ayrıca devlet tarafından
kuraklık suumlresince yapılmasına olanak bulunan değişiklikler iccedilin su haklarını
duumlzenleyen kanunların goumlzden geccedilirilerek revize edilmesi su kaynaklarını ve yer altı
suyunu youmlnetecek kanunlara ek olarak kuraklıkta doğal yaşamın korunması iccedilin karar
verebilecek otoritelerin belirlenmesi ayrıca su kaynaklarının korunmasına ilişkin
etkili bir devlet politikasının oluşturulması ve oumlzellikle atık suyun evlerde kullanımını
kolaylaştıracak standartların tespit edilmesi gibi kamu duumlzeni ile ilgili tedbirler
alınarak kuraklığın oluşumunu engellemeye ve zararlı etkilerini ez aza indirmeye
youmlnelik bir yol izlenmesi son derece oumlnemlidir53
Doğal kaynakların insanoğlu tarafından oumlzensiz bir şekilde kullanılarak buumlyuumlk
oranda tahrip edilmesi sonucu en buumlyuumlk zararı doğal bitki oumlrtuumlsuuml ve oumlzellikle de
ormanlar goumlrmuumlştuumlr Doğadaki dengenin en oumlnemli parccedilası olarak kabul edilen
toprağın aşınma ve bir yerden bir başka yere suumlruumlklenmesinin oumlnlenmesi noktasında
koruyucu bir goumlrev goumlren doğal bitki oumlrtuumlsuumlnuumln insan eliyle tahrip edilmesi hatta
ortadan kaldırılmasıyla birlikte toprağın buumlyuumlk oumllccediluumlde hız kazanarak taşınması ve soumlz
konusu dengenin bozulması soumlz konusu olmakta yani erozyon meydana gelmektedir
52 Kadıoğlu M(Kuraklık) 2008 ldquo Kuraklık Kıranı Risk Youmlnetimirdquo Afet Zararlarını Azaltmanın Temel
İlkeleri JICA Tuumlrkiye Ofisi Yayınları No 2 Ankara s290 53 İpek Ş İ ldquoTuumlrkiyersquode kuraklığa karşı alınacak tedbirlerin kuraklık planlaması kavramı accedilısından
değerlendirilmesirdquo TMMOB 2 Su Politikaları Kongresi Bildiriler Kitabı20-22 Mart 2008 s496
Kadıoğlu(Risk Youmlnetimi) s84
26
Erozyon Toprağın aşınmasını oumlnleyen bitki oumlrtuumlsuumlnuumln yok edilmesi sonucu koruyucu
oumlrtuumlden yoksun kalan toprağın su ve ruumlzgacircrın etkisiyle aşınması ve taşınması olayırdquo
olarak tanımlanabilen bir doğa olayıdır54
Son yuumlzyılda nuumlfusun ve insanların besin maddelerine olan ihtiyacının hızla
artmasına paralel olarak oumlzellikle tarımsal bilgiden yoksun ccediliftccedililerimizin tarıma
elverişli olup olmadığına bakılmaksızın artan besin ihtiyacını karşılamak amacıyla
oumlzellikle eğimli arazilerdeki doğal meraları bozarak yeni tarım alanları kazanmaya
youmlnelik yapmış oldukları tahribatlar erozyon riskinin artması ve bunun doğal sonucu
olarak verimli toprakların giderek yok olması ile sonuccedillanmıştır Bu durum
kaccedilınılmaz olarak orman varlığımızın giderek azalması verimli toprakların
uumlretkenliklerinin yok olma noktasına gelmesi ve erozyon riskinin artmasına neden
olmuştur Ayrıca uumllkemizde sıkccedila meydana gelen orman yangınları da erozyon riskini
arttıran bir etken olarak karşımıza ccedilıkmaktadır55
Verim guumlcuumlnden yararlanılması amacıyla toprağın tarım alanı orman ya da
mera olarak değerlendirilmesi en temel arazi kullanım şekilleri olarak sıralanabilir
Arazinin doğru kullanımı belli oumlzelliklere bağlı olarak belirlenen kapasitesine uygun
olarak kullanılmasıdır Arazinin orman statuumlsuumlnde olması ve orman olarak korunması
gereken bir arazide tarım yapılması arazinin kapasitesi dışında kullanılması erozyonu
yaratan en oumlnemli faktoumlrlerdendir Erozyonla muumlcadele accedilısından alınması gereken
oumlnlemler genelde yapısal kuumlltuumlrel veya idaricirc niteliktedir Yapısal oumlnlemler erozyonun
meydana getirdiği zararları oumlnlemek hedefini taşıyan ccedileşitli tuumlr ve nitelikteki yapıları
iccediline almaktadır Kuumlltuumlrel oumlnlemler toprağın erozyona karşı korunması amacıyla daha
ccedilok otsu bitkilerin kullanılarak bu şekilde ormanın ve bitki oumlrtuumlsuumlnuumln genişletilmesi
ccedilalışmalarını kapsamaktadır İdari oumlnlemler ise erozyonun oluşumuna neden olan
farklı uygulamaların kontrol altına alınması amacıyla devletccedile gerccedilekleştirilen her
tuumlrluuml destekleme duumlzenleme ve yasaklama gibi oumlnlemleri iccedilermektedir56
54 AFAD-Soumlzluumlk s72 55 Ccedilelebi H ldquoMemleketimizde Erozyonu Oumlnlemek İccedilin Gerekli Tedbir ve Tavsiyelerrdquo Atatuumlrk
Uumlniversitesi Ziraat Fakuumlltesi Dergisi C3 S2(1972)s201 56 Goumlrcelioğlu E ldquoErozyona Karşı Alınabilecek Oumlnlemlerrdquo Accedilıkoumlğretim Fakuumlltesi Uumlnite 7 s4
27
Yavaş gelişen doğa kaynaklı afetlerden diğeri yer kayması olarak da bilinen
heyelan olayıdır Heyelan ccedileşitli boyutlardaki taşların ve toprağın yer ccedilekiminin
etkisiyle birlikte kaymasıyla oluşan bir doğa olayıdır Bu ccedileşit yer kayması
olaylarında depremlerin etkisi oldukccedila fazladır Depremlerin yanı sıra meydana gelen
ve geniş bir alanı etkileyen yangınlar neticesinde doğal bitki oumlrtuumlsuumlnuumln buumlyuumlk oranda
zarar goumlrmesi volkan patlamaları şiddetli yağışlar ve insan eliyle yapılan tahribatlar
da heyelana neden olabilmektedir Ayrıca yamaccedillarda meydana gelen ccedilatlaklar ve
eğilen ağaccedillar buumlyuumlk kaya parccedilalarının ve toprağın aşağı doğru yavaşccedila kayması da
heyelanın oluşumuna ilişkin uyarı işaretleridir57
Uumllkemizin coğrafi yapısı ve jeolojik oumlzellikleri ile arazinin yanlış kullanımı
nedeniyle oldukccedila sık yaşanan ve ccediloğu zaman da tekrarlanarak afete doumlnuumlşen heyelan
insan oumlluumlmleri hayvan ve toprak kaybı yapı hasarları ve ulaşımın aksaması gibi
oumlnemli etki ve sonuccedilları olan ccedilok sık ve yaygın olarak goumlruumllen şiddetine ve etki ettiği
alanın oumlzelliğine goumlre yuumlksek oranda can ve mal kayıplarıyla sonuccedillanan doğa olayları
arasındadır Heyelan oluşma riski belirli bir eğime sahip olan yamaccedillarda daha
fazladır Eğimli yamaccedilların oluşmasına sebep olan unsurlar ise ccedileşitlidir Oumlrneğin bazı
faylar eğimli yamaccedilların oluşmasını kolaylaştırdığından heyelan riskini artırır Ayrıca
insanların ccedileşitli amaccedillar iccedilin yaptıkları hafriyat gibi etkinlikler neticesinde de denge
accedilısına ulaşmış olan yamaccedilların doğal eğimi yani dengesinin bozulması ile birlikte
heyelanların oluşumu hızlanır58
Orman alanları doğal ccedilevrenin korunması noktasında oldukccedila oumlnemli bir yere
sahip olduğu iccedilin tahrip edilen ormanların yaratacağı ccedilevresel sorunlar tuumlm duumlnyada
endişe uyandırmaktadır Bu endişeye rağmen ve tuumlm duumlnyada insan nuumlfusunun
artmasıyla birlikte doğal ccedilevreye verilen zararlar guumln geccediltikccedile artmakta ve buna
paralel olarak afetlerin sayısı buumlyuumlkluumlğuuml ve sıklıklarında artış goumlzlenmektedir Dağlık
boumllgelerde yer alan dik yamaccedillarda toprak erozyonu heyelan ve ccedilığ gibi doğa
kaynaklı afetlerin oluşumunu geniş ve iyi gelişmiş bir bitki oumlrtuumlsuumlne sahip olan orman
alanının goumlzle goumlruumlluumlr bir şekilde azalttığı herkesccedile bilinen bir gerccedilektir Dağlık
57 Kadıoğlu(heyelan) age s34 58 Şahin ve Sipahioğlu age s92
28
alanlarda yaşayanlar accedilısından da bir ccedilok afete karşı koruyucu bir oumlzelliğe sahip
olması ormanların en oumlnemli işlevlerinden biri olarak kabul goumlrmektedir Ormanların
doğa kaynaklı afetlere karşı etkin bir koruma sağlaması afetlerin tuumlm zararlarına karşı
tam koruma sağladığı şeklinde yorumlanmamalıdır Ancak sağlamış olduğu bu
koruma yine de insan nuumlfusu accedilısından oldukccedila hayati oumlneme sahiptir Oumlyle ki
uumllkemizde yer alan dağlık alanlarda da doğa kaynaklı afetlerin neden olduğu zararların
azaltılması accedilısından ormanların sağladığı korumaya duyulan ihtiyaccedil oldukccedila
oumlnemlidir59
Oumlzellikle engebeli ve dik yamaccedillarda meydana gelen aşırı yağışlara bağlı
olarak heyelanların yaygın bir şekilde oluştuğu goumlruumllmektedir Bu durum yağışların
miktarı ile meydana gelen heyelan arasında doğru orantılı bir ilişkinin bulunduğunu
goumlsterir niteliktedir Ani sıcaklık artışıyla beraber meydana gelen kar erimeleri veya
kar yağışı sonrası karlar henuumlz erimeden yağmurların şiddetini arttırmasıyla birlikte
yamaccedillarda suyun artarak toprağı doygun hale getirip ağırlaştırması ve kayması ile
sonuccedillanarak heyelanları tetiklemektedir
112 İnsan Kaynaklı (Teknolojik) Afetler
İnsanoğlu tarih boyunca tehlike ve risklerle sıklıkla karşı karşıya gelmiştir
Uzun ccedilabalar ve emekler neticesinde ortaya ccedilıkarılan uygarlıklar savaş tehlikeli
salgın hastalıklar ya da meydana gelen afetlerin etkileri sonucunda yitip gitmişlerdir
Sanayileşme ile beraber kentsel toplumun gelişmesi ve tuumlm duumlnyaya yayılmaya
başlamasıyla birlikte daha oumlnceki doumlnemlerde kırsal kesime yayılmış ve daha az
sayıda kişiyle bir arada yaşamış olan insan toplulukları kentlerde yoğunlaşmaya ve
buumlyuumlk kitleler halinde yaşamaya başlamışlardır İşte insan kitlelerinin yaşamış
oldukları mekanların niteliklerinin değişmesi sonucunda hem insanların birbirleriyle
olan ilişkilerinde hem de insan ile doğa arasındaki bağlarda değişimler yaşanmış bu
değişimin devamında ise insanlığın karşı karşıya kaldığı tehlike ve risklerin yanı sıra
ortaya ccedilıkan zararlar da şekil değiştirmiştir İnsanlığın uzun tarihsel suumlrecinde
meydana gelen doğa kaynaklı afetler sanayileşmenin ortaya ccedilıkardığı olumsuz
59 Eker R Aydın A ldquoOrmanların heyelan oluşumu uumlzerindeki etkileri ldquo SDUuml Orman Fakuumlltesi
Dergisi 2014 15 84-93 s84
29
neticeleri de beraberinde getirerek daha da yıkıcı boyutlarda etkisini goumlstermeye
başlamıştır60
Sanayileşme ile birlikte doğa kaynaklı afetlere ek olarak insanoğlunun daha
oumlnce hiccedil karşılaşmadığı bir afet ccedileşidi ortaya ccedilıkmaya başlamıştır Teknolojik afetler
olarak da adlandırılan bu afet tuumlruuml ldquoinsan kaynaklı afetlerrdquo dir Bu afet ccedileşidi
insanların bir kısmına refahı getirmekle beraber aynı zamanda bu refahın bedelini de
oumldetmektedir Ancak bu afet ccedileşidinin yarattığı sorunlar ve bu sorunların yaratmış
olduğu hesaplaşma durumu bu duumlzeyde kalmamakta teknolojik gelişmelere paralel
olarak refaha kavuşan ve refah iccedilerisinde yaşamaya başlayan toplumlar gelişmemiş ya
da gelişmekte olan diğer toplumları ve bu toplumda yaşayan insanları tehlikeye atarak
bu durumun faturasını onlara oumldeterek risk ve tehlike ortamının doğmasına zemin
hazırlamak gibi bir sonuca neden olmaktadırlar61
Bir yandan politik diğer yandan insan etkenlerinin aktif olarak yer aldığı
savaşlar iccedil ccedilatışmalar teroumlr eylemleri yaşanan buumlyuumlk goumlccediller enduumlstriyel kazalar gibi
olaylar ve bunların doğurmuş olduğu sonuccedilların tuumlmuuml62 şeklinde tanımlanabilen
teknolojik afetler sosyal yapıyı ve doğayı bozarak toplumda buumlyuumlk ccedilapta can ve mal
kayıplarının yaşanmasına sebep olan geri kazanılması ccedilok zor olan ccedilevresel
bozulmaların yaşanmasına neden olan olaylardır63
Teknolojik afetlerrsquo in bir diğer tanımı 2014-2023 yıllarını kapsayan AFADrsquo ın
rdquoTeknolojik Afetler Yol Haritasırdquo isimli belgesinde yer almaktadır İlgili belgeye goumlre
teknolojik afetler insan faaliyetleri veya doğa kaynaklı afetlerin etkin duruma
getirmesi sonucu ortaya ccedilıkan enduumlstriyel nuumlkleer maden ulaşım ve taşımacılık
deniz kirliliğine neden olan kazalar biyolojik olaylar ve siber tehditler gibi can
60 Guumlnduumlz İ ldquoDuumlnyarsquoda ve Tuumlrkiyersquode Afet Youmlnetimirdquo(Afet) Erdem Yayınları İstanbul 2009 s3 61Guumlnduumlz Afet s27Guumller E ldquoAfet Youmlnetimi Cumhuriyet Doumlnemi Afet Youmlnetimi Mevzuatı ve
Uygulamasırdquo (Gazi Uumlniversitesi SBE Kamu Youmlnetimi Bilim Dalı Yayınlanmamış Doktora Tezi)
Ankara 2012 s35 62 AFAD-Soumlzluumlk ages91 63 Şenguumln H ldquoAfet Youmlnetimi Sistemi Ve Marmara Depremi Sonrasında Yaşanan Sorunlarrdquo Ankara
Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Yayınlanmamış Doktora Tezi Ankara 2007 s43
30
kaybına hastalıklara sosyal ekonomik ve ccedilevresel bozulmaların yaşanmasına neden
olan afet ya da acil durumlar olarak tanımlanmaktadır64
Son yıllarda hızlı nuumlfus artışına ek olarak teknolojinin gelişmesi ve ccedilevre
kirliliğinin artması ayrıca ccedilarpık kentleşmenin hızla yayılması gibi faktoumlrlerin
etkisiyle teknolojik afetlerin yaşanma sıklığı ve sayısı uumllkemizde de duumlnyadakiyle
orantılı olarak artış goumlstermiştir Oumlzellikle sanayi alanlarının deprem riskinin yuumlksek
olduğu boumllgelerde yer alması kara yolu ve demir yolu ulaşım ağlarının bu boumllgelerin
iccedilerisinden geccedilmesi arıtma merkezileri ve barajların doğru yerde kurulmaması veya
gerekli erken uyarı sistemlerinin kurulamamış olması gibi durumlar teknolojik afetlere
zemin hazırlamaktadır65 Bu tuumlr afetlerin bir kısmı maden cephane patlamaları buumlyuumlk
ccedilaplı yangınlar araccedil kazaları gaz ve kimyasal kaccedilaklar nuumlkleer kazalar tehlikeli
salgın hastalıklar gibi ani gelişen afetler olarak ortaya ccedilıkarken bir kısmı ise hava su
ve ccedilevre kirlenmesi savaşlar teroumlr olayları kuumlresel ısınma gibi yavaş gelişen insan
kaynaklı afetler olarak ortaya ccedilıkmaktadır Yavaş ortaya ccedilıkan insan kaynaklı afetlerin
etkileri ise ccediloğunlukla suumlrekli olmaktadır66
İnsan kaynaklı afetlerden korunmak iccedilin insan hatalarından doğabilecek
zararların oumlnuumlne geccedilen yasaların ccedilıkarılmasının yanı sıra afet eğitiminde toplumun
ihtiyaccedilları ccedilok iyi tanımlanmalı ve bu ihtiyaccedilları karşılayacak bir planlama-uygulama-
değerlendirme suumlreci yaşanmalıdır Bu aşamada ise youmlneticilerin yani karar vericilerin
afet youmlnetimi accedilısından eğitilmeleri vazgeccedililmez bir ihtiyaccedil olduğundan mevcut
buumlrokratik-idari yapılanma ihmal edilmemelidir Bilindiği uumlzere guumlnuumlmuumlzde politik ve
ekonomik-sosyal koşullar hızla değişmektedir Yalnızca bu sebeple bile youmlneticilere
yani karar vericilere karşılaştıkları sorunları araştırma ve ihtiyaccedil duydukları bilgilere
ulaşma konusunda olanaklar temin edilmelidir67
64 TC Başbakanlık Afet ve Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığı(AFAD) 2014-2023 Teknolojik Afetler
Yol Haritası Belgesi Eyluumll 2014 wwwafadgovtr Erişim Tarihi 15052019 65 Ertuumlrkmen C ldquoAfet Youmlnetimirdquo (Ankara Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Kamu Youmlnetimi Ve
Siyaset Anabilim Dalı Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi) Ankara 2006 s18 66 Guumller age s34 67 AKIN Demir ldquoEğitim Ne Kadar Oumlnemlirdquo TMMOB Afet Sempozyumu Bildiriler Kitabı 5 Aralık
2007 Ankara Mattek Matbaacılık s46
31
2014 yılında AFADrsquoın mevzuat kapsamında sahip olduğu yetki ve goumlrevleri
doğrultusunda ccedileşitli kurum ve kuruluşlar arasında koordinasyonu sağlamak ve
teknolojik afetlerin oumlnlenmesi bu tuumlr afet risklerinin ve zararlarının azaltılması ve son
tahlilde teknolojik afetlerin etkin bir şekilde youmlnetiminin sağlanması amacıyla konuyla
ilgili bulunan kurumların sorumluluklarını iccedileren ve kurumların da katılımıyla ldquo2014-
2023 Teknolojik Afetler Yol Haritası Belgesirdquo hazırlanmıştır Bu belge ile ccedileşitli
amaccedilların gerccedilekleştirilmesi hedeflenmektedir Adı geccedilen belgede afetin izlenmesi
amacıyla erken uyarı sistemlerindeki rolleri belirlemek sivil korunma ve insani
yardım sağlama yeteneğinin geliştirilmesini sağlamak uumllke duumlzeyinde uygulanacak
afet youmlnetimi ccedilalışmalarına youmlnelik afet oumlncesi risk ve zararın azaltılmasına ilişkin
planları hazırlatmak risk değerlendirme sonucunda zararın ortaya ccedilıkma olasılığını
azaltma veya ortadan kaldırma veya şiddetini azaltmaya youmlnelik faaliyetlerin ulusal
boyutta uygulanmasını youmlnlendirmek gibi amaccedillar yer almaktadır 68
Afetin insanlar ve ccedilevre uumlzerinde yarattığı maddimanevi zarar ve kayıplar gibi
doğrudan etkilerinin yanında yaşanan bu zarar ve kayıpların meydana getirdiği dolaylı
etkileri de yadsınamayacak kadar fazladır Afetlerin yarattığı doğrudan etkileri can
kaybı uzuv kaybı ağır yaralanma sakat kalma yapılarda ve altyapıda oluşan hasarlar
eşyaların zarar goumlrmesi hayvanların tarım alanları ve tarım uumlruumlnlerinin kaybı ile afet
sonrası arama-kurtarma acil yardım hasar tespit ccedilalışmaları muumldahale ve yeniden
inşa faaliyetlerinin uumllke ekonomisine verdiği buumlyuumlk kayıplar olarak sıralanabilir
Bunun yanı sıra afetler turizm ticaret uumlretim ve hizmet sektoumlrlerinin kısa
veya uzun vadede iş yapamaz duruma gelmesine sebep olmasıyla beraber buumlyuumlk
oumllccediluumlde gelir kayıplarının yaşanmasına sebep olmakta ayrıca eğitim sağlık ulaştırma
vb ccedileşitli sektoumlrlerde oluşan zararlar hizmet kayıplarını kaccedilınılmaz hale getirmektedir
Ayrıca uumlretim ve hizmet azalması ile birlikte fiyat artışları da yaşanarak sosyal
dengenin bozulmasıyla sonuccedillanmaktadır Sosyal dengenin bozulmasının yol
accedilabileceği duumlzensizliğin beraberinde getireceği guumlvenlik sorunlarına ek olarak
hırsızlık yağmacılık vb olayların aşırı derecede artmasının yanı sıra afetlerin
işsizliğe zorunlu goumlccedile sakatlanan ve kimsesiz kalanlarla buna bağlı olarak psikolojik
68 AFAD(Teknolojik Afetler)s16
32
sorunlar yaşayanların yol accediltığıyol accedilacağı sosyal maliyetler gibi dolaylı etkileri de
goumlz ardı edilemez69
Modern sanayi toplumunun iccedilinde barındırdığı risk ve tehlikeler sebebiyle
afetlerin en fazla etki ettiği mekanlar kentler dir Kentsel toplumun karşı karşıya
kaldığı tehlikenin buumlyuumlkluumlğuumlnuuml ve etkisini artıran etken ise toplumun bu tuumlr afetlere
hazrılıklı olmamasıdır Afetlerin insan hayatında alışılmışın dışında karşılaşılan
olaylar olması nedeniyle youmlnetimin de alışılmışın dışında bir işlevi yerine
getirebilecek şekilde oluşturulması gerekmektedir Afet sonrası olağan hayatın dışında
uygulanmak amacıyla oluşturulan goumlrev yetki ve sorumluluk anlayışlarının da farklı
şekilde oluşturulduğu bu youmlnetim yapılanması ise suumlreklilik arz etmeyen bir
yapılanmayı iccedilinde barındırmak durumundadır İşte afetlerle muumlcadelede devletin bu
farklı youmlnetim yaklaşımı ldquoafet youmlnetimirdquo olarak adlandırılmaktadır70
12 Afet Youmlnetimi Kavramı Ve Tanımı
Afet muumldahale sistemi olarak da adlandırılan afet youmlnetimi oumlncelikle afetlerin
oluşumunun engellenmesi afetlerin meydana gelmesi durumunda afetin neden olduğu
zararlarının en aza indirilmesi afet sonucunu doğuran olaylara ccedilabuk ve etkili bir
şekilde muumldahale edilip afetten etkilenenler iccedilin daha guumlvenilir bir ortamın
oluşturulabilmesi amacıyla toplumun her kesiminin katılımı ve ccedilabalarıyla
gerccedilekleştirilen topyekucircn bir muumlcadele suumlrecini ifade etmektedir Başka bir ifadeyle
afet oumlncesi alınması gereken tedbirler başta olmak uumlzere afetin gerccedilekleşmesi
ihtimalinde yani afet esnasında ve sonrasında alınması lazım gelen tuumlm oumlnlemler ve
yapılması gereken ccedilalışmaların planlanarak youmlnlendirilmesi afetten sorumlu olan tuumlm
kurum ve kuruluşların eşguumlduumlmluuml bir şekilde ccedilalışmasını sağlamak amacıyla
desteklenmesi ile bunun etkin olarak uygulanabilmesi iccedilin sahip olunan imkacircn ve
kaynakların belirlenen stratejik hedefler ve oumlncelikler dikkat alınarak kullanılmasını
69 AFAD-Soumlzluumlk s35-36 70 Guumlnduumlz Afet s27
33
gerektiren ccedilok youmlnluuml duumlzenli disiplinli ve toplumun her kesiminin katılımıyla
gerccedilekleştirilen bir youmlnetim suumlreci olarak karşımıza ccedilıkmaktadır71
Bu suumlreccedil iccedilerisinde risk youmlnetimi olarak adlandırılan afet riskinin azaltılması
afetlere karşı oumlnceden hazırlıklı olunması kriz youmlnetimi olarak ifade edilen afetlere
muumldahale edilmesi her tuumlrluuml iyileştirme ve yeniden yapım şeklinde ana aşamalara
ayrılabilen faaliyetlerin suumlrekliliğinin sağlanması bir oumlnceki aşamada yapılanların
başarısının bir sonraki aşamada yapılacak faaliyetlerin başarısını etkilemesi sonucunu
doğuracaktır
Afet youmlnetimi tanımlamaları literatuumlrde farklı şekillerde yapılmaktadır En
kapsamlı ve kapsayıcı tanımlamaya goumlre afet youmlnetimi afete neden olabilecek
olayların oumlnuumlne geccedililmesi veya afetlerin sebep olacağı olası zararların azaltılmasını
sağlamak amacıyla risk ve kriz youmlnetimi aşamalarında yapılması planlanan
ccedilalışmaların toplumun her kesimini kapsayacak şekilde koordine edilmesi oumlzellikle
afetin oumlnlenmesine youmlnelik ccedilalışmaların desteklenerek gerekli yasal ve kurumsal
duumlzenlemelerin gerccedilekleştirilmesi veya revize edilmesi ve etkili bir uygulamanın
sağlanabilmesi amacıyla toplumun tuumlm kurum ve kuruluşlarına ilaveten sahip olduğu
kaynakların da bu ortak amaccedillar doğrultusunda youmlnetilmesidir72 Afet youmlnetimi ayrıca
afetin her aşamasında yapılması gereken faaliyetlerin belli bir duumlzen ve uyum
iccedilerisinde yapılması ve youmlnetilmesi şeklinde daha dar kapsamlı olarak da ele
alınmaktadır73
Başarılı bir afet youmlnetimi planlaması yapılarak ve uygulamada olumlu neticeler
alınabilmesi iccedilin afet youmlnetiminin kapsamlı bir tanımının yapılması gerekliliğine
dikkat ccedileken Guumlnduumlzrsquoe goumlre ise afet youmlnetimi ldquoKentsel ve kırsal alanda yaşamakta
olan tuumlm toplumun doğal insan uumlruumlnuuml veya teknolojik nitelikteki afetlere karşı
71 AFAD-Soumlzluumlks33 72 DPT Muumlsteşarlığı Doğal Afetler Oumlzel İhtisas Komisyonu Raporu Ankara 2000 s18 Erguumlnay
O(Sempozyum)( 2008) ldquoAfet Youmlnetiminde Kurumsal Yapılanma ve Mevzuat Nedir Nasıl
Olmalıdırrdquo İstanbul Depremini Beklerken Sorunlar ve Ccediloumlzuumlmler Bildiriler Kitabı 20 Eyluumll 2008 CHP
İstanbul Deprem Sempozyumu İstanbul s100 Akdağ S E ldquoMali Yapı ve Denetim Boyutlarıyla
Afet Youmlnetimirdquo(Ccedilevrimiccedili) TC Sayıştay Araştırma İnceleme Ccedileviri Dizisi Mart 2002 Ankara
httpdergisayistaygovtricerikder44-45m3pdf Erişim Tarihi20122016 73Yılmaz A rdquoTuumlrk Kamu Youmlnetiminin Sorun Alanlarından Biri Olarak Afet Youmlnetimirdquo(Afet
Youmlnetimi) Pegem A Yayıncılık Ankara 2003 S42
34
koruyucu oumlnlemlerden başlayarak afete hazırlık afete muumldahale ve afetle muumlcadele
ile afet sonrası yapılacak tuumlm ekonomik sosyal ve kuumlltuumlrel ccedilalışmaların planlanması
bunların yasal ve youmlnetsel metinlerle duumlzenlenmesi uygulanması koordine edilmesi
ve bu ccedilalışmaların tuumlmuumlnuumln denetlenmesi faaliyetlerinin buumltuumlnuumlduumlrrdquo74
Afet youmlnetimi afetlerin oumlnlenmesi ve zararlarının azaltılması amacıyla bir afet
olayının afetin oumlncesi ve sonrasında yapılacak ccedilalışmaların planlanması
youmlnlendirilmesi koordine edilmesi desteklenmesi ve uygulanabilmesi amacıyla
toplum iccedilerisinde faaliyet goumlsteren tuumlm kurum ve kuruluşların sahip olduğu
kaynakların belirlenen ortak hedefler youmlnuumlnde youmlnetilmesini gerektiren ccedilok geniş bir
kavramdır Bu nedenle de literatuumlrde kapsamlı afet youmlnetimi kavramı daha yaygın
olarak kullanılmaktadır75 Afetle muumlcadele tuumlm kaynakların tek bir amaccedil
doğrultusunda ele alınması zorunluluktur Afet youmlnetimi afet oumlncesi muumlmkuumln
olduğunca zarar ve riskleri azaltmak ortadan kaldırılamayan riskler iccedilin
hazırlanmaktır Afet sırasında kendinden emin ve ayakları yere basan karmaşadan
uzak bir muumldahalede bulunulması afet sonrasında etkin ve adaletli bir şekilde yaraların
sarılması demektir Yani afeti buumltuumlnsel olarak duumlşuumlnen resmin tamamını goumlrmeyi
hedefleyen bir bakış accedilısıdır76
Literatuumlrde yapılan tanımlamalardan yola ccedilıkarak afetlerle muumlcadele
yaklaşımlarının evriminin doğal olarak afet deneyimleri ve geccedilmiş afetlerden edinilen
bilgi ve alınan dersler ile geliştiği de dikkate alındığında afet youmlnetimini afetler
meydana gelmeden oumlnce riskleri en aza indirmek afetlerin meydana gelmesine yol
accedilacak nitelikte bulunan ve bertaraf edilmesi muumlmkuumln olmayan riskler iccedilin ise
hazırlıklı olmak şeklinde tanımlayabiliriz
Deprem sel toprak kayması ccedilığ kaya duumlşmesi vb doğa kaynaklı afetlerin
nerelerde daha az nerelerde daha ccedilok olacağı halen kesin olarak hesaplanamamaktadır
Bilimsel gelişmeler sonucunda afetler hakkında bildiklerimiz aslında sadece
74 Guumlnduumlz Afet s28 75 Erguumlnay O ldquoAfete Hazırlık ve Afet Youmlnetimirdquo Tuumlrkiye Kızılay Derneği Genel Muumlduumlrluumlğuuml Afet
Operasyon Merkezi Yayını Ankara 2002s31 76 Erguumlder C ldquoEntegre Afet Youmlnetimi Sistemi ve İlkeleri Afet Youmlnetiminin Temel İlkeleri ed Mikdat
Kadıoğlu ndash Emin Oumlzdamar Ankara JICA Tuumlrkiye Ofisi Yayın No1 2005 s1
35
tahminlerden ibarettir Bu gibi felaketlerin insan eliyle engellenmesi muumlmkuumln
olmadığından bu suumlreccedilte doğa veya insan kaynaklı afetler sonucunda oluşabilecek
zararların oumlnceden alınacak tedbirler neticesinde en aza indirilmesi amaccedillanmalıdır
Her afet etkilediği toplum uumlzerinde bir takım izlerle birlikte ders alınması gereken
sonuccedillar da bırakmaktadır Ancak oumlzellikle geniş bir alanı etkileyen ve ağır hasar veren
kimi afetler diğerlerine goumlre etkiledikleri toplumlar uumlzerinde kapanması daha guumlccedil
yaralar accedilmaktadır77
Afet youmlnetimi yalnızca bir disiplinin değil birden fazla bilim dalının ortak
ccedilalışması ile ele alınması ve incelenmesi gereken bir konudur Ayrıca afetlerin olası
etki ve sonuccedilları toplumun her kesimini ilgilendirir belirli bir kesim ya da kurumun
ccedilabalarının oumltesinde birliktelik ve ortak muumlcadele gerektirir Dolayısıyla afet
youmlnetiminde kamu kurum ve kuruluşları oumlzel sektoumlr akademik kuruluşlar sivil
toplum kuruluşları medya ve bireyler olmak uumlzere toplumun her kesimi ve uluslararası
kuruluşlar da oumlnemli rol oynar Etkili bir afet youmlnetimi iccedilin ortak bir duyarlılıkla her
bir kurumun sorumluluk uumlstlenerek koordinasyon ve işbirliği iccedilinde olması gerekir78
1982 Anayasasırsquonın ldquoDevletin temel amaccedil ve goumlrevlerirdquo başlıklı 5maddesinde
Devletin Tuumlrk milletinin bağımsızlığını ve buumltuumlnluumlğuumlnuuml uumllkenin boumlluumlnmezliğini
Cumhuriyeti ve demokrasiyi korumak kişilerin ve toplumun refah huzur ve
mutluluğunu sağlamakla goumlrevli olduğunu duumlzenlemektedir Maddenin devamında
devletin goumlrevleri kişinin temel hak ve huumlrriyetlerini sınırlayan siyasal ekonomik ve
sosyal engelleri kaldırarak insanın maddi ve manevi varlığının gelişmesi iccedilin gerekli
şartları hazırlamak ifadesi yer almaktadır
Afet youmlnetimi kamu goumlrevlileri eliyle yuumlruumltuumllmesi gereken ve kamu hizmeti
kapsamında değerlendirilen bir aşamadır Bu alanda gerccedilekleştirilen hizmetlerin hem
mevzuata hem de hukuka uygun bir şekilde gerccedilekleştirilmesi gerekmektedir
İdarenin mevzuatın uygulanması kapsamında sorumluluğu hayatın bir an oumlnce
normale yani afetten oumlnceki durumuna getirilmesini sağlayacak oumlnlemleri almaktır
77 Press F Hamilton R M ldquoMitigating Natural Disastersrdquo Science Vol284 Issue5422 1999
httpsciencesciencemagorgcontent28454221927 Erişim Tarihi 20102016 78 Tuumlrkiye Afet Youmlnetimi Strateji Belgesi 10062015 s11-12
36
Bu oumlnlemler alınırken sosyal devlet ve hukuk devleti ilkelerinden oumlduumln verilmemesi
zorunluluk arz etmektedir79 Ayrıca Anayasarsquonın ldquoSağlık Hizmetleri ve Ccedilevrenin
Korunmasırdquo başlıklı 56maddesi herkesin sağlıklı ve dengeli bir ccedilevrede yaşama
hakkına sahip olduğunu ccedilevreyi geliştirmek ccedilevre sağlığını koruma ve ccedilevre
kirlenmesini oumlnlemenin devletin ve vatandaşların oumldevi olduğunu duumlzenlemektedir
İlgili madde kapsamında devletin uumlzerine duumlşen oumldevi herkesin hayatını beden ve
ruh sağlığı iccedilinde suumlrduumlrmesini sağlamak amacıyla kamu ve oumlzel kesimlerdeki sağlık
ve sosyal kurumlardan da yararlanarak aynı zamanda onları denetleyerek yerine
getireceği de yer almaktadır
Devletin varlığını etkin olarak suumlrduumlrebilmesi gereken oumlyle alanlar vardır ki
bu alanlar kamu idaresinin kazanccedil elde edeceği bir etkinlik olarak goumlruumllemez İşte
afetler de bu alanlardan biri belki de en oumlnemlisidir Afete maruz kalan insanların
kurtarılıp olağan yaşantılarına doumlnebilmesi amacıyla kamu hizmetlerinin en etkili
şekilde sunulması ve erişilebilir olması afete dayalı kriz hallerinde en oumlnemli
faaliyetler olarak karşımıza ccedilıkmaktadır İdari rejim sisteminin geccedilerli olduğu Tuumlrkiye
gibi uumllkelerde afete dair mevzuat idare hukukunun konusunu oluşturmakta ve topluma
sunulacak kamu hizmetinin de bu bağlamda ele alınması gerekmektedir80
İdari nitelikteki kamu hizmetlerinin oumlzellikle afet gibi kriz durumlarında olağan
zamanlarda olduğu kadar duumlzenli bir şekilde yerine getirilemese bile topluma
sunulmaya devam edilmesi zorunluluk arz etmektedir Kamu hizmetinin kanunların
oumlngoumlrduumlğuuml haller haricinde kesintisiz ve devamlı olarak verilmesi durumu kamu
hizmetine hakim olan ilkelerden devamlılık ilkesi ile accedilıklanmaktadır Soumlz konusu ilke
gereği devlet kriz durumlarında idari nitelikteki kamu hizmetlerini sunma noktasında
hazırlıklı olma ve bu hizmeti kesintisiz bir şekilde planlama sorumluluğu altındadır
Afet youmlnetimine ilişkin faaliyetler idarece ya da onun denetimi ve goumlzetimi
altında yerine getirilmesi gereken nitelikte faaliyetlerdir Nitekim Anayasarsquo nın 5rsquoinci
maddesindeki ldquo kişilerin ve toplumun refah huzur ve mutluluğunu sağlamakrdquo
79 Şenguumln H ldquo Afet Youmlnetiminin Kurumsal Yapısı ve Afet Hukukurdquo(Afet Hukuku) Tuumlrkiyersquonin Afet
Youmlnetimi Sosyal Siyasal ve Youmlnetim Boyutuyla Ed Şenguumln H vd Palme Yayınevi Ankara 2018
s149 80 Leblebici age s462
37
ifadesine dayanarak idarenin afetlere ilişkin yuumlruumlteceği faaliyetlerin de devletin temel
amaccedil ve goumlrevleri arasında olduğu şeklinde bir yorum yapılabilir81 Bu bağlamda idare
afet youmlnetimi ile ilgili mevzuat kapsamında afet youmlnetimine ilişkin faaliyetleri ulusal
oumllccedilekte planlamak koordine etmek ve uygulamakla bu youmlndeki amaccedil ve goumlrevlerini
yerine getirmiş olmaktadır Bu bağlamda doğa kaynaklı ve insan kaynaklı afetlerde
goumlrevli ve sorumlu kuruluşları aşağıdaki gibi ele alabiliriz
Doğa kaynaklı afetler iccedilerisinde yer alan depremlerin zararlarının azaltılması
toplumu olası depremlere karşı hazırlama ve bu afete dayalı yapıların inşasını sağlama
goumlrev ve sorumluluğu Ccedilevre ve Şehircilik Bakanlığırsquona aittir Ayrıca uumllke genelinde
depremle ilgili standartları belirleme ve denetimi sağlama yuumlkuumlmluumlluumlğuuml de ilgili
mevzuat gereği bu bakanlığın sorumluluğundadır Bu konuda merkezi youmlnetim birimi
olan Ccedilevre ve Şehircilik Bakanlığırsquonın yanında belediye ve koumly gibi yerel youmlnetim
birimlerine de oumlnemli goumlrevler duumlşmektedir82
7269 Sayılı ldquoUmumi Hayata Muumlessir Afetler Dolayısiyle Alınacak Tedbirlerle
Yapılacak Yardımlara Dair Kanunrdquo un 2rsquonci maddesiyle su baskını ve sele karşı
koruma oumlnlemlerini almak goumlrevi Tarım ve Orman Bakanlığırsquona83 aittir Uumllkemizdeki
buumltuumln su kaynaklarının placircnlanması youmlnetimi geliştirilmesi ve işletilmesinden
sorumlu ve Tarım ve Orman Bakanlığına bağlı kamu tuumlzel kişiliğini haiz olan bir
kurum olan Devlet Su İşleri Genel Muumlduumlrluumlğuuml kurulmuştur DSİ Genel Muumlduumlrluumlğuuml
6200 Sayılı Kanunrsquola 18 Aralık 1953 tarihinde kurulmuş ve 1954 yılında
teşkilatlanmıştır
Ccedilığ olan illerde lokal olarak ccedilığın zararlarını azaltmak veya ccedilığ sonrası ilk
aşamada yapılacak olan acil yardımlardan sorumlu olan kurumlar Sivil Savunma
Arama Kurtarma Ekipleri 112 Acil Yardım Polis İtfaiye Jandarma muhtarlıklar
81 Şahin A U(2014) ldquo Afet Youmlnetimi Faaliyetlerinin Kamu Hizmeti Kavramı Ccedilerccedilevesinde
Değerlendirilmesirdquo Tesam Akademi Dergisi Temmuz 1(2) s 12 82 Guumlnduumlz İ ldquoAfetleri Youmlnetmekrdquo İstanbul Eyluumll 2014 s133 83 Olağanuumlstuuml Hal (OHAL) kapsamında yayınlanan ldquoAnayasada Yapılan Değişikliklere Uyum
Sağlanması Amacıyla Bazı Kanun ve Kanun Huumlkmuumlnde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması
Hakkında 703 Numaralı Kanun Huumlkmuumlnde Kararnamerdquo ile Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ile
Orman ve Su İşleri Bakanlığı birleştirilerek yeni ismi Tarım ve Orman Bakanlığı olmuştur( 9
Temmuz 2018 Tarihli ve 30473 Sayılı Resmicirc Gazete - 3 Muumlkerrer)
38
belediyeler kaymakamlıklar gibi valilik buumlnyesindeki kurumlar ile boumllgeye en yakın
Askeri Birliklerdir84 Uumllkemizde orman yangınlarının oumlnlenmesi ve zararlarının
azaltılması 6831 sayılı Orman Kanunu85 gereğince Tarım ve Orman Bakanlığırsquonın
temel goumlrevleri arasındadır Orman yangınları doğru meteorolojik tahminler
yapılarak oumlnceden tahmin edilebilir ve yangın muumldahale ekipleri alarma geccedilirilerek
yangın zararları azaltılabilir86
Kuumlresel iklim değişiklikleri kuraklık ve ccediloumllleşme gibi doğa kaynaklı olan ve
dahası toplumsal etkileri oldukccedila fazla olan hizmetleri yuumlruumltmek ve 5403 Sayılı
Toprak Koruma Kanunu ile verilen goumlrevleri yerine getirmek amacıyla 2018 yılında
ldquo1 Norsquolu Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesirsquo nin
417 maddesiyle ldquoTarım Reformu Genel Muumlduumlrluumlğuumlrdquo kurulmuştur87
Şiddetli yağışların etkisiyle bitki oumlrtuumlsuumlnuumln azaldığı ya da yok olduğu alanlarda
oluşan sellertaşkınlar ve bunun sonucu olarak da yerleşim alanlarında meydana gelen
zararlarda toprağın ve su kaynaklarının korunmasını sağlayarak erozyon seltaşkın
ve heyelan gibi afetlerle muumlcadele etmek uumlzere goumlrevlendirilmiş ccedileşitli kuruluşlar
mevcuttur Oumlncelikli olarak ağaccedillandırma erozyonun kontrol altına alınması ve orman
iccedilerisinde yer alan meraların ıslah edilmesi orman iccedilerisinde kesilmesi gereken
ağaccedilların doğal denge goumlz oumlnuumlne alınarak duumlzenlenmesi ile ilgili ccedilalışmaları yapmakla
goumlrevli olan kurum Tarım ve Orman Bakanlığırsquodır Bunun yanı sıra tarımsal alt
yapının duumlzenlenmesi tarımsal uumlretimin arttırılması kırsal alanın yaşanabilir hale
getirilmesi goumlrevi Tarım ve Orman Bakanlığırsquo nın merkezi birimi olarak faaliyet
goumlsteren Tarım Reformu Genel Muumlduumlrluumlğuumlrsquone aittir
Toprağın korunması geliştirilmesini sağlamak amacıyla 2005 yılında
yuumlruumlrluumlğe konulan 5403 Sayılı ldquoToprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunurdquo 2014
84 85 6831 Sayılı Orman Kanunu 31081956 Tarih RG Tarihi 08091956Sayı 9402 86 Erguumlnay O ldquoTuumlrkiyersquonin Afet Profilirdquo TMMOB Afet Sempozyumu Bildiriler Kitabı 2007 Mattek
Matbaacılık s13 87 10072018 Tarih ve 30474 Sayı httpwwwresmigazetegovtreskiler20180720180710htm
Erişim Tarihi 21022019
39
yılında yapılan bazı değişikliklerle halen yuumlruumlrluumlktedir88 Kanun kapsamında her ilde
valinin başkanlığında kamu kurum ve kuruluşları uumlniversiteler kamu kurumu
niteliğini haiz meslek kuruluşları ile sivil toplum kuruluşlarının yerel temsilcilerinin
katılımıyla kanunda yer alan amaccedilların gerccedilekleştirilmesi amacıyla ldquoToprak Koruma
Kurulurdquorsquo adı altında bir kurul oluşturulmuştur89
Bu kuruşlara ek olarak Tarım ve Orman Bakanlığırsquona bağlı
Ccediloumllleşme ve Erozyonla Muumlcadele Genel Muumlduumlrluumlğuuml Toprak Su ve Ccediloumllleşmeyle
Muumlcadele Araştırma Enstituumlsuuml Muumlduumlrluumlğuuml ile Tuumlrkiye Erozyonla Muumlcadele
Ağaccedillandırma ve Doğal Varlıkları Koruma Vakfı (TEMA) Ccedilevre ve Kuumlltuumlr
Değerlerini Koruma ve Tanıtma Vakfı (CcedilEKUumlL) Tuumlrkiye Tabiatını Koruma Derneği
gibi sivil toplum kuruluşları da ccediloumllleşme ve erozyonla muumlcadelede kamuoyunun
oluşturulmasında ve halkın bilgilendirilmesi ve bilinccedillendirilmesinde buumlyuumlk katkılar
sağlamaktadır90
1982 Anayasasırsquonın 44 uumlncuuml maddesinde devletin toprağın verimli olarak
işletilmesini koruma ve geliştirme ve erozyonla kaybedilmesini oumlnlemek amacıyla
gerekli tedbirleri alacağı 169 uncu maddesinde ise ormanların korunması ve
alanlarının genişletilmesi iccedilin her tuumlrluuml yasal tedbirleri alacağı emredici bir şekilde
duumlzenlenmiştir Ulusal mevzuat kapsamında 6831 sayılı Orman Kanunu 4122 sayılı
Milli Ağaccedillandırma ve Erozyon Kontroluuml Seferberlik Kanunu uluslararası mevzuat ve
Tuumlrkiyersquonin taraf olduğu ldquoCcediloumllleşme ile Muumlcadele Soumlzleşmesirdquo ldquoBiyolojik Ccedileşitlilik
Soumlzleşmesirdquo ve ldquoİklim Değişikliği Ccedilerccedileve Soumlzleşmesirdquo gibi uluslararası soumlzleşmeler
erozyonla muumlcadelede oumlnemli katkılar sağlamaktadır91
Son olarak teknolojik yani insan kaynaklı afetler iccedilerisinde yer alan nuumlkleer
kazalardan sorumlu olan kurum Tuumlrkiye Atom Enerjisi Kurumu iken tehlikeli salgın
88 6537 Sayılı ldquo Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında
Kanunrdquo RG 15052014 Tarih Sayı29001 89 6537 Sayılı Kanun m 5 90 Doğan Orhan ldquoTuumlrkiyersquode Erozyon Sorunu Nedenleri ve Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Bilim ve Aklın
Aydınlığında
Eğitim S 134 Nisan 2011 s67 91 Orman ve Su İşleri Bakanlığı Erozyonla Muumlcadele Eylem Planı 2013-2017
httpsarastirmatarimormangovtrkonyatopraksuListsKutuMenuAttachments8EROZYON20M
C39CCADELE20EYLEM20PLANI20202013-2017pdf Erişim Tarihi 20022019
40
hastalıklar konusundaki sorumluluk ise Sağlık Bakanlığırsquona aittir Uluslararası
belgelerin bir ccediloğunda afetler arasında sayılan hortum asit yağmuru sıcak hava
dalgası deniz ve goumlllerin su seviyelerinin birden aşırı derecede yuumlkselmesi demiryolu
kazaları gemi kazaları gibi afetlere ilişkin uumllkemizde herhangi idari bir kuruluşa
direkt sorumluluk verilmediği gibi bu tuumlr olaylar herhangi bir mevzuat kapsamında da
ele alınmamıştır92
Afet youmlnetim suumlreci ilk olarak afetlerin ortaya ccedilıkmasının engellenmesi
engellenemeyen afetlerin ise zararlı sonuccedillarının azaltılması amacıyla afete neden
olabilecek her tuumlrluuml tehlikelerin ve risklerin yeterince bilinmesi olaylar meydana
gelmeden oumlnce bu tehlike ve riskleri oumlnleyecek oumlnlemlerin alınması veya soumlz konusu
tehlikenin olumsuz etkilerinin azaltılması şeklinde topyekucircn bir muumlcadele suumlrecini
ifade eder Bu suumlreccedil suumlresince toplum iccedilerisinde yaşamını devam ettiren bir kişiden
en uumlst kademede yer alan makama kadar herkesin goumlrevleri ve sorumlulukları
bulunmaktadır93 İşte belirtilen sebepler doğrultusunda afetlerin meydana getirdiği
olumsuzlukları tuumlm youmlnleriyle ortadan kaldırmak iccedilin afet youmlnetim sisteminin işbirliği
iccedilerisinde ve başarılı bir şekilde yuumlruumltuumllmesi buumlyuumlk bir oumlneme sahiptir
13 Afet Youmlnetimi Aşamaları
Afet youmlnetimi bir suumlreccedil dahilinde yaşanmakta ve bu suumlreccedil boyunca hem
afetlerin meydana gelişi hem de afete muumldahalenin doğa kaynaklı ya da insan kaynaklı
afet ayrımı yapılmadan aşamalara ayrılarak ele alınması gerekmektedir Afet
youmlnetimi ccedilok youmlnluuml ve ccedilok aktoumlrluuml bir youmlnetim suumlrecini ifade etmektedir Afet oumlncesi
risk youmlnetimi ve afet sonrası kriz youmlnetimi olmak uumlzere iki ana faaliyet alanı soumlz
konusudur Risk youmlnetimi kendi iccedilerisinde risk azaltma ve oumlnceden hazırlık kriz
youmlnetimi ise iyileştirme ve yeniden inşa olmak uumlzere iki başlık altında
incelenmektedir
92 Kadıoğlu M (Temel İlkeler) ldquoModern Buumltuumlnleşik Afet Youmlnetimin Temel İlkelerirdquo Afet Zararlarını
Azaltmanın Temel İlkeleri JICA Tuumlrkiye Ofisi Yayınları No2 Ankara 2008 ss1-34 s6 93 Erguumlnay O ldquoAfet Youmlnetimi Genel İlkeler Tanımlar Kavramlarrdquo Acil ve Afet Dergisi Cilt2
Sayı4 Acil ve Afet Derneği Ankara 2014 s70
41
Afet zararlarını azaltma sistemi olarak da adlandırılabilen risk youmlnetimi ve
afete muumldahale sistemi şeklinde de ifade edilebilen kriz youmlnetimi ve birbirini
buumltuumlnleyen iki youmlnetim aşaması arasında amaccedillar kapsam ve duumlşuumlnuumlş şekilleri
accedilısından ccedileşitli farklar vardır Afet youmlnetimi afetler meydana gelmeden oumlnce afet
sırasında ve sonrasında gerccedilekleştirilmesi lazım gelen teknik hukuki ve idari iş ve
işlemleri belirleyerek bunların uygulamaya geccedilirilmesini sağlayan bir youmlnetim
anlayışıdır Afetlerin olumsuz etkilerini en aza indirgemek iccedilin de ccedilalışan afet youmlnetimi
sistemi ile tehlike ve risklerin afete doumlnuumlşmeden oumlnlenmesi amacına youmlnelik olarak
oumlnlemlerin alınıp gerekli ccedilalışmaların bir plan dahilinde yapılması noktasında faaliyet
goumlsteren94 risk youmlnetimirdquo sisteminin bir buumltuumlnluumlğe kavuşturulması afet oumlncesinde
afetler meydana geldiği anda ve daha sonrasında yapılması gereken ccedilalışmaların
ayrıntılanması ile muumlmkuumlnduumlr95
Şekil 1 Afet Youmlnetimi Şeması Kaynak AFAD 2018 Afet Youmlnetimi Aşamaları
94 Oumlzkul B ve Karaman E ldquo Doğal Afetler İccedilin Risk Youmlnetimirdquo TMMOB Afet Sempozyumu
Bildiriler Kitabı Ankara TMMOB İnşaat Muumlhendisleri Odası Yayını 5-7 Aralık 2007Mattek
Matbaacılık s256 95 Uzunccedilıbuk L(2012) ldquo Afet ve Risk Youmlnetimi İle İlgili Kavram ve Tanımlarrdquo İstanbul Buumllten
TMMOB HKMO İstanbul Şubesi Yayını Cilt1 Sayı2 s33 TAŞTAN Bekir Aydınoğlu Ccedil A ldquo
Afet Youmlnetiminde Ccediloklu Tehlike ve Risk Kavramırdquo Coğrafyacılar Derneği Uluslararası Kongresi
Bildiriler Kitabı 4-6 Haziran 2014 Muğla Sıtkı Koccedilman Uumlniversitesi s100
AFETTEDBİRSİZLİK
CcedilARESİZLİK
BELİRSİZLİK
HAZIRLIKLI OLMA
AFET SONRASI KRİZ
YOumlNETİMİ
İYİLEŞTİRME
ARAMA KURTARMA İLK YARDIM
YENİDEN İNŞA
RİSK AZALTMA
AFET OumlNCESİ RİSK
YOumlNETİMİ
42
Şekil 1rsquode de goumlruumllduumlğuuml uumlzere modern bir afet youmlnetimi şemasında iki ana
aşama yer almaktadır Bunlardan ilki afet oumlncesi ccedilalışmaları kapsayan ve risk youmlnetimi
olarak adlandırılan aşamadır Bu aşamada risk azaltma ve afete hazırlıklı olma
faaliyetleri gerccedilekleştirilmektedir Bu modele goumlre afetler meydana gelmeden oumlnce
yapılan risk azaltmaya youmlnelik ccedilalışmalar afet youmlnetiminin en oumlnemli aşamasını
oluşturmaktadır Afet bilincine erişmiş olan gelişmiş uumllkelerde gerccedilekleştirilen risk
azaltma ve afete hazırlıklı olma faaliyetlerinin sonucu olarak afet zararlarının neden
olduğu maddi ve manevi kayıpların ccedilok duumlşuumlk duumlzeylerde kalması soumlz konusu
olmaktadır Afetlerin yaşanmasının ardından yuumlruumltuumllen ccedilalışmalar kriz youmlnetimi
olarak adlandırılmaktadır Bu aşamada arama-kurtarma ve ilk yardım başta olmak
uumlzere hasar tespit ccedilalışmaları ile iyileştirme ve yeniden yapım gibi faaliyetler
planlanmakta ve gerccedilekleştirilmektedir
131 Risk Youmlnetimi
Risk bir olayın belli şartlar dahilinde ya da beli bir buumlyuumlkluumlkte meydana
gelmesi neticesinde neden olacağı olumsuz sonuccedilların toplamı ya da doğurabileceği
kayıp olasılığı olarak tanımlanabilir96 Aynı zamanda afetin nasıl meydana geldiğini
de tanımında barındıran risk kavramı esas olarak afetin meydana gelme olasılığı ve
afete uğrayan insan topluluğunun yapısının sahip olduğu unsurların dağılımı ile bu
unsurların ne derece etkilendiklerini belirleyen faktoumlrlerin birleşmesi ile oluşmaktadır
Risk belli bir tehlikenin gelecekte belirli bir zaman diliminde meydana gelmesi
ihtimalinde insanlara yerleşim alanlarına ve doğal ccedilevreye vereceği kayıpların
olasılığı ya da bir zarara uğrama tehlikesi zarar goumlrme olasılığı olarak da
tanımlanmaktadır97 Sonuccedil itibariyle riskin gerccedilekleşmesi iccedilin belli buumlyuumlkluumlkte
tehlike iccedileren olayın ve bundan etkilenmesi muhtemel olan değerlerin mevcudiyetinin
yanı sıra bu değerlerin tehlikelerden etkilenme oranlarının da oumlnceden tahmin
edilebilmesi gerekmektedir98
96 AFAD Soumlzluumlk s28 97 Tuumlrk Dil Kurumu Guumlncel Tuumlrkccedile Soumlzluumlk httpwwwtdkorgtrTRGenel (Erişim Tarihi
23122016) 98 Uzunccedilıbuk L ldquoAfet ve Risk Youmlnetimi İle İlgili Kavram ve Tanımlarrdquo İstanbul Buumllten TMMOB
HKMO İstanbul Şubesi Yayını Cilt1 Sayı2 28-36 2012 s29
43
Risk youmlnetimi belirlenen tehlike ve risklerin bir afet halini almadan atlatılması
amacına youmlnelik oumlnlem ve ccedilalışmaların bir plan kapsamında yerine getirilmesidir
Muhtemel afetlerin yapılacak ccedilalışmalarla oumlnceden tahmin edilmesine ek olarak
afetlerin gerccedilekleşme olasılıkları ile risk altında bulunan boumllgelerde yaşayan
topluluklar uumlzerindeki etkilerinin ve riskin azaltılmasına ilişkin geccedilerli oumllccediluumltlerin neler
olabileceğinin belirlenmesiyle birlikte tehditleri azaltmayı sağlayan devlet
politikalarının gerccedilekleştirilmesi gibi konuları kapsamaktadır Risk Youmlnetimi
aşamasında yapılan ccedilalışmalarda oumlncelikle afet riskleri belirlenmekte buna paralel
olarak ccedileşitli risk senaryoları hazırlanmakta afetlerden korunma ve risk azaltmaya
youmlnelik alınabilecek oumlnlemlerin seccedilimi yapılarak sonuccedilların guumlncel harita ve
grafiklerle ortaya konulması sağlanmaktadır Tuumlm bu ccedilalışmalar yapılırken
kullanılabilecek durumda olan kaynaklar ve imkacircnlar belirlenmekte afetlerden
korunmanın sağlanması youmlnuumlnde ne gibi oumlnceliklerin olduğunun tespiti yapılarak bu
konuda kararlar alınıp uygulamaya geccedililmektedir Risk youmlnetimi aşamasında afet
tehlikesinin ortaya ccedilıkması durumunda meydana gelecek kayıpların belirlenmesi son
derece oumlnemlidir99
Risk youmlnetimi aşaması afetlere karşı hazırlıklı olmayı gerekli oumlnlemleri
toplumun tuumlm paydaşlarının aktif katılımıyla oumlnceden ele almayı zarar goumlrebilirlik
ccedilerccedilevesinde muhtemel her tuumlrluuml risk analizini yapmayı iccedilermektedir Ayrıca
muhtemel afetler goumlz oumlnuumlnde bulundurularak değerlendirmesi yapılmış risklerin kabul
edilebilir seviyeye indirgenmesi risk youmlnetimi aşamasının ana unsurlarındandır100 Bu
bağlamda afetlerin olumsuz etkilerine karşı koyabilmek iccedilin yapılacak faaliyetler
belirli bir sıra ile gerccedilekleştirilir Bu faaliyetler hem afet oumlncesi hem de afet sonrasında
gerccedilekleştirilebilecek faaliyetlerdir ve afet youmlnetim sistemi iccedilerisinde cereyan
etmektedir Afetlerin gerccedilekleşmesinden oumlnceki faaliyetler ldquorisk youmlnetimirdquo olarak
adlandırılır ve oumlnceden hazırlık ile risk azaltma gibi aşamalardan oluşur Bu aşamalar
yoluyla afetlerin olumsuz etkilerinden kaccedilınarak onların azaltılması hedeflenir101
99 Oumlzkul-Karaman agm s256 Uluğ agm s6 100 Guumlnhan E ldquo Afet Risk Youmlnetimi Ve suumlrduumlruumllebilir Kalkınmardquo Afetlerle Kalkınma Tecruumlbeler
Politikalar ve Beklentiler Ed Tiryakioğlu M Efil Yayınevi Ankara Nisan 2016 ss327-342 s329 101 Kadıoğlu M ldquoAfet Youmlnetimi Beklenilmeyeni Beklemek En Koumltuumlsuumlnuuml Youmlnetmekrdquo Marmara
Belediyeler Birliği Yayını İstanbul 2011 s52
44
Afetlerin kaynaklarını yerleşim alanları uumlzerindeki etkilerini ve bu etkilerin
ortadan kaldırılabilecek veya azaltılabilecek olanlarını bunu başarabilmek iccedilin ise
hangi yollara başvurulabileceğini ve bu yolların hangi kurum veya kuruluşlar
tarafından yaşama geccedilirilebileceğini tespit etmeye youmlnelik zihni bir faaliyeti ifade eden
afet planlaması sonucunda ortaya ldquoafet planırdquo adı verilen bir belge ccedilıkmaktadır102 İşte
ortaya ccedilıkan bu afet planında yapılması gerekenler kademeli olarak şu şekilde
olmalıdır
İlk olarak hem insan kaynaklı hem de doğa kaynaklı risklerin neler olduğu
tespit edilmelidir Diğer bir deyişle neye karşı muumlcadele edileceğinin bilinebilmesi
iccedilin bir risk haritası ccedilıkarılmalıdır Riskin kaynağını yok etmek veya bu kaynaktan
uzak durmak iccedilin gerekli oumlnlemler alınmalıdır Oumlrneğin birinci derece deprem boumllgesi
olan ve deprem yaratma ihtimali yuumlksek olan fayların hemen uumlzerinde yerleşime
muumlsaade edilmemelidir Risklerin tamamen ortadan kaldırılması her zaman muumlmkuumln
olmadığı iccedilin risklerin azaltılması youmlnuumlnde ccedilalışmalara ağırlık verilmedir Risklerin
azaltılmasında kent planları oumlnem arz etmektedir Nitekim kent planlarının afet
risklerinin olmadığı alanlarda yerleşimi oumlngoumlrme mevcut yerleşim yerlerinde ise afet
riskine dayanıklı yapı yapılmasını sağlama gibi işlevleri soumlz konusudur İşte bu
işlevlerin yerine getirilebilmesi iccedilin kent planları afetleri de dikkate alarak
yapılmalıdır Her ne kadar yapılan kent planlarıyla risklerin azaltılması soumlz konusu
olsa da risklerin hiccedil olmadığı alanlarda yaşamak buguumlnuumln duumlnyasında muumlmkuumln
goumlzuumlkmemektedir Bu sebeple risklerin tamamen ortadan kaldırılması muumlmkuumln
olmadığından afet sonrası ortaya ccedilıkan maddi kayıpların kimler tarafından
karşılanacağına risklerin dağıtılması yoluyla karar verilir Risklerin dağıtılmasında
başvurulabilecek en etkili yol ise hiccedil kuşkusuz sigorta sistemidir103 Afetlere ilişkin
sigorta sistemi ccedilalışmanın ilerleyen boumlluumlmlerinde ayrıntılı olarak ele alınacaktır
AFADrsquo ın Accedilıklamalı Afet Youmlnetimi Terimleri Soumlzluumlğuumlrsquo nde risk youmlnetimi
tehlike ve risklerin boumllge veya yerleşim birimi oumllccedileğinde belirlenmesi analiz edilmesi
risklerin azaltılabilmesi iccedilin her tuumlrluuml olanak ve kaynakların seferber edilmesi riskleri
102 Şahin Y(Kentleşme) ldquo Kentleşme Politikasırdquo Ekin Yayınevi 2017 s259 103 Şahin Kentleşme s259-261 arası
45
azaltmaya youmlnelik uygulanabilecek politika ve eylem planlarının hazırlanarak yaşama
geccedilirilmesi suumlreci104 olarak tanımlanmaktadır 5902 Sayılı ldquoAfet ve Acil Durum
Youmlnetimi Başkanlığı ile İlgili Bazı Duumlzenlemeler Hakkında Kanunrdquo105 da benzer bir
tanım yer almaktadır Afetler gerccedilekleşmeden oumlnce afete ilişkin olası afet
senaryolarının hazırlanması afet riskin azaltılabilmesi amacıyla genel politikaların ve
stratejik planların her tuumlrluuml uygulama planlarının belirlenmesi ve hayata geccedilirilmesi
ccedilalışmaları bu suumlreccedil kapsamında ele alınabilir
Afet zararlarının azaltılması olarak da adlandırılan risk youmlnetimi aşaması afet
meydana gelmeden oumlnce devlet tarafından belirlenen afet risklerinin azaltılması
amacına youmlnelik olarak alınması gereken oumlnlemler ve yapılması gereken ccedilalışmaların
bir plan dahilinde gerccedilekleştirilmesini de iccedilerir Risk youmlnetimi ile afet riskleri
belirlenirken aynı zamanda ccedileşitli risk senaryolarının hazırlanarak afetlerden korunma
ve risk azaltma oumlnlemlerinin seccedililmesi ve bu amaccedilla kullanılabilecek kaynak ve
imkacircnların tespitinin yapılması youmlnuumlnde kararlar alınıp uygulamaya geccedililmektedir106
Tuumlrkiyersquode afet risklerinin boumllgelere eşit bir şekilde dağılmadığı soumlylenebilir
Afet risklerine ilişkin olarak var olan bu boumllgesel dengesizlikler bir buumltuumln olarak
afetlerle muumlcadele ve afet risklerinin azaltılması youmlnuumlnde gerccedilekleştirilen stratejileri
etkileyen unsurların başında yer almaktadır Guumlnuumlmuumlzde az gelişmiş ve gelişmekte
olan uumllkelerin yanı sıra gelişmiş uumllkelerin de temel sorunlarından biri olarak kabul
edilen bu tuumlr boumllgesel dengesizliklerin belirlenmesi boumllgede yaşanılan iklim boumllgenin
sanayileşme oranı kuumlreselleşme ve nuumlfus artışı gibi değişken faktoumlrlerce
sağlanmaktadır Ancak ortak risk faktoumlrleriyle muumlcadele etmenin sağlanması
amacıyla tuumlm boumllgeleri iccediline alan uygun politikaların uumlretilmesi ve uygulanması
104 AFAD(Soumlzluumlk) s30 105 RG 09072018 tarih ve 30473 (3 Muumlkerrer) 703 Nolu Kanun Huumlkmuumlnde Kararnamersquonin 62 nci
maddesiyle ldquoAfet ve Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığının Teşkilat ve Goumlrevleri Hakkında Kanunurdquo
nun adı ldquoAfet ve Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığı ile İlgili Bazı Duumlzenlemeler Hakkında Kanunrdquo
şeklinde değiştirilmiştirrdquo 106Oumlzkul Karaman agm s256
46
ayrıca bu amaccedilla kurumların birbirleriyle bağlantılı ccedilalışmalar yapmaları bir gereklilik
halini almaktadır107
1311 Risk Azaltma Aşaması
Afet oumlncesi aşamalardan ilki olan risk azaltma aşaması afet tehlikesinin ve
risklerinin oumlnlenmesi veya afetlerin buumlyuumlk kayıplara sebep olmaması iccedilin gerekli tuumlm
faaliyetlerin yapıldığı ve yeni bir afet olana kadar devam eden aşamadır Bu aşamada
yuumlruumltuumllen faaliyetlerin uumllke boumllge il ve yerleşim birimi bazında olmak uumlzere ccedilok
geniş bir uygulama alanı bulunmaktadır Can ve mal kayıplarının oumlnuumlne geccedilmek
amacıyla alınması gereken tuumlm oumlnlemler ve bu youmlnde yapılması gereken ccedilalışmaların
tuumlmuuml bu aşamada belirlenmekte ve uygulanmaktadır108 Oumlnlenebilir tehlikelere karşı
oumlnleyici tedbirler alarak afetlerin gerccedilekleşmesine engel olunması oumlnlenemeyenlere
karşı ise koruyucu tedbirleri arttırma youmlnuumlnde ccedilalışmaların yapılması faaliyetlerinin
risk azaltma aşamasının en basit kuralı olduğu soumlylenebilir
Risk azaltma risk youmlnetiminin en oumlnemli aşamasını oluşturur Bu aşamada
gerccedilekleştirilen faaliyetler arama-kurtarma ilk yardım hasar tespit ile iyileştirme
aşamalarından oluşan kriz youmlnetimi suumlreci iccedilerisindeki faaliyetlerden hem kavram hem
de uygulama şekilleri accedilısından ayrılmaktadır Risk azaltma aşamasındaki faaliyetler
farklı alanlarda faaliyet goumlsteren ccedileşitli kurum ve kuruluşların ortak hedefler ve
amaccedillar etrafında toplanıp emek vermesinin gerektiği uzun soluklu bir ccedilalışmayı
gerektirmektedir Bu sebeple toplumu oluşturan herkesi ilgilendiren toplumun her bir
boumlluumlmuumlnuumln sağlayacağı yardımlar ve ccedilabalarla başarılı sonuccedillar elde edilmesi
kaccedilınılmaz olacaktır Oumlzetle afet risklerinin oumlnlenmesi ve yaratacağı buumlyuumlk kayıpların
oumlnuumlne geccedililmesi amacıyla alınması gereken toplumsal oumlnlemlerin ve yapılması
gereken faaliyetlerin risk azaltma aşamasında yapılması oldukccedila oumlnemlidir109
107Karaca F Oumlz HR ve Oumlztuumlrk İ ldquoHiyerarşik Kuumlmeleme Analizi Youmlntemi İle Tuumlrkiyersquodeki 81 İlin
Afet ve Olağandışı Durum Riskleri Accedilısından Sınıflandırılmasırdquo(Ccedilevrimiccedili) 29 Haziran 2011
httpwwwacilafetorguploaddosyalarrisk_analizi_makalepdf 26012017 108 Taştan B Aydınoğlu Ccedil age s100 109 Kadıoğlu (Temel İlkeler) s16
47
Risk youmlnetiminin en iyi ve en doğru şekilde uygulanması durumunda dahi
risklerden tamamen kurtulmak muumlmkuumln değildir Ancak risk tamamen ortadan
kaldırılamasa da azaltılabilir ve geriye kalan risk ldquooumlnlenemez riskrdquo olarak tanımlanır
Burada oumlnemli olan husus oumlnlenemez riski muumlmkuumln olduğunca en duumlşuumlk duumlzeye
indirebilmektir Zira risklerin en duumlşuumlk duumlzeye indirilmesinin başarıldığı noktada
zarar goumlrebilirlik de o derece azalmış olacaktır110 Risk azaltma aşaması esasen
toplumun sağlığı emniyeti ve refahını olumsuz youmlnde etkileyebilecek muhtemel bir
afette neler yapılacağının oumlnceden kararlaştırıldığı ve bir risk azaltma programının
uygulandığı aşamadır111 Afet tehlikesinin muumlmkuumln olduğu kadarıyla oumlnlenmesi veya
can ve mal kayıplarının artmaması iccedilin gerekli oumlnlemlerin alınmasına youmlnelik
faaliyetlerin bu aşamada yapılması en uygun hareket tarzı olarak karşımıza
ccedilıkmaktadır112 Ayrıca muhtemel afetlere karşı toplumsal kurumsal ve eğitim
nitelikleri oumln plana ccedilıkarılmış bir afet kuumlltuumlruumlnuumln oluşturulması yerleşim yerlerinin
afet risk hesaplamalarının yapılması yapılaşmada ve denetimde yuumlksek standartların
uygulanması ve bunları gerccedilekleştirebilmek iccedilin ekonomik sosyal ve yasal kriterlerin
ortaya konulmasını da iccediline alan bir suumlreci de kapsamaktadır113
Afetler meydana gelmeden oumlnce risk azaltma faaliyetleri kapsamında başta
kamu goumlrevlileri olmak uumlzere toplumun her kesiminin afetlere karşı eğitilmesi ve
bilinccedillendirilmesi ccedilok oumlnemli bir yer tutmaktadır Risk azaltma aşamasında
gerccedilekleştirilen eğitim faaliyetlerinin amacı toplumda afet bilincini ve kuumlltuumlruumlnuuml
yerleştirmek olmalıdır Uumllkemiz gibi gelişmekte olan uumllkelerde vatandaşların afetler
konusunda yeterince bilinccedilli olmamaları gerccedileği karşısında soumlz konusu eksikliği
gidermek ve toplumda afet bilincini oluşturmak amacıyla eğitim ccedilalışmaları
kapsamında okul oumlncesi doumlnemden başlayarak afetlerle ilgili temel bilgilerin eğitim
yaşamında verilmesinin sağlanması başta olmak uumlzere hem devlete hem de oumlzel
kişilere ait olan radyo ve televizyon kanallarının yayın suumlrelerinin belli bir kısmını
110 Guumlnhan agm s335 111 William L Waugh Jr Terrorism and Emergency Management - Policy and Administration USA
Marcel Dekker Inc 1990 s 15 112 Guumller E ldquoAfet Youmlnetimi Cumhuriyet Doumlnemi Afet Youmlnetimi Mevzuatı ve Uygulamasırdquo Ankara
Yayımlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi 2012 s66 113 Yaylacı CTldquoTuumlrkiyedeki Afet ve Acil Durum Youmlnetimi Uygulamaları Bir Alan Araştırması
İşletme Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi İstanbul 2015 s27
48
afetlerin anlatıldığı yayınlara ayırması ve oumlzellikle halk eğitim merkezlerinin
programlarına afetlerin de dahil edilmesi gibi ccedilok youmlnluuml ve farklı faaliyetler
gerccedilekleştirilebilir114 Bu kapsamda afetler konusunda farkındalık duumlzeyinin
arttırılması ve deprem başta olmak uumlzere yaşanabilecek tuumlm afetlere ortak bir anlayışla
hazırlanabilmesi sağlanmış olacaktır Afetlere hazır bireylerin ccediloğalması iccedilin bireyleri
yetiştiren ailelerin bilinccedillendirilmesi oumlncelikli hedeflerdendir Ayrıca hem kamuya
hem de oumlzel teşebbuumlslere ait bulunan kurum ve kuruluşların katkılarıyla birlikte
afetlere daha direnccedilli hale gelinmesi sağlanabilecektir115
Uumllkemizde toplumu afetlere karşı bilinccedillendirmek ve sivil savunma
hizmetlerinin gerektirdiği eğitim ve oumlğretimleri yapmak uumlzere 7126 sayılı Sivil
Savunma Kanunursquonun 23 ve 32 nci maddeleri gereğince 1960 yılında İccedilişleri
Bakanlığı Sivil Savunma Genel Muumlduumlrluumlğuumlne bağlı olarak ldquoSivil Savunma Kolejirdquo
kurulmuştur 2009 yılında 5902 Sayılı Afet ve Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığının
Teşkilat ve Goumlrevleri Hakkında Kanunun yuumlruumlrluumlğe girmesiyle beraber ldquoSivil
Savunma Kolejirdquo ldquoAfet ve Acil Durum Eğitim Merkezirdquo (AFADEM) adını almıştır
Kurum AFADrsquo a bağlı Planlama ve Zarar Azaltma Dairesi Başkanlığı buumlnyesinde yer
almakta olup afet ve acil durumlarla ilgili eğitim hizmetlerine youmlnelik etkin verimli
suumlratli ve suumlrduumlruumllebilir hizmet sunan bir birim olarak faaliyet goumlstermekte ve oumlnemli
bir ihtiyacı karşılamaktadır116
Yaşanan deneyimler sonucu afetlerin neden olduğu kayıp ve zararların sosyo-
ekonomik gelişmeyle olan ilişkisi her geccedilen guumln daha iyi anlaşılmış kalkınmayı
engelleyici etkileri sık sık yaşanan afetlerde goumlruumllmuumlş ve bu durum afetlerin uumllkelerin
kalkınma planlarında oumlnemli konular arasında yer almasına neden olmuştur Bu
kapsamda uumllkemizde Onuncu Kalkınma Planına Hazırlık ccedilalışmalarıyla ilgili olarak
Başbakanlık tarafından 2012 yılında hazırlanan genelge117 ile Kalkınma Bakanlığı
tarafından belirlenen konularda oumlzel ihtisas komisyonları ve ccedilalışma grupları
114 Yılmaz Afet Youmlnetimi s47 115 TC Kalkınma Bakanlığı Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018) Afet Youmlnetiminde Etkinlik Oumlzel
İhtisas Komisyonu Raporu Ankara 2014 s55 wwwkalkınmagovtr Erişim Tarihi 21022019 116 httpsafademafadgovtrtr18129Hakkimizda Erişim Tarihi 20022019 117 RG 05062012 tarih ve 28314 Sayı
49
kurulması kararlaştırılmıştır118 Kurulan komisyonlardan biri de ldquoAfet Youmlnetiminde
Etkinlikrdquo komisyonu olarak belirlenmiştir Afet Youmlnetiminde Etkinlik komisyonunun
amacı afet youmlnetimindeki mevcut durumun ayrıntılarıyla ortaya konularak var olan
aksaklık ve eksikliklerin son yıllarda yaşanan afetlerden ccedilıkarılan dersler ve kazanılan
deneyimler doğrultusunda daha etkili bir afet youmlnetiminin nasıl olması gerektiği
konusunun enine boyuna değerlendirilmesidir
Değerlendirmeler sonucu elde edilen goumlruumlş ve bilgiler ışığında hem uumllkemizin
afet youmlnetimi konusundaki onuncu kalkınma planı hedefleri (2014-2018) hem de uzun
vadeli kalkınma hedeflerinin (2023) belirlenmesi soumlz konusu olmaktadır Ayrıca
temel politikalara youmlnelik hedef strateji ve eylemlerin gerccedilekleştirmesi iccedilin yapılması
gereken ccedilalışmalar da ortaya konulmaktadır Afet Youmlnetiminde Etkinlik
Komisyonursquonun hazırlamış olduğu raporda afet zararlarının en aza indirilmesini
hedefleyen temel politikaların bir buumltuumln olarak ele alındığı toplumun afetlere karşı
daha duyarlı ve direnccedilli hale geldiği ve yerleşim yerlerinin sağlıklı guumlvenli ve afetlere
dayanıklı olacak şekilde oluşturulduğu bir uumllke olma yolunda yapılması gerekenlerin
neler olduğu ve bu amaccedil doğrultusunda hedeflenen politikaların uygulamaya
geccedilirilmesi iccedilin ne gibi ccedilalışmaların yapılması gerektiği gibi hedef ve amaccedillar yer
almaktadır119
AFAD ve Deprem Danışma Kurulu işbirliğiyle depremlerin neden olabileceği
fiziksel ekonomik sosyal ccedilevresel zarar ve kayıpları oumlnlemek veya bunların etkilerini
azaltmak amacıyla Afet Youmlnetimi Konusunda Hazırlanan Strateji Belgeleri ve Yapılan
ccedilalışmalar sonucu Ulusal Deprem Stratejisi ve Eylem Planı (UDSEP-2023)
hazırlanmıştır 2012-2023 yılları arasını kapsayan UDSEP-2023 planı Afet ve Acil
Durum Yuumlksek Kurulursquonun 09082011 tarihli toplantısında kabul edilmiş ve
yuumlruumlrluumlğe girmiştir120 Planın amacı depremin zararlarına karşı koyabilen daha
guumlvenli sağlıklı depreme karşı hazırlıklı yeni yaşam alanlarının oluşturulmasını
sağlamaktır Planın uumllkemiz accedilısından en buumlyuumlk afet sorunlarından biri olan deprem
118 Onuncu Kalkınma Planı Hazırlıkları ile İlgili 201214 Sayılı Başbakanlık Genelgesi 119 Afet Youmlnetiminde Etkinlik Oumlzel İhtisas Komisyonu Raporu s1 120 RG 18082011 tarih ve 28029 Sayı Ulusal Deprem Stratejisi ve Eylem Planı (2012-2023) ile İlgili
Afet ve Acil Durum Yuumlksek Kurulunun 982011 Tarihli ve 20111 Sayılı Kararı
50
afetini merkez alarak duumlzenlenmesi soumlz konusu olsa da burada yer alan ve geliştirilen
işlem ve eylemlerin temelde diğer afetler iccedilin de uygulanma olanağı olan eylemler
olduğu soumlylenebilir UDSEP-2023 stratejik planının başarısı birey toplum ve uumllke
olarak sahiplenilmesine desteklenmesine ve belirtilen eylemlerin hayata geccedilirilmesine
bağlıdır121
1312 Oumlnceden Hazırlık Aşaması
Bir oumlnceki aşama olan risk azaltma evresinde uygulanan ccedilalışmalar yerine
getirilen faaliyetler ve alınmış olan oumlnlemlere karşın afeti doğuran tehlikelerin ve
risklerin tam anlamıyla yok edilmesi olanaksızdır Bu nedenle meydana gelme
olasılığı olan afetlere karşı hazırlıklı olunması can ve mal kayıplarının en alt duumlzeye
ccedilekilmesinin sağlanması iccedilin gerekli ccedilabaların goumlsterilmesi acil duruma ilişkin
planlamaların yapılması geliştirilmesi guumlncellenmesi bu acil durum planlarında
goumlrevler uumlstlenen personelin uygulamalı eğitimlerle bilgi seviyelerinin artırılması
arama-kurtarma ve ilk yardım ccedilalışmalarının koordineli bir şekilde gerccedilekleştirilmesi
ve geliştirilmesi ile daha geniş bir alana yayılması acil yardım iccedilin gerekli olan araccedil
ve gereccedillerin yığılması toplumun afetlere hazırlıklı olması bilincinin geliştirilmesi
gibi ccedilalışmalar oumlnceden hazırlık aşamasında yapılmaktadır122
Oumlnceden hazırlık aşamasının amaccedilları toplumun afetlerden en az zararla ve
fiziksel kayıplarla kurtulabilmesi iccedilin gerekli teknik idari ve yasal tuumlm oumlnlemleri
olaylar meydana gelmeden oumlnce almak muumlmkuumln olan hallerde olayları oumlnlemek
muumlmkuumln olmayan hallerde ise kurtarma ilk yardım ve iyileştirme ccedilalışmalarının
zamanında hızlı verimli ve etkili bir şekilde yapılmasını sağlamak toplumun her
kesiminin olayların etkilerinden en az zararla kurtulabilmesi iccedilin gerekli bilgilerle
donatılmasını sağlayacak eğitim programları uygulamak ve toplumda bir risk azaltma
kuumlltuumlruuml oluşturmak şeklinde sıralanabilir123
121 AFAD Ulusal Deprem Stratejisi ve Eylem Planı (2012-2023) s9 httpswwwafadgovtr Erişim
Tarihi 21032018 122Gazozcu S lsquolsquoEvlerde Uygulamalı Deprem Eğitimi Projesirsquorsquo Sivil Savunma Sayı 184 Yıl 2006
ss16-18 Erkan AldquoAfet Youmlnetiminde Risk Azaltma ve Tuumlrkiyersquode Yaşanan Sorunlarrdquo DPT
Uzmanlık Tezleri Sosyal Sektoumlrler ve Koordinasyon Genel Muumlduumlrluumlğuuml Ankara 2010 s10 123 Erkal T Değerliyurt M ldquoTuumlrkiyersquode Afet Youmlnetimirdquo Doğu Coğrafya Dergisi S22 s22
51
132 Kriz Youmlnetimi (Stratejik Kriz Youmlnetimi)
Kriz bir toplumun veya kuruluşun hayatının belli bir doumlneminde yaşamış
olduğu zor bir durum ve bunalım doumlnemini ifade eden belirsizlik ve zarar goumlrme
olasılığı iccedileren bir kavramdır124 Tuumlrk Dil Kurumursquona goumlre kriz bir uumllkede veya uumllkeler
arasında meydana gelen toplumun veya bir kuruluşun hayatında ortaya ccedilıkan
yaşanan zor bir doumlnemi ifade eden bunalım hali125 olarak tanımlanmaktadır AFAD
Soumlzluumlğuumlrsquo ne goumlre olağan ve alışılmış olan duumlzeni bozucu toplum yaşantısında
olumsuz sonuccedillar doğurma ihtimali yuumlksek olan fiziksel sosyo- ekonomik ve politik
olayların ortaya ccedilıkması hali126dir İdari accedilıdan ise devletin ve milletin boumlluumlnmez
buumltuumlnluumlğuuml ile millicirc menfaatlere youmlnelik duumlşmanca tutum ve davranışların Anayasa ile
kurulan huumlr ve demokratik duumlzeni veya temel hak ve oumlzguumlrluumlkleri ortadan kaldırmaya
youmlnelik şiddet hareketleri doğa kaynaklı afetler tehlikeli salgın hastalıklar ve buumlyuumlk
ccedilaplı yangınlar gibi olayların ayrıca ağır ekonomik bunalımların ve buumlyuumlk nuumlfus
hareketlerinin ortaya ccedilıktığı durumlar olarak tanımlanabilir
Afetlerin krizlere yol accedilan temel unsurlardan olduğu duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde
meydana gelen afetin buumlyuumlkluumlğuuml ve etkisine goumlre afet youmlnetimi kriz youmlnetimine
doumlnuumlşebilmektedir Ancak her afet sonrası kriz youmlnetimi aşamasına geccedililmesi soumlz
konusu olmadığından her afetin aynı zamanda bir kriz kaynağı olduğu youmlnuumlnde bir
yaklaşım yanıltıcı olur Afetler her ne kadar krizlere yol accedilan temel unsurlardan biri
olsa da afetlerin buumlyuumlkluumlğuumlnuuml ya da etkisini belirleyen belli başlı hususların
değerlendirilmesiyle meydana gelen afetlerin krize neden olup olmadığı hususu
accedilıklığa kavuşturulacaktır Ayrıca meydana gelen bir afetin kriz olarak
nitelendirilebilmesi iccedilin yerleşimin yoğun olduğu alanlarda oluşması ve oumlnemli
oumllccediluumlde can ya da mal kayıplarına neden olması gerekmektedir127
Kriz halinin devamı suumlresince uygulanan ve krizden oumlnceki duruma doumlnmeyi
hedefleyen geccedilici bir youmlnetim biccedilimi olmasının yanı sıra krizin neden olacağı zararları
124 Uluğ A ldquoNasıl Bir Afet Youmlnetimirdquo TMMOB İzmir Kent Sempozyumu İzmir 2009 s5 125httptdkgovtrindexphpoption=com_gtsamparama=gtsampguid=TDKGTS5bbca453b64b5689968
363 Erişim Tarihi 07102018 126 AFAD-Soumlzluumlk s107 127 Yılmaz Afet Youmlnetimi s8
52
asgari duumlzeye indirebilecek etkili bir afet sonrası planlaması olarak tanımlanabilen kriz
youmlnetimi afet youmlnetimine goumlre daha geniş kapsamlıdır ve bir suumlreccedil youmlnetimidir128 Kriz
youmlnetiminin suumlrekliliğinin soumlz konusu olmaması belirli bir zamanla sınırlı olarak var
olması krizi gerektiren olay ve sebeplerin ortadan kalkmasıyla birlikte sonlandırılması
gibi bir takım oumlzellikleriyle afet youmlnetiminden ayrılmaktadır Afetlerin neden olduğu
krizleri diğerlerinden ayıran en temel oumlzellik afetlerin belirtilerinin olmamasıdır
Afetlerin belirtilerinin olmaması sebebiyledir ki erken uyarı sistemi ya da afetleri
oumlnleme mekanizmaları istenilen sonuccedilları vermemektedir129 Bu bağlamda afet
youmlnetiminin kriz youmlnetiminin bir alt dalı olarak ele alınması daha planlı ve koordine
bir kriz youmlnetim sisteminin oluşturulması youmlnuumlnde ccedilalışmalara ağırlık verilmesi
zorunluluk arz etmektedir
Afetler oluştuktan sonra yapılan ccedilalışmaların yer aldığı kriz youmlnetimi
suumlrecinde oumlncelikle afetin genel hayata etkili olup olmadığına dair karar verilmekte
ve bu karar uyarınca afetin meydana geldiği yerde ccedilalışmalar planlanmaktadır
Ardından hasar tespiti geccedilici barınma hak sahiplerinin belirlenmesi yeni yerleşim
yerlerinin belirlenmesi ve kalıcı konutların yapımı devir ve temliki gibi aşamalardan
oluşan bir suumlreccedil başlamaktadır Afetlerin meydana gelmesinden sonra kriz youmlnetimi
kapsamında yapılacak iş ve işlemler aşağıdaki suumlrece uygun bir şekilde planlandığı
oumllccediluumlde başarılı olabilmektedir130
128 Arpat S R ldquoAcil Durum ve Kriz Youmlnetimi NATO AB ABD Birleşik Krallık Analizleri ve
Tuumlrkiye Modelirdquo Gece Kitaplığı 2016 129 Brundage Richard Wm ldquoCrisis Management ndash An Outline For Survivalrdquo
Httpwwwcrisisnavigatororgatincmehtml Erişim Tarihi 09052017TUTAR H(2004)ldquoKriz ve
Stres Youmlnetimirdquo Seccedilkin Yayıncılık Ankara s28 AKYEL R ldquoAfet Youmlnetim Sistemi Tuumlrk Afet
Youmlnetiminde Karşılaşılan Sorunların Tespit Ve Ccediloumlzuumlmuumlne İlişkin Bir Araştırmardquo Ccedilukurova
Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Yayınlanmamış Doktora Tezi Adana 2007 s35
ALAAĞACcedilLIS(2006) ldquoKriz ve Afet Youmlnetimi Tuumlrkiye Oumlrneğirdquo Yayımlanmamış Yuumlksek Lisans
Tezirdquo Kocaeli Uumlniversitesi SBE Kocaeli s31 Tutar ages28 130 Turan M Ve Giyik C ldquo Van Depremi Oumlrneğinde Afet Sonrası Yeniden Yerleştirme ve İskan
Uygulamalarırdquo Tuumlrkiyersquonin Afet Youmlnetimi Sosyal Siyasal ve Youmlnetim Boyutuyla Editoumlrler Şenguumln
H vd Palme Yayınevi Ankara 2018 s387
53
Afet
Genel Hayata EtkililikEtkisizlik Kararı
Muumldahale Arama Kurtarma İlk Yardım
Acil Yardım
Hasar Tespiti
Geccedilici Barınma (Ccediladır vb)
Geccedilici Yerleşim (Konteyner)
Hak Sahiplerinin Belirlenmesi
Yeni Yerleşim Yerlerinin Belirlenmesi
Şekil 2 Kriz Youmlnetimi Uygulama Suumlreci
Kaynak (Turan ve Giyik agm s385)
Afetzedelerin durumları meydana gelen can ve mal kayıpları buumlyuumlkbaş veya
kuumlccediluumlkbaş hayvan kayıpları ile varsa tarımsal uumlruumln kayıpları da dikkate alınarak 7269
sayılı Kanun ve buna bağlı mevzuat uyarınca afetin genel hayata etkili olup olmadığına
karar verilmektedir Bazı durumlarda afete uğramış veya uğraması muhtemel olan
yerleşim yerlerinde konut ahır ve işyerleri ile altyapı ve uumlstyapı tesisleri tarımsal
uumlruumlnler ve hayvansal varlıklar afetten etkilenmemiş olabilir Bu durumda afetin o yerin
hayatına etkisiz olduğuna dair ldquogenel hayata etkisizlik kararırdquo alınmaktadır ldquoAfetlerin
Genel Hayata Etkililiğine İlişkin Temel Kurallar Hakkında Youmlnetmelikrdquo131
huumlkuumlmlerine goumlre genel hayata etkililik ya da etkisizlik kararı şekilde goumlsterilen
oumllccediluumltlere goumlre belirlenmektedir Youmlnetmelik huumlkuumlmleri uyarınca belirtilen sayıda
konutun veya binanın yıkılması veya bir daha oturulamayacak kullanılamayacak
131 RG 21091968 tarih ve 13007 Sayı
54
derecede ağır hasar goumlrmesi halinde afetin o yerin genel hayatına etkili olduğu kabul
edilerek karar verilmektedir
Tablo 4 Genel Hayata EtkililikEtkisizlik Kararı Oumllccediluumltleri
Hane Nuumlfus Yerleşim Birimi KonutBina Sayısı
100 haneye
kadar
Koumly 110 konut
l00 haneden
fazla
Koumly 10 konut
5000rsquoe kadar İlccedileİl 20 bina
5000-10000 İlccedileİl 25 bina
10000-30000 İlccedileİl 30 bina
30000-50000 İlccedileİl 40 bina
50000rsquoden fazla İlccedileİl 50 bina
Kaynak Afetlerin Genel Hayata Etkililiğine İlişkin Temel Kurallar Hakkında Youmlnetmelik
ldquoZarar Durumurdquo Başlıklı 2 maddesi
İlgili Youmlnetmeliğe goumlre nuumlfusu 15 binden fazla olan il ve ilccedilelerin mahalle
(yani muhtarlık) teşkil eden kesimlerinde en az 10 binanın yıkılması veya onarımı
muumlmkuumln olmayacak derecede ağır hasar goumlrmesi halinde de afet o yerin genel hayatına
etkili sayılabilmektedir (md3) Tuumlrkiyersquode bu oumllccediluumltlere goumlre afet sonrası iyileştirme
faaliyetleri planlanmakta ve hak sahipliği işlemleri yuumlruumltuumllmektedir
7269 Sayılı Kanunrsquoun 29 uncu maddesi kapsamında hazırlanan ldquoAfet
Sebebiyle Hak Sahibi Olanların Tespiti Hakkındaki Youmlnetmelikrdquo132 uyarınca afetin
yıkıcı etkisiyle muumllkiyetindeki taşınmazı yıkılmış olan veya ağır hasar goumlrerek
oturulma imkanı kalmayan yahut muumllkiyetinde bulunan konutu muhtemel bir afete
maruz kalan afet goumlren yerlerin bitişiğinde veya yakınında bulunması nedeniyle
uumlzerinde bina yaptırılmak uumlzere Ccedilevre ve Şehircilik Bakanlığınca tespit edilip imar
planına dahil edilen veya bu konutları iccedilin kıymet belgesi verilen afete maruz kalanlar
132RG28081968 Tarih ve 12988 Sayı wwwresmigazetegovtr
55
hak sahibi sayılmakta ve bu kişilere yeniden konut yaptırılmakta veya konut kredisi
verilmesi soumlz konusu olmaktadır133 Youmlnetmeliğin 3maddesinde yer alan hak sahibi
deyimi afete maruz kalanların yıkılan veya oturulamayacak derecede ağır hasar goumlren
taşınmazlarla olan muumllkiyet ilişkilerini ve yeniden yapılması planlanan taşınmazlardan
veya verilecek konut kredisinden yararlanabilme durumlarını ifade etmektedir
Afet sonucunda doğrudan zarar goumlruumllmesinin yanında sosyal devlet ilkesi
bağlamında afetin doğrudan sonucu olmasa da zararlı sonuccedillarının bertaraf
edilmesine youmlnelik olarak yuumlruumltuumllen ve afetten ayrı bir şekilde değerlendirilmesi
muumlmkuumln olmayan enkaz kaldırma ccedilalışmalarının sonucunda konutları
oturulamayacak derecede ağır hasar goumlren veya yıkılan ilgililerin de olağan yaşam
standartlarına kavuşturulması bakımından anılan Youmlnetmelik huumlkuumlmleri
uyarınca hak sahibi kabul edilmesi soumlz konusudur134 Youmlnetmeliğin 10 Maddesi
gereğince afet sonucunda işyerleri yıkılmış ya da ağır derecede hasar goumlrmuumlş kişiler
de afetzedelere tanınan haklara sahip olabilir ayrıca bu kişilere yine aynı tuumlrden
işyerine sahip olabilmeleri iccedilin kredi verilmesi guumlndeme gelebilir135 Ancak afetten
zarar goumlrduumlkleri tespit edilen veya zarar goumlrmeleri muhtemel bulunan kimselerden
kendisine veya eşine ait o yerde muumlstakil başka konutu veya dairesi bulunanlar hak
sahibi sayılmazlar ve bu gibilere yeniden konut yapılmaz ve konut kredisi verilmez136
Hak sahibi ebeveyni ile birlikte oturan evli kişilerin bulunması halinde sadece
ebeveyne ait olmak uumlzere yalnızca bir konut verilirken(m5) ebeveynine ait başka bir
konutta ebeveyninden ayrı olarak oturmakta olan evli kişilerden her biri ise
ayrı ayrı olmak uumlzere hak sahibi sayılırlar(m6)137 Konut ve işyerlerine ilişkin
muumllkiyet ilişkisi dolayısıyla hak sahipliğinin tespiti ve isbatı Youmlnetmeliğin
14maddesi gereğince sırasıyla tapu senedi vergi kaydı veya diğer resmi belgelerle
yapılabilmektedir Bu belge ve kayıtların bulunmaması ihtimalinde mahalle veya koumly
133 Youmlnetmelik m4 134 D11D 24022004 Tarih 2002920 E 2004893 K wwwkazancicom Erişim Tarihi 13052019 135 D11D 24112004 Tarih 20041984 E 20044752 K D11D 09032004 Tarih 20025249 E
20041085 K 10042006 Tarih 20043715 E 20061761 K wwwkazancicom Erişim
Tarihi11052019 136 Youmlnetmelik m9 137 D11D 24032004 Tarih 20025081 E 20041478 K wwwkazancicom Erişim Tarihi
13052019
56
muhtarlıklarından alınacak ilgili muumllki amire onaylatılmış resmi belge niteliğinde
olan ikametgah belgesi ile ispatlanabilir138
1999 yılında meydana gelen Marmara depreminde afet boumllgesinde bulunan
konutunun oturulamayacak derecede ağır hasara uğradığı tespit edilen ancak bu hasar
tespitine dayalı olarak yapılan hak sahipliği başvurusu deprem esnasında davacının
konutta oturmadığı ve konutunu depremden oumlnce terk ettiği gerekccedilesiyle idare
tarafından kabul edilmeyen davacının idari işlemin iptali istemiyle accedilmış olduğu
davada yerel mahkemece davanın reddi kararı verilmiştir Davanın reddi kararı
bozma talebiyle Danıştayrsquoın oumlnuumlne gelmiştir139 Danıştay ilk olarak Afet Sebebiyle
Hak Sahibi Olanların Tespiti Hakkında Youmlnetmeliğin 3 Maddesinde yer alan hak
sahipliği deyiminden afetzedelerin yıkılan veya oturulamayacak derecede ağır hasar
goumlren binalarla olan muumllkiyet ilişkilerini ve yeniden yapılacak binalardan veya
+verilecek krediden yararlanabilmenin anlaşılması gerektiği ve aynı Youmlnetmeliğin
Kendilerine Ait Konutları Zarar Goumlrenlerin Durumu başlıklı 4 maddesinde afet
sebebiyle kendilerine ait bulunan konutları yıkılan veya oturulamayacak derecede ağır
hasar goumlren afetten etkilenen kişilerin hak sahibi sayılacağı ve bu kişilere yeniden
konut yaptırılacağının veya konut kredisi verileceğinin huumlkme bağlandığının tespitini
yapmıştır
Mevzuat huumlkuumlmlerinin incelenmesinin ardından hak sahibi olabilmek iccedilin
ilgililerin kendilerine ait konutlarının afet nedeniyle yıkılmış veya oturulamayacak
derecede ağır hasar goumlrmesinin yeterli olduğuna ve fiilen oturmanın zorunlu
olmadığına muumllkiyet ilişkisinin ispatlanması ve hasar goumlrmeden oumlnce binanın
oturulabilecek nitelikte bulunması şartıyla ilgililerin hak sahibi olarak kabul edilmesi
gerektiğine değinmiştir Olayda oturulamayacak derecede ağır hasarlı olduğu tespit
edilen konutun depremden oumlnce konut vasfını yitirmiş olması nedeniyle terkedildiğine
dair yapılmış bir tespitin soumlz konusu olmadığı ve davacının yıkılan konutta fiilen
138D11D 16062008 Tarih 20077561 E 20086677 K D11D 21042010 Tarih 20089086 e
20103491 k D11D 05072010 Tarih 2008907 E 20106186 K wwwkazancicom Erişim
Tarihi 13052019 139 D11D 23042004 Tarih 20025081 E 20041478 K wwwkazancicom Erişim Tarihi
13052019
57
oturmadığının belirtilerek hak sahibi olarak kabul edilmemesinin hukuka aykırı olduğu
gerekccedilesiyle mevzuata uygun bir biccedilimde yerel mahkemece verilen davanın reddi
kararının bozulması youmlnuumlnde huumlkuumlm kurmuştur
Danıştayrsquoın konuyla ilgili kararlarından bir diğerinde 1999 yılında meydana
gelen Marmara depreminde babasına ait konutun oturulamayacak derecede ağır hasarlı
olduğunun tespiti uumlzerine hak sahibi kabul edilen davacının hak sahipliğinin geri
alınmasına ilişkin işlemin iptali istemiyle yerel mahkemede accedilılan davada
mahkemece hasar tespit raporunda ismine yer verilmediği ve yurt dışında ccedilalışması
nedeniyle ebeveynine ait başka bir konutta suumlrekli oturmadığı gerekccedilesiyle hak
sahipliğinin alınan yeni bir kararla iptal edilmesine ilişkin idari işlemde hukuka aykırı
bir durumun bulunmadığına ve davanın reddine karar verilmiştir
Kararın Danıştayrsquoda temyizi uumlzerine Danıştay ilk olarak Afet Sebebiyle Hak
Sahibi Olanların Tespiti Hakkında Youmlnetmeliğin 6 maddesinde ebeveynine ait başka
bir konutta ebeveyninden ayrı olarak oturmakta olan evli kişilerden her birinin ayrı
ayrı olmak uumlzere hak sahibi sayılacaklarının huumlkme bağlandığını ve hak sahibi olmak
iccedilin evli ve ebeveynine ait başka bir konutta ebeveyninden ayrı oturmanın yeterli
kabul edildiğini ayrıca ikamet etme veya oturma suumlresi youmlnuumlnden bir koşul
getirilmediğini sonrasında davacının evli olduğunun ve bu işlemin iptali istemiyle
bakılmakta olan davanın accedilıldığını tespit etmiştir Bu durumda babasına ait olan
konutun davacıya tahsis edilmesi bu konutun davacının dışında başka bir şahıs
tarafından kullanıldığına ilişkin bir durumun mevcut olmaması konutun davacı
tarafından yılın belirli doumlnemlerinde kullandığının belirtilmesi ve arıca ilgili
Youmlnetmeliğin 6 maddesinde yurt dışında geccedilici olarak ikamet edenlerin hak sahibi
olamayacağı youmlnuumlnde bir duumlzenlemenin yer almaması karşısında Danıştay davacının
hak sahipliğinin verilen ikinci bir kararla geri alınması şeklinde tesis edilen dava
konusu işlemin hukuka aykırı olduğuna ve davanın reddine karar veren ilk derece
mahkemesi kararının bozulmasına huumlkmetmiştir140
140 D11D 23112011 Tarih 201113330 K 20113463 E 23112011 wwwkazancicom Erişim
Tarihi 13052019
58
Ebeveynine ait başka bir konutta ayrı olarak oturmakta olan evli kişilerin hak
sahibi olduklarını duumlzenleyen Youmlnetmeliğin 6maddesi accedilık bir huumlkuumlmduumlr Başkaca
bir şarta gerek olmadan kişinin hak sahipliğini accedilıkccedila duumlzenlemektedir Ayrıca
Youmlnetmeliğin 14maddesinde konut ve işyerlerine ilişkin muumllkiyet ilişkisinin
sırasıyla tapu senedi tasarruf belgeleri vergi kayıtları ve elektrik su faturası gibi
diğer resmi belge ve kayıtlarla kanıtlanacağı da yer almaktadır İlgili duumlzenlemede
yurt dışında geccedilici olarak ikamet edenlerin hak sahibi olamayacağı youmlnuumlnde bir
ifadenin bulunmamasına rağmen yerel mahkemece kişinin yurt dışında yaşaması
gerekccedile goumlsterilerek kurulan idari işlemde hukuka aykırılığın soumlz konusu olduğu accedilık
bir biccedilimde goumlruumllmektedir Youmlnetmeliğin hak sahibi olmak iccedilin evli ve ebeveynine ait
başka bir konutta ayrı oturmayı yeterli kabul eden ayrıca ikamet etme veya oturma
suumlresi youmlnuumlnden bir koşul getirmeyen 6maddesi ile muumllkiyet ilişkisinin kanıtlanma
usuluumlnuuml duumlzenleyen 14maddesi bağlamında yurtdışında geccedilici olarak ikamet eden ve
ebeveynine ait evi yılın belirli doumlnemlerinde kullanan kişinin hak sahipliğinin
olmadığı youmlnuumlnde verilen kararın Danıştay tarafından bozulmasının mevzuata uygun
bir karar olduğu goumlruumllmektedir
1321 Arama-Kurtarma ve İlk Yardım Aşaması
Afetlerden sonra meydana gelen karmaşa ortamında iyi ve koordineli bir
şekilde gerccedilekleştirilen arama-kurtarma ve ilk yardım faaliyetleri ile kriz youmlnetimi
aşaması başarılı bir şekilde atlatılabilir Oumlzellikle afet zamanlarında altyapı hasarları
ve kullanım yoğunluğu gibi nedenler ile haberleşme kesintiye uğramakta ve iletişim
sağlanamamaktadır Afet ve acil durumlarda iletişimin aksamadan suumlrmesi afet
boumllgesine ivedilikle ulaşılması noktasında son derece oumlnemlidir Ayrıca afetin
meydana gelmesini izleyen ve afetin meydana gelmesinden ccedilok kısa bir suumlre sonra
başlayıp afetin şiddetine bağlı olarak en ccedilok 3 guumlnluumlk (ilk 72 saat) doumlnemde oumlncelikli
hedef enkaz altından muumlmkuumln olduğunca ccedilok sayıda afetzedenin canlı bir şekilde
ccedilıkartılması ve bu kişilere ilk yardımın ivedi olarak yapılması olmaktadır141
Uumllkemizde bu alanda yapılan ccedilalışmalar ve mevcut idari yapılanma başarılı bir şekilde
141 Geray C ldquoYıkım (Afet) Olaylarında Kurtarma İlk Yardım Konutlandırma ve Yerleştirme
Oumlnlemlerirdquo Sivil Muumldafaa Dergisi C20 S7 s21
59
devam ettirilmektedir İllerde vali ilccedilelerde kaymakam başkanlığında ldquokriz
merkezlerirdquo oluşturularak bu suumlreccedil iyi bir şekilde yuumlruumltuumllmektedir142
Her afetin ardından arama-kurtarma ve ilk yardım ccedilalışmalarının yanında
iccedilinde bulunulan ve normal yaşam standartlarından tamamen farklı olan durumdan
ccedilıkılıp normale doumlnuumllebilmesi iccedilin ccedilalışmaların başlatılması da gerekir Bu suumlreccedilte
oumlncelikle muumldahale aşamasında goumlrevli bulunacak personelin tespit edilmesi halka
afetle ilgili olarak gerekli uyarıların yapılması gerekirse afetin meydana geldiği
boumllgede yaşamını suumlrduumlrenlerin guumlvenli alanlara goumlnderilerek afet boumllgesinin tahliye
edilmesi halkın bilgi sahibi olması adına gelişmelerden devamlı haberdar edilmesi ve
sağlık yardımlarının sağlanması gibi ccedilalışmalar yapılmaktadır Yapılan faaliyetlerde
temel amaccedil muumlmkuumln olduğunca kısa bir suumlrede fazla sayıda insanın hayatının
kurtarılması yaralı olanların tedavisinin sağlanması ve afete uğrayanların yeme iccedilme
barınma korunma gibi yaşamsal ve oumlncelikli ihtiyaccedillarının en uygun youmlntemlerle
karşılanmasıdır143
Uumllkemizde oumlzellikle 1999 Marmara depreminin ardından kazanılan acı
deneyimlerin ardından İccedilişleri Bakanlığına bağlı olarak faaliyet goumlsteren Afet ve Acil
Durum Youmlnetimi Başkanlığırsquonca illerde doğrudan valiye bağlanan İl Afet ve Acil
Durum Muumlduumlrluumlkleriyle Afet ve Acil Durum Arama ve Kurtarma Birlik Muumlduumlrluumlkleri
aracılığıyla yuumlruumlttuumlğuuml arama-kurtarma ilk yardım faaliyetlerinin iyi bir seviyeye
ulaştığı soumlylenebilir
1322 İyileştirme Aşaması
Afet sonrası aşamalardan ilki olan iyileştirme aşaması bir afetin meydana
gelmesinin hemen ardından afetin etkilerinin ortaya ccedilıkmasıyla beraber başlayıp
afetin buumlyuumlkluumlğuumlne goumlre yeniden yapım aşamasına geccedililene kadarki evrede devam
eden faaliyetleri kapsar ve zararları azaltmaya toplumu eski haline doumlnduumlrmeye
youmlnelik faaliyetler bu aşamada hız kazanır
142 Uluğ agms5 143 Kadıoğlu (Temel İlkeler) s30
60
Bu aşamada yuumlruumltuumllen faaliyetlerin temel amacı afete maruz kalan yerleşim
alanlarında her tuumlrluuml iletişim ve haberleşme ihtiyaccedillarının karşılanması afet sonucu
konutları yıkılan ve oturacak başka bir konutu olmayan kişilere yaşamlarını idame
etmelerini sağlayacak geccedilici yerleşim yerlerinin temin edilmesi sosyo-ekonomik
faaliyetler gibi yaşam iccedilin buumlyuumlk oumlnem taşıyan etkinliklerin asgari seviyede yerine
getirilebilmesi amacıyla yapılması lazım gelen tuumlm ccedilalışmaların yerine getirilmesi144
ve aynı zamanda hem resmi hem de gayrı resmi buumltuumln sistemlerin ve oumlzellikle
toplumun afet oumlncesi koşullara normal hayata doumlnduumlruumllmesidir145 İyileştirme buumltuumln
sistemler normale veya normale yakın bir duruma gelene kadar devam etmektedir
Bu aşamada kurtarma ve ilk yardım faaliyetlerinin yavaşlamasını takiben
aşevleri yardımların dağıtımının planlanması geccedilici barınma alanlarının
oluşturulması geccedilici iskan ccedilalışmalarının koordinasyonunun yapılması ve afetten
oumlnceki duruma nazaran daha yuumlksek yaşam standartlarını yakalamak gibi faaliyetler
oumln plana ccedilıkmaktadır146
1323 Yeniden Yapım Aşaması
Yeniden yapım aşaması krizin sona erdiği fakat olumsuz etkilerinin devam
ettiği ve bunların ortadan kaldırılmaya ccedilalışıldığı doumlnemdir Bu doumlnemde kriz kontrol
altına alınmış olsa da krizin olumsuz etkileri halen devam etmektedir Devam eden bu
olumsuz etkileri ortadan kaldırmak amacıyla uzun ya da kısa vadeli oumlnlemlerin
alınması ise zorunluluk arz etmektedir Afetten zarar goumlrenlerin tuumlm etkinliklerinin
afetten oumlnceki durumdan daha ileri bir seviyeye getirilmeye youmlnelik faaliyetlerin
yapıldığı suumlreci ifade eden yeniden yapım aşamasında afetten etkilenen bina ve
tesislerin tekrar inşa edilmesi bozulan sosyo-ekonomik buumltuumlnluumlğuumln eski hale
getirilmesi youmlnuumlnde ccedilalışmalar yapılması gibi etkinliklerin gerccedilekleştirilmesi
zorunluluğu bulunmaktadır147 Soumlz konusu faaliyetler afetin buumlyuumlkluumlğuumlne bağlı olarak
144 Akyel age s36 Erguumlnay(Sempozyum)s99 145 Yahşi A S ldquoAfet Youmlnetimi ve Bandırma Oumlrneğirdquo Akdeniz Uumlniversitesi SBE İşletme Ana Bilim
Dalı Yuumlksek Lisans Tezi Antalya 2007 s60 146Guumller Tez age s72 147Taş Ş Erdal M ldquo Afet Youmlnetiminde Suumlrduumlruumllebilirlikrdquo 2nd Internatıonal Sustaınable Buıldıngs
Symposıum (ISBS) Bildiriler Kitabı Gazi Uumlniversitesi 28-30 Mayıs 2015Ankara s1074 GuumllerTez
age s72
61
birkaccedil yıl devam edebilmekte ve bu zaman zarfında toplumsal accedilıdan gerekli bulunan
risk azaltma aşamasında başlanılan birtakım faaliyetlere de devam edilmesi
gerekebilmektedir Bunun amacı afet nedeniyle bir şekilde zarar goumlren insan
topluluklarının ileride benzer olaylarla karşılaştıklarında aynı olumsuz sonuccedillarla yuumlz
yuumlze gelmelerine engel olmaktır148
Gelişmiş uumllkelerde afetin yarattığı fiziksel zararların etkileri ccedilok kısa bir zaman
diliminde giderilebilirse de hayatta kalanlar uumlzerinde yaratmış olduğu psikolojik
hasarların etkisi yıllarca suumlrebilmektedir Ancak uumllkemiz gibi gelişmekte olan
uumllkelerde fiziksel zararların etkileri ve bu zararlarının giderilmesi ve zarara
uğrayanların resmi olarak hak sahipliğinin tespiti yani yeniden yapım aşaması olarak
adlandırılan aşama zaman alabilir Bu suumlreccedilte hayatın hızlı bir şekilde normale
doumlnebilmesi devletin yerel youmlnetimlerin ve sivil toplum kuruluşlarının birlikte hareket
etmesiyle muumlmkuumlnduumlr149
Oumlzellikle sivil toplum kuruluşları kamu kuruluşlarıyla ortak hareket edebilme
kendi iccedilerisinde eşguumlduumlmuuml kaybetmeme ve buumltuumlnluumlğuuml bozmama adına etkin bir role
sahiptir Uumllkemizde son yıllarda meydana gelen 1999 Marmara ve 2011 Van
depremleri sonrası sivil toplum kuruluşlarının sergilemiş oldukları uumlstuumln ccedilabaların bir
ccedilok afetzedenin hayatının kurtarılması sonucunu doğurduğu goumlruumllmuumlştuumlr150
STKrsquoların afetler oumlzelinde gelişiminin en belirgin sebebinin halihazırda faaliyet
goumlsteren kamu idaresinin tuumlm imkacircnlarıyla ccedilaresiz kaldığı buumlyuumlk afetler sonrasında
toplumsal duyarlılığa sahip ve kendiliğinden ortaya ccedilıkan goumlnuumllluumllerin kısıtlı imkacircnları
ccedilerccedilevesinde kamunun muumldahalesine kadar ortaya koydukları ccedilabalar olduğu
soumlylenebilir Zira soumlz konusu STKrsquolar afet suumlresince yaşam kurtarmadan beslenme
ve barınmaya haberleşmeden ulaşıma kadar birccedilok farklı alanda kamunun muumldahalesi
148Erguumlnay O ldquoAfet Youmlnetimi Genel İlkeler Tanımlar ve Kavramlarrdquo(Ccedilevrimiccedili)
httpswwwacademiaedu1983074Afet_YC3B6netimi_Nedir Ankara 2009 s9 Erişim Tarihi
12052017 149The Johns Hopkins Red Cross Red Crescent The Johns Hopkins and the International Federation
of Red Cross and Red Crescent Societies ldquoPublic Health Guide For Emergenciesrdquo Second edition 2008
Disaster Definitions httpreliefwebintsitesreliefwebintfilesresourcesForwardpdf s29 150 Yenilmez İ M ldquo Afet Planlama ve Muumldahalesinde Sivil Toplum Kuruluşlarının Roluuml ve Oumlnemirdquo
Afetlerle Kalkınma Tecruumlbeler Politikalar ve Beklentiler Ed Tiryakioğlu M Efil Yayınevi Ankara
Nisan 2016 ss343-364 s353
62
gerccedilekleşinceye kadar hayati oumlneme sahip işler gerccedilekleştirmişlerdir Boumlylesi buumlyuumlk
depremler afet youmlnetim suumlrecini daha iyi planlamak ve oumlzellikle arama kurtarma
faaliyetlerinde hızlı bir şekilde organize olmak ve eşguumlduumlm iccedilerisinde hareket etmek
gerekliliğini ortaya koymuştur
Sonuccedil olarak afet youmlnetim suumlrecinde meydana gelen afetler sonrası kriz
youmlnetimi aşamasının tamamlanıp insanların ve toplumun afetten oumlnceki normal
yaşantılarına doumlnmesini takiben ivedi bir şekilde muhtemel yeni afetler iccedilin tekrardan
risk youmlnetimi aşamasına ilişkin ccedilalışmalara geccedililmesi zorunluluk arz etmektedir Bu
şekilde gelişen teknoloji ve kazanılan deneyimlerin ışığında yapılacak olan yeni ldquoRisk
Youmlnetimirdquo ccedilalışmaları gelecekte yaşanacak olası bir afetin zararlarını ortadan
kaldırabilir veya en azından en az seviyeye duumlşuumlrebilir151
151 Uluğ agm s5
63
İKİNCİ BOumlLUumlM
AFET YOumlNETİMİ OumlRGUumlTLENMESİ VE YASAL GELİŞİMİ
21 Afet Youmlnetimi Oumlrguumltlenmesinin Yasal Gelişimi
Kamu youmlnetiminin oumlnemli bir alanını oluşturan afet youmlnetimi toplumun
sağlıklı ve dengeli bir ccedilevrede yaşamasını kesintiye uğratan ya da ortadan kaldıran
kaynağı doğa olabileceği gibi teknoloji veya insan da olabilen tehditlere karşı planlama
ve oumlrguumltlenme suumlrecini etkin ve verimli bir şekilde youmlnetmeyi kapsamaktadır152
Kaynağı ne olursa olsun afetlerin youmlnetilmesi hem risk youmlnetimini hem acil durum
youmlnetimini hem de kriz youmlnetimini iccediline almaktadır Bu accedilıdan her bir suumlrecin kendine
has yasal ve youmlnetsel altyapısı uygulamaları ve hukuki sonuccedilları bulunmaktadır153
Tuumlrkiyersquode afete ve afet youmlnetimi oumlrguumltlenmesine ilişkin yasal duumlzenlemeler
meydana gelen her doğa olayının ardından o olaya ilişkin oumlzel bir kanunun ccedilıkarılması
yoluyla gelişmiş ve afetler meydana geldikten sonra oluşan kriz ortamında afetlerden
etkilenen insanlara bir an oumlnce yardım edilmesi ve yaraların hızla sarılması amacıyla
muumldahale iyileştirme ve yeniden yapıma youmlnelik tedbirlerin alınması ccedilalışmalarına
ağırlık verecek huumlkuumlmlerle genişletilerek buguumlne kadar gelmiştir Sonuccedilta zamanla
ccedilok dağınık ve ccedilok ccedileşitli kurum ve kuruluşlar eliyle yuumlruumltuumllmeye ccedilalışılan karmaşık
bir yapının oluşmasına neden olmuştur154
Tuumlrkiyersquode afet youmlnetiminde rol alan kuruluşlar arası koordinasyon ve
işbirliğini sağlama roluuml 15 Temmuz 2018 tarihine kadar Başbakanlığa bağlı olarak
goumlrev yapan ancak aynı tarihte yayımlanan 4 Numaralı ldquoBakanlıklara Bağlı İlgili
İlişkili Kurum ve Kuruluşlar ile Diğer Kurum ve Kuruluşların Teşkilatı Hakkında
Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi155rdquo ile İccedil İşleri Bakanlığırsquona bağlanan Afet ve Acil
152 Karaman ZT ldquo Afetlerde Hızlı Ccedilevresel Etki Değerlendirmesi ve Afet Youmlnetiminde Kritik
Sorgulamalarrdquo Afet Youmlnetimi Ed Oumlzguumlr Oumlnder ve Murat Yaman Ekin Basın Yayın Dağıtım
Bursa2017 153 Şenguumln Afet Hukuku s135 154Taş Ş ve Erdal M ldquoAfet Youmlnetiminde Suumlrduumlruumllebilirlikrdquo(Sustaınabılıty In Dısaster Management)
ISBS 28-30 Mayıs 2015 2nd Internatıonal Sustaınable Buıldıngs Symposıum Ankara s1075 155 15072018 Tarih ve 30479 Sayı
64
Durum Youmlnetimi Başkanlığınca yerine getirilmektedir AFAD bu roluumlyle uumllkenin
genelinde afet youmlnetimi ile ilgili faaliyetlerin duumlzenlenmesi youmlnlendirilmesi ile her
tuumlrluuml destekleme ve denetleme işlerini yerine getirmektedir Afet ve acil durumların
sebep olduğu zararlardan korunmak afet risklerini en aza indirmek afetlerin meydana
gelmesinin ardından yapılması gereken faaliyetler hakkında tavsiye ve oumlnerilerde
bulunmak gerccedilekleştirilecek politikaları belirlemek yetki ve goumlrevi ise Afet ve Acil
Yardım Danışma Kurulursquonundur Bu kurulla ve ihtiyaca goumlre oluşturulabilecek diğer
danışma kurulları ile diğer paydaşlar arasındaki eşguumlduumlm AFAD aracılığıyla
gerccedilekleştirilmektedir
Kamu kurumlarının afet youmlnetiminin hayata geccedilirilmesinde kritik bir noktada
yer aldığı ve oumlnemli bir rol uumlstlendiği soumlylenebilir Bu noktada afet youmlnetiminin tuumlm
suumlreccedillerinde kendi goumlrev alanlarında sorumluluk uumlstlenerek afetlerin etkilerini en aza
indirmeye ccedilalışmak tuumlm hizmet ve yatırımlarını afet risklerini goumlzeterek
gerccedilekleştirmek durumunda olduğu goumlruumllmektedir Ayrıca yerel youmlnetimler
sorumluluğundaki boumllgenin ve toplumun guumlvenliğini ve suumlrduumlruumllebilirliğini sağlamak
uumlzere afet risklerini belirleyip bu duruma goumlre yerel duumlzeyde olmak uumlzere plan ve
stratejiler geliştirerek afet youmlnetimine ilişkin tuumlm suumlreccedillerde aktif rol oynamaktadır
Paydaşlarla yerel duumlzeyde işbirliği yapılması noktasında da goumlrev ve sorumlulukları
mevcuttur Afet youmlnetiminde başarılı sonuccedillar alınabilmesi iccedilin sivil toplum
kuruluşlarının da oumlzellikle oumlzerk ve esnek yapıları dikkate alındığında afetlerle ilgili
ccedilok ccedileşitli alanlarda kapsamlı ccedilalışmalar yuumlruumlterek afet youmlnetiminin her suumlrecine
katkıda bulunmaları son derece oumlnemlidir
Kamu kurumları yerel youmlnetimler ve sivil toplum kuruluşlarının yanı sıra
akademik kuruluşlar bilhassa bilimsel ccedilalışmalar AR-GE ccedilalışmaları ve eğitim
programları ile oumlzel sektoumlr ise yatırımlarını ve faaliyetlerini risk azaltma ve afete
hazırlık aşamalarını guumlccedillendirme ccedilerccedilevesinde gerccedilekleştirerek afetlerin etkilerinin
azaltılması noktasında oumlnemli katkılar sunmaktadır Kamu kurumlarının yanında oumlzel
sektoumlr de oumlzellikle gerektiğinde imkanlarının tuumlmuumlnuuml seferber ederek afet youmlnetimi
kapasitesini arttırma guumlcuumlnuuml elinde bulundurmaktadır Aynı şekilde medya afet
kuumlltuumlruumlnuumln oluşturulmasında kritik bir rol uumlstlenmektedir Toplumun her kesimine
65
ulaşarak afet bilincinin oluşturulmasında ve afetlerle ilgili bilgilerin paylaşılmasında
oumlnemli bir araccedil olan medyanın afetlerin sağlıklı youmlnetilebilmesi accedilısından bilgi
paylaşımının doğru ve tarafsız gerccedilekleştirilmesi koşuluyla oumlnemli bir işlevi soumlz
konusudur Ayrıca uluslararası kuruluşlar bilgi ve tecruumlbe paylaşımını sağlayan ortak
proje geliştirme imkacircnı sunan ve uluslararası yardımların koordinasyonunu sağlayan
oumlnemli paydaşlar olarak afet youmlnetim suumlrecinde oumlnemli bir boşluğu doldurmaktadır
Anadolu topraklarının guumlnuumlmuumlze kadar sayısız afetlere oumlzellikle buumlyuumlk ccedilaplı
depremlere maruz kaldığı bilinmektedir Tarih boyunca Pamukkale (Hierapolis)
Truva ve Efes oumlrneklerinde olduğu gibi bazı medeniyetlerin tarih sahnesinden
silindiği veya yerlerinin değiştiğine dair birccedilok oumlrnek bulunmaktadır Bu nedenle
uumllkemizde afetlerin oumlnlenmesi ve afetlerin neden olacağı olası zararların azaltılması
konusundaki ccedilalışmaları tarihsel bir bakış accedilısı iccedilerisinde oumlzetlemekte yarar
goumlruumllmektedir156
211 Yasal Duumlzenlemeler
Afet youmlnetimi aslında bir risk azaltma problemidir 17 Ağustos 1999 tarihinde
uumllkemizde yaşanan ve yuumlzyılın felaketi olarak adlandırılan Marmara Depremi on
binlerce can kaybının yanı sıra uzun suumlre etkisini devam ettiren ekonomik sorunlara
neden olarak risk azaltma aşamasındaki ccedilalışmaların ne derece oumlnemli olduğunu acı
bir şekilde goumlzler oumlnuumlne sermiştir Bu deprem sonrasında uumllkemiz afet youmlnetim sistemi
uumlzerinde ciddi tartışmalar yuumlruumltuumllmuumlş idari ve yasal pek ccedilok yeni duumlzenleme yapılmak
suretiyle afet youmlnetim sistemimiz oumlnemli değişikliklere uğramıştır Marmara
Depremirsquonden sonra buumlyuumlkluumlğuuml ve sonuccedilları itibariyle uumllkemizde meydana gelen en
buumlyuumlk deprem 2011 yılında Vanrsquoın Erciş ilccedilesinde yaşanmış olan 72 şiddetindeki
depremdir Bu youmlnuumlyle Erciş Depremi 1999 Marmara Depremi sonrasında kurumsal
ve yasal değişikliklerin afet youmlnetim sistemimiz uumlzerindeki etkilerinin
değerlendirildiği ilk buumlyuumlk deprem olma oumlzelliğini taşımaktadır
156 Boduroğlu HM Doğal Afetler Oumlzel İhtisas Komisyonu Raporu ldquoDoğal Afet Youmlnetiminde
Etkinlikrdquo Trakya Kalkınma Ajansı 2013 s15-16 (1066 67 68 69 70) Esas Numaralı Meclis
Araştırması Komisyonu Raporu httpwwwtbmmgovtrsirasayidonem21yil01ss308pdf Erişim
Tarihi 25022019
66
2111 3733 Sayılı Erzincanrsquoda ve Erzincan Depreminden
Muumlteessir Olan Mıntıkalarda Zarar Goumlrenlere Yapılacak Yapılar
Hakkında Kanun
Afetlere ilişkin yasal duumlzenlemelere bakıldığında Osmanlırsquodan guumlnuumlmuumlze
değin youmlnetimlerin afetlere bakışının devamlı surette afet olayının meydana
gelişinden sonra oluşan zararların ortadan kaldırılması tazmini ya da yıkılan
konutların yeniden inşasına şamil olduğu risk youmlnetimi aşamasında alınması gereken
tedbirlere gereken oumlnemin verilmediği goumlruumlluumlr Ayrıca uumllkemizde yaşanan oumlnemli can
ve mal kayıplarına sebep olan her afet sonrası yeni bir yasal duumlzenleme yoluna
gidildiği afet youmlnetimine ilişkin yasal duumlzenlemelerin bu şekilde ortaya ccedilıktığı ve
geliştiği de goumlruumllmektedir Şoumlyle ki 1939 yılında Erzincan depreminden sonra 1942
yılında yaşanan Niksar Erbaa 1943 yılında yaşanan Adapazarı Hendek ve 1943 yılında
yaşanan Tosya Ladik depremleri ile 1944 yılında yaşanan Bolu Gerede depremi
binlerce kişinin yaralanması ve oumllmesi aynı şekilde binlerce evin yıkılması ve
kullanılamaz hale gelmesine neden olmuştur
Kısa aralıklarla yaşanan bu depremler afetin doğurduğu olumsuz sonuccedilların
yalnızca yıkılan evlere alternatif yeni evler yaparak ortadan kaldırılamayacağı
uumllkemizde ivedilikle afet zararlarının azaltılmasına youmlnelik yeni yasal duumlzenlemelerin
yapılması gerekliliğini ortaya ccedilıkarmıştır Bu nedenle 1939 Erzincan depreminin
ardından afetlere ilişkin doğrudan duumlzenlemeler iccedileren ilk kanun olma oumlzelliğine
sahip olan 3733 Sayılı Erzincanrsquoda ve Erzincan Depreminden Muumlteessir Olan
Mıntıkalarda Zarar Goumlrenlere Yapılacak Yapılar Hakkında Kanun157 yuumlruumlrluumlğe
konulmuştur 3773 Sayılı Kanun ile afet sonrası evi yıkılan afetzedelere ayni ve nakdi
yardım yapılması ile ilgili olarak ayrıntılı duumlzenlemelere yer verilmiştir158
157 RG 25011940 Tarih ve 4416 Sayı 158 Aktel M ldquo5902 Sayılı Yasa İle Tuumlrkiyersquode Afet Youmlnetiminde Oluşan Değişimrdquo Dumlupınar
Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi No27 Kuumltahya 2010 s170 1ERGUumlNAY O(Afet Mevzuatı)
ldquo1999 Depremleri Afet Mevzuatını Nasıl Değiştirdi Mevzuat Accedilısından Neredeyizrdquo Tuumlrkiye Deprem
Muumlhendisliği ve Sismoloji Konferansı 11-14 Ekim 2011 ODTUuml Ankara s2-3
67
2112 4623 Sayılı Yer Sarsıntılarından Evvel ve Sonra
Alınacak Tedbirler Hakkında Kanunrdquo
1944 yılında 4623 Sayılı Yer Sarsıntılarından Evvel ve Sonra Alınacak
Tedbirler Hakkında Kanun159 ile afetlere ilişkin yasal duumlzenlemelere devam
edilmiştir Afet youmlnetim sistemimizin temelini oluşturan 4623 Sayılı Kanun ile
deprem riski altında bulunan boumllgelerin belirlenmesi riskli alanlarda yapılacak binalar
iccedilin youmlnetmeliklerle bazı oumlzel yaptırımların getirilerek bunları uygulamanın zorunlu
tutulması acil durumlarda uygulanması amacıyla il ve ilccedile bazında oumlnceden ilk yardım
ile arama-kurtarmaya ilişkin programların hazırlanması ayrıca oumlzellikle deprem afeti
sırasında yapılması gereken işlemler konusunda kamu youmlneticilerinin ve halkın goumlrev
ve sorumluluklarının neler olduğu gibi konular ayrıntılarıyla duumlzenlenmiştir160 Ancak
ilgili Kanunrsquoda daimi iskacircn ccedilalışmaları ile ilgili huumlkuumlmler bulunmamaktadır Bu
konunun ccediloumlzuumlmuuml iccedilin eskiden uygulandığı gibi afetin yaşandığı boumllgenin sosyo-
ekonomik yapısına bağlı olarak ayrı ayrı afet yardımı kanunları ccedilıkarma yolunun
tercih edildiği goumlruumllmektedir161 Nitekim ilgili Kanun uyarınca 1945 yılında
Bayındırlık Bakanlığırsquonca ilgili uumlniversitelerle işbirliği yapılarak Tuumlrkiyersquonin ilk
deprem boumllgeleri haritası ile Tuumlrkiye Yer Sarsıntısı Boumllgeleri Yapı Youmlnetmeliği
hazırlanmıştır
1953 yılında Bayındırlık Bakanlığı Yapı ve İmar İşleri Reisliği buumlnyesinde bir
Deprem Buumlrosu kurulmuş 1955 yılına gelindiğinde ise DE-SE-YA (Deprem-Seylap-
Yangın) şubesi olarak varlığını suumlrduumlren buumlro kapsam dahilindeki afetlerin
zararlarının azaltılmasına youmlnelik ccedilalışmaları yerine getirmeye devam etmiştir162
2113 6785 Sayılı İmar Kanunu
1956 yılında yerleşim yerlerinin afet tehlikesinin de dikkate alınarak tespit
edilmesine ilişkin ayrıntılı duumlzenlemelerin yer aldığı ilk kanun olma oumlzelliğine sahip
159 RG 22071944 Tarih ve 5763 Sayı 160 Erguumlnay Afet Mevzuatı s3 161JİCA Tuumlrkiyersquode Doğal Afetler Konulu Uumllke Strateji Raporu
httpwwwdepremgovtrSarbisDDK5d8ce590ad8981c_ekpdf Erişim Tarihi 2506 2018 162 Yılmaz age s77
68
6785 Sayılı ldquoİmar Kanunu163rdquo yuumlruumlrluumlğe konulmuştur 3194 Sayılı ldquoİmar Kanunurdquo164
nun yuumlruumlrluumlğe girmesiyle 6785 Sayılı Kanunla kıyaslandığında oumlnemli değişikliklerin
yapıldığı goumlruumllmektedir Oumlzellikle nuumlfusun hızla artması koumlyden şehre yaşanan goumlccedil
sonrası ortaya ccedilıkan duumlzensiz kentleşme ve gecekondulaşmanın beraberinde getirdiği
sorunların ccediloumlzuumlmuumlne ilişkin faaliyetlerin yapılabilmesi İmar Kanunursquonda koumlkluuml bir
değişiklik ihtiyacının doğmasına neden olmuştur 3194 sayılı İmar Kanunu ile yeni
duumlzenlemeler getirilmiştir 3194 Sayılı İmar Kanunursquonu 6785 Sayılı Kanunrsquodan ayıran
en oumlnemli oumlzelliğin merkezi otoritenin sahip olduğu yetkinin yerel youmlnetimlere
verilmesi olduğu soumlylenebilir
Afetler meydana gelmeden oumlnce gerekli oumlnlemleri alma meydana geldikten
sonra ise her tuumlrluuml plan ve programı yapma goumlrevlerini yerine getirmek uumlzere 7116
Sayılı ldquoİmar ve İskan Vekaleti Kuruluş ve Vazifeleri Hakkında Kanun165rdquo ile İmar ve
İskan Bakanlığırsquonın Bayındırlık Bakanlığırsquondan ayrı bir bakanlık olarak kurulması ve
afetlerle ilgili bu goumlrevlerin Bayındırlık Bakanlığırsquondan alınarak İmar ve İskan
Bakanlığırsquona devredilmesi en oumlnemli gelişmelerden biri olarak karşımıza ccedilıkmaktadır
Aynı yıl iccedilerisinde 7126 Sayılı ldquoSivil Muumldafaa Kanunu166rdquonun yuumlruumlrluumlğe girmesi ile
afetler meydana geldikten sonra yapılması gereken arama-kurtarma ve ilk yardım
ccedilalışmaları da kanun kapsamına dahil edilerek afet youmlnetim sisteminin gelişimine
oumlnemli katkılar sağlanmıştır167 Yine aynı yıl iccedilerisinde ccedilıkarılan 7126 Sayılı ldquoSivil
Savunma Kanunurdquo ile devletin savaş ve seferberlik hallerindeki goumlrev ve
sorumlulukları ile afetlerde arama-kurtarma ve ilk yardım gibi goumlrevlerle
goumlrevlendirilmiş olan İccedilişleri Bakanlığı buumlnyesinde faaliyet goumlstermek uumlzere ldquoSivil
Savunma Genel Muumlduumlrluumlğuumlrdquo kurulmuştur
163 RG 16071956 Tarih ve 9359 Sayı 164 RG 09051985 Tarih ve 18749 Sayı 165 RG 14051958 Tarih ve 9906 Sayı 166 RG 13061958 Tarih ve 9931 Sayı 167Kemaloğlu M ldquoTuumlrkiyersquode Afet Youmlnetiminin Tarihi ve Yasal Gelişimirdquo Akademik Bakış Dergisi
S52 Kasım-Aralık 2015 Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi(Ccedilevrimiccedili) s128
httpwwwakademikbakisorg Erişim Tarihi 22052018 Oumlztuumlrk Nldquo Tuumlrkiyersquode Afet Youmlnetimi
Karşılaşılan Sorunlar Ve Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Ccedilağdaş Yerel Youmlnetimler C12 S4 Ekim 2003s51
69
2114 7269 Sayılı Umumi Hayata Muumlessir Afetler Dolayısıyla
Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun
1959 ve sonrasındaki doumlnem uumllkemizde meydana gelen afetin yol accediltığı
zararların azaltılmasına youmlnelik yasal gelişim ve değişimlere paralel olarak oumlnemli
kurumsal yapılanmaların ve siyasi değişikliklerin de yaşandığı yıllar olmuştur 1959
yılında yayımlanan afetin yol accediltığı zararları azaltmak iccedilin afet oumlncesinde sırasında
ve sonrasında yapılacak olan ccedilalışmaların duumlzenlendiği 7269 Sayılı ldquoUmumi Hayata
Muumlessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair
Kanun168rdquo yıllar iccedilerisinde yapılan bir takım değişikliklerle halen yuumlruumlrluumlktedir
Kanun deprem buumlyuumlk ccedilaplı yangınlar su baskınları seller heyelan kaya ve ccedilığ
duumlşmesi gibi afetlerde yapıları ve kamu tesisleri genel hayata etkili olacak derecede
zarar goumlren veya goumlrme ihtimali bulunan yerlerde alınacak tedbirlerle yapılacak
yardımlar hakkında uygulanmaktadır
Soumlz konusu Kanunrsquoun en oumlnemli oumlzelliği afetlerin olumsuz sonuccedillarını
azaltmayı amaccedillayan daha oumlnce yuumlruumlrluumlğe konulmuş kanunların tuumlmuumlnuuml bir ccedilatı
altında toplaması ile afet oumlncesinde afet sırasında ve sonrasında yapılan ccedilalışmaları
belirli bir buumltccedileye dayandırmasıdır 7269 Sayılı Kanunrsquola daha oumlnceleri genel buumltccedileden
karşılanan afet zararlarının artık ldquoafet fonurdquo adı altında bir fondan karşılanarak
ccedilalışmalara devamlılık kazandırılması sağlanmıştır
Anayasanın 119 maddesi uyarınca doğal afet tehlikeli salgın hastalıklar ve
ağır ekonomik bunalım sebebiyle ilan edilen olağanuumlstuuml hallerde vatandaşlar iccedilin
para mal ve ccedilalışma yuumlkuumlmluumlluumlklerinin kanunla getirilebileceği duumlzenlenmektedir
Burada soumlzuuml edilen ldquomal yuumlkuumlmluumlluumlğuumlrdquo Anayasamızın 121 maddesinin 2 Fıkrasında
duumlzenlenen ve ldquoİdarenin olağanuumlstuuml ve geccedilici nitelikte kolektif gereksinimlerin
karşılanması amacıyla ve mevzuatta oumlngoumlruumllmuumlş youmlnteme bağlı olarak bireylere ya
bir hizmeti yerine getirmek ya da onun taşınmaz malının kullanılmasını taşınır
168 RG 25051959 Tarih ve 10213 Sayı
70
malının da muumllkiyetini veya sadece kullanımını İdareye terk etmek konusunda yuumlkuumlm
altına sokulmasırdquo şeklinde tanımlanan ldquoistimvalrdquo in karşılığıdır
Anayasanın 119rsquouncu maddesi doğrultusunda ccedilıkarılmış bulunan 25101983
tarih ve 2935 sayılı Olağanuumlstuuml Hal Kanunu istimvalleri ayrıntılı olarak
duumlzenlemiştir169 Bu Kanun dışında 7269 Sayılı Kanunrsquo da da duumlzenlenen istimval
olağanuumlstuuml halin ilan edilmesine gerek olmamasına rağmen meydana gelen felaketten
dolayı acil muumldahalenin gerektiği durumlarda yapılmaktadır Oumlrneğin bir boumllgede
selin oluşması ya da orman yangının ccedilıkması sebebiyle halkın kurtarılması ve temel
ihtiyaccedillarının karşılanmasının yanı sıra afetin ccedilevresel zararlarının oumlnlenmesi iccedilin
idare kişilere istimval kapsamında mal ve ccedilalışma yuumlkuumlmluumlluumlğuuml getirilebilmektedir170
Son olarak 7269 Sayılı Kanunrsquoda 1968 yılında 1051171 1981 yılında 2479172
1985 yılında 3177173 1995 yılında 4133174 Sayılı Kanunlarla oumlzellikle 1960rsquolı yıllarda
ccedilok sayıda afet yaşanması ve afet youmlnetimine ilişkin ortaya ccedilıkan aksaklıklar ve yeni
ihtiyaccedillar doğrultusunda değişiklikler yapılmıştır175 7269 Sayılı Kanunrsquoun 1rsquoinci
maddesi kapsamında yayımlanan meydana gelen veya olası afetlerin o yerin genel
hayatına etkili olup olmadığının tespitine ilişkin esasları iccedileren ldquoAfetlerin Genel
Hayata Etkililiğine İlişkin Temel Kurallar Hakkında Youmlnetmelik176rdquo ve 7269 Sayılı
Kanunrsquoun 4rsquouumlncuuml maddesi gereğince Afetlere İlişkin Acil Yardım Teşkilacirctı ve
Programları Hakkında Youmlnetmelik177 ile yasal duumlzenlemelere devam edilmiştir
169 Kaplan Guumlrsel ldquoKamu Kurumları ve Tuumlzel Kişileri Arasında Taşınmaz Mal Devri ve Yargısal
Denetimirdquo Maltepe Uumlniversitesi Hukuk Fakuumlltesi Dergisi Ayferi Goumlzersquoye Armağan Y2004Sayı
20041ndash2 s168 170 Oumlztunccedil H ldquoTuumlrk İdare Hukukunda İstimvalin Hukuki Rejimirdquo İstanbul Uumlniversitesi Sosyal Bilimler
Enstituumlsuuml Kamu Hukuku Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi İstanbul 2015 s28 171 RG 17071968 Tarih ve 12952 Sayı 172 RG 25061981 Tarih ve 17281 Sayı 173 RG 11041985 Tarih ve 18722 Sayı 174 RG 25071995 Tarih ve 22354 Sayı 175 Oumlztuumlrk age s50 Erguumlnay (Afet Mevzuatı) s3 176 RG 12091968 tarih ve 13007 sayı 177 RG 08051988 tarih ve 19808sayı
71
2115 Diğer Yasal Duumlzenlemeler
13 Aralık 1983 tarihinde Bakanlar Kurulursquonca ldquoBayındırlık ve İskan Bakanlığı
Teşkilat ve Goumlrevlerine İlişkin 180 Sayılı Kanun Huumlkmuumlnde Kararnamerdquo
benimsenmiştir178 Kararnameyle deprem araştırmaları afet sonrası uygulama
hizmetleri ile inşaatlarının bağlı ve ilgili kuruluşlara kendi kuruluş kanunları ile
verilmiş iş ve hizmetlerin yuumlruumltuumllebilmesini sağlamak amacıyla Bayındırlık ve İskan
Bakanlığı179 adı altında yeni bir bakanlığın kurulması yoluna gidilmiştir
Kararnamenin 2maddesinde Bakanlığın goumlrev ve yetkileri deprem buumlyuumlk ccedilaplı
yangınlar selsu baskını heyelan kaya ve ccedilığ duumlşmesi gibi afetlerden oumlnce ve sonra
konutların yoğunlukta olduğu alanlarda alınacak tedbirler ve yapılacak yardımların
tespit edilerek en doğru şekilde uygulanmasını sağlamak ve gerektiğinde bu konularla
ilgili olarak bakanlıklar ile kamu kurum ve kuruluşlarıyla işbirliği yapma şeklinde
sıralanmıştır
2985 Sayılı Toplu Konut Kanunu180 1984 yılında yayımlanarak yuumlruumlrluumlğe
girmiştir Konut ihtiyacının karşılanması amacıyla konut inşaatını yapanların uyacağı
usul ve esasların duumlzenlenmesi konut yapılması planlanan boumllgenin şartlarına uygun
inşaat teknikleri ile araccedil ve gereccedillerin kullanılması ve devletin bu konuda yapacağı
desteklemeler181 Kanun kapsamında ele alınmaktadır Ayrıca Kanunda kamu tuumlzel
kişiliği bulunan ve Başbakanlığa182 bağlı olarak ldquoToplu Konut İdaresi Başkanlığırdquo183
nın kurulacağı da yapılan duumlzenlemelerle huumlkuumlm altına alınmıştır
1985 yılına gelindiğinde o zamanki adıyla İmar ve İskan Bakanlığı şimdiki
adıyla Ccedilevre ve Şehircilik Bakanlığırsquonca Afetler Sebebiyle Edinilen Bina Arsa ve
Arazilerden Artakalanların Değerlendirilmesine Dair Youmlnetmelik184 yuumlruumlrluumlğe
178 RG 14121983 Tarih ve 18251 sayı 179 2011 yılında Bayındırlık ve İskan Bakanlığırsquonın kaldırılarak Ccedilevre ve Şehircilik Bakanlığı İhdas
edilmiştir RG 17082011 Tarih ve 28028 Sayı 180 17031984 Tarih ve 18344 Sayı 181 2985 Sayılı Kanun m1 182 02072018 tarihli ve 703 sayılı KHKrsquonin 155 inci maddesiyle bu fıkrada yer alan ldquoBaşbakanlığardquo
ibaresi ldquoCcedilevre ve Şehircilik Bakanlığınardquo şeklinde değiştirilmiştir 183 05052004 Tarih ve 5162 Sayılı Toplu Konut Kanunursquonda ve Genel Kadro Ve Usuluuml Hakkında
Kanun Huumlkmuumlnde Kararnamenin Eki Cetvellerin Toplu Konut İdaresi Başkanlığına Ait Boumlluumlmuumlnde
Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun 184 RG 1310 1985 Tarih ve 18897 Sayı
72
konulmuştur Youmlnetmelikte 7269 Sayılı Kanun veya afete ilişkin duumlzenlemeler iccedileren
diğer kanunlara goumlre edinilen arsa veya araziler ile yapılan veya yaptırılan binalardan
tuumlrluuml sebeplerle artakalanların değerlendirilmesi ve buna ait uygulamaların esaslarının
neler olacağı ayrıntılı olarak duumlzenlenmiştir 1988 yılında devletin kaynaklarının
tuumlmuumlnuuml afetten oumlnce planlaması afet gerccedilekleştikten sonra devlet oumlrguumltuumlnuumln afetin
olduğu boumllgeye muumlmkuumln olduğunca kısa suumlrede ulaşmasını ve afetten zarar goumlren
vatandaşlara etkili bir şekilde acil yardım ve gerektiğinde yaralılara ilk yardım
yapılmasını sağlamak amacıyla ldquoAfetlere İlişkin Acil Yardım Teşkilatı ve Planlama
Esaslarına Dair Youmlnetmelik185rdquo Resmi Gazetersquo de yayımlanarak yuumlruumlrluumlğe girmiştir
1992 Erzincan depremi sonrasında ise 3838 Sayılı Erzincan Guumlmuumlşhane ve
Tunceli İllerinde Vuku Bulan Deprem Afeti İle Şırnak ve Ccedilukurcada Meydana Gelen
Hasar ve Tahribata İlişkin Hizmetlerin Yuumlruumltuumllmesi Hakkında Kanun186 ccedilıkarılmıştır
İlgili Kanunrsquoda yer verilen afetler sebebiyle oluşan sosyo-ekonomik ve ccedilevresel
kayıpların iyileştirilmesine youmlnelik huumlkuumlmlerle afetlerden etkilenen boumllgelerdeki
fiziksel kayıpların giderilmesini iccedileren 7269 Sayılı Kanun genişletilerek daha işlevsel
bir duruma getirilmiş bulunmaktadır 1999 yılı oumlncesi yaşanan son buumlyuumlk afet 1995
yılında meydana gelen Dinar depremi olmuştur Dinar depreminin ardından yalnızca
Erzincan Depreminden etkilenen boumllgeleri kapsayan 3838 Sayılı Kanun yuumlruumlrluumlkten
kaldırılarak meydana gelen buumlyuumlk afetler sonrası can ve mal kaybına uğrayan maddi
anlamda buumlyuumlk zararlarla karşı karşıya kalan diğer afet boumllgeleri iccedilin de benzer bir
kanuni duumlzenleme yapılması gerekliliği ortaya ccedilıkmıştır Bu maksatla 23 Temmuz
1995 tarihinde afet tuumlrlerinin hepsini iccediline alan ve afetlerin meydana geldiği tuumlm
boumllgelerde uygulanmak uumlzere 4123 Sayılı Tabii Afet Nedeniyle Meydana Gelen Hasar
ve Tahribata İlişkin Hizmetlerin Yuumlruumltuumllmesine Dair Kanun187 yuumlruumlrluumlğe konulmuştur
4123 Sayılı Kanunrsquoun eksiklikleri goumlruumllerek ilgili Kanun 01 Ekim 1995 tarihinde
meydana gelen Dinar depreminden sonra 4133 Sayılı Kanunrsquola değiştirilmiş ve bazı
yeni maddeler eklenerek uygulanmaya devam edilmiştir
185 RG 08051988 Tarih ve 19808 Sayı 186 RG 05091992 Tarih ve 21336 Sayı 187 RG 25071995 Tarih ve 22354 Sayı
73
Afet youmlnetimi sisteminde koumlkluuml değişikliklere sebep olan 1999 yılı Marmara
depremi oumlncesi afet youmlnetimi oumlrguumltlenmesine bakıldığında genel olarak Başbakanlık
Bayındırlık Bakanlığı ve İccedilişleri Bakanlığı temel goumlrevleri yerine getirmekte diğer
bakanlıklar ile kurumların sınırlı oumllccediluumlde sorumluluk uumlstlendiği ve afetlerle ilgili olarak
kendi goumlrev alanları kapsamında ccedileşitli faaliyetleri yerine getirdikleri goumlruumllmektedir
Ayrıca bu doumlnemde afet oumlncesinde ve afet sırasında goumlrevli olmak uumlzere bazı kurullar
oluşturulmuştur Bu kurullar afetlerle ilgili politikaların ve genel uygulamaların
belirlenmesi ile ilgili en uumlst karar organları konumundadır Afet youmlnetiminde afet
ccedilalışmalarının yuumlruumltuumllmesinde genel goumlrevli olan bakanlıklar ve merkezi youmlnetim
tarafından oluşturulan suumlrekli veya geccedilici nitelikte kurullar188 ccedilalışmanın sonraki
başlıklarında ayrıntılarıyla ele alınmıştır
2 Zorunlu Deprem Sigortası ve 6305 Sayılı Doğal Afet
Sigortaları Kanunu
1999 yılında yaşanan Marmara depreminin ardından konutları yıkılan veya ağır
hasar goumlren kişilerin barınma ihtiyacı nedeniyle yapılan kalıcı konutların maliyetinin
kamu finansmanına ciddi yuumlkler getirmesi nedeniyle kamunun yuumlklerini hafifletmek
amacıyla zorunlu deprem sigortasına ilişkin esasların yer aldığı 587 Sayılı KHK
yuumlruumlrluumlğe girmiştir189 Bu KHK ile zorunlu deprem sigortası iş ve işlemlerinin
yuumlruumltuumllmesi amacıyla kamu tuumlzel kişiliği bulunan duumlnyada gelişmekte olan
ekonomilerde uygulanmaya başlanan ve bir kamu-oumlzel sigorta işbirliği niteliğinde
bulunan Doğal Afet Sigortaları Kurumu (DASK) kurulmuştur Duumlnya Bankasırsquonın
teknik ve finansal katkılarıyla Hazine Muumlsteşarlığı temsilcileri ve Duumlnya Bankası
uzmanları tarafından hazırlanan190 ve oumlzguumln bir sistem olan DASK 6305 Sayılı191 Afet
Sigortaları Kanunu ile de daha sağlam bir yasal ccedilerccedileveye kavuşturulmuştur Yeni
Kanunla birlikte bir yandan tapu ve konut kredisi işlemlerine ek olarak elektrik ve su
abonelik işlemlerinde de zorunlu deprem sigortasının yapılması zorunlu hale
188 Guumlnduumlz age s87-95 arası 189 RG 27092000 Tarih ve 23919 (Muumlkerrer) Sayı 190 Gurenko E Lester R Mahul O and Gonulal OS ldquo Earthquake Insurance in Tukey History of
Turkish Catastrophe Insurance Pool ldquo Washington The World Bank Publication 2006 s18 vd 191 18052012 Tarih ve 28296 Sayı
74
getirilmiş diğer yandan deprem dışındaki afetler iccedilin de DASK tarafından teminat
sunulması muumlmkuumln hale gelmiştir192
Depremle birlikte oumlzellikle ciddi boyutlarda maddi kayıplar yaşayanlar iccedilin
afetin hissettirdiği acıların biraz da olsa hafifletilmesini sağlayacak ekonomik
desteğin kısa suumlrede ve tam olarak sağlanabilmesi kaynak ihtiyacının boyutu ve bu
durumun devletin imkanlarını da zorlayarak dış yardımı zorunlu kılma ihtimalini
doğurması gibi faktoumlrler DASKrsquoın ortaya ccedilıkışını hızlandırmıştır193 Afet youmlnetim
sisteminde afet sonrası meydana gelen zararların nasıl oumldeneceği en buumlyuumlk
sorunlardan biri olarak karşımıza ccedilıkmaktadır Duumlnyanın ccedileşitli uumllkelerinde afetlere
karşı birbirinden farklı tedbirler alınmaktadır Gelişmiş ve ekonomik accedilıdan guumlccedilluuml olan
uumllkelerde sigortacılık sistemi yaygın olarak kullanılmakta meydana gelme ihtimali
olan afet zararları afetlere karşı tasarlanmış olan sigorta sistemleri tarafından
karşılanmaktadır Buna karşılık gelişmekte olan ve ekonomik accedilıdan zayıf uumllkelerde
ise bu tuumlr zararların devlet tarafından karşılanması beklenmekte ve genellikle sigorta
dışındaki finansal youmlntemler tercih edilmektedir Afet sonrası meydana gelme ihtimali
olan zararların devlet tarafından karşılanması durumu toplumda sigorta kavramının
yerleşmesine buumlyuumlk bir engel teşkil etmektedir Ekonomisi zayıf olan uumllkeler
accedilısından devletin bir zarar oluştuğunda bu zararı karşılayacağı ve sigorta satın
almanın gereksiz olduğu inancı hakim olduğundan bu durum bir yandan toplumda
sigorta algısının yaygınlaşmasına engel teşkil eder diğer yandan da devlet buumltccedilesi
uumlzerine olağandışı bir yuumlk yuumlklenmesine neden olur194
Depremin olumsuz sonuccedillarından afetin yaşandığı ve acının yoğun bir şekilde
hissedildiği boumllgeler başta olmak uumlzere afetin gerccedilekleştiği uumllkede yaşamını suumlrduumlren
insanların hemen hemen hepsi dolaylı da olsa belli oumllccediluumllerde etkilenmektedir Deprem
sigortası sayesinde uumllke ekonomisinden doğrudan ya da dolaylı olarak olumsuz
anlamda etkilenmiş olan bireylerin hepsinin menfaati teminat altına alınmış
192 Taylan A ldquoZorunlu Deprem Sigortası ve Kentsel Risk Youmlnetimirdquo Planlama Dergisi TMMOB
Şehir Plancıları Yayını Sayı20072 Yıl 2007 s23 193 Guumlrlek Y ldquo Tuumlrkiyersquode ve Duumlnyarsquoda Deprem Sigortacılığırdquo İstanbul Teknik Uumlniversitesi Fen
Bilimleri Enstituumlsuuml Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi Haziran 2006 s38 194 Erkan Başbuğ BB ldquo Afet Ekonomisi ve Sigortardquo Tuumlrkiyersquonin Afet Youmlnetimi Sosyal Siyasal ve
Youmlnetim Boyutuyla Ed Şenguumln H vd Palme Yayınevi Ankara 2018 s251
75
olmaktadır195 Topraklarının buumlyuumlk bir kısmı deprem kuşağında yer alan uumllkemizde
afet zararlarının karşılanması amacıyla yapılan ilk sistematik uygulama deprem
sigortasına ilişkin olmuştur Deprem sigortasını duumlzenleyen 6305 Sayılı Afet
Sigortaları Kanunu kapsamında sigorta şirketlerince teminat verilemediği durumlarda
depremin yanı sıra seltaşkın heyelan şiddetli fırtınalar dolu kaya ve ccedilığ duumlşmesi
gibi doğa kaynaklı afetler iccedilin de kamu yararının gerektirmesi hacirclinde sigortacılık
ilkeleri de goumlzetilerek Doğal Afet Sigortaları Kurumu tarafından sigorta teminatı
verilmesi muumlmkuumlnduumlr196
6305 Sayılı Kanunrsquoun amacı binalarda deprem sonucunda oluşabilecek maddi
ve bedeni zararların karşılanması amacıyla yaptırılan zorunlu deprem sigortası ile
sigorta şirketlerince teminat verilmediği ya da teminat verilmesi noktasında guumlccedilluumlkler
bulunan deprem dışındaki diğer afetler ve afet riskleri sonucu meydana gelebilecek her
tuumlrluuml zararın giderilmesini sağlamak iccedilin sunulacak sigorta ve reasuumlrans teminatlarına
ilişkin usul ve esasların belirlenmesidir197 DASK ın temel amaccedilları ise zorunlu
deprem sigortası kapsamındaki tuumlm konutların oumldenebilir bir prim karşılığında
sigortalanması devletin depremlerden kaynaklanan malicirc yuumlkuumlnuumlnuumln azaltılması
sigorta yoluyla risk paylaşımının sağlanması sigorta sisteminin sağlıklı yapıların
yapılması noktasında oumlnemli bir araccedil olarak kullanılması ve oumlzellikle deprem sonucu
meydana gelen hasarların giderilmesi iccedilin uzun vadede kaynakların tek bir yerde
toplanmasının sağlanması şeklinde sıralanabilir198
Zorunlu Deprem Sigortası belediye sınırları iccedilerisinde yer alan konutların
yararlanması maksadıyla geliştirilmiş bir sigorta sistemi olmasının yanında hem
sigortanın kapsamını duumlzenleyen Zorunlu Deprem Sigortası Genel Şartları199 hem de
6305 Sayılı Afet Sigortaları Kanunu kapsamında oumlzel muumllkiyette bulunan ve tapuda
kaydı bulunan taşınmazlar uumlzerine yapılmış olan binalar 634 Sayılı Kat Muumllkiyeti
195 Uumlnal A rdquoDoğal Afet Sigortacılığının Tuumlrkiye ve Duumlnyadaki Uygulamasırdquo Yayımlanmamış Yuumlksek
Lisans Tezi Marmara Uumlniversitesi İstanbul 2004 s16 196 6305 Sayılı Kanun m72 197 6305 Sayılı Kanun m1 198 Doğan B ldquoTuumlrkiyersquode Afet Youmlnetim Politikalarının Analizi Paydaşlar Etkinlik ve Sorunlarrdquo
Sakarya Uumlniversitesi 6 Kamu Politikaları Ccedilalıştayı Bildiriler Kitabı 16-18 Eyluumll 2015 s7 Guumlrlek
ages39 199 13052011 Tarih ve 27933 Sayı
76
Kanunu kapsamında yer alan bağımsız boumlluumlmler ile bu bağımsız boumlluumlmlerin yer aldığı
binalarda bulunan buumlro ve ticarethane gibi amaccedillarla kullanılan boumlluumlmler yaşanan
afetler sonucu konutları yıkılanlara verilen krediyle veya devlet tarafından yaptırılan
konutlar200 ile bu şartları taşıyan kat irtifakının kurulduğu tapu kuumltuumlğuumlnde arsa vs
niteliğinde kayıtlı bulunan ve tapu tahsis işleminin henuumlz yapılmadığı kooperatif evleri
iccedilin de uygulanmaktadır Buna karşılık kamu kurum ve kuruluşlarına ait olan koumlyuumln
iccedilerisinde inşa edilen ticari veya sınai amaccedilla kullanılan binalar201 zorunlu deprem
sigortasına tacircbi değildir
DASK muhtemel bir depremin ardından sigorta sahiplerinin depremden
oumlnceki yaşantılarına kaldıkları yerden devam edebilmeleri amacıyla zorunlu deprem
sigortası kapsamında oumldemeler yapmaktadır ldquoDeprem geccedilecek hayat devam
edecekhelliprdquo202 diyen DASK her yıl inşaat maliyetlerindeki artışa goumlre belirlediği azami
bir tutarda teminat sağlamaktadır Sosyal devlet olmanın gereklerinin yerine
getirilmesini sağlayan zorunlu deprem sigortası mal uumlzerindeki zararlara ilişkindir
6305 Sayılı Kanunrsquoda sigorta kapsamında maddi ve bedeni zararların karşılanacağına
ilişkin bir ibare yer alıyor olsa da 6305 Sayılı Kanunrsquoun amacını duumlzenleyen
1maddenin gerekccedilesi yalnızca deprem sonucu oluşabilecek maddi zararların zorunlu
deprem sigortası ile karşılanabileceği şeklindeki yorumu destekler niteliktedir203
Zorunlu Deprem Sigortası Genel Şartlarırsquo nın A3 maddesinde204 de oumlluumlmuuml de
kapsayacak şekilde tuumlm bedeni zararların teminat dışında kaldığı accedilıkccedila
duumlzenlenmektedir 6305 Sayılı Kanunrsquoun geccedilici 2 maddesi gereğince Kanunrsquoda ifade
edilen youmlnetmelik ile diğer duumlzenlemelere ilişkin huumlkuumlmlerin yeni duumlzenlemeler
yapılıncaya kadar Kanunrsquoda yer alan huumlkuumlmlere aykırı olmamak şartıyla
uygulanacağını huumlkuumlm altına almıştır Diğer duumlzenlemelerin iccedilerisine 587 Sayılı KHK
gereğince ccedilıkartılan Zorunlu Deprem Sigortası Genel Şartlarının da girdiği aşikardır
Ayrıca eğer soumlz konusu madde deprem sonucu oluşan bedeni zararların da
200 6305 Sayılı Kanun m10f1 ZDS Genel Şartları A1 201 6305 Sayılı Kanun m10f2 ZDS Genel Şartları A2 202Dask (2018) Doğal Afet Sigortaları Kurumu httpswwwdaskgovtrzorunlu-deprem-sigortasi-
teminat-ve-kapsamihtml Erişim Tarihi 10022018 203 httpswww2tbmmgovtrd2311-0643pdf Erişim Tarihi 01032019 204 RG13052011 Tarih ve 27933 Sayı
77
karşılanmasını iccedilerecek biccedilimde yazılmaya ccedilalışılmışsa -iccedilermediği madde
gerekccedilesinde de belirtilmiştir- o halde yeniden duumlzenlenecek olan zorunlu deprem
sigortası genel şartlarının 6305 Sayılı Kanun tarafından ccedilizilen hukukicirc ccedilerccedilevede ele
alınarak hazırlanması sağlanmalı ve bedeni zararların sigorta kapsamında olduğu
accedilıkccedila duumlzenlenmelidir205
DASK her yıl yapı maliyetlerindeki artışa paralel olarak belirlenen azami bir
tutara kadar teminat sunar Azami teminat tutarının tespitinde mevcut yapı stokunun
buumlyuumlk bir kısmını oluşturan binaların yeniden inşa bedeli (arsa değeri hariccedil) dikkate
alınır Sigorta yaptıranların teminat tutarları (sigorta bedeli) bu azami teminat tutarını
geccedilmemek uumlzere meskenlerinin buumlyuumlkluumlğuumlne ve yapı tarzına goumlre belirlenir Eğer
meskenin değeri DASK tarafından verilen teminat tutarını aşıyorsa sigortalı aşan
kısım iccedilin sigorta şirketlerinden isteğe bağlı olarak konut sigortası yaptırabilir 2019
yılı itibariyle DASK tarafından verilen azami teminat tutarı buumltuumln yapı tipleri iccedilin
215 Bin TL olarak hesaplanmıştır206 Bu oran evin değeri ne olursa olsun zorunlu
deprem sigortası yaptırıp zarara uğrayan sigortalı tarafından alınabilecek azami
tutardır Azami teminat tutarında deprem sonucu yıkılan konutun arsa değeri hariccedil
tutularak yeniden inşa edilmesi durumundaki maliyeti dikkate alınmaktadır Azami
teminat tutarının da dikkate alınması koşuluyla sigortalının teminat tutarının
meskenin buumlyuumlkluumlğuuml ve yapı tarzına goumlre belirlenmesi soumlz konusu olmaktadır207
ZDS depremler depreme bağlı yangınlar depreme bağlı patlamalar depreme
bağlı heyelanlar ve depreme bağlı tsunamiler sonucunda sadece konutlarda meydana
gelen yapısal zararları oumldemeyi amaccedillamaktadır208 Ayrıca DASKrsquoın ihtiyaccedil
duyulması halinde ve sigorta şirketleri tarafından teminat verilmediği durumlarda
depremin yanında sel heyelan şiddetli fırtına dolu kaya ve ccedilığ duumlşmesi gibi doğa
kaynaklı afetler iccedilin de sigorta teminatı vermesi muumlmkuumln hale gelmiştir Bu bağlamda
205 Barlas N ldquoAfet Sigortaları Kanunursquona Goumlre Zorunlu Deprem Sigortası Soumlzleşmesinin Taraflarırdquo
EUumlHFD C XV S 3ndash4 Y 2011 s116 206 ldquoZorunlu Deprem Sigortası Tarife ve Talimat Tebliğinde Değişiklik Yapılmasına İlişkin Tebliğrdquo
RG 0709209 Tarih ve 30881 Sayı 207 Dask (2018) Doğal Afet Sigortaları Kurumu httpswwwdaskgovtrzorunlu-deprem-sigortasi-
istatistikler-2html Erişim Tarihi 08022018 Erkan age s254 208 Erkan age s253
78
ilerleyen doumlnemlerde uumllkemizde depremlerin olduğu kadar sellerin de son derece sık
yaşandığı ve buumlyuumlk hasarlara neden olduğu dikkate alındığında oumlzellikle sel riskinin
de doğrudan kapsama alınmasıyla ilgili ccedilalışmaların yapılması oumlngoumlruumllmektedir209
Duumlnyarsquoda afetlerin neden olduğu maddi zararların boyutunun ccedilok buumlyuumlk
olması sebebiyledir ki bazı uumllkelerde sigorta sektoumlruuml riskleri devletle birlikte
yuumlklenmektedir Duumlnya uygulamasına bakıldığında oumlrneğin İspanya ve Fransarsquoda
doğal afet sigortası yaptırmak zorunludur ve devletin sınırsız garantisi altındadır
Amerika Birleşik Devletlerinde sel riskinin doğrudan devlet tarafından uumlstlenilmesi
duumlzenlenmiştir İsviccedilrersquode sigorta policcedilelerinde doğal afetin teminat kapsamına
alınması zorunludur ancak devletin kesin olarak garanti vermesi soumlz konusu
değildir210 Bu belirsizlik nedeniyle uumllkede sigorta şirketleri ortak programlar
geliştirmektedir Tuumlrkiyersquode afet sigortasına ilişkin olarak yapılan duumlzenlemelerde ise
sigorta şartlarının oluşmasının sağlanmasında yaşanan guumlccedilluumlkler afet riskinin
beklenilenden daha fazla oluşması ve sigorta policcedilesi sahiplerinin oluşturduğu
havuzun beklenilenden daha kuumlccediluumlk olması doğal afetlerde daha elverişli ve uygun
fiyatlarla sigorta teminatının verilmesine engel oluşturmaktadır Devletin her yıl
buumltccedilede buumlyuumlk bir kaynak ayırmak zorunda kalması nedeniyle doğal afetlere karşı
devlet destekli bir sigorta sisteminin geliştirilmesi uygun bir yol olarak karşımıza
ccedilıkmaktadır211
DASKrsquo ın kurulması Tuumlrk sigorta hukukunda sigorta soumlzleşmeleri alanında
sigortacıların kamu hukuku ve oumlzel hukuk şeklinde bir ayrıma tabi tutulmasına neden
olmuştur Kamuya ait sigorta kurumları genelde sosyal sigorta kurumları anlamında
kullanılıyor olsa da sigorta korumasının veriliş şeklinin oumlnemli olduğu sosyal ve oumlzel
sigorta şeklinde yapılan ayrımın temelinde sigortayı sağlayanın organizasyon şekli
dikkate alınmamaktadır DASKrsquoın oumlzel sigorta alanında risk taşıyıcısı konumunda ve
sigorta soumlzleşmesi akdetmeye yetkili bir kurum olduğu yani sigorta teminatı bir oumlzel
209 TC Kalkınma Bakanlığı ldquoAfet Youmlnetiminde Etkinlikrdquo Oumlzel İhtisas Komisyonu Raporu Onuncu
Kalkınma Planı 2014-2018 Ankara 2014 s61 210Ccedilekici E ldquoDoğal Afetler ve Tuumlrk Sigorta Sektoumlruumlnde Risk Transferirdquo Oumlneri C9 S36 Temmuz
2011 ss53-62 s59 211 Yongalık A ldquo Zorunlu Deprem Sigortasırdquo BATİDER C 21 S 2 2001 ss 151-17 s156
79
hukuk soumlzleşmesinin konusunu oluşturduğu iccedilin oumlzel sigortalar alanında faaliyet
goumlsteren bir kamu sigortacısı olduğu soumlylenebilir212
Ancak oumlğretide DASKrsquoın kamu sigortacısı şeklinde faaliyet goumlstermesi
eleştirilmektedir Eleştirilerden ilki oumlzel sigortaların kamu kuruluşları tarafından
değil oumlzel hukuk tuumlzel kişileri tarafından sunulmasının gerekli olduğuna ilişkindir
Ayrıca uumllkemizde gerccedilekleştirilen oumlzelleştirme faaliyetlerinin kapsamına bakıldığında
zorunlu deprem sigortasının sağlanması iccedilin bir kamu tuumlzel kişisinin kurulması garip
bir durum olarak değerlendirilmektedir213 Ancak oumlzellikle afet risk youmlnetimi
aşamasında sigortanın uygulanabilirliği accedilısından devletin afet sigortalarına
muumldahale etmesi kaccedilınılmaz bir youmlntem olarak karşımıza ccedilıktığından bu goumlruumlşe
katılmak muumlmkuumln değildir Sigortacılığın ccedilok yaygın olmadığı Tuumlrkiye gibi uumllkelerde
devlet tarafından reasuumlrans desteği alınmasından ziyade daha ccedilok sigortayı doğrudan
doğruya kendisinin sunması yolunun tercih edildiği goumlruumllmektedir
Eleştirilerden ikincisi zorunlu deprem sigortasının sigorta hukukunun temeline
aykırı bir duumlzenleme olduğu youmlnuumlndedir Uumllkemizde uygulanan diğer zorunlu sigorta
sistemlerinde sigortacı konumunda herhangi bir kamu kurumu değil oumlzel sigorta
mevzuatı ccedilerccedilevesinde faaliyet goumlsteren ve anonim ortaklık şeklinde kurulan oumlzel
sigorta şirketleri bulunmakta ise de zorunlu deprem sigortasına ilişkin mevzuatta oumlzel
sigorta şirketleri bu sigortayı ancak DASKrsquoın temsilcisi sıfatı ile yapabilmektedir
Ayrıca diğer zorunlu sigorta tuumlrlerinde biriken fonları idare edebileceği duumlşuumlnuumllen
oumlzel sigorta kurumlarının zorunlu deprem sigortasında birikecek fonları da yasal
ccedilerccedilevede youmlnetebileceği bu sigorta koluna ilişkin olarak kamu iktisadi teşebbuumlslerine
benzer bir kurumun kurulmasının oumlzel sigortacılık prensiplerine aykırılık teşkil
edeceği de ifade edilmektedir214
Doğa kaynaklı afetler alanında sigortacılık faaliyetlerinin sorunları dikkate
alındığında ve DASKrsquoın yapısı değerlendirildiğinde bu goumlruumlşe de katılmak muumlmkuumln
değildir Ccediluumlnkuuml deprem sigortası kapsamındaki riskler sigortacılık ilkelerinden bazı
212 Yongalık agms157 Somer M ldquoZorunlu Deprem Sigortasının Oumlzel Sigorta Hukukuna İlişkin
Bazı Youmlnlerden Değerlendirilmesirdquo Sigorta Hukuku Dergisi S1 2001 s120 213 Bozer A ldquoZorunlu Deprem Sigortasırdquo BATİDER C 21S 1 2001 s248 214 Kayıhan Ş ldquoZorunlu Deprem Sigortasırdquo EUumlHFD C8S1-2 2004 ss 497-516 s 504
80
noktalarda ayrılmaktadır Bu nedenle bu işin yalnızca doğal afet risklerini youmlnetmek
uumlzere kurulmuş olan ve sigortacılık alanında bazı ayrıcalıklara sahip olan ve kamu
guumlcuuml yetkileriyle donatılmış olarak ccedilalışan bir kamu kurumu tarafından yerine
getirilmesi daha uygundur Diğer taraftan sigortanın bir kamu sigortacısı tarafından
sunulması sigortanın yaygınlaşması accedilısından da son derece oumlnemlidir Sigorta
sistemimizdeki diğer zorunlu sigortalar en az sigorta ettiren kadar uumlccediluumlncuuml kişilerin
menfaatini korumaya youmlnelik sorumluluk sigortalarıdır Aksi halde bu sigortaları
yaptırmakla muumlkellef olan kişilerin karşılaştığı yaptırımlar ccedilok daha ağır olacaktır
Ancak zorunlu deprem sigortasının doğrudan teminat altına aldığı menfaat sigorta
ettirenin menfaati olduğu iccedilin bu zorunluluğun yaptırımları sigortanın hızla
yaygınlaşmasını sağlayacak kadar ağır yaptırımlar değildir Bu nedenle zorunlu
olmakla birlikte kontrol noktaları sınırlı olan zorunlu deprem sigortasının denetimi bu
sigorta bir kamu sigortacısı tarafından sunulduğunda daha etkili bir şekilde
sağlanabilecektir
Afet sonrasını etkileyen ve afet oumlncesinde belirlenmesi gereken oumlnemli
konulardan biri de muumllkiyet hakları ile alakalıdır Zorunlu deprem sigortası binaların
tuumlmuumlnuumln sigorta ettirilmesine değil binalarda bulunan bağımsız boumlluumlmlerin ayrı ayrı
sigorta ettirilmesine ilişkin zorunluluk taşımaktadır Uumlstelik kimi durumlarda sigorta
yaptırmak zorunlu olmadığı iccedilin bir binada tuumlm hak sahiplerinin değil yalnızca bir
kısmının sigortalı olduğu goumlruumllmektedir Bu durum afet sonrasında muumllkiyet
haklarında bir takım karışıklıklara sebep olabilmektedir Afet sebebiyle bir bina zarara
uğradığında binadaki tuumlm konut sahipleri sigortalı değilse binanın bazı boumlluumlmlerini
guumlccedillendirmek ve diğer boumlluumlmlerini ise sigortalı olmadığı iccedilin olduğu gibi bırakmak
teknik accedilıdan muumlmkuumln olmayacaktır215
634 Sayılı Kat Muumllkiyeti Kanunu216rsquonda apartman youmlnetiminin
anagayrimenkuluuml sigorta yaptırma kararı alabileceği ve diğerlerinin de bu karara
uymak zorunda bırakılacağı ve prim oumldemelerine arsa payları oranında katılacakları
215 Guumllkan P (2002) ldquoSettıng the Stage for Urban Risk Mitigation Seismic Risks and Compulsory
Insurance Policy Issues in Turkeyrdquo Second Annual IIASA-DPRI Meeting Integrated Disaster Risk
Management Megacity Vulnerability And Resilience July 29-31 Laxenburg Austria 216 RG02071965 tarih 12038 sayı
81
belirtilmiştir Bunun yanı sıra kat maliklerinin anagayrimenkuluuml sigortasıyla
giderilemeyecek olan zararlarının karşılanması iccedilin kendi bağımsız boumlluumlmlerini ayrıca
kendi ad ve hesaplarına sigorta ettirebilecekleri saklı tutulmuştur (madde 21) Ana
yapının harap olması durumunda ise anagayrimenkul uumlzerindeki kat muumllkiyeti
kendiliğinden sona erecek gerek o gayrimenkul ve gerekse harap olan boumlluumlmler iccedilin
alınan sigorta bedeli uumlzerinde ortak muumllkiyet huumlkuumlmleri uygulanacaktır (madde 47)
Uygulanan politikalar ve yapılan yasal duumlzenlemeler sonucunda afetleri kader
olarak goumlrme eğilimi yerine afetlerin oumlnlenmesi youmlnuumlnde ccedilalışmalara ağırlık verilmiş
afetlerin hem insan kaynaklı hem de doğa kaynaklı olduğu gerccedileği fark edilmeye
başlanmıştır 6305 Sayılı Afet Sigortaları Kanunu kapsamında zorunlu deprem
sigortası yaptırılmamışsa devletin sunduğu kredi avantajının yanı sıra depremde
binanın zarar goumlrmesi durumunda yapılan diğer yardımlardan da
yararlanılamayacaktır Ayrıca banka kredisi yoluyla konut alımlarında elektrik su ve
doğal gaz aboneliği işlemlerinde ilgili kuruma gidildiğinde soumlz konusu işlemler
iccedilin zorunlu deprem sigortasının yaptırıldığına dair belgenin sunulması istenmekte
aksi takdirde konut kredisinin verilmesi elektrik su ve doğal gaz aboneliklerinin
başlatılması işlemleri askıya alınmaktadır Yapılan bu değişikliklerle depreme karşı
sigorta yaptırılmasının ne derece oumlnemli olduğunun kavranması ve sigortalılık
oranının artırılması amaccedillanmış ve amaccedillanan hedeflerin elde edilmesinin buumlyuumlk
oranda gerccedilekleştirilmesi soumlz konusu olmuştur
Şoumlyle ki 1999 Marmara depreminin etkilediği İstanbul ve Kocaeli gibi iki
oumlnemli ili iccediline alan ve birccedilok deprem uzmanının ccedilok yakın bir gelecekte yine buumlyuumlk
bir depremin beklendiğini ifade ettiği Marmara boumllgesinde DASK sigortalılık oranı
yuumlzde 6060 oranındadır Uumllkemiz genelinde ise zorunlu deprem sigortası
uygulamasına katılım oranı yasal ve kurumsal anlamda gerccedilekleştirilen değişiklikler
sayesinde yuumlzde 5050rsquoye ulaşmıştır
82
BOumlLGE KONUT
SAYISI
SİGORTALI
KONUT
SAYISI
POLİCcedilE
DAĞILIMI
SİGORTALILIK
ORANI PRİM
PRİM
ORANI
MARMARA 6014550 3644984 4080 6060 558129122 4690
İCcedil ANADOLU 3332500 1580026 1770 4740 114966309 970
EGE 2616350 1335634 1500 5100 227116997 1910
AKDENİZ 2236030 983718 1100 4400 120746813 1010
KARADENİZ 1693780 729933 820 4310 87019729 730
GUumlNEY
DOĞU
ANADOLU
991460 358968 400 3620 37097206 310
DOĞU
ANADOLU
777020 290713 330 3740 45757461 380
TOPLAM 17661690 8923976 100 5050 1190833636 100
Şekil 3 Boumllgelere goumlre zorunlu deprem sigortasına katılım oranı (DASK 2018)
Şekil 4 Tuumlrkiye Deprem Tehlike Haritası
Kaynak AFAD 2018 Tuumlrkiye Deprem Tehlike Haritası
83
Depremlerin ve genel anlamda afetlerin meydana getireceği kayıpların
oumlnceden tasarlanmış ve oluşturulmuş risk azaltma politikaları ile oumlnlenebilmesi
muumlmkuumlnduumlr Oumlncelikle kısa vadede DASK sisteminin geliştirilmesi ve sigortalılık
oranının artırılması noktasında devlet desteğinin sağlanması zorunluluk arz
etmektedir217 Ayrıca AFAD ve ilgili kamu kurumları tarafından halk arasında yeterli
farkındalığın sağlanması sigortalılık oranının artırılması youmlnuumlnde yeni yasal
duumlzenlemelerin yapılması zorunlu deprem sigortasının kapsamının genişletilmesi
sigortanın yaptırılmaması durumunda konut sahiplerine bir yaptırım uygulanmasının
oumlnuumlnuumln accedilılması ve deprem gerccedileğine uygun bir afet youmlnetimi politikasının izlenmesi
yararlı adımlar olarak sıralanabilir218
Uzun vadede ise daha guumlvenli yaşam alanlarının planlanması mevcut uumlretim
tesislerinin guumlvenli boumllgelere nakledilmesi modern kentlerin inşa edilmesine youmlnelik
yeni projelerin hayata geccedilirilmesi sağlanmalıdır Bu noktada en kritik goumlrev yerel
youmlnetimlere duumlşmektedir Yerel youmlnetimlerin imara accedilılacak boumllgelerin doğru
belirlenmesi bu boumllgelerde zemin etuumltlerinin yapılması imar iccedilin uygun olan
boumllgelere youmlnelik akılcı ve modern imar projelerinin hazırlanması riskli boumllgelerdeki
mevcut yaşam alanlarının guumlvenli boumllgelere nakledilmesi konusunda gerekli
kaynakların yaratılması gibi hususlara azami derecede oumlnem vermesi de son derece
oumlnemlidir219
4452 Sayılı Yetki Kanunursquona dayanılarak hazırlanan son duumlzenleme 595
Sayılı ldquoYapı Denetimi Hakkında Kanun Huumlkmuumlnde Kararname220rdquo dir 595 Sayılı
KHKrsquo nın amacı yapılarda can ve mal guumlvenliğini sağlamak plansız kontrolsuumlz ve
kalitesiz yapılaşmayı oumlnleyerek kaynak israfını ortadan kaldırmak ccedilağdaş norm ve
standartlarda yapı uumlretmek ve bunun iccedilin yapı denetimini sağlamak yapıda meydana
217 GUumlNHAN E ldquo Afet Risk Youmlnetimi Ve suumlrduumlruumllebilir Kalkınmardquo Afetlerle Kalkınma Tecruumlbeler
Politikalar ve Beklentiler Ed Tiryakioğlu M Efil Yayınevi Ankara Nisan 2016 s336 218 Erkan age s254 219 Guumlnhan agm s337 220 RG 10042000 tarih ve 24016 Sayı
84
gelen hasarlar nedeniyle zarara uğrayan kişilerin haklarını korumak ve doğması
muhtemel zararların tazmin edilmesini temin etmektir221
Marmara depreminin ardından başlayan kurumsal değişim ve doumlnuumlşuumlm
sonrasında eşguumlduumlm sağlanması gereken kurumlar arasında afetlerle ilgili yetki ve
sorumlulukların yeniden tanımlanması ihtiyacı afet ve acil durumlarda yetki ve
koordinasyonun tek bir elde toplanmasını gerekli kılmıştır Bu doğrultuda afetlerle
ilgili olarak goumlrev yapan Sivil Savunma Genel Muumlduumlrluumlğuuml Afet İşleri Genel
Muumlduumlrluumlğuuml ve Tuumlrkiye Acil Durum Youmlnetimi Genel Muumlduumlrluumlğuuml kapatılmış 2009
yılında ccedilıkarılan 5902 sayılı ldquoAfet ve Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığının Teşkilat ve
Goumlrevleri Hakkında Kanunrdquo ile Afet ve Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığı kurularak
yetki ve sorumluluklar tek bir ccedilatı altında toplanmıştır222
22 Afetler ve Kentsel Doumlnuumlşuumlm Mevzuatı
Ccedilalışmanın konusunun afetleri kapsaması nedeniyle bu boumlluumlmde oumlncelikle
genel olarak kentsel doumlnuumlşuumlm kavramı ele alınacak sonrasında ise afet zararlarının ve
kentsel risklerin bulunduğu alanlarda gerccedilekleştirilen kentsel doumlnuumlşuumlm uygulamaları
ve konuya ilişkin yasal duumlzenlemeler uumlzerinde durulacaktır
221 Genel Olarak Kentsel Doumlnuumlşuumlm
2000 yılı ve sonrası oumlnemli yasal gelişmelerden biri kentsel doumlnuumlşuumlmuumln
mevzuatımızda yer alması olmuştur Kentsel doumlnuumlşuumlm genel olarak yapılaşma
suumlrecinde imar planı bulunmayan ya da imar planlarına aykırı olarak yapılanmış
yerlerin imar planlama faaliyetlerinin temel amaccedillarına uygun hale getirilmesi iccedilin
iyileştirilmesi ve eskiyen bozulan kent dokusunun yenilenmesinin toplu adıdır Tuumlrk
Dil Kurumu Tuumlrkccedile Soumlzluumlğuumlrsquonde223 kentsel doumlnuumlşuumlm ldquoimar planına uymayan
221 Fani age s29 222 httpswwwafadgovtrtr2211AFAD-Hakkinda Erişim Tarihi 27072017 223
httpwwwtdkgovtrindexphpoption=com_gtsamparama=gtsampguid=TDKGTS5bd06d7cd90f34017
28573 Erişim Tarihi 24102018
85
ruhsatsız binaların yıkılıp planlara uygun olarak toplu yerleşim alanlarının
oluşturulmasırdquo şeklinde tanımlanmaktadır
Kentsel doumlnuumlşuumlmuumln İmar Terimleri Soumlzluumlğuumlrsquo nde ldquoKamu girişimi ya da
yardımıyla yoksul komşulukların temizlenmesi yapıların iyileştirilmesi korunması
daha iyi barınma ccedilalışma ve dinlenme koşulları kamu yapıları sağlanması amacıyla
yerel tasar ve izlenceler uyarınca kentleri ve kent oumlzeklerinin tuumlmuumlnuuml ya da bir
boumlluumlmuumlnuuml guumlnuumln değişen koşullarına daha iyi ccedilevre verebilecek duruma getirmerdquo
olarak tanımlandığı goumlruumllmektedir224 Doktrinde ise farklı tanımlamalara sahip
olmasının yanı sıra iccedilerisinde yenileme koruma sağlamlaştırma yeniden
canlandırma gibi kavramlar barındıran ve bu oumlzellikleriyle dinamik bir yapıya sahip
olan kentsel doumlnuumlşuumlm toplumsal ekonomik ve kuumlltuumlrel amaccedillarla kent parccedilalarının
kullanım biccedilimine dışarıdan yapılan bir muumldahale sonucu gerccedilekleşmektedir225
Kentsel doumlnuumlşuumlmuumln tanımı kentsel gelişmenin toplumsal ekonomik ve
mekacircnsal olarak yeniden ele alındığı ve kentteki sorunlu alanların duumlzenli sağlıklı ve
estetik bir hale getirilmesi iccedilin kentlerin yıkımı yeniden yapımı canlandırılması veya
yeniden yapılandırılması iccedilin proje uumlretilmesi ve uygulama yapılması olarak da
yapılmaktadır226 Kentsel doumlnuumlşuumlm uygulamaları oumlzellikle gecekondu alanlarında
kent merkezlerinde sanayi alanlarının kent merkezlerini terk etmesi sonucu ortaya
ccedilıkan alanlarda ve son olarak afet zararlarının ve kentsel risklerin bulunduğu alanlarda
karşımıza ccedilıkmaktadır
Afetler ve kentleşme arasında iki youmlnluuml bir ilişki soumlz konusudur Bir yandan
kentleşme şekli afetlerin olma olasılığını artırabilir Bu sebeple bir uumllkede nasıl bir
kentleşmenin olduğu sorusunun cevabı aynı zamanda o uumllkede meydana gelebilecek
afetler hakkında da bir duumlşuumlncenin oluşmasına imkan verecektir Diğer yandan afetler
kentleşmenin şeklini etkileyebilir Şoumlyle ki kentlerin kuruluşu ve gelişimi yalnızca
bilimsel kurallar ışığında gerccedilekleşmemiş bilhassa ilk kentlerin oluşumunda
224 Uumlnal E Duyguluer F Bolat E ldquoİmar Terimleri Soumlzluumlğuumlrdquo TODAİE Ankara 1998 s 103 225 Keleş ages414 226Oumlzden PP ldquoKentsel Yenilemerdquo İmge Kitabevi Ankara 2008 s44 Oumlngoumlren G ldquoKentsel
Doumlnuumlşuumlm Hukukurdquo Oumlngoumlren Hukuk Yayınları Yayın No5 İstanbul Haziran 2017 s3 Ccedilaptuğ M
ldquoİdare Hukuku Accedilısından Kentsel Doumlnuumlşuumlmrdquo Seccedilkin Yayınevi Ankara 2016 s18
86
deneyimler son derece oumlnemli bir bilgi kaynağı olmuştur İnsanlar ilk olarak bir yere
yerleşmiş ve orada yapılaşma başlamış ancak sonraları meydana gelen afetler
neticesinde kentin yerleşme ve yapılaşma şekli değişmiş ya da kent o yerden başka bir
yere taşınmak zorunda kalmıştır Oumlrneğin İstanbul ccedilok eski doumlnemlerden beri
depremlerin yaşandığı bir şehir olması nedeniyle bu duruma uygun yerleşme ve
yapılaşmanın gerccedilekleştirilmeye ccedilalışıldığı bir kent haline gelmiştir Aynı şekilde Van
ve Erzincan kentleri de ccedilok eski tarihlerde buguumlnkuuml yerlerinden daha aşağılarda bir
yere kurulu iken afetlerin etkisiyle daha yukarı kotlarda kurulmuştur227
Depremleri oumlnleme olanağı olmasa da depremler sonucu meydana gelen
kayıpları en aza indirmek muumlmkuumlnduumlr Uumllkemizde oumlzellikle son yıllarda acı
deneyimlerle yaşanmış ve fark edilmiş olan deprem gerccedileği kentsel doumlnuumlşuumlm
ihtiyacını ortaya ccedilıkaran en oumlnemli faktoumlrlerden biri haline gelmiştir228 Afet sonrası
yaşanma ihtimali olan kayıpları en aza indirmek iccedilin oumlncelikle depreme dayanıklı
yapıların yapılması depreme dayanıksız olan mevcut yapıların oumlzellikle konutların
guumlccedillendirilmesi ve depreme dayanıklı hale getirilmesi youmlnuumlnde bir konut yenileme
politikasının geliştirilmesi izlenmesi zorunluluk arz etmektedir Depremin yanı sıra
heyelan sel ccedilığ ve kaya duumlşmesi gibi diğer afetlerle ilgili verilerin de toplanıp hangi
boumllgelerin yerleşime uygun olduğunun tespit edilmesi plansız yerleşimlerin oumlnuumlne
geccedililmesi oumlzellikle dere yatakları iccedilerisindeki her tuumlrluuml yapı muhtemel bir taşkında
doğrudan zarar goumlreceğinden dere yataklarının kesinlikle imara accedilılmamasının
sağlanması son derece oumlnemlidir Ancak tuumlm risklere rağmen imara accedilılmış olan
boumllgeler soumlz konusuysa o boumllgelerdeki mevcut yerleşim yerlerinin daha guumlvenli
alanlara taşınması sağlanmalı ayrıca bir ccedilok uumllkede olduğu gibi uumllkemizde de sel ccedilığ
ve heyelan yataklarının oumlnceden belirlenerek bu youmlnde risk haritalarının hazırlanması
ccedilalışmalarına oumlncelik verilmelidir229
227 Şahin Y ldquoKentleşme Politikasırdquo Ekin Kitabevi Bursa 2017 s258-259 228 Oumlzden P P ldquoKentsel Yenileme Yasal- Youmlnetsel Boyut Planlama ve Uygulamardquo İmge Yayınevi
Ankara 2008 s291 229Geray C ldquoKent Yerel Youmlnetimler ve Toplu Konut Mevzuatırdquo Ed Doğan HHPalme Yayınevi
C1 Ankara 2018 s 391 Kadıoğlu Heyelan s268
87
222 Kentsel Doumlnuumlşuumlmle İlgili Yasal Duumlzenlemeler
Kentsel doumlnuumlşuumlmle ilgili yasal duumlzenlemeler 6306 Sayılı ldquoAfet Riski Altındaki
Alanların Doumlnuumlştuumlruumllmesi Hakkında Kanunrdquo 5393 Sayılı ldquoBelediye Kanunurdquo nun
73rsquouumlncuuml maddesi ve 5366 Sayılı ldquoYıpranan Tarihi ve Kuumlltuumlrel Taşınmaz Varlıkların
Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Kanunrdquo şeklinde
sıralanabilir Kentsel doumlnuumlşuumlme yer veren ve afeti konu alan diğer yasal duumlzenlemeler
ise 3194 sayılı İmar Kanunu 775 Sayılı Gecekondu Kanunu ve 2985 Sayılı Toplu
Konut Kanunu olarak karşımıza ccedilıkmaktadır
Bu bağlamda kentsel doumlnuumlşuumlme kanun duumlzeyinde doğrudan yer veren doumlrt
farklı duumlzenleme mevcuttur230 Bu duumlzenlemelerden ilki coğrafi bir sınırlamayla belli
bir yerin kentsel doumlnuumlşuumlmuumlnuuml konu edinen 5393 Sayılı Belediye
Kanunursquonun 73rsquouumlncuuml maddesidir Diğer yasal duumlzenlemeler ise kentsel doumlnuumlşuumlm
uygulamalarını coğrafi sınırlamadan daha ccedilok konu bakımından ele almaktadır231
Şoumlyle ki 5366 Sayılı Yıpranan Tarihi ve Kuumlltuumlrel Taşınmaz Varlıkların
Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Kanunrsquoda ldquoyıpranan
ve oumlzelliğini kaybetmeye yuumlz tutmuş kuumlltuumlr ve tabiat varlıklarını koruma
kurullarınca sit alanı olarak tescil ve ilan edilen boumllgeler ile bu boumllgelere ait koruma
alanlarının boumllgenin gelişimine uygun olarak yeniden inşa ve restore edilerek bu
boumllgelerde konut ticaret kuumlltuumlr turizm ve sosyal donatı alanları oluşturulması tabiicirc
afet risklerine karşı tedbirler alınması tarihi ve kuumlltuumlrel taşınmaz varlıkların
yenilenerek korunması ve yaşatılarak kullanılması232rdquo oumln planda tutulurken 6306
Sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Doumlnuumlştuumlruumllmesi Hakkında Kanunrsquoda ise ldquoafet
riski altındaki alanlar ile bu alanlar dışındaki riskli yapıların bulunduğu arsa ve
arazilerde fen ve sanat norm ve standartlarına uygun sağlıklı ve guumlvenli yaşama
230 Kaplan O ldquoİdare Hukuku Youmlnuumlnden Afet Riski Altındaki Alanların Kentsel Doumlnuumlşuumlm Suumlrecirdquo
Oniki Levha Yayınları İstanbul Ekim 2017 s37 231 Kaplan age s40 232 5366 Sayılı Kanun m11
88
ccedilevrelerini teşkil etmek uumlzere iyileştirme tasfiye ve yenilemelerin233rdquo yapılması oumlne
ccedilıkmaktadır
Ayrıca 5366 Sayılı Yıpranan Tarihi ve Kuumlltuumlrel Taşınmaz Varlıkların
Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Kanun ve 6306 Sayılı
Sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Doumlnuumlştuumlruumllmesi Hakkında Kanunla kentsel
doumlnuumlşuumlm faaliyetlerinde Toplu Konut İdaresirsquone son derece oumlnemli goumlrev ve yetkiler
verilmektedir234 Kentsel doumlnuumlşuumlme ilişkin mevcut hukuki duumlzenlemelere
bakıldığında her birinde kendi amaccedilları doğrultusunda kentsel doumlnuumlşuumlm alanı ile bu
alanın sahip olması gereken asgari oumllccediluumltlerin tayin edildiği goumlruumllmektedir235 Bu
hukuki duumlzenlemeler iccedilerisinde yer alan 775 Sayılı Gecekondu Kanunu 3194 Sayılı
İmar Kanunu ve 2985 Sayılı Toplu Konut Kanunu afet konulu olmasalar da kentsel
doumlnuumlşuumlmuuml konu almakta ve afetlerle muumlcadelede dolaylı olarak fayda
sağlamaktadırlar
223 Afeti Konu Alan Kentsel Doumlnuumlşuumlm Duumlzenlemeleri
2231 6306 Sayılı Afet Riski Altındaki Alanların
Doumlnuumlştuumlruumllmesi Hakkında Kanun
Marmara boumllgesinde 1999 yılında meydana gelen iki buumlyuumlk depremin ardından
başlayan kentsel doumlnuumlşuumlm ccedilalışmaları 2005 yılında ccedilıkarılan iki yasal duumlzenlemenin
başarılı sonuccedillar vermemesi uumlzerine yeniden ele alınmıştır236 Kentsel doumlnuumlşuumlm
yalnızca fiziksel bir planlama ccedilalışması değil aynı zamanda o youmlrede yaşayan nuumlfusun
sosyo-ekonomik ve kuumlltuumlrel oumlzellikleriyle de ilgili uygulama alanında ortaya ccedilıkan
yasal ve youmlnetsel sorunlarına ilişkin kapsamlı bir uygulamadır237 2011 yılında biri
23 Ekim diğeri 9 Kasımrsquoda yaşanan Van ve Erciş depremleri sonucunda ccedilok fazla
yapının zarar goumlrmesi ve yıkılması neticesinde afet riski altındaki boumllgelerde yapıların
233 6306 Sayılı Kanun m1 234 Uumlstuumln age s186 235 Ccedilaptuğ age s125 236 Bkz syf110-115 arası 237 Kentsel Risklerin Azaltılması ldquoAfet Riski Altındaki Alanların Doumlnuumlştuumlruumllmesi Ccedilalışmalarırdquo İSMEP
Rehber Kitaplar Haziran 2014 s45
89
doumlnuumlştuumlruumllmesi afet riski altındaki alanlar ile bu alanlar dışındaki riskli yapıların
bulunduğu arsa ve arazilerde fen ve sanat norm ve standartlarına uygun sağlıklı ve
guumlvenli yaşam ccedilevreleri oluşturularak iyileştirme tasfiye ve yenileme ccedilalışmalarının
yapılması amacıyla 6306 Sayılı ldquoAfet Riski Altındaki Alanların Doumlnuumlştuumlruumllmesi
Hakkında Kanunrdquo yuumlruumlrluumlğe girmiştir238
Afet amaccedillı kentsel doumlnuumlşuumlmde uygulanacak temel ve oumlzel bir kanun
niteliğinde olan 6306 Sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Doumlnuumlştuumlruumllmesi Hakkında
Kanun iki tuumlr alanı kapsamaktadır Bu alanlardan ilki zemin yapısı sebebiyle ikincisi
uumlzerindeki yapılaşma sebebiyle can ve mal kaybına yol accedilma riski taşıyan alanlardır
6306 Sayılı Kanun 5366 Sayılı Yıpranan Tarihi ve Kuumlltuumlrel Taşınmaz Varlıkların
Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Kanun ile 5393 Sayılı
Belediye Kanunursquonun 73maddesindeki oumlzel duumlzenlemelerden farklı olarak ccedilok daha
kapsamlı ve ayrıntılı bir kentsel doumlnuumlşuumlm uygulaması oumlngoumlrmektedir239 Ayrıca 6306
Sayılı Kanun kapsamında yuumlruumltuumllmesi planlanan kentsel doumlnuumlşuumlm uygulamalarının
ayrıntıları usul ve esasları ldquo6306 Sayılı Kanunun Uygulama Youmlnetmeliği240rdquo ile
duumlzenlenmiş bulunmaktadır
6306 Sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Doumlnuumlştuumlruumllmesi Hakkında Kanun
kapsamında doumlnuumlşuumlme tabi tutulacak olan yerler riskli yapılar ve riskli alanlardır
6306 Sayılı Kanun m2d -ve Uygulama Youmlnetmeliği241 m3g- kapsamında riskli
yapı ldquoriskli alan iccedilinde veya dışında olup ekonomik oumlmruumlnuuml tamamlamış olan ya da
yıkılma veya ağır hasar goumlrme riski taşıdığı ilmicirc ve teknik verilere dayanılarak tespit
edilen yapırdquo olarak tanımlanmaktadır Madde metninden de anlaşılacağı uumlzere bir
238 RG 31052012 Tarih ve 28309 Sayı 239 Şahin C ldquoAfet Riski Altındaki Alanların Doumlnuumlştuumlruumllmesi Hakkındaki Kanunrsquoa Youmlnelik Bazı
Eleştirilerrdquo Kentsel Doumlnuumlşuumlm Hukuku Ed Yasin M Şahin C İstanbul Uumlniversitesi SSONAR İdare
Hukuku ve İlimleri Araştırma ve Uygulama Merkezi No20131 s51 240 RG 15122012 Tarih ve 28498 Sayı Bu youmlnetmeliğin adı ldquoAfet Riski Altındaki Alanların
Doumlnuumlştuumlruumllmesi Hakkında Kanunun Uygulama Youmlnetmeliğirdquo iken 2572014 tarihli ve 29071 sayılı
Resmi Gazetersquode yayımlanan ldquoAfet Riski Altındaki Alanların Doumlnuumlştuumlruumllmesi Hakkında Kanunun
Uygulama Youmlnetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Youmlnetmelikrdquo ile metne işlendiği biccedilimde
değiştirilmiştir 241 Bundan sonra Uygulama Youmlnetmeliği olarak anılacaktır
90
yapının riskli yapı olarak tespit edilmesi noktasında riskli bir alanda bulunma
zorunluluğu bulunmamaktadır İlgili madde metni kapsamında riskli yapılar
-Ekonomik oumlmruumlnuuml tamamlamış olan
-Yıkılma veya ağır hasar goumlrme riski taşıdığı bilimsel ve teknik verilere
dayanılarak tespit edilmiş yapı olarak duumlzenlenmektedir
Buna goumlre bir binanın yıkılma veya ağır hasar goumlrme riski taşıdığı ya da
ekonomik oumlmruumlnuuml tamamladığı bilimsel ve teknik verilere dayanılarak tespit
edilmişse riskli yapı olduğu kabul edilecektir Riskli yapı tanımında geccedilen ldquoekonomik
oumlmruumlnuuml tamamlamış yapırdquo ifadesi ile ne anlatılmak istendiği hem 6306 Sayılı
Kanunrsquoda hem de Uygulama Youmlnetmeliğirsquonde accedilıkccedila belirtilmemiştir Teknik ve fiziki
sebeplerle doğrudan kullanım olanağı kalmamış ya da tamiri muumlmkuumln veya ekonomik
olmadığı iccedilin kullanılmasında bir fayda olmayan yapıların ekonomik oumlmruumlnuuml
tamamlamış yapı niteliğinde olduğu şeklinde bir tanım yapılabilir242 Afet Riski
Altındaki Alanların Doumlnuumlştuumlruumllmesi Hakkında Kanun ile Kanunrsquoun Uygulama
Youmlnetmeliğirsquonde yer alan duumlzenlemelerden bir yapının riskli olduğunun kabuluuml iccedilin
biri seccedilimlik olmak uumlzere iki şartın gerccedilekleşmesi gerektiği ortaya ccedilıkmaktadır243
644 Sayılı KHK 244rsquo nın 6maddesirsquonde belirtilen hizmet birimleri arasında yer
alan ve goumlrevleri 6306 Sayılı Kanunrsquo un 19 maddesinde yeniden duumlzenlenerek
ldquoAltyapı ve Kentsel Doumlnuumlşuumlm Hizmetleri Genel Muumlduumlrluumlğuumlrdquo adını alan Genel
Muumlduumlrluumlğuumln mahallicirc idarelerin altyapı sistemlerinin ccedilevre duumlzeni ve imar planlarına
uygun olarak planlanmasına gecekondu alanlarına ilişkin iyileştirme yenileme ve
doumlnuumlşuumlm uygulamalarına ilişkin usul ve esasları belirleme ile doumlnuumlşuumlm alanı ilan
edilen alanlardaki yapıların tespit edilerek arasa ve arazi duumlzenleme işlerinin
yapılmasını sağlamak gibi goumlrevleri bulunmaktadır
6306 Sayılı Kanun gereğince riskli yapıların tespiti ile tahliyesi ve yıktırılması
riskli yapı tespiti yapmak uumlzere başvuran kurum ve kuruluşların lisanslandırılması
242 Kaplan age s75 243 İnal E ldquoKentsel Doumlnuumlşuumlm Hukukunda Riskli Yapırdquo Oniki Levha Yayınları Aralık 2017 s18 244 RG 04072011 Tarih ve 27984 (Muumlkerrer) Sayı
91
lisanslı kurum ve kuruluşların faaliyetlerinin denetlenmesi ve bu kurum ve
kuruluşların ilgili mevzuatlarında oumlngoumlruumllen idari ve cezai yaptırımlara ilişkin
işlemlerinin yuumlruumltuumllmesiyle goumlrevli olmak uumlzere ldquoAltyapı ve Kentsel Doumlnuumlşuumlm
Hizmetleri Genel Muumlduumlrluumlğuumlrdquo ne bağlı olarak ldquoRiskli Yapılar Dairesi Başkanlığırdquo
ihdas edilmiştir
Guumlnuumlmuumlzde fiziksel ccedilevrenin guumln geccediltikccedile bozulması gecekondulaşmanın ve
plansız yapılaşmanın artması doğal ve tarihi mirasın kaybolma tehlikesi kentin sahip
olduğu kimliğin bir buumltuumln olarak zedelenmesi ekonomisinin koumltuumlye gidişi ve kentsel
yoksulluğun artması gibi sorunlara ccediloumlzuumlm bulma arayışıyla kentler harekete
geccedilmişlerse de sorunların oldukccedila kapsamlı ve karmaşık bir yapıda olması ccediloumlzuumlmuumln
de aynı şekilde kapsamlı ve pratik olması zorunluluğunu beraberinde getirmiştir Bu
zorunluluk sebebiyle kenti kapsayan sorunların ccediloumlzuumlmuumlnde farklı uzmanlık
alanlarının bir arada eşguumlduumlmluuml bir şekilde ccedilalışması gerekmektedir245 Riskli yapıyı
tespit etme yetkisi 6306 Sayılı Kanunrsquoun Uygulama Youmlnetmeliğirsquonin 6 maddesi rsquone
goumlre Ccedilevre ve Şehircilik Bakanlığı Belediyeler Ccedilevre ve Şehircilik İl Muumlduumlrluumlğuuml
Bakanlık tarafından yetkilendirilen Uumlniversiteler ve Bakanlık tarafından lisans verilen
kurum veya kuruluşlara aittir Ccedilevre ve Şehircilik Muumlduumlrluumlkleri İl Oumlzel İdareleri
Belediyeler bakanlıkccedila yetki verilen uumlniversiteler ve bakanlıkccedila lisans verilen kurum
ve kuruluşlara aittir Uygulamada riskli yapı tespitinin ağırlıklı olarak Bakanlıkccedila
lisans verilen kurum veya kuruluşlarca yapıldığı goumlruumllmektedir
Uygulama Youmlnetmeliğirsquonde 2014 yılında yapılan değişiklikle Bakanlık
tarafından lisans verilen oumlzel firmalar buumlnyesinde riskli yapı tespitine ilişkin raporların
hazırlanmasıyla goumlrevli olmak uumlzere goumlrevlendirilen muumlhendislerin muumlhendislik
alanlarıyla ilgili olarak meslek odalarındaki uumlyelik durumlarının devam etmesi ve
meslekte fiilen en az beş yıldır ccedilalışıyor olmaları bakanlık tarafından veya bakanlıkccedila
uygun goumlruumllen kurumlar tarafından gerccedilekleştirilen eğitim programlarında yer
almaları eğitimin sonunda yapılan yazılı sınavını geccedilerek katılım belgesi almaya hak
kazanarak bu hususları belgelendirmeleri gerekmektedir Uygulamaya bakıldığında
riskli yapının tespiti işleminin yaygın olarak bakanlık tarafından lisanslandırılmış oumlzel
245 İSMEP Rehber Kitaplar age s45
92
kurum ve kuruluşlarca yapıldığı goumlruumllmektedir Bu bağlamda oumlzel kurum ve
kuruluşun seccedililmesi işleminde ilgili Youmlnetmelik huumlkmuuml de dikkate alınarak riskli
yapıyı tespit edecek muumlhendisin en az ldquo5 yıl tecruumlbeli olması bağlı olduğu odaya
ilişkin kaydının halen devam ediyor olmasırdquo gerekmektedir246
Riskli yapı tespiti iccedilin bu kurum ve kuruluşlara başvuran ilgilinin başvurusunu
sahip olduğu lisans belgesinin kontroluumlnuuml yaparak yapması yararına olacaktır Ayrıca
Youmlnetmeliğin 7maddesirsquonde riskli yapının tespiti aşamasında ccedilıkan masrafların
başvuruda bulunan bina maliki ya da maliklerince karşılanacağı duumlzenlenmektedir
6306 Sayılı Kanun kapsamında kamuya ait olan binalara da riskli yapı tespit işleminin
yaptırılması ve kamunun muumllkiyetinde bulunan binanın riskli olduğunun belirlenmesi
ihtimalinde taşınmazın kayıtlı olduğu tapu kuumltuumlğuumlne risk şerhinin konulması ve
ardından ilgili mevzuat kapsamında yıkılması muumlmkuumlnduumlr Riskli yapı olarak tespiti
yapılan binaların lojman niteliğinde olması durumunda ise lojmanda ikamet eden
kiracı konumdaki kişilerin de bina malikleri gibi yapılan yardım ve desteklerden
yararlanması muumlmkuumlnduumlr
6306 Sayılı Kanun kapsamında doumlnuumlşuumlme tabi tutulacak olan bir diğer yer
riskli alanlardır Alan oumllccedileğinde doumlnuumlşuumlm uygulamasına başlamak iccedilin oumlncelikle riskli
alan ilanına ilişkin bir karar alınması gerekmektedir247 6306 Sayılı Kanunrsquoun 2rsquonci
maddesinin ccedil bendi ve Uygulama Youmlnetmeliğirsquonin 3rsquouumlncuuml maddesinin f bendinde
riskli alanın tanımı yapılmıştır İlgili duumlzenlemelere goumlre zemin yapısı ya da uumlstuumlndeki
yapılaşmanın oumlzelliği dolayısıyla can ve mal kaybına neden olma tehlikesi bulunan ve
Cumhurbaşkanınca248 kararlaştırılan alanların riskli alan olduğu kabul edilmektedir
Riskli alan tespiti iccedilin toplanması gereken belgelerin neler olduğunu
duumlzenleyen Uygulama Youmlnetmeliğirsquonin 5maddesinin b bendinde riskli alan tespit
246Kentsel Doumlnuumlşuumlm Suumlrecinde Riskli Yapı Tespiti ve Hukuki Sonuccedilları
httpswwwhukukihabernetkentsel-donusum-surecinde-riskli-yapi-tespiti-ve-hukuki-sonuclari-
makale5266html Erişim Tarihi 16032019 247 Akıncı age s621 24802072018 tarihli ve 700 sayılı Kanun Huumlkmuumlnde Kararnamenin 196 ncı maddesiyle bu bentte yer
alan ldquoBakanlık veya İdare tarafından Afet ve Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığının goumlruumlşuuml de alınarak
belirlenen ve Bakanlığın teklifi uumlzerine Bakanlar Kuruluncardquo ibaresi ldquoCumhurbaşkanıncardquo şeklinde
değiştirilmiştir
93
edilirken hazırlanan dosyada alanda daha oumlnceden meydana gelmiş afetlere ilişkin
bilgi ve belgelerin de yer alması gerektiğine ilişkin duumlzenleme 2017 yılında muumllga
edilmişse de soumlz konusu muumllga işleminin yerinde olmadığının kabuluuml gerekmektedir
Zira riskli alan tespit edilirken hazırlanan dosyada o alanda daha oumlnceden meydana
gelmiş olan afetlere ilişkin verilerin yer almaması can ve mal guumlvenliği accedilısından
buumlyuumlk bir eksikliktir O alanda geccedilmiş yıllarda meydana gelmiş olan afetlerin
buumlyuumlkluumlğuumlnuumln sebep olduğu yapı hasarları can ve mal kayıpları bir alanın hem kentsel
doumlnuumlşuumlme uygunluğu noktasında hem de riskli alan olarak tespitinde oumlnemli bir rol
oynayacağı accedilıktır
Bir yerde alan oumllccedileğinde kentsel doumlnuumlşuumlm uygulamasına başlamak iccedilin riskli
alan ilan edilmesi zorunludur Danıştayrsquoın afete maruz kalma tehlikesi ile karşı
karşıya olan bir boumllgeye ilişkin olarak 6306 Sayılı Kanunrsquoa istinaden alınmış olan
ldquoriskli alanrdquo kararını ortada somut ve bilimsel veriler ışığında alınmış bir karar
olmaması gerekccedilesiyle hukuka uygun bulmadığı youmlnuumlnde verdiği kararı
ldquo hellipuyuşmazlığa konu alanın 6306 Sayılı Kanunrsquoda belirtilen ldquoriskli alanrdquo
oumlzelliğini taşıdığına dair duumlzenlenen raporun alanda bulunan yapılarla ilgili olarak
uumlzerindeki yapılaşma sebebiyle can ve mal kaybına yol accedilma riski taşıdığına dair
somut herhangi bir bilgi iccedilermediği sonucuna ulaşıldığı ayrıca alanın 1 Derece Sit
Alanı olması dolayısıyla Kuumlltuumlr ve Turizm Bakanlığırsquonın da goumlruumlşuumlnuumln alınması
zorunlu iken bu lazımeye uyulmadığı anlaşılmış olduğundan dava konusu Bakanlar
Kurulu kararında hukuka uyarlık goumlruumllmemiştirrdquo249 şeklindedir
Taşınmazın yasal sahibi olan gerccedilek veya oumlzel hukuk tuumlzel kişileri ile Toplu
Konut İdaresi (TOKİ) veya idare250nin bakanlıktan riskli alan tespit talebinde
bulunabilmesi muumlmkuumlnduumlr Bakanlıkccedila uygun goumlruumllen TOKİ veya idareye ait olan
tespit talepleri Afet ve Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığının goumlruumlşuuml alınarak teklif
249 D14D10092013 Tarih ve 20131493 E 20135670 K Akıncı age s623 250 6306 sayılı yasanın 2I-b maddesinde idare ldquoBelediye ve muumlcavir alan sınırları iccedilinde belediyeleri
bu sınırlar dışında il oumlzel idarelerini buumlyuumlkşehirlerde buumlyuumlkşehir belediyelerini ve Bakanlık tarafından
yetkilendirilmesi hacirclinde buumlyuumlkşehir belediyesi sınırları iccedilindeki ilccedile belediyelerini ifade ederrdquo şeklinde
tanımlanmıştır
94
olarak Cumhurbaşkanına sunulmaktadır251 Riskli alan tespit talebinde bulunan
taşınmazın yasal sahibi gerccedilek veya oumlzel hukuk tuumlzel kişileri ise riskli alan tespitine
ilişkin bilgi ve belgeleri iccedileren dosyayla birlikte Bakanlık veya idareden riskli alan
tespit talebinde bulunabilir İdare bu talepleri bakanlığa iletir ve bakanlıkccedila uygun
goumlruumllen talepler Cumhurbaşkanına sunulur252
Riskli alan ilan edilmesi yoluyla kentsel alanlarda doumlnuumlşuumlm yapılacak olması
doumlnuumlşuumlmuumln gerccedilekleştirileceği alanda hayatını suumlrduumlren kişilere en azından doumlnuumlşme
suumlrecinde yeni bir yerleşim alanının bulunmasını zorunlu kılacaktır Bu noktada
karşımıza rezerv yapı alanı ccedilıkmaktadır Kanunda afet riski altındaki alanların
doumlnuumlştuumlruumllmesi esnasında ihtiyaccedil duyulan yeni yapılaşma alanlarının karşılanmasına
youmlnelik olarak alternatif yapılaşma alanlarının tespit edilmesi oumlngoumlruumllmektedir 6306
sayılı Kanunrsquoun 2maddesinin c fıkrasındaki duumlzenlemeye goumlre rezerv yapı alanı
6306 Sayılı Kanun uyarınca gerccedilekleştirilecek uygulamalarda yeni yerleşim alanı
olarak kullanılmak uumlzere belirlenen alanlar şeklinde tanımlanmaktadır
Ccedilevre ve Şehircilik Bakanlığı rezerv yapı alanı belirleme konusunda yetkili
olmakla beraber Maliye Bakanlığının da goumlruumlşuumlnuumln alınması gerekmektedir
Bakanlığın rezerv yapı alanını kendiliğinden belirleme yetki ve goumlrevi mahalli
muumlşterek ihtiyaccedilların en yakın idarece karşılanması gerekliliğine uygun
duumlşmemektedir Ccedilevre duumlzeni nazım imar ve uygulama imar planlarını yapmış olan
mahalli idarelerin goumlruumlşlerine başvurulmaksızın rezerv yapı alanı ilan edilmesine
imkacircn veren bu yetkinin gereğinden fazla merkeziyetccedili bir yaklaşım taşıdığı şeklinde
yorumlanabilir253 6306 Sayılı Kanun kapsamında riskli yapı tespitinin suumlresi
iccedilerisinde maliklerce yaptırılmaması durumunda Bakanlık tespitin yaptırılmasını
idareden isteyebileceği gibi tespiti kendisi de bizzat yaptırabilir Bakanlığın bu
yetkisi tahliye ve yıkım gibi işlemlerin yerine getirilmemesi durumunda da
geccedilerlidir254 İşte Bakanlığın aslında doğrudan yetkiye sahip olmadığı bu gibi
251 Uygulama Youmlnetmeliği m53f 252 Uygulama Youmlnetmeliği m54f 253Ccedilolak N İ ldquoKentsel doumlnuumlşuumlm Mevzuatının Hukuksal Değerlendirmesirdquo s21
httpwwwimarkadastrocomuserfilesfileMakalelerMakale_110pdf Erişim Tarihi 11122018 254 6306 Sayılı Kanun m54
95
durumlarda son ccedilare olarak devreye girerek kentsel doumlnuumlşuumlm suumlrecinde youmlnetimi
elinde bulundurması soumlz konusu olmaktadır255
Anayasarsquoda merkezi idarenin yerine getireceği hizmet ve goumlrevlerin neler
olduğu belirtilmemiştir Bu nedenle merkezi idarenin goumlrev ve yetkileri
sınırlandırılmamıştır Ancak daha oumlnce de ifade edildiği uumlzere Anayasarsquonın
127maddesinin 1fıkrasında yerel youmlnetimlerin yerine getireceği hizmet ve goumlrevlerin
ldquomahalli muumlşterekrdquo nitelikteki ihtiyaccedillarla sınırlı olduğu kabul edilmiş ve bu durum
Anayasal guumlvence altına alınmıştır İşte bu duumlzenleme gereğince merkezi idare ile
yerel youmlnetimler arasında kurulmuş olan dengenin mahalli muumlşterek nitelikteki
ihtiyaccedilların karşılanmasına youmlnelik aslında yerel youmlnetimlerce yerine getirilmesi
gereken hizmet ve goumlrevlerin 6306 Sayılı Kanunrsquoun Ccedilevre ve Şehircilik Bakanlığırsquonı
yetkili olarak oumln plana ccedilıkaran huumlkuumlmleri uyarınca Bakanlığa verilmesinin hem
Anayasarsquoya hem de hukuka uygun olmadığı ortadadır256
6306 Sayılı Kanunrsquoda afet kapsamına nelerin girdiği belirtilmemiştir Ancak
uumllkemiz accedilısından afet kapsamına oumlncelikle depremin girdiğini soumlyleyebiliriz Deprem
dışında sel aşırı yağmurdan kaynaklanan su baskını ve toprak kayması heyelan kaya
duumlşmesi orman yangını gibi olaylar da 6306 sayılı Kanun doğrultusunda kentsel
doumlnuumlşuumlm uygulanabilecek ortamları sağlar nitelikte afetlerdir257 6306 Sayılı
Kanunrsquoda bir taşınmazın afet nedeniyle yok olması durumunu duumlzenleyen bir huumlkuumlm
mevcut değildir Bu sebeple taşınmazın afet sonucu yok olması durumunda Tuumlrk
Medeni Kanunu huumlkuumlmleriyle 7269 Sayılı Umumi Hayata Muumlessir Afetler Dolayısıyla
Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun huumlkuumlmleri goumlz oumlnuumlnde
bulundurularak işlem tesis edilmesi soumlz konusu olacaktır258
Tuumlrk Medeni Kanunursquonun 717maddesirsquone goumlre bir taşınmazın tamamen yok
olması taşınmaz muumllkiyetinin sona ermesine neden olur Buna karşılık oumlrneğin bir sel
baskını sebebiyle taşınmazın geccedilici olarak sular altında kalması yani geccedilici olarak yok
255 Ccedilaptuğ age s85 256 Ccedilaptuğ age s88 Akıncı age s595 257 Oumlngoumlren age s24 258 Kandaloğlu N ldquoKentsel Doumlnuumlşuumlmrdquo Ege Basım ve Yayın İstanbul Mart 2016 s385
96
olma durumunda ise taşınmaz muumllkiyeti sona ermemektedir Ancak deprem ya da
toprak kayması sonucu taşınmazın tamamı yok olmuşsa bu durumda taşınmaz
muumllkiyeti sona ermekte ve taşınmazın tapu kaydı kapatılmaktadır Taşınmazın
tamamının değil bir kısmının yok olması halinde ise taşınmaz muumllkiyeti sona
ermemekte fakat tapudaki kayıtlarda taşınmazın kalan kısmının yuumlzoumllccediluumlmuumlnuumln
duumlzeltilmesi işleminin yapılması gerekmektedir259
7269 Sayılı Kanunrsquoun 18 inci maddesirsquo ne goumlre afete uğrayan yerlerde ilgili
idarenin talebi doğrultusunda tapu-kadastro idaresince ivedilikle ve kısmi olarak afet
kadastrosu yapılması oumlngoumlruumllmuumlştuumlr Bu kapsamda yapılacak olan kadastro
buumlnyesinde kendine oumlzguuml yasal kuralları barındıran ve taşınmazın kısmen veya
tamamen yok olması durumunda uygulanan oumlzel bir kadastro biccedilimi olması sebebiyle
genel kadastrodan ayrılmaktadır260 Afet kadastrosuna ilişkin ccedilalışmalar Ccedilevre ve
Şehircilik il muumlduumlrluumlklerince belirlenen ve zeminde goumlsterilen yeni yerleşim
sahalarının sınırları iccedilinde yapılan ve bu sınırlar dışındaki taşınmaz malların
kadastroya tabi tutulmadığı ccedilalışmalardır Afet boumllgesi ilan edilen saha birden fazla
ccedilalışma alanı sınırı iccedilerisinde kalıyorsa oumlncelikle idari sınırlara goumlre ccedilalışma alanı
sınırının Afet Boumllgesi olarak belirlenen sahaya isabet eden boumlluumlmuumlnuumln belirlenmesi ve
hangi parccedila hangi idari sınırlar iccedilinde kalıyorsa o yerden kadastroya tabi tutulması
gerekmektedir261
2232 3194 Sayılı İmar Kanunu
1985 Tarihli 3194 Sayılı İmar Kanunu262 kentsel doumlnuumlşuumlm olgusunu dolaylı
bir şekilde ele alan bir duumlzenlemedir263 3194 Sayılı İmar Kanunursquona goumlre nuumlfusu 10
bini geccedilen her kentte imar planı yapılması zorunludur Mevcut duumlzenlemeler ışığında
imar planlarını yapma yetkisi mahalli muumlşterek nitelikte bir ihtiyaccedil olarak belediye
259 Kandaloğlu age 386 260Toker K ldquoTuumlrkiyersquode Ccedileşitlerine Goumlre Kadastro Suumlreccedillerinin Analizirdquo Proceedings of the World
Cadastre Summit 2015 İstanbul s440 httpwebituedutrtahsintahsinBook-
WCadastre_filesSession204-3pdf Erişim Tarihi 24102018 261 Kadastro bir uumllkedeki her ccedileşit arazi ve muumllk yerinin alanının sınırlarının ve değerlerinin devlet
eliyle belirlenip plana bağlanması işidir wwwtdkgovtr Erişim Tarihi 16052019 262 RG 09051985 Tarih ve 18749 Sayı 263 Ccedilaptuğ age s57
97
sınırları ile muumlcavir alanda belediyelere aittir belediye ve muumlcavir alan dışında kalan
yerlerde yapılacak planlar ise valilik veya ilgilisince yapılır veya yaptırılır Valilikccedile
uygun goumlruumllduumlğuuml takdirde onaylanarak yuumlruumlrluumlğe girer264 3194 Sayılı İmar Kanunu
imar placircnı konusunda yerel youmlnetimlerin yetkilerini bir youmlnuumlyle arttırmıştır Şoumlyle ki
3194 sayılı Yasarsquonın 8b maddesinde nazım ve uygulama imar placircnlarının boumllge placircnı
ve ccedilevre duumlzeni placircn kararlarına uygun biccedilimde ilgili belediyelerce yapılması ve
yaptırılması ve belediye meclisince onaylanarak yuumlruumlrluumlğe konulması esası
getirilmiştir
3194 Sayılı İmar Kanunursquonun 9rsquouncu maddesine 3394 Sayılı Kanun ile eklenen
ldquoİmar Placircnlarında Bakanlığın Yetkisirdquo başlığını taşıyan ilk fıkrasında ise merkezicirc
youmlnetimin gerekli goumlrduumlğuuml hallerde yerel youmlnetimlerin yerine geccedilerek placircnlamayı
parsel duumlzeyine kadar duumlzenleme yetkisi verilmektedir İmar placircnı hususunda
belediyelere verilen buumltuumln yetkilerin Başbakanın onayı ile geccedilici olarak Bayındırlık
ve İskacircn Bakanına verilebileceği ile ilgili getirilen ilgili duumlzenleme yerel youmlnetimlerin
kanunla kendilerine verilen placircnlama yetkilerini yerel gereksinimlere goumlre
kullanmalarını imkansız duruma getirmektedir Anayasa Mahkemesi merkezi idare
ile yerinden youmlnetim kuruluşları arasında bir denetim ilişkisi kurulacaksa bunun idari
vesayet yetkisi şeklinde olabileceğini bu yetkinin de yerel youmlnetimlerin etkisini
ortadan kaldıracak etkisiz kılacak biccedilimde kullanılamayacağını belirttikten sonra
ldquoİdari vesayetin ayrık bir tuumlruuml olan yasa ile yerel youmlnetime bırakılan işlemlerin yerine
geccedilme yolu ile merkezi youmlnetimce yapılması ancak kapsam ve sınırlarının yasada
accedilıkccedila belirtilmesi bu yetkinin yerel youmlnetimin yasalarla kendisine verilen goumlrevi
yerine getirmekten kaccedilınması bunda ccedilok gecikmesi gibi kamu yararı ya da haklı bir
nedene dayalı olması ve anayasal oumllccediluumltler dışına ccedilıkmamasına bağlıdırrdquo diyerek
duumlzenlemenin Anayasaya aykırı olduğuna ve iptaline karar vermiştir265
Yerel imar placircnlarının duumlzenlenmesinin her aşamasında insan unsurunun ve
mahalli muumlşterek ihtiyaccedilların oumln placircnda yer aldığı goumlz oumlnuumlne alındığında Anayasanın
127 maddesindeki yerinden youmlnetim ilkesinden hareketle ldquoimar placircnlamasırdquo nın
264 3194 Sayılı İmar Kanunu m8b Şahin Kentleşme s129 265 AYM E199038 K199132 2691991 RG 28111991 Tarih ve 21065 Sayı
98
mahalli muumlşterek ihtiyaccedillara uygun olarak yerel youmlnetimler tarafından yapılmasının
gerekliliği ortaya ccedilıkmaktadır Kanunrsquoda merkezicirc youmlnetime yerel youmlnetimlerin yerine
geccedilerek placircnlamayı parsel duumlzeyine kadar duumlzenleme yetkisi verilmesi yerel
youmlnetimlerin kanunla kendilerine verilen placircnlama yetkilerini mahalli muumlşterek
ihtiyaccedillara goumlre kullanmalarını imkansız hale getirmesine neden olacağından Anayasa
Mahkemesince iptalinin oumlnemi ortaya ccedilıkmaktadır266
Uumllkemizde İmar Kanunu ile oumlzellikle plansız yapılaşmanın oumlnuumlne
geccedililmesinin amaccedillandığı soumlylenebilir Şoumlyle ki Kanunrsquoun 1maddesirsquonde Kanunun
yerleşme yerleri ve bu yerlerdeki yapılaşmaların plan fen sağlık ve ccedilevre şartlarına
uygunluğunu sağlamak amacıyla duumlzenlendiği ifade edilmektedir İdarelere İmar
Kanunursquonun 18 maddesi267 ccedilerccedilevesinde binalı ve binasız arazilerin maliklerinin
rızası aranmaksızın duumlzenlenmesine imkan tanınmakta plansız yapılaşan alanların
yeniden duumlzenlenerek oumlzellikle yol yeşil alan park okul alanı gibi kamusal
alanlarının oluşturulması fırsatı verilmektedir Ayrıca zaman iccedilinde imar planlarında
bir takım yetersizliklerin ccedilıkması ve yeni ihtiyaccedilların belirmesi halinde imar
planlarının değiştirilmesi de muumlmkuumln hale gelmektedir268 Ancak Kanun kentsel
doumlnuumlşuumlm uygulamalarının oumllccedileğinin nasıl ve ne şekilde uygulanacağı uygulama
suumlresinin ne olacağı uygulama alanında olması gereken teknik ve sosyal koşullar gibi
verilerin ne olacağına dair bilgilerin eksikliği nedeniyle yetersiz kalmaktadır269
266 Baş Bereket Z Demirkol S ldquoKentsel Doumlnuumlşuumlmuumln 6306 Sayılı Yasa Kapsamında Hak Ve
Oumlzguumlrluumlkler Accedilısından Ele Alınmasırdquo TBB Dergisi 2013 S108 s43 267 İmar Kanunu m18 ldquoİmar hududu iccedilinde bulunan binalı veya binasız arsa ve arazileri malikleri veya
diğer hak sahiplerinin muvafakatı aranmaksızın birbirleri ile yol fazlaları ile kamu kurumlarına veya
belediyelere ait bulunan yerlerle birleştirmeye bunları yeniden imar planına uygun ada veya parsellere
ayırmaya muumlstakil hisseli veya kat muumllkiyeti esaslarına goumlre hak sahiplerine dağıtmaya ve resen tescil
işlemlerini yaptırmaya belediyeler yetkilidir ldquo 268 Yasin age s112 Ccedilaptuğ age s58 269 Genccedil F N ldquoTuumlrkiyersquode Kentsel Doumlnuumlşuumlm Mevzuat ve Uygulamaların Genel Goumlruumlnuumlmuumlrdquo Youmlnetim
ve Ekonomi 2008 C15 S1 s123
99
2233 7143 Sayılı ldquoVergi ve Diğer Bazı Alacakların Yeniden
Yapılandırılması ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin
Kanunrdquo ( 3194 Sayılı İmar Kanunu Geccedilici md16 (İmar Barışı))
2018 yılında İmar Barışı olarak adlandırılan ancak esas olarak imar affı olan
7143 Sayılı ldquoVergi ve Diğer Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Bazı
Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanunrdquo270 yuumlruumlrluumlğe girmiş ve ardından
3194 Sayılı İmar Kanunursquona geccedilici madde 16 eklenmiştir Aynı yıl ldquoYapı Kayıt
Belgesi Verilmesine İlişkin Usul ve Esaslarrdquo271 da yayımlanmıştır İmar Barışı olarak
adlandırılan duumlzenleme esas olarak 31122017 tarihinden oumlnce yapılmış ruhsatsız
veya ruhsat ve eklerine aykırı yapıları kapsamaktadır Soumlz konusu duumlzenlemede bu
tuumlr yapılara verilecek Yapı Kayıt Belgesinin yapının yeniden yapılmasına veya kentsel
doumlnuumlşuumlm uygulamasına kadar geccedilerli olduğu ve yapının depreme dayanıklılığı
hususunun malikin sorumluluğunda olduğu da belirtilmektedir
İmar Barışırsquonın yuumlruumlrluumlğe girmesiyle devlet organlarının meydana gelen
afetlere karşı oumlzellikle risk youmlnetimi aşamasında uumlzerine duumlşen sorumlulukları yerine
getirmesi noktasında var olan eksikliklerinin tamamlanması veya duumlzeltilmesi bir yana
bu konuda daha da geriye gidildiğinin tespitini yapan uygulamacılar272 afet risklerine
hazırlık gerekccedilesi ile kaleme alınan geccedilici 16madde273 metninin kendi iccedilerisinde
ccedileliştiğini kaccedilak yapılaşmayı teşvik eden kaccedilak yapıyı yaptırımsızlaştıran
binanın yeniden yapılmasına kadar geccedilerli olduğu iccedilin binaların yenilenmemesi
tercihine neden olabilecek huumlkuumlmler iccedilerdiğini ifade etmektedirler Ayrıca riskli
yapıların kaccedilak bir şekilde kullanımlarına devam etme arzusu ile yenilenmeden olduğu
gibi kalmalarını teşvik eden İmar Barışı olarak adlandırılan Yasarsquonın ilk olarak
270 18052018 Tarih ve 30425 Sayılı RG 271 06062018 Tarih ve 30443 Sayılı RG 272 Saraccedil agm 273 Yasaya bakıldığında ldquoAfet risklerine hazırlık kapsamında ruhsatsız veya ruhsat ve eklerine aykırı
yapıların kayıt altına alınması ve imar barışının sağlanması amacıyla hellip hellipYapı Kayıt Belgesi alan
yapılara talep halinde ilgili mevzuatta tanımlanan ait olduğu abone grubu dikkate alınarak geccedilici olarak
su elektrik ve doğalgaz bağlanabilir hellipYapı Kayıt Belgesi verilen yapılarla ilgili bu Kanun uyarınca
alınmış yıkım kararları ile tahsil edilemeyen idari para cezaları iptal edilirrdquo ibareleri yer almaktadır
100
ruhsatsız ya da ruhsata aykırı afet riski taşıyan binaların artmasına neden olacağına
sonrasında devletin vatandaşın yaşam hakkına ilişkin yuumlkuumlmluumlluumlklerinin bir yana
bırakılması sonucunu doğuracağına ve imar barışı adı altında ccedilıkarılan imar affı başta
olmak uumlzere yapı denetim sisteminde yapılan duumlzenlemelerin oumlzellikle Yapı Ruhsat
Formu Standardı274nda muumlhendisler ve mimarların imzalarının kaldırılmasının zararlı
sonuccedillar yaratacağına dikkat ccedilekmektedirler275
Anayasa Mahkemesirsquonin ldquoYapı ruhsatı ve yapı kullanma izni verilmesi ve
denetlenmesinin genel idare esaslarına goumlre yuumlruumltuumllmesi gereken asli ve suumlrekli bir
kamu hizmeti olması nedeniyle memurlar ve diğer kamu goumlrevlileri eliyle
gerccedilekleştirilmesi gerekirken dava konusu kuralla ruhsat ve izinlerin bir oumlzel hukuk
tuumlzel kişisi olan youmlnetici şirket tarafından verilip denetleneceğinin oumlngoumlruumllmesi
Anayasarsquonın 128 maddesine aykırıdır276rdquo şeklindeki kararından anlaşılacağı uumlzere
yapı kayıtlarının oluşturulması idarenin kolluk yetkileri iccedilerisindedir ve bu youmlnuumlyle
idarenin asli goumlrevlerinden biridir ayrıca afete karşı alınacak oumlnlemler de kamu
hizmeti niteliği taşımaktadır277 Anayasa Mahkemesinin de ifade ettiği uumlzere idare
imar kolluk yetkileri kapsamında yuumlruumlttuumlğuuml denetim ve kontrol yuumlkuumlmluumlluumlğuumlnuuml oumlzel
kişilere devredemez ve bu yuumlkuumlmluumlluumlklerini yerine getirmekten kaccedilınamaz Buna
goumlre idare afetlere karşı bir yandan kolluk yetkileri kapsamında oumlnlem denetim ve
kontrol faaliyetleri yuumlruumltuumlrken bir yandan da kamu hizmetleri aracılığıyla afetlere
karşı guumlvenli sağlıklı ve duumlzenli kentler ve kentleşme youmlntemleri geliştirmelidir278
İdarenin afet riski altındaki yapıları tespit etmesi kamu guumlvenliği accedilısından
gerekli oumlnlemleri alması ve gecikmesinde sakınca bulunduğu tespit edilerek inşaat ve
fen kuralları gereği hemen yıkımı gereken yapıları yıkması veya yıktırması gereklidir
Buna karşın İmar Kanunu geccedilici m16 yapı kayıt belgesine başvuranlar accedilısından
274 RG 02052018 Tarih ve 30409 Sayı (muumlkerrer) 275httpwwwarkiteracomhaber30297yeni-yapi-ruhsati-formu-standardi-yururluge-girdi
httpsemlakkulisicomyapi-ruhsati-formu-standardi-tebligi-mimarlari-nasil-etkileyecek574370
httpwwwhurriyetcomtrmimar-ve-muhendislerden-imar-barisi-elestiris-40873909 Erişim
Tarihleri 05042019 276 RG19012006 Tarih ve 26054 Sayı (16102003 Tarih ve 2001383 E 200392K) 277 Şahin U agm s12 278 Oumlzluumler Oumlzkaya I ldquoİmar Barışı Duumlzenlemesine Hukuki Bir Yaklaşımrdquo İnoumlnuuml Uumlniversitesi Hukuk
Fakuumlltesi Dergisi ndashİNUumlHFD- Cilt9 Sayı2 Yıl 2018 s318
101
binanın afetlere karşı dayanıklı olup olmadığı youmlnuumlnden inceleme ve tespit suumlreci
işletilmeksizin yalnızca kayıt altına alma ile sınırlı bir amaccedil oumlngoumlrmektedir Yasarsquoya
goumlre afet riski karşısında alınacak oumlnlemler soumlz konusu olduğunda oumlzel kanun
niteliğinde olan 6306 sayılı Kanunun amacına ve idarenin oumlnleyici tedbirler alması
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlne aykırı olarak ruhsatsız ve ruhsata aykırı yapılar accedilısından denetim
goumlrevi tarihi belirsiz bir geleceğe ertelenmektedir Bu durum İmar Barışı olarak
adlandırılan Yasarsquoda Yapı Kayıt Belgesinin kentsel doumlnuumlşuumlm uygulamasına kadar
geccedilerli olduğunun belirtilmesi yoluyla ifade edilmiştir İdarenin afet riskine karşı
oumlnlem alması ve afet suumlreccedillerine ilişkin tedbir alma yuumlkuumlmluumlluumlğuumlnuuml iccedileren kolluk
yetkilerini Yapı Kayıt Belgesi alınan yapılar accedilısından kentsel doumlnuumlşuumlm uygulaması
sonrasına ertelemesinin yaratacağı belirsizliğin imar kamu duumlzeni accedilısından da
sıkıntılar yarattığı kuşkusuzdur279
2234 5393 Sayılı Belediye Kanunursquonun 73rsquouumlncuuml Maddesi
2005 yılında ccedilıkartılan 5393 sayılı Belediye Kanunursquonun Kentsel Doumlnuumlşuumlm ve
Gelişim Alanı başlıklı 73 maddesi kentsel doumlnuumlşuumlme imkan veren oumlnemli duumlzenleme
bir duumlzenleme olarak karşımıza ccedilıkmaktadır Kentsel doumlnuumlşuumlm konusunda uumllke
genelinde toplu uygulama yapılabilmesi iccedilin 1999 Marmara depreminden bu yana
yapılan ccedilalışmalar 2005 yılında Belediye Kanunursquo nun 73 maddesinde yapılan
değişiklikle sonuccedil vermiş soumlz konusu değişiklikle kentsel doumlnuumlşuumlmuumln yasal altyapısı
oluşturularak kentsel doumlnuumlşuumlm bu alanda asıl goumlrevli kurum olan belediyelerin
yasalarında yerini almıştır 2010 yılına gelindiğinde ise Belediye Kanunursquonun 73
maddesi yeniden duumlzenlenmiştir280
Yeni duumlzenlemeyle Belediye Kanunursquonun 73maddesirsquonin birinci fıkrası ldquohellip
belediye meclisi kararıyla konut alanları sanayi alanları ticaret alanları teknoloji
parkları kamu hizmeti alanları ve her tuumlrluuml sosyal donatı alanları oluşturmak eskiyen
kent kısımlarını yeniden inşa ve restore etmek kentin tarihi ve kuumlltuumlrel dokusunu
279 Oumlzluumler agm s317 280 5998 Sayılı rdquoBelediye Kanununda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanunrdquo RG 24062010 Tarih
ve 27621 Sayı
102
korumak veya deprem riskine karşı tedbirler almak amacıyla kentsel doumlnuumlşuumlm ve
gelişim projeleri uygulayabilirrdquo halini almıştır Belediyelerin kentsel doumlnuumlşuumlm ve
gelişim konusunda kararlar alması ve projeler geliştirmesi soumlz konusu maddede yer
alan konularla sınırlı olup ilgili maddede belirtilmeyen konularda ise kentsel doumlnuumlşuumlm
ve gelişim projesi hazırlanması soumlz konusu değildir281
Ayrıca kamunun muumllkiyetinde veya kullanımında olan yerlerde kentsel
doumlnuumlşuumlm ve gelişim proje alanı ilan edilebilmesi ve uygulama yapılabilmesi iccedilin ilgili
belediyenin talebi ve Cumhurbaşkanınca bu youmlnde karar alınması gerekmektedir 2010
yılında Belediye Kanunursquonda yapılan soumlz konusu değişikliklerle kentsel doumlnuumlşuumlm
konusunda bir yandan belediyelerin yetkileri arttırılırken diğer yandan uygulamaya
youmlnelik işlemler ayrıntılı bir şekilde duumlzenlenmiştir Belediye Kanunursquonun
73maddesinin ikinci fıkrasırsquonda kentsel doumlnuumlşuumlm ve gelişim proje alanı olarak ilan
edilecek alanın uumlzerinde yapı olan veya olmayan imarlı veya imarsız alanlar olması
yapı yuumlkseklik ve yoğunluğunun belirlenmesi alanın buumlyuumlkluumlğuumlnuumln en az 5 en ccedilok
500 hektar arasında olması ile bu alanların etaplar halinde yapılabilmesi hususlarının
takdiri muumlnhasıran belediye meclisinin yetkisinde bulunmaktadır Ancak ilgili
maddede kentsel doumlnuumlşuumlm projelerinin uygulanabileceği alanlar goumlreceli olarak
kapsamlı bir şekilde tanımlanmış olsa da bir alanın kentsel doumlnuumlşuumlm ve gelişim proje
alanı olarak ilan edilebilmesi iccedilin sadece alanın buumlyuumlkluumlğuumlne youmlnelik sayısal bir
kısıtlama getirilmesi doumlnuumlşuumlm alanı kararının belediye meclisince verilmesi ve
doumlnuumlşuumlm konusunda uzmanlara danışılmaması gibi duumlzenlemeler sorun
oluşturabilecek hususlar olarak karşımıza ccedilıkmaktadır282
Aynı maddenin 3fıkrasırsquona goumlre buumlyuumlkşehir belediye ve muumlcavir alan sınırları
iccedilerisinde kentsel doumlnuumlşuumlm ve gelişim projesi alanı ilan etme buumlyuumlkşehir
belediyelerinin yetki ve goumlrevlerindendir Buumlyuumlkşehir belediye meclisinin elverişli
goumlruumllmesi durumunda ilccedile belediyelerinin sınırları iccedilerisinde kalmak şartıyla kentsel
doumlnuumlşuumlme ilişkin projeler uygulayabilmesi muumlmkuumlnduumlr 2004 yılında ccedilıkartılan 5216
281 Ccedilaptuğages75 282 Aydınlı H İ Turan H ldquoKuramsal ve Yasal Ccedilerccedilevede Tuumlrkiyersquode Kentsel Doumlnuumlşuumlmrdquo Selccediluk
Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 28 2012 s67 Oumlzden P P ldquoKentsel Yenilemerdquo İmge
Kitabevi Ankara 2008 S321
103
Sayılı Buumlyuumlkşehir Belediyesi Kanunu283rsquonda buumlyuumlkşehir belediyelerine kentsel
doumlnuumlşuumlm ve gelişim projelerini uygulama yetkisinin verildiğine ilişkin huumlkuumlmler yer
almaktadır Şoumlyle ki belediyeler tarafından hazırlanan ve usuluumlne uygun olarak
yuumlruumlrluumlğe giren kentsel doumlnuumlşuumlm ve gelişim projeleri bizzat belediye tarafından
uygulanabileceği gibi projelerin uygulanması kamu kurumlarına veya oumlzel hukuk
kişilerine de bırakılabilir
Anayasarsquonın 123maddesirsquonde idarenin kuruluş ve goumlrevlerinin merkezden
youmlnetim ve yerinden youmlnetim esaslarına dayandığı duumlzenlenmiş 127maddesinin
1fıkrasında ise yerel youmlnetimlerin il belediye ve koumly halkının ldquomahalli muumlşterekrdquo
niteliğindeki ihtiyaccedillarını karşılamak uumlzere oluşturulan kamu tuumlzel kişileri olduğu
huumlkme bağlanmıştır Bu duumlzenlemelerle yerel youmlnetimlerin sadece mahalli muumlşterek
ihtiyaccedilların karşılanması amacıyla goumlrevlendirilebileceği yerine getirecekleri hizmet
ve goumlrevlerin de ldquomahalli muumlşterek ihtiyaccedillarla sınırlırdquo olması gerektiği kabul edilmiş
bulunmaktadır284
Bu duumlzenlemeler doğrultusunda yerel youmlnetimlerin mahalli muumlşterek nitelikte
olmayan hizmet ve goumlrevleri uumlstlenmesi ve yerine getirmesi anayasal accedilıdan muumlmkuumln
olmadığı gibi aynı şekilde merkezi idarenin de mahalli muumlşterek nitelikteki hizmetleri
yuumlruumlterek bu nitelikteki ihtiyaccedilları karşılamaya youmlnelik yetki kullanması Anayasarsquoya
aykırı bir durum oluşturacaktır Mahalli muumlşterek nitelikteki ihtiyaccedilların neler olduğu
ve bu kriterin nasıl belirleneceği hususuna Anayasa Mahkemesirsquonin eski bir
kararında285 yer verilmiştir Kararda ldquomahalli muumlşterek ihtiyaccedilrdquo kavramı ldquoherhangi
bir yerel youmlnetim biriminin sınırları iccedilinde yaşayan kişi aile zuumlmre ya da sınıfın oumlzel
ccedilıkarlarını değil aynı youmlrede birlikte yaşamaktan doğan eylemli durumların yarattığı
yoğunlaştırdığı ve guumlncelleştirdiği oumlzuumlnde yerel ve kamusal hizmet karakterinin ağır
bastığı ortak beklentilerrdquo olarak tanımlanmış ve mahalli muumlşterek nitelikteki
hizmetlere ilişkin kriterlerin neler olduğuna yer verilmiştir
283 RG 23072004 Tarih ve 25531 Sayı 284 Goumlzuumlbuumlyuumlk Tan CII s147 Ccedilaptuğ age s82 285 AYM 22061988 Tarih ve 198718 E 198823 K RG 26111988 Tarih 20001 Sayı
104
Anayasa Mahkemesirsquonin yapmış olduğu ldquomahalli muumlşterek ihtiyaccedilrdquo
tanımından başta kentsel doumlnuumlşuumlm ve gelişim projelerinin hazırlanması olmak uumlzere
kentsel doumlnuumlşuumlm faaliyetlerinin buumlyuumlk bir kısmının o boumllgede yaşayanların ihtiyaccedilları
doğrultusunda yerel youmlnetimlerce gerccedilekleştirilmesi gereken mahalli muumlşterek
nitelikteki faaliyetlerden olduğu sonucuna varılabilir Ancak afet riski altındaki
alanlarda yapılacak uygulamalar accedilısından afet riskinin tuumlm uumllke bakımından soumlz
konusu olması nedeniyle bu faaliyetlerin mahalli muumlşterek ihtiyaccedil olarak
nitelendirilerek tuumlm yetki ve goumlrevlerin yerel youmlnetimlere bırakılması da muumlmkuumln
değildir286
2235 5366 Sayılı Yıpranan Tarihi ve Kuumlltuumlrel Taşınmaz
Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması
Kanunu
Şehirlerin zaman iccedilerisinde yıpranan ve eskiyen kısımlarının yeniden
duumlzenlenmesi ve değiştirilmesi kuumlltuumlrel mirasın gelecek nesillere aktarılması kentin
tarihi ve kuumlltuumlrel dokusunun korunması kentsel doumlnuumlşuumlmuumln oumlnemli amaccedil ve
işlevlerindendir Yapıların zamanla yıpranması ve eskimesi bir yandan guumlvenlik
accedilısından bir risk oluştururken diğer yandan hem şehirlerin kimliklerinin korunması
hem de tarihi eserlerin kanunlar ile oumlzel olarak koruma altına alınması bunların
yenilenmesi ve varlıklarının devam ettirilmesi accedilısından zorunluluk arz ettiğinden
kentin tarihi dokusunun korunması ve eskiyen yapıların yenilenmesi son derece
oumlnemlidir287 Bu gerekccedilelerle 2005 yılında kentsel doumlnuumlşuumlm konusunda Belediye
Kanunursquonun ardından ikinci temel kanun olarak 5366 Sayılı ldquoYıpranan Tarihi ve
Kuumlltuumlrel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması
Hakkında Kanun288rdquo ccedilıkarılarak ldquoşehrin yıpranan ve oumlzelliğini kaybetmeye yuumlz
tutmuş Kuumlltuumlr veya Tabiat Varlıklarını Koruma KurullarıncaKomisyonlarınca sit
alanı olarak tescil ve ilan edilen kent boumllgeleri ile bu boumllgelere ait koruma alanlarının
kentin gelişimine uygun olarak yeniden inşa ve restore edilerek bu boumllgelerde konut
286 Ccedilaptuğ age s83 287 Yasin M ldquoKentsel Doumlnuumlşuumlm Uygulamalarının Hukuki Boyuturdquo TBB Dergisi S60 Y2005 s109 288 RG 05072005 Tarih ve 25866 Sayı
105
ticaret kuumlltuumlr turizm ve sosyal donatı alanları oluşturulması tabii afet risklerine karşı
tedbirler alınması kentin tarihi ve kuumlltuumlrel dokusunun yenilenerek korunması ve
yaşatılarak kullanılmasırdquo amaccedillanmıştır
Ayrıca Anayasarsquonın ldquoTarih Kuumlltuumlr ve Tabiat Varlıklarının Korunmasırdquo
başlıklı 63maddesinde yer alan ldquodevlet tarih kuumlltuumlr ve tabiat varlıklarının ve
değerlerinin korunmasını sağlar bu amaccedilla destekleyici ve teşvik edici tedbirleri alırrdquo
şeklindeki duumlzenleme gereğince devlete yuumlklenmiş bir oumldev niteliğinde olan aynı
zamanda kamu hizmeti niteliği de taşıyan tarihi ve kuumlltuumlrel mirasın korunması
faaliyetleri kentsel doumlnuumlşuumlmuuml de kapsamaktadır289
5366 Sayılı Kanun il oumlzel idareleri ve belediyelere yenileme alanlarında
yenileme projelerinin uygulanması sırasında afet riski taşıdığı Ccedilevre ve Şehircilik
Bakanlığı tarafından belirlenen boumllgelerde yenileme projelerinde tasfiye dahil olmak
uumlzere konuyla ilgili gerekli tuumlm duumlzenlemelerin yapılması ve gerektiğinde yasakların
konulması konusunda geniş yetkiler sunmaktadır290 5366 Sayılı Kanunrsquoun 6maddesi
uyarınca Kanunun uygulanmasına ilişkin olarak ldquoYıpranan Tarihi ve Kuumlltuumlrel
Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında
Kanunun Uygulama Youmlnetmeliği291rdquo yayımlanmıştır İlgili Youmlnetmeliğin 28 ve 29
maddelerinde afet riski taşıyan yenileme alanlarında yapılacak iş ve işlemler ile
uygulanacak yasaklara dair usul ve esaslara ilişkin ayrıntılı duumlzenlemelere yer
verilmektedir Youmlnetmeliğin 28maddesirsquo ne goumlre yetkili idareler yenileme
projelerinin uygulanması sırasında afet riski taşıdığı Ccedilevre ve Şehircilik Bakanlığınca
belirlenen boumllgelerde gerekli tedbirleri alabilir gerekli duumlzenlemeleri yapabilir veya
gerektiğinde yasaklar koyabilir Uygulama sırasında bu amaca youmlnelik olarak eğer
mevcutsa Ccedilevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından hazırlanmış olan afet etuumltleri esas
alınır Bu etuumltlerin bulunmaması ihtimalinde ise etuumltler yetkili idare tarafından yapılır
ya da yaptırılır
289 Ccedilaptuğ age s29 Uumlstuumln age s51 290 5366 Sayılı Kanun m3 291 RG 14122005 Tarih ve 26023 Sayı
106
Youmlnetmeliğin 29maddesirsquone goumlre ortaya ccedilıkan afet riskinin yenileme
projelerinin uygulanmasını imkansız hale getirmesi halinde yetkili idare yenileme
alanındaki uygulamanın tamamını veya bir kısmını tasfiye edebilir Afet riski
nedeniyle tasfiyeye karar verilmesi durumunda yetkili idare riskin bulunduğu
boumllgelerde riskin niteliğine uygun oumlnlemleri alabilir gerek goumlruumllmesi halinde
yapılaşma kullanım ve işletmeyi sınırlayabilir veya yasaklayabilir Ayrıca tasfiye
esas ve usulleri yetkili idarelerin meclis kararıyla belirlenir Tasfiye usul ve esaslarının
belirlenmesi yetkisinin yetkili idarelerin meclislerine bırakılmış olması hem 5366
Sayılı Kanunrsquoda hem de ilgili Youmlnetmelikte mahalli idarelere geniş bir takdir
yetkisinin verildiği şeklinde yorumlanabilir292
24 Afeti Konu Alan Diğer Duumlzenlemeler
241 775 Sayılı Gecekondu Kanunu
775 Sayılı Gecekondu Kanunu293 ile gecekonduların iyileştirilmesi iyileştirme
imkanı olmayanların yıkılması gecekondularda oturanlara arsa tahsis edilmesi teknik
ve maddi accedilıdan yardımların gerccedilekleştirilmesi gibi ccedileşitli yollarla kentin yapılaşma
ve konut sorununun ccediloumlzuumllmesi hedeflenmektedir Ancak hedeflerin gerccedilekleştirilmesi
noktasında uumllkemizde gecekonduların arsa ccediloumlzuumlmuumlnde benimsenen yanlış politika
nedeniyle Kanun ccedilarpık yapılaşma iccedilin bir ccediloumlzuumlm sunamamış gecekonduların
tasfiyesini sağlayamamış ve yeni gecekondu yapımının oumlnuumlne geccedilememiştir294
Dahası kanun koyucunun affı ile afete dayanıklı olmayan sağlıksız ve yetersiz
binaların yasal hale gelmesi soumlz konusu olmuştur295 Gecekondu Kanunu afetlerin
oumlnlenmesi bir yana afetlerin meydana gelmesi ihtimalinde afet zararlarının doğması
veya artmasına ayrıca idarenin sorumluluğunun doğmasına neden olabilecek bir
duumlzenleme olarak karşımıza ccedilıkmaktadır
292 Uumlstuumln age s126 293 RG 30071966 Tarih ve 12362 Sayı 294Uumlstuumln G ldquo Kentsel Doumlnuumlşuumlm Hukukurdquo XII Levha Yayınları İstanbul Kasım 2014 s182 Ccedilaptuğ
age s58 295 Ayrıntılı eleştiri iccedilin bkz syf 187-188
107
242 2985 Sayılı Toplu Konut Kanunu
1984 tarihli 2985 sayılı Toplu Konut Kanunu296 konut sorununun ccediloumlzuumlmuuml
kaccedilak yapılaşmanın oumlnlenmesi ve şehirleşmenin daha planlı bir şekilde
gerccedilekleştirilmesini sağlamaya youmlnelik kanunlardan biridir 2985 Sayılı Kanun ile
kurulması oumlngoumlruumllen Toplu Konut İdaresi (TOKİ)rsquonin kaynaklarının hangi amaccedilla
kullanılacağı ve Kanun kapsamında yuumlruumltuumllecek faaliyetler Toplu Konut Kanunursquonun
2 maddesinde oumlngoumlruumllmuumlştuumlr Kanunrsquoun Ek 7maddesirsquone goumlre ise TOKİ Başkanlığı
gecekondu boumllgelerinin tasfiye edilmesine veya bu boumllgelerin daha iyi duruma
getirilerek yeniden kazanılması amacıyla gecekondu doumlnuumlşuumlm projelerinin
geliştirilmesi inşaat uygulamaları ve finansman duumlzenlemelerinin yapılması gibi
yetkilere sahiptir Toplu Konut Kanunursquonda oumlngoumlruumllen amaccedillara bakıldığında
amaccedilların yalnızca altyapı ve konut gibi fiziksel sorunlara ilişkin olduğu
goumlruumllmektedir Ancak fiziksel boyutunun yanı sıra sosyal ekonomik ve kuumlltuumlrel youmlnuuml
de bulunan kentsel doumlnuumlşuumlmuumln gerccedilekleştirilmesinde bunun tek başına yeterli
olmadığı ortadadır297 Bu eksikliğe rağmen Kanunrsquoda yer alan duumlzenlemeler ve ilgili
kanunla toplu konut idaresine tanınan yetkiler kentsel doumlnuumlşuumlm projelerinin
gerccedilekleştirilmesinde oumlnemli katkılar sağlamaktadır298
Kentsel doumlnuumlşuumlm uygulamalarında yalnızca TOKİ değil Ccedilevre ve Şehircilik
Bakanlığı ve belediyeler de yetkili ve goumlrevlidir 2985 Sayılı Toplu Konut Kanunursquonun
yanı sıra 644 Sayılı Ccedilevre ve Şehircilik Bakanlığırsquonın Teşkilat ve Goumlrevleri Hakkında
KHK299 ve 6306 Afet Riski Altındaki Alanların Doumlnuumlştuumlruumllmesi Hakkında Kanun
kentsel doumlnuumlşuumlm konusunda ilgili Bakanlığa oldukccedila geniş yetkiler vermektedir Bu
yetkilere riskli yapıların tespitinin Bakanlıkccedila hazırlanacak youmlnetmelikle
belirlenmesi riskli yapılar uumlzerinde tasarrufların kısıtlanması imar haklarının
tapulaştırılması kent tasarımlarının yapılması ile TOKİrsquoye ya da idareye yani
belediyeye yetki devri ve bu iş ve işlemlerden hangilerinin TOKİ ya da idare tarafından
yapılacağının belirlenmesi gibi yetkiler oumlrnek olarak verilebilir Kanunla Bakanlığa
296 RG 08031984 Tarih ve 18335 Sayı 297 Yasin M ldquoKentsel Doumlnuumlşuumlm Uygulamalarının Hukuki Boyuturdquo TBB Dergisi S60 Y2005 s115 298 Uumlstuumln age s186 Ccedilaptuğ age s60 299 RG 04072011 Tarih ve 27984 Sayı
108
verilen goumlrevlere bakıldığında kentsel doumlnuumlşuumlm faaliyetlerinde asıl yetkili olan ve
TOKİ ile idarenin alacağı roluumln de asıl belirleyicisi olan kurumun Ccedilevre ve Şehircilik
Bakanlığı olduğu goumlruumllmektedir300
25 AFAD Oumlncesi Afet Youmlnetim Sistemi
251 Afetler Merkez Koordinasyon Kurulu
Afetler Merkez Koordinasyon Kurulursquonun kuruluş goumlrev ve ccedilalışma usulleri
Afetlere İlişkin Acil Yardım Teşkilatı ve Planlama Esaslarına Dair Youmlnetmelik301
kapsamında duumlzenlenmiştir Kurul devletin sahip olduğu tuumlm guumlccedil ve kaynakların her
birini afet meydana gelmeden oumlnce planlamak afetin meydana gelmesi durumunda
ise devletin ve ilgili birimlerinin afet boumllgesine suumlratle ulaşarak ve afetten zarar goumlren
kişilere en etkin ilk ve acil yardım faaliyetlerinin yapılmasını sağlamak amacıyla acil
yardım teşkilatının kuruluş ve goumlrevlerini duumlzenlemek amacıyla oluşturulmuştur302
Kurulun afetlerle ilgili Başbakanlıkccedila ya da eski adıyla Bayındırlık
Bakanlığınca verilen talimatları uygulamak afet boumllgesi ilan edilen boumllgelerdeki
valiliklerle iletişime geccedilerek sorunların ve ihtiyaccedilların giderilmesini sağlamak uumllke
iccedilinden ya da dışarıdan gelen yardımların toplanması ve koordinasyonunu sağlamak
gibi ccedileşitli goumlrevleri mevcuttur303
252 Başbakanlık Kriz Youmlnetim Merkezi
Kriz durumlarında faaliyet goumlstermek uumlzere oluşturulan bir kurul olan
Başbakanlık Kriz Youmlnetim Merkezinin oumlrguumltlenmesi duumlzenlenmesi ccedilalışma usul ve
esaslarının belirlenmesine ek olarak krize neden olan olayların en kısa suumlrede ortadan
kaldırılması amacıyla yapılması gereken faaliyetlere youmln verilmesi ve krize ilişkin
faaliyetlerin yuumlruumltuumllmesi Genelkurmay Başkanlığı ile ilgili Bakanlık kamu kurum ve
300 Hacibrahimoğlu N ldquoKentsel Doumlnuumlşuumlm Youmlntemlerirdquo Kentsel Doumlnuumlşuumlm Hukuku Ed Yasin M
Şahin C İstanbul Uumlniversitesi SSONAR İdare Hukuku ve İlimleri Araştırma ve Uygulama Merkezi
No20131 s94 301RG 08051988 Tarih ve 19808 Sayı 302 Youmlnetmelik m1 303 Guumlnduumlz Afet s98
109
kuruluşları arasında eşguumlduumlmuuml ve işbirliğini sağlayarak krizin en az zararla
atlatılmasını sağlamak amacıyla 1996 yılında Başbakanlık Kriz Merkezi
Youmlnetmeliği304 yuumlruumlrluumlğe konulmuştur Bu youmlnetmelikle afet olayları da duumlzenlemeye
konu edilmiş ve afet sonrası aşamalardan olan afete muumldahale aşamasında 7269 Sayılı
Kanunrsquoda yer alan merkezi ve yerel duumlzeydeki oumlrguumltlenme yapısına yeni yapıların
eklenmesi soumlz konusu olmuştur305 Başbakanlık Kriz Youmlnetim Merkezi306 Kriz
Koordinasyon Kurulu ile Kriz Değerlendirme ve Takip Kurulu ve Sekretarya olmak
uumlzere uumlccedil organdan oluşmakta ve merkez ccedilalışmalarını bu organlar aracığıyla
yuumlruumltmektedir
Kriz Koordinasyon Kurulu adından da anlaşılacağı uumlzere kriz youmlnetimi
aşamasında gerekli konularda ilgili makamlarla işbirliği halinde olan en uumlst kuruldur
Başbakanlık Kriz Merkezi Youmlnetmeliğirsquonin 8maddesirsquone goumlre Kurulrsquoun goumlrevleri
Kriz Değerlendirme ve Takip Kurulundan gelen bilgi ve oumlnerileri değerlendirmek
kriz youmlnetimiyle ilgili gerekli konularda kararlar alıp bunların uygulanmasını
sağlamak krizi doğuran olayların oumlzellikleri dikkate alınarak luumlzumu halinde
Genelkurmay Başkanlığı ve ilgili Bakanlığın goumlruumlşuumlnuuml alarak gerekli goumlruumllen il ve
ilccedilelerde Kriz Merkezleri kurulmasına karar vermektir Ayrıca kriz youmlnetimi iccedilin
gereken konularda ilgili makamlarla işbirliği yapmak luumlzum goumlruumllmesi durumunda
olağanuumlstuuml hal başta olmak uumlzere sıkıyoumlnetim307 seferberlik ve savaş hali ilan
edilmesini teklif etmek gibi goumlrevleri de mevcuttur
Kriz Değerlendirme ve Takip Kurulu krize sebep olan olayların ortadan
kaldırılması ve oumlnlenmesi iccedilin Kriz Koordinasyon Kurulu tarafından verilen yetkiler
ccedilerccedilevesinde teknik ve buumlrokratik ccedilalışmaların yuumlruumltuumllmesinden sorumlu olan
kuruldur Başbakanlık Kriz Merkezi Youmlnetmeliğirsquonin 9maddesirsquone goumlre krize ait her
tuumlrluuml bilgi ve belgeyi değerlendirmek değerlendirme sonuccedillarına goumlre alınması lazım
304 RG 09011997 tarih ve 22872 Sayı ( Başbakanlık Kriz Merkezi Youmlnetmeliği 19022011 tarih ve
27851 sayılı Resmi Gazetersquode yayımlanan 31012011 tarih ve 20111359 sayılı Youmlnetmeliğin 9
maddesi ile yuumlruumlrluumlkten kaldırılmıştır Afet ve Acil Durum Youmlnetim Merkezleri Youmlnetmeliği aynı guumln
yayınlanmıştır) 305 Eguumlnay Afet Mevzuatı s4 306 Başbakanlık Kriz Youmlnetim Youmlnetmeliği m7 307Sıkıyoumlnetim uygulamasına ilişkin duumlzenleme 21012017 Tarihli ve 6771 Sayılı Kanunun 16 ncı
maddesiyle Anayasadan ccedilıkarılmıştır
110
gelen oumlnlemleri belirlemek ve bunların uygulanmasını sağlamak yapacağı bu
ccedilalışmalarla ilgili olarak Genelkurmay Başkanlığı ilgili Bakanlıklar ve gerekli
goumlruumllecek kurum ve kuruluşlar arasında eşguumlduumlmuuml ve işbirliğini gerccedilekleştirmek kriz
konusunda Bakanlar Kurulu ve Kriz Koordinasyon Kurulu tarafından alınan kararların
veya verilen talimatların hızlı bir şekilde yerine getirilmesini sağlamak ve gerektiğinde
olağanuumlstuuml hal ve savaş hali ilan edilmesini Kriz Koordinasyon Kuruluna teklif etmek
luumlzum goumlrduumlğuuml hizmet ve faaliyetlerde Sekretarya yı yetkilendirmek gibi goumlrevler
uumlstlenmiştir
Son olarak sekretarya Başbakanlık Kriz Youmlnetim Merkezindeki cihazlar ile
araccedil ve gereccedillerin bakımının yaptırılması ile korunmasını sağlamak il bazında
oumlrguumltlenmesi oumlngoumlruumllen kriz merkezlerinde goumlrev alacak ilgili personelin eğitilmesi
goumlrevini yerine getirmek ve mevcut kriz merkezlerinin durumunu incelemek gibi
goumlrevleri ifa etmekle goumlrevli olan birimdir
Bu doumlnemde Afetler Merkez Koordinasyon Kurulu Başbakanlık Kriz
Youmlnetim Merkezi Kriz Koordinasyon Kurulu ve Kriz Değerlendirme ve Takip Kurulu
şeklindeki oumlrguumltlenmeye bakıldığında afetlerle ilgili teşkilat karmaşası accedilık bir şekilde
goumlruumllmektedir Yetki sorumluluk ve goumlrevler accedilısından tam bir karmaşanın hakim
olduğu bu tabloda hizmetlerin yerine getirilmesinde buumlyuumlk oranda aksaklıkların
yaşanması ise kaccedilınılmaz olmuştur308
253 Afet İşleri Genel Muumlduumlrluumlğuuml
1965 yılında İmar ve İskan Bakanlığırsquona bağlı olarak afet youmlnetim sisteminin
geliştirilmesiyle goumlrevli ve sorumlu olmak uumlzere Afet İşleri Genel Muumlduumlrluumlğuuml
kurulmuştur Afet youmlnetim sistemi iccedilerisinde faaliyet goumlsteren guumlccedilluuml bir merkezi
kuruma olan ihtiyacın giderilmesi amacıyla kurulan Afet İşleri Genel Muumlduumlrluumlğuuml ilk
olarak afet meydana geldiğinde acil yardım uygulaması yapma ve kurumlar arası
eşguumlduumlmuuml sağlama afetin etkisiyle zarar goumlren boumllgelerde suumlratle geccedilici barınmanın
sağlanması amacıyla kısa ve uzun vadeli tedbirlerin alınması ve uygulanmasıyla
yetkili ve goumlrevlidir Ayrıca afet maruz kalmış boumllgelere goumltuumlruumllmesi uygun goumlruumllen
308 Keleş R ldquoKentleşme Politikasırdquo İmge Kitabevi Ankara 2016 s615-616
111
hizmetlerin ilgili bakanlık ve diğer kamu kurum ve kuruluşlarıyla işbirliği iccedilerisinde
gerccedilekleştirilmesi afete uğramış ya da uğraması olası alanların imar durumları ve
geccedilici yerleşmeleriyle ilgili olarak her tuumlrluuml plan proje ve denetim ccedilalışmalarının
yerine getirilmesi afetlerin oumlnlenmesi amacıyla lazım gelen oumlnlemlerin alınması afete
maruz kalma ihtimali bulunan boumllgelerin tespit edilerek meydana gelen afetlerden en
az zararla kurtulmayı sağlayacak tedbirlerin alınması gibi goumlrevler uumlstlenmiştir309
Afet İşleri Genel Muumlduumlrluumlğuuml sahip olduğu yetki ve goumlrevlerini ilgili bakanlıklar
ile kamu kurum ve kuruluşlarıyla işbirliği halinde yerine getirmektedir 1999 yılı
oumlncesi doumlnemde Afet İşleri Genel Muumlduumlrluumlğuuml yanı sıra Yapı İşleri ile Teknik
Araştırma ve Uygulama Merkezi Muumlduumlrluumlğuumlrsquonuumln de yapı ve yerleşim planlaması
konularında goumlrevler uumlstlenmiştir310 Ayrıca bir ccedilok bakanlığa da kendi kuruluş
kanunlarında yer almak uumlzere afetlerle ilgili ccedileşitli goumlrevler verilmiştir Afetlerle ilgili
goumlrev ve yetkilerin bu kadar ccedilok kuruluş ve bakanlık arasında dağılmış olması
uygulamada koordinasyona dayalı sorunların yaşanmasına yol accedilmıştır Bu sorunları
ccediloumlzuumlme kavuşturmak adına 7269 Sayılı Umumi Hayata Muumlessir Afetler Dolayısıyla
Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanunrsquo un 1 maddesi uyarınca
afetin meydana gelmesi durumunda acil tedbirlerin alınması konusunda afetin
yaşandığı yerin valisi yetkili kılınmış ve bu karışıklığın valinin eşguumlduumlmuuml altında
ortadan kaldırılması amaccedillanmıştır Ayrıca afetlerle ilgili oumlnlemlerin alınmasında
belediye ve koumly muhtarlarının yanı sıra oumlzellikle yapı ve imarla ilgili olarak uyulması
gereken standartların tespiti ve bu standartların uygulanmasının takibi noktasında da
yerel youmlnetimlere oumlnemli goumlrevler duumlşmektedir311
Afet İşleri Genel Muumlduumlrluumlğuuml afetlerle ilgili goumlrevlerini ifa etmek amacıyla hem
merkezde hem de taşrada oumlrguumltlenmiş bulunmaktadır Merkezi duumlzeyde Genel
Muumlduumlrluumlk yerel duumlzeyde ise İl Bayındırlık Muumlduumlrluumlkleri buumlnyesinde İmar ve Afet
Şube Muumlduumlrluumlkleri şeklinde oumlrguumltlenmiştir Ancak Afet İşleri Genel Muumlduumlrluumlğuumlnuumln
merkez ve taşradaki teşkilatlarına bakıldığında afetlerde goumlrev alacak ve afete ilişkin
309Ccedilakır B ldquoAfet ve Acil Durum Youmlnetimi Bolu Belediyesi Oumlrneğirdquo Abant İzzet Baysal Uumlniversitesi
Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Kamu Youmlnetimi Ana Bilim Dalı Yayımlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi
Temmuz 2007 s76 310 Keleş ages602 311 Keleş age s601
112
faaliyetleri youmlnlendirebilecek yeterli duumlzeyde uzmanlaşmış personelinin mevcut
olmadığı goumlruumllmektedir Bu yetersizlik sebebiyledir ki buumlyuumlk oumllccedilekli afetlerin
meydana gelmesi ihtimalinde afet işleri oumlrguumltlerinin afetlere ilişkin goumlrevlerini yerine
getirirken başarısızlığa duumlşmeleri kaccedilınılmazdır312 Bu durum ise afetlerle
muumlcadelenin suumlratle ve en etkili şekilde sonuccedillandırılmasını amaccedillayan afet youmlnetim
sistemi aşamalarının başarılı sonuccedillara ulaşmasında engel oluşturmaktadır Bu
olumsuzluğu gidermek amacıyla ve afetlerde insan unsurunun oumlnemi de dikkate
alındığında bu alanda uzmanlaşmış personel ihtiyacının karşılanması youmlnuumlnde
ccedilalışmalara ağırlık verilmelidir
254 Sivil Savunma Genel Muumlduumlrluumlğuuml
Muumlduumlrluumlğuumln afet hizmetleri alanındaki goumlrevleri 7126 Sayılı Sivil Savunma
Kanunu 7269 Sayılı Sayılı Umumi Hayata Muumlessir Afetler Dolayısıyla Alınacak
Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun ile 8812777 Sayılı Afetlere ilişkin Acil
Yardım Teşkilatı ve Planlama esaslarına Dair Youmlnetmelik kapsamında duumlzenlenmiştir
7126 Sayılı Kanun ile Sivil Savunma Genel Muumlduumlrluumlğuuml afetlere ve buumlyuumlk ccedilaplı
yangınlara karşı toplumun zararının en aza indirilmesi hayati oumlneme sahip bulunan
her tuumlrluuml kurum ve kuruluşun korunması ve faaliyetlerine devam edebilmesi iccedilin
iyileştirme amacıyla alınacak her tuumlrluuml koruyucu tedbirlerin alınmasıyla yetkili ve
goumlrevlidir Sivil Savunma Genel Muumlduumlrluumlğuuml Afetlere İlişkin Acil Yardım Teşkilatı ve
Planlama Esaslarına Dair Youmlnetmelik gereğince kurtarma ve afet sonrası enkaz
kaldırma ccedilalışmalarında goumlrev alacak personelinin eğitilmesini sağlamak gerekli
goumlruumllmesi halinde ililccedile afet buumlrosuna araccedil ve gereccedil youmlnuumlnden takviyede bulunmak
ve afet acil yardım planlarını sivil savunma planları ile eşguumlduumlmluuml hale getirmek gibi
goumlrevleri yerine getirmektedir313
Afet youmlnetim sistemini duumlzenleyen mevzuatta afet oumlncesi ve afet sonrası
doumlnemde yapılması gereken ccedilalışmalarla ilgili merkezi idarenin taşra uzantısı olan
valilik ve kaymakamlıklara ayrıca mahalli idarelere bir takım goumlrevler verilmiştir
Afetlere İlişkin Acil Yardım Teşkilatı ve Planlama Esaslarına Dair Youmlnetmelik
312 Guumlnduumlz Afet s89-90 313 Kemaloğlu age s131 Ccedilakır age s76
113
huumlkuumlmleri uyarınca acil yardım hizmetlerinin yuumlruumltuumllmesi amacıyla illerde valinin
başkanlığında ilccedilelerde ise kaymakamın başkanlığında faaliyet goumlsteren ldquokurtarma ve
yardım komitelerirdquo nin oluşturulması oumlngoumlruumllmektedir
8812777 Sayılı Afetlere İlişkin Acil Yardım Teşkilatı ve Planlama Esaslarına
Dair Youmlnetmeliğin 14rsquouumlncuuml maddesinde kuruluş goumlrev ve ccedilalışma esasları duumlzenlenen
İl Kurtarma ve Yardım Komitesi Belediye Başkanı İl Jandarma Alay Komutanı
Emniyet Muumlduumlruuml Sivil Savunma Muumlduumlruuml Milli Eğitim Genccedillik ve Spor Muumlduumlruuml
Bayındırlık ve İskacircn Muumlduumlruuml gibi ccedileşitli kurum temsilcilerinin katılımıyla oluşturulan
bir kuruldur314
İl Kurtarma ve Yardım Komitesi afet sonrası arama-kurtarma ilk yardım
yaralıların hastaneye sevk edilmesi guumlvenliğin temini geccedilici barınma gibi acil yardım
ccedilalışmalarının yuumlruumltuumllmesi kapsamında goumlrevli kuruluşlar arasında işbirliğinin
sağlanmasının yanı sıra acil yardım geccedilici yerleşim ve afet sonrası onarım iccedilin afetten
zarar goumlrenlere parasal yardımda bulunulmasını gerektiren durumlarda Bayındırlık ve
İskacircn Bakanlığırsquonın izninin alınması koşuluyla hizmet gruplarının goumlrevlerini
mevzuata uygun bir biccedilimde yerine getirebilmeleri amacıyla bulunması gereken
personelin ihtiyaccedil duyulan araccedil ve gereccedillerin toplanması goumlrevlerini yerine
getirmektedir315 Bu goumlrevlerine ek olarak il acil yardım planlarının yapılarak bunların
yuumlruumltuumllmesini sağlama ilccedile acil yardım planlarının incelenmesi ve il valisinin onayına
sunulması acil yardım planlarında kurulması gerekli goumlruumllen teşkilatın kurulması
goumlrevli personelin tespiti eğitimler ve tatbikatlar duumlzenleyerek grupların hizmete hazır
olmalarının sağlanması hizmet gruplarının goumlreve ccedilağrılarak gerekli kararların
alınmasını ve bu kararların uygulanmasını sağlama afet sonrası tespiti yapılan her
tuumlrluuml ihtiyacın temini hizmet gruplarının toplanma ve ccedilalışma esaslarının belirlenmesi
ve ccedilalışmaların koordine edilerek sonuccedillarının izlenmesi gibi goumlrevleri de yerine
getirmektedir316
314 RG 08051988 Tarih ve 19808 Sayı 315 Geray agm s104 316 8212777 Sayılı Youmlnetmelik m14
114
İl Kurtarma ve Yardım Komitesi herhangi bir afet meydana geldiğinde
yukarıda sayılan goumlrevlerini kurduğu dokuz hizmet grubu aracılığıyla yuumlruumltmektedir
Faaliyete geccedilmesi gereken hizmet grupları haberleşme ulaşım kurtarma ve yıkıntıları
kaldırma ilk yardım ve sağlık oumln hasar tespit ve geccedilici iskacircn guumlvenlik satın alma
kiralama el koyma ve dağıtım tarım elektrik su ve kanalizasyon hizmetleri grubu
şeklinde ilgili youmlnetmelikte317 tek tek sayılmıştır
İlccedile Kurtarma ve Yardım Komitesi ise kaymakamın başkanlığında ildeki
oumlrguumltlenmeye benzer şekilde oluşturulur İlccedile genelinde ildeki ile aynı goumlrevleri ifa
eden komite yine ildeki gibi bu ccedilalışmaları hizmet grupları eliyle yuumlruumltmekle
goumlrevlidir
6 AFADrsquoın Kuruluşu Sonrası Afet Youmlnetimi Oumlrguumltlenmesi
61 Genel Olarak
Yasal duumlzenlemeler accedilısından Tuumlrkiyersquode afet youmlnetimi ve afet youmlnetiminde
eşguumlduumlmuumln sağlanmasında 17 Ağustos 1999 Marmara Depremirsquonin doumlnuumlm noktası
olduğu soumlylenebilir Buumlyuumlk oranda can ve mal kayıplarının yaşanmasının yanında
geniş ccedilaplı hasarlara da sebep olan deprem afet youmlnetimi konusundaki duumlzenlemelerin
enine boyuna goumlzden geccedilirilmesi gerekliliğini acı bir şekilde ortaya koymuştur
Yaşanan depremin ardından hızlı bir şekilde normal yaşama doumlnuumllebilmesi boumllgenin
ekonomisinin duumlzeltilmesi ve gerekli yasal oumlnlemlerin zaman kaybetmeden hızlı bir
şekilde alınabilmesi amacıyla afet suumlresince sınırlı olmak uumlzere afet boumllgelerinde
gerekli yasal ve youmlnetsel duumlzenlemelerin ivedi olarak yapılabilmesi amacıyla Bakanlar
Kuruluna kanun huumlkmuumlnde kararname ccedilıkarma yetkisi verilmesini teminen Yetki
Kanunu318 ccedilıkarılmış ve Yetki Kanunursquona dayanılarak 17 Ağustos 1999rsquodan 2000 yılı
Temmuz ayının başına kadar geccedilen doumlnemde birccedilok kanun KHK tuumlzuumlk ve youmlnetmelik
317 8212777 Sayılı Youmlnetmelik m16 3184452 Sayılı ldquo Doğal Afetlere Karşı Alınacak Oumlnlemler ve Doğal Afetler Nedeniyle Doğan Zararların
Giderilmesi İccedilin Yapılacak Duumlzenlemeler Hakkında Yetki Kanunurdquo RG 29081999 Tarih ve 23801
Sayı
115
ccedilıkarılmıştır319 Bu duumlzenlemelerle hem depremin neden olduğu sorunların ccediloumlzuumllmesi
hem de afet youmlnetimi alanında yaşanan yapısal ve mevzuata ilişkin sıkıntıların ve
eksikliklerin giderilmesi amaccedillanmıştır320
Marmara depreminin ardından kurumsal anlamda yapılan en oumlnemli değişiklik
583 Sayılı321 KHKrsquonın yayımlanması ve Kararnameyle Tuumlrkiye Acil Durum Youmlnetimi
Başkanlığının kurulması olmuştur Başkanlığın ccedileşitli kurum ve kuruluşlarda acil
durum youmlnetimi merkezlerinin kurulmasını sağlama ve bu merkezlerin ccedilalışma
esaslarını belirleme acil durum youmlnetiminin uygulanmasının gerekeceği olayların
oumlnceden oumlnlenerek afet zararlarının azaltılması iccedilin ilgili kurum ve kuruluşlar
tarafından afete ilişkin alınması lazım gelen oumlnlemlerin alınarak afet youmlnetim
planlarının hazırlanmasını sağlama gibi goumlrev ve yetkileri bulunmaktadır Başkanlık
oumlncelikli hedefi acil durum youmlnetiminin uygulanmasına neden olacak olayların
oumlnlenmesi olsa da bu durumun oumlnlenemediği ve acil durum youmlnetimine geccedililmesinin
gerektiği hallerde hem kamunun hem de oumlzel sektoumlruumln işlettiği her ccedileşit deniz hava
ve kara taşıtlarından yararlanılması acil durumlarda yardım iccedilin goumlnuumllluuml olarak ccedilalışan
kuruluş ve kişilerin teşvik edilmesine youmlnelik duumlzenlemelerin yapılması yardım
malzemelerinin teslim alınarak bunların korunması ve ihtiyaccedil noktalarına sevk
edilmesinin sağlanması gibi goumlrevleri de yerine getirmektedir
Tuumlrkiye Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığı 600 Sayılı322 KHK ile goumlrevleri aynı
kalmak uumlzere Genel Muumlduumlrluumlğe doumlnuumlştuumlruumllmuumlştuumlr 4452 Sayılı Yetki Kanunursquona
dayanılarak ccedilıkarılan ve Belediye Kanunun ve Sivil Muumldafaa Kanununun bazı
maddelerinin değiştirilmesi amacıyla yuumlruumlrluumlğe konulan 586 Sayılı323 KHK ile 11 ilde
merkeze bağlı olarak faaliyet goumlstermek uumlzere sivil savunma birlikleri ile illerde sivil
319 Fani R ldquo Erciş Depremi Oumlzelinde Tuumlrkiyersquode Afet Youmlnetimirdquo YYUuml SBE Kamu Youmlnetimi Ana
Bilim Dalı Yayımlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi Van 2014 s29 320 Erguumlnay Afet Mevzuatı s5 321 Başbakanlık Teşkilatı Hakkında Kanun Huumlkmuumlnde Kararnamenin Değiştirilerek Kabuluuml Hakkında
Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Huumlkmuumlnde Kararname RG 22111999 Tarih ve 23884
Sayı(muumlkerrer) 322 600 Sayılı ldquoBaşbakanlık Teşkilatı Hakkında Kanun Huumlkmuumlnde Kararnamenin Değiştirilerek Kabuluuml
Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Huumlkmuumlnde Kararnamerdquo RG14062000 Tarih
ve 24079 Sayı 323586 Sayılı ldquoSivil Muumldafaa Kanunu ile Belediye Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun
Huumlkmuumlnde Kararnamerdquo RG 27121999 Tarih ve 23919 Sayı (muumlkerrer)
116
savunma arama kurtarma birlikleri ve ilccedilelerde ise sivil savunma muumlduumlrluumlkleri
kurulmuştur Ayrıca ilgili kararnameyle yaşanan afetlerde belediyelere kendi yetki ve
sorumluluk sahaları dışında da goumlrevler verilmesi ve afetle muumlcadelede goumlnuumllluuml olarak
ccedilalışan kuruluşların afet sonrası arama-kurtarma ve ilk yardım hizmetlerine katılma
esasları ayrıntılarıyla duumlzenlenmiştir324
ldquoAfet ve Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığının Teşkilat ve Goumlrevleri Hakkında
Kanunrdquo ve bu Kanunrsquoa dayanılarak ccedilıkartılan ldquoAfet ve Acil Durum Muumldahale
Hizmetleri Youmlnetmeliğirdquo325 ile ldquoAfet ve Acil Durum Youmlnetim Merkezleri
Youmlnetmeliğirdquo326 afet youmlnetim sistemimizin kurumsal yapısını buumlyuumlk oumllccediluumlde
değiştirmiştir 703 Sayılı KHKrsquonin 62rsquonci maddesiyle ldquoAfet ve Acil Durum
Youmlnetimi Başkanlığının Teşkilat ve Goumlrevleri Hakkında Kanunrdquo un adı ldquoAfet ve Acil
Durum Youmlnetimi Başkanlığı ile İlgili Bazı Duumlzenlemeler Hakkında Kanunrdquo şeklinde
değiştirilmiştir Ayrıca 23 uumlncuuml maddesinin birinci fıkrasında yer alan Bu Kanun
ibaresi Kanunlarla ve afet ve acil durum youmlnetimine ilişkin Cumhurbaşkanlığı
Kararnamesi şeklinde değiştirilmiş uumlccediluumlncuuml fıkrasında yer alan kanunlarla
ibaresinden sonra gelmek uumlzere ve Cumhurbaşkanlığı kararnameleriyle ibaresi
eklenmiştir Son olarak Kanunrsquoun ccedileşitli maddeleri327 yuumlruumlrluumlkten kaldırılmıştır
02072018 tarihli 703 sayılı KHKrsquonin 62rsquonci maddesi 24062018 tarihinde birlikte
yapılan TBMM ve Cumhurbaşkanlığı seccedilimleri sonucunda Cumhurbaşkanırsquonın ant
iccedilerek goumlreve başladığı tarih olan 09072018 tarihi itibariyle yuumlruumlrluumlğe girmiştir
6771 Sayılı Tuumlrkiye Cumhuriyeti Anayasasında Değişiklik Yapılmasına Dair
Kanun Resmi Gazete328de halk oylamasına sunulmak uumlzere yayımlanmış ve
16042017 tarihinde yapılan halk oylaması ile kabul edilerek kesin sonuccedilların Yuumlksek
Seccedilim Kurulu tarafından yine Resmi Gazete329rsquo de yayımlanarak yuumlruumlrluumlğe girmiştir
Ancak Kanunun Cumhurbaşkanı ve milletvekili seccedilimlerine ilişkin huumlkuumlmlerinin
324 Erguumlnay Afet Mevzuatı s5 325 RG 18122013 Tarih ve 28855 Sayı 326 RG 19022011 Tarih ve 27851 Sayı 327 1 ila 14 uumlncuuml 16 ila 22rsquoncii 24 ila 26rsquoncı maddeleri ile ek 1 inci maddesinin birinci ikinci ve uumlccediluumlncuuml
fıkraları ve geccedilici 1 ila geccedilici 7rsquonci maddeleri ve eki (I) sayılı Cetvel 328 RG 11022017 Tarih ve 29976 Sayı 329 RG 27042017Tarih ve 30050 Sayı(Muumlkerrer)
117
birlikte yapılacak Cumhurbaşkanı ve milletvekili seccedilimi takviminin başladığı tarihte
Cumhurbaşkanlığı huumlkuumlmet sistemine ilişkin huumlkuumlmlerinin ise bu seccedilim sonucunda
seccedililen Cumhurbaşkanının goumlreve başladığı tarihte yuumlruumlrluumlğe girmesi huumlkme
bağlandığından Cumhurbaşkanırsquonın ant iccedilerek goumlreve başladığı tarih olan 09072018
tarihi itibariyle yuumlruumlrluumlğe girmiştir
Halk oylamasıyla kabul edilen bu duumlzenleme 1982 Anayasasırsquonda buguumlne
kadar yapılan en oumlnemli değişiklikleri iccedilermektedir Anayasamızda yapılan en oumlnemli
değişiklik parlamenter huumlkuumlmet sisteminin yerine Cumhurbaşkanlığı huumlkuumlmet
sisteminin getirilmesi olmuştur Boumlylece sert kuvvetler ayrılığını temel alan yeni
huumlkuumlmet sisteminde Bakanlar Kurulu ve Başbakanlık kurumları Anayasadan
ccedilıkarılarak yuumlruumltmedeki ccedilift başlılığa son verilmiştir Tuumlrkiye Cumhuriyeti
Anayasasında Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun330rsquoun 8maddesi ile değişen
Anayasarsquonın 104maddesirsquonde Cumhurbaşkanının Devletin başı olduğu yuumlruumltme
yetkisinin Cumhurbaşkanına ait olduğu Cumhurbaşkanının yuumlruumltme yetkisine
dayanarak Cumhurbaşkanı yardımcıları bakanlar ve uumlst duumlzey kamu goumlrevlilerini
atamaya yetkili olduğu duumlzenlenmektedir Oumlte yandan Cumhurbaşkanının genel
siyasetin yuumlruumltuumllmesi accedilısından sahip olduğu yuumlruumltme yetkisi ile ilgili olarak ihtiyaccedil
duyduğu konularda kararname ccedilıkarabileceği de oumlngoumlruumllmektedir Bu duumlzenlemeyle
kararnamelerin yuumlruumltmenin ihtiyacını karşılaması sağlanmakta temel hak ve
huumlrriyetler ile siyasi hak ve huumlrriyetler duumlzenleme alanı dışında bırakılarak kanunlarda
kararnamenin konusu ile aynı durumda farklı huumlkuumlm bulunması halinde kanunun
uygulanacağı huumlkme bağlanmaktadır331
6771 sayılı Kanunrsquoun yuumlruumlrluumlğe girmesiyle KHK ve tuumlzuumlk hukukumuzdan
ccedilıkarılarak yerlerini Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerine bırakmıştır TBMM
tarafından onaylanmasına gerek olmayan Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi yargısal
denetimi Anayasa Mahkemesi tarafından yapılacak olsa da normlar hiyerarşisinde
kanunun altında yer alan bir idari işlem niteliğindedir332 6771 Sayılı Kanunrsquoun
330 RG 11022017 tarih ve 29976 sayı Erişim Tarihi 25072018 331 2709 Sayılı Tuumlrkiye Cumhuriyeti Anayasası m104(Değişik 16042017-67718 md) 332 Yuumlksel İ ldquo6771 sayılı Anayasa Değişikliği Kanunursquonun Ardından Kanun Yapma Youmlntemirdquo
Hacettepe HFD 7(2) 2017 251ndash274 s 269
118
8maddesiyle değişik Anayasarsquonın 104maddesirsquone goumlre ldquoCumhurbaşkanı yuumlruumltme
yetkisine ilişkin konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ccedilıkarabilir Anayasanın
ikinci kısmının birinci ve ikinci boumlluumlmlerinde yer alan temel haklar kişi hakları ve
oumldevleriyle doumlrduumlncuuml boumlluumlmde yer alan siyasi haklar ve oumldevler Cumhurbaşkanlığı
kararnamesiyle duumlzenlenemez Anayasada muumlnhasıran kanunla duumlzenlenmesi
oumlngoumlruumllen konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ccedilıkarılamaz Kanunda accedilıkccedila
duumlzenlenen konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ccedilıkarılamaz
Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile kanunlarda farklı huumlkuumlmler bulunması halinde
kanun huumlkuumlmleri uygulanır Tuumlrkiye Buumlyuumlk Millet Meclisinin aynı konuda kanun
ccedilıkarması durumunda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi huumlkuumlmsuumlz hale gelirrdquo 333
Eski sistem ile şu anki sistemin en temel farkı kaynağını parlamentodan alan
ona karşı sorumlu ve guumlvenine dayanan kollektif bir organ olan Bakanlar Kurulunun
varlığına son verilmesi ve yuumlruumltme erkinin doğrudan halkın seccediltiği Cumhurbaşkanında
toplanmasıdır Bu durum esas olarak şu anayasal huumlkuumlmde yer almıştır ldquoYuumlruumltme
yetkisi ve goumlrevi Cumhurbaşkanı tarafından Anayasaya ve kanunlara uygun olarak
kullanılır ve yerine getirilirrdquo(m8) Ayrıca 6771 Sayılı Kanunrsquola değişik 1982
Anayasasırsquonın geccedilici 21maddesinin F fıkrasında Kanunun yuumlruumlrluumlğe girdiği tarih
itibariyle yuumlruumlrluumlkte bulunan KHK lar tuumlzuumlkler Başbakanlık ve Bakanlar Kurulu
tarafından ccedilıkarılan youmlnetmelikler ile diğer duumlzenleyici işlemlerin yuumlruumlrluumlkten
kaldırılmadıkccedila geccedilerliliğini suumlrduumlreceği G fıkrasında ise kanunlarla ya da diğer
mevzuatlar kapsamında Başbakanlık ve Bakanlar Kuruluna verilmiş olan yetkilerin
mevzuatta yapılacak değişikliklere kadar Cumhurbaşkanınca kullanılacağı
duumlzenlenmektedir334
Bu yeni duumlzenlemeler doğrultusunda 2018 yılında yuumlruumlrluumlğe giren
Bakanlıklara Bağlı İlgili İlişkili Kurum ve Kuruluşlar ile Diğer Kurum ve
Kuruluşların Teşkilatı Hakkında 4 numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi335 ile
333 1982 Anayasası madde 104 (Değişik 21012017-67718 md) 334 Turan CB s60 2112017 tarihli ve 6771 sayılı Kanunun 16 ncı maddesiyle ldquoBaşbakanrdquo ibaresi
yer alan maddeler madde başlıkları ve ilgili fıkralar ldquoCumhurbaşkanı yardımcılarırdquo şeklinde
değiştirilmiştir 335 RG 15072018 Tarih ve 3049 Sayı
119
Başbakanlığa bağlı olarak faaliyet goumlsteren aşağıda ayrıntılı bir şekilde ele alınacak
olan AFAD İccedil İşleri Bakanlığına bağlanmıştır Ayrıca Kararnamede merkez ve taşra
teşkilatlarından oluşan Başkanlık hizmet birimlerine yer verilmiştir Başkanlık afet ve
acil durumlarla sivil savunmaya ilişkin hizmetlerin uumllke duumlzeyinde etkin bir şekilde
gerccedilekleştirilmesi iccedilin gerekli oumlnlemlerin alınması ve olayların meydana gelmesinden
oumlnce hazırlık ve risk azaltma olay sırasında yapılacak muumldahale ve olay sonrasında
gerccedilekleştirilecek iyileştirme ccedilalışmalarını yuumlruumlten kurum ve kuruluşlar arasında
koordinasyonun sağlanması yurt iccedilinde ve yurt dışında insani yardım
operasyonlarının yapılması ve koordine edilmesi ile bu konularda politika oumlnerilerinin
geliştirilmesi ve uygulanması hususlarını yuumlruumltmekle goumlrevlendirilmiştir Ayrıca
illerde de valilere bağlı il afet ve acil durum muumlduumlrluumlkleri kurulmuştur
255 Afet ve Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığı(AFAD)
5902 Sayılı336 ldquoAfet ve Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığının Teşkilat ve
Goumlrevleri Hakkında Kanunrdquo un 2009 yılında yuumlruumlrluumlğe girmesiyle birlikte uumllkemizde
afet youmlnetim suumlrecinde faaliyet goumlsteren uumlccedil temel kurum olan Tuumlrkiye Acil Durum
Youmlnetimi Genel Muumlduumlrluumlğuuml Sivil Savunma Genel Muumlduumlrluumlğuuml ve Afet İşleri Genel
Muumlduumlrluumlğuuml kapatılarak afet ve acil durum hizmetlerinin koordinasyonundan eğitim
politikalarının oluşturulmasından ve bu konularda mevzuat duumlzenlemeleri
yapılmasından sorumlu olmak uumlzere ldquoAfet ve Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığı
(AFAD)rdquo kurulmuştur Yukarıda da yer verilen 4 numaralı Cumhurbaşkanlığı
Kararnamesi ile 5902 Sayılı Kanunrsquoun bazı maddeleri yuumlruumlrluumlkten kaldırılmış ve
Başbakanlığa bağlı olarak faaliyetlerini suumlrduumlren AFAD yeni duumlzenlemeyle İccedil İşleri
Bakanlığırsquo na bağlanmıştır
AFAD lsquoın temel goumlrevi afet ve acil durumlarda goumlrev alacak bakanlıklar ve
kurum ve kuruluşlarla yapılan değerlendirmeler doğrultusunda ldquoTuumlrkiye Afet
Muumldahale Planını337rdquo nı oluşturmak bu planı belli zaman aralıklarında guumlncellemek
336 RG 17062009 Tarih ve 27261 Sayı 337 TC Başbakanlık Afet ve Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığı Tuumlrkiye Afet Muumldahale Planı (TAMP)
Aralık 2013 s2 httpswwwafadgovtrtr2419Turkiye-Afet-Mudahale-Plani Erişim Tarihi
19072018
120
ve afet anında ilgili planın uygulanmasını koordine etmektir Tuumlrkiye afet planının
hazırlanıp uygulanması ile ilgili olarak bakanlıklar ile kurum ve kuruluşlarda en uumlst
youmlneticiler il afet muumldahale planlarının hazırlanması ve uygulanmasından il
duumlzeyinde valiler oumlzel kurum ve kuruluşlarda ise bu kurum ve kuruluşların sahipleri
ya da temsile yetkili olan organları sorumluluk uumlstlenmektedir338
Tuumlrkiye Afet Muumldahale Planı (TAMP) 5902 Sayılı Afet ve Acil Durum
Youmlnetimi Başkanlığı Teşkilat ve Goumlrevleri Hakkında Kanun huumlkuumlmleri gereğince
Afet ve Acil Durum Yuumlksek Kurulu339rsquonun 20122013 tarihli kararıyla Resmi gazetersquo
de yayımlanarak yuumlruumlrluumlğe girmiştir340 TAMP uumllkemizde yaşanabilecek her tuumlr ve
oumllccedilekte afet ve acil durumlara muumldahalede goumlrev alacak bakanlık kurum ve
kuruluşlar oumlzel kuruluşlar STKrsquolar ve gerccedilek kişileri kapsamakta ulusal ve yerel
duumlzeyde gerccedilekleştirilmesi planlanan muumldahale youmlnetim sistemini accedilıklamaktadır
Hayat kurtarmak kesintiye uğrayan hayatı ve faaliyetleri en kısa suumlrede normale
doumlnduumlrmek muumldahale ccedilalışmalarını hızlı ve planlı bir şekilde gerccedilekleştirmek halk
sağlığını korumak ve suumlrduumlrmek muumllkiyet ccedilevre ve kuumlltuumlrel mirası korumak
ekonomik ve sosyal kayıpları azaltmak ikincil afetleri oumlnlemek ya da bunların zararlı
etkilerini azaltmak ve kaynakların etkin bir şekilde kullanılmasını sağlamak TAMPrsquo
ın temel hedefleri arasındadır341
TAMPrsquo da yer alan afetler ve acil durumlar ise aşağıda yer alan tablo 5rsquode
goumlsterilmektedir TAMP ile herhangi bir afet meydana geldiğinde afet sırasında kimin
ne şekilde hareket edeceği ve muumldahalenin nasıl bir organizasyon iccedilerisinde yapılacağı
şimdiden belirlenmiş durumdadır Afete muumldahale aşamasında yuumlruumltuumllen hizmetlerin
niteliğine goumlre oluşturulan 28 adet hizmet grubu bulunmaktadır342 Burada dikkat
338Buumlyuumlkkaracığan N ldquoTuumlrkiyersquo de Yerel Youmlnetimlerde Kriz ve Afet Youmlnetim Ccedilalışmalarının Mevzuat
Accedilısından Değerlendirilmesirdquo Selccediluk Uumlniversitesi Sosyal ve Teknik Araştırmalar Dergisi S 2 2016
s207 339 5902 Sayılı Kanunrsquoun 3maddesirsquonde duumlzenlenen Afet ve Acil Durum Yuumlksek Kurulu i 703 sayılı
KHKrsquonin 62maddesiyle yuumlruumlrluumlkten kaldırılmıştır 340 03012014 Tarih ve 28871Sayı 341TC Başbakanlık Afet ve Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığı Tuumlrkiye Afet Muumldahale Planı
(TAMP)s4 342 httpswwwafadgovtruploadNode2419filesAfet_Mud_Pl_ResmiG_20122013pdf Erişim
Tarihi 27092019
121
edilmesi gereken husus tabloda yer alan durumların TAMPrsquo da kriz durumu olarak
tanımlanmadığı afet ve acil durum olarak tanımlandığıdır
Tablo 5 TAMPrsquo da Afet ve Acil Durumlar
Su Baskını Toplu Nuumlfus Hareketleri
Baraj Patlaması Siber Saldırı
Orman Yangını Kimyasal Olaylar
Sanayi Yangınları Biyolojik Afetler ve Salgın
Hastalıklar
Deprem Radyolojik ve Nuumlkleer Kazalar
Ulaşım Kazaları Kuraklık
Teknolojik Kazalar Hava ve Deniz Aracı Kazaları
Kaynak TC Başbakanlık Afet ve Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığı Tuumlrkiye Afet Muumldahale
Planı (TAMP) Aralık 2013 s2-3
15 Temmuz 2018 tarihinde 4 numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile
yuumlruumlrluumlkten kaldırılan ve 5902 Sayılı Kanunrsquoun 6 maddesirsquo nde Afet ve Acil Durum
Youmlnetimi Başkanlığı oumlrguumltlenmesini oluşturan birimler Başkana bağlı faaliyet
goumlsteren altı daire başkanlığı şeklinde oumlrguumltlenmişti Bunlar Planlama ve Zarar
Azaltma Dairesi Başkanlığı Muumldahale Dairesi Başkanlığı İyileştirme Dairesi
Başkanlığı Sivil Savunma Dairesi Başkanlığı Deprem Dairesi Başkanlığı Youmlnetim
Hizmetleri Dairesi Başkanlığı şeklinde sıralanmaktaydı Başkan hizmetleri afet
youmlnetimi ilkesine uygun olarak yuumlruumltmek Afet ve Acil Durum Koordinasyon
Kurulursquonun toplanması amacıyla kurul başkanına oumlneride bulunmak afet sırasında
muumldahaleyi koordine etmek ve uumlst makamları bilgilendirmek sivil savunma arama ve
kurtarma birlik muumlduumlrluumlklerinin goumlrev yerlerini ilgili kuruluşlarla koordine ederek
belirlemek iccedil denetccedili atamak resmi ve oumlzel kurum ve kuruluşlar ile ilişkileri
yuumlruumltmek basın ve halkla ilişkiler faaliyetlerini planlamak ve yuumlruumltmek yıllık ccedilalışma
raporu ve eylem planını hazırlamakla goumlrevliydi ve hizmetlerin yuumlruumltuumllmesinden
dolayı Başbakana karşı sorumluydu (Madde 71ndash2)
122
15 Temmuz 2018 tarihli ve 4 Numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesirsquonin
ikinci boumlluumlmuumlnde ele alınan ve yeniden duumlzenlenen Afet ve Acil Yardım Youmlnetimi
Başkanlığı merkez ve taşra olmak uumlzere iki ana teşkilattan oluşmaktadır Başkanlık
merkez teşkilatının AFAD İl Muumlduumlrluumlkleri ve tuumlm kamu kurumlarının afetlerle ilgili
olarak uumlzerlerine duumlşen sorumlulukları yerine getirmelerini sağlama ilgili kurumları
takip etme ve gerekli ccedilalışmaları yapmak uumlzere koordinasyonu sağlama gibi
yuumlkuumlmluumlluumlkleri bulunmaktadır343 Başkanlığın afet ve acil durumlarla ilgili yasalarla
verilen goumlrevleri ise daire başkanlıkları tarafından yerine getirilmektedir İlgili
Kararnamersquonin 35 maddesirsquo ne goumlre AFAD Başkanlığına bağlı daire başkanlıkları
Planlama ve Risk Azaltma Dairesi Başkanlığı Muumldahale Dairesi Başkanlığı
İyileştirme Dairesi Başkanlığı Sivil Savunma Dairesi Başkanlığı Deprem Dairesi
Başkanlığı Personel ve Destek Hizmetleri Dairesi Başkanlığı Strateji Geliştirme
Dairesi Başkanlığı Bilgi Sistemleri ve Haberleşme Dairesi Başkanlığırsquodır Yeni
duumlzenlemeyle 5902 Sayılı Kanunrsquoda ldquoPlanlama ve Zarar Azaltma Dairesi Başkanlığırdquo
ismiyle duumlzenlenen Başkanlık ldquoPlanlama ve Risk Azaltma Dairesi Başkanlığırdquo
şeklinde gerccedilekleştirilen isim değişikliğiyle varlığını suumlrduumlrmektedir Bunun yanı sıra
daha oumlnce hizmet birimleri arasında yer alan ldquoYoumlnetim Hizmetleri Dairesi Başkanlığırdquo
ise yeni duumlzenlemede yer almamaktadır344
15 Temmuz 2018 tarihli ve 4 Numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesirsquonin
36maddesine goumlre Planlama ve Risk Azaltma Dairesi Başkanlığırsquonın goumlrevleri uumllke
duumlzeyinde uygulanacak afet ve acil durum muumldahale risk youmlnetimi ve risk azaltma
planlarını yapmak veya yaptırmak muhtemel afet ve acil durum boumllgelerini tespit
etmek ve oumlnleyici tedbirleri ilan etmek zarara uğraması muhtemel yerlerin plan proje
ve imar esaslarını belirlemek ayni nakdi ve insani yardım esaslarını belirlemek yurt
iccedili ve yurt dışında meydana gelen afet ve acil durumlarla ilgili bilgileri toplamak ve
değerlendirmek olarak sıralanabilir Afet ve acil durumlara ilişkin goumlrevleri ise
youmlnetim stratejilerini belirlemek kamu yatırımları ile personel ihtiyacı konusunda
343 Şenguumln Afet Hukuku s138 34415 Temmuz 2018 tarihli ve 4 Numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesirsquonin ldquoHizmet Birimlerirdquo
başlıklı 35 Maddesinde diğer daire başkanlıklar Personel ve Destek Hizmetleri Dairesi Başkanlığı
Eğitim Dairesi Başkanlığı Dış İlişkiler ve Uluslararası İnsani Yardım Dairesi Başkanlığı Goumlnuumllluuml ve
Bağışccedilı İlişkileri Dairesi Başkanlığı ve Denetim Hizmetleri Dairesi Başkanlığı olarak sıralanmaktadır
123
ilgili kuramlara oumlnerilerde bulunmak sigorta hizmetlerinin geliştirilmesi ve
yaygınlaştırılmasını sağlamak hizmet standartlarını ve akreditasyon esaslarını
belirlemek ve denetlemek ve başkan tarafından verilecek benzeri goumlrevleri yapmak
şeklinde sıralanmaktadır
Aynı Kararnamersquonin 37rsquonci maddesirsquonde duumlzenlenen Muumldahale Dairesi
Başkanlığı afet ve acil durum esnasında kamu oumlzel sektoumlr ve sivil toplum kuruluşları
yabancı kişi ve kuruluşlara ait her tuumlrluuml kaynakları değerlendirerek afet veya acil
durumun etkilerini gidermeye youmlnelik muumldahale ccedilalışmalarını yuumlruumltmek başkanlık
buumlnyesindeki afet ve acil durum youmlnetimi merkezini idare etmek kamu kurum ve
kuruluşları ile illerde afet ve acil durum youmlnetimi merkezlerinin accedilılması ve
youmlnetilmesini sağlamak koruyucu ve kurtarıcı faaliyetleri planlamak ve yuumlruumltmek
afet ve acil duruma ilişkin anlaşmalarla verilen goumlrevleri yuumlruumltmek yabancı devletlerle
ve uluslararası kuruluşlarla goumlrev alanına giren konularda işbirliği yapmak gibi
goumlrevleri ifa etmektedir Muumldahale Dairesi Başkanlığırsquona verilen goumlrevlerin oumlzellikle
afetler meydana geldikten sonra yani kriz youmlnetimi aşamasında etkin bir şekilde
planlandığı goumlruumllmektedir
Kararnamersquonin 38 Maddesinde İyileştirme Dairesi Başkanlığırsquonın goumlrevleri
tek tek sayılmıştır İlgili maddede bu goumlrevler afet ve acil durum sonrası hayatın
normale doumlnmesini sağlayıcı tedbirleri almak afet ve acil durum boumllgelerinde geccedilici
yerleşmeyi sağlamak zarara uğramış kişilerin tedavi iaşe ibate sosyal ve psikolojik
destek hizmetlerini yuumlruumltmek afete uğramış yerlerin imar plan proje işlemleri ile bu
alandaki hukuki işlemlerin yuumlruumltuumllmesinde kamu kurum ve kuruluşları ile
koordinasyonu sağlamak yapılan işlemleri denetlemek uluslararası acil yardımları
yapmak ve kabul etmek afetten etkilenen boumllgelerde kamu kurum ve kuruluşları
mahalli idareler uumlniversiteler ve sivil toplum kuruluşları ile işbirliği iccedilerisinde afet
sonrası yeniden yapılanma ve iyileştirme planlarını hazırlamak hazırlanan planların
uygulanmasını koordine etmek uygulamaya ilişkin ilerleme raporlarını hazırlamak
olarak yer almaktadır
Ccedileşitli maddeleri yuumlruumlrluumlkten kaldırılan ve halen yuumlruumlrluumlkte bulunan 5902
Sayılı Kanunrsquoun yanı sıra 4 Numaralı Kararnamersquode de yer alan Sivil Savunma Dairesi
124
Başkanlığırsquonın goumlrevleri kamu kurum ve kuruluşları ile oumlzel kuruluşlarda sivil
savunma hizmetlerinin planlanması uygulanması ve denetlenmesi silahsız olmak
şartıyla her ccedileşit koruma ve kurtarma tedbirlerinin alınması arama-kurtarma ve ilk
yardım faaliyetlerinin planlanması ve yuumlruumltuumllmesi savaş ve seferberlik hazırlıklarında
ihtiyaccedil duyulacak sivil kaynaklarının tespit edilmesi sivil savunma gayretlerinin halk
tarafından desteklenmesi ve halkın moralinin korunmasını sağlamaya youmlnelik
ccedilalışmalar yapmak kimyasal biyolojik radyolojik ve nuumlkleer maddelerin meydana
getireceği tehlikelere karşı alınacak oumlnlemleri ve yapılacak ccedilalışmaları tespit etmek ve
bunlarla ilgili bakanlık kamu ve oumlzel kurum ve kuruluşlar arasında koordinasyonu
sağlamaktır (4 Numaralı Kararname m39)
AFADrsquo a bağlı olarak faaliyet goumlsteren bir diğer başkanlık Deprem Dairesi
Başkanlığırsquodır Başkanlık depreme hazırlık muumldahale deprem riski youmlnetimi
faaliyetlerini yuumlruumltmek depremde zarara uğraması muhtemel yerler ile zarara uğramış
yerlerin imar plan ve proje işlemlerini yapmak depreme hazırlık muumldahale ve
iyileştirme aşamalarında kullanılabilecek kamu oumlzel ve sivil toplum kuruluşları ile
yabancı kişi ve kuruluşlara ait her tuumlrluuml kaynakların tespit ve etkin kullanımını
sağlamak depremler hakkında halkın bilgilendirilmesi konularında uygulanacak
politika oumlnerilerini belirlemek takip etmek değerlendirmek ve depremle ilgili
hizmetlerin yuumlruumltuumllmesinde Başkanlığın diğer birimlerine danışmanlık yapmak gibi
goumlrevler uumlstlenmiştir (4 Numaralı Kararname m40) Aynı maddenin ikinci fıkrasında
ise deprem goumlzlemi yapan uumlniversiteler yerel youmlnetimler ve ilgili kamu kurum ve
kuruluşlarının deprem goumlzlem verilerini eşzamanlı olarak Başkanlığa aktarılması
ayrıca meydana gelen depremin buumlyuumlkluumlğuuml ve şiddeti gibi temel verileri de kamuoyuna
resmi olarak duyurmak uumlzere Başkanlığa iletilmesi hususu duumlzenlenmektedir345
Son olarak Personel ve Destek Hizmetleri Dairesi Başkanlığırsquonın goumlrevlerine
bakıldığında bu goumlrevler Başkanlığın insan kaynakları politikası ve performans
oumllccediluumltlerinin belirlenmesi personelin oumlzluumlk işlemleri ile idari ve mali hizmetlerin
yuumlruumltuumllmesi afet ve acil duruma ilişkin kaynakların youmlnetilmesi ulusal seviyede
345 5902 Sayılı Kanunrsquoun 13 maddesirsquonde duumlzenlenen ldquoYoumlnetim Hizmetleri Dairesi Başkanlığı ise
09072018 tarihinde Rezmi Gazetersquode yayımlanan 703 sayılı KHKrsquonin 62 nci maddesiyle yuumlruumlrluumlkten
kaldırılmıştır
125
lojistik hizmetlerin yapılması veya yaptırılması yerel youmlnetimler ile başka kamu kurum
ve kuruluşları ile sivil toplum kuruluşlarına destek sağlanması olarak sıralanmaktadır
(4 Numaralı Kararname m41) Ayrıca AFADrsquoa bağlı olarak faaliyet goumlsteren Dış
İlişkiler ve Uluslararası İnsani Yardım Dairesi Goumlnuumllluuml ve Bağışccedilı İlişkileri Dairesi
Denetim Hizmetleri Dairesi Strateji Geliştirme Dairesi ile Bilgi Sistemleri ve
Haberleşme Dairesi Başkanlıklarının goumlrevleri Kararnamersquonin 42 ile 47rsquo nci
maddeleri arasında duumlzenlenmektedir346
5902 Sayılı Afet ve Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığının Teşkilat ve Goumlrevleri
Hakkında Kanunrsquoun 4 Numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesiyle bazı maddeleri
yuumlruumlrluumlkten kaldırılmadan oumlnce Afet ve Acil Durum Başkanlığırsquonın oumlrguumltlenmesi
iccedilerisinde başkanlığın merkezi ve yerel duumlzeydeki teşkilatlanmasına ek olarak uumlccedil
kurul daha yer almaktaydı 5902 Sayılı Kanunrsquoda Afet ve Acil Durum Yuumlksek
Kurulu Afet ve Acil Durum Koordinasyon Kurulu ve Deprem Danışma Kurulu olarak
duumlzenlenen bu kurullar ilgili Kararname ile kaldırılarak ldquoAfet ve Acil Durum Danışma
Kurulurdquo adı altında tek bir kurul şeklinde oumlrguumltlenmiştir(4 Numaralı Kararname
m32)Her ne kadar AFAD afetlerle bozulan duumlzenin yeniden kurulması
aşamasındaki faaliyetlerden birinci derecede sorumlu olan bir kurul olsa da ilgili
Kararnameyle Ccedilevre ve Şehircilik Bakanlığırsquona bağlı olan Yapı İşleri Genel
Muumlduumlrluumlğuuml buumlnyesinde de afet sonrası oluşan hasarın tespit edilmesinden sorumlu
olmak uumlzere ldquoAfet Koordinasyon Hizmetlerirdquo adı altında Hasar Tespit Şube
Muumlduumlrluumlğuuml Enkaz Kaldırma Koordinasyon Şube Muumlduumlrluumlğuuml ve Altyapı
Koordinasyon Şube Muumlduumlrluumlğuumlrsquonden oluşan bir daire başkanlığı ihdas edilmiştir347
Bu başkanlığın kurulması ile beraber AFADrsquoın tek bir kurum olarak yuumlruumlttuumlğuuml afet
hizmetlerinde bir boumlluumlnme ve parccedilalanma yaşanmaya başlanmıştır
Anayasarsquoda yapılan son değişikliklerle beraber yeni bir kamu oumlrguumltlenmesinin
soumlz konusu olması kurumsal yapı ve ilgili bakanlıklara ek olarak afet youmlnetimi
suumlrecindeki bazı iş ve işlemlerden sorumlu olan birimlerin de yeniden tanımlanma
ihtiyacını guumlndeme getirmiştir İşte bu sebeple daha oumlnce de belirtildiği uumlzere AFAD
346 RG 15072018 Tarih ve 30479 Sayı 347 httpsyapiislericsbgovtrbirimlerafet-koordinasyon-hizmetleri-dairesi-baskanligi1002 Erişim
Tarihi 27092018
126
Cumhurbaşkanlığı Huumlkuumlmet Sistemirsquonin gerektirdiği yeni oumlrguumltlenme yapısı
iccedilerisinde İccedilişleri Bakanlığırsquona bağlı olarak faaliyetlerine devam etmeye etmektedir348
256 Afet ve Acil Durum Danışma Kurulu
5902 Sayılı Afet ve Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığının Teşkilat ve Goumlrevleri
Hakkında Kanunda yer almayan ve 4 Numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile
getirilen yeni bir kurum olan Afet ve Acil Durum Danışma Kurulursquonun goumlrevleri ilgili
Kararnamersquonin 32 maddesinde duumlzenlenmiştir Buna goumlre kurul afet ve acil
durumlardan korunmak afet ve acil durum risklerini azaltmak afet ve acil durum
sonrası yapılacak faaliyetler hakkında oumlneriler sunmak afet politikalarını ve
oumlncelikleri belirlemekle goumlrevlidir Kurul bu goumlrevlerini gerccedilekleştirirken Başkan
veya belirleyeceği Başkan Yardımcısının başkanlığında ve Dışişleri Bakanlığı İccedilişleri
Bakanlığı Boğaziccedili Uumlniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstituumlsuuml
Maden Tetkik ve Arama Genel Muumlduumlrluumlğuuml Tuumlrkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma
Kurumu Tuumlrkiye Kızılay Derneğinden daire başkanı duumlzeyindeki birer temsilci ile afet
ve acil durumlar konusunda ccedilalışmaları bulunan ve Yuumlksekoumlğretim Kurulu tarafından
bildirilecek en az on uumlniversite oumlğretim uumlyesi arasından Başkan tarafından belirlenecek
beş uumlye ile akredite edilmiş ilgili sivil toplum kuruluşlarından Başkan tarafından
belirlenecek uumlccedil uumlyeden oluşmaktadır349
257 Afetle İlgili Goumlrev Yapan Diğer Kurum ve Kuruluşlar
Anayasanın 126 maddesirsquo ne goumlre merkezi idare kuruluşu bakımından
uumllkemiz coğrafya durumuna ekonomik şartlara ve kamu hizmetlerinin gereklerine
goumlre illere iller de ilccedilelere ve diğer kademeli boumlluumlmlere ayrılır 5442 Sayılı İl İdaresi
Kanunu350 il youmlnetimini duumlzenlemekte ve bu Kanun ile illerin valilerin youmlnetimi
altında oumlrguumltleneceği kendi iccedillerinde ilccedilelere ayrılacağı ve ilccedile youmlnetimlerinin
kaymakamların yetki ve sorumluluğu altında olduğunu belirlemektedir Uumllkemiz afet
348 Şenguumln Afet Hukuku s139 349 4 Numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi m32 350 RG 18061949 Tarih ve 7236 Sayı
127
youmlnetim sistemi yapılanması bu youmlnetsel yapı temel alınarak oluşturulmuş ve bu
doğrultuda gerekli yasal duumlzenlemeler yapılmıştır
İl İdaresi Kanunu ile taşrada goumlrev yapan vali ve kaymakamların afetlerle ilgili
goumlrev ve yetkileri accedilıkccedila duumlzenlenmemiş genel ifadelerle il ve ilccedilelerde kamu duumlzenini
ve esenliğini sağlayacakları belirtilmiştir Bunun yanı sıra oumlzel kanunlarla da taşra
youmlneticilerine yetki ve goumlrevler verilmiştir351 Afet konusunda temel kanun olan 7269
Sayılı Umumi Hayata Muumlessir Afetler Dolayısiyle Alınacak Tedbirlerle Yapılacak
Yardımlara Dair Kanun352rsquoun ldquoMuumllkiye Amirlerine Verilen Olağanuumlstuuml Yetkilerrdquo
başlıklı 6 maddesirsquone goumlre vali ve kaymakamlar afetlerin meydana gelmesinden
sonra askerler ve hakim sınıfından bulunanlar hariccedil olmak uumlzere 18-65 yaş arasındaki
tuumlm erkek vatandaşlara goumlrev vermek bedeli veya kirası sonradan oumldenmek uumlzere
canlı cansız resmi oumlzel veya uumlcretli her tuumlrluuml nakil vasıtasına ve gerekli makine ve
teccedilhizata el koymak tedavi kurtarma yedirme giydirme ve barındırma gibi işlerle ve
bunların icap ettirdiği ivedi nitelikte satın almaları ve kiralamaları yapmak ve gerccedilek
ve tuumlzel kişilere ait olan her tuumlrluuml taşınmaz malları geccedilici olarak işgal etmek
yetkileriyle donatılmışlardır
Vali ve kaymakamlar son derece geniş yetkilerle donatılmış olmalarına
rağmen hem 1999 Marmara depremi hem de 2011 yılında yaşanan Van depreminin
ardından depremin meydana geldiği illerdeki yetkililer yardım ccedilalışmalarının
hazırlanması ve duumlzenlenmesi ile uygulanmasında eksiklikler ve gecikmeler
yaşanmasına neden olmuşlardır Tuumlrkiye Buumlyuumlk Millet Meclisi (TBMM) 27 Ağustos
1999 tarihinde depremden oumlnce deprem sırasında ve sonrasında alınan tuumlm tedbirleri
incelemekle goumlrevli bir araştırma komisyonunun kurulmasına karar vermiş ve bu
komisyon 23 Aralık 1999 tarihinde rapor353unu Meclisrsquoe sunmuştur Bu raporda
351 Guumlnduumlz İ ldquoAfetleri Youmlnetmek Afet Algısından Afet Sonrası Ccedilalışmalarardquo Değişim Yayınları
İstanbul 1994 s25 352 RG 25051959 tarih ve 10213 Sayı 353httpswwwtbmmgovtrdevelopowameclis_bultenidergipsayi=72TBBM Meclis Buumllteni
Y1999 Aralık S72 Erişim Tarihi 19102017
128
ldquo (hellip) Toplum hayatını etkileyecek nitelikteki afetlerin meydana geldiği
durumlarda yetkininguumlcuumln kamu youmlneticilerine ait olmasına rağmen bu youmlneticiler
soumlz konusu durumları yeterince kavrayarak doğru kararlar verememişlerdir Bu
durum şuumlphesiz depremden etkilenen boumllgenin oumlnemi iletişimin kesilmesi enerji
kesintileri ve alt yapılara erişilememe durumlarıyla accedilıklanmaktadır
Bu nedenle uygulamada gecikmeler yaşanmıştır zira buumlyuumlk deprem riski
taşıyan boumllgeler olarak sınıflandırılan bu illerdeki yetkililerin bu tuumlr afet karşısında
alınacak tedbirleri ya da depremin yaşanması durumunda her birinin goumlrev ve
yetkilerini belirleyen herhangi bir planları bulunmamaktaydı veyahut da boumlyle bir
senaryoyu oumlngoumlrmemişlerdir Oysa soumlz konusu yetkililerin boumllgenin kritik durumunu
ve daha koumltuuml olasılıkları goumlz oumlnuumlnde bulundurarak hazırlanmaları ve etkili bir şekilde
muumldahale edebilmeleri (gerekirdi) (hellip) Kuşkusuz kriz huumlcrelerinde yer alan kamu
youmlneticileri ccedilalışmalarını iyi niyet ve fedakarlıkla suumlrduumlrmuumlşlerdir Bununla birlikte
bu youmlneticilerin doğal afet iccedilin hazırlıklı olmadıkları acil muumldahale planı ve
programlarının bulunmadığı ve bu tuumlr bir plan ve programları bulunsa bile afet
korkusuyla meydana gelen şok nedeniyle bunları uygulayamadıkları tespit edilmişti
(hellip) şeklinde değerlendirme yapılmıştır
Uumllkemizde yerel duumlzeyde afet youmlnetimi sistemi İl Afet ve Acil Durum
Muumlduumlrluumlkleri (AFAD İl Muumlduumlrluumlkleri) Belediyeler ile Afet ve Acil Durum Arama ve
Kurtarma Birlik Muumlduumlrluumlkleri şeklinde oumlrguumltlenmiştir 5902 Sayılı Kanunrsquoun uumlccediluumlncuuml
boumlluumlmuuml İl Afet ve Acil Durum Muumlduumlrluumlkleri ile Birlik Muumlduumlrluumlklerirsquoni
duumlzenlemekteydi İlgili Kanunrsquoda İl Afet ve Acil Durum Muumlduumlrluumlklerirsquonin goumlrevleri
- ldquoİlin afet ve acil durum tehlike ve risklerini belirlemek afet ve
acil durum oumlnleme ve muumldahale il planlarını yerel youmlnetimler ile kamu
kurum ve kuruşlarıyla işbirliği iccedilinde yapmak ve uygulamak
- İl afet ve acil durum youmlnetimi merkezini youmlnetmek oluşan kayıp
ve hasarı belirlemek
- Afete ilişkin eğitim faaliyetlerini yapmak veya yaptırmak Sivil
toplum kuruluşları ile goumlnuumllluuml kişilerin afet youmlnetimi ile ilgili
akreditasyonunu yapmak ve belgelendirmek
129
- İl ve ilccedile duumlzeyinde sivil savunma planlarını hazırlamak ve
uygulamak
- Afet sırasında gerekli arama ve kurtarma malzemeleri ile halkın
barınma beslenme sağlık ihtiyaccedillarının karşılanmasına youmlnelik depolar
kurmak ve youmlnetmek seferberlik ve savaş hazırlıkları ile sivil savunma
hizmetlerine ilişkin goumlrevleri yerine getirmek yıllık buumltccedile teklifini
hazırlamakrdquo354 şeklinde sıralanmıştı
İl Afet ve Acil Durum Muumlduumlrluumlkleri illerde il oumlzel idaresi buumlnyesinde o ilin
valisine bağlı olarak kurulmuş ve faaliyetlerine başlamıştı İl genelindeki yerel
youmlnetimlerin ilccedilelerin ve diğer kamu kurumlarının afetle ilgili birimlerinin tuumlm
ccedilalışmaları buradan yuumlruumltuumllmekte ve koordine edilmekteydi Ayrıca Muumlduumlrluumlğuumln
youmlnetiminden de ilin valisi sorumluydu Muumlduumlrluumlklere ait harcamalar il oumlzel idareleri
buumltccedilelerine bunun iccedilin konulan ve bu harcamalara tahsis edilen oumldenek uumlzerinden
yapılmaktaydı Harcamalarda yetki ilin valisi tarafından kullanılmakta personel
harcamaları ve personelle ilgili diğer harcamalar başkanlık buumltccedilesinden
karşılanmaktaydı355 Bu birimlerin youmlnetim ve sorumluluğu da ilin valisine verilmişti
2012 yılı itibariyle yuumlruumlrluumlğe giren 6360 Sayılı ldquoOn Uumlccedil İlde Buumlyuumlkşehir
Belediyesi ve Yirmi Altı İlccedile Kurulması İle Bazı Kanun Ve Kanun Huumlkmuumlnde
Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunrdquo356 ile Uumllkemizdeki Buumlyuumlkşehir
Belediyesi sayısı 30rsquoa ccedilıkarılarak bu illerde bulunan İl Oumlzel İdareleri kapatılmıştır
İşte bu duumlzenleme sonrası Buumlyuumlkşehir Belediyesi bulunan Kanun kapsamındaki 30
ilde AFAD İl Muumlduumlrluumlklerinin İl Oumlzel İdareleri ile olan bağlantıları ortadan kalkmıştır
2014 yılında yapılan yeni duumlzenlemeyle Tuumlrkiye genelinde mevcut bulunan AFAD İl
Muumlduumlrluumlklerinin her birinin İl Oumlzel İdareleriyle aralarındaki bağlantıları ortadan
kaldırılmakla beraber bunların tekrar valiliklerin ccedilatısı altında toplanması yoluna
gidilmiştir Bu yeni duumlzenlemeyle birlikte AFAD İl Muumlduumlrluumlkleri yerel duumlzeyde kendi
ilinden sorumlu birer afet oumlrguumltuuml olarak youmlnetimdeki yerini almıştır
354 5902 sayılı Kanun m18 RG 17062009 Tarih ve 27261 Sayı 355 Guumlnduumlz (Afet) s167 Kemaloğlu age s135 356 RG 06122012 tarih ve 28489 sayı
130
15 Temmuz 2018 tarihli ve 4 Numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesirsquonin
52maddesi ldquoİl afet ve acil durum muumlduumlrluumlklerirdquo başlığını taşımaktadır Maddede
illerde buumltuumlnleşik afet ve acil durum youmlnetiminin tuumlm unsurlarını iccedilerecek şekilde
Başkanlığın taşra teşkilatı olarak valiye bağlı il afet ve acil durum muumlduumlrluumlklerinin
kurulduğu muumlduumlrluumlğuumln sevk ve idaresi ile ildeki afet ve acil durum faaliyetlerinin
youmlnetiminin sorumluluğunun valide olduğu duumlzenlenmektedir Aynı maddede İl afet
ve acil durum muumlduumlrluumlklerinin goumlrevleri de sıralanmaktadır357
Uumllkemizde karar alma ve kararları uygulama accedilısından devlet organlarının
yukarıdan aşağıya doğru gelişen hiyerarşik ve merkeziyetccedili bir yapıya sahip olması
yerel youmlnetimlerin ve halkın afet youmlnetim sistemine etkin bir şekilde katılımının
oumlnuumlnde buumlyuumlk bir engel oluşturmaktadır Oumlzellikle afet youmlnetimi aşamalarından risk
azaltma ve muumldahale aşamalarında yerel youmlnetimlere yeteri kadar goumlrev ve
sorumluluk verilmemektedir Bu zamana kadar yaşanılan tecruumlbeler afet youmlnetiminin
her aşamasında ama oumlzellikle de risk azaltma ve muumldahale aşamalarında merkezi
youmlnetimle yerel youmlnetimler arasında aktif bir işbirliği ve eş guumlduumlmuumln sağlanması
noktasında ccedilok fazla eksikliklerin bulunduğunu goumlstermektedir358
357 Bakanlıklara Bağlı İlgili İlişkili Kurum ve Kuruluşlar ile Diğer Kurum ve Kuruluşların Teşkilatı
Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi md52(2) ldquo İl afet ve acil durum muumlduumlrluumlklerinin goumlrevleri
şunlardır a) İlin afet ve acil durum tehlike ve risklerini belirlemek afet ve acil durum hazırlıklarını
yapmak b) Afet ve acil durum risk azaltma muumldahale ve iyileştirme il planlarını mahallicirc idareler ile
kamu kurum ve kuruluşlarıyla işbirliği ve koordinasyon iccedilinde yapmak uygulamak ve uygulatmak c)
İl afet ve acil durum youmlnetim merkezini youmlnetmek kesintisiz ve guumlvenli haberleşmeyi sağlamak ccedil) Afet
ve acil durumlarda meydana gelen kayıp ve hasarı tespit etmek veya ettirmek d) Afet ve acil durumlara
ilişkin eğitim faaliyetlerini yapmak veya yaptırmak e) Sivil toplum kuruluşları ile goumlnuumllluuml kişilerin afet
ve acil durum youmlnetimi ile ilgili akreditasyonunu yapmak ve belgelendirmek f) Afet ve acil durumlarda
gerekli arama ve kurtarma malzemeleri ile halkın barınma beslenme ve sağlık ihtiyaccedillarının
karşılanmasında kullanılacak gıda araccedil gereccedil ve malzemeler iccedilin depolar kurmak ve youmlnetmek g)
İlgili mevzuatta yer alan seferberlik ve savaş hazırlıkları ile sivil savunma hizmetlerine ilişkin goumlrevleri
illerde yerine getirmek ğ) Başkanlığın belirlediği usul ve esaslar ccedilerccedilevesinde risk azaltma hazırlık
muumldahale ve iyileştirme ccedilalışmalarını diğer kurum ve kuruluşlarla birlikte yapmak h) Kimyasal
biyolojik radyolojik ve nuumlkleer maddeler ile benzeri diğer teknolojik maddelerin tespiti teşhisi ve
arındırılması ile ilgili hizmetleri yuumlruumltmek ilgili kurum ve kuruluşlar arasında işbirliği ve
koordinasyonu sağlamak ı) Başkanlıkccedila belirlenen yıllık ccedilalışma programlarını uygulamak yıllık
faaliyet raporları hazırlayarak Başkanlığın onayına sunmak i) Yıllık buumltccedile teklifini hazırlamak 20 j)
Başkanlığın ve valinin vereceği diğer goumlrevleri yapmakrdquo 358Erguumlnay O (Sempozyum) ldquoAfet Youmlnetiminde Kurumsal Yapılanma ve Mevzuat Nedir Nasıl
Olmalıdırrdquo İstanbul Depremini Beklerken Sorunlar ve Ccediloumlzuumlmler Bildiriler Kitabı 20 Eyluumll 2008 CHP
İstanbul Deprem Sempozyumu İstanbul 2008 s100
131
Uumllkemizde il ve ilccedile youmlnetimleri hem afetlere ilk muumldahale eden hem de afet
youmlnetim sisteminin diğer aşamalarında da doğrudan goumlrev ve sorumlulukları bulunan
birimlerdir Bulunduğu coğrafyayı yerinde en iyi şekilde tanıyıp değerlendirme
imkanına sahip olan yerel youmlnetimlere bu konuda yeteri kadar goumlrev ve sorumluluk
verilmesi youmlnetsel demokrasinin gelişmesi accedilısından buumlyuumlk bir oumlneme sahiptir359
Buradan hareketle il duumlzeyinde afet youmlnetim sisteminin planlanması geliştirilmesi ve
meydana gelen afetler sonrasında uygulanması il valisinin sorumluluğu altındadır
Ayrıca il oumlzel idareleri de afet ve acil durumlara youmlnelik olarak İl Oumlzel İdaresi
Kanunursquonun 69 maddesi gereğince360 afet ve acil durum planlarının hazırlaması il
oumllccedileğindeki diğer acil durum planlarıyla eşguumlduumlmuumln sağlanması gerekli ekip ve
donanımın hazırlanması halkın eğitimi ve ccedilevre illere yardım yapılması gibi ccedileşitli
goumlrev ve sorumluluklar uumlstlenmektedir Belediyeler ise afet youmlnetimi suumlrecine daha
ccedilok destek birimi şeklinde katılmakta ve bu doğrultuda faaliyet goumlstermektedir361
Tuumlrkiye Buumlyuumlk Millet Meclisi Araştırma Komisyonursquonun 23 Aralık 1999
tarihinde Meclisrsquoe sunmuş olduğu rapor362rsquo un belediyelerle ilgili kısmı şoumlyledir
ldquoİllerde ve boumllgelerde imar planını duumlzenleyenler belediyelerdir Ademi
merkeziyetccedililik adına belediyelere devredilen bu oumlnemli yetkiler (hellip) siyasi amaccedillar
doğrultusunda kullanılmıştır (hellip) Yerel youmlneticiler ve belediyeler kendilerine verilen
yasal yetkileri koumltuumlye kullanmışlardır ve şehirlerini beton yığınına
doumlnuumlştuumlr(muumlşlerdir)
(hellip)rdquo
Oumlzellikle risk azaltma faaliyetleri kapsamında belediyelere ccedilok oumlnemli
goumlrevler duumlşmektedir Yerelde belediyeler tarafından hazırlanan imar planları afet
zararlarının azaltılmasında en etkili araccedillardan biridir Belediyelerce imar planları
359 Akıncı M (2017) ldquoDanıştay Kararları Işığında İdarenin Goumlzetim ve Denetim Goumlrevirdquo Legal
Yayınevi İstanbul s596 360 RG 04032005 Tarih ve 25745 Sayı 361Ccedilakır B Erenccedilin A ldquoTuumlrkiyersquode Belediyelerde Afet Ve Acil Durum Youmlnetimirdquo Ccedilağdaş Yerel
Youmlnetimler C17 S4 Ekim 2008 s26 362 httpswwwtbmmgovtrdevelopowameclis_bultenidergipsayi=72TBBM Meclis Buumllteni
Y1999 Aralık S72 Erişim Tarihi 19102017
132
hazırlanırken tehlike haritalarının esas alınması ve imar dışı uygulamalara fırsat
verilmemesi sağlanmalıdır Oumlzellikle yeni yapıların inşa edilmesi aşamasında yapı
denetim sisteminin de etkin olarak işletilmesi gerekmektedir363
Yerel youmlnetimlerle ilgili kanunlarda 2000rsquoli yılların başlarında yapılan
duumlzenlemelerde 1999 Marmara Depremirsquonin sonuccedillarından da ders alınarak
belediyelere yeni goumlrev ve sorumluluklar verilmiştir Belediyelerin afet ve acil
durumlara youmlnelik goumlrevleri en belirgin şekilde 5393 Sayılı Belediye Kanunursquonda yer
almaktadır 5393 Sayılı Belediye Kanunursquo nun364 ldquoAcil Durum Planlamasırdquo başlıklı
53 maddesirsquo ne goumlre belediye yangın sanayi kazaları deprem ve diğer doğal
afetlerden korunmak veya bunların zararlarını azaltmak amacıyla beldenin
oumlzelliklerini de dikkate alarak gerekli afet ve acil durum placircnlarını yapmak ekip ve
donanımı hazırlamak acil durum placircnlarının hazırlanmasında varsa il oumllccedileğindeki
diğer acil durum placircnlarıyla da koordinasyonu sağlamak ve ilgili bakanlık kamu
kuruluşları meslek kuruluşlarıyla uumlniversitelerin ve diğer mahallicirc idarelerin
goumlruumlşlerini almakla goumlrevlendirilmiştir Ayrıca goumlruumlşlerine başvurduğu idareler
kurum ve kuruluşlarla ortak programlar yaparak hazırladığı placircnlar doğrultusunda
halkın eğitimi iccedilin gerekli oumlnlemleri almakla da goumlrevlidir Belediye sınırları dışında
yangın ya da diğer afetlerin meydana gelmesi durumunda ise bu boumllgelere gerekli
yardım ve desteği sağlamakla yuumlkuumlmluumlduumlr 5393 Sayılı Belediye Kanunursquondaki
duumlzenlemeye bakıldığında belediyeye afet ve acil durumlara ilişkin olarak ccedilok geniş
yetki ve goumlrevler verildiği goumlruumllmektedir
Belediye Kanunursquonun 53 maddesi ile İl Oumlzel İdaresi Kanunursquonun 69maddesi
birbirine paralel duumlzenlemelerdir Şoumlyle ki Belediye Kanunursquonun ilgili maddesi ile il
oumlzel idarelerinin afet ve acil durumlara ilişkin il oumllccedileğindeki goumlrevleri belediyeler iccedilin
belediye sınırlarını iccediline alacak biccedilimde tanzim edilmiştir Belediye afet youmlnetim
suumlrecinde destek birimi olmasının yanı sıra beldenin oumlzelliklerini de dikkate alarak bu
suumlreci planlamak ve idare etmekle goumlrevlendirilmiştir Aynı şekilde afet youmlnetimi
suumlrecinde il ve ilccedile youmlnetimlerinin de planlama goumlrevi bulunmaktadır Ancak burada
363 Fani age s46 364 RG 13072005 Tarih ve 25874 Sayı
133
dikkat edilmesi gereken husus belediyelerin hazırladığı planların il ve ilccedile
youmlnetimlerinin planlarından tamamen bağımsız veya uumlstuumln bir nitelikte olmadığıdır
Aksine bir belediyenin hazırlamış olduğu afet ve acil durum planı diğer planlara uygun
olmak zorundadır Belediye planları il ve ilccedile afet planlarını tamamlayan ve bu
planların belediyeye vermiş olduğu goumlrevlerin detaylarını duumlzenleyen bir duumlşuumlnceyle
hazırlanmalıdır365
5216 Sayılı Buumlyuumlkşehir Belediyesi Kanunursquo na366goumlre ldquoİl duumlzeyinde yapılan
planlara uygun olarak doğal afetlerle ilgili placircnlamaları ve diğer hazırlıkları
buumlyuumlkşehir oumllccedileğinde yapmak gerektiğinde diğer afet boumllgelerine araccedil gereccedil ve
malzeme desteği vermek itfaiye ve acil yardım hizmetlerini yuumlruumltmek patlayıcı ve
yanıcı madde uumlretim ve depolama yerlerini tespit etmek konut işyeri eğlence yeri
fabrika ve sanayi kuruluşları ile kamu kuruluşlarını yangına ve diğer afetlere karşı
alınacak oumlnlemler youmlnuumlnden denetlemek bu konuda mevzuatın gerektirdiği izin ve
ruhsatları vermekrdquo(m7u) buumlyuumlkşehir belediyelerinin afet ve acil durumlara youmlnelik
goumlrevleridir
Afet planlarının hem il ve ilccedile youmlnetimi hem de belediyeler tarafından ayrı ayrı
hazırlanması neticesinde ortaya bir takım olumsuzlukların ccedilıkma ihtimalini goumlz ardı
etmemek gerekir Meydana gelen olumsuzlukların ortadan kaldırılması ve planlar
arasındaki farklılıkların yaratacağı karışıklığın giderilmesi amacıyla afete ilişkin yetki
ve sorumlulukların farklı makamlara dağıtılmaması ve ilde vali ilccedilede kaymakam
olmak uumlzere tek elde toplanması youmlnuumlnde duumlzenlemelerin yapılması atılması gereken
en oumlnemli adımlardan biri olduğu soumlylenebilir367
1999 Marmara depreminin ardından ccedilok sayıda yeni birim kurulmuş bazı
birimlere de afetlerle ilgili yeni goumlrevler yetki ve sorumluluklar verilmiştir Bunlardan
biri 586 Sayılı Sivil Muumldafaa Kanunu ile Belediye Kanununda Değişiklik
Yapılmasına Dair Kanun Huumlkmuumlnde Kararname ile kurulan Sivil Savunma Arama ve
Kurtarma Birlikler Muumlduumlrluumlkleridir Sivil Savunma Arama ve Kurtarma Birlik
365 Ccedilakır amp Erenccedilin age s29 366 RG 23072004 Tarih ve 25531 Sayı 367 Ccedilakır amp Erenccedilin age s27
134
Muumlduumlrluumlkleri 2001 yılından itibaren faaliyetlerine başlamıştır Bu birlikler seferberlik
savaş hali ve doğal afetler neticesinde meydana gelen can ve mal kayıplarını en aza
indirmeyi ve olası afetlerde guumlnluumlk yaşamın hızlı bir şekilde normale doumlnmesini
sağlamayı amaccedillamaktadır Birlik muumlduumlrluumlkleri sorumluluk alanları ccedilevre illeri de
kapsayacak şekilde İstanbul İzmir Samsun Sakarya Afyon Ankara Adana
Diyarbakır Erzurum Van ve Bursa olmak uumlzere on bir ili iccediline alan boumllge yapılanması
şeklinde oumlrguumltlenmiştir 586 Sayılı Kararname ile illerin yanı sıra ilccedilelerde de sivil
savunma muumlduumlrluumlkleri kurulması illerde sivil savunma arama ve kurtarma ekipleri
ilccedilelerde sivil savunma mahalli kuvvetleri ve 11 ilde de doğrudan merkeze bağlı olmak
uumlzere Sivil Savunma Arama ve Kurtarma Birlik Muumlduumlrluumlkleri kurulması yoluna
gidilmiştir368
2014 yılında 6525 Sayılı ldquoBazı Kanun Ve Kanun Huumlkmuumlnde Kararnamelerde
Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunrdquo369 ile Sivil Savunma Arama ve Kurtarma İl
Muumlduumlrluumlkleri tamamen kaldırılmıştır 5902 sayılı Kanunrsquoun 19uncu maddesinin
başlığı ldquoSivil Savunma Arama ve Kurtarma Birlik Muumlduumlrluumlklerirdquo iken ldquoAfet ve Acil
Durum Arama ve Kurtarma Birlik Muumlduumlrluumlklerirdquo şeklinde değiştirilmiştir Afet ve Acil
Durum Arama ve Kurtarma Birlik Muumlduumlrluumlkleri hem 5902 Sayılı Kanunrsquoun 19 uncu
maddesi hem de 15 Temmuz 2018 tarihli ldquoBakanlıklara Bağlı İlgili İlişkili Kurum
ve Kuruluşlar ile Diğer Kurum ve Kuruluşların Teşkilatı Hakkında 4 numaralı
Cumhurbaşkanlığı Kararnamesirdquo nin 53maddesirsquonde ldquoBaşkanlık tarafından
belirlenecek illerde il afet ve acil durum muumlduumlrluumlğuuml buumlnyesinde afet ve acil durum
arama ve kurtarma birlik muumlduumlrluumlkleri kurulabilir Bu muumlduumlrluumlkler il afet ve acil
durum muumlduumlrluumlğuuml emrinde goumlrev yaparlarrdquo şeklinde duumlzenlenmektedir
368 Oumlztuumlrk ages52 369 R G 27022014 Tarih ve 28926 Sayı
135
Tablo 6 Afet youmlnetimi oumlrguumltlenmesini tablo uumlzerinde şu şekilde oumlzetleyebiliriz
AFET YOumlNETİMİ OumlRGUumlTLENMESİ
AFADrsquoın kuruluşu
oumlncesi
AFET YOumlNETİMİNDE MERKEZİ
OumlRGUumlTLENME
AFET
YOumlNETİMİNDE
YEREL
OumlRGUumlTLENME
-Afetler Merkez Koordinasyon Kurulu
-Başbakanlık Kriz Youmlnetim Merkezi
-Afet İşleri Genel Muumlduumlrluumlğuuml
-Sivil Savunma Genel Muumlduumlrluumlğuuml
-İl İlccedile Kurtarma ve
Yardım Komitesi
AFADrsquo ın kuruluşu
sonrası
AFET YOumlNETİMİNDE MERKEZİ
OumlRGUumlTLENME
AFET
YOumlNETİMİNDE
YEREL
OumlRGUumlTLENME
-Afet ve Acil Durum Youmlnetimi
Başkanlığı(AFAD)
-Afet ve Acil Durum Danışma Kurulu
-İl Afet ve Acil Durum
Muumlduumlrluumlkleri
(AFAD İl
Muumlduumlrluumlkleri)
-Belediyeler
-Afet ve Acil Durum
Arama ve Kurtarma
Birlik Muumlduumlrluumlkleri
Afetlerle muumlcadele yaklaşımlarının giderek değişmesi ve olumlu youmlnde
gelişmesi afetler sonucu edinilen deneyimler ve geccedilmiş afetlerden ccedilıkarılan derslerin
etkisiyle şekillenmektedir Deprem sel toprak kayması ccedilığ hortum vb afetlerin
nerelerde daha az nerelerde daha ccedilok olacağı hala kesin olarak hesaplanamamaktadır
Bilimsel gelişmeler sonucunda afetler hakkında bildiklerimiz aslında sadece
tahminlerden ibarettir Bu gibi felaketlerin insan eliyle engellenmesi muumlmkuumln
olmadığından bu suumlreccedilte afetlerin sebep olacağı zararların oumlnceden alınacak
tedbirlerle en aza indirilmesi amaccedillanmaktadır
Her afet etkilediği toplum uumlzerinde bir takım izler bırakmakta ve ders alınması
gereken sonuccedillar doğurmaktadır Oumlzellikle ccedilok geniş bir alanı etkileyen ve ağır
hasarların doğumuna sebep olan bazı afetlerin diğerlerine nazaran etkilemiş oldukları
toplumların uumlzerinde kapanması ccedilok daha guumlccedil yaralar accedilması da kaccedilınılmaz
136
olmaktadır Risk azaltma ccedilalışmalarında uygulanabilecek olan en basit kural
oumlnlenebilmesi muumlmkuumln olan tehlikelere karşı engelleyici tedbirlerin alınması
oumlnlenebilmesi muumlmkuumln olmayan tehlikelere karşı ise koruyucu tedbirlerin arttırılması
youmlnuumlnde ccedilalışmaların yapılmasıdır
1999 Marmara Depreminden sonra gerccedilekleşen en oumlnemli değişim
Tuumlrkiyersquonin afet youmlnetim sisteminin yeniden yapılandırılması olmuştur 1999
Marmara Depremi oumlncesinde afetler ile ilgili işler Sivil Savunma Genel Muumlduumlrluumlğuuml
ve Afet İşleri Genel Muumlduumlrluumlğuuml tarafından yuumlruumltuumllmekteydi Uumllkemizde afet youmlnetimi
oumlrguumltlenmesine ilişkin yasal duumlzenlemelerin genelde afetlerin meydana gelmesinin
ardından o afete dair oumlzel bir kanunun ccedilıkarılmasıyla geliştiği goumlz oumlnuumlne alındığında
zaman iccedilerisinde oldukccedila dağınık ve farklı kuruluşlar aracılığıyla yuumlruumltuumllmeye
ccedilalışılan komplike bir yapının oluşması kaccedilınılmaz olmuştur 1999 yılı sonrası bu
komplike yapı nedeniyledir ki afet youmlnetimi iccedilerisinde goumlrev alan kuruluşların
aralarındaki eşguumlduumlmuumln sağlanması goumlrevi yerinde bir duumlzenlemeyle merkezi
duumlzeyde Afet ve Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığırsquonın (AFAD) kurulmasıyla AFAD
tarafından yerine getirilmeye başlanmıştır Bu bağlamda AFAD hem afetler
oluşmadan oumlnceki hem de oluştuktan sonraki doumlnemde son derece oumlnemli bir eksikliği
doldurmuş ve tuumlm kurum ve kuruluşlar arasındaki uyumu duumlzeni ve iş akışını
sağlamak konusunda oldukccedila oumlnemli goumlrevler uumlstlenmiş ve farklı kurumlar eliyle
yerine getirilen hizmetleri tek bir ccedilatı altında toplayarak bu konudaki karışıklığa son
vermiştir
1999 Marmara Depremine afete muumldahale noktasında arama ve kurtarma
faaliyetlerinde ccedilok oumlnemli eksiklikler ve sorunlar yaşanmış olmasına rağmen 2011
Van Depremi sonrasında arama ve kurtarma faaliyetlerinde meydana gelen gelişmeler
sayesinde sorunların daha az yaşandığı soumlylenebilir 1999 Marmara depreminde
arama ve kurtarma faaliyetlerinde yaşanan sıkıntılardan yola ccedilıkılarak 1999 yılı
sonrası doumlnemde hem Afet ve Acil Durum Arama ve Kurtarma Birlik Muumlduumlrluumlkleri
137
kurulmuş hem de sivil toplum kuruluşlarının bu alandaki faaliyetleri artış
goumlstermiştir370
370 Laccediliner V Yavuz Ouml Dicle Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi (Duumlsbed) Yıl 5 Sayı
9 Nisan 2013 s131
138
UumlCcedilUumlNCUuml BOumlLUumlM
İDARENİN SORUMLULUĞU İLKESİ VE İDARENİN
SORUMLULUĞU İLKESİ KAPSAMINDA AFETLERİN
DEĞERLENDİRİLMESİ
31 İDARENİN SORUMLULUĞU İLKESİ
311Genel Olarak
Tuumlrkiye Cumhuriyeti Anayasasırsquonın 5rsquoinci maddesinde Devletin temel amaccedil
ve goumlrevleri şu şekilde ifade edilmektedir ldquoTuumlrk milletinin bağımsızlığını ve
buumltuumlnluumlğuumlnuuml uumllkenin boumlluumlnmezliğini Cumhuriyeti ve demokrasiyi korumak kişilerin
ve toplumun refah huzur ve mutluluğunu sağlamak kişinin temel hak ve
huumlrriyetlerini sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle bağdaşmayacak surette
sınırlayan siyasal ekonomik ve sosyal engelleri kaldırmaya insanın maddi ve manevi
varlığının gelişmesi iccedilin gerekli şartları hazırlamaya ccedilalışmaktırrdquo Anayasanın 5rsquonci
maddesi başta olmak uumlzere toplumsal yaşamı duumlzenleyen tuumlm kurallar kapsamında
değerlendirildiğinde afet youmlnetimine youmlnelik faaliyetler ile kamu yararının
goumlzetildiğini ifade etmek doğru bir değerlendirme olacaktır Devlet kamusal hizmet
uumlretmek ve aynı zamanda bu hizmeti yuumlruumlterek sorumluluk almak durumundadır
Devletin yuumlruumlttuumlğuuml kamusal hizmetler ise ccedilok ccedileşitlidir Bu bağlamda kamu
hizmetinin iki unsurunu da iccedilermesi nedeniyle afet youmlnetimine youmlnelik faaliyetlerin
kamu hizmeti oluşturdukları sonucu ccedilıkarılabilmektedir371 Sonuccedil olarak ccedilalışma
konumuz olan ldquoafetlerinrdquo devletin yuumlruumltmekte olduğu kamusal hizmetlerden biri
olduğu ve idarenin afetler nedeniyle artan ve ağırlaşan goumlrevleriyle orantılı ve
bağlantılı olarak sorumluluğunun bulunduğu soumlylenebilir
371 Şahin U A ldquo Afet Youmlnetimi Faaliyetlerinin Kamu Hizmeti Kavramı Ccedilerccedilevesinde
Değerlendirilmesirdquo Tesam Akademi Dergisi Temmuz 2014 1(2) s12
139
Tuumlrk Dil Kurumu Buumlyuumlk Tuumlrkccedile Soumlzluumlk rsquote ldquouyulması gereken bir yargıya bir
kural ya da yetkili uumlstuumln verdiği bir buyruğa uyulmaması uumlzerine succedillu duumlşme durumurdquo
şeklinde yer alan sorumluluk372 kavramı uyulması gereken bir kurala aykırı davranışın
hesabını verme373 olarak da tanımlanabilir
Sorumluluğun hukuken siyasi cezai ve mali olmak uumlzere uumlccedil farklı anlamda
kullanılması soumlz konusudur Siyasi sorumluluğun işletildiği durumlarda bakanların
siyasi mevkilerini ve dolayısıyla siyasal saygınlıklarını kaybetmeleri cezai
sorumluluk halinde ise yasalara goumlre succedilu saptanmış olan bir kişinin hapse mahkum
edilerek oumlzguumlrluumlğuumlnuumln elinden alınması veya parasal bir cezaya ccedilarptırılması soumlz
konusu olmaktadır Mali sorumluluk veya daha doğru bir ifadeyle ldquomalvarlığı
sorumluluğurdquo bir kişinin diğer bir kişiye vermiş olduğu zararın zarar verenin
malvarlığına devlet vasıtasıyla cebren el konulmak suretiyle tazmin edilmesidir374
Mali sorumluluk ccedileşitlerinden biri olan idari sorumluluk ise ldquoidarenin bir kişiye
verdiği zararın idarenin malvarlığından bazı değerlerin zarar goumlrenin malvarlığına
cebri olarak aktarılmak şeklinde tazmin edilmesi olarak tanımlanabilir375
İdarenin siyasi veya cezai sorumluluğu değil yalnızca mali sorumluluğu
diğer bir deyişle malvarlığı sorumluluğu olabilir Mali sorumluluğun amacı meydana
gelen zararın bu zararın doğmasına sebep olan idarenin tuumlzel kişiliğinin mali
buumltccedilesinden bir miktar ekonomik değerin zarar goumlren kişiye oumldenerek kişinin zararının
tazmin edilmesidir Bu nedenle zarar goumlren kişinin alabileceği maddi tazminat ortaya
ccedilıkan gerccedilek zararın miktarı ile doğru orantılı olacaktır İdari yargı yerleri de zararı
hesap edilen gerccedilek miktar uumlzerinden tayin edecektir376 Mali sorumlulukta zararı
doğuran veya uumlzerine duumlşen goumlrevleri tam olarak yapmadığı iccedilin zararı oumlnleyemeyen
bir kamu tuumlzel kişiliği ise idarenin kusurlu veya kusursuz sorumluluğu yoluna
372 httpwwwtdkgovtrindexphpoption=com_contentampview=frontpageampItemid=1 web adresinde
bulunan Tuumlrkccedile soumlzluumlk uygulamasında yer alan arama kutucuğuna ldquosorumlulukrdquo kelimesi yazılıp
aranmak suretiyle elde edilen sonuccediltur (Erişim Tarihi 30112017) 373 Yılmaz E Hukuk Soumlzluumlğuuml B6 Ankara 2001 s787 374 Aydın A M ldquoİdarenin Hizmet Kusurundan Doğan Sorumluluğurdquo Adalet Yayınevi Ankara 2016
s7 375 Goumlzler K Kaplan G ldquoİdare Hukuku Derslerirdquo Ekin Yayınevi Bursa 2015 s738-739 376 Ccedilatak I Betuumll Sağlık Hizmetlerinden Kaynaklanan Zararlardan Dolayı İdarenin Sorumluluğu
Abant İzzet Baysal Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi s5
Aydın ages8
140
gidilecektir Yukarıda accedilıklanmaya ccedilalışılan nedenlerle idareyi oluşturan kamu tuumlzel
kişilerinin genel olarak siyasi ve cezai sorumluluğu değil yalnızca mali sorumluluğu
bulunmaktadır İdare neden olduğu zararlardan zarar ister maddi ister manevi olsun
yalnızca mali olarak sorumlu olacaktır377
İdarenin her tuumlrluuml eylemi ve işlemi dolayısıyla meydana gelebilecek
zararlardan hukuki ve mali sorumluluğunun olduğu 1982 Anayasası ve Devlet
Memurları Kanunu başta olmak uumlzere ccedileşitli yasal duumlzenlemelerde oumlngoumlruumllmuumlştuumlr
1982 Anayasasırsquonın 125 maddesinin son fıkrası gereğince ldquoİdare kendi eylem ve
işlemlerinden doğan zararı oumldemekle yuumlkuumlmluumlduumlrrdquo ifadesi idarenin sorumluluğunun
anayasal dayanağına ilişkin başlıca kural olarak karşımıza ccedilıkmakta ve genel olarak
idarenin mali sorumluluğunu duumlzenlemektedir Anayasa m402rsquode kişilerin resmi
goumlrevlilerce gerccedilekleştirilen hukuka uygun olmayan iş ve eylemler sebebiyle uğramış
olduğu zararların kanuna goumlre devlet tarafından tazmin edileceği ancak devletin
zararın tazmininin ardından kusuru bulunan ilgili kamu goumlrevlisine ruumlcu ederek
oumldemiş olduğu miktarı tahsil edebileceği duumlzenlenmektedir
Anayasarsquonın kamu goumlrevlileriyle ilgili 129 maddesinin 5rsquoinci fıkrasında ise
memurlar ve diğer kamu goumlrevlilerinin yetkilerini kullanırken işledikleri kusurlardan
doğan tazminat davalarının kendilerine ruumlcu edilmek kaydıyla ve kanunda oumlngoumlruumllen
şekil ve şartlarda yalnızca idareye karşı accedilılabileceği huumlkuumlm altına alınmıştır
Anayasarsquodan başka Devlet Memurları Kanunursquo nun378 13rsquouumlncuuml maddesinde de
idarenin sorumluluğunu duumlzenlemektedir Madde ldquoKişiler kamu hukukuna tabi
goumlrevlerle ilgili olarak uğradıkları zararlardan dolayı bu goumlrevleri yerine getiren
personel aleyhine değil ilgili kurum aleyhine dava accedilarlarrdquo şeklindedir Anayasarsquonın
125 inci maddesirsquonde idarenin her tuumlrluuml eylemi ve işlemi dolayısıyla oluşan
zararlardan ekonomik olarak sorumlu olduğu accedilıkccedila duumlzenlenmekteyken 40rsquoıncı ve
129 lsquouncu maddelerinde idarenin kamu goumlrevlilerinin faaliyetleri sonucu oluşan
zararlardan sorumluluğuna dair usul kurallarını yer almaktadır379
377 Aydın sge s8 378 RG 14071965 Tarih ve 12056 Sayı 379 Aydın age s10
141
İdareye karşı accedilılacak olan dava tuumlrleri ve dava accedilılmasına ilişkin usul ve
esaslar İYUKrsquoda yer almış olmasına karşın idarenin sorumluluğunun koşullarının
neler olduğu hususunda herhangi bir duumlzenlemeye yer verilmemiştir Normatif bir
duumlzenleme bulunmaması sebebiyle idarenin mali sorumluluğunun şartları anayasal
ilkeler bağlamında idare hukukuna oumlzguuml ilkeler ve kurallar kapsamında ve
gerektiğinde oumlzel hukuka oumlzguuml ilke ve kurallar da goumlzetilerek ayrıca bilimsel ve
yargısal iccediltihatlar yoluyla geliştirilmiştir380
İdari etkinlikler nedeniyle kişilerin uğramış oldukları zararın idare tarafından
tazmin edilmesi381 olarak da tanımlanan idarenin sorumluluğu ifadesi idarenin her
tuumlrluuml eylemi ve işlemi dolayısıyla meydana gelen zararlardan mali anlamda
sorumluluğu şeklinde anlaşılmalıdır382 Doktrinde idarenin mali sorumluluğunun
koşulları ortada idarenin bir fiilinin (idari işlem veya eylem) olması bir zararın
olması zarara neden olan işlem veya eylemin idareye yuumlklenebilir nitelikte olması ve
zarar ile eylem arasında nedensellik bağı383nın (illiyet bağının) bulunması olarak
380Sarsıkoğlu Ş ldquoİdarenin Mali Sorumluluğu Accedilısından Zarar Kavramırdquo Ankara Uumlniversitesi Hukuk
Fak Dergisi 65 (4) 2016 s2391 Oumlzay İ(Yargı) ldquoGuumlnışığında Youmlnetim II Yargısal Korunmardquo XII
Levha Yayınları İstanbul 2010 s206-207 Kutlu M ldquoDeprem Ve İdarenin Sorumluluğurdquo Amme
İdaresi Dergisi C32 S4 Aralık 1999 s16 Yaşar HN ldquoİdare Hukuku Genel Esaslarrdquo( İdare) Der
Yayınları İstanbul 2013 s426 381 Atay E E ldquoİdarenin Sorumluluğurdquo(sorumluluk) Prof Dr Fikret Erenrsquo e Armağan Ankara 2006
s1061 382 Yayla Y ldquoİdarenin Sorumluluğu Ve Muumlcbir Sebeprdquo(Muumlcbir Sebep) Sorumluluk Hukukunda Yeni
Gelişmeler III Sempozyumurdquo Fakuumllteler Matbaası Ankara 1980 s45 Ayrıca Duran da boumlyle bir
sınırlama yaparken ldquoTuumlrkiye idaresinin sadece kamusal youmlnetim biccediliminde yaptığı faaliyetlerden doğan
sorumlulukrdquo ifadesini kullanmaktadır Duran L ldquoTuumlrkiye İdaresinin Sorumluluğurdquo TODAİE
Yayınları Ankara 1974 s1 383ldquoİdarenin tazmin sorumluluğu olup olmadığının yuumlruumltuumllen kamu hizmetiyle olay arasında nedensellik
bağı araştırılarak saptanması gerekmektedir 6200 sayılı Yasaya goumlre taşkın sular ve sellere karşı
koruyucu tesisler meydana getirmek akarsularda ıslahat yapmakla goumlrevli davalı idarenin olanaklar
oumllccediluumlsuumlnde gerekli ve yeterli oumlnlemler almak suretiyle uumlstlendiği hizmeti yuumlruumlttuumlğuumlnuumln belirlenmesi
halinde meydana gelen hizmetle nedensellik bağı olmayan taşkın olaylarında idarenin tazminle
sorumlu tutulması duumlşuumlnuumllemez Ancak taşkın olayıyla taşkınları oumlnleme akarsuları ıslah biccediliminde
yuumlruumltuumllen kamu hizmeti arasında nedensellik bağının varlığı hizmetin kusurlu işletildiğinin
belirlenmesi veya kusursuz sorumluluk ilkesinin uygulanmasını gerektiren koşulların saptanması
halinde idarenin tazminle sorumlu tutulacağı da accedilıktır Olayda uyuşmazlık konusu taşınmazların 4373
sayılı Yasa uyarınca belirlenen saha iccedilinde kalıp kalmadığının saptanması taşkın olayının aşırı yağış
sonucu meydana gelen doğal afet niteliğinde olup olmadığının araştırılarak yukarıda belirtilen esaslar
ccedilerccedilevesinde incelenmesi gerekmektedir Bu itibarla İdare Mahkemesince yukarıda belirtilen hususlar
araştırılmaksızın verilen kararda hukuki isabet bulunmamaktadırrdquo D10D 17012001 tarih ve E
19981533 K 200177Akıncı age s658
142
sıralanmaktadır384 Bu şartlar idarenin kusurlu sorumluluğunun yanında kusursuz
sorumluluğu iccedilin de geccedilerli olan genel şartlardır Kural olarak bu şartlardan birinin
yokluğu idarenin sorumluluğunu ortadan kaldırmaktadır385
Danıştay kararlarında386 idarenin hizmet kusuru sebebiyle sorumlu
tutulabilmesi iccedilin tek başına hizmet kusurunun varlığının yeterli olmadığı ayrıca idari
işlem veya eylemden bir zarar doğmuş olması ve idari işlem veya eylemle zarar
arasında illiyet bağının kurulmasının gerekli olduğu yani zarar ile idari işlem veya
eylem arasında bir bağın varlığının şart olduğu ancak zarar doğuran işlem veya
eylemin idareyle ilişkisinin kurulmasından sonra zararın tazmini yoluna gidilmesinin
muumlmkuumln olduğu vurgulanmaktadır
İdarenin sorumluluğu genel olarak iki ana grupta incelenmektedir Bunlardan
ilki ve oumlncelikli olarak uygulananı ldquoidarenin hizmet kusurundan doğan sorumluluğurdquo
dur İstisnai ve ikincil nitelikte olanı ise ldquoidarenin kusursuz sorumluluğurdquo dur Başka
bir anlatımla idarenin kamu hizmetlerinin yuumlruumltuumllmesi esnasında idare edilenlere
vermiş olduğu maddi ve manevi zararlardan dolayı kusurlu ve kusursuz sorumluluğu
soumlz konusu olmaktadır387
312 Kusurlu Sorumluluk (Hizmet Kusuru)
Tuumlrk Dil Kurumu Buumlyuumlk Tuumlrkccedile Soumlzluumlk rsquote ldquobilerek veya bilmeyerek bir işi
gereği gibi yapmamaelverişsiz durumrdquo olarak ifade edilen kusur388 hukuki accedilıdan
tazminatı veya cezalandırılmayı gerektiren hukuka aykırı hukuk duumlzenince hoş
karşılanmayacak nitelikte ve kınanması gereken bir davranış biccedilimi389 olarak
384 ONAR S Sami ldquoİdare Hukukunun Umumi Esaslarırdquo CIII İsmail Akguumln Matbaası İstanbul 1966
S1714 385Goumlzler İdare Hukuku s781 Atay E E(İdare Hukuku) ldquoİdare Hukukurdquo Turhan Kitabevi Ankara
2012 s670 Goumlzuumlbuumlyuumlk A Ş Tan T ldquoİdare Hukukurdquo CII Turhan Kitabevi Ankara 2014 s 742
Guumlnday M ldquoİdare Hukukurdquo İmaj Yayınevi Ankara Eyluumll 2002 s 319 Candanage s172 386 D15D 31012017 tarih ve E20131409 K 2017545 httpwwwkazancicom Erişim Tarihi
30112017 Aynı Youmlnde D10 D 28051998 Tarih ve E19969113 K19982308 387 Candan T ldquo Accedilıklamalı İdari Yargılama Usuluuml Kanunurdquo Adalet Yayınevi Ankara 2012 s179 388 httpwwwtdkgovtrindexphpoption=com_contentampview=frontpageampItemid=1 web adresinde
bulunan Tuumlrkccedile soumlzluumlk uygulamasında yer alan arama kutucuğuna ldquokusurrdquo kelimesi yazılıp aranmak
suretiyle elde edilen sonuccediltur Erişim Tarihi 30112017 389 Tandoğan H ldquoTuumlrk Mesuliyet Hukukurdquo Ankara 1961 s44 Yılmaz A ldquoTuumlrk Kamu Youmlnetiminin
Sorun Alanlarından Biri Olarak Afet Youmlnetimi (Afet) Pegem A Yayıncılık Ankara 2003 s527
143
tanımlanabilir Nedensellik bağından ve hukuka aykırılıktan bağımsız olan kusur
gerek sorumluluğun doğması gerekse tazminat miktarının belirlenmesinde oumlnemli bir
rol oynamakta ve sorumluluğun kurucu şartları arasında yer almaktadır Ayrıca karşı
tarafın kusuruyla zarara uğrayan ve bu sebeple tazminat talebinde bulunmaya hakkı
olan kimsenin zararı tazmin edilirken zararın meydana gelmesinde veya artmasında
kendisinin de kusuru varsa tazminatta indirim yapılması soumlz konusu
olmaktadır390Ccedilalışmanın bir sonraki başlığında yer alan kusursuz sorumluluk halinde
ise kusur sorumluluğun kurucu şartları arasında yer almamaktadır Bir başka deyişle
kusursuz sorumlulukta failin sorumlu tutulabilmesi iccedilin kusurlu olması şart değildir
İdarenin sorumluluğu accedilısından kusur kişilerde aranan suumlbjektif nitelikte bir
kusur değildir aksine kişilerin tamamen dışında kalan idari etkinliklerin kuruluş ve
işleyişi ile ilgili objektif nitelikte bir kusurdur İdare kamu hizmetlerini idare
edilenlere ihtiyaccedilları oumllccediluumlsuumlnde etkin verimli suumlrekli istikrarlı ve hukuka uygun
olarak sunmakla yuumlkuumlmluumlduumlr İdare kamu hizmetlerinin gereği gibi yerine
getirilmemesinden dolayı idare edilenlere karşı sorumludur ve idare edilenlerin bu
sebeple uğramış oldukları zararları tazmin etmekle yuumlkuumlmluumlduumlr391 İdarenin
teşkilatlanması en başından beri iyi bir şekilde planlanıp tanzim edilmez ise bunun
yanı sıra faaliyetleri gereği gibi yuumlruumltuumllmez veya hiccedil yuumlruumltuumllmez ise idarenin objektif
anlamda genel standartlara goumlre yanlış ve yetersiz davranması nedeniyle kusurlu
olduğu kabul edilecektir392
390 Oğuz H ldquoSorumluluk Hukukunda Kusurrdquo TAAD Yıl7 Sayı28 Ekim 2016s279 Bunun yanı
sıra Danıştayrsquoın idare edilenin kusuru nedeniyle idarenin sorumluluğunun soumlz konusu olmadığı
youmlnuumlnde kararları da vardır D10D 31101983 tarih ve E 19822725 K 19832125 ldquoDava
dosyasının incelenmesinden davacının pamuk ekili tarlasının batı kesiminden geccedilen davalı idareye ait
kapalı borulu sistem sulama kanalı nın faaliyete geccedilirildiği sırada bu sistemden yararlanacak boumllgedeki
tuumlm ccediliftccedililere alfa-alfa kapağı adı verilen bir kapağın idarece dağıtıldığı davacının tarlasında da
bulunması gereken bu kapağın bulunmadığı ve bu kapağın takılacağı boru ağzının accedilık olduğu ayrıca
ccedilevreye goumlre duumlşuumlk kotta bulunan tarlanın ccedilevresine davacı tarafından yapılması gereken
su tahliye arklarının da yapılmadığı anlaşılmaktadır Bu durumda davacıya ait tarlanın bir kısmını su
basmasında idarenin eyleminden ccedilok davacının kendi kusur ve ihmalinin bulunduğu ve bu nedenle
idareye bir kusur atfının muumlmkuumln olmadığı sonucuna varılmıştırrdquo httpwwwkazancicom Erişim
Tarihi 20032018 391Atay E E- Odabaşı H- Goumlkhan T H ldquo Teori ve Yargı Kararları Işığında İdarenin Sorumluluğu
ve Tazminat Davalarırdquo( Tazminat) Seccedilkin Yayınları Ankara 2003 s 56 392 Duran Sorumluluk s26
144
Kusurlu sorumluluğun dayandığı hukuki esas olan hizmet kusuru Danıştay
kararlarında idarenin yuumlruumltmekle goumlrevli olduğu bir hizmetin kuruluşu duumlzenlenişi
veya işleyişindeki nesnel nitelikli bozukluk aksaklık veya boşluk olarak
tanımlanmakta hizmetin koumltuuml işlemesi geccedil işlemesi veya hiccedil işlememesi şeklinde
gerccedilekleşmekte ve idarenin tazmin yuumlkuumlmluumlluumlğuumlnuumln doğmasına yol accedilmaktadır393 Bu
bağlamda hizmet kusuru oumlzel hukuktaki anlamından uzaklaşarak nesnelleşen anonim
bir niteliğe sahip bağımsız karakteri olan bir kusurdur Hizmet kusuru idarenin
sorumluluğunun doğrudan doğruya ve asli nedenini oluşturmaktadır Zarar uğrayan
kişinin hizmetten yararlanan durumunda olduğu ve hizmetin riskli bir nitelik taşıdığı
hallerde idarenin tazmin yuumlkuumlmluumlluumlğuumlnuumln doğması iccedilin zararın idarenin hizmet
kusuru sonucu meydana gelmiş olması gerekmektedir394
İdare temelde tuumlzel kişilerin bir araya gelmesiyle oluşan bir oumlrguumlt olmasına
rağmen idarenin sorumluluğu aslında idare tuumlzel kişiliğini oluşturan ve gerccedilek
kişilerin bir araya gelmesiyle meydana gelen organ ve ajanlarının kusurlarının
sonucudur Fakat kusurun doğmasına sebep olan personelin belirlenmesi ccediloğu zaman
muumlmkuumln değildir Hatta kusurun doğmasına sebep olan personel belirlenmiş olsa bile
bu kusurları kişiselleştirmek kimi zaman doğru bir yaklaşım olmayabilir395 İşte bu
sebepledir ki hizmet kusuru bir hizmetin kuruluşu ve işleyişinde goumlzlemlenen ve bu
hizmeti yuumlruumlten idari personele youmlneltilemeyen tamamen idare hukuku esaslarına goumlre
birtakım oumlzelliklere sahip olan objektif nitelikte bir kusur ccedileşididir396
393 Danıştay hizmet kusuru ve kusura neden olan durumları şu şekilde accedilıklamıştır ldquoİdarenin
yuumlruumltmekle yuumlkuumlmluuml olduğu bir hizmetin kuruluşunda duumlzenlenişinde veya işleyişindeki nesnel
nitelikli bozukluk aksaklık veya boşluk olarak tanımlanabilen hizmet kusuru hizmetin koumltuuml işlemesi
geccedil işlemesi veya hiccedil işlememesi hallerinde gerccedilekleşmekte ve idarenin yuumlkuumlmluumlluumlğuumlnuumln doğmasına
yol accedilmaktadırrdquo D10D 19062007 T 200713815 E 20073442 K Aydın age s97 Yıldırım
Yasin Kaman Oumlzdemir Uumlstuumln Okay Tekinsoy ldquoİdare Hukukurdquo XII Levha İstanbul 2015s940 394 D8D16121983 T 1982621 E 19832756 K D6D 19032004 T 2004359 E 20041691
K D5D15022017 T 201312002 E 2017728 K httpwwwkazancicom Erişim Tarihi
30112017 395 Akıncı age s333 Guumlmruumlk kolluğunun mevzuat gereği yapması gereken denetim ve veya goumlzetim
faaliyetini hiccedil yapmaması eksik yapması zamanında ve yerinde yapmaması hizmetin kusurlu
işletildiğini goumlsterir Personelin kusuru yargı nazarında kişisel kusur olarak goumlruumllmemekte ve idarenin
sorumluluğu yoluna gidilmektedir Ancak şuumlphesiz ki ldquoruumlcurdquo kurumunun işletilme zorunluluğu
bulunmaktadırD10D 20052015 T 201011117 K 20152411 E 396 Oumlzay İ(Guumlnışığı) ldquoGuumlnışığında Youmlnetimrdquo Filiz Kitabevi İstanbul 2004S836
DuranSorumluluks26
145
Hizmet kusurunda sorumluluk kusur kavramına dayandırılmasına rağmen
buradaki kusur oumlzel hukuktaki anlamından son derece farklı olup anlamı ve iccedileriği
idare hukuku ilke ve esaslarına goumlre belirlenmektedir397 Bunun temel sebebi idare
hukukun bağımsız bir hukuk dalı olmasıdır Hizmet kusurunun diğer oumlzelliği asli ve
birinci derecede sorumluluk olmasıdır Bunun anlamı şudur zarara uğrayan kişi
zararının tazminini sağlamak ve idarenin sorumluluğuna gidebilmek iccedilin oumlncelikle
hizmet kusuru ilkesine başvurmalıdır Bu anlamda hizmet kusuru asli sorumluluk
sebebi olması dolayısıyla tuumlm kamu tuumlzel kişilerinin sorumluluğuna uygulanan bir
sorumluluk esasıdır ve genel olma oumlzelliğine sahiptir Bunun yanı sıra hizmet
kusurunun varlığı durum ve şartların gereklerine ve oumlzelliklerine goumlre her somut
olayda ilgili yargı yerince saptanmaktadır İşte hizmet kusurunun varlığının
mahkemenin takdir ve tespitine bağlı olması olaylara goumlre değişkenlik ve farklı bir
nitelik goumlstermesi nedeniyle aynı zamanda esnek bir oumlzelliğe sahip olduğu sonucuna
varılabilir398
İdarenin eylem ve işlemleri nedeniyle hizmet kusuru oluşabilmesi iccedilin iki temel
unsurun birlikte gerccedilekleşmesi gerekir Bunlardan ilki zarara neden olan idari
faaliyetin bir kamu hizmetine bağlanabilmesi ikincisi ise zararın hizmetin kuruluş
veya işleyişindeki aksaklık eksiklik ya da duumlzensizlik nedeniyle meydana gelmesidir
İdarenin kusurlu sorumluluğu accedilısından hizmet kusuru halleri hizmetin ldquohiccedil
işlememesirdquo ldquogeccedil işlemesirdquo veya ldquokoumltuuml işlemesirdquo şeklinde ele alınmakta ve idarenin
ortaya ccedilıkan zararı tazmin etmesi guumlndeme gelmektedir399
Danıştay İdari Dava Daireleri Genel Kurulursquonun (İDDGK) 2014 yılında
ldquoidare yuumlruumltmekle yuumlkuumlmluuml olduğu kamu hizmetlerini yerine getirirken gerekli
teşkilatı kurmak bu teşkilatın ayni şahsi ve mali imkan ve araccedillarını hizmete hazır
tutmak hizmetin ifası sırasında hizmetin zamanında ve gereği gibi işlemesine devamlı
olarak nezaret etmek ve hizmetin işleyişini kontrol etmekle sorumludur Gerek
hizmetin ayni şahsi ve mali imkan ve araccedillarının temin ve ifasındaki kusur gerekse
397 Sarıca R ldquoHizmet Kusuru ve Karakterlerirdquo İHFM CXV S4 İstanbul 1949 s858Duran
Sorumluluks27 398 Atay Sorumluluk s1075-1077 arası 399 Oumlzay Yargı s210
146
temin edilen bu araccedillarla ifa olunan hizmetin geccedil işlemesi gereği gibi veya hiccedil
işlememesi idareye zarar goumlren kimselerin bu sebeplerle doğan zararlarını tazmin
sorumluluğunu yuumlklerrdquo400 şeklinde vermiş olduğu karardan anlaşılacağı uumlzere
idarenin hizmetin hiccedil işlememesi geccedil işlemesi veya koumltuuml işlemesi hallerinde kusurlu
sayılarak kusurlu eylem ve işlemlerinden oumltuumlruuml tam yargı davası kapsamında
sorumluluğu yoluna gidilmesi soumlz konusu olmaktadır
Danıştayrsquoın uumlzerine duumlşen yuumlkuumlmluumlluumlğuuml yerine getiren ve hukuka uygun
hareket eden idarenin davacıların uğramış olduğu zararlardan sorumlu
tutulamayacağına ilişkin kararları da mevcuttur Bu kararlardan biri hellip2000 yılında
kuraklık yaşandığı bu durumun belirtilerek ekici ccediliftccedililerin uyarılması iccedilin koumly
muhtarlıklarına haber goumlnderildiği yazının Otbiccediler Mahallesi muhtarınca tebelluumlğ
edilmediği ancak yakın mahalle ve koumlylere tebliğ edildiği boumlylece bu durumdan
davacının da haberdar olma durumunun soumlz konusu olduğu anlaşıldığından idarenin
uumlzerine duumlşen uyarma goumlrevini yapması boumlylece ekiciler tarafından oumlnlem alınarak
zararın en aza indirilmesinin amaccedillanması kuraklık nedeniyle baraj su rezervinin
duumlşuumlk olduğunda da kuşku bulunmaması karşısında davalı idarece kuraklık nedeniyle
su rezervi azalan baraj goumlletinden yeterli suyun verilememesi nedeniyle bu durumun
hizmet kusuru oluşturmadığı sonucuna varıldığından aksi youmlnde verilen Mahkeme
kararında hukuka uyarlık goumlruumllmemiştir401rdquo şeklindedir Sonuccedil olarak Danıştay
uumlzerine duumlşen sorumlulukları yerine getiren ve kamu hizmetini gereği gibi ifa eden
idarenin sorumluluğunun olmadığı ve dolayısıyla herhangi bir tazmin borcunun
doğmadığı youmlnuumlnde kararlar da vermektedir
400 DİDDGK 03112014 Tarih ve 20121657E 20143421 K Aynı Youmlnde ldquoİdare kendisine tevdi
edilmiş bulunan kamu hizmetlerinin gereği gibi işlemesini temin amacı ile gerekli teşkilatı kurmak ve
bu teşkilatın icap ettirdiği şahsi ayni ve mali imkacircn ve vasıtaları her an hizmete hazır bulundurmakla
sorumludur Bunların gerekli ve yeterli şekilde temin edilmemesindeki kusurun sonucu hizmetin hiccedil
işlememesi geccedil işlemesi veya koumltuuml işlemesi hallerinde idare kusurlu sayılmaktadırrdquo D12D
13041970 Tarih ve 19693435 E 1970754 K wwwkazancicom Erişim Tarihi 22112018 401 D10D 1322007 T 20058047E 2007358 K DİDDK 17122009 T 200811 E
20093108 K wwwkazancicom Erişim Tarihi 14122018
147
313 Hizmet Kusuru Halleri
Hizmetin ldquo hiccedil işlememesirdquo ldquogeccedil işlemesirdquo veya ldquokoumltuuml işlemesirdquo hallerinden
bir ya da bir kaccedilının gerccedilekleşmesi idarenin bu youmlnde bir eyleminin ya da
eylemsizliğinin soumlz konusu olması durumunda idarenin kusurlu sorumluluğu yoluna
gidilebilmektedir
Hizmet kusuru hallerinden ilki hizmetin hiccedil işlememesi halidir İdari faaliyetin
yapılmadığının dolayısıyla hizmetin hiccedil işlemediğinin kabuluuml iccedilin ilk olarak idarenin
hizmetin yuumlruumltuumllmesiyle goumlrevli ve yuumlkuumlmluuml olması gerekir402 Hukuk kurallarınca
bazı hizmetlerin gerccedilekleştirilmesi konusunda idareye bir zorunluluk getirilmişse
idarenin bu gibi durumlarda o hizmeti yerine getirip getirmeme konusunda bir
serbestisi soumlz konusu değildir İdare bu gibi durumlarda bağlı yetki iccedilerisindedir ve
mevzuatta oumlngoumlruumllen hizmeti kamu yararı ile hizmetin gereklerine uygun olarak
yerine getirmek zorundadır İdarenin aksine davranışı hem hukuka aykırılık hem de
hizmet kusuru oluşturur İşte bu gibi durumlarda idarenin sorumluluğuna
gidilebilmesi iccedilin hizmeti yuumlruumltuumlrken sahip olduğu yetkinin bağlı yetki mi yoksa
takdir yetkisi mi olduğuna bakmak gerekir403
Eğer idarenin sahip olduğu yetki bağlı yetkisiyse yani belli şartların varlığı
halinde hizmetin yuumlruumltuumllmesi zorunlu ise bu durumda idarenin hareketsiz kalması
hizmet kusuru sebebiyle sorumluluğuna huumlkmedilmesi sonucunu doğurur Buna
karşılık belli bir hizmetin yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmemesi konusunda idareye takdir yetkisi
verilmişse idarenin hareketsiz kalması o yetkinin hem keyfi hem de kanun oumlnuumlnde
eşitlik ilkesine uygun kullanılıp kullanılmadığı ve idarenin istikrar kazanmış olan
uygulamalarıyla uyumlu olup olmadığı gibi hususların dikkate alınmasını gerektirir404
Danıştayrsquoın depremde cami minaresinin bitişikteki konutun uumlzerine duumlşmesi
sonucu uğranıldığı iddia edilen zararın tazmini talebiyle yapılan başvuruda olduğu
gibi oumlncelikle idarenin uumlzerine duumlşen denetim ve goumlzetim goumlrevini yerine getirip
402 Duran Sorumluluk s30 403 Atay İdare Hukuku s700 404 Duran Sorumluluk s31 Atay İdare Hukuku s700 Yaşar İdare Hukuku s433
148
getirmediğinin yapılacak teknik ve hukuki inceleme sonucunda ortaya konulması ve
idarenin somut olayda kusurunun tespit edilmesi durumunda sorumlu tutulmasına
karar verilmesi gerektiğine ilişkin kararları mevcuttur405 Aynı şekilde Danıştayrsquoın
bakımsızlık nedeniyle dolan boşaltma kanalının aşırı yağmurlar nedeniyle taştığı ve
bu taşma neticesinde heyelan boumllgesinden geccedilen karayolunda gerekli denetimlerin
yapılmaması nedeniyle bir zararın oluştuğu olaya ilişkin idarenin hizmetin hiccedil
işlememesi nedeniyle sorumluluğunun soumlz konusu olduğuna dair vermiş olduğu
kararların406 yanı sıra idarenin uumlstlendiği kamu hizmetlerini gereği gibi yerine
getirmekle yuumlkuumlmluuml olduğu hizmetin işleyişi ve yerine getirilişi esnasında gerekli
oumlnlemlerin alınmaması hizmetin işlememesi ve idarenin hareketsiz kalması
gerekccedileleriyle kişilerin uğramış oldukları zararların idare tarafından karşılanmasının
zorunlu olduğuna ilişkin kararları da bulunmaktadır407
Danıştay depremde yakınlarını kaybetmeleri nedeniyle uğradıklarını ileri
suumlrduumlkleri manevi zararı davalı idarenin deprem sonrasında yapması gereken
kurtarma faaliyetlerinin ve koordinasyon ccedilalışmalarının yetersizliğine dayandırdıkları
dolayısıyla manevi zararın soumlz konusu hizmetlerin hiccedil işlememesi şeklinde oluşan fiil
ve hareketlerle somutlaştığından bu şekilde oluştuğu ileri suumlruumllen zararın idari
işlemlerden değil idari eylemlerden kaynaklandığı sonucuna ulaşmıştır Ayrıca
olayda idarenin hareketsizliğinin soumlz konusu olduğuna ve idarenin bu hareketsizliğini
ise olumsuz eylem olarak kabul ederek kusurlu sorumluluğuna huumlkmedilmesine
karar vermiştir Danıştayrsquoın ortaya ccedilıkan zararın tazmini noktasında idarenin kamu
hizmetlerini yerine getirip getirmediği hareketsiz kalıp kalmadığı ve idarenin
hareketsiz kaldığının tespiti halinde hizmetin hiccedil işlememesi nedeniyle kusurlu olduğu
ve tazminata mahkum edildiği kararları idarenin benzer olaylarda tazminat oumldememek
iccedilin harekete geccedilmesine yardımcı olan ve bu bağlamda idarenin kusurlu
davranışlarının azaltılmasına katkı sağlar nitelikte kararlar olarak karşımıza
ccedilıkmaktadır
405 D11D13052008 Tarih ve E 20065120 K 20085262 Akıncı age s655 406 Atay İdare Hukuku s701 407 D 11D 30042004 tarih ve E 20014552 K 20042026 Aynı youmlnde D10D 13091993 T
1993724 E 19933146K D6D 26062006 T 20043762 E 20063413 K D6D02032006
T 20053310 E 20062160 K Akıncı ages629 wwwkazancıcom Erişim Tarihi 09042018
149
Hizmet kusuru hallerinden biri olan hizmetin geccedil ya da yavaş işlemesi halkın
genel gereksinimlerinin karşılanması amacıyla yuumlruumltuumllen kamu hizmetlerinin gerekleri
goumlz oumlnuumlne alındığında idarenin olağan karşılanmayacak bir şekilde yavaş hareket
etmesi ve bunun neticesinde bir zararın meydana gelmesi durumu olarak
tanımlanabilir Ancak her olayda hizmetin geccedil işlediğinin kolaylıkla tespit edilmesi
soumlz konusu olamamaktadır Hizmetin hangi suumlrede yerine getirilmesi gerektiği
mevzuatta accedilıkccedila belirtilmişse hizmetin geccedil işleyip işlemediğinin tespiti kolaydır Bu
durumda geccedilerli bir gerekccedile olmadan mevzuatta belirtilen suumlre iccedilerisinde hizmet
yerine getirilmezse hizmet kusuru oluşmuş olur ve idarenin sorumluluğuna
huumlkmedilir Hizmetin goumlruumlleceği suumlrenin mevzuatta belirtilmediği durumlarda ise
hizmetin oumlzellikleri de dikkate alınıp idarenin makul goumlruumllebilecek bir suumlrede hareket
edip etmediğine bakılarak kusurlu olup olmadığına karar verilir
İdarenin uumlstlendiği hizmetleri yerine getirmesi sırasındaki her gecikme
idarenin kusurlu olduğu anlamına gelmez İdare hem pozitif hukuk kurallarıyla
bağlıdır hem de aynı zamanda kamu hizmetinin gereklerini de goumlzetmek
durumundadır Bu yuumlkuumlmluumlluumlk hizmetin işleyişinde bir gecikmeye neden olabilir
İdarenin işin niteliğine ve durumuna goumlre hareket etmesi iccedilin normal ve makul bir
suumlrenin geccedilmesi gerekebilir Bu durumda bu gecikme nedeniyle aradan geccedilen kısa ve
zorunlu bir suumlre iccedilerisinde meydana gelen zararlardan idareyi sorumlu tutmak doğru
bir uygulama olarak goumlruumllemez İdarenin hizmetin geccedil işlemesi nedeniyle
sorumluluğu mevzuatta harekete geccedilmesi iccedilin bir suumlre oumlngoumlruumllmemişse mahkemece
belirlenip tespit edilen bir husustur Danıştayrsquoın uygulaması da bu youmlndedir
Danıştay zemin iyileştirme ccedilalışmaları sırasında binanın oturulamayacak
derecede hasar goumlrmesi sonucu ccediloumlkmesi ve bitişiğinde yer alan binaya da zarar vermesi
olayında idarenin zamanında kontrol goumlrevini yapmaması yani binanın
guumlccedillendirilmesi iccedilin riski ortadan kaldırıcı muumlhendislik tedbirlerini zamanında
almamış olması nedeniyle sorumlu olduğuna huumlkmetmiştir408 Kamu hizmetlerinin
408 D15D 21042006 T 201313974 E 20162734 K httpwwwkazancicom Erişim Tarihi
22032019
150
yerine getirilmesi esnasında hizmetten kaynaklanan bir sebeple kişilerin uğramış
oldukları zararların hizmetin sahibi olarak idarece karşılanması ve giderilmesi idare
hukukunun genel ilkelerindendir Buna ek olarak kamu hizmetinde kullanılan araccedil ve
gereccedillerin de bu hizmeti yuumlruumltmekle yuumlkuumlmluuml olan idarece devamlı kontrol edilmesi
ve meydana gelebilecek zararların zamanında alınacak tedbirlerle oumlnlenmesi
gerekmektedir Bu bağlamda idarenin kamu hizmetini ifa ederken denetim goumlzetim
ve kontrol goumlrevini zamanında ve tam olarak yerine getirmesinin zorunluluk arz ettiği
Danıştayrsquoın vermiş olduğu kararlarda da vurgulanmaktadır
Son olarak hizmetin koumltuuml işlemesi hizmet kusuru hallerinden en eski ve en
yaygın uygulama alanına sahip olan halidir İdare uumlstlendiği kamu hizmetlerini gereği
gibi yerine getirmekle yuumlkuumlmluumlduumlr Hizmetin yerine getirilmesi sırasında gerekli
oumlnlemlerin alınmaması hizmetin koumltuuml işlemesi kusurlu işlemesi nedeniyle kişilere
verilen zararın idare tarafından giderilmesi zorunludur Hizmetin koumltuuml işlemesi
hizmetin gereği gibi yuumlruumltuumllmemesi anlamına gelmektedir Hizmetin gerekli titizlik
oumlzen dikkat ve kalitede sunulmaması nedeniyle kişilerin zarar uğraması hali olan ve
idarenin faaliyetlerini koumltuuml yapması ya da gereği gibi yerine getirmemesi nedeniyle
doğan sorumluluk hali en sık goumlruumllen hizmet kusuru hallerindendir409
Hizmetin koumltuuml işlemiş olduğunu oumlnceden kesin kurallarla belirlemek muumlmkuumln
olmadığından idari yargı organları her somut olayda gerekli incelemeleri yaptıktan
sonra hizmetin koumltuuml işleyip işlemediği noktasında bir kanaate varmaktadır410 Bu
bağlamda idarenin oumlzellikle afete maruz yerlerde bu goumlrevini daha dikkatli bir şekilde
yerine getirmesi gerektiği accedilıktır Oumlrneğin Danıştay heyelanlı bir boumllgeye işyeri
accedilılması olayında işyerinin idare tarafından oumlnce ruhsat verilip daha sonra yıkımı
olayında hizmetin koumltuuml işlediğine idarenin kusur sorumluluğu gereğince tazminata
mahkum edilmesi gerektiğine karar vermiştir 411 Yine Danıştay idarenin ulaşım
guumlzergahının kuruluş ve işleyişi esnasında yol boyunca accedilılmış olan işletmelerin ruhsat
409 Oumlzay Guumlnışığı s 838 Duran Sorumluluks28 Akıncı age s652 410 Bucaktepe A ldquoDepremden Dolayı İdarenin Sorumluluğurdquo Dicle Uumlniversitesi Hukuk Fakuumlltesi
Dergisi C 17-18 S 26-27-28-29 Y 2012-2013 s98 411 D6D 10061985 Tarih ve E 19801968 K19851020 D6D Aynı Youmlnde 19102010 Tarih ve
E200810988 K20109590 Aynı youmlnde DİDDK 17122009 tarih ve E200811 K20093108
Akıncı age s629 ve 655
151
ve faaliyetini denetlemek zorunda olduğu oumlzellikle afete maruz kalan boumllgelerde işyeri
accedilılmasına izin vermemesi gerektiği gerekccedileleriyle meydana gelen toprak kayması
sonucu yolun altında bulunan kahvehanede bulunup toprak altında kalan yakınlarının
oumlluumlmuuml nedeniyle davacıların uğradığı zararın ruhsatsız olarak ccedilalışan kahvehanenin
ccedilalışmasını engellemek iccedilin uumlstuumlne duumlşen denetim goumlrevini yerine getirmeyen ve accedilık
hizmet kusuru bulunan davalı idarece tazmin edilmesi gerektiğine karar vermiştir412
Aynı şekilde idarenin bir idari karar alınmadan oumlnce kanun huumlkmuuml uyarınca gerekli
olan araştırma ve incelemeyi yapmadan vermiş olduğu inşaat ruhsatı sebebiyle karşı
binanın ccediloumlkmesine neden olması olayında belediyenin bu yuumlzden vermiş olduğu zararı
tazminle yuumlkuumlmluuml olduğu şeklinde vermiş olduğu kararları bulunmaktadır413
Buna karşılık Danıştayrsquoın zararın oluşmasında zarara uğrayanın kusurunun
bulunması halinde idarenin tazmin sorumluluğunun tamamen ortadan kalkacağı
goumlruumlşuumlyle vermiş olduğu bir kararında binanın taşıyıcı sistemindeki standartlara
aykırılık nedeniyle ccediloumlkmesi olayında inşaatın ilerleyen zamanlarında yapı ruhsatı
alınmış olmasını da goumlz oumlnuumlnde bulundurarak inşaatı yapan kooperatifin hatasından
kaynaklanan ccediloumlkmeden dolayı oluşan zarardan idarenin sorumlu olmadığına
huumlkmetmiştir414
İdare hukukunda hizmet kusuru hallerinden biri olan idarenin uumlstlendiği kamu
hizmetlerini gereği gibi yerine getirmemesi olarak accedilıklanabilecek hizmetin koumltuuml
işlemesi durumu borccedillar hukukunda duumlzenlenen borcun gereği gibi ifa edilmemiş
olması veya koumltuuml ifa edilmiş olması hali olarak yer almaktadır Borccedillar hukukunda bu
gibi koumltuuml ifa durumlarında alacaklının kural olarak borca uygun olmayan ifayı
reddetme konusunda seccedilimlik bir hakkı mevcuttur Alacaklının gereği gibi yapılmamış
olan ifayı kabul etmiş olması borccedillunun sorumluluğuna dayanmaktan feragat ettiği
anlamına da gelmemektedir Zira bazı durumlarda ifadan sonra ifanın koumltuumlluumlğuuml ve
alacaklıya zarar vermesi soumlz konusu olabilir Bu ve bunun gibi hallerde borcun gereği
gibi ifa edilmemesinden borccedillunun sorumluluğu sorununun ortaya ccedilıkması soumlz konusu
412 D10D13091993 tarih ve E 1993724 K 19933146 Akıncı age 578 413 D6D 16041984 Tarih ve 19812740 E 19841712 K Aynı youmlndeD15D 20032008 T
201312447 E 20182783 K Candan age s191 414 D6D 21042006 tarih ve 20041430 E 20062170 K Akıncı age s638
152
olabilmektedir415 İşte borccedillar hukukunda karşılığını bulan borccedillunun koumltuuml ifa
nedeniyle sorumluluğunun soumlz konusu olması hali idare hukukunda karşımıza
idarenin uumlzerine duumlşen goumlrevleri gereği gibi yerine getirmemesi hizmetin koumltuuml
işlemesi nedeniyle sorumlu olması durumu olarak ccedilıktığı soumlylenebilir Bu bağlamda
borccedillar hukukunda borcun gereği gibi ifa edilmemiş olmasından doğan zararı borccedillu
kusuru bulunmadığını ispat ederek tazminden kurtulabilecektir Kural olarak borccedillu
kusuru varsa sorumludur kusursuz olduğunu ispat ederse sorumluluktan
kurtulabilecektir Ancak koumltuuml ifadan sorumluluk accedilısından borccedillunun kusuruna
rağmen sorumlu olmadığı ya da kusuru bulunmasa dahi sorumlu kabul edildiği
durumlar da vardır416 İdare hukukunda hizmetin koumltuuml işlemesi yani idarenin
sorumluluğunu gereği gibi yerine getirmemesi kusurlu sorumluluk hallerinden biri
olarak duumlzenlemekte idare kusursuzluğunu ispat ederse sorumluluktan
kurtulabilmektedir Aşağıda ayrıntılı olarak ele alınan kusursuz sorumluluk
hallerinden birinin gerccedilekleşmesi ihtimalinde ise idarenin sorumluluğu devam
etmektedir
314 Kusursuz Sorumluluk
Kusursuz sorumluluk bir olayda idari bir kusur soumlz konusu olmasa da bazı
şartlar altında idarenin bireylere vermiş olduğu zararı oumldemekle yuumlkuumlmluuml
olmasıdır417Kural olarak bir zararı başkasına tazmin ettirmek ancak o zararın onun
kusuru neticesinde meydana gelmesi halinde muumlmkuumlnduumlr Eğer zarar boumlyle bir
eylemden kaynaklanmamışsa zarar goumlrenin kendisi zarara katlanmak zorundadır
Buna goumlre hukukumuzda ldquokusur yoksa sorumluluk da yokturrdquo prensibinin geccedilerli
olduğu soumlylenebilir Ancak insanoğlunun sanayi ve teknolojideki gelişmeler
neticesinde her zaman hakim olamadığı ve kontroluumlnden ccedilıktığı zaman buumlyuumlk
zararlara sebebiyet verebilen guumlccedilleri harekete geccedilirebilir duruma gelmesiyle birlikte
kusura dayanan sorumluluk tek başına zarar goumlrenlere etkin koruma sağlama ve
dolayısıyla adaleti gerccedilekleştirme noktasında yetersiz kalmıştır Ayrıca buumlyuumlk
makineler ve enerji kaynaklarının topluma sağlamış olduğu yararlarının yanında
415 Oğuzman K Oumlz T Borccedillar Hukuku Genel Huumlkuumlmler CI Vedat Kitapccedilılık İstanbul 2016 s473 416 Bkz Oğuzman age s485 vd 417 Duran Sorumluluk s47
153
buumlyuumlk tehlikeler de taşıması nedeniyle zararları da kaccedilınılmaz olmuştur Neden olduğu
zararlara rağmen insanlığa sağlamış olduğu kolaylık ve yararları goumlz oumlnuumlne
alındığında bu kaynakları kullanmaktan vazgeccedilmenin doğru bir yol olmayacağı da
aşikardır İşte gerekli tuumlm tedbirler alınsa da bu tuumlr faaliyetlerden bazı zararların
doğması muhtemel olduğundan boumlyle bir durumda kusur olmasa bile meydana gelen
zararı zarar goumlrenin uumlzerinde bırakmak gibi bir hareket hakkaniyet ve adalet
duygusuna aykırı olur418
İdarenin kusurlu sorumluluk hallerinden biriyle neden olduğu zararlarda
idarenin meydana gelen zararlardan sorumlu olabilmesi iccedilin kusurlu olduğunun
ispatlanması gerekir Kusur idarenin sunduğu hizmetin niteliğinde aranmaktadır
Ancak idarenin faaliyetleri dolayısıyla kişilerin uğradıkları zararları her haluumlkarda
idarenin kusuruna dayandırmak muumlmkuumln değildir İdarenin bazı faaliyetlerinden
doğan zararların karşılanmasında idarenin kusurlu olup olmadığına bakılmamaktadır
Bir ccedilok durumda idarenin hizmetinde bir kusur olmasa dahi idari faaliyet ile zarar
arasındaki ilişki dolayısıyla zararın tazmini gerekebilmektedir419 İdarenin kusursuz
sorumluluğu kusur sorumluluğuyla kıyaslandığında ikinci derecede bir sorumluluk
ccedileşidi olarak değerlendirilebileceğinden ilk olarak idarenin kusurlu sorumluluğunun
şartlarının var olup olmadığı araştırılır Eğer kusurlu sorumluluğun şartları
gerccedilekleşmediyse kusursuz sorumluluğu yoluna gidilir Oumlzetle oumlncelikle kusura
dayanan sorumluluğunun araştırılması eğer idarenin zararın meydana gelmesinde
kusuru yoksa bu durumda kusursuz sorumluluğuna gidilip gidilemeyeceğine ilişkin
bir araştırma yapılması soumlz konusu olacaktır Danıştay hem hizmet kusuru hem
de kusursuz sorumluluk ilkesine dayanılarak idarenin tazmin sorumluluğuna
gidilmesinin hukuken muumlmkuumln olmadığını kararlarında vurgulamaktadır Somut
olayın meydana geliş şekli ve zararın niteliğinin incelenip oumlncelikle hizmet kusuru
durumunun araştırılması olayda hizmet kusurunun olmadığının tespit edilmesi soumlz
konusu olursa bu durumda kusursuz sorumluluk ilkesinin uygulanmasının muumlmkuumln
418 Ccedilağlayan R ldquoTarihsel Teorik ve Pratik Youmlnleriyle İdarenin Kusursuz Sorumluluğurdquo Asil
Yayınları Ankara 2007 s144-145 419 Goumlzuumlbuumlyuumlk Tan CII s665Aydın age s68
154
olup olmadığına bakılarak idarenin sorumluluğunun tespit edilmesi gerektiğine
kararlarında yer vermektedir420
Danıştay ldquoTam yargı davalarında oumlncelikle zarara yol accediltığı oumlne suumlruumllen idari
işlem veya eylemin hukuka uygunluğunun denetlenmesi esas olduğundan olayın
oluşumu ve zararın niteliğinin irdelenip idarenin hizmet kusuru olup olmadığının
araştırılması hizmet kusuru yoksa kusursuz sorumluluk ilkelerinin ya da daha ayrı bir
anlayış ve amaccediltan kaynaklanan sosyal risk ilkesinin uygulanıp uygulanmayacağının
belirlenmesi tazminata huumlkmedilirken de herhalde sorumluluk sebebinin accedilıkccedila
belirtilmesirdquo421 gerektiğine huumlkmetmiştir Danıştay bu ve benzer kararlarında
kusursuz sorumluluğun kusurlu sorumluluğa nazaran ikinci derecede bir sorumluluk
tuumlruuml olduğunu yerinde bir tespitle ortaya koymakta ve ilk olarak kusurlu sorumluluğun
şartlarının varlığına ilişkin bir araştırma yapmaktadır
Kamu goumlrevlileri aracılığıyla faaliyetlerini yerine getiren ve tuumlzelkişilerden
oluşan bir kuruluş olması sebebiyle idarenin eylem ve işlemleriyle neden olduğu
zararlarda zararlar ccediloğunlukla idarenin iccedilerisinde yer alan kamu goumlrevlilerinin
davranışlarından kaynaklanmaktadır Bu nedenle kamu goumlrevlilerinin zarara yol accedilan
eylemleri dolayısıyla oluşan zararlardan kamu goumlrevlisinin mi yoksa buumlnyesinde goumlrev
yaptığı idarenin mi tazmin borcuyla sorumlu olacağı sorusu guumlndeme gelmektedir
İdarenin sorumluluğunda asıl olan hizmet kusurundan doğan sorumluluktur Ancak
kamu goumlrevlilerinin kusuru dolayısıyla meydana gelen zararlarda soumlz konusu
personelin zarardan sorumlu olması nedeniyle idarenin tazmin yuumlkuumlmluumlluumlğuumlnden
kurtulması ihtimalinde zarara uğrayan kişi accedilısından buumlyuumlk haksızlık ve
olumsuzlukların doğması soumlz konusu olabilir422
Zararın bir kamu hizmetinin yerine getirilmesi ve kamusal bir yetkinin
kullanılmasından kaynaklandığı hal ve durumlarda kusurlu personelin zararı tazmin
420D10D 12121991 T 19903737 E 19913762 K D10D 10041996 T 199553 E 19961913
K D10D 10041996 tarih ve E 199553 K 1996191 httpwwwkazancicom Erişim Tarihi
20032018 421 D15D22042016 Tarih ve 20134226 E 20162798 K 422 Yayla Aldquo İdarenin Kusursuz Sorumluluğurdquo XII Levha Yayınları 1 Baskı İstanbul 2015 s27
Goumlzuumlbuumlyuumlk Tan CII s676
155
edebilecek maddi imkanlara sahip bulunmaması nedeniyle zarara uğrayan kişinin hak
kaybına uğramasının oumlnuumlne geccedililmesi amacıyla bu zararlardan idarenin birinci
derecede sorumlu olması esası benimsenmiştir423 Ayrıca idarenin sorumluluğunu
gerektiren her durumda kamu goumlrevlisinin sorumlu tutulması kabul edilecek olursa
kamu personeli ortaya ccedilıkan zararı tazminle sorumlu tutulacağı korkusuyla işlemi
yerine getirmekten ve eylemi yapmaktan kaccedilınabilir Boumlyle bir sonuccedil da hem
yuumlruumltuumllecek kamu hizmetine hem de bunun doğal sonucu olarak kamu hizmetinden
yararlanan kişilere zarar verebilir424
Kamu hizmetinin yerine getirilmesi nedeniyle uumlccediluumlncuuml kişilerin uğradıkları
zararların idare tarafından oumldenmesinden sonra idarenin kamu goumlrevlisine genel
huumlkuumlmlere425 goumlre ruumlcu hakkı saklıdır İdarenin memura ruumlcu edebilmesi iccedilin bazı
şartların birlikte gerccedilekleşmesi gerekmektedir Bu şartlar meydana gelen zarar kamu
goumlrevlisinin goumlrevini yerine getirirken yapmış olduğu bir davranışın sonucu olmalı
idarenin malvarlığında zarar goumlrene oumldediği tazminatın sonucu olarak bir eksilmenin
meydana gelmesi zarar kamu goumlrevlisinin davranışının uygun bir sonucu olmalı
(uygun illiyet bağı) kamu goumlrevlisinin hukuka aykırı hareket etmesi ve kişisel bir
kusurunun bulunmasıdır426
Oumlzel hukukta ancak kanunlarda accedilık bir huumlkuumlm bulunması durumunda
uygulanan ve istisnai bir sorumluluk ccedileşidi olan kusursuz sorumluluk idare hukuku
alanında olağan sorumluluk sebebine doumlnuumlşmuumlştuumlr denilebilir427 İdarenin kusursuz
sorumluluğu başlıca uumlccedil temel oumlğe uumlzerine kurulmuştur Bunlar Tehlike (risk) kamu
kuumllfetleri karşısında eşitlik ve sosyal risk ilkesidir
Kural olarak oumlzel hukukta uygulanan tehlike ya da risk sorumluluğu idare
hukukunda da benimsenmiş bulunmaktadır Tehlike sorumluluğu tehlike yaratma
ihtimali fazla teknik youmlnden karmaşık olan ve zarara yol accedilabilecek bir idari
faaliyetten ya da bu nitelikteki araccedil gereccedillerin kullanımından dolayı bir zararın
423 Anayasa m40 ve 129 ile 657 Sayılı Yasa m13 424 Atay Sorumluluk s1065 425 Ccedilağlayan R İdare Hukuku Dersleri Adalet Yayınevi Ankara 2018 s594( 657 Sayılı Yasarsquonın
13maddesi Genel huumlkuumlmlerden kasıt oumlzel hukuk huumlkuumlmleridir) 426 Ccedilağlayan age s585 427 Yayla Sorumluluk s28
156
meydana gelmesi durumunda bu zararın ndashkusursuz bile olsa- idare tarafından tazmin
edilmesi anlamına gelmektedir Oumlzel hukukta kabul edilen ldquoher tuumlrluuml oumlzeni goumlstermiş
olmardquo savunması idare hukukunda dinlenilmez Bir başka deyişle idarenin her tuumlrluuml
oumlzen goumlsterilse de ortaya bir zararın ccedilıkmasının kaccedilınılmaz olacağı youmlnuumlnde yapacağı
savunmayla meydana gelen zararın tazmin edilmesinden kurtulması soumlz konusu
değildir428
Tehlike (risk) ilkesi oumlnceleri bayındırlık eserlerinin ve faaliyetlerinin oumlzel
muumllklere verdiği zararları idarenin ya da idare ajanının kusuruna bağlamadan topluma
paylaştırılmasını amaccedillamıştır Uygulama alanının genişlemesiyle birlikte zamanla
tehlikeli olan tuumlm kamu hizmetleri alanında uygulanmaya başlanmıştır Bu gelişimin
sonucu olarak oumlnceleri sadece mala ilişkin zararların tazminini kapsayan tehlike ilkesi
kişilere verilen cismani zararların karşılanmasını da iccedilerir bir duruma gelmiştir
Tehlike ya da risk ilkesi genel olarak buumlnyesinde taşıdığı tehlikeler dolayısıyla bazı
faaliyetlerin kişilere zarar vermiş olması durumunda faaliyet sahiplerinin kusurlarına
bakılmaksızın zararlarının tazmin edilmesi duumlşuumlncesine dayanmaktadır429
Bu ilkenin uygulanmasında tehlikeli faaliyetle meydana gelen zarar arasında
neden-sonuccedil ilişkisinin varlığı yeterlidir ayrıca kusur şartı aranmaz Tehlike yaratma
ihtimali fazla ve teknik accedilıdan karmaşık olan dolayısıyla her zaman nedeni
saptanamayacak zararlara yola accedilabilecek araccedil ve gereccediller ya da idari faaliyetler
zararın nedeniyse bu zararın kusur şartına bakılmaksızın idare tarafından tazmini
gerekmektedir İşte bu gibi durumlarda idare kusursuz olduğunu ispatlasa bile
sorumluluktan kurtulamamaktadır430 Son tahlilde risk sorumluluğunun bir kusursuz
sorumluluk hali olduğu ve idarenin sorumluluğuna huumlkmedilebilmesi iccedilin kusurlu
olduğunun ispatına gerek olmadığı soumlylenebilir431
Ccedilok geniş yetkilerle donatılmış olan idarenin kamu yararını gerccedilekleştirmek
amacıyla giriştiği faaliyetler ve hizmetlerde kişileri ve toplulukları zarara uğratma
428 Guumlnday age s330 429 Oumlzay Guumlnışığı s847 Koumlksal M ldquoRisk İlkesinin İdareye Yuumlklediği Kuumllfetler ve Guumlncel Yargı
Kararlarırdquo TBB Dergisi Sayı 85 2009 s246 430 Atay İdare Hukuku s713 431 Goumlzler K ldquoİdare Hukuku Derslerirdquo Bursa Ekin Kitabevi Ekim 2015 S763
157
ihtimali oldukccedila fazladır Ayrıca bu faaliyet ve hizmetleri yerine getirirken kişilerin
ve toplulukların oumlzel ccedilıkarlarını goumlzetme gibi bir endişesi de bulunmamaktadır
Toplum yararına bir takım buumlyuumlk ve oumlnemli işler yerine getirilirken kişilerin tamamen
goumlzden ccedilıkarılmaması ve bazı şartlarla devlete ve kamu tuumlzel kişilerine karşı
korunması zorunluluk arz etmektedir Bu durumda hukuki youmlnden etkili koruma
sağlayan en oumlnemli araccedillardan bir olan ldquokamu kuumllfetleri karşısında eşitlikrdquo ilkesi
idarenin kusursuz sorumluluğunu gerektirir Kamusal faaliyet ve hizmetlerden
toplumun tuumlmuuml yararlanırken bazı kişiler diğerlerine oranla daha fazla yuumlkuumlmluumlluumlk
altına girerse işte boumlyle bir durumda ortaya bir dengesizlik ccedilıkmakta ve bu
dengesizliğin giderilmesi iccedilin kamunun zarara uğrayan kişilere tazminat hakkı
tanıyarak tazminat oumldemesi gerekmektedir432
Kamu kuumllfetleri karşısında eşitlik ilkesinin idarenin kusursuz sorumluluğunun
genel esası olduğu kabul edilir Bir olayda idarenin kusuru soumlz konusu değilse tehlikeli
bir faaliyeti bulunmuyor ve araccedil da kullanılmıyorsa idarenin sorumluluğuna
gidebilmenin tek yolu soumlz konusu ilkeyi uygulamaktır433Kamu kuumllfetleri karşısında
eşitlik ilkesi nedeniyle sorumluluk kusurlu sorumluluk ve tehlike (risk)
sorumluluğuna kıyasla ikincil nitelikte olan kamu duumlzenine ilişkin bir sorumluluk
olarak ele alınmaktadır Ayrıca ilkeye goumlre tazmini gereken zararın daimi nitelikte
oumlzel ve belli bir ağırlıkta olması da aranmaktadır434 Kamu kuumllfetleri karşısında eşitlik
ilkesinin klasik oumlrneklerinden biri Danıştayrsquoın BUDO kararıdır435 Karara konu olan
olayda Budo adlı apartmanın Laleli ve Aksaray arasındaki Ordu caddesinin
seviyesinin yuumlkseltilmesi sonucunda zemin katı ile giriş kapısının yol seviyesinin ccedilok
altında kalması ve bodrum katı haline gelmesi sebebiyle taşınmaz sahibi taşınmazın
bu nedenle uğramış olduğu değer kaybı dolayısıyla bir tam yargı davası accedilmış ve yerel
mahkeme davacının uğradığını iddia ettiği zararla taşınmazında meydana gelen değer
artışını karşılaştırmış ortada bir zarar olsa da idarenin kusurunun bulunmadığına
ayrıca davacının iddia ettiği gibi kamu kuumllfetleri accedilısından ccedilok buumlyuumlk bir
432 Yayla A age s64 Candan age s195 Goumlzuumlbuumlyuumlk-Tan CII s667 Ccedilıtak ages43 433 Oumlzay Yargı s223 Atay ( İdare Hukuku) s721 434 Ccedilağlayan age s644 435 DDDGK 01071960 T 1958626 E 1960146 K nakleden Oumlzay Yargı s222
158
yuumlkuumlmluumlluumlkle karşı karşıya kalınması gibi bir durumun olmadığına ve bu nedenle
kusursuz sorumluluğunun işletilemeyeceğine ve davanın reddine karar vermiştir436
Danıştay cadde uumlzerinde yer alan diğer taşınmazlar arasında aynı bayındırlık
işi dolayısıyla değerleri artan ama zarar goumlrmeyenler bulunabileceği de goumlz oumlnuumlnde
tutulursa davacının lehine olan değer artışının kendisinin uğramış olduğu zararla
mahsup edilmesi durumunda davacının diğer taşınmaz sahipleriyle
karşılaştırıldığında haksızlığa uğradığının kabul edilmesinin gerekli olduğuna
değinmiş ve bu nedenle kararı bozmuştur Danıştayrsquoın kararında değindiği uumlzere
Anayasarsquonın 10maddesirsquonde duumlzenlenen eşitlik ilkesi kapsamına dahil edilerek ele
alınan ve kamu duumlzenine ilişkin bir sorumluluk tuumlruuml olan kamu kuumllfetleri karşısında
eşitlik ilkesi bağlamında idarenin kamu yararı amacıyla ifa etmiş olduğu bazı
hizmetlerden dolayı idareye atfedilecek bir kusur bulunmasa da bazı kişilerin oumlzel
zararlara uğraması durumunda meydana gelen zararların sadece zarara uğrayan kişiler
uumlzerinde bırakılması haksızlığa yol accedilabilir
İdarenin eylem ve işlemlerinden bir yandan tuumlm toplum yararlanırken diğer
yandan idarenin eylem ve işlemleri nedeniyle ortaya ccedilıkan oumlzel ve belli bir ağırlık
derecesini aşan437 zararlara yalnızca toplumun belli bir kesiminin katlanması
hakkaniyete aykırı bir durum yaratacağı iccedilin idarenin kamu kuumllfetleri karşısında
eşitlik ilkesi uyarınca herhangi bir kusuru olmasa bile sorumlu tutulması gerekir Nasıl
ki idarenin yararlı eylem ve işlemlerinden toplumun tuumlmuuml yararlanıyorsa idarenin
eylem ve işlemlerinin zararlı sonuccedillarına da tuumlm toplum aynı şekilde katlanmalıdır
Oumlzetle kamu kuumllfetlerine herkesin eşit oranda katlanması hakkaniyete daha uygun bir
yaklaşım tarzı olarak karşımıza ccedilıkmaktadır Eşitliğin bozulması durumunda kamu
kuumllfetlerinin toplum iccedilerisinde paylaşımında diğer kişilere goumlre daha fazla zarara
uğrayanların zararının herhangi bir kusuru bulunmasa da idarece karşılanması
zorunluluk arz etmektedir
436 Oumlzay Yargı s222 437 Goumlzler İdare Hukuku s773 Ccedilıtak H A ldquoİdarenin Kusursuz Sorumluluğu Bağlamında Sosyal
Risk İlkesirdquo Adalet Yayınevi Ankara 2014 s44
159
Danıştayrsquoın konuyla ilgili kararlarının ccediloğu uumlzerine duumlşen yuumlkuumlmluumlluumlğuuml yerine
getiren ve hukuka uygun hareket eden idarenin kişilerin uğramış olduğu zararları
kamu kuumllfetleri karşısında eşitlik ilkesi bağlamında karşılaması gerektiği youmlnuumlnde
vermiş olduğu kararlardan438 oluşmaktadır Danıştay idarenin yaptığı hizmetler
dolayısıyla idareye yuumlklenebilecek bir kusur olmadan da bazı kişilerin ve kişilere ait
malların oumlzel bir zarara uğramasının muumlmkuumln olduğuna ve bu zararların
karşılanmasının kamu kuumllfetleri karşısında eşitlik ilkesinin bir sonucu olduğuna439
ayrıca kararlarında meydana gelen bir zarara belli kişilerin katlanmasının hem soumlz
konusu ilkeye hem de hakkaniyete aykırılık oluşturacağına ve bu gibi oumlzel zararların
idareye youmlneltilen bir hizmet kusuru bulunmasa bile kusursuz sorumluluk esasına
dayanılarak idare tarafından karşılanması gerektiğine vurgu yapılmaktadır440
Danıştay kamu kuumllfetleri karşısında eşitlik ilkesi uyarınca idare tarafından zararların
karşılanabilmesi iccedilin uğranıldığı ileri suumlruumllen zararların kamu kuumllfeti olmaktan ccedilıkıp
belli kişi ya da kişiler accedilısından oumlzel ve olağandışı bir niteliğe doumlnuumlşmuumlş olması
gerektiğine de dikkat ccedilekmektedir441
Danıştayrsquoın yukarıda yer verilen kararlarında da vurgulandığı uumlzere idarenin
belki de tuumlm toplumun yararına olan bir faaliyeti sonucunda toplumun belli bir kesimi
zarara uğradığında bu durumun hakkaniyete uygun olmayan bir sonuca sebep olması
kaccedilınılmazdır Boumlyle olunca da toplumun belli bir kesimi idarenin faaliyetlerinden
yarar sağlarken diğer kesimi oumlzel bir zarara uğrayarak fedakarlıkta bulunmak zorunda
kalmış olur Bu ilke sayesinde idarenin hukuka uygun bir faaliyeti sonucu olsa dahi
meydana gelen bu gibi oumlzel zararlardan kusursuz da olsa sorumlu olması ve belli bir
438 D12D08071969 T 19681296 E 19691401 K D10D D10D 21021983 T 19823147 E
1983322 K D10D 05101983 T 19824042 E 19831823 K 21042008 T 20065024 E
20082685 K D15D19122017 T 20168641 E 20177588 K D15D 03042018 T 201813008
E 20183265 K wwwkazancicom Erişim Tarihi 07052019 439 D 12D 15021978 T 1975805 E 1978262 K wwwkazancicom Erişim Tarihi 08052019 440 D10D 03041985 tarih ve E 198274465 K19857672 D10D 27041983 tarih ve E 19823708
K 1983983 ldquohellip İdari bir hizmetin yuumlruumltuumllmesi sırasında meydana geldiği tartışmasız o lan olayda koumly
yolunun plan ve programa uygun olarak yapıldığı ancak bu yol yapımı sonucunda davacının evinin
altında heyelanlı bir saha meydana geldiği heyelanın oumlnlenebilmesi iccedilin soumlz konusu yere istinat duvarı
yapılması gerektiği Sulh Hukuk Mahkemesi aracılığıyla yaptırılan tesbit sonucunda duumlzenlenen
rapordan anlaşıldığından davacının bu nedenle uğradığı zararın idarece karşılanması
gerekmektedirrdquoD12 D 29011966 T 9653326 K 966231 E httpwwwkazancicom Erişim
Tarihi 20032018 441 D10D 16032012 T 2008188 E 2012934 K wwwkazancicom Erişim Tarihi 08052019
160
kesimin uumlstlenmek zorunda kaldığı kamu kuumllfetinin idarece tazmin edilmesi yoluyla
tuumlm topluma yayılması sağlanarak sadece belli bir kesimin uumlzerine bırakılması
oumlnlenmiş olur442
Uumllkemizde sıkccedila yaşanan afetlerin oumlzellikle doğa kaynaklı afetlerin doğumu
doğal olayların tetiklemesiyle gerccedilekleşse de ortaya ccedilıktıkları şartlar ve doğurduğu
sonuccedillar dikkate alındığında aslında oldukccedila toplumsal bir niteliğe sahip olduğu
goumlruumllmektedir Sosyal devlet olmanın bir gereği olarak kişilerin temel hak ve
oumlzguumlrluumlklerini sosyal hukuk devletiyle bağdaşmayacak derecede kısıtlayan her tuumlrluuml
engeli bertaraf etmek Anayasada devletin temel amaccedil ve goumlrevleri arasında yer
almaktadır Ayrıca Anayasarsquonın 125 maddesinde idarenin her tuumlrluuml eylem ve
işlemlerine karşı yargı yolunun accedilık olduğu belirtildikten sonra aynı maddenin son
fıkrasında idarenin eylem ve işlemlerinden doğan zararı oumldemekle yuumlkuumlmluuml olduğu
huumlkuumlm altına alınmıştır
Anayasanın 125maddesi kapsamında idarenin yuumlruumltmuumlş olduğu kamu hizmeti
ile illiyet bağı kurulan zararların tuumlmuumlnuuml tazmin etmek yuumlkuumlmluumlluumlğuuml bulunmaktadır
Bu bağlamda idarenin işlem veya eylemlerinden kaynaklanan zararlar youmlnetim
ilkeleri doğrultusunda kusurlu ya da kusursuz sorumluluk prensipleri gereğince
idarece karşılanmaktadır Bunun yanı sıra idarenin faaliyet alanıyla ilgili oumlnlemekle
yuumlkuumlmluuml olduğu halde oumlnleyemediği bir takım zararların da nedensellik bağı
aranmadan idarece tazmin edilmesi gerekmektedir İşte idarenin kusurlu ya da
kusursuz sorumluluğu yanında Anayasanın oumlngoumlrduumlğuuml sosyal hukuk devleti
anlayışına uygun olarak ve bu temel uumlzerinden kollektif sorumluluk anlayışı
ccedilerccedilevesinde bilimsel ve yargısal iccediltihatlar ile geliştirilen sosyal risk ilkesi
Anayasarsquonın oumlngoumlrduumlğuuml amaccedilların gerccedilekleştirilmesine hizmet etmektedir443
Kusursuz sorumluluk hallerinde genel olarak idari faaliyet ile zarar arasındaki
illiyet bağının ispatı gerekli ve yeterlidir bunun yanı sıra idarenin kusurlu olduğunun
kanıtlanmasına gerek yoktur444 Sosyal risk ilkesinde illiyet bağı aranmamaktadır ek
442 Aydın age s84 Goumlzuumlbuumlyuumlk-Tan CII s668 Ccedilağlayan age 643 443 D10D06111997 tarih ve E 19962383 K 199741636 (Nakleden Atay (İdare Hukuku)s683) 444 Duran Sorumluluk s47
161
olarak idarenin hangi hizmeti yuumlruumlttuumlğuuml ve bu hizmetin niteliği dahi
araştırılmamaktadır Zira zarar idarenin ajanlarından ya da faaliyetlerinden
kaynaklanmamaktadır Sosyal riskin uygulandığı en belirgin durumlar teroumlr
eylemleri toplumsal duumlzenin bozulması kitle hareketleri savaş durumu siyasi
karışıklığın neden olduğu belirsizlik ortamı gibi kamu duumlzeninin işlemez duruma
gelmesine neden olan olaylardır445
Bu tuumlrden olaylarda ortada zararla ilişkilendirilecek bir idari faaliyet
bulunmadığından zarar ile idarenin eylemi arasında illiyet bağının varlığının
araştırılmasına da gerek yoktur Oumlzellikle teroumlr olayları nedeniyle zarara uğrayan
kişilerin hem maddi hem de manevi nitelikteki zararlarından idari yargı mercilerinin
sosyal risk ilkesi uyarınca sorumlu olduğu youmlnuumlnde vermiş olduğu tazmine ilişkin
kararlar bu konuda accedilık bir duumlzenleme iccedileren genel bir yasa olmadığından doğrudan
Anayasarsquonın oumlngoumlrmuumlş olduğu ilkelere dayanmaktadır Anayasarsquonın oumlngoumlrduumlğuuml
ilkeler Danıştay446 tarafından yorumlanarak sosyal risk ilkesine uygulanabilirlik
kazandırılmaktadır447
Danıştayrsquoın 90rsquolı yıllardan sonra 2004 yılına kadar vermiş olduğu kararlar
incelendiğinde teroumlr eylemlerinden doğan zararların sosyal risk ilkesi kapsamında
değerlendirildiği anlaşılmaktadır Danıştayrsquoın oumlrnek kararlarından biri teroumlristler
tarafından yapılan saldırıda koumly tuumlzel kişiliğine ait okul okul lojmanı cami koumly odası
imam evi muhtarlık odası mahalle odaları ile mahalle ccedileşmesinin yakılıp yıkılması
nedeniyle uğranıldığı oumlne suumlruumllen maddi zararın sosyal risk ilkesi gereğince tazmin
edilmesi gerektiği youmlnuumlndedir448
Ancak 2004 yılında 5233 sayılı Teroumlr ve Teroumlrle Muumlcadeleden Doğan
Zararların Karşılanması Hakkında Kanun449rsquoun yayımlanmasıyla birlikte teroumlr olayları
445 Atay İdare Hukuku s700 446 D15D 18102012 Tarih ve 2012189 E 20127048 K 447 Şaşmaz AP ldquoİdarenin Sorumluluğu Ve Danıştay Kararlarındaki Goumlruumlnuumlmuumlne Genel Bakışrdquo
Kırıkkale Uumlniversitesi Ekonomi İşletme Siyaset ve Uluslararası İlişkiler Dergisi Aralık 2016 C2 S2
s226 448 D10D 11102000 tarih ve E19992162 K20005120 wwwkazancıcom Erişim Tarihi
16052019 449 RG 27072004 Tarih ve 25535 Sayı
162
nedeniyle ortaya ccedilıkan zararların artık devlet tarafından karşılanması huumlkuumlm altına
alınmıştır 5233 Sayılı Kanun ile 3713 sayılı Teroumlrle Muumlcadele Kanununun 1 inci 3
uumlncuuml ve 4 uumlncuuml maddeleri kapsamına giren eylemler ya da teroumlruumln oumlnlenmesi amacıyla
yerine getirilen ccedilalışmalardan zarara uğrayan gerccedilek kişiler ile oumlzel hukuk tuumlzel
kişilerinin maddicirc zararlarının sulhen karşılanması hususu duumlzenlenerek450 idarenin
teroumlr eylemlerinden doğan zararlardan sorumluluğu huumlkuumlm altına alınmıştır 5233
sayılı Kanunrsquoun 7 maddesine goumlre sulh yoluyla karşılanabilecek zararlar hayvanlara
ağaccedillara uumlruumlnlere ve diğer taşınır ve taşınmazlara verilen her tuumlrluuml zararlar yaralanma
engelli hacircle gelme ve oumlluumlm hacircllerinde uğranılan zararlar ile tedavi ve cenaze giderleri
teroumlrle muumlcadele kapsamında yuumlruumltuumllen faaliyetler nedeniyle kişilerin mal varlıklarına
ulaşamamalarından kaynaklanan maddicirc zararlardır
Bu kanunun yuumlruumlrluumlğe girmesinin ardından verilen Danıştay kararlarında
kusursuz sorumluluğa ilişkin bir değerlendirme yapılırken sosyal risk ilkesinin
oumlncelikli olarak uygulanmadığı goumlruumllmektedir Ancak 5233 Sayılı Kanun kapsamında
olmayan fakat teroumlr vb eylemlerden zarar goumlren kişilerin uğramış oldukları zararlar
Danıştayrsquoca yine sosyal risk ilkesi kapsamında değerlendirilmeye devam edilmektedir
Buradan anlaşılması gereken şudur ki 5233 Sayılı Kanunrsquoun ccedilıkarılmış olması ile
birlikte sosyal risk ilkesi yasalaşmış bulunmamaktadır451
Sosyal risk ilkesi ile toplumda teroumlr olayları olarak nitelenen eylemlerin
Devlete youmlnelik olduğu Anayasal duumlzeni yıkmayı amaccedilladığı bu tuumlr olaylarda zarar
goumlren kişi ve kuruluşlara karşı kişisel bir husumetin soumlz konusu olmadığı goumlzlenmekte
ve bilinmektedir Bu gibi olaylar sonucunda zarar goumlrenler kusurları ve eylemlerinin
sonucu değil yalnızca toplumun bir ferdi olmaları dolayısıyla zarara uğramaktadır
Belirtilen şekilde ortaya ccedilıkan zararların oumlzel ve olağandışı nitelikleri dikkate alınıp
teroumlr olaylarını oumlnlemekle yuumlkuumlmluuml olduğu halde oumlnleyemeyen idarece yukarda
accedilıklanan sosyal risk ilkesine goumlre topluma pay edilmesi suretiyle tazmini hakkaniyet
gereği olup sosyal devlet ilkesine de uygun duumlşecektir452 Ayrıca Danıştayrsquoın sosyal
450 RG Tarih 27072004 Sayı 25535 5233 Sayılı Kanun m2 451Dilaveroğlu A ldquoİdarenin Kusursuz Sorumluluğu Ccedilerccedilevesinde Tehlike ve Sosyal Risk İlkesirdquo Tarih
Kuumlltuumlr ve Sanat Araştırmaları Dergisi C6 S3 2017s1378 452Danıştay İDDGK 18022016 Tarih ve E 20152933 K 2016326 httpwwwkazancicom Erişim
Tarihi 07032018 Aynı Youmlnde Danıştay İDDGK 26032014 tarih ve E20134602 K20141220
163
risk ilkesi ile toplumun iccedilinde bulunduğu koşullardan kaynaklanan idarenin faaliyet
alanında meydana gelmekle birlikte yuumlruumltuumllen kamu hizmetinin doğrudan sonucu
olmayan toplumsal nitelikli riskin gerccedilekleşmesi sonucu oluşan salt toplumun bireyi
olunması sebebiyle uğranılan oumlzel ve olağandışı zararların topluma pay edilerek
giderilmesinin amaccedillandığının vurgulandığı kararları da mevcuttur453
Sosyal risk ilkesinin kabuluumlnuumln sonucu olarak afetler toplumun iccedilerisinde
bulunduğu sosyal ve ekonomik koşulların ortaya ccedilıkardığı kitle hareketleri teroumlr
olayları ve bunlardan doğan saldırıların yol accediltığı zararlarla savaşlarda sivil halkın
uğradığı zararların kusursuz ve masum kişiler uumlzerinde bırakılmayarak devletin
kusursuz olması ihtimalinde dahi devletccedile oumldenmesinin gerektiği aşikardır Sosyal risk
sorumluluğu sırf insanların bir arada yaşamaları sonucu karşılaştıkları kaccedilınılmaz
tehlikeli durum ve olaylardan doğan zararların tazminini sağlamaktadır454 Diğer bir
deyişle sosyal risk insanların bir arada yaşamalarından kaynaklanan kaccedilınılmaz bir
tehlike halidir Sosyal risk sorumluluğunda diğer kusursuz sorumluluk hallerinden
farklı olarak idarenin hukuka uygun bir etkinliği personelinin bir davranışı veya
tehlikeli bir faaliyeti ya da tehlike barındıran tesislerinin yapısındaki bir sebep zararın
doğumuna neden olmamaktadır Burada zararı yaratan idareye tamamen yabancı
kişilerin ya da toplulukların idare tarafından oumlnlenemeyen hatta oumlnlenmesi halinde
daha buumlyuumlk zararlar doğurabilecek olan davranış ve eylemleridir Şu halde zararla
ldquoAnkara ili Mamak ilccedilesinde teroumlrist eylem sonucu sakat kalan davacının accediltığı davada zararın sosyal
risk ilkesine goumlre idare tarafından tazmini gerektiğirdquo Danıştay İDDGK 14042005 tarih ve E 200357
K2005237 453 D25D 15062017 tarih ve E 20159728 K 20173758 ldquohellip İdarenin oumlnlemekle yuumlkuumlmluuml olduğu
halde oumlnleyemediği bu zararların nedensellik bağı ve kusur koşulu aranmadan karşılanmasını kabul
eden objektif sorumluluk anlayışına dayalı sosyal risk adı verilen bu ilke bilimsel ve yargısal
iccediltihatlarla da kabul edilmiştir hellipZarar ile idari eylem arasında nedensellik bağının kurulabildiği
hallerde sosyal risk ilkesinin uygulanmasına olanak bulunmadığından idare hukuku kuralları
ccedilerccedilevesinde oumlncelikle hizmet kusurunun bulunup bulunmadığının araştırılması hizmet kusuru
yoksa kusursuz sorumluluk ilkesine goumlre zararın tazmin edilip edilemeyeceğinin belirlenmesi
dolayısıyla idari eylemlerden doğan zararın hizmet kusuru veya kusursuz sorumluluk ilkeleri uyarınca
tazmini gereken davalarda 2577 Sayılı Kanunun 13 maddesinin uygulanması gerekmektedirrdquo
denilerek sosyal risk ilkesinden bahsedilmiştir httpwwwkazancicom Erişim Tarihi 07122017
Aynı Youmlnde D15D 15062017tarih ve E 20159728 K 20173758 D15D 08062017 tarih ve E
20144216 K 20173235 D15 D 15022017 tarih ve E 20137291 K 2017727 454 Akyılmaz B ldquoSosyal Risk İlkesi ve Uygulama Alanırdquo Gazi Uumlniversitesi Hukuk Fakuumlltesi Dergisi
Cilt IX Sayı 1-2 s 186 Aydın MA ldquo İdarenin Hizmet Kusurundan Doğan Sorumluluğurdquo İstanbul
Şehir Uumlniversitesi SBE Kamu Hukuku Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi Haziran
2015 s68
164
idarenin eylemi arasında illiyet bağının bulunmadığı tek kusursuz sorumluluk halinin
sosyal risk ilkesi olduğu soumlylenebilir455
Yukarıda soumlzuuml edilen eylemler nedeniyle zarara uğrayan ve soumlz konusu
eylemlere herhangi bir şekilde karışmış olan kişiler kendi kusur ve eylemleri
neticesinde değil toplumun iccedilinde bulunduğu sosyal karışıklık nedeniyle zarara
uğramaktadırlar Zararın nedeni iccedilinde yaşanılan toplumun bireyi olmaktır Bu şekilde
ortaya ccedilıkan zararların oumlzel ve olağandışı nitelikleri dikkate alınarak nedensellik bağı
aranmadan456 toplumsal olayları oumlnlemekle yuumlkuumlmluuml olduğu halde oumlnleyemeyen
idarece yukarıda accedilıklanan sosyal risk ilkesine goumlre tazmini gerekmektedir457
Sosyal risk ilkesinin uygulama alanı konusunda doktrin ve yargı kararları
arasında bir birlik bulunmamaktadır Onar458rsquoa goumlre ldquososyal hasarrdquo veya ldquotoplumsal
muhatarardquo da denilen sosyal risk ilkesi ortada idarenin herhangi bir fiili yokken başka
bir deyişle idarenin eylemi ile ortaya ccedilıkan zarar arasında bir illiyet bağı olmamasına
rağmen yine de idarenin sorumluluğuna huumlkmedilmesidir Ortada herhangi bir illiyet
bağı yokken idarenin sorumluluğuna huumlkmedilmesi zarar toplumsal bir menfaatin
korunması sonucu meydana gelmediğinden oluşan zararın toplumca karşılanması
gerektiği duumlşuumlncesine dayanmaktadır Dolayısıyla Onar Danıştayrsquoın kararlarında ileri
suumlrduumlğuuml sosyal kolektif sorumluluk anlayışını benimsemektedir Aynı şekilde
Goumlzuumlbuumlyuumlk Yayla Azrak ve Esin de Danıştayrsquoın sosyal risk ilkesine ilişkin iccediltihadına
katılmaktadır459
Buna karşılık doktrinde Danıştayrsquoın illiyet bağı aramadan sosyal risk ilkesini
uygulayarak idareyi oluşan zarardan sorumlu tuttuğu ve iccediltihat haline gelmiş
455 Akyılmaz agm s186 Azrak A Uuml(Risk) ldquoİdarenin Toplumsal Muhatara (Sosyal Risk)
Kuramırsquona Goumlre Kusursuz Sorumluluğurdquo Sorumluluk Hukukunda Yeni Gelişmeler III Sempozyumu
Ankara 12-13 Mayıs 1979 İstanbul 1980 s136-137 456 Akyılmaz agm s187 457 Yıldız H ldquoİdarenin Sosyal Risk Sorumluluğunda İlliyet Bağı Meselesirdquo TBB Dergisi(116) 2015
Ankara s164 458 Onar CIII s1744 459 Goumlzuumlbuumlyuumlk Ş ldquoTeroumlr Olayları ve Youmlnetimin Sorumluluğurdquo Ankara Uumlniversitesi Siyasal Bilgiler
Fakuumlltesi Dergisi Cilt 50 Sayı 3 1995 s 196 Yayla Y İdare Hukuku Beta Yayınları İstanbul 2009
s 369 Esin Y ldquoDanıştayrsquoda Accedilılacak Tazminat Davaları İkinci Kitap Esas İdarenin Hukuki
Sorumluluğurdquo Balkanoğlu Matbaacılık Ankara 1973 s 155213 ve 246 Azrak(Risk) s135
165
kararlarına karşı olan yazarlar da vardır Goumlzler460rsquoe goumlre teroumlr eylemlerinden ya da
toplumsal olaylardan dolayı ortaya ccedilıkan zararın idarenin kusursuz sorumluluğu
kapsamında devlet tarafından karşılanması yanlıştır Teroumlrden ya da toplumsal
olaylardan dolayı idarenin sorumlu tutulması ancak idarenin kusuru varsa guumlndeme
gelmelidir Ayrıca kolektif sorumluluk anlayışına dayandırılan goumlruumlşleri de bu youmlnde
bir uygulamanın ilkel olacağından bahisle reddetmektedir Akyılmaz461rsquoa goumlre de
Anayasarsquonın 125 maddesinde yer alan duumlzenleme gereği idare kendine ait eylem ve
işlemlerden dolayı ortaya ccedilıkan zararı karşılama yuumlkuumlmluumlluumlğuuml altındadır Buna goumlre
ortaya ccedilıkan zarar ile idarenin eylem ya da işlemi arasında illiyet bağının var olması
gerekmektedir Bunun dışında idari sorumluluğa huumlkmedilmesi yanlış olacaktır
Guumlnday462 da sosyal risk ilkesinin salt bir kusursuz sorumluluk ilkesi olarak
nitelendirilmesinin yerinde olmadığı goumlruumlşuumlndedir Bu goumlruumlşuumlne gerekccedile olarak
sosyal riske bağlı olarak idarenin sorumlu tutulduğu kararlarda belirtildiği uumlzere
toplumsal olayların ve teroumlr eylemlerinin oumlnlenmesi ve teroumlrsuumlz bir toplum duumlzeninin
sağlanmasının idarenin en başta gelen goumlrevlerinden biri olduğunu ve eğer idarenin
herhangi bir sebepten dolayı guumlvenliği sağlama goumlrevini gerektiği gibi yerine
getiremediği ve teroumlruuml oumlnleyemediği iccedilin kişiler zarara uğruyorsa bu durumun
hizmetin gereği gibi işlememesi ya da koumltuuml işlemesi şeklinde bir hizmet kusuru teşkil
ettiğini goumlstermektedir
Bu goumlruumlşler doğrultusunda sosyal risk ilkesinin idarenin kusursuz sorumluluk
hallerinden biri olarak kabul edildiği goumlruumllmektedir Bu ilkeye goumlre idare kusuru
olmasa dahi meydana gelen toplumsal olaylardan ve teroumlr eylemlerinden sorumludur
Ancak sosyal risk ilkesini diğer kusursuz sorumluluk hallerinden ayıran en temel
oumlzellik bu ilkenin uygulandığı hal ve durumlarda idarenin eylemi ile ortaya ccedilıkan zarar
arasında illiyet bağının aranmamasıdır Meydana gelen toplumsal olay veya bir teroumlr
eylemi idareye yabancı kişi veya kişilerce gerccedilekleştirilmektedir Eğer zarar ile
idarenin eylemi arasında illiyet bağı soumlz konusuysa bu durumda kusursuz sorumluluk
460 Goumlzler K ldquo İdare Hukuku Derslerirdquo Bursa Ekin Kitabevi 2003 CII s1134 461 Akyılmaz agm s188 462 Guumlnday age s332-333
166
değil kusur sorumluluğu guumlndeme gelecektir Ccediluumlnkuuml bu ihtimalde zarar idareden
kaynaklanmaktadır ve idarenin bu zararı oumlnleyememesi soumlz konusu olursa kusurlu
olduğu kabul edilecektir
Meydana gelen zarar ile idarenin eylemi arasında bir illiyet bağı soumlz konusu
değilse kural olarak idarenin kusursuz sorumluluğu yoluna gidilmesi muumlmkuumln
değildir Zira sorumluluk hukukunun oumlzellikle kusursuz sorumluluğun şartlarından
biri olan illiyet bağının olmaması yukarıda accedilıklandığı uumlzere bunu gerektirmektedir
Ayrıca Tuumlrk hukukuna girmiş olan Danıştayrsquoın bazı kararlarında ve Tuumlrk İdare
Hukuku doktrininde de kimi yazarlarca benimsenmiş olan sosyal risk ilkesinin
uygulanması idarenin toplumsal olay ve teroumlr eylemlerinden illiyet bağı aranmadan
sorumluluğunun kabul edilmesi anlamına gelir ki illiyet bağı aranmadan idarenin
sorumluluğu yoluna gidilmesinin hakkaniyete ve hukuk kurallarına uygun bir hareket
tarzı olmadığı youmlnuumlnde değerlendirme yapılabilir
Sonuccedil olarak kusursuz sorumluluk durumunda illiyet bağı bulunmasa dahi
sosyal devlet ilkesi dayanışma ilkesi hukuk devleti ilkesi gibi genel hukuk
normlarının illiyet bağını sağladığını duumlşuumlnmek de doğru bir yaklaşım tarzı olarak
kabul edilemez Zira eğer bu ilkelerle hareket edilecek olunursa sebep olmadığı her
tuumlrluuml zarardan idarenin sorumlu tutulması muumlmkuumln hale gelecektir İlliyet bağı
olmadan idarenin sorumlu tutulması sağlanmak isteniyorsa bu konuda accedilık yasal
duumlzenlemelere ihtiyaccedil bulunmaktadır463 Nitekim yukarıda belirtildiği uumlzere hem
literatuumlr hem de uygulamadaki illiyet bağına ilişkin tartışmaları gidermek amacıyla
2004 yılında 5233 Sayılı Kanunrsquoun yuumlruumlrluumlğe konulmasıyla bu konuda ccedilok oumlnemli bir
adımın atılması soumlz konusu olmuştur Boumlylece teroumlr eylemleri neticesinde doğan
zararlardan idarenin eylemi ile meydana gelen zarar arasında illiyet bağı olmasa dahi
idarenin 5233 Sayılı Kanun kapsamında sorumlu tutulması muumlmkuumln hale gelmiştir
Her ne kadar teroumlr eylemleri accedilısından sorun ccediloumlzuumllmuumlş gibi goumlruumlnse de toplumsal
olaylar accedilısından doktrindeki tartışma devam etmektedir464
463 Goumlzler CII s1137 464 SeverCcedilD ldquoTeroumlrle Bağlantılı Zararlardan Dolayı İdarenin Sorumluluğurdquo
TBB Dergisi 2017 (133) s189 Akccedila K ldquoToplumsal Olaylar Nedeniyle Oluşan Zararlardan İdarenin
Sorumsuzluğurdquo İnoumlnuuml Uumlniversitesi Hukuk Fakuumlltesi Dergisi Oumlzel Sayı Cilt2 Yıl 2015 s1002
167
32 RİSK YOumlNETİMİ AŞAMASINDA İDARENİN
SORUMLULUĞU
İdarenin ccedileşitli idari kurum ve kuruluşları iccedilerisine alan bir buumltuumlnuuml ifade ettiği
dikkate alındığında sorumluluk sınırlarının ccedilizilmesinde hangi idarenin hangi goumlrevi
yerine getireceğine dikkate edilmesi oumlzellikle oumlnem arz etmektedir465 Afetlerden
dolayı idarenin sorumluluğu iki aşamada ele alınarak incelenebilir İlki idarenin
afetler meydana gelmeden oumlnceki afet oumlncesi goumlrevlerini kapsayan ldquorisk youmlnetimi
aşamasında idarenin sorumluluğurdquo ikincisi ise idarenin afetler meydana geldikten
sonraki yani afet sırası ve sonrasındaki goumlrevlerini iccediline alan ldquokriz youmlnetimi
aşamasında idarenin sorumluluğurdquo dur
Afetler toplum uumlzerinde yarattıkları can ve mal kayıpları ile psikolojik hasar
gibi olumsuzluklar nedeniyle hem duumlnya hem de uumllke guumlndemini suumlrekli meşgul
etmekte ve afetin buumlyuumlkluumlğuuml afetten etkilenen kişilerin sayısıyla ifade edilmektedir
Dolayısıyla yoğun nuumlfuslu kentlerde afetler ccedilok daha yuumlksek oranda maddi ve manevi
kayıplara sebep olmaktadır Bu durum her ne kadar kentin ve kentte yaşayanların
afetlere hazırlıklı olmamalarının bir sonucu olarak goumlruumllmekte ise de bu aşamada afet
gibi beklenmedik bir anda ortaya ccedilıkan olumsuz bir durumla muumlcadele etme guumlcuumlnuuml
etkileyen etmenlerin incelenmesi ve kayıplar yaşanmadan oumlnce muumldahale edilerek
afetlerle muumlcadele etme guumlcuumlnuumln sağlanması son derece oumlnemlidir Afet sırası ve
sonrasında ortaya ccedilıkan sorunların ve kayıpların buumlyuumlkluumlğuuml ve kendini goumlsterme şekli
her kentte farklı olduğundan bunu iccedilselleştiren buna karşı oumlnlemler alan ve ccediloumlzuumlmler
uumlreten yerel ve merkezi idareler bu alandaki zayıf youmlnlerine yoğunlaşarak oumlzellikle
afet sonrası hızlı bir şekilde eski duruma doumlnmeye youmlnelik ccedilalışmalara ağırlık
vermelidirler466
İdare gerccedilekleşme ihtimali olan tehlikeleri oumlnceden belirleyip gerekli
oumlnlemleri almakla yuumlkuumlmluumlduumlr İdarenin dinamik ve fonksiyonel olabilmesi oumlncelikle
465 Adak agm s183 466 Hayrullaoğlu G Aliefendioğlu Y Tanrıvermiş H ldquoDeprem Sonrası Kentte Oluşacak Sorunlara
Direnccedilli Kent Yaklaşımı ile Ccediloumlzuumlm Aranması Marmara Depremi Oumlrneğirdquo Ed Mengi A İşccedilioğlu D
Kentsel Politikalar Palme Yayıncılık Ankara 2018 s293
168
topluma ilişkin olarak genel hayatı etkileyen tehlikelerden korunmaya ve kaccedilınmaya
ilişkin pratik ccediloumlzuumlmler uumlretmiş olmasına bağlıdır Bunun yanında kendi yapısı ve
işleyişini de afetlerin etkileriyle baş edebilecek biccedilimde duumlzenlemesi gerekmektedir
İdarenin tehlikeyi oumlnceden belirleme tehlikelere karşı gerekli oumlnlemleri alma ve
oumlrguumltlenme zorunluluğuna ilişkin olarak Resmi Gazete467rsquode yayımlanan Karada
Ccedilıkabilecek Yangınlarla Deniz Liman veya Kıyıda Ccedilıkıp Karaya Ulaşabilecek ve
Yayılabilecek veya Karada Ccedilıkıp Kıyı Liman ve Denize Ulaşabilecek Yangınlara
Karşı Alınabilecek Oumlnleme Soumlnduumlrme ve Kurtarma Tedbirleri Hakkında
Youmlnetmeliğin 4maddesinde İccedilişleri Bakanlığı tarafından luumlzum goumlruumllen sahil il ve
ilccedilelerinde valinin başkanlığında Yangın Koordinasyon Kurulu nun kurulması ile
17maddesinde kurulun kararlarının yuumlruumltuumllmesi ve izlenmesinden vali ve
kaymakamların sorumlu olmalarını duumlzenleyen huumlkuumlmler oumlrnek verilebilir
Gelişmekte olan uumllkeler kategorisinde yer alan ve yuumlksek deprem riskine sahip
olan uumllkemizde afet oumlncesi risk azaltma ccedilalışmalarının iyi yuumlruumltuumllememesi ve
afetlerden koruyucu yasal duumlzenlemelerin yapılamaması nedeniyle meydana gelen
can ve mal kayıplarından idarenin sorumlu olduğu duumlşuumlnuumllerek 1999 yılında meydana
gelen depremler sonrası tazminat talebiyle accedilılan yuumlzlerce tazminat davası olmasının
afet youmlnetimi tarihinde bir ilk olduğu soumlylenebilir Danıştay oumlnuumlne gelen uyuşmazlıkta
ldquo hellipYapının deprem nedeniyle ağır hasar goumlrerek yıkıldığı ve enkaz altında davacının
eş ve iki ccedilocuğunun kalarak vefat ettiği davalı belediyece ara kararına verilen yanıtta
davacının kiracı olarak oturmakta olduğu konutun bulunduğu binaya ilişkin işlem
dosyasına rastlanılmadığının belirtildiğinin goumlruumllduumlğuuml binanın ruhsat almaksızın
kaccedilak olarak yapıldığı anılan idarece gerek yapının inşası aşamasında gerek daha
sonraki aşamalarda yapıya ilişkin olarak herhangi bir tespit ve denetim yapılmadığı
yıkılan binanın kaccedilak olarak inşa edilirken hatalı malzeme ve işccedililik kullanılması
sonucu deprem sonrasında yıkıldığı kanaatine varıldığı yasaların vermiş olduğu
denetim ve goumlzetim goumlrevlerini yerine getirmeyen davalı belediyenin zararın meydana
gelmesinde 100 oranında kusurlu olduğurdquo gerekccedileleriyle davalı belediyece bozma
467 RG 08091975 Tarih ve 15350 Sayı
169
istemiyle yapılan temyiz talebi yerinde goumlruumllmeyerek ilk derece mahkemesi kararının
onanmasına ve temyiz isteminin reddine karar vermiştir
Bir yerin fen sağlık ve ccedilevre koşulları gereğince yaşamaya ve yerleşime
elverişli duruma getirilmesiyle ilgili iş ve işlemlerin buumltuumlnuumlnuuml oluşturan aynı zamanda
planlama inşa ve denetim gibi kamusal yetkilerle idarenin teknik ve hukuki işlevini
yerine getiren imar hukuku idareye bir takım goumlrev ve yetkiler vermektedir İdare bu
goumlrev ve yetkiler kapsamında tuumlm diğer hakların oumlncuumlluuml konumunda olan
Anayasarsquonın 17 maddesinde duumlzenlenen yaşam hakkını korumakla yetki alanında yer
alan fertlerden hiccedil birinin hayatına bilerek isteyerek ve ayrıca hukuksuz bir şeklide
son vermemekle yuumlkuumlmluumlduumlr Ayrıca yetki alanında bulunan tuumlm bireylerin yaşam
hakkını kamusal makamların yanı sıra hem diğer bireylerin hem de kişinin kendisinin
eylemlerinden kaynaklanabilecek risklere karşı da koruma yuumlkuumlmluumlluumlğuuml altındadır468
Bu bağlamda Anayasa Mahkemesirsquone 2012 yılında 2012752469 başvuru numarasıyla
yapılmış olan bireysel başvuruda başvurucular yakınlarının 9 Kasım 2011rsquode Van
ilinde meydana gelen depremde otel enkazında kalarak vefat ettiğini ve hukuk
yollarına başvurmalarına rağmen sonuccedil alamadıklarını belirterek yaşam hakkının ve
hak arama huumlrriyetinin ihlal edildiğini ileri suumlrmuumlşlerdir
Mahkeme yapmış olduğu inceleme neticesinde ilk olarak uumllkemizdeki yasal
duumlzenlemelerde bir afetin meydana gelmesinden sonra yapılacak kurtarma yaralıları
tedavi barınma oumlluumlleri goumlmme yangınları soumlnduumlrme yıkıntıları temizleme ve
felaketzedeleri iaşe gibi hususlarda uygulanmak uumlzere goumlrev ve goumlrevlileri tayin etme
ve toplanma yerlerini tespit eden bir programın valiliklerce duumlzenleneceği bu
programların uygulanmasının valiliklerce kurulacak kurtarma ve yardım komitelerince
sağlanacağını belirlenmiştir Ardından deprem afetinin gerccedilekleşmesi sonrasında
tehlikeli durumu ve binaların goumlrduumlğuuml hasar bakımından yıktırılması ve boşaltılması
gerekenler hakkında o il ve ilccedilenin en buumlyuumlk muumllki amirine durumun rapor edilmesi
ve bu makamlarca bu tuumlr binaların derhal boşaltılmasının sağlanmasının gerektiği
468 Anayasa Mahkemesi(AYM) 06011999 tarih ve E199968 K19991Bireysel Başvuru Seccedilme
Kararlar (2012-2013) Anayasa Mahkemesi Yayınları Kalkan Matbaacılık Ankara 2015 s112-138
Aynı Youmlnde ldquoDevlet bireyin maddi ve manevi varlığını tuumlm tehlikelerden tehditten ve şiddetten
korumakla yuumlkuumlmluumlduumlrrdquo AYM 06012011 E201058 K20118 469 RG 30102013 Tarih ve 28806 Sayı
170
luumlzumu halinde yapılarda meydana gelen hasarı tespit etmek uumlzere Ccedilevre ve Şehircilik
Bakanlığırsquonın isteği uumlzerine diğer bakanlık kurum ve kuruluşlar mahalli idareler
uumlniversiteler ve meslek odaları konusunda deneyimli yeteri kadar inşaat muumlhendisi
veveya mimarını hasar tespit ccedilalışmalarında derhal goumlrevlendirmekle yuumlkuumlmluuml
olduğunun kurala bağlandığını tespit etmiştir
İlk tespitin ardından heyelan kaya duumlşmesi ve deprem gibi afetlerde
tehlikenin devamı veya tekrarı ihtimali uumlzerine boşaltılan binaların tehlikeye karşı
kesin tedbir alınıncaya kadar işgaline veya hasara uğrayanların tamirine muumlsaade
edilemeyeceği tedbir alınamayacağına karar verildiği takdirde tehlikeli mahal iccedilindeki
binaların yukarıdaki esaslar dacirchilinde yıktırılması gerektiği yine bu duumlzenlemelerde
bunun bir yuumlkuumlmluumlluumlk olarak belirlendiğine ilişkin bir değerlendirme yapmıştır
Ayrıca devletin sorumluluğunu gerektirebilecek şartlar altında can kaybının yaşandığı
durumlarda Anayasarsquonın 17 maddesirsquo nin devlete elindeki tuumlm imkanları kullanarak
yaşam hakkını korumak iccedilin oluşturulmuş olan yasal ve idari ccedilerccedilevenin gereği gibi
uygulanmasını ve bu hakka youmlnelik ihlallerin durdurularak cezalandırılmasını
sağlayacak etkili idari ve yargısal tedbirleri alma goumlrevi yuumlklediğini ve bu
yuumlkuumlmluumlluumlğuumln kamusal olup olmadığına bakılmaksızın yaşam hakkının tehlikeye
girebileceği her tuumlrluuml faaliyet accedilısından geccedilerli olduğunu kararında vurgulamıştır Tuumlm
bu gerekccedilelerle Anayasa Mahkemesi depremde oumllenin yakınları tarafından yapılan
bireysel başvuruya ilişkin olarak ldquoyaşam hakkının usuli boyutunun ihlal edildiği ve
manevi tazminat oumldenmesirdquo gerektiği youmlnuumlnde ihlal kararı vermiştir
Uluslararası boyutta Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarına
bakıldığında ise bu konuda verilen kararların başında Oumlner Yıldız V Tuumlrkiye Kararı470
gelmektedir Mahkeme 1993 yılında İstanbul- Uumlmraniye belediye ccediloumlpluumlğuuml deposunda
meydana gelen metan gazı patlaması sonucu ailelerinden 13 ferdinin oumllmesi ve
mallarının zarara uğraması nedeniyle devlet makamlarını sorumlu tuttukları ve
Avrupa İnsan Hakları Soumlzleşmesinin 28 ve 13maddeleri ve 1 nolu Protokoluumln 1
maddesinin ihlali ve Soumlzleşmenin 61 maddesine uygun idari işlemin yuumlruumltuumllmediği
gerekccedileleriyle 1999 yılında yapılan başvuruda Soumlzleşmenin yaşam hakkını
470 httpwwwinhakadaletgovtr Erişim Tarihi 09052019
171
duumlzenleyen 2maddesi bağlamında ccediloumlp merkezlerinin işletimi gibi teknik bir alan soumlz
konusu olduğunda risk teşkil eden ccediloumlp alanlarının kontroluumlnden devletin idari ve yerel
birimlerinin sorumlu olduklarını ayrıca milli makamların başvuru sahibinin bir
ccediloumlpluumlğuumln yakınına gelmesini hiccedilbir zaman cesaretlendirmese de buumltuumln goumlstergelere
goumlre bunları caydıracak tedbire de girişmemiş olduğunun ve resmi makamların metan
gazı sıkışması hususunda bilgi sahibi olmasına rağmen bu kişileri tahliye etmediğinin
tespitini yapmıştır471
Mahkeme yaşam hakkına karşı bir tehdit oluşturan riskleri oumlnleyici bir idari
yapı oluşturularak insan hayatına zarar verme potansiyeline sahip olan tehlikeli
faaliyetlere ilişkin duumlzenlemeler yapılmasının oumlnemli bir yere sahip olduğu ve
gerektiğinde devletin bu nitelikteki faaliyetleri denetlemesi guumlvenliği sağlaması ve
risklere karşı tehlike iccedilinde olanları korumak amacıyla herkesi pratik oumlnlemler almaya
zorlaması gerektiğine bu gerekccedilelerle yaşam hakkını duumlzenleyen soumlzleşmenin
2maddesinin ihlal edildiğine karar vermiştir472
İdare yani devlet vatandaşlarının yaşam hakkını korumakla yuumlkuumlmluuml
olduğundan yaşam hakkını tehdit etme potansiyeline sahip olan yerlere yerleşime izin
vermemeli veya alacağı ccedilok ccedileşitli ve sıkı tedbirlerle bu hakkı guumlvence altına alarak
kontrolluuml bir şekilde yerleşme imkanı sağlamalıdır Bu nedenle idarenin dere yatağı
heyelan boumllgesi taşkın boumllgesi depreme ve diğer afetlere maruz boumllgelerde
mevzuattan kaynaklanan goumlzetim ve denetim oumldevi bulunmaktadır Bu konudaki en
kuumlccediluumlk bir ihmalin bile idarenin sorumluluğunu gerektirdiği yargı kararlarıyla kabul
edilmektedir473 Şoumlyle ki Danıştayrsquoın oumlnuumlne gelen şiddetli yağan yağmur sonrasında
aniden oluşan su baskını sebebiyle maruz kaldığını iddia ettiği maddi nitelikteki
zararlarının yasal faiziyle birlikte idarece oumldenmesi istemiyle accedilılan tazminat
davasında yerel mahkeme mevsiminde yağan yağmurlara kıyasla normalin ccedilok
uumlzerinde yağmış olan yağmurların ilk olarak şiddetli yağış oumlzelliğine sahip
olduğuna sonrasında durumun muumlcbir sebebin unsurlarını taşıdığına ve idarenin bu
471 Cengiz S Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları Işığında Yaşam Hakkı TBB Dergisi 2011
S93 s394 472 Kızılyel S ldquoYaşam Hakkı AİHM Kararları ve İdari Yargı Uygulamasırdquo Gazi Uumlniversitesi Hukuk
Fakuumlltesi Dergisi C XVIII Y 2014 S 2 s280 473 Akıncı age s601
172
yuumlzden meydana gelen zararlardan sorumlu tutulmasının muumlmkuumln olmadığına ilişkin
yaptığı tespit sonucunda davanın reddi kararı vermiştir Kararın hukuka aykırı olduğu
oumlne suumlruumllerek davacı tarafından Danıştayrsquoda temyiz edilmiştir474
Danıştay ilk olarak 6001 Sayılı Karayolları Genel Muumlduumlrluumlğuumlnuumln Teşkilat ve
Goumlrevleri Hakkında Kanunun 4 maddesinin 1 fıkrasının (b) bendinde
Hazırlayacağı programlar uyarınca karayollarını yapmak yaptırmak emniyetle
kullanılmalarını sağlayacak şekilde suumlrekli bakım altında bulundurmak bakımını
yaptırmak onarmak onarımını yaptırtmak işletmek işlettirmek (c) bendinde
Goumlrev alanına giren karayolu ağlarının yapımı bakımı onarımı ve diğer hususlar
hakkında teknik nitelik ve şartları tespit etmek veya ettirmek ve gerekli şartnameleri
hazırlamak (f) bendinde de Goumlrev alanına giren işler iccedilin gerekli plan harita etuumlt
ve proje işleri ile araştırma - geliştirme ccedilalışmaları yapmak veya yaptırmak
eylemlerinin Karayolları Genel Muumlduumlrluumlğuumlnuumln goumlrevleri arasında sayıldığının
tespitini yapmıştır Daha sonra D130 karayolunun yapımı sırasında yağmur sebebiyle
oluşacak suların tahliyesini sağlayacak su baskınını oumlnleyecek gerekli alt yapının
(menfez ve su tahliye kanalı gibi) davalı idarece tekniğine uygun ve ihtiyacı
karşılayacak nitelikte yapılıp yapılmadığı youmlnuumlnde incelemelerde bulunmuştur
Sonrasında dava dosyasında yer alan ve adli yargıda accedilılan tespit davasında tayin
edilen bilirkişi tarafından duumlzenlenen davacının zararının karayolunun kenarında
yağış sularını boşaltabilecek yeterli sayıda accedilık kanal hendek veya menfezlerin
bulunmaması sebebiyle oluştuğunun tespit edildiği raporu da dikkate alarak anılan
yağışların doğa kaynaklı afet niteliğinde bulunmaması veya doğa
kaynaklı afet niteliğinde bulunmakla birlikte tahliye kanallarının accedilık ve yeterli olması
halinde oluştuğu ileri suumlruumllen zararın meydana gelip gelmeyeceği hususunun da
ayrıca irdelenmesi gerektiği youmlnuumlnde kanaate varmıştır Bu durumda mahkemece
eksik inceleme sonucunda davalı idarenin hizmet kusuru bulunmadığından bahisle
davanın reddine karar verilmesinde hukuki isabet bulunmadığına temyiz isteminin
kabuluumlyle yerel mahkeme kararının bozulmasına karar vermiştir
474 D10D 28052012 tarih ve E 2012820 K 20122581 httpwwwkazancicom Erişim Tarihi
09072018
173
Danıştayrsquoın konuyla ilgili kararlarından birinde su baskının demiryolu
geccedilişini sağlayan koumlpruumlnuumln kesitlerinin dar oluşundan ve yuumlksekliğinin azlığından
kaynaklandığı şiddetli yağış sonucu sel sularının davalı idareye ait demiryolu
koumlpruumlsuumlnuumln yetersizliği nedeniyle dere yatağında akmayıp taşarak davacıya ait
taşınmazları bastığını ve demiryolu geccedilişini sağlayan koumlpruumlnuumln yetersizliğinin de
saptanması nedeniyle idarenin hizmet kusurundan dolayı sorumlu olduğuna
huumlkmetmiştir475 Somut olayda olduğu gibi idarenin boumllgenin konumu itibariyle
devamlı surette şiddetli yağışlara maruz kaldığını da dikkate alarak koumlpruumlyuuml buna
uygun olarak inşa etmesi gerekirdi İdare kural olarak yuumlruumlttuumlğuuml kamu hizmeti
sırasında kişilerin uğradıkları nedensellik bağı kurulabilen zararları tazminle
yuumlkuumlmluumlduumlr Dava konusu olayın idarenin tazmin sorumluluğunu ortadan kaldıran
doğa kaynaklı bir afet olduğu kanıtlanamadığından idarenin hizmeti ile meydana
gelen zarar arasındaki nedensellik bağının varlığı devam etmekte ve dolayısıyla
idarenin hizmetin koumltuuml işlemesi nedeniyle sorumluluğu yoluna gidilmektedir
Danıştayrsquoın kusur oranına bakılmaksızın idarenin tazminatla sorumlu olduğuna
huumlkmettiği kararlarının476 yanı sıra idarenin bilimsel ve teknik verilerden hareketle
heyelan tehlikesi olan bir yere yapı yapılarak yerleşmeye ve yaşamsal aktivitelere izin
vermemesi ya da alınması gereken tedbirleri alarak kontrolluuml bir şekilde izin
vermesinin gerekli olduğuna heyelan tehlikesi olan bir yere yapı yapılmasına izin
verildikten sonra buranın tahliye edilmesinin bile idarenin hizmet kusuru olarak
değerlendirilmesi gerektiğine ilişkin kararları da mevcuttur477 Bu bağlamda Danıştay
her olayın oumlzelliğini dikkate alarak gerekli incelemeleri ve araştırmaları yaparak
idarenin sorumlu olup olmadığına karar vermektedir
Son olarak Danıştayrsquoın 2012 yılında meydana gelen sel olayında Guumllsan
Sanayi Sitesi iccedilindeki işyerinin Samsun ilinin genelinde yağan aşırı yağışlar
sonrasında Yılanlı Derenin taşması uumlzerine hasar goumlrmesi sebebiyle oluştuğu oumlne
suumlruumllen maddi zararın tazmini istemiyle Devlet Su işleri Genel
Muumlduumlrluumlğuuml Samsun Buumlyuumlkşehir Belediye Başkanlığı ve Canik Belediye
475D10D 14011992 T 19901117E 199225 K wwwkazancicom Erişim Tarihi 09052019 476 D6D 09042014 Tarih E20136209 K20142856 Akıncı age s610 477 D6D10092013 Tarih E 2013549 K 20134734 wwwkazancicom Erişim Tarihi 09072018
174
Başkanlığına karşı Samsun 2 İdare Mahkemesinde accedilılan davada yerel mahkemece
mahallinde yapılan keşif sonrası hazırlanan bilirkişi raporu doğrultusunda davalı
Devlet Su İşleri Genel Muumlduumlrluumlğuumlnuumln 50 davalı Samsun Buumlyuumlkşehir Belediye
Başkanlığının 30 davalı Canik Belediye Başkanlığının 20 oranında kusurlu
olduğu sonucuna varıldığı gerekccedileleriyle davanın kabuluumlyle talep edilen tazminatın
bu idareler tarafından belirlenen kusur oranlarına goumlre oumldenmesine karar verilmiştir
Temyizen bozulması istemiyle Danıştayrsquoın oumlnuumlne gelen soumlz konusu kararda Danıştay
ldquo hellipSamsun Buumlyuumlkşehir Belediyesince TOKİ tarafından konut yapılan alanda
yapılan dere ıslahının seli oumlnleyici değil afet riskini artıracak şekilde yatağın
daraltılması şeklinde icra edildiği Buumlyuumlkşehir Belediyesi tarafından yapılan imar
planı değişikliklerinde taşkın oumlnleme sınırına riayet edilmediği TOKİ konutlarının
dere tarafına ccedilevre duvarı yapılmaması sebebiyle sel baskın riskinin artmasına neden
olduğu Yılanlı Dere ile aynı havzada bulunan diğer iki dere ilerinde sel kapanının
bulunmaması felaketin artmasına neden olduğu dere yatağında duumlşuumlk kotta yer alan
ve selden zarar goumlren kaccedilak yapıların 3194 Sayılı İmar Kanununun 32 maddesi
gereğince Canik Belediyesince zamanında yıkılmaması ve Buumlyuumlkşehir Belediyesince
5216 Sayılı Buumlyuumlkşehir Belediyesi Kanununun 11inci maddesindeki denetim
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlnuumln yerine getirilmeyerek gerekli tedbirlerin alınmaması sebebiyle Canik
ve Buumlyuumlkşehir Belediyelerinin kusurlu olduğuhellip
ldquohellipSu taşkını ile ilgili olarak olayın ccedilıkış sebebi ve varsa illiyet bağı olan kurum ve
kuruluşların kusur durumlarının belirlenmesi amacıyla Sulh Hukuk Mahkemeleri Ticaret
Mahkemeleri ve İdare Mahkemelerince yaptırılan bilirkişi incelemesi sonucu duumlzenlenen
bilirkişi raporlarında yağışın şiddetli yağış karakteri goumlsterdiği ancak afet oluşturabilecek
nitelikte bulunmadığı belirtilmiş olmakla birlikte yapılaşmaya izin verilerek suların akış
kesitlerinin daraltıldığı olayın meydana gelmesinde Yılanlıdere uumlzerindeki sel kapanını
usuluumlne uygun yapmayan ve İncirli Derenin ıslahı sırasında Canik Belediyesinin hazırladığı
Derivasyon Tuumlnelinin uygun olduğunu onaylayan Devlet Su İşleri Genel Muumlduumlrluumlğuumlnuumln dere
ıslahını yapmayan dere yataklarını imara accedilan yağmursuyu tahliyesi goumlrevlerini yapmayan
belediyeler ve su ve kanalizasyon idaresinin projeye aykırı yapı yapması ve dere ıslahını
usuluumlne uygun yapmaması sebebiyle yapı muumlteahhidinin kusurlu olduğunun belirtildiği
175
goumlruumllmuumlş olup yapı muumlteahhidi iccedilin belirlenen kusurun idarelerin denetim ve goumlzetim
goumlrevlerini yerine getirmemekten kaynaklı kusurunu ortadan kaldırmayan ve aslen bu hizmeti
( dere ıslahı ) yuumlruumltmekle goumlrevli idarelere ait bir kusur olduğu yapı muumlteahhidi ile ilgili idare
arasındaki ruumlcu ilişkisi bakımından oumlnem arz eden nitelikte olduğu anlaşılmıştır
Bu hale goumlre meydana gelen olay sebebiyle tazmini istenen zararın sadece
doğal afetten kaynaklanmadığı idarelerin kusurlu hizmetlerinden doğan birden ccedilok
faktoumlruumln bir araya gelmesi ile oluştuğu sonucuna varılmıştır478rdquo şeklindeki
gerekccedilelerle dosyanın yeniden karar verilmek uumlzere kararı veren mahkemeye
goumlnderilmesine huumlkmetmiştir Danıştayrsquoın kararına konu olayında olduğu gibi
Karadeniz Boumllgesinin yoğun yağışları ve bol eğimli arazisiyle geccedilmişten beri sel ve
heyelanların oldukccedila yoğun yaşandığı boumllge olduğu bilinmesine rağmen dere
yatakları ve kıyıların somut olayda olduğu gibi yerleşime accedilılması ve sağlıksız
yapılaşmanın oumlnlenmesi youmlnuumlnde idarenin gereken oumlnlemleri almaması idarenin
goumlzetim ve denetim goumlrevini yerine getirmemesi sonucunda maddi ve manevi
zararların meydana gelmesi kaccedilınılmaz olmaktadır İdarenin gerekli inceleme ve
etuumltleri yapıp oumlzellikle boumllgelerin konumu ve coğrafi yapısını da dikkate alarak
sağlıklı ve karara konu olayda olduğu gibi afet riskini arttıracak şekilde değil oumlnleyici
nitelikte yapıların yapılması youmlnuumlnde ccedilalışmalar yaparak kamu hizmetlerini gereği gibi
yerine getirmesi ve sorumluluktan kurtulması muumlmkuumln hale gelecektir
Devletin negatif bir yuumlkuumlmluumlluumlk olarak yetki alanında bulunan hiccedilbir bireyin
yaşamına kasıtlı ve hukuka aykırı olarak son vermeme bunun yanı sıra pozitif bir
yuumlkuumlmluumlluumlk olarak yine yetki alanında bulunan tuumlm bireylerin yaşam hakkını gerek
kamusal makamların gerek diğer bireylerin gerekse kişinin kendisinin eylemlerinden
kaynaklanabilecek risklere karşı koruma yuumlkuumlmluumlluumlğuuml bulunmaktadır Bu bağlamda
devlet doğal afet nedeniyle oluşan riskleri bertaraf etmek iccedilin gerekli ve yeterli
oumlnlemleri almak ve doğal afet riski nedeniyle vatandaşların yaşamını korumak
hususunda da pozitif bir yuumlkuumlmluumlluumlk altındadır Avrupa İnsan Hakları Soumlzleşmesirsquonin
(AİHS) 2 maddesirsquo nde guumlvence altına alınmış olan yaşam hakkı en temel insan
478 D8D 03042017 T 20158819 E 20172276 K wwwkazancicom Erişim Tarihi 09052019
176
hakkıdır ve yaşam hakkını koruma yuumlkuumlmluumlluumlğuumlnuumln derecesi yaşam hakkına youmlnelik
risklerin kamusal makamlarca ne derece oumlngoumlruumllebilip oumlngoumlruumllemeyeceği ile doğrudan
bağlantılıdır479
Afetin meydana gelmesi durumunda yaşam hakkı ve muumllkiyet hakkı
bağlamında devletin sorumluluğunun kapsamını tayin edecek oumllccediluumltler Avrupa İnsan
Hakları Mahkemesi (AİHM)rsquonin oumlzellikle ldquoBudayevardquo kararında ortaya konulmuştur
Mahkemersquoye goumlre devletin doğrudan doğruya kendisinin yetkisi ve kontroluuml altında
yuumlruumlttuumlğuuml zarara yol accedilma ihtimali yuumlksek olan faaliyetleri esnasında devletin
makamlarınca sergilenen ihmali davranışlarla oluşan oumlluumlmler arasında uygun illiyet
bağının kurulması halinde Soumlzleşmeyle guumlvence altına alınmış olan yaşam hakkı ihlal
edilmiş demektir Ayrıca AİHM devletin sorumluluğu ve denetimi altında yuumlruumltuumllen
tehlikeli faaliyetler sırasında meydana gelen can ve mal kayıplarında yaşam hakkı
ihlali ile muumllkiyet hakkı ihlalinin aynı sorumluluk ve illiyet bağı standardı ile
belirleneceği kanaatindedir480 Bu kanaatte olmasına rağmen toprak kayması sonucu
yakınlarını kaybeden kişilerin yapmış olduğu bu başvuruyla ilgili olarak Mahkeme
devletin yaşam hakkını korumak amacıyla gerektiğinde afete maruz boumllgede kolluk
tedbiri alarak yerleşime engel olma yerleşimi yasaklama ve sosyal devletin gerekleri
bakımından bir takım tedbirler alarak afet tehlikesini ortadan kaldırmakla yuumlkuumlmluuml
olduğunu bunu yapmadığı takdirde ise cezai ve mali sorumluluğunun olacağını kabul
etmektedir
33 KRİZ YOumlNETİMİ AŞAMASINDA İDARENİN
SORUMLULUĞU
Kriz beklenmedik bir anda aniden ortaya ccedilıkan mevcut yapılanmaları
olumsuz etkileyerek tehlikeye duumlşuumlrebilecek durum481 olarak tanımlanabileceği gibi
479 Akıncı age 595 ve 603 480 Şahin K(Budayeva) ldquoAvrupa İnsan Hakları Soumlzleşmesi Hukukunda Doğal Afetlerde Yaşam Hakkı
Ve Muumllkiyet Hakkı Bağlamında Devletin Sorumluluğu Budayeva Kararı MUumlHF ndash HAD C 19 S 3
s93 481 Yavaş H ldquoKriz Youmlnetimirdquo İzmirrsquode Deprem Riskirdquo Editoumlr Arife Karadağ ve Hikmet Yavaş
İzmir Yerel Guumlndem 21 Yayını İzmir 2001 s134
177
bir oumlrguumltuumln ulaşmak istediği amaccedillarını gerccedilekleştirmesini tehlikeye sokan kimi zaman
da oumlrguumlt yaşamını sekteye uğratan ve acil bir şekilde tepki goumlsterilmesi gereken bir
durumdur482 Krizin en accedilık ve en oumlnemli oumlzelliği belirsizliktir Kriz toplumu
olabildiğince belirsiz bir ortamın iccediline sokmakta bu sebeple de hem toplum hem de
youmlneticiler accedilısından buumlyuumlk bir belirsizlik ortamı oluşturmaktadır483 Krizlerin ortak
oumlzellikleri belirsizlik ortamı oluşturmalarının yanı sıra beklenmedik bir anda ortaya
ccedilıkmaları ortaya ccedilıktıktan sonra sona erdirilmesinde bir zaman sınırının olmaması
etkin ve uygulanabilir kararlar alabilmenin son derece zor olması şeklinde
sıralanabilir484 Bu şekilde bakıldığı zaman oumlrneğin en yaygın afet tuumlrlerinden biri
olan depremin gerccedilekleşmesinin ardından yaşanan durum oumlrguumlte dışarıdan yaptığı etki
accedilısından bir kriz durumu olarak nitelendirilebilir Depremin oumlnceden tahmini
guumlnuumlmuumlz koşulları ele alındığında imkansız gibi goumlruumlnse de topraklarının ccedilok buumlyuumlk
boumlluumlmuuml deprem boumllgesinde yer alan depremi en acı şekilde tecruumlbe eden ve yaşayan
uumllke olduğumuz gerccedileği dikkate alındığında devletin afet sonrası yaşanması
muhtemel olan kaos ortamına hazırlıklı olması gerektiği yadsınamaz485
Kriz doumlnemleri toplumda buumlyuumlk değişimlerin yaşandığı doumlnemlerdir Yaşanan
bu değişimler hem toplumda bir arada yaşayan insanlar yani youmlnetilenler hem de idare
yani youmlnetenler uumlzerinde farklı etkiler bırakmaktadır Krizler idarece oumlnceden
planlanmamış bir değişim ortaya ccedilıkarmakta ve idareyi mevcut youmlnetim ve
tecruumlbelerin dışına ccedilıkmaya zorlamaktadır Krizle birlikte insanların korku stres ve
kaygıları artmakta buumlyuumlk sıkıntılar baş goumlstermeye başlamaktadır Ayrıca acil ve
etkili karar alma yuumlkuumlmluumlluumlğuumlyle karşı karşıya kalan idare accedilısından planlanmamış
değişiklikler yapma ve programlanmamış faaliyetleri youmlnetme zorunluluğu ortaya
ccedilıkmaktadır Boumlylece kriz youmlnetimi suumlrecinde olayların akışının bir an oumlnce denetim
altına alınması yuumlruumltmenin kolaylaştırılması ve karar mekanizmasının daha hızlı
işlemesi amacıyla youmlnetimin daha merkezi bir yapıya kavuşturulması yani yetki
482 Can H ldquoOrganizasyon ve Youmlnetimrdquo Siyasal Kitabevi Ankara 1997 s312 483 Buumlyuumlkkaracığan agm s199 484 Yavaş H ldquoKriz Youmlnetimirdquo İzmirrsquode Deprem Riskirdquo Editoumlr Arife Karadağ ve Hikmet Yavaş
İzmir Yerel Guumlndem 21 Yayını İzmir 2001 s134 485 Demirtaş H ldquo Kriz Youmlnetimirdquo Kuram ve Uygulamada Eğitim Youmlnetimi Y2000 S23 ss353-372
s355 httpdergiparkulakbimgovtrkueyarticleview5000050864 Erişim Tarihi 23032018
Leblebici age s354
178
devirlerinin azaltılması ve yetkilerin youmlnetimin en uumlstuumlnde yoğunlaştığı bir sistemin
uygulanması kaccedilınılmaz hale gelmektedir486
Youmlnetim uygun bir ortamda bir gruba bağlı olan kişilerin davranışlarını
etkileyen onların ccedilabalarının ortak bir amaccedil doğrultusunda istenen sonuccedilları elde
edebilecek biccedilimde youmlnlendirilmesini sağlayan bir suumlreccediltir487 Bu suumlrecin mevzuata
uygun bir şekilde gerccedilekleştirme yetki ve goumlrevi youmlneticilerdedir Youmlnetici oumlrguumltuumln
iccedilerisinde yer alan ve hizmetlerin sorumlusu olan en uumlst konumda goumlrev yapan
kimsedir Afetlerden kaynaklanan krizler oumlrguumltlerin hemen hemen hepsinin
karşılaştığı veya karşılaşabileceği bir durum olduğundan youmlneticilerin bunu bilmesi
ve her tuumlrluuml krize hazırlıklı olması gerekir Kriz acil durumu ifade ettiğinden
youmlneticilik yeteneğine en fazla kriz anlarında ihtiyaccedil duyulmakta ve youmlnetimin
yeteneği kriz anında kendini goumlstermektedir Youmlnetimin her şeyin yolunda gittiği
olağan durumlarda ccedilok belirleyici olduğu soumlylemek doğru olmayacaktır
Olağanuumlstuuml doumlnemler olan kriz doumlnemlerinden muumlmkuumln olduğunca az
etkilenmenin ve bu zor durumdan en kısa suumlrede ccedilıkmanın yolu başarılı bir kriz
youmlnetiminden geccedilmektedir İşte krize hazır olmak ya da kriz meydana geldiğinde
krizi youmlnetebilmek idarede bulunması gereken oumlnemli bir nitelik olarak karşımıza
ccedilıkmaktadır Krizi youmlnetme yeteneğine sahip olmayan oumlrguumltlerin ayakta kalmaları pek
muumlmkuumln değildir Devlet bir oumlrguumlt olarak toplumların neredeyse tuumlm faaliyetlerine
youmln veren toplumda yer alan tuumlm oumlrguumltlerin uumlstuumlnde bulunan ve onları etkisi altına
alan en uumlst teşkilattır Buumltuumln oumlrguumltler gibi devlet denilen oumlrguumltuumln de isleyişi doğrudan
buumlnyesinde yer alan youmlneticilerin youmlneticilik becerilerine sahip olup olmadıklarıyla
ilişkilidir İşte bu nedenle devlet krizleri youmlnetme konusunda yetenekli olmalıdır
ldquoKriz durumu youmlnetimin krizine doumlnuumlşmeden youmlnetim krizi youmlnetmelidirrdquo488 ccedilok
yerinde bir tespit olarak burada zikredilebilir
486 Alaağaccedillı S Y 2006 ldquoKriz ve Afet Youmlnetimi Tuumlrkiye Oumlrneğirdquo Yuumlksek Lisans Tezi Kocaeli
Uumlniversitesi SBE Kocaeli s60 487 Bozkurt Ouml Turgay E ve Seriye S ldquoKamu Youmlnetimi Soumlzluumlğuumlrdquo Ankara TODAİE Yayin No
2831998 S265 488Buumlyuumlkkaracığan agm s197 Demirtaş H ldquo Kriz Youmlnetimirdquo Kuram ve Uygulamada Eğitim
Youmlnetimi Y2000 S23 ss353-372 s355
179
Afetlerin neden olduğu oumlncelikli zararlar can ve mal kayıpları olmakla birlikte
ilerleyen zamanlarda can ve mal kayıplarına bağlı olarak ortaya ccedilıkma ihtimali
bulunan fiziksel ve ruhsal zararlar da son derece oumlnemlidir Yalnızca afete doğrudan
maruz kalan insanlar değil afetzedelerin aileleri ve yakın ccedilevreleri afetzedelere
yardım eden kişiler ile yaşanan bu olaya medya aracılığıyla tanık olan kişiler dahi
psikolojik sorunlarla karşı karşıya kalabilmektedir Bu aşamada guumlvenli yaşam bilinci
ve afet bilincinin oluşturulmasında yerel youmlnetimlere oumlnemli goumlrevler duumlşmektedir
Afet bilincinin toplumun her kesimine yaygınlaştırılması risk azaltma hazırlık
muumldahale ve iyileştirme doumlnemleri iccedilin gerekli eğitimin verilmesi ve becerilerin
geliştirilmesi yoluyla toplumun afetlerle muumlcadele kapasitesinin artırılması son derece
oumlnemlidir489
Afetlerde psikososyal desteğin verilmesi afet sonrası yaşanma ihtimali yuumlksek
olan psikolojik sorunların engellenmesi ve afetzedelerin normal hayata doumlnmeleri
amacıyla gerekli ccedilalışmaların yapılması oumlnem arz etmektedir Yerel youmlnetimlere bu
aşamada ccedilok oumlnemli goumlrevler duumlşmektedir Psikososyal muumldahale ile afetten etkilenen
kişilerin normal hayata geccediliş suumlrecinin hızlandırılması ve toplumun bu konudaki
ihtiyaccedillarının tespit edilip karşılanması amaccedillanmaktadır Bu ccedilalışmalarda yerel
youmlneticiler ihtiyaccedil ve kaynakların değerlendirilmesi psikolojik ilk yardım sevk etme
ve youmlnlendirme bilgi merkezleri oluşturma toplumu harekete geccedilirme sosyal proje
uygulamaları gerekli eğitimlerin verilmesi ccedilalışmalarını gerccedilekleştirmekle goumlrevli
bulunmaktadır490
Afetler yalnızca gelişmekte olan uumllkelerde değil gelişmiş uumllkelerde de
meydana gelmektedir Ancak gelişmiş uumllkelerde meydana gelen afetler sonrası oluşan
can kayıplarının diğer uumllkelere goumlre daha az olmasının sebepleri gelişmiş uumllkelerin
zenginliğin vermiş olduğu imkanlarla daha kaliteli binalar inşa etmeleri altyapı
ccedilalışmalarını başarılı bir şekilde gerccedilekleştirmeleri ve meydana gelen afet sonrası daha
koordineli bir şekilde acil yardım hizmetleri sunabilmeleri olarak sıralanabilir Ayrıca
httpdergiparkulakbimgovtrkueyarticleview5000050864 Erişim Tarihi 23032018 Leblebici
age s459 489 Buumlyuumlkkaracığan agm s215 490 İstanbul Sismik Riskin Azaltılması ve Acil Durum Hazırlık Projesi (İSMEP) ldquoAfetlerde Psikolojik
İlkyardımrdquo TC İstanbul Valiliği İstanbul 2009 s2
180
gelişmiş uumllkelerin kurumsal yapılarının afetler sonucu meydana gelen oumlluumlmleri
etkileyebildiği de bir gerccedilektir Şoumlyle ki siyasi kurumları daha kapsayıcı olan
huumlkuumlmetlerde huumlkuumlmetlerin hem seccedilim sandığında hem de yasal yollarla hesap
vermesi gerektiği bilincini taşıması sebebiyle afetleri oumlnleyici veya yaşanmış olan
afetlerin etkilerini azaltıcı harcamalar yapmanın ne denli oumlnemli olduğunun farkında
olarak ccedilalışmalarına youmln vermektedirler Buna ilaveten depreme dayanıklı yapı
denetim yasaları ccedilıkarmak ya da sellerin oluşmasını oumlnlemek iccedilin dere yataklarına
yerleşimi engelleyici duumlzenlemeler yapmak gibi afetlerden koruyucu duumlzenlemelere
de imza atılması yoluyla can ve mal kayıplarının oumlnlenmesi ya da en aza indirilmesi
muumlmkuumln olmaktadır491
Danıştay oumlnuumlne gelen uyuşmazlıkta ldquo yapının deprem nedeniyle ağır hasar
oumlngoumlrerek yıkıldığı ve enkaz altında davacının eş ve iki ccedilocuğunun kalarak vefat ettiği
davalı belediyece ara kararına verilen yanıtta davacının kiracı olarak oturmakta
olduğu konutun bulunduğu binaya ilişkin işlem dosyasına rastlanılmadığının
belirtildiğinin goumlruumllduumlğuuml binanın ruhsat almaksızın kaccedilak olarak yapıldığı anılan
idarece gerek yapının inşaası aşamasında gerek daha sonraki aşamalarda yapıya
ilişkin olarak herhangi bir tespit ve denetim yapılmadığı yıkılan binanın kaccedilak olarak
inşaa edilirken hatalı malzeme ve işccedililik kullanılması sonucu deprem sonrasında
yıkıldığı kanaatine varıldığı yasaların vermiş olduğu denetim ve goumlzetim goumlrevlerini
yerine getirmeyen davalı belediyenin zararın meydana gelmesinde 100
oranında kusurlu olduğurdquo gerekccedileleriyle davalı belediyece bozma istemiyle yapılan
temyiz talebini yerinde goumlrmeyerek yerel mahkeme kararının onanmasına ve temyiz
isteminin reddine karar vermiştir
Danıştayrsquoın benzer bir kararında esasa girilmeden bir usul huumlkmuumlnuumln
uygulanmaması nedeniyle yerel mahkeme kararının bozulmasına karar verilmiştir
Kararda ldquoolayda davacıların depremde yakınlarını kaybetmeleri nedeniyle
uğradıklarını ileri suumlrduumlkleri manevi zararı davalı idarenin deprem sonrasında
yapması gereken kurtarma faaliyetlerinin ve koordinasyon ccedilalışmalarının
491 Guumlr N ldquoDoğal Afetlerin Ekonomi Politiğirdquo Afetlerle Kalkınma Tecruumlbeler Politikalar ve
Beklentiler Ed Tiryakioğlu M Efil Yayınevi Ankara Nisan 2016 ss311-342 s319
181
yetersizliğine dayandırdıkları dolayısıyla manevi zarar soumlz konusu hizmetlerin geccedil
veya hiccedil işlememesi şeklinde oluşan fiil ve hareketlerle somutlaştığından bu şekilde
oluştuğu ileri suumlruumllen zararın idari işlemlerden değil idari eylemlerden kaynaklandığı
sonucuna ulaşılmaktadır Durum boumlyle olunca olayda idarenin hareketsizliği soumlz
konusu olmakta ve boumlylelikle oumlğretide de kabul edildiği gibi idarenin bu
hareketsizliğinin olumsuz eylem olarak kabuluuml gerekmektedir492rdquo şeklindeki
ifadelerle deprem sonrasında arama-kurtarma duumlzeni sağlama ile ilk yardım
ccedilalışmalarının yerine getirilmesinde kusur ve ihmali bulunan idarenin sorumluluğuna
gidilmesinin gerektiğine huumlkmedilmiştir
Bu bağlamda Danıştayrsquoın idarenin uumlzerine duumlşen kamu hizmetlerini yerine
getirmeyerek hareketsiz kalması durumunu hizmet kusuru hallerinden hizmetin hiccedil
işlememesi olarak değerlendirerek kişilerin uğradıkları zararların idare tarafından
tazmin edilmesi yolunu işlettiği ve idareyi tazminata mahkum ettiği bu ve buna benzer
kararlarının493 idarelerin bu hususa ilişkin gerekli tedbirleri alarak sorumluluktan
kurtulmak adına daha dikkatli ve tedbirli hareket etmeleri accedilısından yol goumlsterici ve
caydırıcı bir niteliğe sahip olduğu soumlylenebilir Bu bağlamda Danıştayrsquoın ihlal kararları
idarenin harekete geccedilmesi accedilısından son derece oumlnemli bir etkiye sahip
bulunmaktadır494
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarına bakıldığında Mahkeme doğa
kaynaklı afetlerle ilgili olarak oumlncelikle meydana gelen afetin yakınlığının teşhis
edilebilir olup olmadığına daha sonra ise meydana gelen afetin insanların iskan
edildiği yerleşim alanını yeniden etkileyip etkilemediğine bakarak bir
değerlendirmede bulunmaktadır Mahkemersquoye goumlre devletin sorumluluğunun
492 D11D 30042004 Tarih ve E 200145502 K 20042026 httpwwwkazancicom Erişim Tarihi
27092018 493 15042014 T 20136954 E 20143101 K 13052015 T 20149625 K 20153013 E Akıncı
age s633 ve s644 494 İhlal Kararlarının yanı sıra ldquo Deprem esnasında yakını goumlccediluumlk altında kalan davacının idarenin
arama-kurtarma faaliyetlerini gerektiği gibi yerine getirmemesi nedeniyle accediltığı tazminat davasında
mahkeme7
idarenin kusurlu olmadığına karar vermiştir Bunun uumlzerine karar davacı tarafından temyiz edilmiştir
Danıştay ldquodepremin şiddeti etkilediği alan deprem sonrası oluşan zararın diğer kamu hizmetlerini de
etkilediği ve idarenin bir kusurunun tespit edilemediğirdquo gerekccedilesiyle temyiz istemini reddetmiştir
182
kapsamı belirli durumlarda yaşam hakkına youmlnelik tehdidin kaynağına ve yaşam
hakkına youmlnelik riskin hafifletilebilir olup olmadığına bağlı olmaktadır495
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesirsquo nin doğal afet riski ile ilgili olarak bireylerin
uğradığı zarar ve kayıpların tazmini noktasında sosyal devlet ilkesini yaşam hakkı
bağlamında irdeleyen M Oumlzel ve Diğerleri Tuumlrkiye kararı496rsquo nda başvuranlar
depremin ardından acil yardım ccedilalışmalarının duumlzenlenmesindeki eksikliklerden ve
valilik tarafından oumlngoumlruumllen bir afet planının bulunmamasından yakınarak idarenin
ağır kusurunun soumlz konusu olduğunu iddia etmektedirler Ayrıca acil yardım
ccedilalışmalarının ivedi ve etkin bir şekilde yuumlruumltuumllmediği oumlzellikle goumlccediluumlk altında kalan
kişilere youmlnelik arama ccedilalışmalarının ancak afetin uumlzerinden birkaccedil saat sonra
geccediltikten sonra yuumlruumltuumllebildiğini oumlluuml ve yaralılara ilişkin bir listenin
duumlzenlenemediğini ve yaralıların hastaneye goumltuumlruumllmediğini iddia etmektedirler
Başvurucular idarenin afetlerle baş etmek iccedilin oumlnceden hazırlıklı olmamasının
oumllenlerin sayısını arttırdığına da dikkat ccedilekmektedir Bu bağlamda başvurucular 17
Ağustos 1999 tarihli Marmara depremi sırasında yapıların bulunduğu boumllgenin afet
boumllgesi olduğu dikkate alınmaksızın imar planlarında yapılan değişiklikler nedeniyle
yakınlarının hayatını kaybettiğini ileri suumlrmekte diğer yandan doğal bir afetin soumlz
konusu olduğu kabul edilerek sorumlu olduğu duumlşuumlnuumllen kişiler hakkında herhangi
bir soruşturma yuumlruumltuumllmediğinden bahisle yakınlarının yaşam hakkının ihlal edildiğini
iddia etmektedirler
Mahkeme Soumlzleşmersquonin 2 maddesinin devlete yalnızca kasten oumlluumlme
sebebiyet verilmesini engelleme zorunluluğu getirmediğini aynı zamanda kendi yargı
yetkisi altında bulunan kişilerin hayatını korumaya youmlnelik gerekli tuumlm tedbirlerin
alınması yuumlkuumlmluumlluumlğuumlnuuml de yuumlklediğini hatırlatmaktadır Mahkeme bu
yuumlkuumlmluumlluumlğuumln kamuya oumlzguuml olan ya da olmayan her tuumlrluuml faaliyet bağlamında geccedilerli
olduğu şeklinde yorumlanması gerekse bile yaşam hakkının doğal bir afet ile tehdit
495 Şahin (Budayeva) age s42 Akıncı age s610 496 Adalet Bakanlığı Uluslararası Hukuk ve Dış İlişkiler Genel Muumlduumlrluumlğuuml İnsan Hakları Daire
Başkanlığı Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İkinci Boumlluumlm M Oumlzel ve DiğerleriTuumlrkiye
davası(Başvuru No 1435005 1524505 ve 1605105)
183
edilmesi durumunda da geccedilerli olduğunu hatırlatmaktadır (Yukarıda anılan Budayeva
Kararı)
Bu bağlamda Mahkeme 17 Kasım 2015 tarihinde doğal tehlikelere ilişkin
olarak devlete atfedilen pozitif yuumlkuumlmluumlluumlklerin kapsamının tehdidin kaynağına ve
riskleri azaltabilecek nitelikteki tedbirlere bağlı olduğunu belirttikten sonra bu
yuumlkuumlmluumlluumlklerin yakın olan ve accedilıkccedila belirlenebilir nitelikteki tehlikelerin ve oumlzellikle
de yerleşim alanlarını etkileyen ve tekrar eden afetlerin soumlz konusu olduğu durumlarda
geccedilerli olduğunu accedilıkccedila ifade etmiştir Boumlylelikle insan hayatı bakımından derin
etkilere yol accedilan doğa kaynaklı afetlerin meydana geldiği durumlarda Soumlzleşmersquonin
2 maddesinin uygulanabilir olduğu ve devletin sorumluluğunun soumlz konusu olduğu
kabul edilmiştir Mahkeme başvurunun ulusal mahkemeler tarafından yuumlruumltuumllen ceza
davasıyla ilgili olması nedeniyle usul youmlnuumlnden başvuranların yakınlarının oumlluumlmuumlne
ilişkin olarak Soumlzleşmersquonin 2 maddesi bağlamındaki şikacircyetle ilgili kısmının kabul
edilebilir olduğuna ve Soumlzleşmersquonin 2 maddesinin usul youmlnuumlnden ihlal edildiğine
karar vermiştir497
Uumllke genelinde sağlıklı ve dengeli bir yerleşme duumlzeni kurmak insan guumlcuuml ve
teknolojinin yanı sıra doğal kaynaklardan da doğru bir şekilde faydalanmak ve
kalkınmayı planlı bir şekilde gerccedilekleştirebilmek toplumun krizlerden korunması
accedilısından son derece oumlnemlidir Bu sistemin doğru bir şekilde kurulamaması kişileri
farklı ccediloumlzuumlm arayışlarına itmekte ve bu aşamada karşımıza en oumlnemli sorun olarak
gecekondulaşma ccedilıkmaktadır Artan kentleşmeyle beraber konut ihtiyacının da
artması oumlzellikle buumlyuumlk kentlerde nuumlfus artışına paralel olarak devletin artan nuumlfusun
barınma ihtiyacını karşılamaya youmlnelik yeterli bir sosyal politika izleyememesi
neticesinde duumlşuumlk gelirli vatandaşların gecekondu yapma yoluyla barınma
ihtiyaccedillarını karşılamaları soumlz konusu olmuştur498 Bu noktada devlet
gecekondulaşmanın ve yaratacağı sorunların oumlnlenmesi dengeli ve sağlıklı bir ccedilevrede
497AİHM M Oumlzel ve Diğerleri Tuumlrkiye davası(Başvuru No 1435005 1524505 ve 1605105) Saraccedil
F 17 Ağustos Depreminin 19 Yılı ve İmar Barışı Kamu Yararını Savunma Derneği
httpkamuyarariorgtrKamu20YararC4B1na20Makale20ve20Bilgilendirmeler387
Erişim Tarihi 04042019 Aynı doğrultuda Kolyadenko ve Diğerleri v Rusya Kararı 498 Kaplan age s24-37
184
yaşamın suumlrduumlruumllmesinin tam anlamıyla temini iccedilin 1982 Anayasası m5 ve m23
m561 m57 ve m65 huumlkuumlmleri ccedilerccedilevesinde gerekli tedbirleri alarak uumlzerine duumlşen
sorumluluğu yerine getirmelidir
Anayasarsquonın 5 maddesi499 devletin temel amaccedil ve goumlrevlerini 23maddesi500
sağlıklı ve duumlzenli kentleşmenin sağlanmasını duumlzenlerken Anayasarsquonın ldquoSosyal
Ekonomik Haklar ve Oumldevlerrdquo başlıklı 561 huumlkmuuml herkesin sağlıklı ve dengeli bir
ccedilevrede yaşama hakkına sahip olduğuna vurgu yapmakta ve devlete bu konuda accedilık
bir oumldev yuumlklemektedir501 Anayasarsquonın 57maddesi502 konut hakkını duumlzenlerken
şehirlerin oumlzelliklerini ve ccedilevre şartlarını koruyan bir planlama anlayışını oumlne
ccedilıkarmakta503 65maddesi ise devletin sosyal ve ekonomik alanlarda Anayasa ile
belirlenen goumlrevlerini bu goumlrevlerin amaccedillarına uygun oumlncelikleri de goumlzeterek malicirc
kaynaklarının yeterliliği oumllccediluumlsuumlnde yerine getireceğini duumlzenlemektedir
Anayasa Mahkemesi504rsquone goumlre devlete Anayasayla verilen goumlrevlerin yaşama
geccedilirilmesi bakımından imar mevzuatıyla getirilen duumlzenlemelerin buumltuumlnluumlğuuml buumlyuumlk
oumlnem taşımaktadır Oumlzellikle Anayasarsquonın 5 56 ve 57 maddeleri ile devlete verilen
goumlrevlerin hukuksal duumlzenlemelerle yaşama geccedilirileceğinden kuşku bulunmamakta
ve bu goumlrevlerin hukuk ccedilatısı altında yerine getirilmesi belli bir plan ve program
ccedilerccedilevesinde goumlzetilip denetlenmesi icap etmektedir Mahkemeye goumlre Anayasarsquoda
yer alan ldquosağlıklı ve dengeli ccedilevrerdquo kavramına doğal guumlzelliklerin korunduğu
kentleşme ve sanayileşmenin getirdiği hava ve su kirlenmesinin oumlnlendiği bir ccedilevre
499 ldquoDevletin temel amaccedil ve goumlrevleri Tuumlrk milletinin bağımsızlığını ve buumltuumlnluumlğuumlnuuml uumllkenin
boumlluumlnmezliğini Cumhuriyeti ve demokrasiyi korumak kişilerin ve toplumun refah huzur ve
mutluluğunu sağlamak kişinin temel hak ve huumlrriyetlerini sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle
bağdaşmayacak surette sınırlayan siyasal ekonomik ve sosyal engelleri kaldırmaya insanın maddicirc ve
manevicirc varlığının gelişmesi iccedilin gerekli şartları hazırlamaya ccedilalışmaktırrdquo 500 ldquoHerkes yerleşme ve seyahat huumlrriyetine sahiptir Yerleşme huumlrriyeti succedil işlenmesini oumlnlemek
sosyal ve ekonomik gelişmeyi sağlamak sağlıklı ve duumlzenli kentleşmeyi gerccedilekleştirmek ve kamu
mallarını korumakhellip amaccedillarıyla kanunla sınırlanabilirhelliprdquo 501 Kaplan age s25 502 ldquoDevlet şehirlerin oumlzelliklerini ve ccedilevre şartlarını goumlzeten bir planlama ccedilerccedilevesinde konut
ihtiyacını karşılayacak tedbirleri alır ayrıca toplu konut teşebbuumlslerini desteklerrdquo 503 Kaplan age s45 504 AYM 201075 E 2011150 K 03112011 K RG 14022012 Tarih ve 28204 Sayı
wwwkazancicom Erişim Tarihi 25112018
185
kadar belli bir plan ve programa goumlre duumlzenlenmiş yerleşme ve guumlvenli yapılaşmanın
da gireceği kuşkusuzdur
Hem bireylerin yerleşim huumlrriyetlerinin ihlal edilmemesi hem de konut
hakkının devlet tarafından tam anlamıyla temin edilebilmesi iccedilin afet riski altındaki
alanlarda sağlıklı ve planlı bir kentleşmenin sağlanması amacıyla kentsel doumlnuumlşuumlm
uygulamalarının hayata geccedilirilmesi hızlandırılmıştır505 İdarenin dere yatağı heyelan
boumllgesi taşkın boumllgesi depreme ve diğer afetlere maruz boumllgelerde yerleşime izin
vermemek ya da alacağı ccedilok sıkı tedbirlerle kontrolluuml yerleşme imkanı sağlamak gibi
ulusal ve uluslararası mevzuattan kaynaklanan goumlzetim ve denetim goumlrevi soumlz
konusudur Bu noktadaki en kuumlccediluumlk ihmalin bile idarenin sorumluluğuna yol accedilacağı
yargı kararlarıyla kabul edilmektedir506 Bu bağlamda devlete duumlşen goumlrevler ve
kentsel doumlnuumlşuumlm uygulamaları kapsamında idare birtakım idari işlem ve eylemler
gerccedilekleştirmektedir Bu işlem ve eylemler sonucunda birden fazla hukuki uyuşmazlık
ortaya ccedilıkmakta ve bu uyuşmazlıkların kusurlu veya kusursuz sorumluluğa yol accedilması
soumlz konusu olmaktadır507 Kusurlu sorumluluk iccedilin idarenin hukuka aykırı bir işlem
veya eyleminin olması ve bunların ortaya bir zarar ccedilıkarması gerekir Oumlrneğin riskli
olduğu tespit edilen bir binanın yıkım ccedilalışmaları sırasında gerekli oumlnlemlerin
alınmaması nedeniyle yıkılmaması gereken binanın da zarar goumlrmesi ya da yıkılması
durumunda bina sahibi zararının tazminini kusur sorumluluğu esasına dayanarak talep
edebilecektir508
İdarenin bu aşamada gerekli guumlvenlik oumlnlemlerini alarak yıkılması planlanan
binanın insanlara ve diğer binalara zarar vermemesini sağlaması şarttır Hizmetin hiccedil
işlememesi geccedil ya da koumltuuml işlemesi gibi hizmet kusuru hallerinin kentsel doumlnuumlşuumlm
uygulamaları accedilısından da geccedilerli ve uygulanabilir olduğu idarenin gerekli ve yeterli
oumlnlemleri almaması halinde sorumluluğu yoluna gidileceği ortadadır Aynı şekilde
idarenin alması gereken tedbirleri hiccedil almaması ya da gerekli tedbirleri almış olsa da
505 Kaplan age s46 506 Akıncı age s603 507 Ccedilaptuğ age s171 508Ccedilaptuğ age s170 Yerebatmaz Y ldquoİdarenin Kentsel Doumlnuumlşuumlm Uygulamalarından Kaynaklanan
Sorumluluğurdquo Kentsel Doumlnuumlşuumlm Hukuku Ed Yasin M Şahin İstanbul Uumlniversitesi SSOnar İdare
Hukuku ve İlimleri Araştırma ve Uygulama Merkezi No20131 s 251-253
186
bu tedbirlerin yetersiz alması da ihtimal dahilindedir Ayrıca ilgili alanlarda kentsel
doumlnuumlşuumlm uygulamalarından birini tercih ederken ya da mevzuat huumlkuumlmlerine
dayanarak riskli alanlar tespit edilirken idarenin bir takım hukuki yanlışlık ve hataları
nedeniyle zararlar ortaya ccedilıkabilir Bu gibi durumlarda da idarenin hizmet kusuruna
dayanan sorumluluğu soumlz konusu olabilecektir509
3194 Sayılı İmar Kanunursquonun 21 maddesi belediye ve muumlcavir alan sınırları
iccedilerisindeki yapılar iccedilin belediyeden belediye ve muumlcavir alan sınırları dışındaki
yapılar iccedilin valiliklerden yapı ruhsatı alınmasının zorunlu olduğunu duumlzenlemektedir
Kamu guumlvenliği ve sağlığını tehlikeye uğratacağı gerekccedilesiyle bu işlemin
denetlenmesi imar kolluk işlemi olarak kabul edilip bu faaliyetin idare tarafından
gereği gibi yerine getirilmemesi ve soumlz konusu duumlzenlemeye aykırı uygulamalar
yapılması idarenin hizmet kusurundan dolayı sorumluluğuna neden olacaktır Kentsel
doumlnuumlşuumlm projeleri kapsamında idarenin kusursuz sorumluluğu da soumlz konusu olabilir
Projenin uygulanması aşamasında idarenin hukuka uygun işlem ve eylemleri
bireylerin zararına sonuccedillar doğurabilir Oumlrneğin proje kapsamında yapılan yol
nedeniyle binasının değeri duumlşen bina sahiplerinin veya ticaret alanının konut alanına
doumlnuumlştuumlruumllmesi nedeniyle zarara uğrayan işyeri sahiplerinin zararlarının karşılanması
gerekir İşte bu gibi ihtimallerde idarenin sorumluluğu ldquokamu kuumllfetleri karşısında
eşitlikrdquo ilkesine dayandırılabilir510
Kentsel doumlnuumlşuumlm uygulamaları ve riskli yapılar nedeniyle zarara uğrayan
kişilerce meydana gelen zararların tazmini talebiyle idari yargıda tam yargı davası
accedilma imkanı mevcuttur İdari yargıda ikinci bir dava tuumlruuml olarak ldquoİdari eylem ve
işlemlerden dolayı kişisel hakları doğrudan muhtel olanlar tarafından accedilılanrdquo 2577
Sayılı İdari Yargılama Usuluuml Kanunursquonun 21-b maddesinde duumlzenlenen tam yargı
davaları uygulamada tazminat davası olarak adlandırılmaktadır Tam yargı davaları
idarenin işlem eylem veya eylemsizliği şeklindeki tutum ve davranışları nedeniyle
kişisel hakları zarara uğrayanlar tarafından accedilılan ve idarenin kamu hukuku kurallarına
509 Kaplan age s110 510 Yasin age 134-135
187
dayanan sorumluluğuna yol accedilan ve oluşan zararın tazmini isteğini konu edinen bir
idari dava ccedileşididir511
Danıştayrsquoın konuyla ilgili kararlarından birinde depremde kısmen hasar goumlren
bir bina ile ilgili olarak muumlhuumlrleme işlemi yapılmadan kullanmaya goumlz yumulması ve
daha sonra yıkımından bir zararın meydana gelmesi olayında idarenin sorumluğunun
kabuluuml youmlnuumlnde karar verilmiştir512 Davaya konu olan bina Marmara boumllgesinde
meydana gelen depremde zarar goumlrmuumlştuumlr Ancak zarar goumlren binanın depremden
sonra muumlhuumlrlenerek nuumlfus ve eşyadan tahliye edilmesi gerekirken iskana devam
edilmiş ve 2007 yılında kendiliğinden ccediloumlkmuumlştuumlr Binanın ccediloumlkmesi sonucu evsiz kalan
ve zarara uğrayan mesken sahipleri tarafından accedilılan davada yerel mahkeme zararın
gerccedilekleştiği yerin davalı idarenin sorumluluk alanında kaldığına gerekli goumlzetim ve
denetim goumlrevini yerine getirmeyen idarenin hizmet kusuru nedeniyle oluşan zarardan
sorumlu olduğuna ve davacılara davalı idarece belli bir miktarda tazminat oumldenmesine
karar vermiştir Bu kararın davacıların ve davalı idarenin aleyhine olan kısımları
karşılıklı olarak temyiz edilmiştir Danıştay temyiz incelemesinde davalı belediye
başkanlığının ruhsatlı yapının ccediloumlkmesinde hukuken sorumlu olduğu kanaatine vararak
yerel mahkemenin kararının onanması youmlnuumlnde huumlkuumlm vermiştir
Danıştayrsquoın kararında da belirtildiği uumlzere kısmen de olsa hasar goumlren bir bina
ile ilgili olarak belediyenin muumlhuumlrleme işlemi yaparak o binanın kullanımına engel
olması ve binayı boşaltması gerekirken iskana devam etmesi ve binanın bir anda
yıkılması idarenin hizmet kusurundan dolayı sorumluluğunun işletilmesini
gerektirmektedir Ccediluumlnkuuml idare her ne kadar depremde yıkılmasa da zarar goumlrmuumlş ve
konut olarak kullanılmaya devam edilen hasarlı binaları bir an oumlnce tahliye etmek ve
gerekirse yıktırmakla goumlrevlidir İdare aksi halde oumlrnek karardaki gibi meydana
gelen zararları tazmin etmekle yuumlkuumlmluumlduumlr
Dava accedilma suumlresi ile ilgili olarak Anayasa m 402rsquode devlet yapmış olduğu
idari işlemlerde işlemle ilgili kişilerin kanun yolları ve mercilerden hangilerine
başvuracağını ve suumlrelerini belirtmek zorunda olduğu huumlkme bağlanmış m1253rsquode
511 Candan T ldquo Accedilıklamalı İdari Yargılama Usuluuml Kanunurdquo Adalet Yayınevi Ankara 2012 s170 512 D6D 2012 6930 E 20135733 K Akıncı age s670
188
ise 40 maddede yer alan duumlzenlemeyi tamamlayan bir ifadeyle İdari işlemlere karşı
accedilılacak davalarda suumlre yazılı bildirim tarihinden başlar huumlkmuumlne yer verilmiştir
2577 Sayılı İdari Yargılama Usuluuml Kanununun Dava accedilma suumlresi başlıklı 7rsquonci
maddesinde dava accedilma suumlresinin oumlzel kanunlarda ayrı suumlre goumlsterilmeyen hallerde
Danıştayda ve idare mahkemelerinde altmış guumln olduğu ve bu suumlrenin idari
uyuşmazlıklarda tebliğ yayın veya ilan tarihini izleyen guumlnden itibaren işlemeye
başlayacağı duumlzenlenmektedir İYUKrsquo a nazaran oumlzel bir kanun niteliğinde olan 6306
Sayılı Kanunun 6rsquoncı maddesinin dokuzuncu fıkrasında genel dava accedilma suumlresinden
ayrı olarak afet amaccedillı kentsel doumlnuumlşuumlm ile ilgili tesis edilecek idari işlemlere karşı
oumlzel olarak 30 guumlnluumlk dava accedilma suumlresi oumlngoumlruumllmuumlştuumlr513
2577 Sayılı İYUKrsquo un 12rsquo nci maddesine goumlre ldquoİlgililer haklarını ihlal eden
bir idari işlem dolayısıyla Danıştayrsquoa ve idare ve vergi mahkemelerine doğrudan
doğruya tam yargı davası veya iptal ve tam yargı davalarını birlikte accedilabilecekleri
gibi ilk oumlnce iptal davası accedilarak bu davanın karara bağlanması uumlzerine bu husustaki
kararın veya kanun yollarına başvurulması halinde verilecek kararın tebliği veya bir
işlemin icrası sebebiyle doğan zararlardan dolayı icra tarihinden itibaren dava suumlresi
iccedilinde tam yargı davası accedilabilirlerrdquo İlgili maddeden de anlaşılacağı uumlzere herhangi
bir idari işlem ilgilisini maddi veya manevi bir zarara uğratmışsa idari işlemin iptal
edilmesiyle birlikte bu zararın giderilmesi iccedilin tam yargı davası da accedilılabilir Hatta
idari işlemin iptalini istemeksizin sadece meydana gelen zararın giderilmesi de
istenebilir Bunun yanı sıra oumlncelikle iptal davası accedilılıp bu davanın karara bağlanması
uumlzerine tam yargı davası da accedilılabilir514
İdare mevzuata ve hukuk kurallarına aykırı işlem tesis etmenin yanı sıra
yukarıda ayrıntılarıyla ele alındığı uumlzere hizmetin koumltuuml işlemesi hiccedil işlememesi veya
geccedil işlemesi nedeniyle yuumlruumlttuumlğuuml idari faaliyetler ccedilerccedilevesinde de zarara sebep olabilir
Ancak idari eylemden dolayı tam yargı davasının accedilılabilmesi iccedilin ldquooumln kararrdquo alınma
zorunluluğu bulunmaktadır Nitekim 2577 Sayılı İYUKrsquo un 13uumlncuuml maddesi ldquo İdari
513 DİDDK 03072017 Tarih ve 2017640 E 20172734 K wwwkazancicom Erişim Tarihi
30112018 514 Yalccedilın B B ldquoHak Arama Oumlzguumlrluumlğuuml Oumlnuumlnde Bir Engel Riskli Alan Kararlarına Karşı Dava Accedilma
Suumlresirdquo Ankara Uumlniversitesi Hukuk Fakuumlltesi Dergisi 65 (4) 2016 s2536 Ayrıca bkz ilgili DİDDK
Kararı 24042017 Tarih ve 2017397 E 20171818K wwwkazancicom Erişim Tarihi 29112018
189
eylemlerden hakları ihlal edilmiş olanların idari dava accedilmadan oumlnce bu eylemleri
yazılı bildirim uumlzerine veya başka suretle oumlğrendikleri tarihten itibaren bir yıl ve her
halde eylem tarihinden itibaren beş yıl iccedilinde ilgili idareye başvurarak haklarının
yerine getirilmesini istemeleri gereklidir Bu isteklerin kısmen veya tamamen reddi
halinde bu konudaki işlemin tebliğini izleyen guumlnden itibaren veya istek hakkında
altmış guumln iccedilinde cevap verilmediği takdirde bu suumlrenin bittiği tarihten itibaren dava
suumlresi iccedilinde dava accedilılabilir Goumlrevli olmayan adli ve askeri yargı mercilerine accedilılan
tam yargı davasının goumlrev youmlnuumlnden reddi halinde sonradan idari yargı mercilerine
accedilılacak davalarda birinci fıkrada oumlngoumlruumllen idareye başvurma şartı aranmazrdquo
şeklindedir Kanunrsquoda yer alan bu duumlzenlemeyle idarenin eylemleri nedeniyle oluşan
zararların tazmininde nasıl bir yol izlenmesi gerektiği accedilıkccedila ortaya konulmuştur
34 MUumlCBİR SEBEP VE BEKLENMEYEN HAL
KAVRAMLARI BAĞLAMINDA İDARENİN SORUMLULUĞU
341 Genel Olarak
İdarenin kendi eylem ve işlemlerinden doğan sorumluluğu bağlamında hizmet
kusurunun soumlz konusu olduğu durumlarda kusur oranında sorumluluğu kusursuz
sorumluluk durumunda ise somut olaya goumlre tazminat miktarının hesaplanması soumlz
konusu olmaktadır İdarenin eylem ve işlemleri dışında meydana gelen başka bir olay
bir zararın ortaya ccedilıkmasına kısmen veya tamamen sebep olmuş ya da ortaya ccedilıkan
zararın artmasına neden olmuşsa idarenin tazmin sorumluluğunun tamamen ya da
kısmen ortadan kalkması muumlmkuumln olmaktadır515 Bu bağlamda idarenin tazmin
sorumluluğunu kısmen veya tamamen ortadan kaldıran ortaya ccedilıkan zararla idarenin
eylem ve işlemleri arasındaki illiyet bağını etkileyen ve zararın oluşmasına ya da
artmasına neden oldukları oranda idarenin mali sorumluluğunu azaltan muumlcbir sebep
ve beklenmeyen hal durumları ele alınacaktır Ancak idarenin guumln geccediltikccedile daha da
guumlccedillenmesi ve teknolojinin ilerlemesiyle beraber sorumluluğun ortadan kalktığı
durumlar giderek azalmaktadır516 Aşağıda Danıştay kararlarında da irdeleneceği
515 Aydın age s147 516 Yıldırım T ldquo Danıştay Kararlarında Muumlcbir Sebep Kavramırdquo 5 İdare Hukuku Buluşması
ldquoDanıştay Karar İmcelemelerirdquo 4-6 Mayıs 2018 Buumlyuumlkadaİstanbul Filiz Kitabevi İstanbul 2019 s3
190
uumlzere oumlzellikle depremler nedeniyle oluşan zararlar accedilısından verilen kararlarda bu
durum goumlruumllmektedir
342 Muumlcbir Sebep Ve Beklenmeyen Hal Kavramları
Muumlcbir sebep meydana gelen zararla zarara neden olan işlem veya eylem
arasındaki illiyet bağını kesen borcun yerine getirilmesini imkansızlaştıran517 ve
dolayısıyla idarenin sorumluluğunu ortadan kaldıran bir durumdur Muumlcbir sebebi
teşkil eden olay doğal sosyal veya hukukicirc olabileceği gibi insana bağlı (beşericirc) bir
olay ya da bir davranış da olabilir Oumlrneğin deprem fırtına sel heyelan yıldırım
duumlşmesi gibi olaylar doğal olaylardır Savaş darbe isyan gibi olaylar beşeri yani
insana bağlı olaylardır Politik amaccedillı genel grev ya da sınırların kapatılması gibi
olaylar ise hukukicirc olaylara oumlrnek olarak verilebilir518
Oumlğretide muumlcbir sebep idare hukukccediluları tarafından ccedileşitli şekillerde
tanımlanmakta ise de yapılan tanımlar birbirine oldukccedila yakındır Bu tanımların
bazıları şu şekildedir
ldquo Muumlcbir sebep yer sarsıntısı feyezan ihtilal gibi evvelden takdir ve tahmini
kabil olmayan menşei tabii iccediltimai veya hukuki olması itibariyle failin dışında kalan
yani hakiki veya huumlkmi şahsın irade ve fiilinin tamamen dışında kalmış olan ve bu
şahıs tarafından oumlnlenmesi muumlmkuumln bulunmayan hadiselerdirrdquo519
ldquo Zorlayıcı nedenler idarenin iradesi dışında oluşan oumlngoumlruumllmesi ve en buumlyuumlk
dikkat ve oumlzenle dahi oumlnlenmesi muumlmkuumln olmayan ve de bir kamu hizmetinin
yuumlruumltuumllmesini imkansızlaştıran olaylardır520rdquo
ldquo Muumlcbir sebep idarenin iradesi dışında meydana gelen oumlnceden oumlngoumlruumllmesi
muumlmkuumln olmayan ve karşı konulamayacak ağırlıktaki olaylardırrdquo521
517 Goumlzuumlbuumlyuumlk P ldquoMuumlcbir Sebepler ve Beklenmeyen Hallerrdquo Kazancı Yayınları Bilimsel Dizi1
Ankara 1977 s166 518 Eren F(1975) ldquoSorumluluk Hukuku Accedilısından Uygun İlliyet Bağı Teorisirdquo Sevinccedil Matbaası
Ankara s177 519 Onar CIII s1719 520 Guumlnday age s336 521 Goumlzler İdare Hukuku s788
191
ldquo Mutlak olarak kaccedilınılmaz surette bir borcun (veya bir hareket tarzı
kaidesinin yuumlklediği umumi vazifenin) ihlacircline sebebiyet veren haricicirc bir
hacircdisedirrdquo522
Danıştay kararlarında da muumlcbir sebebin tanımı oumlğretideki tanımlardan ccedilok
farklı bir şekilde yapılmış değildir ldquoMuumlcbir sebep koumlkeni doğal sosyal ve hukuki
olması itibariyle failin dışında kalan fail tarafından oumlnlenme olanağı bulunmayan
oumlnceden takdir ve tahmin edilemeyen olaylarrdquo olarak tanımlanmaktadır523rdquo Verilen
tanımlara goumlre muumlcbir sebebin unsurları ldquodışsallıkrdquo ldquooumlngoumlruumllemezlikrdquo (sezilemezlik)
ve ldquooumlnlenemezlikrdquo (karşı konulamazlık) olarak sıralanabilir Bu unsurları taşımak
şartıyla deprem şiddetli fırtına seltaşkın heyelan kaya ve ccedilığ duumlşmesi gibi afetler
muumlcbir sebep olarak değerlendirilebilir İdari yargı zarara neden olan muumlcbir
sebeplerin soumlz konusu olması durumunda zararın artan kısmında idarenin kusurunun
var olup olmadığını araştırmakta ve ona goumlre karar vermektedir
Unsurları ele almadan oumlnce şu hususa değinmek yerinde olacaktır Her ne
kadar muumlcbir sebep oluşturan olayların birccediloğu aynı zamanda olağanuumlstuuml olaylar olsa
da bu durum muumlcbir sebep olayının mutlaka olağanuumlstuuml nitelikte olmasını
gerektirmez Diğer bir deyişle bir olayın olağanuumlstuuml bir nitelik taşıması muumlcbir
sebebin kurucu unsurları arasında yer almamaktadır Ccediluumlnkuuml bir olayın olağanuumlstuumlluumlğuuml
tek başına o olayı oumlngoumlruumllemez ve oumlnlenemez hale getirebilecek bir oumlzelliğe sahip
değildir Bu nedenle muumlcbir sebep doğuran olayın olağanuumlstuuml olmayan fakat aniden
meydana gelen bir olay olması da muumlmkuumlnduumlr Oumlrneğin grev gibi bazı olaylar vardır
ki olağanuumlstuuml nitelikte değillerdir Ancak bu tuumlr olayların muumlcbir sebep
oluşturduklarından hiccedil kimsenin şuumlphesi yoktur
Diğer yandan oumlyle olaylar vardır ki muumlcbir sebep oluşturmaları soumlz konusu
değildir Ccediluumlnkuuml bu olaylar he ne kadar oumlngoumlruumllemez nitelikte olsalar da tabiatları
gereği oumlnlenebilir yani karşı konulabilir oumlzelliktedirler Bu tuumlr olayların muumlcbir sebep
olarak kabul edilmemesini gerektiren şey olayın olağanuumlstuuml bir durumda olmaması
değil oumlnlenebilir tabiatta olmasıdır Oumlrneğin hiccedil kar yağmayan bir boumllgeye kar
522 Tandoğan H(1961) ldquoTuumlrk Mesuliyet Hukukurdquo Ankara s464 523 Danıştay İdari Dava Daireleri Genel Kurulu 17122009 tarih ve E200811 K20093108 Akıncı
age s654
192
yağması olağanuumlstuuml nitelikte bir olay olarak kabul edilse de bu olayın halin icaplarına
goumlre alınacak ccedileşitli tedbirlerle zararlı etkilerinin oumlnlenebilmesi muumlmkuumln olmaktadır
Oumlzetle muumlcbir sebebin varlığı iccedilin olayın ilk başta dışsal bir nitelikte olması
sonrasında oumlngoumlruumllemeyen (sezilemeyen) ve oumlnlenemeyen (karşı konulamayan) bir
tabiatta olması gerekli ve yeterlidir524
Beklenmeyen hal kavramı beklenmedik ve istisnai nitelikte oumlnceden
oumlngoumlruumllmesi ve oumlnlenmesi muumlmkuumln olmayan idarenin faaliyetleri iccedilinde bulunan
olaylardır525 Beklenmeyen hal kamu yararı ve kamu duumlzeni ile yakın ilgisinin
bulunması ve ayrıca idare hukukunun oumlzel hukuka nazaran daha esnek bir yapıya sahip
olması gibi sebeplerle ilk ve en geniş uygulamasını idare hukuku alanında bulan bir
kavram olarak karşımıza ccedilıkmaktadır526 Ancak bir olayın beklenmeyen hal olarak
kabul edilebilmesi bu olayın idarenin faaliyetleri iccedilinde meydana gelmesi idarenin
aracının lastiğinin bilinmeyen bir sebepten patlaması sonucu meydana gelen kazada
olduğu gibi oumlngoumlruumllemez ve tuumlm tedbirler alınmış olsa da oumlnlenemez nitelikte olması
ile muumlmkuumlnduumlr
Alınması lazım gelen tuumlm oumlnlemler alındıktan sonra oumlnlenebilmesi muumlmkuumln
olan olaylar beklenmeyen hal teşkil etmez İdarenin aracının lastiğinin bilinmeyen bir
sebeple patlaması oumlrneğinde kaza idarenin gerekli tedbirleri almaması yapılması
gereken bakım ve değişiklikleri yapmaması sonucu meydana gelmiş ise ortada
beklenmeyen hal yoktur527 Bir olayın beklenmeyen hal olarak nitelendirebilmesi iccedilin
olayın oumlngoumlruumllemez ve oumlnlenemez bir olay olması ve bu olayın idarenin faaliyetleri
iccedilerisinde meydana gelmesi gerekmektedir Bu bağlamda beklenmeyen halin
unsurları iccedilsellik oumlngoumlruumllemezlik ve oumlnlenemezlikrsquotir
3421 Muumlcbir Sebebin Unsurları
Muumlcbir sebebin ilk unsuru dışsallıktır Genel anlamda muumlcbir sebep sayılan
olay tamamen idarenin faaliyetleri ve iradesi dışında gerccedilekleşen bir olaydır Muumlcbir
524 Goumlzuumlbuumlyuumlk age s76-77 525 Goumlzlerİdare Hukukuna Giriş Ekin Yayınevi Haziran 2019 s367 526 Bardakoğlu agm s73 527 Goumlzler İdare Hukuku s790 Esin Y ldquoDanıştayrsquoda Accedilılacak Tazminat Davalarırdquo İkinci Kitap
Esas Ankara 1976 s243-244
193
sebep olarak kabul edilen olayın neden olduğu zarar yuumlzuumlnden idare tutum ve
davranışlarıyla zararın artmasına neden olmamışsa hem kusurlu hem de kusursuz
sorumluluktan kurtulmaktadır Her ne kadar teknolojik gelişmeler muumlcbir sebeplerin
sayısını oumlnemli oumllccediluumlde azaltsa da bir nehrin taşmasına neden olan olağanuumlstuuml
yağmurlar bir binayı yıkan deprem ccedilığ duumlşmesi ya da bir ağacı deviren kasırga gibi
olaylar tamamen idarenin faaliyeti dışında meydana gelen doğa kaynaklı afet
niteliğindeki olaylar şeklinde cereyan etmektedir528 Olayların gerccedilekleşmesi
oumlnlenemese bile zararlı sonuccedillarının gerccedilekleşmesinin oumlnuumlne geccedililebilmesi kimi
zaman muumlmkuumln olduğundan idarenin sorumluluğu her olayın oumlzellikleri dikkate
alınarak tespit edilmektedir Oumlrneğin idarenin birinci derece deprem boumllgesi olan
yerde gerekli inceleme ve araştırmayı yapmadan lojman olarak satın aldığı binanın
yıkılması ve iccedilerisinde oturan kişinin deprem nedeniyle zarar goumlrmesi olayında
deprem her ne kadar bir afet ve muumlcbir sebep olarak kusuru ve sorumluluğu ortadan
kaldıran bir olay olsa da idare hizmet kusuru nedeniyle sorumlu olmaya devam
edecektir529
İlgilinin uğradığı zarar birinci derece deprem boumllgesi olan yerde idarece
edinilen yapılarda idare tarafından gerekli teknik oumlzellikler konusunda yeterli
araştırma ve inceleme yapılmadığı binanın lojman olarak kullanılmak uumlzere satın
alınmasında gerekli oumlzenin goumlsterilmediği ve depremden doğan zararda bir artışa
neden olunduğundan idare hizmet kusurundan dolayı sorumlu olmaya devam
edecektir530 Goumlruumllduumlğuuml uumlzere gerccedilekleşmesi oumlnlenemese de zararlı sonuccedillarının
oumlnlenebilmesi muumlmkuumln olan depremin somut olayın oumlzelliklerine goumlre muumlcbir sebep
oluşturup oluşturmadığına karar verilecektir531
Doğa kaynaklı afetler oumlzellikle de depremler ccedilok uzun yıllar idarenin
sorumluluğunu ortadan kaldıran nedenlerden biri olduğu kabul edilmiştir İdarenin
faaliyetleri dışında meydana gelen ve idarenin hiccedilbir şekilde oumlnleyemeyeceği
528 Ccedilağlayan age s181 529D10D10061991 tarih E19901562 K19912200 14011992 tarih E19901117 K199225
wwwkazancicom Erişim Tarihi 09072018 530 DİDDGK 17011997 tarih ve E1995752 K199557 httpwwwkazancicom Erişim Tarihi
26022017 531 Yıldırım vd age s948 Kutlu agm s19 Ccedilağlayanages182
194
beklenmedik dıştan gelen ve geccedilici olaylar olarak nitelendirilen doğa kaynaklı afet
algısı 1999 yılında yaşanan Marmara depremiyle beraber değişmeye başlamıştır532
Oumlzellikle deprem kuşağında yer alan devamlı depremlerin olduğu bir boumllgede
yaşanacak deprem ya da aşırı yağış alan bir boumllgede oluşacak sel felaketi muumlcbir sebep
olarak nitelendirilemeyecektir Depremin gerccedilekleşmesinin oumlnlenmesi muumlmkuumln
olmasa da zararlı sonuccedillarının oumlnlenebilmesinin muumlmkuumln olduğu fikrinin gelişmesiyle
beraber yargı kararlarında artık depremi muumlcbir sebep olarak kabul etmeme eğilimi
goumlruumllmeye başlanmıştır
Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu depreme ilişkin vermiş olduğu
kararlarından birinde ilk olarak depremin oumlnlenemez oumlngoumlruumllemez nitelikte ve
muumlcbir sebebin en bilindik oumlrneğini oluşturan olağanuumlstuuml bir durum olduğunun
tespitini yapmış sonrasında zararın muumlnhasıran depremden kaynaklanması soumlz
konusuysa idarenin sorumluluğundan soumlz etmeye hukuken olanak bulunmadığına
ancak zararın muumlcbir sebep dışında idare tarafından ağırlaştırıldığının yargı yerince
saptanması durumunda zararın ağırlaşan artan kısmı bakımından kusuru goumlz oumlnuumlnde
tutularak idarenin tazminle sorumlu tutulmasının gerekliliğine değinmiştir Oumlrneğin
deprem boumllgesi olarak saptanan bir alanda deprem mevzuatına ve yapılaşma
koşullarına aykırı olarak inşaat ruhsatı verilmesi fay hattının yapılaşmaya accedilılması
gibi durumlarda ilgili idarelerin deprem nedeniyle boumllgede oluşan zarardan kusurları
oranında sorumlu tutulacağının ancak deprem sonucu bir boumllgedeki binalarda oluşan
tuumlm zararlardan idarenin tazmin sorumluluğu altında bulunduğundan soumlz
edilemeyeceğine de kararında yer vermiştir533
Muumlcbir sebep uygulamasının kapsamının guumlnuumlmuumlzde giderek daraldığı
soumlylenebilir İdarenin guumlccedilluumlluumlğuuml ile sorumluluğu doğru orantılıdır Yani idare oluşan
zararlardan yalnızca guumlcuuml oranında sorumludur Guumlnuumlmuumlz itibariyle idarenin elinde
bulunan maddi ve teknolojik imkanlara rağmen henuumlz depremin oumlnlenebilmesi
muumlmkuumln değildir Ancak idarenin mali ve teknik imkanları oumllccediluumlsuumlnde alacağı
tedbirlerle doğabilecek zararları azaltması muumlmkuumlnduumlr Bu anlamda idareden teknik
532 Kutlu agms15 Goumlzuumlbuumlyuumlk-Tan CII s778 533DİDDK 17122009 Tarih ve 2008711 E 20092108 K httpwwwkazancicom Erişim
Tarihi 20032018
195
ve mali guumlcuumlnuumln sınırlarını aşan bir ccedilalışma ya da kamu hizmetinin beklenmesi doğru
bir yaklaşım olmayacaktır534
Danıştay İdari Dava Daireleri Genel Kurulu535 bir başka kararında idare
hukuku uygulaması accedilısından muumlcbir sebebin ne şekilde yorumlanacağına ilişkin
tespitlere yer vermiştir Davaya konu olay birinci derece deprem boumllgesi olan bir
yerleşim yerinde 1984 yılında depreme dayanıklılık bakımından gerekli tetkikleri
yaptırmadan oumlzel bir kişiden idarece bir bina satın alınmasına ilişkindir Sonrasında
idare tarafından lojman olarak tahsis edilen ve kullanılmaya başlanan bu bina 13 Mart
1992 tarihinde meydana gelen deprem sonucu yıkılmış ve lojman sakinleri zarara
uğramıştır Zarar goumlren lojman sakinlerince idare aleyhine accedilılmış olan tazminat
davasında yerel mahkemece davanın kabuluumlne ve deprem sonucu oluşan zarardan
idarenin sorumlu tutulması gerektiğine karar verilmiştir Davalı idare tarafından
yapılan temyiz başvurusu uumlzerine yerel mahkeme kararını inceleyen Danıştay 10
Dairesi depremin muumlcbir sebep olarak ele alınması gerektiğine ve bu nedenle de
davalı idarenin deprem sonucu meydana gelen zararlardan sorumluluğunun
bulunmadığına ve yerel mahkeme kararının bozulmasına karar vermiştir
Yerel Mahkemenin direnmesi uumlzerine dosyayı inceleyen Danıştay Dava
Daireleri Genel Kurulu lsquorsquohellip lojmanın 14061984 tarihinde oumlzel bir şahıstan hiccedilbir
teknik inceleme yapılmadan satın alındığının anlaşılması karşısında birinci derece
deprem boumllgesi olan Erzincan ilinde gerekli inceleme ve araştırma yapılmadan soumlz
konusu binanın satın alınmasında idarenin hizmet kusuru bulunmaktadırhellip Ayrıca
idare uumlstlendiği kamu hizmetlerini gereği gibi yerine getirmekle yuumlkuumlmluumlduumlr
Hizmetin işleyişi ve yerine getirilişi sırasında gerekli oumlnlemlerin alınmaması hizmetin
iyi işlememesi kusurlu işlemesi nedeniyle kişilere verilen zararın idarece giderilmesi
zorunludur lsquorsquo demek suretiyle deprem olayını muumlcbir sebep olarak kabul etmemiş ve
idarenin deprem sonucu meydana gelen zararlardan sorumlu tutulması gerektiğine ve
bu bağlamda davalı idarenin temyiz isteminin reddine yerel mahkemenin ısrar
kararının onanmasına karar vermiştir
534 Bucaktepe agm s104 535 DİDDK 17011997 tarih ve 1995752 E 199757 K httpwwwkazancicom Erişim Tarihi
20032018
196
Deprem kuşağında yer alan bir boumllgede yuumlruumltuumllen faaliyetlerde idarenin
depreme karşı hazırlıklı olması gerektiği ortadadır İdarenin bu konuda gerekli
ccedilalışmaları kontrolleri ve denetimleri yapmayarak muumlcbir sebep bahanesine
dayanarak sorumluluktan kurtulması muumlmkuumln değildir Ancak bu ifadelerden
idarenin deprem boumllgesinde yaşanan deprem olayı sonrası meydana gelecek her tuumlrluuml
zararı karşılayacağı gibi bir anlamın da ccedilıkarılması ccedilok doğru bir yaklaşım
olmayacaktır Yukarıda da ifade edildiği gibi idare zararlardan teknik ve mali guumlcuumlyle
sınırlı olarak sorumlu olduğundan sahip olduğu imkanlar ccedilerccedilevesinde sorumlu
olduğu zararları karşılayacaktır İdarenin mevzuatın gereklerini yerine getirmiş olmak
kaydıyla sorumluluktan kurtulması da muumlmkuumln olabilir Mesela deprem boumllgelerinde
binaların nasıl yapılacağı bir youmlnetmelikle belirlenmiştir Bu youmlnetmeliğin
uygulanmasından belediye ve muumllki idare amirleri sorumludur Kendi sorumluluk
boumllgelerinde yapılan binalarda youmlnetmelikte oumlngoumlruumllen denetim ve kontrolleri
eksiksiz yaptıkları takdirde anılan makamlar olası depremlerde meydana gelebilecek
zararlardan sorumlu olmayacaklardır536 Bunun aksini duumlşuumlnmek muumlmkuumln değildir
Zira idarenin goumlrev yetki ve sorumlulukları mevzuatta belirlenmiştir İdare ancak
mevzuatta verilen goumlrev ve yetkileri kullanabilir İdarenin mevzuatın gereklerini
yerine getirmiş olduğu takdirde herhangi bir sorumluluğu soumlz konusu olmayacaktır537
Danıştay bu konuda aynı youmlndeki kararlarından birinde
ldquoBir idari işlem veya bir idari soumlzleşmenin uygulanması durumunda olmayan
idarenin her tuumlrluuml faaliyetlerinden veya hareketsiz kalmasından araccedillarının
kullanımından taşınır ve taşınmaz mallarının veya tesislerinin youmlnetiminden dolayı
oluşan zararları idari eylem sonucu oluşan zarar ve buna yol accedilan eylemi de sonuccedil
olarak idari eylem kavramı iccedilerisinde duumlşuumlnmek gerekmektedir Deprem nedeniyle
oluştuğu ileri suumlruumllen zararların tazmini istemiyle accedilılan bu davada yapının uumlzerinde
bulunduğu zeminin oumlzelliği zemin durumuna goumlre depreme dayanıklılığının kontroluuml
yapı kullanma izni bulunup bulunmadığı imar planları ve inşaat ruhsatlarının hangi
idarelerce yapıldığı ve verildiği yapıların imar accedilısından denetlenmesi afete uğramış
ve uğrayabilecek boumllgeler ile yapı ve ikamet iccedilin yasaklanmış afet boumllgelerinin tespit
536 Oumlzay Guumlnışığı s 880 Yayla İdare Hukuku s 370-371 537 Bucaktepe age s105
197
ve ilan edilip edilmediği afet boumllgelerinde yapılacak yapılarla ilgili kuralları yapı
tekniklerini projelendirme esaslarını uumllkenin deprem haritalarını hazırlamak
konusunda idarelerin uumlzerlerine duumlşen goumlrev ve yetkileri yerine getirip getirmediği
denetim ve kontrol goumlrevlerini yapıp yapmadığı hususları ayrı ayrı irdelenmeli ve
idarece gerekli oumlnlemlerin alınıp alınmadığı belirlenmeli ve bunun sonucuna goumlre
idarenin belli bir hareket tarzı izleyip izlemediği veya hareketsiz kalıp kalmadığı
ortaya konulmalıdır
Olaya bu accedilıdan bakınca yukarıda yapılan belirleme sonucu olayda idarelerin
hareketsizliği soumlz konusu olmakla oumlğretide de kabul edildiği gibi idarenin bu
hareketsizliğinin lsquoolumsuz eylemrsquo olarak kabuluuml gerekmektedir Muumlcbir sebep
sezilemeyen ve karşı konulamayan bir olayı ifade eder Bu sebep zararı idareye
yuumlklenebilir olmaktan ccedilıkaran ve zararla idari faaliyet arasındaki illiyet bağını kesen
dış bir etken olarak doğal toplumsal veya hukuki bir olaydan kaynaklanabilir
Sezilemezlik karşı konulamazlık kusursuzluk ve gerccedileklik halleri muumlcbir sebebin ayırt
edici oumlğelerini oluşturmaktadır Deprem kuşağında yer alan boumllgede deprem
gerccedileğinin bir veri alınması suretiyle yerleşmelerle ilgili alanların belirlenmesi bu
alanlardaki yapılaşmaya ilişkin kararların alınması uygulanması ve denetlenmesiyle
ilgili idari faaliyetlerin buumltuumlnuumlndeki olumsuzluklardan oluşan idarenin lsquoolumsuz
eylemininrsquo bulunması durumunda depremin muumlcbir sebep olarak değerlendirilerek
zararla illiyet bağını kestiğini kabule olanak bulunmamaktadır Bu durumda
Mahkemece uğranıldığı ileri suumlruumllen zararın oluşumunda idarenin hizmet kusuru
bulunup bulunmadığının değerlendirilmesi sonucu bir karar verilmesi gerekirken
depreminin muumlcbir sebep kabul edilerek zararla idari faaliyet arasındaki nedensellik
bağının ortadan kalktığı gerekccedilesiyle davanın reddi yolundaki kararda isabet
goumlruumllmemiştir538rdquokanaatine vararak davaya konu kararın bozulmasına huumlkmetmiştir
538 D11D 29062007 Tarih ve 20051353 E 20076248 K Aynı Youmlnde D6D 12042004 Tarih
ve 20041477 E 20042115 K D10D13022007 Tarih ve 20058047 E 2007358 K D10D
09092015 tarih E20121539 K20153678 ldquoldquohellipDava dosyasında yer alan ve adli yargıda accedilılan
tespit davasında tayin edilen bilirkişi tarafından duumlzenlenen raporda davacının zararının karayolunun
kenarında yağış sularını boşaltabilecek yeterli accedilık kanal hendek veya menfezlerin bulunmaması
sebebiyle oluştuğu ifade edildiğinden bilirkişi incelemesi sonucunda anılan yağışların doğal afet
niteliğinde bulunmaması veya doğal afet niteliğinde bulunmakla birlikte tahliye kanallarının accedilık ve
yeterli olması halinde oluştuğu ileri suumlruumllen zararın meydana gelip gelmeyeceği hususunun da
aralarında inşaat muumlhendisinin de yer aldığı bir bilirkişi heyetince irdelenmesi gerekmektedir Bu
198
Ancak Danıştayrsquoın doğa kaynaklı afeti idarenin hizmet kusurunu kaldıran bir
neden olarak değerlendirdiği ve idarenin sorumluluğunun olmadığına huumlkmettiği
kararları da bulunmaktadır539 Kişinin ektiği arazilere davalı idare tarafından
zamanında ve yeterince su verilmemesi nedeniyle uğranıldığı iddia edilen zararın
yasal faiziyle birlikte oumldenmesine huumlkmedilmesi istemiyle accediltığı davada yerel
mahkemece idarenin sorumluluğuna huumlkmedilmiş ve karar davalı idare tarafından
temyiz edilmiştir Danıştay temyize konu olayda oumlncelikle kuraklık nedeniyle baraj
su rezervinin duumlşuumlk olduğunun tespitini yapmış sonrasında davalı idarece kuraklık
nedeniyle su rezervi azalan baraj goumlletinden yeterli suyun verilememesi nedeniyle bu
durumun hizmet kusuru oluşturmadığına zira idarenin uumlzerine duumlşen uyarma goumlrevini
yerine getirmesiyle ekini ekenler tarafından oumlnlem alınarak zararın oumlnlenemese bile
azaltılmasının muumlmkuumln olduğu sonucuna vararak yerel mahkeme kararının
bozulmasına huumlkmetmiştir Bu karar doğrultusunda ve muumlcbir sebep kavramının tanımı
gereğince bir olayın muumlcbir sebep olarak nitelendirilebilmesi iccedilin zararın oluşumuna
neden olan şeyin sonuccedillarına hiccedilbir şekilde engel olunamayacak karşı
konulamayacak bir doğa olayının olması gerektiği soumlylenebilir
Bir olayın muumlcbir sebep olarak nitelendirilebilmesi iccedilin ikinci unsur soumlz
konusu olayın oumlngoumlruumllemez yani sezilemez nitelikte olmasıdır Oumlngoumlruumllemezlik bir
olayın nitelik bakımından normal bir yolla sezilememiş ya da sezilemez olması
gerektiğini ifade etmektedir Muumlcbir sebep olduğu ileri suumlruumllen olay o yerde benzer
zamanlarda oumlrneğin belli ay veya mevsimlerde meydana gelmişse bu durumda artık
o olayın oumlngoumlruumllemez olduğu kabul edilemeyecektir Bu nedenle yargı kararlarında
doğa olayları giderek daha oumlzenli bir şekilde değerlendirilme konusu yapılmaktadır540
durumda mahkemece eksik inceleme sonucunda davalı idarenin hizmet kusuru bulunmadığından
bahisle davanın reddine karar verilmesinde hukuki isabet bulunmamaktadırrdquo wwwkazancıcom
Erişim Tarihi 05052019 539 D10D21032016 tarih E20151604 K20161577 ldquohellipDavalı idarenin akarsu ağzındaki
malzeme yığılmalarına yeterli duumlzeyde dikkat etmemesinin yuumlzeysel suların davaya konu parsellerden
uzaklaştırılmasını dolaylı olarak etkilediğinden bahisle idareye 5 oranında hizmet kusuru atfedilmiş
ise de bahccediledeki ağaccedilların kurumasının asıl nedeninin davacıların kivi bahccedilesinin toprak yapısı ve
arazi eğimine uygun ve yeterli derecede drenaj sisteminin uygulamaması bunun neticesinde su
birikintilerinin araziden tahliye edilememesi olduğu dikkate alındığında ve idareye izafe edilen 5lik
kusur oranın somut ve teknik verilere dayandırılmadığı goumlzetildiğinde olayda idarenin hizmet kusuru
bulunmadığırdquo sonucuna varmıştırrdquo httpwwwkazancicom Erişim Tarihi 06042018 540 Yayla Muumlcbir Sebeps51 Goumlzuumlbuumlyuumlk P ages86
199
Ruumlzgarlar ve yağmurlar gibi ccedilok eskiden beri yaşanan doğa olayları normal
miktarlarda oldukları suumlrece guumlnuumlmuumlz idaresi accedilısından sorumluluk kaldırıcı bir
faktoumlr olarak kabul edilemezler Burada oumlnemli olan husus normalliğin oumllccediluumlsuumlduumlr
Diğer bir deyişle bu noktada hangi koşullarda aslında normal olarak kabul edilen
sebeplerin muumlcbir sebep duumlzeyine ccedilıkmış sayılacağı muumlcbir sebep olarak kabul
edileceği son derece oumlnemlidir Bu bağlamda Danıştay her olayın oumlzelliğini ve normal
olup olmadığını tahlil ederek idarenin sorumlu olup olmadığına karar vermektedir
Muumlcbir sebebin son unsuru ldquokarşı konulamazlıkrdquo diğer bir deyişle
ldquooumlnlenemezlikrdquo tir Bir olayın muumlcbir sebep olarak nitelendirilebilmesi iccedilin bu olayın
diğer unsurlara ek olarak aynı zamanda karşı konulamaz yani oumlnlenemez bir olay
olması gerekmektedir Bir olayın oumlnlenemez nitelikte olup olmadığı ise soumlz konusu
olayın ağırlığının ve şiddetinin değerlendirilmesi sonucu tespit edilmekte ve ccedilok
şiddetli bir deprem ya da ccedilok buumlyuumlk ccedilaplı bir sel felaketi gibi olağanuumlstuuml şiddet ve
yoğunlukta gerccedilekleşen buumlyuumlk ccedilapta zararlara yol accedilan olayların oumlnlenemez nitelikte
oldukları kabul edilmektedir İdarenin bu tuumlr olağanuumlstuuml olayları oumlnleyebilmesi bu tuumlr
olaylara karşı koyabilmesi ve bunlardan kaccedilınabilmesi muumlmkuumln olmadığından olay
muumlcbir sebep olarak kabul edilecek ve oluşan zararlardan idare sorumlu
tutulmayacaktır
Yukarıda ele alındığı uumlzere uumlccedil unsurdan oluşan muumlcbir sebebe ilişkin şartlar
kuumlmuumllatiftir Diğer bir deyişle bir olayın muumlcbir sebep olarak nitelendirilebilmesi iccedilin
soumlz konusu uumlccedil şartın da birlikte gerccedilekleşmesi gerekmektedir Bir olayın ağırlığı ne
kadar yoğun olursa olsun eğer oumlngoumlruumllebilir nitelikteyse bu olayın muumlcbir sebep
olarak nitelendirilmesi doğru bir yaklaşım tarzı olarak kabul edilemez Yine aynı
şekilde bir olay ne kadar oumlngoumlruumllemez nitelikte olursa olsun olağanuumlstuuml şiddette
değilse yani oumlnlenemez bir olay değilse muumlcbir sebep oluşturmaz541 Ayrıca muumlcbir
sebebin ldquooumlngoumlruumllememerdquo ve ldquooumlnlenememerdquo unsurları idarenin teknik ve mali guumlcuumlyle
doğrudan alakalıdır
Danıştayrsquoa goumlre daha oumlnce vuku bulmuş ve tekrarlanmış olaylar muumlcbir sebep
oluşturmamaktadır Mahkeme 5 yıl oumlnce de heyelan nedeniyle yolun ccediloumlktuumlğuumlnuumln
541 Goumlzler İdare Hukuku s789
200
tespit edildiği olayda idarenin hizmet kusurunun bulunduğuna karar vermiştir542
Ancak tuumlm tedbirlerin alınmasına ve heyelan meydana gelen boumllgede ldquotaş duumlşebilirrdquo
gibi tuumlm uyarıların yapılmasına rağmen543 tehlikeyi bilerek ve oumlngoumlrerek yolu
kullanan kişinin evden taş duumlşmesi olayı neticesinde uğradığı zarardan idarenin
sorumlu tutulamayacağına huumlkmetmiştir Ancak tuumlm uyarılara rağmen yoldan geccedilen
kişilerin geccedilebilecekleri başkaca bir yol yoksa ve bilerek oyalanma gibi bir kusurları
da mevcut değilse bu durumda ortada oumlngoumlruumllebilir hatta uyarılarla tehlikeli olduğu
belirtilmiş bir olay olduğundan idarenin sosyal risk ilkesine goumlre sorumluluğu yoluna
gidilebilmesi soumlz konusu olabilir544
Oumlzetle Danıştay ilk oumlrnek kararda olduğu gibi daha oumlnce aynı doğa olayının
meydana geldiği boumllgede idarenin bu durumu dikkate alarak gerekli oumlnlemleri almasını
aramakta ve gerekli oumlnlemler alınmışsa sorumlu olmadığına karar vermektedir Ancak
gerekli oumlnlemler alınmış olsa da ikinci kararda olduğu gibi oumlnceden sezilmesi
muumlmkuumln olmayan tuumlm tedbirler alınmış olsa da heyelanın olduğu yolu kullanan bir
kişinin başına evden taş duumlşmesi sonucu zarar goumlrmesi şeklinde meydana gelen idare
tarafından oumlngoumlruumllebilmesi ihtimali ccedilok duumlşuumlk olan olaylarda idarenin
sorumluluğunun bulunmadığına huumlkmetmektedir
Muumlcbir sebebin unsurlarının bir uyuşmazlık meydana geldiğinde
değerlendirilmesinin idari yargı yeri tarafından ne şekilde yapılacağı oumlnem arz
etmektedir Ccediluumlnkuuml herhangi bir unsurun değerlendirilmesinde farklı bir sonuca
ulaşılması idare ile nedensellik bağının kurulmasına ve dolayısıyla idarenin
sorumluluğu yolunun işletilmesine neden olabilir545Oumlrneğin bir barajın şiddetli
yağmurlar sebebiyle yıkılması sonucu meydana gelen zararın giderilmesi amacıyla
Fransız Danıştayrsquoının oumlnuumlne gelen uyuşmazlıkta Yuumlksek Mahkeme barajın yıkılması
olayının barajın temelinin dayanıklı olmamasından yani iccedilsel değil dışsal bir sebepten
kaynaklandığının anlaşılması neticesinde olayda muumlcbir sebebin soumlz konusu
olmadığına idarenin sorumluluğuna huumlkmetmiştir546 Muumlcbir sebepte zararın ortaya
542 D12D 31011968 T 196544 E 1971261 K Esin age s95-96 543 Yayla Muumlcbir Sebep s52 544 D12D 03021971 T1968692 E 1971261 K Esin age s243-244 545 Ccedilıtak age s98 Yayla Sorumluluk s164 546 CE 20 Juillet 971 nakleden Ccedilıtak age s98
201
ccedilıkması idarenin sorumluluğuna huumlkmedilebilmesi iccedilin yeterlidir Yani muumlcbir
sebebin mutlaka gerccedilekleşmesi gerekmez Oumlrneğin idarenin aslında yapılaşmaya izin
vermemesi gerektiği halde izin verdiği bir boumllgeyi daha sonra afet boumllgesi ilan etmesi
ve kişinin bu boumllgede bulunan taşınmazını boşaltmak zorunda bırakılması olayında
her ne kadar muumlcbir sebep olarak nitelendirilecek olay gerccedilekleşmemişse de zarar
ortaya ccedilıktığından idarenin sorumluluğu yoluna gidilebilecektir547
İdarenin zarara neden olan davranışı ile ortaya ccedilıkan zarar arasındaki ilişki
idareye tamamen yabancı sebeplerin araya girmesi nedeniyle bozulmuş ise idarenin
sorumluluğu ya tamamen ortadan kalkar ya da sorumluluğunun niteliği hafifler
Danıştay tarafından idarenin ruhsatsız olarak faaliyette bulunan bir işyerinin afete
maruz kalması olayında ldquoişyeri sahibinin kendi kusurununrdquo idari faaliyetle zarar
arasındaki illiyet bağını kestiği548 yangın merdiveni olmayan binaya kullanma ruhsatı
veren belediyenin daha sonra meydana gelen bir zarardan sorumluluğu tartışılırken de
yangın guumlvenliğiyle ilgili hiccedilbir oumlnlem almadığı sabit olan ve zarara uğrayan şirketin
kusurunun olay ile meydana gelen zarar arasındaki illiyet bağını kesecek oumllccediluumlde
olduğu549 youmlnuumlnde kararlar verilmiştir
İdareye tamamen yabancı sebeplerden muumlcbir sebep halinde idarenin hem
kusura dayanan hem de kusursuz sorumluluğu ortadan kalkmaktadır Danıştayrsquoın aşırı
yağış nedeniyle ani gelişen sel felaketinden doğan zararı muumlcbir sebep kapsamında
ele alıp tazminat oumldenmemesi gerektiğine huumlkmettiği kararında550 dava kiracı olarak
fotoğrafccedilılık yapan ve fotoğraf malzemesi satan davacının meydana gelen sağanak
yağmur ve sel felaketi sırasında duumlkkanının sel suları altında kalması nedeniyle zarar
goumlrduumlğuumlnuumln mahkeme eliyle yapılan bilirkişi incelemesi sonucunda saptandığı ve bu
zarara yağmur suyu kanalı yapmamış olan ASKİ Genel Muumlduumlrluumlğuuml ile kanalı olmayan
bir yerde yapılmış olan duumlkkana ccedilalışma izni veren Belediye Başkanlığının hizmet
kusurunun neden olduğu ileri suumlruumllerek zararın kendisine oumldenmesi istemiyle
accedilılmıştır
547 D6D 10092013 T 2013549 E 20134734 K nakleden Yayla Sorumluluk age164 548 D8D 16092005 Tarih ve 20051331 E 20053668 K Akıncı age s663 549 D10D 08022012 Tarih ve 20085366 E 2012423 K Akıncı age s665 550 D8D 01031993 Tarih ve 1992988 E 19931048 Akıncı age s662
202
İdarelerin kendi işlem ve eylemlerinden doğan zararı oumldemekle yuumlkuumlmluuml
olduğunun Anayasada belirtildiği genel sorumluluk hukuku ccedilerccedilevesinde idarelerin
yasalarla kendilerine verilen goumlrevleri yerine getirirken meydana gelen zararlardan
sorumlu olacaklarının kabul edildiği idare hukukunda hizmet kusuruna dayalı
sorumluluk ilkesine yer verildiği gibi kusursuz sorumluluk ilkesine de yer verildiği
ancak bakılan davada yapılan incelemeler ve verilen ara kararlardan meydana gelen
yağışların normalin ccedilok uumlstuumlnde afet derecesinde olduğu zarara uğradığını iddia eden
kişinin duumlkkanın bulunduğu boumllgede taşıma kapasitesi ve hizmet verdiği nuumlfus
itibariyle teknik youmlnden yeterli kanalizasyon bulunduğu bu durumda davalı idarelere
yuumlklenebilecek bir hizmet kusurunun bulunmadığı zarara afet derecesindeki
yağışların yol accedilması nedeniyle kusursuz sorumluluk ilkesine de gidilemeyeceği
şeklinde karar veren yerel mahkemenin kararını onamıştır
Ancak deprem olayında maksimum yıkıcılık etkisine goumlre bina inşa etme
yuumlkuumlmluumlluumlğuuml getirilirken idarenin altyapıdaki yetersizlik nedeniyle aşırı yağışlar
sonucu meydana gelen zarar iccedilin normalin ccedilok uumlstuumlnde olması şeklinde bir kriterle
sorumlu olmadığı youmlnuumlnde huumlkuumlm verilmesinin ccedilelişki yaratacağını ifade etmek
gerekir
343 Muumlcbir Sebep ve Beklenmeyen Hal Kavramları
Accedilısından İdarenin Sorumluluğunun İrdelenmesi
Muumlcbir sebep teşkil eden olayda idarenin kusuru olmaksızın muumlcbir sebebin
zarar doğurucu sonuccedillarının doğmasının olanaksız olması durumunda idarenin tazmin
sorumluluğu devam etmektedir551 Beklenmeyen hal idarenin faaliyeti iccedilerisinde
gerccedilekleşen bir olay olduğu iccedilin bu olayın meydana getirdiği zarar ile idarenin faaliyeti
arasında nedensellik bağı var olduğundan idarenin kusurlu sorumluluğunu tamamen
kaldırsa da kusursuz sorumluluğunun her zaman ileri suumlruumllebilmesi soumlz konusudur
Yani beklenmeyen hal durumunda idarenin kusurlu sorumluluğu tamamen ortadan
kalkmakta kusursuz sorumluluğu ise devam etmektedir Kısacası idare soumlz konusu
durumların varlığı halinde sorumluluğundan tamamen veya kısmen
551 D6D30122006 Tarih ve 2006931 E 20066661K D11D 13052008 Tarih ve 20085120E
20085262 K wwwkazancıcom Erişim Tarihi 15052019
203
kurtulabilmektedir552 Şoumlyle ki zarar kişinin davranışından kaynaklanmışsa zarar
doğurucu olayın gerccedilekleşmesinde idarenin herhangi etkisi yoksa zarar ile idari
davranış arasındaki illiyet bağı kesilir Boumlyle bir durumda idarenin sorumluluğu
tamamen ortadan kalkar Bazı durumlarda ise zararın meydana gelmesinde hem zarara
uğrayan kişinin hem de idarenin kusuru soumlz konusu olabilir Boumlyle durumlarda ise
idarenin sorumluluğu tamamen değil kısmen ortadan kalkar İdarenin zarardan kısmen
sorumlu olduğu durumlarda oumldeyeceği tazminat miktarında zarar goumlrenin kusuru
nispetinde indirim yapılır553
Muumlcbir sebeple beklenmeyen hal durumları birbirlerine benzeyen hatta her
ikisi de kişinin iradesi dışında oumlnceden kestirilmesi ve oumlnlenmesi imkanı olmayan bir
olay şeklinde ortaya ccedilıkan idarenin sorumluluğunu ortadan kaldıran veya azaltan
haller olarak kabul edilmektedir554 Oumlngoumlruumllemeyen oumlngoumlruumllse bile oumlnlenemeyecek
nitelikte olan olaylar muumlcbir sebep oumlngoumlruumllemeyen oumlnlenemeyen ve gerccedilekleşip
gerccedilekleşmeyeceği bilinmeyen fakat bilindiği zaman oumlnlenebilecek nitelikte olan
olaylar ise beklenmeyen hal olarak adlandırılır555 Beklenmeyen hacirclde aranan
oumlnlenemezlik şartı mutlak olmayıp olayın nedeninin bilinmemesinden
kaynaklanmaktadır556 Muumlcbir sebep ile beklenmeyen hal durumları arasındaki en
oumlnemli farklardan biri beklenmeyen halin ldquoiccedilselrdquo buna karşılık muumlcbir sebebin
ldquodışsalrdquo nitelik taşımasıdır İccedilsellik oumlngoumlruumllmesi ve oumlnlenmesi muumlmkuumln olmayan
olgunun hizmetin iccedilinden ccedilıkmış olması hizmetle alakalı olması ve muumlcbir sebep
oluşturan doğa olaylarının idareye tamamen yabancı bir kaynaktan gelmemesidir
Diğer bir deyişle ldquodışsalrdquo bir karaktere sahip olmamasıdır557
Muumlcbir sebep sonucunda hem kusur dolayısıyla kusura dayanan sorumluluk
hem de kusursuz sorumluluk ortadan kalkmaktadır Muumlcbir sebep ve kusur yokluğu
birbirine bağlı olan birinin varlığı oumltekinin mevcut olmasını gerektiren iki kavramdır
Oumlzetle muumlcbir sebebin varlığı iccedilin kusurun yokluğu şarttır denilebilir558 Beklenmeyen
552 Atay(İdare Hukuku) age s723 553 Bucaktepe age s109 554 Goumlzuumlbuumlyuumlk P age s82 Goumlzuumlbuumlyuumlk- Tan CII s775 555 Yıldırım vd age s948 556 Yayla İdare Hukuku s370 557 Yayla A age s55 558 Goumlzuumlbuumlyuumlk P age s66
204
hal durumunda ise kusurlu sorumluluk tamamen kalkmakta ancak kusursuz
sorumluluk esasına dayanılarak idarenin sorumluluğu yoluna gidilmektedir559
Danıştay 10 Dairesi davacı tarafından uğranıldığı ileri suumlruumllen maddi zararın
davalı idarenin hizmet kusurundan doğmadığının anlaşıldığı kusursuz sorumluluk
ilkesi uyarınca da zararın tazmininin soumlz konusu olamayacağı gerekccedilesiyle reddeden
yerel mahkemenin kararını temyizen incelemiştir Yerel mahkemenin kararını zarar
her ne kadar doğal bir afet olan heyelan sonucu oluşmuş ise de taşınmaz malda
meydana gelen zarardan heyelan riskinin yuumlksek olduğunu bilerek mesken izni veren
davalı idarenin kusurlu olup olmadığının belirlenmesi gerektiği gerekccedilesiyle
bozmuştur Dairenin bozma kararına uyan yerel mahkeme tarafından davacıya ait
meskenin 150-200 yıllık olduğunun karayoluna 127 metre uzaklıkta bulunduğu
davalı idarece bu yapıya mesken ruhsatı verilmediği karayoluna uzaklığı nedeniyle
trafik guumlvenliğini etkileyecek yapılardan olmadığının anlaşıldığı bu haliyle toprak
kayması nedeniyle meydana gelen zararın davalı idarece yerine getirilen kamu
hizmetinden kaynaklanmadığı gerekccedilesiyle verilen davanın reddi kararı usul ve
hukuka uygun bulunarak Danıştay 10 Dairesi tarafından onanmıştır560 Danıştay bu
ve buna benzer kararlarında somut olayda her ne kadar afetten kaynaklanan bir zarar
soumlz konusu olsa da yerel mahkeme tarafından idarenin kusurlu olup olmadığının
belirlenmesini ve bu doğrultuda bir karar verilmesini istemektedir
Sonuccedil olarak beklenmeyen haller de aynı muumlcbir sebepte olduğu gibi
oumlngoumlruumllemez ve oumlnlenemez niteliktedir Fransız doktrininde beklenmeyen halin
aslında idarenin kusurlu sorumluluğunu ortadan kaldırmadığı youmlnuumlnde bir goumlruumlş soumlz
konusudur Ancak beklenmeyen hal idari faaliyetin iccedilerisinde oumlngoumlruumllemeyen
oumlnlenemeyen ve gerccedilekleştiği sırada da karşı konulamaz bir oumlzelliğe sahip
olduğundan ccediloğu kez beklenmeyen hale neyin sebep olduğunun tespit edilmesi de
muumlmkuumln olamamaktadır Bu nedenle aslında oumlngoumlruumllemeyen ve oumlnlenemeyen bu
nitelikteki bir olayda idarenin hizmet kusuru olsa bile bu husus tespit edilememektedir
Bu şekilde iccedilsel bir olay gerccedilekleştiğinde olayın gerccedilek sebebinin ve burada da
559 Kutlu agm s18 Goumlzuumlbuumlyuumlk P age s166 560 D10D 1761998 tarih E 19964488 K 19982665 httpwwwkazancicom Erişim Tarihi
08122017
205
idarenin bir hata ya da ihmalinin olduğunun tespit edilmesi halinde aslında idarenin
hizmet kusurunun var olduğu saptanmış olmaktadır Bu olasılıkta aslında idare
oumlngoumlruumllebilir ve oumlnlenebilir bir olayı engelleyemediği iccedilin oluşan zarardan hizmet
kusuru dolayısıyla sorumlu tutulmuş olur ve olayın oumlngoumlruumllebilir ve oumlnlenebilir
nitelikte olduğu tespit edildiğinden beklenmeyen halin varlığından da bahsedilemez561
Ancak Tuumlrk idare hukuku doktrininde ve mahkeme kararlarında beklenmeyen halin
kusurlu sorumluluğu tamamen veya kısmen ortadan kaldırdığı kabul edilmekte ve bu
şekilde bir teorik tartışmaya girilmemektedir562
Beklenmeyen haller borcun yerine getirilmesini esaslı bir şekilde
guumlccedilleştirirken muumlcbir sebep durumunda borcun yerine getirilmesi
imkansızlaşmaktadır Yani beklenmeyen hallerin borcun ifasını imkansızlaştırması
soumlz konusu değildir Ayrıca muumlcbir sebep olarak nitelendirilen zarar doğurucu olay
idarenin faaliyetleri dışında gerccedilekleşirken beklenmeyen haller idarenin faaliyetleri
iccedilinde gerccedilekleşmektedir Beklenmeyen hal soumlz konusu olduğunda idarenin hizmet
kusuruna dayalı sorumluluğu ortadan kalkmakta fakat kusursuz sorumluluğu devam
etmektedir Muumlcbir sebep halinde ise oluşan zararla zarara neden olan işlem veya
eylem arasındaki illiyet bağı kesildiğinden borcun yerine getirilmesi imkansızlaşmakta
ve dolayısıyla idarenin sorumluluğu ortadan kalkmaktadır563
Afetler idarenin faaliyetleri dışında gerccedilekleşen olaylar olduğu iccedilin
beklenmeyen hal değil muumlcbir sebep oluştururlar Ancak deprem sel heyelan gibi
afetlerin olması muhtemel boumllgelerde idare olası afetlere karşı daima hazırlıklı
olmalıdır İşte muumlcbir sebebin oumlngoumlruumllebilir olduğu bu gibi durumlarda idarenin
hareketsiz kalması ya da yeterli oumlnlemleri almaması idarenin hizmetinin kusurlu
işlemesi ve dolayısıyla sorumlu olması sonucunu doğurur564 İdare afet oumlncesi ve
sonrası yuumlruumltuumllecek kamu hizmetlerinde meydana gelebilecek aksama veya
eksikliklerden sorumlu olduğundan oumlzellikle depremlerin sık sık olduğu bir yerde
deprem aşırı yağış alan bir boumllgede yaşanacak sel felaketi ya da oumlzellikle engebeli ve
561 Darcy Gilles La Responsabilite de Lrsquo Administration Dalloz Paris 1996 s127 nakleden Aydın
age s156 562 Aydın age 156 563 Bucaktepe age s104 564 Yayla Sorumluluk s165
206
dik yamaccedillardaki toprak zeminlerde aşırı yağışlar sonrası oluşan heyelanlar muumlcbir
sebep sayılmayabilecektir565 Bu bağlamda muumlcbir sebep uygulamasının kapsamının
guumlnuumlmuumlzde giderek daraldığı soumlylenebilir
565 Aydın age s155 Bucaktepe age s104
207
SONUCcedil
Uumllkemiz coğrafi konumu ve jeolojik yapısı itibariyle başta depremler başta
olmak uumlzere ciddi ve şiddetli afetlere maruz kalmaktadır Uumllkemiz topraklarının buumlyuumlk
bir kısmı deprem kuşağında yer aldığından afetler nedeniyle meydana gelen oumlluumlmlerin
ve ekonomik kayıpların ccediloğunluğu da depremlere bağlı olarak gerccedilekleşmektedir
Afetler sonrasında ortaya ccedilıkabilecek can ve mal kayıplarının en aza indirilmesi iccedilin
oumlzellikle afetler meydana gelmeden oumlnce bir takım ccedilalışmaların hazırlıkların
yapılması ve oumlnlemlerin alınması son derece oumlnemlidir
Afetlerle muumlcadele devletin tek başına yuumlruumlteceği bir suumlreccedil olmayıp aynı
zamanda halkın ve sivil toplum oumlrguumltlerinin işbirliği ve katılımını da gerektiren bir
konudur Oumlzellikle risk azaltma ve afetlere hazırlıklı olma ccedilalışmalarına toplumun
etkin olarak katılarak bu konudaki duumlzenlemelere uymasının sağlanması afetlere
karşı bilinccedillendirilmesi ve eğitilmesi oumlnem arz etmektedir Bir yandan toplumun yapı
taşı olan aileler afet bilincine sahip olup bu bilince sahip bireyler yetiştirmeli aynı
zamanda kendilerini ve yakın ccedilevrelerini afet riskinden korumaya youmlnelik bir takım
sorumluluklar uumlstlenerek toplumun bir buumltuumln olarak afete direnccedilli hale gelmesine
katkıda bulunmalıdırlar Diğer taraftan Milli Eğitim Bakanlığı AFAD uumlniversiteler
ve ilgili diğer kurum ve kuruluşların koordineli ccedilalışmaları ve ortak
organizasyonlarıyla toplumu oluşturan tuumlm bireylere etkin bir afet eğitimi verilmesinin
sağlanması afetlerle muumlcadele kapsamında oumlnemli bir işleve sahiptir
Afet sonrası muumldahale ccedilalışmalarında sivil toplum oumlrguumltlerinin roluuml ve katkısı
yadsınamaz Şoumlyle ki oumlzellikle insani yardımların afetzedelere ulaştırılması
afetzedelerin barınma ve beslenme ihtiyaccedillarının giderilmesi başta olmak uumlzere
muumldahale ve yeniden inşa ccedilalışmaları kapsamında sivil toplum oumlrguumltleri oumlnemli
katkılar sunmaktadır Arama-kurtarma ilk yardım ve barıma ihtiyaccedillarının oumlncelikle
karşılanmasını takiben afet sonrası hasar tespit ccedilalışmalarının yuumlruumltuumllmesi afetlere
muumldahale suumlrecinin oumlnemli bir unsuru olduğundan hasar tespit işlemlerini
gerccedilekleştirecek teknik personelin bu konuda oumlzel olarak eğitilmesi ccedilalışmalarının
ihmale edilmemesi gerekmektedir
208
Uumllkemizde karar alma ve kararları uygulama accedilısından devlet organlarının
yukarıdan aşağıya doğru gelişen hiyerarşik ve merkeziyetccedili bir yapıya sahip olması
yerel youmlnetimlerin ve halkın afet youmlnetim sistemine etkin bir şekilde katılımının
oumlnuumlnde buumlyuumlk bir engel oluşturmaktadır Afet youmlnetiminin en oumlnemli evreleri olarak
kabul edilen afet youmlnetimi aşamalarından risk azaltma ve muumldahale aşamalarında
yerel youmlnetimlere yeteri kadar goumlrev ve sorumluluk verilmemektedir Bu zamana kadar
yaşanılan tecruumlbelere rağmen afet youmlnetiminin her aşamasında ama oumlzellikle de risk
azaltma ve muumldahale aşamalarında merkezi youmlnetimle yerel youmlnetimler arasında aktif
işbirliğinin ve eş guumlduumlmuumln sağlanması noktasında ccedilok fazla eksiklikler bulunmaktadır
Uumllkemizde afet youmlnetimi oumlrguumltlenmesi merkezi ve yerel olmak uumlzere iki ayrı
grupta ele alınmaktadır Afet ve acil durum hizmetlerinin koordinasyonundan eğitim
politikalarının oluşturulmasından ve bu konularda mevzuat duumlzenlemeleri
yapılmasından sorumlu olmak uumlzere Cumhurbaşkanlığı Huumlkuumlmet Sisteminin
gerektirdiği yeni teşkilatlanma yapısı iccedilerisinde 2018 yılından itibaren İccedilişleri
Bakanlığına bağlı olarak faaliyet goumlsteren ldquoAfet ve Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığı
(AFAD)rdquo kurulmuştur AFAD merkezi oumlrguumltlenme iccedilerisinde yer alan ve afet
sebebiyle hasar goumlren yaşamsal duumlzenin tekrar kurulmasından birinci derecede
sorumlu olan kurum olarak faaliyet goumlstermektedir Ccedilevre ve Şehircilik Bakanlığı
Yapı İşleri Genel Muumlduumlrluumlğuuml yapısı iccedilerisinde afet sonrası oluşan hasarları tespit
etmekle goumlrevli olmak uumlzere ldquoAfet Koordinasyon Hizmetlerirdquo adı altında bir daire
başkanlığı kurulması yoluna gidilmiş bu gelişmeyle beraber AFADrsquo ın tek kurum
olarak yuumlruumlttuumlğuuml afet hizmetlerinde bir boumlluumlnmenin yaşanması kaccedilınılmaz olmuştur
Uumllkemizde meydana gelen afetlerde buguumlne kadar yapılan ccedilalışmaların
ccediloğunun afet sonrası muumldahale aşamasına ilişkin olduğu goumlruumllse de aslında afet
youmlnetimi insanları enkaz altından ccedilıkarmak sel sularını tahliye etmek ya da yangınları
soumlnduumlrmek gibi afet sonrası ccedilalışmaların yapılması anlamına gelmemektedir Temelde
afet youmlnetiminde oumlnceliğin muumldahale ccedilalışmalarına duyulan ihtiyacın en aza
indirilmesi amacıyla afetler gerccedilekleşmeden oumlnce insanları afet risklerinden korumak
ve mevcut riskleri azaltmaya verilmesi gerekir566 Bu bağlamda afet oumlncesi yapılan
566 Kadıoğlu (Risk Youmlnetimi) s94
209
hazırlıkların afet sonrası ortaya ccedilıkacak sonuccedilları buumlyuumlk oumllccediluumlde etkilediği aşikardır
2000 yılı ve sonrası doumlnemde oumlnemli yasal gelişmelerden biri kent yapısının
yenilenmesi geliştirilmesi iyileştirilmesi olarak tanımlanan kentsel doumlnuumlşuumlmuumln
mevzuatımızda yer alması olmuştur Kentsel doumlnuumlşuumlmuumln Anayasa ile guumlvence altına
alınan sağlıklı ve dengeli bir ccedilevrede yaşama hakkı ile konut hakkının sağlanması
kentlerin tarihi dokusunun korunması kentsel alanların ekonomik gelişiminin
sağlanması gibi amaccedilları bulunmaktadır567
Oumlzellikle 2011 yılında yaşanan Van depreminde ccedilok fazla yapının zarar
goumlrmesi ve yıkılması neticesinde afet riski altında bulunan boumllgelerdeki yapıların
doumlnuumlştuumlruumllmesi afet riski altındaki alanlar ile bu alanlar dışındaki riskli yapıların
bulunduğu arsa ve arazilerde fen ve sanat norm ve standartlarına uygun sağlıklı ve
guumlvenli yaşam ccedilevreleri oluşturularak iyileştirme tasfiye ve yenileme ccedilalışmalarının
yapılması amacıyla 6306 Sayılı ldquoAfet Riski Altındaki Alanların Doumlnuumlştuumlruumllmesi
Hakkında Kanunrdquo yuumlruumlrluumlğe girmiştir
Afet amaccedillı kentsel doumlnuumlşuumlmde uygulanacak temel ve oumlzel bir kanun
niteliğinde olan 6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Doumlnuumlştuumlruumllmesi Hakkında
Kanun kapsamında doumlnuumlşuumlme tabi tutulacak olan yerler riskli yapılar ve riskli
alanlardır 6306 Sayılı Kanunrsquoda afet kapsamına nelerin girdiği accedilıkccedila belirtilmese de
uumllkemiz accedilısından deprem sel aşırı yağmurdan kaynaklanan su baskını ve toprak
kayması heyelan kaya ve ccedilığ duumlşmesi orman yangınları gibi olaylar afet olarak ele
alınabilir Afetlerle muumlcadele devletin etkin olarak varlığını suumlrduumlrmesi gereken ve
kazanccedil elde etme amacının soumlz konusu olmadığı bir alandır Afete dayalı kriz
hallerinde afete maruz kalan insanların kurtarılarak normal yaşantılarına geri
doumlnebilmesi amacıyla kamu hizmetlerinin en etkili şekilde sunulması ve erişilebilir
olması son derece oumlnemlidir İdari rejim sisteminin geccedilerli olduğu uumllkemizde afete dair
mevzuat idare hukukunun konusunu oluşturduğundan topluma sunulacak kamu
hizmetinin de bu bağlamda ele alınması zorunluluk arz etmektedir
Kentsel doumlnuumlşuumlm genel olarak yapılaşma suumlrecinde imar planı bulunmayan ya
da imar planlarına aykırı olarak yapılanmış yerlerin imar planlama faaliyetlerinin
567 Yazıcı age s21
210
temel amaccedillarına uygun hale getirilmesi iccedilin iyileştirilmesi ve eskiyen bozulan kent
dokusunun yenilenmesi anlamına gelmektedir Kentsel gelişmenin toplumsal
ekonomik ve mekacircnsal olarak yeniden ele alındığı ve kentteki sorunlu alanların
duumlzenli sağlıklı ve estetik bir hale getirilmesi iccedilin kentlerin yıkımı yeniden yapımı
canlandırılması veya yeniden yapılandırılması iccedilin proje uumlretilmesi ve uygulama
yapılması olarak da tanımlanabilen kentsel doumlnuumlşuumlmde amaccedil afet riskinin ortadan
kaldırılarak oluşabilecek telafisi guumlccedil can ve mal kayıplarının oumlnuumlne geccedililmesidir
Her ne kadar risk azaltma noktasında kentsel doumlnuumlşuumlm uygulamaları oumlnemli bir
yere sahip olsa da uumllkemiz yapı stokunun kısa suumlre iccedilerisinde afetlere oumlzellikle de
depreme dayanıklı hale getirilmesinin zorluğu ve afetlerin oumlnlenemeyişi afet sonrası
muumldahale aşamasındaki ccedilalışmaları ifade eden kriz youmlnetiminin etkinleştirilmesi ccedilok
daha planlı organize ve rasyonel bir şekilde yuumlruumltuumllmesini gerektirmektedir Risk
azaltma oumlnceden hazırlık muumldahale iyileştirme ve yeniden inşa gibi ana aşamalara
ayrılan afete muumldahale sistemi olarak da adlandırılan afet youmlnetimi afetlerin
oumlnlenmesi ve zararlarının azaltılması afet sonucunu doğuran olaylara zamanında hızlı
ve etkili olarak muumldahale edilmesi ve afetten etkilenen topluluklar iccedilin daha guumlvenli
ve gelişmiş yeni bir yaşam ccedilevresi oluşturulabilmesi iccedilin toplumca yapılması gereken
topyekucircn bir muumlcadele suumlrecini ifade etmektedir Bir oumlnceki aşamada yapılan
faaliyetlerin başarısı bir sonraki aşamada yapılacak faaliyetlerin başarısını
etkilediğinden afetlerin krizlere yol accedilan temel unsurlardan olduğu da
duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde meydana gelen afetin buumlyuumlkluumlğuuml ve etkisine goumlre afet youmlnetimi kriz
youmlnetimine doumlnuumlşebilmektedir
Uumllkemizde afet ve afet youmlnetimi oumlrguumltlenmesine ilişkin yasal duumlzenlemeler
meydana gelen her doğa olayından sonra o olaya ilişkin oumlzel bir kanunun
ccedilıkarılmasıyla gelişmiş ve bu sebepledir ki zaman iccedilerisinde dağınık ve ccedileşitli
kuruluşlar eliyle yuumlruumltuumllmeye ccedilalışılan karmaşık bir yapı oluşmuştur Bu karmaşık
yapı sebebiyle uumllkemizde afet youmlnetiminde rol alan kuruluşlar arası koordinasyon ve
işbirliğinin sağlanması goumlrevi Afet ve Acil Durum Youmlnetimi Başkanlığı (AFAD)
tarafından yerine getirilmektedir
211
Oumlzellikle 1999 yılında yaşanan Marmara Depremi-sonrasında 2011 yılında
yaşanan Van depremi- sonucu meydana gelen can ve mal kayıplarının nedeni olarak
risk azaltma aşamasındaki ccedilalışmalara yeterince oumlnem verilmemesi goumlsterilebilir
Yaşanan bu buumlyuumlk depremler sonrasında uumllkemiz afet youmlnetim sistemi uumlzerinde ciddi
tartışmalar yuumlruumltuumllmuumlş idari ve yasal pek ccedilok yeni duumlzenleme yapılmak suretiyle afet
youmlnetim sistemimiz oumlnemli değişikliklere uğramıştır İşte bu nedenle afete ilişkin
yasal duumlzenlemeler ve afet youmlnetimi oumlrguumltlenmesi 1999 yılı oumlncesi ve 1999 yılı sonrası
olmak uumlzere iki ana doumlnem halinde incelenmektedir 1999 yılında yaşanan deprem
sonrası afet youmlnetiminde yaşanan koumlkluuml değişikliklerden belki de en oumlnemlisi ldquoDoğal
Afet Sigortaları Kurumursquo nun oluşturulması olmuştur 1999 yılında yuumlruumlrluumlğe giren
587 Sayılı Zorunlu Deprem Sigortasırsquona Dair Kanun Huumlkmuumlnde Kararname ile
kurulan ve zorunlu deprem sigortası iş ve işlemlerini yuumlruumltmek uumlzere kamu tuumlzel
kişiliğini haiz bir kamu-oumlzel sigorta işbirliği niteliğinde olan DASK 2012 yılında
yayımlanan 6305 Sayılı Afet Sigortaları Kanunu ile daha sağlam bir yasal ccedilerccedileveye
kavuşturulmuştur
Devletin iccedilinde bulunulan ccedilağın koşullarına goumlre zorunlu hale gelen toplumun
temel ihtiyaccedillarını karşılama zorunluluğundan hareketle karşımıza hizmeti kavramı
ccedilıkmaktadır Afet youmlnetimi kamu goumlrevlileri eliyle yuumlruumltuumllmesi gereken ve kamu
hizmeti kapsamında değerlendirilen bir aşamadır Bu alanda gerccedilekleştirilen
hizmetlerin hem mevzuata hem de hukuka uygun bir şekilde yerine getirilmesi
gerekmektedir Kamu hizmeti kamuya youmlneltilmiş ve kamuya yararlı olma ile kamu
kuruluşlarınca veya ilgili kamu kuruluşlarının sıkı denetimi altında oumlzel hukuk
kişilerince yuumlruumltuumllmesi şeklinde iki unsurun gerccedilekleşmesiyle meydana gelmektedir
Kamu hizmetinin her iki unsurunu da barındırmaları sebebiyle afet ve afet youmlnetimine
ilişkin faaliyetlerin kamu hizmeti oluşturdukları sonucu ccedilıkarılabilmektedir
Bu bağlamda ele alındığında devletin yuumlruumltmekte olduğu kamusal
hizmetlerden biri olan afetler nedeniyle sorumluluğu da bulunmaktadır İdarenin
sorumluluğunun anayasal dayanağı olarak karşımıza ccedilıkan 1982 Anayasasırsquonın 125
maddesinde idarenin her tuumlrluuml eylem ve işlemlerine karşı yargı yolunun accedilık olduğu
belirtildikten sonra son fıkrasında idarenin eylem ve işlemlerinden doğan her tuumlrluuml
zararı oumldemekle yuumlkuumlmluuml olduğu huumlkuumlm altına alınmıştır İdarenin sorumluluğu
212
yoluna gidilebilmesi iccedilin gerekli olan şartlar ortada idarenin bir fiilinin olması bir
zararın meydana gelmesi zarara neden olan fiilin idareye yuumlklenebilir nitelikte olması
ve zarar ile idarenin fiili arasında illiyet bağının bulunmasıdır Bu şartlar idarenin hem
kusurlu hem de kusursuz sorumluluğu iccedilin geccedilerli olan genel şartlardır Kural olarak
bu şartlardan birinin yokluğu idarenin sorumluluğunu ortadan kaldırmaktadır
İdarenin sorumluluğu idarenin hizmet kusurundan doğan sorumluluğu ve
kusursuz sorumluluğu olmak uumlzere iki ana kategoride ele alınarak incelenebilir
İdarenin hizmet kusurundan doğan sorumluluğuna gidilebilmesi iccedilin hizmetin hiccedil
işlememesi geccedil işlemesi veya koumltuuml işlemesi hallerinden bir ya da bir kaccedilının
gerccedilekleşmesi idarenin bu youmlnde bir eyleminin ya da eylemsizliğinin olması
zorunludur Afet zararlarına hizmet kusurunun neler olduğunun tespitinde Danıştay
kararları yol goumlsterici bir konuma bulunmaktadır İdarenin sorumluluğunda asıl olan
hizmet kusurundan doğan sorumluluk olsa da ortada idari bir kusur olmasa bile bazı
şartlar altında idarenin bireylere vermiş olduğu zararı oumldemekle yuumlkuumlmluuml olması da
soumlz konusu olabilir Tehlike kamu kuumllfetleri karşısında eşitlik ve sosyal risk
esaslarından oluşan idarenin kusursuz sorumluluğu ilkesi kapsamında idarenin tazmin
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlnuumln doğması iccedilin kusurlu olup olmadığına bakılmamaktadır
Tez ccedilalışmasında idarenin afetlerden dolayı sorumluluğu temelde risk
youmlnetimi ve kriz youmlnetimi aşamasında sorumluluk olmak uumlzere ikiye ayrılarak
incelenmiştir Ayrıca 6306 Sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Doumlnuumlştuumlruumllmesi
Hakkında Kanun kapsamında idarenin sorumluluğuna değinilmiş ve son olarak afetler
muumlcbir sebep ve beklenmeyen hal kavramları bağlamında değerlendirilmiştir
Afetlerle muumlcadele yaşanılan deneyimlerle doğru orantılı olarak ele alınması gereken
sistemli ve duumlzenli bir afet youmlnetimi politikasının uygulanmasını gerektiren ccedilok
kapsamlı bir suumlreccediltir Afetler meydana gelmeden oumlnce alınacak tedbirlerle can ve mal
kayıplarının buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlnuumlne geccedililmesi afet risklerine karşı gerekli oumlnlemlerin
alınarak afetlerin krize doumlnuumlşmesinin engellenmesi hem afete maruz kalan kişiler hem
de afetlerle muumlcadele etme noktasında yetkili ve goumlrevli bulunan idareler accedilısından
son derece oumlnemlidir
213
İdarenin afetler meydana gelmeden oumlnceki afet oumlncesi goumlrevlerini kapsayan
risk youmlnetiminde afet nedeniyle gerccedilekleşmesi muhtemel zararların azaltılması
amacıyla afet meydana gelmeden oumlnce yeterli ve gerekli oumlnlemlerin alınması afetle
muumlcadeleye ilişkin gerekli yasal ve kurumsal duumlzenlemelerin yapılması oumlnem arz
etmektedir Şiddetli yağışların sel heyelan ya da ccedilığ gibi afetlere doumlnuumlşmesini
engellemek oumlzellikle deprem kuşağında yer alan uumllkemizde depremler nedeniyle can
ve mal kayıplarının azaltılmasını sağlamak amacıyla tuumlm afet risklerine karşı oumlnceden
alınacak oumlnlemlerin odak noktasını oluşturan imar uygulamaları ve yapı denetimine
gereken oumlnem verilmelidir568 Bu noktada imar planlarının uygulayıcısı konumunda
olan yerel youmlnetimlere ccedilok oumlnemli goumlrevler duumlşmektedir
İdare bu goumlrev ve yetkiler kapsamında Anayasarsquonın 17 maddesinde
duumlzenlenen yaşam hakkını korumakla yetki alanında bulunan hiccedilbir bireyin yaşamına
kasıtlı ve hukuka aykırı olarak son vermemekle yuumlkuumlmluumlduumlr Ayrıca yine yetki
alanında bulunan tuumlm bireylerin yaşam hakkını kamusal makamların yanı sıra hem
diğer bireylerin hem de kişinin kendisinin eylemlerinden kaynaklanabilecek risklere
karşı koruma yuumlkuumlmluumlluumlğuuml de bulunmaktadır Danıştayrsquoın idarenin sorumluluğuna
ilişkin vermiş olduğu bozma kararları ile idarenin risk youmlnetimi aşamasındaki yetki ve
goumlrevleri dikkate alınarak yapılan başvurularda hem Anayasa Mahkemesinin hem de
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin vermiş olduğu yaşam hakkının ihlaline ilişkin
kararlar idarenin afetlere karşı hazırlıklı olma ve risk azaltma olmak uumlzere iki
safhadan oluşan risk youmlnetimi aşamasındaki eksikliklerini goumlzler oumlnuumlne sermektedir
İdarenin afetler meydana geldikten sonra yani afet sırası ve sonrasındaki
goumlrevlerini iccediline alan kriz youmlnetimi aşamasında afet olayının gerccedilekleşmesinin
ardından ilk olarak arama-kurtarma ccedilalışmalarının ardından hayatın olağan akışına
doumlnmesini sağlamak amacıyla hasar tespit ccedilalışmalarının yapılması gerekmektedir Bu
aşamada idarenin arama ve kurtarma ccedilalışmalarını gerektiği gibi yerine getirmemesi
nedeniyle sorumluluğu soumlz konusu olmaktadır569 Afetler sonucu accedilılan tazminat
davalarında sorumluluğun sadece idareye değil can ve mal kayıplarına neden olan
gerccedilek kişilere yani muumlteahhitlere karşı da accedilılabilmesi muumlmkuumlnduumlr Ancak gerccedilek
568 Kadıoğlu(Risk Youmlnetimi) s104 569 D11D 19122005 Tarih 20032027 E 20055692 K
214
kişiye karşı da accedilılabilen oumlzellikle depreme ilişkin tazminat davalarında Danıştay
tazminata konu edilen binanın yer aldığı alanın buumlyuumlk oranda deprem riski taşıdığı
oumlnceden biliniyor bu alanda meydana gelecek bir depremde ortaya ccedilıkabilecek
muhtemel zararların oumlngoumlruumllebilmesine imkan vermeye yarayan bilgiler ve belgeler de
bulunuyorsa depremin yol accedilacağı olumsuz sonuccedilların gerccedilekleşmesine engel olmak
ya da azaltılması amacıyla alınması gereken yasal oumlnlemleri almayarak kontrol ve
denetim goumlrevini gereği gibi yapmayan ve bu nedenle de depremin olumsuz
sonuccedillarının ccediloğalmasına yol accedilan idarenin bu davranışıyla hizmet kusuru olarak
kabul edilebilecek idari eyleminin soumlz konusu olduğuna ve bu eylemi dolayısıyla
sorumlu olduğuna huumlkmetmektedir570
Bu ve benzeri davalarda Danıştayrsquoın da kararlarında ele alındığı uumlzere
idarenin yuumlruumltmekle yuumlkuumlmluuml olduğu kamu hizmeti faaliyetlerinden biri olan afetlerle
muumlcadele faaliyetlerinde zarar ile idarenin eylemi arasında doğrudan bir ilişkinin
saptanmış olması ihtimalinde idarenin kusurlu sorumluluğu yoluna gidileceği accedilıktır
Oumlzellikle uumllkemizin afet durumunun bilindiği yapılacak yapıların ve alınacak
oumlnlemlerin buna uygun olarak yapılması gerektiği denetim goumlrevinin idareye ve yerel
youmlnetimlere ait olduğu herkesccedile bilinmektedir Ayrıca kentsel doumlnuumlşuumlm uygulamaları
ve riskli yapılar nedeniyle zarara uğrayan kişilerce meydana gelen zararların tazmini
talebiyle idari yargıda tazminat davası accedilma imkanı da mevcuttur
Uumllkemizde bu zamana yaşanan acı tecruumlbeler goumlstermişti ki afetlerin olması
ccediloğu zaman engellenemese de zararlı sonuccedillarının oumlnuumlne geccedililebilmesi doğru bir
devlet politikasıyla muumlmkuumlnduumlr Bu nedenle afetlerin ne zaman ve ne şiddette olacağı
bilinmese de afetlere hazırlıklı olunması noktasında oumlzellikle afete dayanıklı yapılar
inşa etmek fiziksel şartların iyileştirilmesi toplumsal ekonomik ve ccedilevresel ihtiyaccedillar
doğrultusunda kent parccedilalarının yeniden geliştirilmesi ccediloumlkuumlntuuml alanları haline gelen
kent parccedilalarının yenilenmesi gibi faaliyetler herhangi bir afet meydana geldiğinde
muhtemel kayıpları en aza indirmeye yardımcı olabilecek nitelikte faaliyetlerdir Bu
bakımdan kentsel doumlnuumlşuumlm kapsamında risk altındaki alanlarda yaşayan kişilerin yine
570 D6D14012014 Tarih ve 20123153 E 201492 K wwwkazancıcom Erişim Tarihi
15052019
215
aynı yerde ikamet etmesi ve riskli yapıların bulunduğu yerde doumlnuumlşuumlme tabi tutulması
afetlerle muumlcadele noktasında oumlnemli gelişmelerden biri olarak değerlendirilebilir
Uumllke ve kent oumllccedileğini goumlz oumlnuumlnde bulundurarak deprem seltaşkın buumlyuumlk
ccedilaplı yangınlar heyelan kaya ve ccedilığ duumlşmesi gibi afetlerin oluşması tehlikesi altında
bulunan riskli alan ve riskli yapıları bulunduğu alanlarda doumlnuumlştuumlrmek amacıyla
yuumlruumlrluumlğe konulan 6306 Sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Doumlnuumlştuumlruumllmesi
Hakkında Kanun duumlzenlemesinin riskin boyutu esas alındığında afet youmlnetiminin
hedefleri ile benzerlikler goumlsterdiği soumlylenebilir
İdarenin kendi eylem ve işlemlerinden doğan zarardan sorumluluğu hizmet
kusurunun olduğu durumlarda kusur oranında iken kusursuz sorumluluk hallerinde
somut olayın durumuna goumlre tazminat miktarının hesaplanması soumlz konusudur Ancak
idarenin eylem ve işlemleri dışında geccedilekleşen bir başka olay kısmen veya tamamen
ortaya bir zararın ccedilıkmasına sebep olmuşsa bu durumda idarenin tazmin sorumluluğu
ya tamamen ya da kısmen ortadan kalmaktadır Tez ccedilalışmasında idarenin
sorumluluğunu kısmen ya da tamamen ortadan kaldıran sebeplerden muumlcbir sebep ve
beklenmeyen hal kavramları ele alınarak bu durumlarda idarenin sorumluluğun ne
şekilde etkilendiği accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır
Oumlngoumlruumllmesi ve oumlnlenmesi muumlmkuumln olmayan olaylar olan muumlcbir sebep ve
beklenmeyen hal kavramları her ne kadar birbirine benzer olsalar da aralarında bir
takım farklılıklar bulunmaktadır Şoumlyle ki muumlcbir sebep idarenin tamamen dışında
gerccedilekleşen bir doğa olayı iken beklenmeyen hal idarenin faaliyetleri iccedilerisinde
gerccedilekleşmektedir İccedilsellik oumlngoumlruumllmesi ve oumlnlenmesi muumlmkuumln olmayan olayın
idarenin hizmetiyle ilgili olmasıdır Dışsallık ise bir olayın idarenin tamamen dışında
gerccedilekleşmesi durumudur Muumlcbir sebebin unsurları oumlngoumlruumllemezlik oumlnlenemezlik
ve dışsallıkrsquotır Bir olayın muumlcbir sebep sayılabilmesi iccedilin bu uumlccedil unsurun da birlikte
gerccedilekleşmesi gerekmektedir Soumlz konusu uumlccedil unsurun idare ile meydana gelen zarar
arasındaki illiyet bağının kurulması noktasında bir uyuşmazlık halinde idari yargı
yerlerince değerlendirilmesi oumlnem arz etmektedir
Muumlcbir sebepte hem kusurlu hem de kusursuz sorumluluğun ortadan kalkması
soumlz konusu iken beklenmeyen halde kusurlu sorumluluk tamamen ortadan kalkarken
216
kusursuz sorumluluk yoluna gidilerek idarenin sorumlu tutulması soumlz konusu
olabilmektedir Kusursuz sorumluluk hallerinden kamu kuumllfetleri karşısında eşitlik
ilkesi bağlamında kişilerin uğramış oldukları olağandışı ve oumlzel zararların idare
tarafından karşılanması muumlmkuumlnduumlr Ancak kamu kuumllfetlerinde eşitliğin
sağlanmasının bir sınırı vardır Bu sınır da toplumun diğer kesimine katlanması
beklenemeyecek derecede buumlyuumlk ve oumlnemli bir kuumllfet yuumlklemiş olmasıdır571
Ccedilalışma konumuz olan afetler idarenin faaliyetleri dışında gerccedilekleşen olaylar
olduğu iccedilin beklenmeyen hal değil muumlcbir sebep oluştururlar Ancak idari yargı
yerlerince afetler artık doğrudan muumlcbir sebep olarak değerlendirilmemekte ve
ccediloğunlukla idarenin sorumlu olmadığı youmlnuumlnde karar verilmemektedir İdari yargı
yerlerince somut olayda daha oumlnce boumllgede meydana gelmiş afetlerin varlığı ne tuumlr
afetlerin sık yaşandığı boumllgenin arazi yapısı ve hangi afetler accedilısından riskli olduğu
gibi incelemeler yapılarak idarenin sorumlu olup olmadığına karar verilmektedir
Gerccedilekten de oumlzellikle Doğu Anadolu Ege ya da Marmara Boumllgesinde geccedilmiş yıllarda
meydana gelen depremler Karadeniz Boumllgesinin coğrafi yapısı itibariyle sık sık
yaşanan heyelan ve sel felaketleri dikkate alındığında bu boumllgelerde meydana
gelebilecek aynı tuumlr tekrarlanan afetler sonrası meydana gelen can ve mal kayıplarının
idarece oumlnceden alınacak oumlnlemlerle oumlnuumlne geccedililmesi muumlmkuumlnduumlr Bu durumda
somut olayda idarenin oumlngoumlruumllemez ve oumlnlenemezlik savunmasının dinlenmesi soumlz
konusu olmayacaktır Zira afetler her ne kadar idarenin faaliyetleri dışında gerccedilekleşse
de afetlerin olma ihtimalinin yuumlksek olduğu boumllgelerde idarenin afetlere karşı her
zaman hazırlıklı olması ve bu youmlnde bir politika izlemesi gerekmektedir
Ccedilalışmamızın merkezini oluşturan afetler uzun yıllar sorumluluğu kaldıran bir
sebep olarak ele alınmış ve muumlcbir sebep olarak değerlendirilmiş ise de son yıllarda
oumlzellikle deprem heyelan sel gibi muumlcbir sebep olarak nitelendirilen doğa kaynaklı
olayların ancak normalin uumlstuumlnde bir şiddete sahip olması durumunda sorumluluğu
kaldıracağı kabul edilmeye başlanmıştır Bu noktada soumlz konusu doğa olayının
oumlnlenemez ve meydana getireceği zararın hiccedilbir şekilde engellenemez derecede olması
yani karşı konulamaz olması soumlz konusu ise de idarenin zararları en aza indirmek iccedilin
571 Yayla Sorumluluk s166
217
alması gereken tuumlm tedbirleri alıp almadığının değerlendirilmesi sorumluluktan
kurtulması accedilısından son derece oumlnemlidir Gerekli tedbirleri almayan idarenin afetler
sonucunda meydana gelen zararlardan sorumluluğunun doğacağı idari yargı yerlerince
de kabul edilmekte ve idarece zararların tazmini yoluna gidilmektedir
218
KAYNAKCcedilA
ADAK Agah ldquoAfet Tehlikesi ve Olgusu Karşısında İdarenin
Konumu ve Goumlrevlerirdquo Prof Dr Seyfullah Edisrsquoe
Armağan DEUumlHFD Y2000 s181-186
AKARUN Lale ldquoAcil Durum Youmlnetim Merkezi ve Olay Komuta
Sistemlerirdquo Afet Youmlnetiminin Temel İlkeleri JICA
Tuumlrkiye Ofisi Yayınları No1 Ankara 2006 ss
135-138
AKDAĞ S Emre ldquo Mali Yapı ve Denetim Boyutlarıyla Afet
Youmlnetimirdquo Sayıştay AraştırmaİncelemeCcedileviri
Dizisi 20 Ankara 2002
AKSOY Yeliz ldquoTarihteki Oumlnemli Doğal Afetlerrdquo Karma
Kitaplar İstanbul
AKTEL Mehmet ldquo5902 Sayılı Yasa İle Tuumlrkiyersquode Afet Youmlnetiminde
Oluşan Değişimrdquo Dumlupınar Uumlniversitesi Sosyal
Bilimler Dergisi No27 Kuumltahya 2010 ss169-
180
AKYEL Recai ldquoAfet Youmlnetim Sistemi Tuumlrk Afet Youmlnetiminde
Karşılaşılan Sorunların Tespit Ve Ccediloumlzuumlmuumlne
İlişkin Bir Araştırmardquo (Ccedilukurova Uumlniversitesi
Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Yayınlanmamış
Doktora Tezi) Adana 2007
AKYILMAZ Bahtiyar ldquoSosyal Risk İlkesi ve Uygulama Alanırdquo Gazi
Uumlniversitesi Hukuk Fakuumlltesi Dergisi Cilt IX
Yıl 2014 Sayı 1-2 Ss 185-211
AYDIN Muhammed Ali ldquo İdarenin Hizmet Kusurundan Doğan
Sorumluluğurdquo İstanbul Şehir Uumlniversitesi SBE
219
Kamu Hukuku Anabilim Dalı Yayımlanmamış
Yuumlksek Lisans Tezi Haziran 2015
AYDINLI Halil İbrahim TURAN Hilal ldquoKuramsal ve Yasal Ccedilerccedilevede
Tuumlrkiyersquode Kentsel Doumlnuumlşuumlmrdquo Selccediluk
Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 28
2012 ss61-70
ALAAĞACcedilLI Sinem ldquoKriz ve Afet Youmlnetimi Tuumlrkiye Oumlrneğirdquo
Yayımlanmamış Yuumlksek Lisans Tezirdquo Kocaeli
Uumlniversitesi SBE Kocaeli 2004
ALİEFENDİOĞLU Yılmaz ldquoUluslararası Soumlzleşmelerin İccedil Hukuk Karşısında
Durumurdquo Sempozyum Danıştay Ve İdari Yargı
Guumlnuuml 139 Yıl 11 Mayıs 2007 Danıştay Tasnif Ve
Yayın Buumlrosu Yayınları No 74 Danıştay
Matbaası 2008 ss153-166
ARDICcedilOĞLU Artuk M ldquoCumhurbaşkanlığı Kararnamesirdquo Ankara Barosu
Dergisi 20173 ss21-51
ALTAY Ertuğrul (2011) ldquoAfet Doumlnemlerinde Kamu - STK İşbirliğirdquo
İdarecinin Sesi Dergisi Kasım-Aralık 2011 ss43-
47
ATAY E Ethem ldquo İdare Hukukurdquo 3 Baskı Turhan Kitabevi
Ankara 2012
ATAY E Ethem ldquoİdarenin Sorumluluğurdquo (Sorumluluk) Prof Dr
Fikret Erenrsquo e Armağan Ankara 2006 s1061-
1097
220
ATAY E Ethem-
ODABAŞI Hasan ldquo Teori ve Yargı Kararları Işığında İdarenin
Sorumluluğu ve Tazminat Davalarırdquo( Tazminat)
Seccedilkin Yayınları Ankara 2003
AYAKCcedilIOĞLU M Serkan ldquoYargı Kararları Işığında Tuumlrkiyersquode İdarenin
Hizmet Kusuru Nedeniyle Sorumluluğunu
Ortadan Kaldıran Ve Azaltan Nedenler Uumlzerine
Bir İncelemerdquo (İstanbul Uumlniversitesi Sosyal
Bilimler Enstituumlsuuml Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans
Tezi) 2011
AYANOĞLU Taner ldquoYargısal Korunma İşlevi Bakımından Tam Yargı
Davasının Niteliğirdquo Sempozyum Danıştay Ve
İdari Yargı Guumlnuuml 135 Yıl 9 Mayıs 2003 Danıştay
Tasnif Ve Yayın Buumlrosu Yayınları No 74
Danıştay Matbaası 2004 ss63-72
AYDIN A Muhammed ldquoİdarenin Hizmet Kusurundan Doğan
Sorumluluğurdquo İstanbul Şehir Uumlniversitesi Sosyal
Bilimler Enstituumlsuuml Kamu Hukuku Anabilim Dalı
Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi Haziran
2015
AYDIN A ldquoOrmanlık alanlarda taş ve kaya
yuvarlanmalarırdquo İUuml Orman Fakuumlltesi Dergisi
2007 S 57 (2) s127-144
AZRAK A Uumllkuuml ldquoDeprem ve İdarenin Sorumluluğurdquo Deprem ve
Hukuk İstanbul Barosu Yayınları İstanbul 15
Haziran 2000 s 51 vd
221
AZRAK A Uumllkuuml ldquoİdarenin Toplumsal Muhatara (Sosyal Risk)
Kuramırsquona Goumlre Kusursuz Sorumluluğurdquo
Sorumluluk Hukukunda Yeni Gelişmeler III
Sempozyumu Ankara 12-13 Mayıs 1979 İstanbul
1980
BAHTİYAR Mehmet ldquoToprak Erozyonu Oluşumu ve Nedenlerirdquo
wwwfiratedutrcevremuhbilgidata2ToprakEro
zyonuOlusumuNedenleripdf
BALAMİR Murat ldquoAfet Riski Ve Planlama Politikalarırdquo TMMOB
Afet Sempozyumu Bildiriler Kitabı Ankara 5-7
Aralık 2007Mattek Matbaacılık ss31-45
BARDAKCcedilI Ozan ldquoMuumllki İdarenin Afet Youmlnetimirdquo Ankara
Uumlniversitesi Siyasal Bilgiler Fakuumlltesi İdare
Hukuku Seminer Oumldevi Ankara 2005 2 Mayıs
2016 tarihinde
http802514059politicsankaraedutrkarahan
Seminer2005-6afetyonetimi-ozanbardakcipdf
BARLAS Nuray ldquoAfet Sigortaları Kanunursquona Goumlre Zorunlu
Deprem Sigortası Soumlzleşmesinin Taraflarırdquo
EUumlHFD C XV S 3ndash4 Y 2011 s116
BAŞ BEREKET Zuhal
DEMİRKOL Selami ldquoKentsel Doumlnuumlşuumlmuumln 6306 Sayılı Yasa
Kapsamında Hak Ve Oumlzguumlrluumlkler Accedilısından Ele
Alınmasırdquo TBB Dergisi 2013 S108
BAŞBUĞ B Burccedilak rdquo Tuumlrkiyersquode Doğal Afet Risk Youmlnetimi Eğitimirdquo
TMMOB Afet Sempozyumu Bildiriler Kitabı
Ankara 5-7 Aralık 2007Mattek Matbaacılık
ss123-126
222
BESLER OumlZTUumlRK Duriye ldquoİdarenin Kusursuz Sorumluluğu Ve İdarenin
Kusursuz Sorumluluğunun İccediltihadi
Değerlendirmesirdquo Dumlupınar Uumlniversitesi
Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml (Yayınlanmamış
Yuumlksek Lisans Tezi) 2012
BİREYSEL BAŞVURU
SECcedilME KARARLAR (2012-2013) Anayasa Mahkemesi Yayınları
Kalkan Matbaacılık Ankara 2015 s112-138
BODUROĞLU M
Hasan DOĞAL ldquoAfet Youmlnetiminde Etkinlikrdquo Oumlzel İhtisas
Komisyonu Raporu Trakya Kalkınma Ajansı
2013
BOZER Ali ldquoZorunlu Deprem Sigortasırdquo BATİDER C 21S
1 2001 ss243-267
BOZKURT Oumlmer TURGAY Ergun
ve SERİYE Sezen ldquoKamu Youmlnetimi Soumlzluumlğuumlrdquo Ankara TODAİE
Yayin No 2831998
BRUNDAGE Richard Wm ldquoCrisis Management ndash An Outline For Survivalrdquo
Httpwwwcrisisnavigatororgatincmehtml
Erişim Tarihi 09052017
BUumlYUumlKKARACIĞAN Naci ldquoTuumlrkiyersquo de Yerel Youmlnetimlerde Kriz ve Afet
Youmlnetim Ccedilalışmalarının Mevzuat Accedilısından
Değerlendirilmesirdquo Selccediluk Uumlniversitesi Sosyal ve
Teknik Araştırmalar Dergisi S 2 2016 ss 195-
219
CAN Halil ldquoOrganizasyon ve Youmlnetimrdquo Siyasal Kitabevi
Ankara 1997
223
CANDAN Turgut ldquoAccedilıklamalı İdari Yargılama Usuluuml Kanunurdquo
Adalet Yayınevi Ankara 2012
COŞKUN Arife-
KARABEYLİ Levent ldquoAfet Risklerini Azaltmak-Sayıştayların Roluumlrdquo
Sayıştay Dergisi S 87 Ekim-Aralık 2012
CcedilAĞLAYAN Ramazan ldquoTarihsel Teorik Pratik Youmlnleriyle İdarenin
Kusursuz Sorumluluğurdquo Asil Yayınevi Ankara
2007
CcedilAKIR Barış-
ERENCcedilİN Arif ldquoTuumlrkiyersquode Belediyelerde Afet Ve Acil
Durum Youmlnetimirdquo Ccedilağdaş Yerel Youmlnetimler
C17 S4 Ekim 2008ss23-43
CcedilEBER Kemal ldquoKriz Youmlneticisi Olarak Muumllki İdare Amirleri
Youmlneticilik mi Liderlik mirdquo İdarecinin Sesi
Dergisi Mart ndash Nisan 2011 ss37-40
CcedilEKİCİ Elif ldquoDoğal Afetler ve Tuumlrk Sigorta Sektoumlruumlnde Risk
Transferirdquo Oumlneri C9 S36 Temmuz 201153-62
CcedilELEBİ Hayati ldquoMemleketimizde Erozyonu Oumlnlemek İccedilin Gerekli
Tedbir ve Tavsiyelerrdquo Atatuumlrk Uumlniversitesi Ziraat
Fakuumlltesi Dergisi C3 S2(1972) ss199-202
CcedilILDIROĞLU Orhan ldquoİdarenin Sorumluluğunun Anayasal Temellerirdquo
(Gazi Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Anayasa
Hukuku Bilim Dalı Yayınlanmamış Yuumlksek
Lisans Tezi) Ankara 2010
224
DEMİR Akın ldquoEğitim Ne Kadar Oumlnemlirdquo TMMOB Afet
Sempozyumu Bildiriler Kitabı 5 Aralık 2007
Ankara Mattek Matbaacılık ss45-46
DOĞAN Bulut ldquoTuumlrkiyersquode Afet Youmlnetim Politikalarının Analizi
Paydaşlar Etkinlik ve Sorunlarrdquo Sakarya
Uumlniversitesi 6 Kamu Politikaları Ccedilalıştayı
Bildiriler Kitabı 16-18 Eyluumll 2015 Ss4-12
DOĞAN Orhan rdquo Tuumlrkiyersquode Erozyon Sorunu Nedenleri ve Ccediloumlzuumlm
Oumlnerilerirdquo Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim
S 134 Nisan 2011 ss 62-69
DOĞRU Osman ldquoDevletin Sorumluluğu İnsan Hakları Avrupa
Soumlzleşmesirsquonde Pozitif Yuumlkuumlmluumlluumlklerrdquo
Sempozyum Danıştay Ve İdari Yargı Guumlnuuml 139
Yıl 11 Mayıs 2007 Danıştay Tasnif Ve Yayın
Buumlrosu Yayınları No 74 Danıştay Matbaası
2008 ss193-210
DPT Muumlsteşarlığı ldquoDoğal Afetler Oumlzel İhtisas Komisyonu Raporurdquo
Ankara Ocak 2000
DURAN Luumltfi ldquoİdare Hukuku Meselelerirdquo Fakuumllteler Matbaası
İstanbul 1964
DURAN Luumltfi ldquoTuumlrkiye İdaresinin Sorumluluğurdquo TODAİE
Yayınları Ankara 1974
225
DURUKAL ERDİK SUNGAY
TUumlRKMEN HARMANDAR ldquoYapısal Olmayan Deprem Risklerinin
Azaltılmasırdquo Afet Zararlarını Azaltmanın Temel
İlkeleri JICA Tuumlrkiye Ofisi Yayınları No2
Ankara 2008 ss 157-175
EKE Feral-SAT Aydan ldquoKentsel Planlama Temel Kavramlar
Yaklaşımlar Ve Deneyimlerrdquo Ankara Uumlniversitesi
Taşınmaz Geliştirme ABD Yayın No17
Ankara 2013
TAŞ Şefik ve ERDAL Muumlrsel ldquoAfet Youmlnetiminde Suumlrduumlruumllebilirlikrdquo
(Sustaınabılıty In Dısaster Management) ISBS
28-30 Mayıs 2015 2nd Internatıonal Sustaınable
Buıldıngs Symposıum Ankara s1073-1078
ERGUumlDER Can ldquoEntegre Afet Youmlnetimi Sistemi ve İlkeleri Afet
Youmlnetiminin Temel İlkeleri ed Mikdat Kadıoğlu
ndash Emin Oumlzdamar Ankara JICA Tuumlrkiye Ofisi
Yayın No1 2005 s1
ERGUumlNAY Oktay Afete Hazırlık ve Afet Youmlnetimi Ankara Tuumlrkiye
Kızılay Derneği Genel Muumlduumlrluumlğuuml Afet
Operasyon Merkezi Yayını 2002
ERGUumlNAY Oktay rdquo Uumllkemizde Afetlerrdquo TMMOB Afet
Sempozyumu Bildiriler Kitabı Ankara 5-7 Aralık
2007Mattek Matbaacılık ss1-15
ERGUumlNAY Oktay ldquoDoğal Afetler Ve Suumlrduumlruumllebilir Kalkınmardquo
Deprem Sempozyumu Abant İzzet Baysal
Uumlniversitesi 11-12 Kasım 2009
226
ERGUumlNAY Oktay ldquoAfet Youmlnetiminde Kurumsal Yapılanma ve
Mevzuat Nedir Nasıl Olmalıdırrdquo İstanbul
Depremini Beklerken Sorunlar ve Ccediloumlzuumlmler
Bildiriler Kitabı 20 Eyluumll 2008 CHP İstanbul
Deprem Sempozyumu İstanbul ss 97-108
(Sempozyum)
ERGUumlNAY Oktay ve bşk ldquoAfet Youmlnetimi İle İlgili Terimler Accedilıklamalı
Soumlzluumlkrdquo Afet Zararlarını Azaltmanın Temel
İlkeleri JICA Tuumlrkiye Ofisi Yayınları No2
Ankara 2008 ss301-353
ERGUumlNAY Oktay-GUumlLKAN
Polat-GUumlLER H Huumlseyin ldquoAfet Youmlnetimi ile İlgili Terimler Accedilıklamalı
Soumlzluumlkrdquo Afet Youmlnetiminin Temel İlkeleri JICA
Tuumlrkiye Ofisi Yayınları No1 Ankara 2006
ss301 vd
ERKAL Tevfik-
DEĞERLİ Mehmet ldquoTuumlrkiyersquode Afet Youmlnetimirdquo Doğu Coğrafya
Dergisi S22 ss146-163
ERKAN BAŞBUĞ B Burccedilak ldquo Afet Ekonomisi ve Sigortardquo Tuumlrkiyersquonin Afet
Youmlnetimi Sosyal Siyasal ve Youmlnetim Boyutuyla
Ed Şenguumln H vd Palme Yayınevi Ankara
2018 ss2247-255
ERKUT Celal ldquoDeprem ve İdarersquonin Sorumluluğuna
Danıştayrsquoın Yaklaşımırdquo Deprem ve Hukuk
İstanbul Barosu Yayınları Haziran İstanbul
2000 (Deprem)
227
ESEN Adem ldquoUumllkemizde Yerel Youmlnetimlerin Afet Oumlnleme
Ccedilalışmaları Sorunlar Bildirilerrdquo TMMOB Afet
Sempozyumu Bildiriler Kitabı Ankara 5-7 Aralık
2007 ss 489 vd
ESİN Yuumlksel ldquoDanıştayrsquoda Accedilılacak Tazminat Davaları İkinci
Kitap Esas İdarenin Hukuki Sorumluluğurdquo
Balkanoğlu Matbaacılık Ankara 1973
EVREN C Ccedilınar ldquoİdarenin Sorumluluğunu Etkileyen Neden Olarak
Muumlcbir Sebeprdquo Gazi Uumlniversitesi Hukuk Fakuumlltesi
Dergisi C XIV S1 Ankara 2010 ss263-297
ERGUumlNAY Oktay ldquoAfet Youmlnetimi Genel İlkeler Tanımlar
Kavramlarrdquo Acil ve Afet Dergisi Cilt2 Sayı4
Acil ve Afet Derneği Ankara 2014 (Afet
Youmlnetimi)
ERTUumlRKMEN Cevdet ldquoAfet Youmlnetimirdquo (Ankara Uumlniversitesi Sosyal
Bilimler Enstituumlsuuml Kamu Youmlnetimi Ve Siyaset
Anabilim Dalı Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans
Tezi) Ankara 2006
ERTEN Şerafettin Tuumlrk Kamu Youmlnetiminde Kriz Youmlnetimi Anlayışı
(Suumlleyman Demirel Uumlniversitesi Sosyal Bilimler
Enstituumlsuuml Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi)
Isparta 2011
GAZOZCU S lsquolsquoEvlerde Uygulamalı Deprem Eğitimi Projesirsquorsquo
Sivil Savunma Sayı 184 2006 s16-18
GENCcedil Fatma Neval ldquoTuumlrkiyersquode Kentsel Doumlnuumlşuumlm Mevzuat ve
Uygulamaların Genel Goumlruumlnuumlmuumlrdquo Youmlnetim ve
Ekonomi 2008 C15 S1 s 115-130
228
GERAY Cevat ldquoTuumlrkiyede Yıkım (Afet) Olayları Karşısında
Oumlnlemler ve Oumlrguumltlenmelerrdquo Amme İdaresi
Dergisi 8 S3 Y1975 ss 91-114
GERAY Cevat ldquoYıkım (Afet) Olaylarında Kurtarma İlk
Yardım Konutlandırma ve Yerleştirme
Oumlnlemlerirdquo Sivil Muumldafaa Dergisi Cilt 20
Sayı 7 ss19 ndash 33
GERAY Cevat ldquoKent Yerel Youmlnetimler ve Toplu Konut
Mevzuatırdquo Ed Doğan HHPalme Yayınevi
C1 Ankara 2018
GOumlKCcedilE Oktay OumlZDEN Şenay
DEMİR Ahmet ldquoTuumlrkiyersquode Afetlerin Mekansal ve İstatistiksel
Dağılımı Afet Bilgileri Envanterirdquo Bayındırlık ve
İskan Bakanlığı Afet İşleri Genel Muumlduumlrluumlğuuml Afet
Etuumlt ve Hasar Tespit Daire Başkanlığı 2008
GOumlZLER Kemal ldquo İdare Hukuku Derslerirdquo Bursa Ekin Kitabevi
2003 CII
GOumlZLER Kemal
KAPLAN Guumlrsel ldquoİdare Hukuku Derslerirdquo Bursa Ekin Kitabevi
2018
GOumlZLER Kemal
229
KAPLAN Guumlrsel ldquoİdare Hukukuna Girişrdquo Bursa Ekin Kitabevi
Haziran 2019
GOumlZLER Kemal ldquoDevletin Genel Teorisirdquo Ekin Basım Yayın ve
Dağıtım Bursa Ağustos 2018
GOumlZUumlBUumlYUumlK A Pulat ldquoMuumlcbir Sebepler Ve Beklenmeyen Hallerrdquo
Kazancı Yayınları Ankara 1977
GOumlZUumlBUumlYUumlK Şeref-
TAN Turgut ldquoİdare Hukukurdquo CI Turhan Kitabevi Yayınları
Ankara 2014
GOumlZUumlBUumlYUumlK A Şeref-
TAN Turgut ldquoİdare Hukukurdquo CII Turhan Kitabevi Yayınları
Ankara 2014
230
GURENKO E Lester
R MAHUL O et al ldquo Earthquake Insurance in Tukey History of
Turkish Catastrophe Insurance Pool ldquo
Washington The World Bank Publication 2006
GUumlLER Efkan ldquoAfet youmlnetimi cumhuriyet Doumlnemi Afet Youmlnetimi
Mevzuatı Ve Uygulamasırdquo (Gazi Uumlniversitesi
Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Kamu Youmlnetimi Bilim
Dalı Yayınlanmamış Doktora Tezi) Ankara 2012
GUumlLER Huumlseyin ldquoZarar Azaltmanın Temel İlkelerirdquo Afet
Zararlarını Azaltmanın Temel İlkeleri JICA
Tuumlrkiye Ofisi Yayınları No2 Ankara 2008 ss 35-
50
GUumlLKAN Polat ldquoSettıng the Stage for Urban Risk Mitigation
Seismic Risks and Compulsory Insurance Policy
Issues in Turkeyrdquo Second Annual IIASA-DPRI
Meeting Integrated Disaster Risk Management
Megacity Vulnerability And Resilience 2002
July 29-31 Laxenburg Austria
GUumlLKAN Polat - BALAMİR Murat ndash
YAKUT Ahmet ldquoAfet Youmlnetiminin Stratejik İlkeleri Tuumlrkiye ve
Duumlnyadaki Politikalara Genel Bakışrdquo Afet
Youmlnetiminin Temel İlkeleri JICA Tuumlrkiye Ofisi
Yayınları No1 Ankara 2006 ss19-42
GUumlNDAY Metin ldquoİdare Hukukurdquo Guumlncellenmiş ve Goumlzden
Geccedilirilmiş 10 Baskı İmaj Yayınevi Ankara 2011
GUumlNDUumlZ İsmail ldquoAfetleri Youmlnetmek Afet Algısından Afet Sonrası
Ccedilalışmalarardquo Değişim Yayınları İstanbul 1994
231
GUumlNDUumlZ İsmail ldquoDuumlnyada ve Tuumlrkiyersquode Afet Youmlnetimirdquo(Afet)
Erdem Yayınları İstanbul 2009
GUumlNDUumlZ Zeki-
DAĞDEVİREN Uğur- SUumlNBUumlL
A Benguuml
ndashDEMİRKOL Selami-
KARA Osman ldquoAfet Politikası Risk ve Planlamardquo TMMOB
Afet Sempozyumu Bildiriler Kitabı 5-7 Aralık
2007 Ankara Mattek Matbaacılık Basın Yayın
Tanıtım Tic San Ltd Şti ss82-92 25 Nisan
2016 tarihinde httpdocplayerbiztr2884986-
Tmmob-afet-sempozyumuhtml adresinden
erişildi
GUumlNHAN Erdem ldquo Afet Risk Youmlnetimi Ve suumlrduumlruumllebilir Kalkınmardquo
Afetlerle Kalkınma Tecruumlbeler Politikalar ve
Beklentiler Ed Tiryakioğlu M Efil Yayınevi
Ankara Nisan 2016 ss327-342 s327-342
GUumlR Nurullah ldquoDoğal Afetlerin Ekonomi Politiğirdquo Afetlerle
Kalkınma Tecruumlbeler Politikalar ve Beklentiler
Ed Tiryakioğlu M Efil Yayınevi Ankara Nisan
2016 ss311-342
GUumlRLEK Yılmaz ldquoTuumlrkiyersquode Ve Duumlnyada Deprem Sigortacılığırdquo
(İstanbul teknik Uumlniversitesi Fen Bilimleri
Enstituumlsuuml Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans
Tezi)Haziran 2006
232
HACIİBRAHİMOĞLU Nurhan ldquoKentsel Doumlnuumlşuumlm Youmlntemlerirdquo Kentsel Doumlnuumlşuumlm
Hukuku Ed Yasin M Şahin C İstanbul
Uumlniversitesi SSONAR İdare Hukuku ve İlimleri
Araştırma ve Uygulama Merkezi No20131
ss91-112
HAYRULLAOĞLU Gizem
ALİEFENDİOĞLU Yeşim
TANRIVERMİŞ Harun ldquoDeprem Sonrası Kentte Oluşacak Sorunlara
Direnccedilli Kent Yaklaşımı ile Ccediloumlzuumlm Aranması
Marmara Depremi Oumlrneğirdquo Ed Mengi A
İşccedilioğlu D Kentsel Politikalar Palme Yayıncılık
Ankara 2018 ss290-304 s293
IŞIKLAR Celal ldquoAskeri Yuumlksek İdare Mahkemesi Kararlarında
İdarenin Sorumluluğunu Ortadan Kaldıran
Hallerrdquo Sorumluluk Ve Tazminat Hukuku
Sempozyumu 2009 ss569-636
İNAL Emrehan ldquoKentsel Doumlnuumlşuumlm Hukukunda Riskli Yapırdquo
Oniki Levha Yayınları Aralık 2017
İPEK Şuumlkruuml İsmail ldquoTuumlrkiyersquode Kuraklığa Karşı Alınacak Tedbirlerin
Kuraklık Planlaması Kavramı Accedilısından
Değerlendirilmesirdquo TMMOB 2 Su Politikaları
Kongresi Bildiriler Kitabı20-22 Mart 2008
ss493-500
İSTANBUL KUumlLTUumlR
UumlNİVERSİTESİ ldquo23 Ekim ve 9 Kasım 2011 Tarihli Van Depremleri
Yerinde Yapılan İnceleme ve Değerlendirme
Raporurdquo İstanbul Kuumlltuumlr Uumlniversitesi Yayın No
160 İstanbul 2011
233
234
İSTANBUL SİSMİK
RİSKİN AZALTILMASI VE
ACİL DURUM HAZIRLIK
PROJESİ (İSMEP) ldquoAfetlerde Psikolojik İlkyardımrdquo TC İstanbul
Valiliği İstanbul 2009
KABOĞLU İ Oumlmer ldquoDeprem ve Yasama Organının Anayasal
Sorumluluğurdquo Deprem ve Hukuk İstanbul Barosu
Yayınları İstanbul 15 Haziran 2000 s 196
KADIOĞLU Miktad ldquo Meteorolojik Afetler ve Risk Youmlnetimirdquo
Tuumlrkiyersquonin Afet Youmlnetimi Sosyal Siyasal ve
Youmlnetim Boyutuyla Ed Şenguumln H vd Palme
Yayınevi Ankara 2018 ss77-110
KADIOĞLU Miktad ldquoKuraklık Kıranı Risk Youmlnetimirdquo Ed Kadıoğlu
M ve Oumlzdamar E ldquoAfet Zararlarını Azaltmanın
Temel İlkelerirdquo 2008 ss 277-300 JICA Tuumlrkiye
Ofisi Yayınları No 2 Ankara (Kuraklık)
KADIOĞLU Mikdat ldquoToplumda Afet Bilincini Artırma Youmlntemlerirdquo
Afet Youmlnetiminin Temel İlkeleri JICA Tuumlrkiye
Ofisi Yayınları No1 Ankara 2006 ss223-243
KADIOĞLU Mikdat rdquoSel Heyelan ve Ccedilığ İccedilin Risk Youmlnetimirdquo Afet
Youmlnetiminin Temel İlkeleri JICA Tuumlrkiye Ofisi
Yayınları No1 Ankara 2006 ss251-277
(Heyelan)
KADIOĞLU Mikdat ldquoAfet Youmlnetimi-Beklenilmeyeni Beklemek En
Koumltuumlsuumlnuuml Youmlnetmekrdquo Marmara Belediyeler
Birliği Yayını İstanbul 2011
235
KADIOĞLU Mikdat ldquoModern Buumltuumlnleşik Afet Youmlnetimin Temel
İlkelerirdquo Afet Zararlarını Azaltmanın Temel
İlkeleri JICA Tuumlrkiye Ofisi Yayınları No2
Ankara 2008 ss 1-35
KANDALOĞLU Nihat ldquoKentsel Doumlnuumlşuumlmrdquo Ege Basım ve Yayın Mart
2016
KAPLAN Guumlrsel ldquoKamu Kurumları ve Tuumlzel Kişileri Arasında
Taşınmaz Mal Devri ve Yargısal
Denetimirdquo Maltepe Uumlniversitesi Hukuk Fakuumlltesi
Dergisi Ayferi Goumlzersquoye Armağan Y2004Sayı
20041ndash2
KARAHANOĞULLARI Onur ldquo Kamu Hizmeti (Kavram ve Hukuksal Rejim)rdquo
Turhan Kitabevi Ankara 2002
KARAMAN Zerrin Toprak ldquoAfetlerde Hızlı Ccedilevresel Etki Değerlendirmesi ve
Afet Youmlnetiminde Kritik Sorgulamalarrdquo Afet
Youmlnetimi Ed Oumlzguumlr Oumlnder ve Murat Yaman
Ekin Basın Yayın Dağıtım Bursa2017
KARANCI A Nuray ldquoAfet Zararlarını Azaltmada Psikolojinin Oumlnemirdquo
Afet Zararlarını Azaltmanın Temel İlkeleri JICA
Tuumlrkiye Ofisi Yayınları No2 Ankara 2006
ss51-57
KAVUT Selahattin ldquoİdarenin Kusurlu sorumluluk hallerirdquo (Abant
İzzet Baysal Uumlniversitesi Sosyal Bilimler
Enstituumlsuuml Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi)
Bolu 2013
KAYA Oumlmer ldquoAvrupa İnsan Hakları Soumlzleşmesi Ve Avrupa
İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarının Tuumlrk İdari
236
Yargı Kararları Uumlzerindeki Etkilerirdquo Polis
Akademisi Guumlvenlik Bilimleri Enstituumlsuuml Guumlvenlik
Stratejileri Ve Youmlnetimi Anabilim
Dalı(Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi)
Ankara 2009
KAYIHAN Şaban ldquoZorunlu Deprem Sigortasırdquo EUumlHFD C8S1-2
2004 ss 497-516 s 504
KAYRANCIOĞLU Yahya ldquoTuumlrkiyersquonin Afet Youmlnetim Yapısı Ve
Uygulamalarrdquo Ankara Uumlniversitesi Sosyal
Bilimler Enstituumlsuuml Sosyal Ccedilevre Bilimleri Ana
Bilim Dalı Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi
Ankara 2006
KELEŞ Ruşen ldquoKentleşme Politikasırdquo İmge Kitabevi Ankara
2016
KUTLU Meltem ldquoDeprem Ve İdarenin Sorumluluğurdquo Amme
İdaresi Dergisi C32 S4 Aralık 1999 ss15-27
LACcedilİNER Vedat ndash
YAVUZ Oumlmer ldquoVan Depremi Oumlrneğinde Afetler Sonrası Yapılan
Yardımlar Ve Hukuki Ccedilerccedilevesirdquo Dicle
Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi
(DUumlSBED) Nisan 2013 Y5 S9 ss114-135
LEBLEBİCİ Ozan ldquoDoğal Afetlerde Kriz Youmlnetimirdquo (Gazi
Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Kamu
Youmlnetimi Bilim Dalı Youmlnetim Bilimleri Programı
Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi) Ankara
2004
LEBLEBİCİ Ozan ldquoAfetlerde Kamu Youmlnetiminin Roluuml Ve Toplum
Temelli Afet Youmlnetimine Doğrurdquo Hitit Uumlniversitesi
237
Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi Yıl 7 S 2
Aralık 2014 ss457-477