TÜRK VERG‹ S‹STEM‹...Ö¤r.Gör. Nilgün Salur Dil Yaz›m Dan›flman› Okt. Meral Aflkar Grafiker Aysun fiavl› Kitap Koordinasyon Birimi Uzm. Nermin Özgür Kapak Düzeni

T.C. ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 2612

AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹ YAYINI NO: 1580

TÜRK VERG‹ S‹STEM‹

YazarProf.Dr. Nurettin B‹L‹C‹ (Ünite 1-8)

EditörProf.Dr. Recai DÖNMEZ

ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹

Bu kitab›n bas›m, yay›m ve sat›fl haklar› Anadolu Üniversitesine aittir.“Uzaktan Ö¤retim” tekni¤ine uygun olarak haz›rlanan bu kitab›n bütün haklar› sakl›d›r.

‹lgili kurulufltan izin almadan kitab›n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay›tveya baflka flekillerde ço¤alt›lamaz, bas›lamaz ve da¤›t›lamaz.

Copyright © 2012 by Anadolu UniversityAll rights reserved

No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmittedin any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without

permission in writing from the University.

UZAKTAN Ö⁄RET‹M TASARIM B‹R‹M‹

Genel Koordinatör Doç.Dr. Müjgan Bozkaya

Genel Koordinatör Yard›mc›s›Arfl.Gör.Dr. ‹rem Erdem Ayd›n

Ö¤retim Tasar›mc›lar›Yrd.Doç.Dr. Alper Tolga Kumtepe

Yrd.Doç.Dr. Figen Ünal Çolak

Grafik Tasar›m YönetmenleriProf. Tevfik Fikret Uçar

Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z Ö¤r.Gör. Nilgün Salur

Dil Yaz›m Dan›flman›Okt. Meral Aflkar

GrafikerAysun fiavl›

Kitap Koordinasyon BirimiUzm. Nermin Özgür

Kapak DüzeniProf. Tevfik Fikret Uçar

Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z

DizgiAç›kö¤retim Fakültesi Dizgi Ekibi

Türk Vergi Sistemi

ISBN 978-975-06-1285-5

2. Bask›

Bu kitap ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ Web-Ofset Tesislerinde 73.000 adet bas›lm›flt›r.ESK‹fiEH‹R, Temmuz 2013

‹çindekilerÖnsöz ............................................................................................................ xi

Gelir Vergisi: Konu, Gelir Kavram›, Mükellefiyet, Ticari Kazançlar (Bilanço Esas›)............................................. 2

TÜRK VERG‹ S‹STEM‹N‹N TAR‹HÇES‹ ........................................................ 3VERG‹ GEL‹RLER‹N‹N KOMPOZ‹SYONU ................................................... 4GEL‹R‹N ÖZELL‹KLER‹ VE KAPSAMI ......................................................... 4Gelirin Özellikleri .......................................................................................... 4Gelir Vergisine Konu Olan Kazanç ve ‹ratlar.............................................. 6GEL‹R VERG‹S‹NDE TAM MÜKELLEFLER .................................................. 6Tam / Dar Mükellef Ay›r›m›n›n Nedeni....................................................... 6‹kametgâh ‹lkesi Gere¤i Tam Mükellefiyet ................................................ 7Tabiiyet ‹lkesi Gere¤i Tam Mükellefiyet...................................................... 7Çifte Vergilemeyi Önleme Anlaflmalar› ........................................................ 7GEL‹R VERG‹S‹NDE DAR MÜKELLEFLER ................................................... 8Tan›m ............................................................................................................. 8Dar Mükelleflerin Vergilendirilme Rejimi .................................................... 8T‹CAR‹ KAZANÇ KAVRAMI.......................................................................... 9B‹LANÇO ESASINDA VERG‹YE TAB‹ OLAN T‹CAR‹ KAZANÇ SAH‹PLER‹ VE fiEKL‹ YÜKÜMLÜLÜKLER‹................................................... 10Kimler Bilanço Esas›na Tabidir? ................................................................... 10Bilanço Esas›nda Ticari Kazanc›n Tespitinde Esas Al›nan Defterler.......... 10B‹LANÇO ESASINDA T‹CAR‹ KAZANCIN TESP‹T‹..................................... 11Dönem Öz Sermayesinin Hesaplanmas›...................................................... 11‹flletmeye ‹lave Edilen ve ‹flletmeden Çekilen De¤erlerin Dikkate Al›nmas› ........................................................................................... 12Giderlerin Düflülmesi .................................................................................... 12Gider Kabul Edilmeyen Ödemeler............................................................... 13Amortismanlar›n Ayr›lmas›............................................................................ 14De¤erleme ve Di¤er Benzeri Hükümlerin Uygulanmas› ............................ 15Özet................................................................................................................ 17Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 18Yaflam›n ‹çinden............................................................................................ 19Okuma Parças› .............................................................................................. 19Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 20S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 21Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 21

Ticari Kazançlar (‹flletme Hesab› Esas›, Basit Usul, EsnafMuafl›¤›), Zirai Kazançlar ....................................................... 22

‹fiLETME HESABI ESASINDA T‹CAR‹ KAZANCIN TESP‹T‹ ........................ 23Kimler ‹flletme Hesab› Esas›na Tabidir? ....................................................... 23‹flletme Esas›nda Ticari Kazanç Nas›l Tespit Edilir? .................................... 23‹flletme Esas›nda Ticari Kazanç Tespitinde Bilanço Esas›na Göre Farkl›l›klar ...................................................................................................... 24T‹CAR‹ KAZANCIN BAS‹T USULDE TESP‹T‹ .............................................. 25Basit Usulden Yararlanamayan Meslek ve Ticaret Erbab› .......................... 25

‹ ç indek i ler iii

1. ÜN‹TE

2. ÜN‹TE

Basit Usule Tabi Olman›n fiartlar› ................................................................ 25Basit Usulde Gelirin Tespiti ........................................................................ 26T‹CAR‹ KAZANÇLARDA ESNAF MUAFLI⁄I ................................................ 27Esnaf Muafl›¤›ndan Yararlananlar ................................................................ 27Esnaf Muafl›¤›n›n S›n›r› ve fiart› ................................................................... 28Vergiden Muaf Esnaflardan Yap›lan Tevkifat .............................................. 28Z‹RA‹ KAZANÇLARIN TANIMI VE BAfiKA KAZANÇLARA DÖNÜfiMES‹ .. 28Z‹RA‹ KAZANÇLARDA STOPAJ USULÜYLE VERG‹LEME .......................... 29Stopaj Usulüyle Vergiye Tabi Olman›n fiartlar› ........................................... 29

‹flletme Büyüklü¤ü fiart›.......................................................................... 30Motorlu Araç fiart› ................................................................................... 30

Stopaj Oranlar›............................................................................................... 30Z‹RA‹ KAZANÇLARIN GERÇEK USULDE VERG‹LEND‹R‹LMES‹................ 31Gerçek Usule Tabi Olan Çiftçiler ................................................................. 31Gerçek Usulde Zirai Kazanc›n Tespiti ......................................................... 31Özet ............................................................................................................... 33Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 35Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 36Okuma Parças› ........................................................................................... .. 36Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 37S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 37Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 39

Ücretler, Serbest Meslek Kazançlar›, Gayrimenkul-Menkul Sermaye ‹ratlar›, Di¤er Kazanç ve ‹ratlar............... 40

ÜCRET GEL‹RLER‹N‹N TANIMI VE STOPAJ YOLUYLA VERG‹LEND‹R‹LMES‹ .................................................................................... 41Tan›m ............................................................................................................. 41Ücretlerin Stopaj Usulüyle Vergilendirilmesi ............................................... 41ÜCRETLER‹N STOPAJ HAR‹C‹ YÖNTEMLERLE VERG‹LEND‹R‹LMES‹...... 42“Di¤er Ücretliler”in Vergi Karnesi Üzerinden Vergilendirilmesi................. 42Baz› Ücretlilerin Beyanname Üzerinden Vergilendirilmesi ........................ 42ÜCRETLERDE MUAFLIK VE ‹ST‹SNALAR.................................................... 43Diplomat Muafl›¤›.......................................................................................... 43Elçilik ve Konsolosluk Çal›flanlar›n›n Ücret ‹stisnas› .................................. 43Ücretlerde Di¤er ‹stisnalar ............................................................................ 43SERBEST MESLEK KAZANÇLARI: KAVRAM................................................ 43Tan›m ............................................................................................................. 43Serbest Meslek Kazanc›n›n Baflka Kazançlara Dönüflmesi ......................... 44SERBEST MESLEK KAZANCININ TESP‹T‹ .................................................. 44Matrah Tespiti Gerçek Usulde Yap›l›r ........................................................ 44‹ndirilebilecek Giderler ................................................................................. 44SERBEST MESLEK KAZANÇLARINDA ‹ND‹R‹M, MUAF‹YET VE ‹ST‹SNALAR ................................................................................................... 45Serbest Meslek Kazançlar›nda Sakatl›k ‹ndirimi.......................................... 45Serbest Meslek Kazanc› Muafl›¤› .................................................................. 45Telif Kazançlar› ‹stisnas› ............................................................................... 46GAYR‹MENKUL SERMAYE ‹RATLARI: KAVRAM ........................................ 46Tan›m ............................................................................................................ 46Gayrimenkul Sermaye ‹rad›n›n Baflka Kazançlara Dönüflmesi ................. 46

‹ ç indek i leriv

3. ÜN‹TE

GAYR‹MENKUL SERMAYE ‹RATLARININ STOPAJ YOLUYLA VERG‹LEND‹R‹LMES‹ .................................................................................... 47GAYR‹MENKUL SERMAYE ‹RATLARININ BEYAN YOLUYLA VERG‹LENMES‹.............................................................................................. 47Üzerinden Stopaj Yap›lm›fl Olan Gayrimenkul Sermaye ‹ratlar› ................ 47Stopaja Maruz Kalmam›fl Olan Gayrimenkul Sermaye ‹ratlar› ................... 47Beyanname Üzerinden Yasa’n›n ‹zin Verdi¤i Giderlerin Düflülmesi ......... 48Vergi Güvenlik Müessesesi (Kiraya Verilen Mal ve Haklar›n Kira Bedeli, Emsal Kira Bedelinden Düflük Olamaz) ......................................... 48MENKUL SERMAYE ‹RATLARI ..................................................................... 49Tan›m ve Menkul Sermaye ‹ratlar›n›n Çeflitleri ........................................... 49Menkul Sermaye ‹ratlar›n›n Baflka Kazançlara Dönüflmesi ........................ 49MENKUL SERMAYE ‹RATLARININ VERG‹LEND‹R‹LMES‹ ......................... 49Menkul Sermaye ‹ratlar›n›n Stopaj Yoluyla Vergilendirilmesi ................... 49Menkul Sermaye ‹ratlar›n›n Beyanname Üzerinden Vergilendirilmesi ..... 50D‹⁄ER KAZANÇ VE ‹RATLAR: DE⁄ER ARTIfiI KAZANÇLARI................... 51De¤er Art›fl› Kazançlar›n›n Kapsam› ............................................................ 51De¤er Art›fl› Kazançlar›n›n Stopaj Yoluyla Vergilendirilmesi ..................... 52De¤er Art›fl› Kazançlar›n›n Beyan Yoluyla Vergilendirilmesi ..................... 52Vergilendirilmeyecek De¤er Art›fl› Kazançlar› ............................................. 53D‹⁄ER KAZANÇ VE ‹RATLAR: ARIZ‹ KAZANÇLAR ................................... 53Özet ............................................................................................................... 54Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 56Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 57Okuma Parças› ........................................................................................... .. 58Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 58S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 59Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 60

Gelir Vergisinin Tarh›.............................................................. 62GEL‹R VERG‹S‹N‹N TARHI........................................................................... 63MUHTASAR BEYANNAME (STOPAJ BEYANNAMES‹) YOLUYLA TARH.. 63Kimler Tevkifat Yapmak Zorundad›r? .......................................................... 63Tevkifat Matrah› ve Yap›lan Tevkifat›n Vergi Dairesine Yat›r›lmas› .......... 64YILLIK BEYANNAME VER‹LMEYEN VEYA TOPLAMAYAPILMAYAN HALLER ................................................................................. 64Gelirlerin Toplanmas› Kavram›..................................................................... 64Mutlak Anlamda, Beyanname Verilmeyen veya (Baflka Gelirler ‹çin Beyanname Verilmesi Durumunda) Beyannameye Dâhil Edilmeyen Gelirler ........................................................................................ 65fiartl› Olarak (Beyan S›n›r›n›n Afl›lmamas› Halinde)Beyan D›fl› Kalan Gelirler ............................................................................. 65

Gelir Toplam› Beyanname Verme S›n›r›n› Aflmayan Mükellefler ........ 66Toplam› GVK m. 86/d’de Yaz›l› Tutar› Aflmayan Menkul veGayrimenkul Sermaye ‹rad› Gelirleri ..................................................... 66

YILLIK BEYANNAME VERMEN‹N ZORUNLU OLDU⁄U HALLER ............. 66Mutlak Anlamda Beyanname Verilmesi Gerekli Gelirler............................ 66Beyanname Verme S›n›r›n›n Afl›lmas› Halinde, BeyanMecburiyeti Bulunan Gelirler ....................................................................... 67

‹ ç indek i ler v

4. ÜN‹TE

Birden Fazla ‹flverenden Ücret Geliri Olanlar ....................................... 67Gelir Toplam› Beyanname Verme S›n›r›n› Aflanlar ............................... 67

YILLIK BEYANNAME ÜZER‹NDEN ‹ND‹R‹MLER‹N YAPILMASI, ZARARLARIN DÜfiÜLMES‹............................................................................ 68Y›ll›k Beyannamenin Verilece¤i Yer ve Zaman .......................................... 68Y›ll›k Beyanname Üzerinden Yap›labilecek ‹ndirimler ............................. 68Zararlar›n Mahsubu ....................................................................................... 70GEL‹R VERG‹S‹N‹N ORANI, HESAPLANMASI VE ÖDENMES‹ ................. 70Gelir Vergisinin Oran›................................................................................... 70Mahsuplar ...................................................................................................... 71Gelir Vergisinin Ödenmesi (Taksitler) ......................................................... 71GEÇ‹C‹ VERG‹ (PEfi‹N VERG‹) .................................................................... 72Kimler Geçici Vergi Öder? ............................................................................ 72Geçici Verginin Oran› ve Beyan Dönemleri ............................................... 72Geçici Verginin Matrah› ve Mahsubu .......................................................... 72DAR MÜKELLEF GERÇEK K‹fi‹LERE ÖZGÜ DÜZENLEMELER .................. 73Gelir Unsurlar› ............................................................................................... 73Matrah Tespiti................................................................................................ 74Y›ll›k Beyanname .......................................................................................... 75Y›ll›k Beyanname Verilmeyen Haller........................................................... 75Münferit Beyanname .................................................................................... 76Özet................................................................................................................ 77Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 78Yaflam›n ‹çinden............................................................................................ 79Okuma Parças› .............................................................................................. 79Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 80S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 81Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 82

Kurumlar Vergisi ..................................................................... 84KURUMLAR VERG‹S‹ .................................................................................... 85TEOR‹ VE KURUMLAR VERG‹S‹NDE TAM-DAR MÜKELLEF‹YET AYIRIMI ......................................................................................................... 85Kurumlar Vergisinin Varl›k Nedeni.............................................................. 85Kurumlar Vergisinde Tam ve Dar Mükellef Ay›r›m› ................................... 85KURUMLAR VERG‹S‹N‹N MÜKELLEFLER‹................................................... 86Sermaye fiirketleri.......................................................................................... 86Kooperatifler.................................................................................................. 87‹ktisadi Kamu Kurulufllar› ............................................................................. 87Dernek ve Vak›flara Ait ‹ktisadi ‹flletmeler.................................................. 88‹fl Ortakl›klar› (Joint Venture)....................................................................... 88VERG‹DEN MUAF TUTULAN KURUMLAR ................................................. 89KURUMLAR VERG‹S‹NDE MATRAH TESP‹T‹, G‹DERLER‹N, ZARARLARIN DÜfiÜLMES‹ .......................................................................... 89KAZANÇ TESP‹T‹NDE KABUL ED‹LMEYEN ‹ND‹R‹MLER......................... 90Transfer Fiyatland›rmas› Yoluyla Örtülü Kazanç Da¤›t›m› ......................... 90Örtülü Sermaye ............................................................................................. 91Di¤er Kabul Edilmeyen ‹ndirimler ............................................................... 91SAF‹ KURUM KAZANCININ TESP‹T‹NDE ‹ND‹R‹LEB‹LECEK G‹DERLER.... 92Giderlerin Düflülmesi .................................................................................... 92

‹ ç indek i lervi

5. ÜN‹TE

Di¤er ‹ndirimlerin Düflülmesi ....................................................................... 92Zararlar›n Düflülmesi ..................................................................................... 93‹ST‹SNALARIN D‹KKATE ALINMASI............................................................ 93Çifte Vergilendirmeyi Önleme Amaçl› ‹stisnalar ......................................... 93Ülkeye Döviz Giriflini Teflvik Amaçl› ‹stisnalar ........................................... 93Sermaye Piyasas›n› Teflvik Amac› Tafl›yan ‹stisna....................................... 94E¤itimi Teflvik Amac› Tafl›yan ‹stisna........................................................... 94Di¤er ‹stisnalar............................................................................................... 94KURUM KAZANÇLARININ BEYANI, VERG‹N‹N ORANI, ÖDENMES‹ ...... 94Kurumun Tüm Kazançlar› Beyana Tabidir .................................................. 94Beyannamenin Verilece¤i Yer ve Zaman› ................................................... 94Kurumlar Vergisinin Oran› ve Geçici Verginin Mahsubu........................... 95Da¤›t›lan Kâr Paylar› Üzerinden Gelir Vergisi Stopaj› Yap›lmas› ............... 95KURUMLARIN; TASF‹YES‹ VE YEN‹DEN YAPILANMALARI DURUMUNDA VERG‹LEND‹RME................................................................. 95Kurumlar›n Tasfiyesi ..................................................................................... 95Kurumlar›n Birleflmesi ve Devri ................................................................... 96Kurumlarda Bölünme ve Hisse De¤iflimi .................................................... 96DAR MÜKELLEFLERE ÖZGÜ DÜZENLEMELER .......................................... 96Gelir Unsurlar› ............................................................................................... 96Safi Kurum Kazanc›n›n Tespiti ..................................................................... 97Beyannameler .............................................................................................. 97

Y›ll›k Beyanname ................................................................................... 97Özel Beyanname..................................................................................... 97Muhtasar Beyanname.............................................................................. 98

Özet................................................................................................................ 99Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 100Yaflam›n ‹çinden............................................................................................ 101Okuma Parças› .............................................................................................. 102Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 102S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 103Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 104

Harcamalar Üzerinden Al›nan Vergiler:Katma De¤er Vergisi............................................................... 106

HARCAMA VERG‹S‹ KAVRAMI VE HARCAMAVERG‹LER‹N‹N SINIFLANDIRILMASI ........................................................... 107Kavram........................................................................................................... 107‹ktisadi Muamele Vergileri - Hukuki Muamele VergileriS›n›fland›r›lmas› ............................................................................................. 107Genel Tüketim Vergileri - Özel Tüketim VergileriS›n›fland›r›lmas› ............................................................................................. 107Harcama Vergilerinin Dörtlü S›n›fland›r›lmas›............................................. 107KATMA DE⁄ER VERG‹S‹N‹N TEMEL ÖZELL‹KLER‹................................... 108Tarihçe .......................................................................................................... 108Üretim Zincirinin Tüm Aflamalar›nda Vergi Al›n›r ...................................... 108Vergi Sadece Katma De¤er Üzerinden Al›n›r .............................................. 109Kanuni Mükellefler Ödedikleri Vergiyi Fiili Mükelleflere Yans›t›rlar......... 109Katma De¤er Vergisinin Konusu.................................................................. 109

‹ ç indek i ler vii

6. ÜN‹TE

Ticari, S›nai, Zirai Faaliyet ve Serbest Meslek FaaliyetiÇerçevesinde Yap›lan Teslim ve Hizmetler........................................... 109Di¤er Baz› Teslim ve Hizmetler ............................................................. 110

KDV’DE VERG‹Y‹ DO⁄URAN OLAY .......................................................... 111KDV’N‹N MATRAHI ...................................................................................... 111VERG‹N‹N MÜKELLEF‹, VERG‹ SORUMLUSU ........................................... 112KDV’nin Mükellefi......................................................................................... 112KDV’de Sorumluluk ...................................................................................... 112KATMA DE⁄ER VERG‹S‹N‹N ORANI .......................................................... 113%1 Oran› Uygulanan Mal Teslimleri (I Say›l› Liste) .................................... 113%8 Oran› Uygulanan Mal Teslimleri ve Hizmet ‹falar› (II Say›l› Liste)...... 114%18 Oran› Uygulanan Mal Teslimleri ve Hizmet ‹falar› (Genel Oran) ..... 115KDV BEYANNAMES‹, KDV’N‹N ÖDENMES‹,ÖDENECEK KDV’N‹N HESABI..................................................................... 115Vergilendirme Dönemi ve Beyan................................................................. 115Verginin Tarh› ve Ödenmesi ........................................................................ 115Ödenecek KDV’nin Hesab›, Vergi ‹ndirimi ................................................. 116‹ndirilmesine ‹zin Verilmeyen KDV’ler ........................................................ 116‹ST‹SNALAR ................................................................................................... 117‹hracat ‹stisnas› .............................................................................................. 117Araçlar ve Yat›r›mlarda ‹stisna...................................................................... 118Tafl›mac›l›k ‹stisnas›....................................................................................... 118Diplomatik ‹stisnalar ..................................................................................... 118‹thalat ‹stisnas› ............................................................................................... 118Sosyal ve Askeri Amaçl› ‹stisnalar................................................................ 119Özet................................................................................................................ 120Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 122Yaflam›n ‹çinden............................................................................................ 123Okuma Parças› .............................................................................................. 123Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 124S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 125Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 126

Di¤er Harcama Vergileri ........................................................ 128D‹⁄ER HARCAMA VERG‹LER‹ ..................................................................... 129GÜMRÜK VERG‹S‹ ........................................................................................ 129Verginin Konusu, Vergiyi Do¤uran Olay, Mükellef, Matrah ...................... 129Verginin Tarh›, Tahakkuku, Ödenmesi, Muafl›k ve ‹stisnalar.................... 130Gümrük (‹thalat Vergileri) ile ‹lgili Özel Düzenlemeler(‹thalat Üzerinden Al›nacak Vergilere Uygulanacak Usul Hükümleri) ...... 131ÖZEL TÜKET‹M VERG‹S‹ ............................................................................. 132Konu, Vergiyi Do¤uran Olay, Mükellef, Vergilendirme Dönemi,Beyan ............................................................................................................. 132Verginin Al›nma fiekli, Matrah, Oran........................................................... 133‹stisnalar ......................................................................................................... 134BANKA VE S‹GORTA MUAMELELER‹ VERG‹S‹ .......................................... 135Verginin Konusu ........................................................................................... 135Mükellef, Matrah, Oran................................................................................. 135‹stisnalar ......................................................................................................... 137

‹ ç indek i lerviii

7. ÜN‹TE

D‹⁄ER ÖZEL TÜKET‹M VERG‹S‹ ÖZELL‹⁄‹N‹ TAfiIYAN HARCAMAVERG‹LER‹ ..................................................................................................... 137Sekiz Y›ll›k E¤itime Katk› Pay› ..................................................................... 137Özel ‹letiflim Vergisi ...................................................................................... 137fians Oyunlar› Vergisi.................................................................................... 137DE⁄ERL‹ KÂ⁄ITLAR VERG‹S‹ .................................................................... 138HARÇLAR ....................................................................................................... 139Harca Tabi Olan ‹fllemler ............................................................................. 139Harç Miktarlar›............................................................................................... 140Harçlar›n Ödenmesi, ‹stisnalar ..................................................................... 140DAMGA VERG‹S‹ .......................................................................................... 141Damga Vergisinin Varl›k Nedeni.................................................................. 141Verginin Konusu ........................................................................................... 141Vergiyi Do¤uran Olay, Verginin Yükümlüsü .............................................. 142‹stisnalar ......................................................................................................... 142Oran ............................................................................................................... 143Ödeme fiekilleri ............................................................................................. 144Özet ............................................................................................................... 145Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 147Yaflam›n ‹çinden ........................................................................................... 148Okuma Parças› ........................................................................................... .. 148Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 149S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 149Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 150

Servet Üzerinden Al›nan Vergiler ......................................... 152SERVET ÜZER‹NDEN ALINAN VERG‹LER................................................... 153MOTORLU TAfiITLAR VERG‹S‹ .................................................................... 153Tarihçe, Kavram, Konu, Mükellef ................................................................ 153Mükellefiyetin Bafllamas› .............................................................................. 153Vergi Tarifeleri............................................................................................... 154Vergileme Ölçüleri, Vergi Miktarlar› ............................................................ 155Verginin Tahakkuku, Ödenmesi .................................................................. 155Güvence Önlemleri, ‹stisnalar ...................................................................... 155VERASET VE ‹NT‹KAL VERG‹S‹ .................................................................. 156Verginin Konusu, Yükümlüsü ...................................................................... 156Verginin Stopaj Yoluyla Al›nmas› ............................................................... 157Verginin Beyanname Üzerinden Tahakkuk Ettirilmesi: Beyan Süreleri .... 157Beyannamenin Geç Verilmesi ...................................................................... 158Beyanname Üzerinden ‹lk Tarhiyat›n Yap›lmas› ....................................... 158Son Tarhiyat›n Yap›lmas› ............................................................................. 159Verginin Oran›............................................................................................... 159Verginin Ödenmesi, Güvence Önlemleri .................................................... 159Muafl›klar ve ‹stisnalar .................................................................................. 160EMLÂK VERG‹S‹ ............................................................................................ 161Bina Vergisi: Konu, Yükümlü, Muafl›klar.................................................... 161Bina Vergisi: Matrah, Oran ........................................................................... 162Arazi Vergisi: Konu, Yükümlülük, Muafl›klar ............................................. 163Arazi Vergisi: Matrah, Oran .......................................................................... 163

‹ ç indek i ler ix

8. ÜN‹TE

Ortak Hükümler: Emlak Vergisinde Mükellefiyetin Bafllamas›, Emlak Vergisi Bildirimi ........................................................................................... 164Ortak Hükümler: Emlak Vergisinin Tarh ve Tahakkuku, Vergi De¤erinde Otomatik Art›fl, Ödeme ............................................................. 164Ortak Hükümler: Müeyyideler, Zamanafl›m›, Sorumluluk.......................... 165Özet................................................................................................................ 166Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 168Yaflam›n ‹çinden............................................................................................ 169Okuma Parças› .............................................................................................. 169Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 170S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 170Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 171

Sözlük ................................................................................... 173

‹ ç indek i lerx

ÖnsözElinizdeki kitap aç›k ve uzaktan ö¤retim tekni¤ine uygun olarak haz›rlanm›fl-

t›r. Bu yönüyle, bilimsel ve akademik içeri¤inin yan› s›ra tasar›m boyutu bak›m›n-dan da ortak bir çal›flman›n ürünüdür. Kitab›n oluflmas›nda pek çok kiflinin eme-¤i vard›r. Emek sahiplerinden bir k›sm›n›n isimlerine ön sayfalarda yer verilmifltir.Hepsine teflekkür ediyoruz. Ünitelerin yazar› metnin oluflmas›nda büyük bir çabave fedakarl›k gösterdi. Editörlü¤ümüzden gelen ve temelde zaman bask›s›ndankaynaklanan taleplerimize karfl› takdir edilesi bir sab›r ve anlay›fl gösterdi. Kendi-sine ayr›ca teflekkür ediyoruz. Bir de isimleri jenerikte gözükmeyen, ancak katk›-lar› olmadan bu kitab›n meydana ç›kmas› mümkün olmayan gizli kahramanlar›-m›z var. Dizgicisinden kat görevlisine, çayc›s›ndan ulaflt›rma sorumlusuna kadarAnadolu Üniversitesinin her kademedeki say›s›z çal›flan›na teflekkür etmek bizimiçin zevkli bir ödevdir. Kitab›n ö¤rencilerimize ve konuyla ilgilenen herkese ya-rarl› olmas›n› diliyoruz.

Editör

Prof. Dr. Recai Dönmez

Önsöz xi

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Cumhuriyetin ilan›na kadar uygulanan vergiler ile Cumhuriyet’in ilan›ndansonra vergi sisteminde yap›lan de¤ifliklikleri aç›klayabilecek,Gelirin özelliklerini ve gelir vergisine konu olan kazanç ve iratlar›n neler ol-du¤unu aç›klayabilecek, Gelir vergisinde tam mükellefiyet ile dar mükellefiyet aras›ndaki farkl›l›klar›izah edebilecek, Ticari kazanc› tan›mlay›p, kimlerin bilanço esas›na tabi oldu¤unu aç›klaya-bilecek,Ticari kazançlar›n tespitinde, indirilebilecek ve indirilemeyecek giderlerinneler oldu¤unu aç›klayabileceksiniz.

‹çindekiler

• Dolays›z Vergi• Dolayl› Vergi• Gelir• Tahsil ‹lkesi• Tahakkuk ‹lkesi• Tam Mükellef

• Dar Mükellef• Tabiiyet• Gelir Unsurlar›• Ticari Kazanç• 1. S›n›f Tüccar• Bilanço Esas›

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

NNNNN

Türk Vergi Sistemi

• TÜRK VERG‹ S‹STEM‹N‹N TAR‹HÇES‹• VERG‹ GEL‹RLER‹N‹N KOMPOZ‹SYONU• GEL‹R‹N ÖZELL‹KLER‹ VE KAPSAMI• GEL‹R VERG‹S‹NDE TAM MÜKELLEFLER• GEL‹R VERG‹S‹NDE DAR MÜKELLEFLER• T‹CAR‹ KAZANÇ KAVRAMI• B‹LANÇO ESASINDA VERG‹YE TAB‹

OLAN T‹CAR‹ KAZANÇ SAH‹PLER‹VE fiEKL‹ YÜKÜMLÜLÜKLER‹

• B‹LANÇO ESASINDA T‹CAR‹KAZANÇIN TESP‹T‹

1TÜRK VERG‹ S‹STEM‹

Gelir Vergisi: Konu,Gelir Kavram›,Mükellefiyet, TicariKazançlar (BilançoEsas›)

Bu ünitede gelir vergisi ile ilgili aç›klamalara geçilmeden önce Türk vergi sistemi-nin tarihi geliflimi ve bugünü hakk›nda k›sa bir aç›klama yap›lacakt›r. Ard›ndan ge-lir vergisinin konusu, gelir kavram› ve mükellefiyet (tam mükellefiyet - dar mükel-lefiyet) konular› ifllenecektir. Ünite, gelir vergisinin konusuna giren yedi gelir un-surundan biri olan ticari kazançlar kapsam›ndaki bilanço esas›nda vergilendirilenticari kazançlar konusunun incelenmesiyle tamamlanacakt›r.

TÜRK VERG‹ S‹STEM‹N‹N TAR‹HÇES‹Cumhuriyet öncesinde uygulanan Osmanl› dönemi vergileri, genel olarak fleri ver-gilerden olufluyordu. Bunlar›n aras›nda Müslüman tebaadan al›nan zekât, öflür;Müslüman olmayan tebaadan al›nan haraç, cizye vergileri vard›.

Cumhuriyet’in kabul edildi¤i 1923 y›l›nda öflür, temettü (gelir), müsakkafat (bi-na), a¤nam (hayvanlar) gibi vergilerden oluflan basit, adaletsiz bir vergi sistemi yü-rürlükte idi. Cumhuriyet’in kabulünden sonra, Osmanl› vergi sisteminin yerineça¤dafl Bat›l› devletlerin uygulad›klar› sisteme geçifl süreci bafllat›lm›flt›r. ‹lk olarak,zirai ürünlerden al›nan vergi olan aflar, 1925 y›l›nda yürürlükten kald›r›lm›flt›r. Buolay, Cumhuriyet döneminin ilk vergi reformu olarak kabul edilebilir.

1876 y›l›nda ilan edilen ve ilk anayasa olarak kabul edilen Kanun-u Esasi ile yasaya dayan-mayan vergi ve di¤er mali yükümlülüklerin konulmas› yasaklanm›flt›.

Savafl y›llar› olan 1942 ve 1943’de varl›k vergisi ve toprak mahsulleri vergisigibi ola¤anüstü vergiler uygulamaya konulmufltur.

1949 y›l›nda Gelir Vergisi Kanunu (GVK) ve Kurumlar Vergisi Kanunu (KVK)kabul edilerek ciddi bir vergi reformu gerçeklefltirilmifltir. Bu kanunlar›n haz›rlan-mas›nda Bat› hukukundan, özellikle Alman vergi kanunlar›ndan yararlan›lm›flt›r.Di¤er taraftan, Veraset ve ‹ntikal Vergisi Kanunu (V‹VK-1959), Motorlu Kara Tafl›t-lar› Vergisi Kanunu (MTVK-1963), Emlak Vergisi Kanunu (EVK-1970), Damga Ver-gisi Kanunu (DVK-1964) ve Harçlar Kanunu (1964) da 1959-1970 y›llar› aras›ndakalan dönemde kabul edilen vergi kanunlar› aras›nda yer almaktad›r.

27 May›s 1960 ‹htilali’nden sonra, GVK yeniden kaleme al›nm›fl ve bu kanundabaz› de¤ifliklikler yap›lm›flt›r. Günümüzde Gelir Vergisi Kanunu’nun yeni bafltanyaz›lmas› için Maliye Bakanl›¤› bünyesinde çal›flmalar yap›lmaktad›r.

Gelir Vergisi: Konu, GelirKavram›, Mükellefiyet,

Ticari Kazançlar (Bilanço Esas›)

Öflür: Müslümanlardanal›nan toprak ürünüvergisidir. Elde edilenürünün onda biri vergiolarak al›n›rd›.

Haraç: Müslümanolmayanlardan al›nan birvergiydi ve ikiye ayr›l›yordu;Harac-› Mukassem, eldeedilen ürünlerden; Harac-›Muvazzaf, toprak üzerindenal›n›rd›.

Cizye, Müslüman olmayanerkeklerden, askerlik görevikarfl›l›¤› olarak al›n›rd›.S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE SIRA S ‹ZDE

AMAÇLARIMIZAMAÇLARIMIZ N NK ‹ T A P

T E L E V ‹ Z Y O N

K ‹ T A P


‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T

Varl›k Vergisi: 11 Kas›m1942 tarih ve 4305 say›l›kanunla konulan ola¤anüstübir servet vergisidir.Özellikle Müslüman olmayanticaret erbab›n›nkazançlar›n› vergilendirmekiçin uygulamaya konuldu.Ödeme yapmayanlar çal›flmakamplar›na gönderildi.

Di¤er taraftan 21.06.2006 tarihli Resmi Gazete’de yay›mlanan 5520 say›l› Ku-rumlar Vergisi Kanunu ile 1949 y›l›ndan bu yana uygulanan eski kanun yenilen-mifltir.

Harcama vergileri alan›ndaki reform ise:• 1984 y›l›nda Katma De¤er Vergisi Kanunu’nun (KDVK) • 2002 y›l›nda da Özel Tüketim Vergisi Kanunu’nun (ÖTVK) kabul edilmesiyle gerçeklefltirilmifltir.

VERG‹ GEL‹RLER‹N‹N KOMPOZ‹SYONUBilindi¤i üzere gelir ve servet vergileri dolays›z, harcama vergileri ise dolayl› ver-gileri oluflturur. Dolayl› vergiler tüketim üzerinden ve devletin verdi¤i baz› hizmet-ler karfl›l›¤›nda al›nmaktad›r. Ülkemizde toplam vergi gelirleri içinde dolayl› vergi-lerin pay› %70’e yaklaflm›flt›r, servet vergilerinin pay› ise %2’lerde kalmaktad›r.

Ülkemizde toplam vergi gelirleri içinde dolayl› vergi oran›n›n dolays›z vergilerden fazlaolmas›n›n nedenleri ve sak›ncalar› neler olabilir?

GEL‹R‹N ÖZELL‹KLER‹ VE KAPSAMI

Gelirin ÖzellikleriGelir Vergisi Kanunu’nun 1. maddesine göre, “Gelir, bir gerçek kiflinin bir takvimy›l› içinde elde etti¤i kazanç ve iratlar›n safi tutar›d›r”.

Bu tan›mdan, gelir kavram›yla ilgili olarak afla¤›daki özellikleri ç›karabiliriz: • Gelir “gerçek kifli” taraf›ndan elde edilmelidir. Kural olarak, tüzel kiflilerin

elde ettikleri gelirler, baflka bir verginin (kurumlar vergisinin) konusunuoluflturur. Buna karfl›l›k, tüzel kiflilikleri olmas›na ra¤men kollektif flirketin

4 Türk Vergi S istemi

Dolays›z vergiler gelir veservet üzerinden, dolayl›vergiler ise harcamalarüzerinden al›nan vergilerdir.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

Türk Vergi Sistemini Oluflturan Vergiler

Gelir ÜzerindenAl›nan Vergiler

• Gelir Vergisi• Kurumlar Vergisi

Harcamalar ÜzerindenAl›nan Vergiler

• Katma De¤er Vergisi• Özel Tüketim Vergisi• Gümrük Vergisi• Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi• Damga Vergisi• Özel ‹letiflim Vergisi• fians Oyunlar› Vergisi• De¤erli Ka¤›tlar Vergisi• Harçlar

Servet ÜzerindenAl›nan Vergiler

• Motorlu Tafl›tlar Vergisi• Emlak Vergisi• Veraset ve ‹ntikal Vergisi

fiekil 1.1

Türk Vergi Sistemini Oluflturan Vergiler

Kiflilik, çocu¤un sa¤ olarakdo¤du¤u anda bafllar veölümle sona erer. Çocuk hakehliyetini, sa¤ do¤makkofluluyla ana rahminedüfltü¤ü andan bafllayarakelde eder.

ve adi komandit flirketin ortaklar› gelir vergisi mükellefi olarak kabul edil-mifltir. Payl› komandit flirketlerde de komandite ortaklar yine gelir vergisimükellefi say›lm›flt›r.

Komandit flirketlerde sorumlulu¤u s›n›rl› olan ve olmayan ortaklar yer almakta-d›r. Sorumlulu¤u s›n›rl› olanlara komanditer; sorumlulu¤u s›n›rs›z olanlara isekomandite ortak ad› verilmektedir.

Adi komandit flirkette komanditer ortaklar›n pay› menkul sermaye irad› olarak;komandite ortaklar›n pay› ise ticari kazanç olarak gelir vergisine tabi tutulmaktad›r.

Payl› komandit flirkette ise komandite ortaklar›n pay› ticari kazanç olarak ge-lir vergisine tabi tutulmakta; komanditer ortaklar›n pay› üzerinden ise kurumlarvergisi al›nmaktad›r (GVK m. 37/7, f. 2 ve KVK m. 2, f. 1).

Bunlara ilave olarak, tüzel kiflili¤i olmayan adi flirketin ortaklar› da gelir vergisiödemektedir. Bu flirketler, kural olarak s›n›rs›z sorumlu ortaklara sahiptirler ve fla-h›s flirketi olma özelli¤ini tafl›maktad›rlar.

• Gelir “bir takvim y›l› içinde” elde edilmifl olmal›d›r. Her takvim y›l› bir ver-gileme dönemi oluflturmaktad›r.

Baz› durumlarda takvim y›l› esas›na istisnalar getirildi¤i de görülebilmektedir.Örne¤in, inflaat ve onarma ifllerinde gelirin y›ll›k olmas› ilkesi geçerlili¤ini yitir-mektedir. Bu ifllerden elde edilen gelirler, e¤er inflaat ifli baflkas› hesab›na ve taah-hüde ba¤l› olarak yap›lm›flsa her y›l de¤il, inflaat›n bitti¤i y›l vergilendirilir (GVK m.42). Bu özel düzenleme, inflaat ve onarma ifllerinde kâr ya da zarar›n, ancak iflintamamen bitmesinden sonra ortaya ç›kmas›ndan kaynaklanmaktad›r (Bkz. Öncel,Kumrulu, Ça¤an: 275).

• Gelir “elde edilmifl” olmal›d›r. Elde edilmifl olma, baz› durumlarda paran›nelde edene ödenmesi anlam›na gelmektedir (tahsil ilkesi). Örne¤in, GVK;ücretler, gayrimenkul-menkul sermaye iratlar›, serbest meslek kazançlar› vedi¤er kazanç ve iratlar aç›s›ndan elde etmeyi ödemeye ba¤layarak tahsil il-kesini esas alm›flt›r. Tahsilin hangi anlama geldi¤i ise serbest meslek kazanç-lar› ile ilgili bir maddede aç›klanm›flt›r. Buna göre nakit ödeme yan›nda, ser-best meslek erbab›n›n muttali olmas› kofluluyla nam›na, icra dairesine, ka-mu müessesesine, bankaya, notere veya postaya para yat›r›lmas› durumun-da da tahsil gerçekleflmifl say›l›r (GVK m. 67, f. 7).

Elde etme baz› durumlarda ise, gelirin hukuken elde edenin tasarrufuna geçmiflolmas› anlam›na gelmektedir (tahakkuk ilkesi). Örne¤in, GVK ticari ve zirai ka-zançlar için tahakkuk esas›n› kabul etmifltir. Burada henüz tahsil edilmemifl olanalacaklar da gelir kabul edilerek vergi matrah›na dâhil edilmekte yani vergilendi-rilmektedir.

Serbest meslek kazanc›n›n tespitinde tahsil esas› ölçüt olarak al›nmas›na ra¤-men, Dan›fltay’›n görüflüne göre ayn› meslek erbab›n›n KDV yükümlülü¤ü bak›-m›ndan gelirin tahakkuk etmesi yeterli görülmektedir.

• Gelir “kazanç ve iratlar”dan oluflur. Kazanç; bedensel, zihinsel çal›flma ileveya (ve) sermaye konularak elde edilen gelirdir. Örne¤in, serbest meslekkazançlar›, ücretler, ticari kazanç ve zirai kazançlar. ‹rat ise sermayenin bafl-kas›na kulland›r›lmas› neticesinde sa¤lan›r. Örne¤in, gayrimenkul sermayeirad›, menkul sermaye irad›.

• GVK’nin vergilendirilmesini öngördü¤ü gelir, kazanç ve iratlar›n “safi tuta-r›”d›r. Gelirin safi tutar›n›n dikkate al›nmas›, bu gelirin elde edilmesiyle ilgi-li masraflar›n, gayri safi gelirden düflülebilmesi anlam›na gelmektedir.

51. Ünite - Gel i r Vergis i : Konu, Gel i r Kavram›, Mükel lef iyet , T icar i Kazançlar (Bi lanço Esas› )

fiirket alacakl›lar›na karfl›sorumlulu¤u belirli birsermaye ile s›n›rland›r›lanortak komanditer,s›n›rland›r›lmayan ortak isekomandite ortakt›r.

Sadece payl› komanditflirkette komanditerortaklar›n pay› kurumlarvergisine tabi tutulur.Komandite ortaklar her ikitür komandit flirkette deticari kazanç elde ederler vegelir vergisine tabi olurlar.Adi komandit flirketinkomanditer ortaklar› damenkul sermaye irad› gelirielde etmeleri nedeniyle yinegelir vergisine tabi tutulur.

Gelir bir takvim y›l› içindeelde edilmifl olmal›d›r.

Tahsil ilkesi, gelirin hukukenve fiilen elde edeninkullan›m›na geçmesianlam›na gelir. Ücretler,gayrimenkul-menkulsermaye iratlar›, serbestmeslek kazançlar› ve di¤erkazanç ve iratlarda tahsilesas› kabul edilmifltir.

Tahakkuk ilkesinde ise,gelirin hukuken elde edenintasarrufuna geçmesi yeterligörülmüfltür. Ticari ve ziraikazançlarda tahakkuk esas›kabul edilmifltir.

Serbest meslek faaliyetindeKDV yükümlülü¤ü için gelirintahakkuk etmesi yeterlisay›lmaktad›r.

Kazanç: Bedenen veyazihinsel çal›flma ile veyasermaye konularak eldeedilen gelirdir.

‹rat: Sermayenin baflkas›nakulland›r›lmas› yoluylasa¤lanan gelirdir.

Safi tutar: Kazanç veiratlar›n elde edilmesi içinyap›lan masraflar, y›pranmapaylar› (amortismanlar) vezararlar düflüldükten sonrakalan k›s›md›r.

• Son olarak, GVK’nin 2.maddesinin son f›kras›nda yer alan bir hükme göre;vergi, gelirin “gerçek tutar”› üzerinden al›nacakt›r. Gerçek tutar üzerindenvergi al›nmas› mükellefin (varsa) ifliyle ilgili zararlar›n› gelirinden düflebile-ce¤i anlam›na gelmektedir. Bu flekilde, gelirin tespitinde gerçek usulün esasal›nmas›; bunun alternatifi olan “götürü usul”e ise itibar edilmemesi hedef-lenmifltir.

Gelir Vergisine Konu Olan Kazanç ve ‹ratlarÇeflitli kaynaklardan sa¤lanan gelirlerin vergilendirme rejimlerinin farkl›l›k arz et-mesi, bunlar›n say›lmas›n› ve s›n›fland›r›lmas›n› gerekli k›lmaktad›r. Bundan son-raki alt bölümlerde görece¤imiz gibi çeflitli kazanç ve iratlar›n; istisna, muafiyet, in-dirilebilecek gider, beyan, vergi oran› vb. rejimlerinde farkl›l›klar bulunmaktad›r.Gelir vergisine konu olan kazanç ve iratlar, yedi bafll›k halinde GVK’nin 2. madde-sinde say›lm›flt›r:

1. Ticari kazançlar,2. Zirai kazançlar,3. Ücretler,4. Serbest meslek kazançlar›,5. Gayrimenkul sermaye iratlar›,6. Menkul sermaye iratlar›,7. Di¤er kazanç ve iratlar.Bu maddede emek gelirinin ücret, emekle sermayenin müflterek gelirinin ka-

zanç, sadece sermayenin gelirinin ise irat olarak adland›r›ld›¤› görülmektedir. Birdi¤er de¤erlendirme ile bu gelir unsurlar›ndan 1. ve 2.’nin teflebbüs geliri, 3. ve4.’nün emek geliri, 5. ve 6.’n›n ise servet geliri oldu¤unu söyleyebiliriz. 7. grup isesui generis (nevi flahs›na münhas›r) bir gelir türüdür. Bir baflka de¤erlendirme ile1 ila 4 numara aras›nda yer alan gelirlerde, emek ve sermaye bizzat sahibi taraf›n-dan kullan›lmakta ve kazanç sa¤lanmaktad›r. 5 ve 6.’da yer alan gelirlerde ise, ser-mayenin baflkas›na kulland›r›lmas› sonucunda irat elde edilmektedir.

Milli piyango, loto, totodan ç›kan ikramiyeler, nafaka ödemeleri, ba¤›fllar veya yard›mlargelir say›labilir mi?

GEL‹R VERG‹S‹NDE TAM MÜKELLEFLER

Tam / Dar Mükellef Ay›r›m›n›n NedeniGelir vergisinde, tam mükellefiyet ve dar mükellefiyet olmak üzere iki çeflit yü-kümlülük vard›r. Bu iki grubun vergilendirme rejiminde farkl›l›klar bulunmaktad›r.Tam mükellef / dar mükellef ay›r›m›, esas olarak ülkelerin egemenlik haklar›ndankaynaklanmaktad›r.

Tam mükelleflerin hem Türkiye’de hem de Türkiye d›fl›nda elde ettikleri gelir-ler dar mükelleflerin ise sadece Türkiye’de elde ettikleri gelirler vergileme kapsa-m›na al›nm›flt›r. Dar mükelleflerin yurt d›fl› kazançlar› ile ilgilenilmemektedir. Za-ten bu kazançlar, esas olarak dar mükelleflerin ikametgâhlar›n›n bulundu¤u ülketaraf›ndan vergilendirilmektedir.

Sadece Türkiye’de elde ettikleri kazançlar› vergiye tabi olan dar mükelleflerinvergilendirme rejimi, baz› noktalarda, tam mükelleflere göre farkl›l›k arz etmektedir.

Kimlerin tam mükellef say›laca¤› konusunda iki ölçü göz önünde bulundurul-mufltur (GVK m. 3). Bunlardan birincisi ikametgâh, ikincisi ise tabiiyettir. ‹kamet-


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

gâh ilkesi, bu konuda temel ilke olarak al›nm›flt›r. Tabiiyet esas› ise sadece 3. mad-denin 2. bendinde say›lan durumlarda geçerli olmaktad›r.

‹kametgâh ‹lkesi Gere¤i Tam Mükellefiyet ‹kametgâh ölçüsüne göre, Türkiye’de yerleflmifl olanlar tam mükellef olarak kabuledilirler. Kimlerin Türkiye’de yerleflmifl say›laca¤› ise Yasa’n›n 4. maddesinde aç›k-lanm›flt›r. Bunlar:

• ‹kametgâh› Türkiye’de bulunanlar (‹kametgâh, Medeni Kanun’un 19. ve iz-leyen maddelerinde yaz›l› olan yerlerdir) ve

• Bir takvim y›l› içinde Türkiye’de devaml› olarak alt› aydan fazla oturanlard›r.Bu alt› ayl›k sürenin hesab›nda, geçici ayr›lmalar oturma süresini kesme-mektedir. Örne¤in, Türkiye’ye çal›flmaya gelen yabanc› uyruklu bir kiflinin,gerek ifl ve gerekse tatil nedeniyle zaman zaman ülkesine gidip gelmesi sü-reyi kesmemektedir.

Buna karfl›l›k GVK m. 5’de, ülkede 6 aydan fazla kalsalar da Türkiye’de yerlefl-mifl say›lmayacaklar› dolay›s›yla tam mükellef olmayacaklar› öngörülen baz› kiflilersay›lm›flt›r:

• Belli ve geçici bir görev veya ifl için Türkiye’ye gelen; ifl, ilim ve fen adam-lar›, uzmanlar, memurlar, bas›n ve yay›n muhabirleri ve durumlar› bunlarabenzeyen di¤er kimselerle tahsil, tedavi, istirahat veya seyahat amac›yla ge-lenler,

• Tutukluluk, hükümlülük veya hastal›k gibi elde olmayan nedenlerle Türki-ye’de al›konulmufl veya kalm›fl olanlar.

Tabiiyet ‹lkesi Gere¤i Tam MükellefiyetTabiiyeti dikkate al›narak tam mükellef kabul edilenler GVK’nin 3. maddesinin 2.bendinde say›lm›fllard›r. Bu bende göre, resmi daire ve müesseselere veya merke-zi Türkiye’de bulunan teflekkül ve teflebbüslere ba¤l› olup, bunlar›n iflleri dolay›-s›yla yabanc› memleketlerde oturan Türk vatandafllar› tam mükellef olarak vergi-lendirileceklerdir. Örne¤in, bir Türk bankas›n›n Londra flubesinde veya bir inflaatflirketinin Moskova bürosunda çal›flan elemanlar, bu bende göre tam mükellef ola-rak vergiye tabi olacaklard›r.

Ayn› bendin parantez içi hükmünde, burada say›lan Türk vatandafllar›n›n eldeettikleri gelirler için yurt d›fl›nda vergi ödemeleri halinde, bu gelirlerin ayr›ca Tür-kiye’de vergilendirilmeyece¤i öngörülmüfltür. Bu hüküm çifte vergilendirmeninönlenmesi amac›yla konulmufltur.

Çifte Vergilemeyi Önleme Anlaflmalar›Türkiye’de ve yurt d›fl›nda elde edilen kazançlar›n tamam› üzerinden vergi al›nma-s›, yurt d›fl› kazançlar›n elde edildi¤i ülkede de vergilendirilmesi durumunda, çiftevergilendirmeye sebep olmaktad›r.

Çifte vergilendirmenin olumsuz etkisi ise ya ülkeler aras›nda imzalanan çiftevergilendirmenin önlenmesi anlaflmalar› ile ya da tek tarafl› olarak ülkelerin kendivergi mevzuatlar›ndaki düzenlemelerle giderilmeye çal›fl›lmaktad›r. Türkiye, halen70’in üzerinde ülke ile çifte vergilendirmeyi önleme anlaflmas› imzalam›flt›r.

Çifte vergilendirmeyi önleme anlaflmas› bulunmamas› durumunda sorun, iç hu-kuka göre “s›n›rl› mahsup yöntemi” ile çözülmeye çal›fl›lmaktad›r. Bu yöntemde,ödenen vergiler, beyanname üzerinden hesaplanan vergiden (belirli flartlarla) dü-flülmektedir.


‹kametgâh ölçütüne göre,Türkiye’de yerleflmifl olanlartam mükelleftirler.

‹kametgâh: Bir kimseninsürekli kalma niyetiyleoturdu¤u yerdir.

Resmi daire vemüesseselerin veya merkeziTürkiye’de bulunan teflekkülve teflebbüslerin iflleridolay›s›yla baflka ülkelerdeoturan Türk vatandafllar›tam mükellef olarakvergilendirilir.

Çifte vergilemeyi önlemeanlaflmas›n›n bulunmamas›durumunda, s›n›rl› mahsupyöntemine göre, yabanc›ülkede ödenen vergilerbeyanname üzerindenhesaplanan vergilerdendüflülmektedir.

GEL‹R VERG‹S‹NDE DAR MÜKELLEFLER

Tan›m“Türkiye’de yerleflmifl olmayan gerçek kifliler” dar mükellef olarak gelir vergisinetabi tutulmaktad›r (GVK m. 6). Bu kifliler, Türkiye’de yerleflmifl olmamalar›na ra¤-men gelir elde etmektedirler.

Dar mükellefler, genellikle yabanc› uyruklu olan kiflilerdir. Ancak yabanc› uy-ruklu kiflilerin, tam mükellef olmalar› olas›l›¤›n›n da bulundu¤u unutulmamal›d›r.Örne¤in, Alman vatandafll›¤›nda olmas›na ra¤men Türkiye’de yerleflmifl ve ticaret-le u¤raflan bir yabanc›, tam mükelleflerle ilgili kurallara tabi olacak ve tam mükel-lef olarak vergi ödeyecektir.

Bu arada “çal›flma veya oturma izni alarak, alt› aydan fazla bir süredir yurt d›-fl›nda yaflayan Türk vatandafllar›n›n da Türkiye’de elde ettikleri kazanç ve iratlar›bak›m›ndan dar yükümlülük esas›na göre vergilendirilmesi” ilkesi benimsenmifltir.

Bu düzenleme gere¤ince, Türkiye’de ikametgâh› olan ve yurt d›fl›nda çal›flanTürk iflçileri, orada sa¤lad›klar› geliri Türkiye’de beyan etmedikleri gibi, Türkiye’desa¤lad›klar› baz› gelirleri beyan etme yükümlülü¤ünden de kurtar›lm›fl olmaktad›r-lar. Bu kiflilerden kesin dönüfl yaparak Türkiye’ye yerleflenler ile bir takvim y›l›içinde alt› aydan daha fazla süreyle Türkiye’de oturanlar ise tam yükümlülük esa-s›nda vergiye tabi olacaklard›r.

Yap›lan aç›klamalar tam mükellef-dar mükellef ay›r›m›nda esas al›nan temelkriterin tabiiyet kriteri de¤il “Türkiye’de yerleflme” kriteri oldu¤unu göstermekte-dir. Buna göre “Türkiye’de yerleflmifl olanlar” (5. maddede aç›klananlar hariç) Türktabiiyetinde olsun olmas›n tam mükelleftir. “Türkiye d›fl›nda yerleflmifl olanlar” ise(m. 3 b. 2’de aç›klananlar hariç) dar mükelleftirler.

Dar Mükelleflerin Vergilendirilme RejimiKural olarak GVK’de yer alan tam mükelleflerle ilgili düzenlemeler, dar mükellef-ler için de uygulanmaktad›r. Ancak bu kiflilerin yurt d›fl›nda yaflamalar› ve baz›ekonomik nedenler bu kiflilere yönelik çeflitli özel düzenlemelerin getirilmesine desebep olmufltur.

‹lgili dar mükellefin vergilendirilme rejimi belirlenirken bir noktaya daha dik-kat edilmesi gerekir. Bu da söz konusu kiflinin ikamet etti¤i ülke ile Türkiye ara-s›nda bir çifte vergilendirmeyi önleme anlaflmas› bulunup bulunmad›¤› hususudur.Anlaflma yoksa burada aç›klanan bilgiler geçerli olacakt›r.

Anlaflma olmas› durumunda ise ilgili anlaflmada yer alan hükümler burada aç›k-lanacak düzenlemelerden daha önce uygulama alan› bulacakt›r.

Dar mükellef gerçek kiflilerin vergilendirilme rejimi ile ilgili 4. ünitede daha ay-r›nt›l› bilgi verilecektir.


Türkiye’de yerleflmiflolmayan gerçek kifliler darmükellef olarak gelirvergisine tabi tutulur.

Tam Mükellefiyet Dar Mükellefiyet

Türkiye’ye yerleflmifl olanlar Türkiye’de yerleflmifl olmayanlar

Gerek Türkiye’de gerekse yabanc› ülkelerde elde ettikleri gelirler üzerinden vergilendirilir

Sadece Türkiye’de elde ettikleri gelirler üzerinden vergilendirilir

Tablo 1.1Gelir VergisindeMükellefiyet fiekilleri

T‹CAR‹ KAZANÇ KAVRAMITicari kazançlar konusu, bu ünitede tan›m ve ticari kazanc›n bilanço esas›ndatespiti bafll›klar› alt›nda incelenmektedir.

“Her türlü ticari ve s›nai faaliyetlerden do¤an kazançlar ticari kazançt›r”(GVK m. 37, f. 1). Yasa, bu ifadeden sonra “ticari ve s›nai faaliyet”in tan›m›n› yap-mam›fl, ticari kazanç say›lacak kazançlara örnekler verme yolunu seçmifltir. Bu ör-nekler aras›nda; gayrimenkul al›m-sat›m ve infla faaliyeti ile devaml› olarak u¤ra-fl›lmas›, kendi ad›na menkul k›ymet al›m-sat›m faaliyeti ile devaml› olarak u¤rafl›l-mas›, coberlik (borsa uzmanl›¤›) iflleri, özel okul, hastane iflletilmesi, difl protezci-li¤i faaliyeti gibi faaliyetler de bulunmaktad›r.

Ticari faaliyette devaml›l›k, faaliyetin bir takvim y›l› veya daha uzun bir süre içinde birdençok yap›lmas› anlam›na gelir. Örne¤in, bir kiflinin arabas›n› satmas› ticari faaliyet say›l-maz ama bu kifli bir y›l içinde birkaç defa araba al›p satarsa bu faaliyeti ticari faaliyet, ka-zanc› da ticari kazanç olur.

37. maddede ifade edilen s›nai faaliyet kavram›n› “ham maddeleri, ifllenmifl yada yar› ifllenmifl ürünlere dönüfltürme” eylemi fleklinde tan›mlayabiliriz. Bu anlam-da otomobil sanayinden, tekstil sanayinden, g›da sanayinden bahsedebiliriz. Bü-yük Larousse, ticari faaliyet kavram›n› da “çeflitli hizmet, de¤er, mal, yiyecek vb. de-¤ifl tokuflu, al›m sat›m etkinli¤i; çeflitli nesneler al›p sat›lmas›” fleklinde tan›mla-maktad›r. Ticari faaliyete iliflkin baz› somut örnekleri flöyle s›ralayabiliriz:

• Otomobil, tekstil, g›da ticareti,• Turizm, bankac›l›k, tafl›mac›l›k gibi hizmetlerle ilgili faaliyetler,• Taksicilik, dolmuflçuluk iflleri, • Bunlar›n yan›nda daha küçük çapl›; seyyar sat›c›l›k, pazarc›l›k, simitçilik ifl-

leri; kalayc›, berber, terzi, tamirci, hamal, foto¤rafç›, ayakkab›c›l›k gibi kü-çük sanat erbab›n›n (küçük esnaf›n) faaliyetleri (Ticari iflletmeye dâhil bina,tafl›t gibi gayrimenkullerin sat›fl›, kiralanmas› karfl›l›¤›nda elde edilen gelirlerde ticari kazanç olarak de¤erlendirilmektedir).

Ayr›ca, 37. maddenin 3. f›kras›nda; kollektif ortakl›klarda ortaklar›n, adi veyaeshaml› komandit ortakl›klarda komandite ortaklar›n, ortakl›k kâr›ndan ald›klar›pay›n, flahsi ticari kazanç hükmünde oldu¤u ifade edilmifltir.

Ticari kazançlar, ya gerçek usulde ya da basit usulde tespit edilerek vergilendi-rilmektedir. Ya da esnaf muafl›¤› flartlar› varsa, vergi d›fl›nda b›rak›lmaktad›r. Ger-çek usulde vergilendirme de bilanço esas› ve iflletme esas› olmak üzere kendi için-de ikiye ayr›lm›flt›r. Bu ünite’de bilanço esas›nda vergilendirme konusu incelene-cek izleyen konular›n incelemesi ise 2. ünite’de yap›lacakt›r.

Ticari kazanc›n kanuna ve ahlaka ayk›r› faaliyetlerden elde edilmesi bu kazançlar›n ticarikazanç olma özelli¤ini de¤ifltirmez. Örne¤in, yasalara ayk›r› olarak kumarhane iflletilme-si ticari faaliyet olarak kabul edilir; buradan sa¤lanan kazanç da ticari kazanç olarak ver-gilendirilir.

Ticari faaliyetin ve ticari kazanc›n özellikleri nelerdir?


Ticari Kazanç: Her türlüticari ve s›nai faaliyettendo¤an kazançlard›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

B‹LANÇO ESASINDA VERG‹YE TAB‹ OLAN T‹CAR‹ KAZANÇ SAH‹PLER‹ VE fiEKL‹ YÜKÜMLÜLÜKLER‹

Kimler Bilanço Esas›na Tabidir?Bu usulde tespit edilen ticari kazanç, 1. s›n›f tüccarlar›n kazanc›d›r. Kimlerin 1. s›-n›f tüccar say›laca¤›, VUK’un 177. maddesinde 6 bent halinde aç›klanm›flt›r. Afla¤›-da bunlardan üç tanesi örnek olarak al›nm›flt›r:

• Her türlü ticaret flirketleri (Yasa adi flirketleri hariç tutmaktad›r. Adi flirketle-rin de¤erlendirilmesi afla¤›da aç›klanacak olan al›fl tutar› veya sat›fl tutar› öl-çüsüne göre yap›lmaktad›r),

• Ticaret flirketlerinden; anonim flirketler, limitet flirketler, payl› komandit flir-ketler daha sonra incelenecek olan kurumlar vergisi mükellefi olarak vergi-ye tabi tutulmaktad›rlar. O halde bilanço esas›nda gelir vergisine tabi olabi-lecek olan ticaret flirketleri; kollektif flirketler ile adi komandit flirketlerdenoluflmaktad›r.

• Kendi istekleri ile bilanço usulünde vergilendirilmeyi talep edenler.• Sat›n ald›klar› mallar› oldu¤u gibi veya iflledikten sonra satan ve y›ll›k al›mla-

r›n›n tutar› veya y›ll›k sat›fl tutarlar› 177. maddede aç›klanan tutarlar› aflanlar.

Bilanço Esas›nda Ticari Kazanc›n Tespitinde Esas Al›nanDefterlerKazanc› bu usulde tespit edilenler, yevmiye defteri (günlük defter), defteri kebir(büyük defter), envanter defteri tutmak ve bilanço düzenlemekle yükümlüdürler(Bkz. VUK m. 182-192).

Yevmiye defteri, günlük (al›fl, sat›fl vs.) ifllemlerin tarih s›ras›yla ve madde mad-de yaz›ld›¤› defterdir.

Defteri kebir, yevmiye defterine kay›t edilen ifllemleri buradan alarak, usulünegöre hesaplara da¤›tan ve tasnifli olarak bu hesaplarda toplayan defterdir.

Envanter defteri, bir hesap döneminin bafllama tarihinde ve sonunda iflletme-nin sahip oldu¤u;

• Mal ve eflyan›n, • Alacaklar›n ve • Borçlar›n ayr›nt›l› olarak yaz›ld›¤› defterdir (VUK, m. 185, 186). Envanter defterine, dü-

zenlenen bilançolar da kaydedilir. Bilanço, envanterde gösterilen k›ymetlerin tasnifli ve karfl›l›kl› olarak özetlen-

mifl halidir (VUK m. 192). Bu anlamda bilanço, iflletmenin belli bir tarihte çekilmiflfoto¤raf› gibidir.

Dönem bafl›nda kay›tl› sermaye ile ifle bafllayan iflletme, dönem içinde çeflitliifller yaparak alacak-borç iliflkilerine girer. Dönem sonunda haz›rlanan bilançoda,iflletmenin dönem içi faaliyetlerinin sonuçlar› da görülür. Bu belge aktif ve pasif ol-mak üzere iki taraftan oluflmaktad›r.

Aktif taraf›nda mevcutlar ile alacaklar (ve varsa zarar); pasif taraf›nda ise borç-lar gösterilir. ‹flletmenin kay›tl› sermayesi de, denkli¤i sa¤lamak amac›yla bilanço-nun pasif taraf›na yaz›l›r. Daha özet bir ifadeyle bilançonun; aktifinde varl›klar, pa-sifinde ise kaynaklar (sermaye, borçlar) gösterilmektedir.

Aktifte yer alan varl›klar, paraya dönüflme h›zlar›na (yani nakde dönüflme özel-liklerine ve önceliklerine) göre en çok likitten en az likide; pasifte yer alan kaynak-lar ise en k›sa vadeli yabanc› kaynaktan en uzun vadeliye do¤ru s›ralanmaktad›r.


1. s›n›f tüccarlar›nkazançlar› bilanço esas›natabidir.

Bilanço esas›na tabimükellefler yevmiye defteri,defteri kebir ve envanterdefteri tutmakzorundad›rlar.

Bilanço: Envanterdegösterilen k›ymetlerintasnifli ve karfl›l›kl› olaraközetlenmifl halidir.

Aktif toplam› ile borçlar aras›ndaki fark, müteflebbisin öz sermayesini olufltu-rur. Vergi hukukunda kazanc›n hesab› ile ilgili olarak öz sermaye kavram› büyükönem tafl›maktad›r. Öz sermaye bilançonun pasif taraf›na yaz›l›r. Bu flekilde aktifve pasif toplamlar› denkleflir. Yedek akçeler ve kâr, ayr› ayr› gösterilseler bile özsermayenin parças› say›l›rlar. O halde öz sermayeyi oluflturan kalemler; sermaye,yedek akçeler ve da¤›t›lmayan kârlard›r.

B‹LANÇO ESASINDA T‹CAR‹ KAZANCIN TESP‹T‹Bilanço esas›nda ticari kazanc›n tespiti, afla¤›da (dört ayr› aflamada) izah edil-mektedir.

Dönem Öz Sermayesinin Hesaplanmas›GVK’n›n 38. maddesine göre, bilanço esas›nda ticari kazanç, “teflebbüsteki öz ser-mayenin hesap dönemi sonunda ve bafl›ndaki de¤erleri aras›ndaki müspet fark-t›r”. Bu fark›n olumsuz olmas› durumunda, kazanç de¤il zarar söz konusu ol-maktad›r.

Teflebbüsteki öz sermaye ile kastedilen, (yukar›da söyledi¤imiz gibi) bilançoda-ki aktif toplam› ile borçlar aras›ndaki farkt›r. Öz sermaye hesab›, envanter ç›kar›l-mas› ile do¤rudan ba¤lant›l› bir konudur. O halde bilanço günündeki mevcutlar›n,alacaklar›n ve borçlar›n say›lmas›, ölçülmesi, tart›lmas›, de¤erlemesi anlam›na ge-len envanter ç›kar›lmas› gelirin tespitini do¤rudan etkiler. Bu aç›dan, özellikle bi-lançonun aktifinde yer alan varl›klar›n tespitinin düzgün yap›lmas› gerekir. Bu ih-timam gösterilmezse (örne¤in, iflletmede bulunan baz› emtialar say›ma dâhil edil-mezse), vergi idaresi, iflletmede yeniden yapaca¤› fiili envanterin arkas›ndan, geli-rin do¤ru tespit edilmedi¤i iddias›nda bulunabilecektir.

Sermaye (kay›tl› sermaye), iflletmeye bafllang›çta konulan para veya para ile ifa-de edilen de¤erler toplam›d›r. Bu bak›mdan belli bir tarihteki öz sermaye; serma-yeden büyük, ona eflit veya ondan küçük olabilir.

Konu afla¤›daki örnek bilanço üzerinde daha net olarak anlafl›lacakt›r. Çal›flkanTicaret Evinin 2009 y›l› dönem bafl› bilançosu afla¤›daki gibidir:

Öz sermaye= Aktif toplam› - borçlar oldu¤una göre (amortismanlar ve kar-fl›l›klar da borç hükmündedir).

Öz sermaye = 500.000 -120.000 (40.000 + 20.000 + 60.000) = T380.000 T380.000 Çal›flkan Ticaret Evinin dönem bafl› öz sermayesidir. 2009 y›l› sonun-

da, ayn› flekilde dönem sonu öz sermayesinin hesab› yap›lacak ve bulunan rakam-


Öz sermaye: ‹flletmeninbilançosundaki aktif toplam›ile borçlar aras›ndaki farkt›r.

Envanter: Bir iflletmeninbelli bir andaki varl›klar›ylaborç ve alacaklar›n› ayr›nt›l›olarak gösteren bir listedir.Bütün mallar› kapsar.Envanterde mal stoklar›, yar›mamuller, hammaddeler,tüm gereçler, alacaklar veborçlar say›l›pde¤erlendirilir.

Aktif Pasif

Kasa 30.000 Sermaye 200.000

Banka 50.000 Yedek akçe 70.000

Mal 60.000 Amortisman* 60.000

Demirbafl 20.000 Karfl›l›klar 20.000

Gayrimenkul 140.000 Borçlar 40.000

Alacaklar 200.000 Kâr 110.000

Toplam 500.000 Toplam 500.000

Tablo 1.2Dönem Bafl›Bilançosu (1 Ocak 2009) (T)

*Amortismanlar ve karfl›l›klar yeni hesap plan›nda bilançonun aktif taraf›nda düzenle-yici hesap olarak yer almaktad›r.

dan dönem bafl› öz sermayesi ç›kar›ld›¤› vakit elde edilen müspet fark, bu ticaret-hanenin 2009 y›l› ticari kazanc› olacakt›r.

‹flletmenin bilançosunun haz›rlanmas›yla ilgili vergi kanunlar›ndaki düzenle-melerin yan›nda Türk Ticaret Kanunu’nda da düzenlemeler vard›r. Ticaret hukukudüzenlemeleri, daha çok üçüncü kiflileri ve alacakl›lar› korumaya yönelik olup es-nektirler. Vergi hukuku düzenlemeleri ise vergi idaresini korumaya yönelik olankat› kurallar içerirler. Uygulamada, ticaret hukuku kurallar›na göre ve tek düzenhesap plan›na göre haz›rlanan bilançoya ticari bilanço; vergi hukuku kurallar›nagöre haz›rlanan bilançoya ise mali bilanço (vergi bilançosu) ismi verilmektedir.

Bilanço esas›na göre ticari kazanç, hesap dönemi sonunda ve bafl›ndaki öz sermaye tutar-lar› aras›ndaki farkt›r. Ayr›ca, hesap dönemi içinde iflletmeye ilave olunan de¤erler bufarktan indirilir, iflletmeden çekilen de¤erler ise farka ilave olunur.Dönem sonundaki öz sermayenin dönem bafl›ndakine göre fazla olan k›sm› o dönemin ti-cari kazanc› say›l›r. Tersi durumda ise aradaki fark, zarar› gösterir.

Vergiye tabi ticari kazanc›n hesaplanmas›nda esas al›nacak bilanço, do¤al ola-rak mali bilançodur. ‹flletme, ticari bilançosunu vergi hukuku kurallar›na uygunhaz›rlamam›flsa, bu bilanço üzerinde gerekli düzeltmelerin yap›lmas› (mali bilan-çoya dönüfltürülmesi) zorunlulu¤u vard›r. Bu düzeltmeler, genellikle iflletmeninvarl›klar› ile ilgili de¤erleme ve amortisman ay›rma yöntemlerinde veya indirilebi-lecek giderler konusunda ortaya ç›kmaktad›r.

Ticari kârdan mali kâra geçifl iflleminin yap›ld›¤› belgeye “Bilanço Esas›na Gö-re Defter Tutan Mükelleflere Ait Ticari Kârdan Mali Kâra Ulaflmak ‹çin Yap›lanHesaplamay› Gösteren Belge” denilmektedir. Vergi idaresi, bu belgenin gelir vergi-si beyannamesi ile birlikte idareye teslim edilmesi zorunlulu¤unu getirmifltir.

‹flletmeye ‹lave Edilen ve ‹flletmeden Çekilen De¤erlerinDikkate Al›nmas›Dönem içinde iflletme sahip(ler)inin iflletmeye ilave ettikleri de¤erler varsa (Örne-¤in, iflletme sahibi özel varl›¤›ndan iflletme kasas›na T5.000 para koymuflsa veya ifl-letmeye yeni bir makine alm›flsa), bunlar bulunan miktardan düflülür. Çünkü buart›fl, ticari faaliyetten dolay› ortaya ç›kan bir art›fl de¤ildir. Bu ifllem vergi matrah›-n› azaltacakt›r.

Buna karfl›l›k, iflletmeden çekilen de¤erler varsa, (örne¤in, iflletmeci geçim gi-derlerini karfl›lamak için, dönem içinde, iflletme kasas›ndan T5.000 alm›fl veya ifl-letmeye ait bir k›s›m demirbafl eflyay› evine götürmüflse), bunlar bulunan miktarailave olunur. Çünkü bu eksiliflin bir zarar unsuru olarak görülmesi mümkün de¤il-dir. Bu ifllem vergi matrah›n› art›racakt›r.

Giderlerin DüflülmesiGVK’n›n 40. maddesi, vergi matrah›ndan indirilebilecek giderleri düzenlemektedir.Bu giderler, afla¤›da özet halinde aç›klanmaktad›r:

1. Ticari kazanc›n elde edilmesi için yap›lan genel giderler: Bunlara örnek ola-rak; iflle ilgili ayd›nlatma, ›s›tma, haberleflme, reklâm, kira, k›rtasiye, sigortagiderlerini verebiliriz.Ayr›ca ilâve olarak, yurt d›fl›ndan Yasa’da say›lan baz› faaliyetlerden dövizgeliri sa¤layan iflletmeler, yurt d›fl›nda yapt›klar› giderlere karfl›l›k olmaküzere ve döviz olarak elde ettikleri has›lat›n binde beflini geçmemek kayd›y-la götürü olarak hesaplad›klar› giderleri de indirebileceklerdir.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2. Personel ücretleri, iflçiler için sosyal güvenlik kurumlar›na ödenen pirimler,iflverenler taraf›ndan ücretliler ad›na bireysel emeklilik sistemine ödenenkatk› paylar›, iflçilerin ifl yerindeki tedavi, ilaç ve giyim giderleri.

3. ‹fl yerinde veya ifl yerinin eklentilerinde iflçilerin bar›nmas› ve beslenmesiiçin yap›lan giderler: Yemek giderleri ile ilgili olarak, yeme¤in ifl yerinde ve-ya ifl yerinin eklentilerinde yenmesi durumunda yap›lan giderlerin tamam›düflülmektedir. Bu durumda, yeme¤in ifl yerinde haz›rlanmas›n›n veya d›fla-r›dan getirtilmesinin önemi yoktur. Yeme¤in ifl yerinde yenmeyip d›flar›da(örne¤in, civar lokantalarda) yenmesi durumunda ise gider yaz›lmas›na izinverilmemifltir (GVK m. 40/2).

4. ‹flle ilgili yap›lan iflin önemi ve geniflli¤ine uygun seyahat ve konaklama gi-derleri.

5. ‹flle ilgili olmak flart›yla; sözleflme, mahkeme karar› veya kanun hükmü ge-re¤i ödenen zarar, ziyan ve tazminatlar.

6. ‹flletmede kullan›lan tafl›tlar›n giderleri: Bu tafl›tlar bizzat iflletmeye ait olabi-lece¤i gibi, d›flar›dan kiralama yoluyla edinilmifl de olabilir.

7. ‹flletme ile ilgili ödenen baz› vergi, resim ve harçlar: Bunlar›n aras›nda bina,arazi, gider, damga, belediye vergileri, harçlar ve kaydiyeler say›lm›flt›r. Ay-r›ca bunlara ilave olarak, MTVK’n›n 14. maddesinde, iflletmeye kay›tl› mini-büs, kamyon, kamyonet gibi araçlar için ödenen motorlu tafl›tlar vergisininde gider olarak dikkate al›nabilece¤i düzenlemesine yer verilmifltir.

8. ‹flverenlerin, iflveren sendikalar›na ödedi¤i aidatlar (8. bendin parantez içihükmünde belirlenen s›n›rlarda).

9. Özel kifliler veya flirketlerin hesab›na tahsilde bulunan ö¤renciye yeme, iç-me, yatma ve tahsil gideri olarak ödenen paralar.

10. Fakirlere yard›m amac›yla g›da bankac›l›¤› faaliyetinde bulunan dernek vevak›flara ba¤›fllanan g›da, temizlik, giyecek ve yakacak maddelerinin mali-yet bedeli.Bu maddede say›lan giderlere ilave olarak, mükellefler GVK m. 89’da say›-lan giderleri de indirebilmektedir. Ancak 89. maddede say›lan ba¤›fl, sigortaprimi gibi indirimler y›l içinde de¤il, y›lsonunda beyanname üzerinden ya-p›lmaktad›r.

Gider Kabul Edilmeyen Ödemeler‹ndirilebilecek giderlerin say›ld›¤› 40. maddeyi izleyen 41. maddede de indirilme-sine izin verilmeyen ödemeler aç›klanm›flt›r. Burada say›lan ödemeler gider olarakkay›tlara intikal ettirilmifl ve ticari bilançoya yans›m›fl olan harcamalard›r. Vergimatrah› hesaplan›rken, bu harcamalar›n “kanunen kabul edilmeyen gider” ismi al-t›nda matrah› oluflturacak kazanca ilave edilmesi gerekir.

Gider kabul edilmeyen ödemelere afla¤›daki örnekleri verebiliriz:1. ‹flletme sahibi ile eflinin ve çocuklar›n›n iflletmeden çektikleri paralar veya

aynen ald›klar› di¤er de¤erler. Örne¤in, iflletme sahibinin evinin ihtiyaçlar›-na harcamak üzere iflletme kasas›ndan ald›¤› paralar, giderler aras›na yaz›-lamayacakt›r. Ayn› flekilde, dayan›kl› tüketim maddesi ticareti yapan bir ifl-letme sahibinin, kullanmak üzere evine götürdü¤ü buzdolab›n›n bedeli degider olarak kabul edilmeyecektir.

2. Teflebbüs sahibinin kendisine, efline, küçük çocuklar›na iflletmeden ödenenayl›klar, ücretler, ikramiyeler, komisyonlar vb. Örne¤in, iflletme sahibininefli iflletmede çal›flmaktad›r ve kendisine her ay ücret ödenmektedir. Öde-nen bu ücretler, iflletmenin hesaplar›nda gider olarak düflülemeyecektir.


3. Teflebbüs sahibinin iflletmeye koydu¤u sermaye için yürütülecek faizler.4. Teflebbüs sahibinin, eflinin ve küçük çocuklar›n›n iflletmeden olan alacakla-

r› için yürütülecek faizler.5. ‹liflkili kiflilere emsal fiyat›n d›fl›nda mal ve hizmet sat›fl› sonucunda iflletme

aleyhine oluflan farklar.6. Her türlü para cezalar› ve vergi cezalar› ile teflebbüs sahibinin suçlar›ndan

do¤an tazminatlar.7. Kiralama yoluyla edinilen veya iflletmede kay›tl› olan yat, kotra, tekne, sürat

teknesi gibi motorlu deniz, uçak ve helikopter gibi hava tafl›tlar›ndan iflletme-nin esas faaliyet konusu ile ilgili olmayanlar›n giderleri ile amortismanlar›.

Kanunen yasaklanm›fl faaliyetten gelir elde eden iflletmenin bu geliri ticari kazanç olarakvergiye tabidir. Ayn› iflletmenin bu faaliyet nedeniyle yapt›¤› giderlerin indirilmesini talepedebilip edemeyece¤ini araflt›r›n›z.

Amortismanlar›n Ayr›lmas›Amortisman konusuyla ilgili düzenlemeler VUK’un Üçüncü Kitab›’nda, 258-330aras›nda kalan maddelerde yer alm›flt›r.

Bu hükümlere göre iflletmeye kay›tl› olan gayrimenkullerin amortismanlar› gi-der yaz›labilir. Bu flekilde vergi matrah› düflmüfl olacakt›r.

Bir firmada bir y›ldan fazla kullan›laca¤› düflünülen ve herhangi bir biçimde de¤erdendüflmesi söz konusu olan tafl›nmazlar›n (makine, techizat, vb.) bir y›l içinde u¤rad›klar›de¤er kay›plar›n›n o y›l›n giderleri aras›na yaz›lmas› amortisman›n konusunu oluflturur.

http://www.gib.gov.tr/fileadmin/user_upload/Yararli_Bilgiler/amortisman_oranlari2011.html adresinden amortismana tabi iktisadi k›ymetler ve amortisman oranlar› ile ilgili bil-gilere ulaflabilirsiniz.

‹flletmenin de¤er kayb›na u¤rayan aktifleri, amortismana tabi tutulur. Kural olarak,iflletmeye ait de¤er kayb›n›n söz konusu olmad›¤› bofl arsa ve araziler ise amortisma-na tabi tutulmaz (Bkz., VUK m. 314). Bu arada, iflletmede kullan›lan ve de¤eri VUKm. 313, f. 3’te aç›klanan tutar› aflmayan alet, edevat, mefruflat ve demirbafllar›n amor-tismana tabi tutulmayarak do¤rudan do¤ruya gider yaz›lmas› imkân› sa¤lanm›flt›r.

Amortisman yöntemi olarak; normal amortisman, azalan bakiyeler usulü ileamortisman ve fevkalade amortisman usulleri öngörülmüfltür.

Normal amortisman yönteminde mükellefler amortismana tabi iktisadi k›ymet-lerini Maliye Bakanl›¤›n›n tespit ve ilan edece¤i oranlar üzerinden itfa ederler. ‹lanedilecek oranlar›n tespitinde iktisadi k›ymetlerin faydal› ömürleri dikkate al›n›r(VUK. m. 315). Bu flekilde örne¤in, oran›n %20 olarak belirlenmesi durumunda,söz konusu tafl›nmaz 5 y›l içinde amorti edilmifl olmaktad›r.

Bu kapsamda amortisman ayr›lacak gayrimenkulün, iflletmeye y›l›n hangi ay›n-da girdi¤inin önemi bulunmamaktad›r. Örne¤in, Aral›k ay›nda iflletmeye bir kam-yon veya minibüs sat›n al›nmas› durumunda, bir y›ll›k (%20 oran›nda) amortismanayr›labilecektir. ‹flletmeye binek otomobili al›nmas› durumunda (faaliyetleri tama-men veya k›smen binek otomobillerinin kiralanmas› veya iflletilmesi olan iflletme-ler hariç) ise, bu otomobillerin aktife girdi¤i y›lda, y›l›n sonuna kadar kaç ay kal-m›flsa ancak bu süreye karfl›l›k gelen oranda amortisman ayr›labilmektedir (k›stamortisman uygulamas›) (Bkz. VUK m. 320, f. 2).


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



4

Amortisman: Üretimfaaliyetleri sonucunda malve hizmetler yarat›l›rken,geçmifl y›llardan devral›nansermaye mallar›ndameydana gelen afl›nma veeskimenin parasal de¤eri. S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Amortisman yöntemi olarak;normal amortisman, azalanbakiyeler usulü ileamortisman ve fevkaladeamortisman usulleriöngörülmüfltür.

Amortisman ay›rma konusunda getirilen ikinci yöntem, azalan bakiyeler usulü-dür. Seçimlik bir yöntem olan bu usulden, sadece bilanço esas›na göre defter tu-tan mükelleflerin yararlanmas›na izin verilmifltir (VUK mük. m. 315). Bu yöntemegöre uygulanacak amortisman oran›, %50’yi geçmemek üzere normal amortismanoran›n›n iki kat›d›r (%50 s›n›r›, normal amortisman oran› %50 olan k›ymetlerin, teky›lda gider yaz›lmas›n› önlemek amac›yla koyulmufltur). Bu usulde her y›l, üzerin-den amortisman hesaplanacak de¤er, daha önce ayr›lm›fl olan amortismanlar top-lam›n›n indirilmesi suretiyle bulunmaktad›r.

Örne¤in, normal amortisman oran› %20 olan, 100 liral›k bir motorlu tafl›t›namortisman› için, azalan bakiyeler usulü ile amortisman yöntemi seçilmiflse (ilk y›l40, ikinci y›l 24 (geriye kalan 60 liran›n %40’›), üçüncü y›l 14.4 (geriye kalan 36 li-ran›n %40’›), dördüncü y›l 8.64 (geriye kalan 21.6’n›n %40’›), son y›l ise kalan 12,96liran›n tamam› amortisman olarak gider yaz›lacakt›r.

Fevkalade amortisman uygulamas› ise baz› özel durumlarda Maliye Bakanl›¤›-n›n izni ile mümkün olabilmektedir (VUK. m. 317). Örne¤in; yang›na, sel felaketi-ne maruz kalm›fl gayrimenkuller veya bir trafik kazas›nda hurda haline gelmifl ifl-letmeye ait motorlu araçlar için bu izin verilebilmektedir.

http://www.yaklasim.com/mevzuat/dergi/makaleler/20101118067.htm adresinden “Amor-tisman uygulamas›nda yeni düzenlemeler ve yaflanan zorluklar” isimli makaleyi okuyabi-lirsiniz.

De¤erleme ve Di¤er Benzeri Hükümlerin Uygulanmas›De¤erleme konusundaki hükümlerin uygulanmas› da, vergi matrah›n› art›r›c› veyaazalt›c› etki yapabilir. De¤erleme kavram›, VUK’un 258. maddesinde, “vergi mat-rahlar›n›n hesaplanmas›yla ilgili iktisadi k›ymetlerin takdir ve tespitidir” fleklindetan›mlanm›flt›r.

De¤erleme müessesesi yan›nda, vergi matrah›n› etkileyebilecek baflka baz› dü-zenlemeler daha bulunmaktad›r. Bunlara örnek olarak; yenileme fonu (VUK m.328), karfl›l›klar (m. 288, 323), reeskont (m. 281), vazgeçilen alacaklar (VUK m.324), de¤ersiz alacaklar (VUK m. 322) gibi uygulamalar› verebiliriz.

Reeskont uygulamas›; alacaklar›n henüz tahsil edilmeden vergiye tabi tutulma-s› gerçe¤i karfl›s›nda bu etkiyi hafifletmeyi amaçlayan bir uygulamad›r. Gerçekten,henüz iflletmenin tahsil etmedi¤i alacaklar üzerinden hem KDV hem de gelir ver-gisi ödenmektedir. 281. maddenin tan›d›¤› imkânla, vadesi gelmemifl olan senedeba¤l› alacaklar de¤erleme gününün k›ymetine düflürülmektedir. Bu indirim, senet-te faiz nispeti aç›klanm›fl ise bu oranda; aç›klanmam›flsa Merkez Bankas›n›n iskon-to haddi uygulanarak yap›lmaktad›r. 4369 say›l› Kanunla, döviz cinsinden olan ala-caklar için de reeskont yapma imkân› getirilmifltir.

Yeniden de¤erleme müessesesi ise vergi hukukunda; gayrimenkul sermaye ira-d› istisnas›, basit usule tabi olman›n parasal s›n›rlar›, motorlu tafl›tlar, veraset ve in-tikal vergisi, GVK m. 76’da yer alan indirim oran›n›n tespiti gibi vergi kanunlar›n-da yer alan birçok oran›n ve miktar›n tespiti konusunda dikkate al›nmaktad›r.

VUK’ta çekle yap›lan sat›fltan do¤an alacaklara ve vadeli sat›fllarla ilgili alacaklara rees-kont imkan› tan›nmam›flt›r. Ticaret Kanunu’nun 707. maddesine göre; “Çek, görüldü¤ün-de ödenir. Buna ayk›r› her hangi bir kay›t yaz›lmam›fl hükmündedir... bir çek ibraz günüödenir”. Çekte vade söz konusu de¤ildir. Çekin, uygulamada ileri tarihli düzenlenmifl ol-mas› ticari bir teamül olup hukuken anlam› yoktur.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



De¤erleme: Vergimatrahlar›n›nhesaplanmas›yla ilgiliiktisadi k›ymetlerin takdir vetespitidir (VUK m. 258)

Karfl›l›klar: Oluflmufl veyaolmas› beklenen fakatmiktar› kesin olarakkestirilemeyen ve iflletmeiçin bir borç mahiyetiniarzeden belli baz› zararlar›karfl›lamak maksad›ylahesaben ayr›lanmebla¤lard›r (VUK 288).

Reeskont uygulamas›;alacaklar›n henüz tahsiledilmeden vergiye tabitutulmas›na karfl›, bu etkiyihafifletmeyi amaçlayan biruygulamad›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Aç›klad›¤›m›z bu hükümlerin tümünün dikkate al›nmas› ile, ilgili y›l›n ticari ka-zanc› tespit edilmifl olmaktad›r. Bu tespitin sonucu, iflletmenin kârda veya zarardaoldu¤unu gösterebilir. Kârl› durumda olan iflletmeler, ayr›ca GVK m. 89’da yer alanve sonraki ünitelerde aç›klanacak olan giderleri ve önceki y›l zararlar›n› düflebile-ceklerdir.

Bu flekilde bulunan kazanç, izleyen y›l›n Mart ay›nda verilecek beyanname ilebildirilecek; bu kazanç üzerinden gelir vergisi tarifesine göre hesaplanan vergi, ikitaksit halinde (3. ve 7. aylarda) ödenecektir. Bu mükelleflerin ayr›ca geçici vergiödeme yükümlülü¤ü de bulunmaktad›r.



Cumhuriyetin ilan›na kadar uygulanan vergiler

ile Cumhuriyetin ilan›ndan sonra vergi sistemin-

de yap›lan de¤ifliklikleri aç›klamak.

Osmanl› maliye teflkilat›n›n bafl›nda günümüzde-ki Maliye Bakan›n›n görevlerini yerine getirendefterdar bulunmaktayd›. Tahsil edilen vergilerintemeli ‹slam hukukunun kaynaklar›na dayan›-yordu. Vergi esas olarak fleri vergiler ve örf’i ver-giler olarak ikiye ayr›l›yordu. fieri vergilerin kay-na¤› Kitap ve Sünnet idi. Örfi vergiler ise Padifla-h›n iradesiyle konuluyordu. Cumhuriyetin ilan›ndan sonra ça¤dafl vergi siste-mine geçifl süreci bafllad›. ‹lk olarak zirai ürün-lerden al›nan aflar vergisi kald›r›ld›. Savafl y›lla-r›nda ola¤anüstü vergiler uygulamaya konuldu.1949 y›l›nda Gelir Vergisi ve Kurumlar VergisiKanunu kabul edildi. ‹zleyen y›llarda da di¤ervergi kanunlar›n›n kabul edilmesiyle vergi siste-mindeki ça¤dafllaflma süreci devam etti.

Gelirin özelliklerini ve gelir vergisine konu olan

kazanç ve iratlar› aç›klamak.

Gelir bir gerçek kiflinin bir takvim y›l› içinde eldeetti¤i kazanç ve iratlar›n safi tutar›d›r. Gelirin eldeedilmesi, hukuken ve fiilen elde edenin tasarru-funa geçmifl olmas› anlam›na gelir. Bu ilke tahsililkesidir. Baz› durumlarda gelirin hukuken eldeedilmesi, elde etme için yeterli say›l›r. Bu ilke isetahakkuk ilkesidir. Ticari ve zirai kazançlar içinhenüz fiilen tahsil edilmemifl kazançlar da gelirkabul edilerek tahakkuk ilkesi esas al›nm›flt›r.Ticari kazançlar, zirai kazançlar, ücretler, serbestmeslek kazançlar›, gayrimenkul sermaye iratlar›,menkul sermaye iratlar› ve di¤er kazanç ve irat-lar gelir vergisine konu olan kazanç ve iratlard›r.

Gelir vergisinde tam mükellefiyet ile dar mükelle-

fiyet aras›ndaki farkl›l›klar› izah edebilmek.

Gelir vergisinde tam ve dar mükellefiyet ay›r›m›yap›lm›flt›r. Tam mükelleflerin hem Türkiye’dehem de Türkiye d›fl›nda elde ettikleri gelirler ver-gilendirilir. Dar mükelleflerin Türkiye d›fl›nda el-de ettikleri gelirler dikkate al›nmaz.Tam mükelleflerin hem Türkiye’de hem yurt d›-fl›nda elde ettikleri gelirlerin vergilendirilmesi,çifte vergilendirme sorununu do¤urabilmektedir.

Bu sorun ise ülkeler aras›nda çifte vergilemeyiönleme anlaflmalar› ile çözülmeye çal›fl›lmaktad›r.GVK, tam mükellefiyet konusunda ikametgâh vetabiiyet olmak üzere iki esas› benimsemifltir. ‹ka-metgâh esas› temel ilke olarak belirlenmifltir. ‹ka-metgâh esas›na göre Türkiye’de yerleflmifl olan-lar tam mükellef olarak kabul edilir. Türkiye’deyerleflmifl say›lmak için “bir takvim y›l› içinde de-vaml› olarak alt› aydan fazla oturmak” yeterli ka-bul edilmifltir. Türkiye’de yerleflmifl olmayan gerçek kifliler darmükellef olarak vergilendirilir. Dar mükelleflergenellikle yabanc› uyruklu kiflilerdir. Dar mükel-lefler kural olarak tam mükellefler için uygula-nan kurallara tabidir.

Ticari kazanc› tan›mlay›p kimlerin bilanço esa-

s›na tabi oldu¤unu aç›klamak.

Gelir Vergisi Kanunu’nda ticari kazanç “Her tür-

lü ticari ve s›nai faaliyetlerden do¤an kazançlar

ticari kazançt›r” fleklinde tan›mlanm›flt›r.Ticari kazançlar›n vergilendirilmesinde ya ger-çek usul ya da basit usul uygulan›r. Gerçek usul-de vergilendirilenlerin kazanc› ya bilanço esas›n-da ya da iflletme hesab› esas›nda tespit edilir. 1. s›n›f tacirlerin kazanc› bilanço esas›na tabidir.1. s›n›f tacirler VUK 177. maddesinde say›lm›flt›r.‹flletme hesab› esas›na göre kazançlar› tespit edi-lenler ise 2. s›n›f tacirlerin kazanc›d›r. VUK 177.maddesinde say›lanlar›n d›fl›nda kalanlar 2. s›n›ftacirlerdir.

Ticari kazançlar›n tespitinde indirilebilecek ve

indirilemeyecek giderlerin neler oldu¤unu aç›k-

lamak.

Gelir Vergisi Kanunu 40. maddesinde indirile-bilecek giderler, 41. maddesinde ise gider ka-bul edilmeyen ödemeler say›lm›flt›r. ‹ndirilebi-lecek giderler, iflle ilgili çeflitli hizmet ve malal›m›na yönelik harcamalard›r ve fatura, fifl (s›-n›rl› durumlarda) gibi belgelerle belgelendiril-mesi gerekir.Gider kabul edilmeyen ödemelerin bilançoyayans›mas› durumunda ise bu ödemelerin vergimatrah›n› oluflturacak kazanca ilave edilmesigerekir.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç

4NA M A Ç

5NA M A Ç


1. Gelir vergisinin mükellefi afla¤›dakilerden hangisidir? a. Sadece tam mükelleflerb. Sadece dar mükelleflerc. Hem tam hem dar mükelleflerd. Sadece Türk vatandafllar›e. Türk vatandafl› olmayanlar

2. Gelir vergisi uygulamas›nda afla¤›dakilerden hangisitam mükellef olarak gelir vergisine tabi olmaktad›r?

a. ‹kametgâh› Türkiye’de olanlarb. Belli ve geçici bir ifl için Türkiye’de bulunan ifl

adamlar›c. Bir y›l içinde Türkiye’de alt› ay oturanlard. Bir y›l içinde Türkiye’de alt› aydan az oturanlare. Belli ve geçici bir görev için Türkiye’de bulunan

uzmanlar, memurlar

3. Adi komandit flirkette komanditer ortaklar›n elde et-tikleri kazançlar afla¤›dakilerden hangi kazanç türünüoluflturur?

a. Ticari kazançb. Menkul sermaye irad›c. Gayrimenkul sermaye irad›d. Ücrete. Di¤er kazanç ve irat

4. Vergi hukukunda her takvim y›l› bir vergileme dö-nemi olarak kabul edilmifltir. Afla¤›dakilerden hangisiflartlar›n varl›¤› halinde bu kurala istisna teflkil eder?

a. G›da toptanc›s›b. Doktorc. Muhasebecid. Gayrimenkul sermaye irad› geliri elde edenlere. ‹nflaat ve onarma iflleriyle u¤raflanlar

5. Afla¤›daki gelir çeflitlerinden hangisinde gelirin eldeedilmesi tahsil esas›na ba¤lanmam›flt›r?

a. Serbest meslek kazançlar›b. Zirai kazançlarc. Gayrimenkul sermaye iratlar›d. Ücretlere. Di¤er kazanç ve iratlar

6. I. Zirai kazançll. Ücretlll. Gayrimenkul sermaye irad›

Yukar›dakilerden hangisi veya hangilerinde gelirin eldeedilmesi, tahsil esas›na dayanmaktad›r?

a. Yaln›z I b. Yaln›z lll c. I, ll d. ll,lll e. I, lll

7. Afla¤›dakilerden hangisi gelirin özellikleri aras›ndayer almaz?

a. Y›ll›k olmas›b. Safi olmas›c. Gerçek olmas›d. Elde edilmifl olmas›e. Gayri safi olmas›

8. Afla¤›da gelir vergisine giren kazanç ve iratlar›n isim-leri verilmifltir. Bunlardan yanl›fl olan› iflaretleyiniz?

a. Ticari kazançb. Serbest meslek kazanc›c. Ücretd. Di¤er kazanç ve iratlare. Sair kazanç ve iratlar

9. Afla¤›dakilerden hangisi ticari kazanç olarak vergi-lendirilmez?

a. Gayrimenkul al›m sat›m›b. Menkul k›ymet al›m sat›m›c. Telif haklar›n›n sat›fl›d. Coberlik ifllerie. Özel okul iflletilmesi

10. Afla¤›dakilerden hangisi kazanc› bilanço esas›na gö-re tespit edilen mükellef de¤ildir?

a. 1. s›n›f tüccarlarb. Her türlü ticaret flirketleric. Y›ll›k al›mlar›n›n veya sat›fllar›n›n tutar› yasada

belirlenen miktar› aflanlar d. Basit usulde vergilendirilenlere. Kendi istekleri ile bilanço usulünde vergilendir-

meyi talep edenler

Kendimizi S›nayal›m


Gelir vergisi reformu yolda!

Maliye Bakan› Mehmet fiimflek, gelir vergisi reformunailiflkin taslak üzerinde çal›flmalara devam edildi¤ini vey›l sonunda tasla¤a son fleklinin verilece¤ini bildirdi29 Kas›m 2011 Sal›,

Maliye Bakan› Mehmet fiimflek, gelir vergisi reformununçok önemli gündem maddelerinden biri oldu¤unu ve tas-lak üzerinde çal›flmalar›n devam etti¤ini belirterek, ‘’Bizimtakvimimiz bu sene sonu itibar›yla Maliye Bakanl›¤› ola-rak tasla¤a son fleklini vermek. 2012 y›l›n›n ilk çeyre¤indede inflallah Meclis’e göndermeyi ümit ediyoruz’’ dedi.Maliye Bakan› Mehmet fiimflek, ‘’Türk Amerikan Birli¤iY›ll›k Kongresi’’ne kat›lmak üzere Washington’a gitti.Hareketinden önce Atatürk Havaliman›’nda gazetecile-rin gelir vergisi reformuna iliflkin sorular›n› yan›tlayanfiimflek, flunlar› kaydetti: “Gelir vergisi reformu çok önemli gündem maddeleri-mizden bir tanesi ve taslak üzerinde çal›flmalar devamediyor. Ancak çeflitli bas›n yay›n kurulufllar› taraf›ndanbugün gündeme gelen haberler tam olarak bence itibaredilmemesi gereken haberlerdir. Çünkü henüz biz tasla-¤› tamamlamad›k ve daha önümüzde uzun bir süreçvar. Bu sene sonu itibar›yla Maliye Bakanl›¤› olarak bizortaya bir taslak koyaca¤›z. Daha sonra bu ilgili bütünkesimlerin katk›s›yla son fleklini alacak. Ondan sonraBakanlar Kuruluna ve Meclis’e gidecek. Onun için çokerken. Gelir Vergisi Reformu’nu önemsiyoruz. O refor-ma iliflkin çal›flmalar›m›z devam ediyor. Ama bugün ç›-kan haberler çerçevesinde bence de¤erlendirme yapmakiçin çok erken. Bugün Maliye Bakanl›¤› olarak bu türhaberlere itibar edilmemesi gerekti¤i konusunda biraç›klama yapt›k. Çünkü ciddi bir flekilde piyasay› etkile-yebiliyor. Onun için benim söyleyebilece¤im flu; henüztaslak flekline bile gelmeyen bir çal›flmaya iliflkin bu tür-den haberlere itibar edilmemesi laz›m.’’

Kaynak: http://ekonomi.haberturk.com/makro-eko-nomi/haber/692516-gelir-vergisi-reformu-yolda(12.01.2012)

TÜRK VERG‹ S‹STEM‹N‹N SORUNLARI VE BAZI

ÖNER‹LER*

Ali KARAASLAN**

I. G‹R‹fi

Türk Vergi Sisteminin sorunlar›, öteden beri çeflitli tar-t›flmalara neden olan bir konudur. Vergi gelirlerinin,toplam kamu gelirleri içinde a¤›rl›kl› bir paya sahip ol-mas›, vergi olay›n›n ülkemiz ekonomisi ve maliyesinde-ki önemini ortaya koyan ana nedendir.Türk vergi sisteminin sorunlar›n›n tart›fl›lmas›, çözümyollar› aranmas› ve getirilen önerilerin de¤erlendirilmesisonucu, aksakl›klar›n giderilmesi, son derece önemlidir.10 y›l› aflan Hesap Uzmanl›¤›n› müteakiben 6 y›l› aflk›nsüreden beri vergi idaresinde (Defterdar yard›mc›s› veDefterdar olarak) yöneticilik yapmaktay›m. Gerek HesapUzmanl›¤›, gerekse yöneticilik yapt›¤›m bu sürede vergi-cilik olay›n› yak›ndan izleyen birisi olarak edindi¤im tec-rübeler ›fl›¤›nda “Türk Vergi Sistemi”ni k›saca de¤er-lendirerek baz› önerilerde bulunmaya gayret edece¤im.II. TÜRK VERG‹ S‹STEM‹N‹N KISA TAR‹HÇES‹ (EV-

R‹M‹)

A. 1950 SONRASI

Türk Vergi Sistemi 1950 y›l›nda yap›lan reform ile ça¤-dafl bir nitelik kazanmaya bafllam›flt›r. Dolay›s›yla 1950öncesi vergi uygulamalar› üzerinde durulmayacakt›r.Ülkemizde ilk köklü vergi reformu, 1949 y›l›nda mec-listen ç›kan ve 1950 y›l›nda yürürlü¤e giren Gelir, Ku-rumlar ve Vergi Usul Kanunlar›n›n uygulanmas› ile ger-çeklefltirilmifltir.Gelir Vergisi Reformu ad› ile de an›lan söz konusu refor-mun ana özelliklerini k›saca flöyle özetlemek mümkündür:

a. Vergilendirmede kazanç esas al›nm›flt›r.b. Bütün gelir unsurlar›n›n vergilendirilmesi hedef-

lenmifltir.c. Vergilendirme mükellef beyan›na dayand›r›lm›flt›r.d. Vergi oranlar› düflük tutulmufl ve genifl vergi indi-

rimlerine yer verilmifltir.Bu reform çabalar›, vergi has›lat› yönünden kendi ça-p›nda iyi sonuçlar vermifltir. Belki de bu nedenle iki üçy›l sonra vergi oranlar›n›n yükseltilmesi, cezalar›n a¤›r-laflt›r›lmas› ve indirimlerin fiilen düflürülmesi yoluylavergi has›lat›n›n art›r›lmas› çabalar› birbirini izlemifltir.Ancak olumlu sonuçlar elde edilemememifltir.B. 1960 SONRASI

1960 y›l›nda Türk Vergisi Sisteminde reform olarak adlan-d›r›labilecek de¤ifliklikler yap›lm›fl ve sistem daha ça¤daflhale getirilmeye çal›fl›lm›flt›r. Bu de¤iflikliklerle, zirai ka-zançlar k›s›tl› da olsa vergilendirilmeye bafllanm›fl, servetbeyan› gibi otokontrol araçlar› sisteme dâhil edilmifl, asga-

Yaflam›n ‹çinden

”

“Okuma Parças›


ri geçim indirimi kademeli olarak art›r›lm›fl ve yat›r›mlar›nteflviki için yat›r›m indirimi müessesesi sisteme al›nm›flt›r.C. 1980 SONRASI

1970’li y›llarda vergi sisteminde köklü de¤ifliklikler ya-p›lmam›flt›r. 1980’li y›llarda ise,

a. Vergi oranlar›nda artt›rma düflürme yoluna gidil-mifltir.

b. Gelir vergisinde vergi tevkifat› alan› geniflletilmifltir.c. Servet beyan› kald›r›lm›flt›r....¤. Gider vergileri kald›r›lm›fl ve katma de¤er vergisi

sisteme al›nm›flt›r. D. 1990 SONRASI

Son y›llarda özellikle kurumlar vergisi ile ilgili olarakvergi muafiyet ve istisnalar› daralt›lm›fl, gelir vergisindeüniter vergi sistemine dönüfl için de¤ifliklikler yap›lm›fl,her mükellefe bir hesap numaras› verilmesi esas› geti-rilmifl ve götürü usulün daralt›lmas› uygulamaya konul-mufltur. Vergi tahsilat›nda yetkili k›l›nan bankalar›n sa-y›s› art›rm›flt›r.III. VERG‹ S‹STEM‹N‹ ETK‹LEYEN DIfi FAKTÖRLER

A. EKONOMiK YAPI

Her vergi sistemi, içinde yer ald›¤› ekonomik yap›yagöre flekillenir. Yani ekonomik geliflmifllik düzeylerifarkl› iki toplumda, ayn› vergi sistemi uyguland›¤›ndaayn› sonuçlar›n elde edilmesi beklenilmemelidir. Örne-¤in, ekonomik iflletmelerin müesseseleflti¤i, sosyal gü-venli¤in sa¤land›¤› kifli bafl›na düflen milli gelirin yük-sek oldu¤u, iflletme baz›nda yarat›lan katma de¤erinfazla oldu¤u bir ülkeye nazaran, bu özellikleri tafl›ma-yan baflka bir ülkede vergi toplamak çok daha zordur.Bunun için vergi sistemi tart›flmalar›nda ekonomik ya-p›lar›n farkl›l›¤› göz ard› edilmemelidir. Aksi halde çoksöylenen bir tabirle elma ile armutlar›n toplanmas› du-rumu kaç›n›lmazd›r. Bundan dolay› geliflmifl ülkeler ilegeliflmekte olan ülkelerde vergisel problemler nitelikselolarak birbirinden çok farkl›d›r. Özetlersek, vergi siste-minin uygulama baflar›s› ile ekonomik geliflmifllik düze-yi aras›nda çok yak›n bir iliflki vard›r...*Maliye Hesap Uzmanlar› Kurulunun 50. Kurulufl Y›l›nedeniyle, Maliye Hesap Uzmanlar› Vakf› ‹çel SerbestMuhasebeci Mali Müflavirler Odas›nca 23.05.1995 tari-hinde düzenlenen “Türk Vergi Sisteminin Sorunlar› veFinansal Tablolar” konulu sempozyumda sunulan tebli-¤in gözden geçirilmifl fleklidir.(**) Ankara Defterdar›

Kaynak: http://www.yaklasim.com/mevzuat/dergi/makaleler/199608848.htm (10.01.2012)

1. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Gelir Vergisinde Mükellefi-yet” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

2. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Tam Mükellefiyet” konusu-nu yeniden gözden geçiriniz.

3. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Gelirin Özellikleri” konusu-nu yeniden gözden geçiriniz.

4. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Gelirin Özellikleri” konusu-nu yeniden gözden geçiriniz.

5. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Gelirin Özellikleri” konusu-nu yeniden gözden geçiriniz.

6. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Gelirin Özellikleri” konusu-nu yeniden gözden geçiriniz.

7. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Gelirin Özellikleri” konu-sunu yeniden gözden geçiriniz.

8. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Gelir Vergisine Konu OlanKazanç ve ‹ratlar” konusunu yeniden gözdengeçiriniz.

9. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ticari Kazanç Kavram›” ko-nusunu yeniden gözden geçiriniz.

10. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kimler Bilanço Esas›na Tabidir” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›


S›ra Sizde 1

Vergi sistemleri de¤erlendirilirken, toplam vergi gelirle-rinin dolayl› ve dolays›z vergiler aras›ndaki da¤›l›m› ko-nusuna da bak›l›r. Dolayl› vergilerin pay›n›n yüksek ol-mas› yap›n›n adaletsiz oldu¤unun göstergesi olarak de-¤erlendirilir. Anayasa’m›z›n 73. maddesinde vergi yükünün ödemegücüne göre adaletli bir flekilde da¤›t›lmas›na vurgu ya-p›l›r. Vergi yükünün adaletli da¤›t›lmas› da daha çokdolays›z vergilere a¤›rl›k verilmesi ile mümkün olabilir.Kalk›nm›fl ülkelerde dolays›z-dolayl› vergiler dengesineönem verildi¤i bilinmektedir.

S›ra Sizde 2

Soruda sözü edilen gelirler Gelir Vergisi Kanunu’nun 1.ve 2. maddesinde tan›mlanan gelir unsurlar›ndan hiçbirisine uymamaktad›r. Bundan dolay› Gelir Vergisi Ka-nunu kapsam›nda vergilendirilmeleri sözkonusu olmaz.Gelir vergisine tabi olmayan piyango, loto, totodan eldeedilen ödül ve ikramiyeler ile ba¤›fl ve yard›mlar bir bafl-ka vergi kanununun kapsam› içindedir: Veraset ve ‹nti-kal Vergisi Kanunu bu tip ödemeler üzerinden verasetve intikal vergisi kesintisi yap›lmas›n› öngörmektedir.Nafaka ödemeleri ise Gelir Vergisi Kanunu’nun 25. mad-desinde aç›klanan istisnalar aras›nda say›lm›flt›r.

S›ra Sizde 3

Ticari faaliyet; bir emek ve sermaye organizasyonu ileiktisadi iflletme fleklinde, gelir ve kazanç sa¤lamak ama-c›yla devaml› olarak ve baflkas›na ba¤›ml› olmadan ya-p›lan ifllerdir. Ticari kazanç ise GVK’de, “her türlü ticari ve s›nai fa-aliyetten do¤an kazançlar” fleklinde tan›mlanm›flt›r. Birtakvim y›l› içerisinde birden fazla kez tekrarlanan veyabirden fazla takvim y›l›nda tekrarlanan ifllemlerde de-vaml›l›k oldu¤u varsay›lmaktad›r. Faaliyet devaml› ola-rak yap›lmazsa elde edilen kazançlar ticari kazanç ola-rak vergilendirilmez.

S›ra Sizde 4

Ticari kazanca yol açan eylemin yasal olmamas› ya dahukuka veya genel ahlâka ayk›r›l›¤› gelir oluflmas›n›engellemez.Kanunen yasaklanm›fl bir faaliyetin vergilendirilmesi s›-ras›nda, mükellefin, bu kanuna ayk›r› faaliyeti nedeniy-le yapt›¤›n› ileri sürdü¤ü giderlerin indirilmesine de izinverilmemektedir.

Akdo¤an, A. (1998). Türk Vergi Sistemi ve Uygula-

mas›, Gözden Geçirilmifl ve Geniflletilmifl 2. Bask›,Ankara: Gazi Kitabevi.

Aksoy, fi. (1996). Vergi Hukuku ve Türk Vergi Siste-

mi (Temel Prensipler, Vergi Tekni¤i, Türk Vergi Sis-temi), Son De¤iflikliklere Göre Yeniden Düzenlen-mifl ve Gözden Geçirilmifl 4. Bask›, ‹stanbul: FilizKitabevi.

Bilici, N. (1991). “Risk ve Masraf Karfl›l›klar›”, Say›fltay

Dergisi, no 3, s. 9-13. Bilici, N. (1992). “Alacak De¤er Düflüfl Karfl›l›klar›”, Ver-

gi Dünyas›, say›: 134, s. 52-59.Bilici, N. (2011). Vergi Hukuku (Genel Hükümler, Türk

Vergi Sistemi), 26. Bask›, Ankara: Seçkin Yay›nc›l›k.Bilici A., Bilici N. (2011). Kamu Maliyesi, Ankara: Seçkin

Yay›nevi.Buluto¤lu, K. (1978). Türk Vergi Sistemi, cilt 1, 6. bas-

k›, ‹stanbul: Fakülteler Matbaas›.Erginay, A. (1990). Vergi Hukuku, ‹lkeler, Vergi Tekni-

¤i, Türk Vergi Sistemi, Ankara: Savafl Yay›nlar›.Karakoç, Y. (2007). Vergi Hukuku Uygulamalar›,

Ankara: Yetkin Yay›nlar›.K›rbafl, S. (1998). Vergi Hukuku - Temel Kavramlar,

‹lkeler ve Kurumlar, gözden geçirilmifl, de¤iflti-rilmifl ve geniflletilmifl 10. bask›, Ankara: SiyasalKitabevi.

Öncel, M., Ça¤an, N., Kumrulu, A. (2011). Vergi Huku-

ku, Gözden Geçirilmifl ve Yenilenmifl 20. Bask›, An-kara: Turhan Kitabevi.

Özer, ‹. (1997). Vergileme ‹lkeleri ve Türk Vergi Sis-

temi, Ankara: Türkiye ve Orta Do¤u Amme ‹daresiEnstitüsü Yay›n›.

Saban, N. (2009). Vergi Hukuku, 5. bask›, ‹stanbul:Beta Bas›m Yay›n.

fienyüz, D. (1999). Türk Vergi Sistemi, (Gelir Vergisi,Kurumlar Vergisi, Katma De¤er Vergisi), Bursa: EzgiKitabevi.

Uluatam, Ö., Mehtibay, Y. (1999). Vergi Hukuku,

Ankara: ‹maj Yay›nc›l›k.

S›ra Sizde Yan›t Anahtar› Yararlan›lan ve BaflvurulabilecekKaynaklar

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;‹flletme hesab› esas›nda ticari kazanc›n tespitini aç›klayabilecek,Ticari kazanc›n basit usulde tespitini, basit usulden yararlananlar› aç›klayabilecek,Ticari kazançlarda esnaf muafiyetini aç›klayabilecek,Zirai kazanc› ve zirai faaliyeti tan›mlayabilecek,Zirai kazançlar›n stopaj usulüyle vergilendirilme usul ve esaslar›n› aç›klayabilecek,Zirai kazançlar›n beyan usulüyle vergilendirilme usul ve esaslar›n› aç›klayabileceksiniz.

‹çindekiler

• ‹flletme Hesab› Esas›• Basit Usul• Esnaf Muafl›¤›• Çiftçi

• Zirai Faaliyet• Zirai Kazanç• Stopaj

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

NN

NNN

N

Türk Vergi Sistemi

• ‹fiLETME HESABI ESASINDAT‹CAR‹ KAZANCIN TESP‹T‹

• T‹CAR‹ KAZANCIN BAS‹TUSULDE TESP‹T‹

• T‹CAR‹ KAZANÇLARDA ESNAFMUAFLI⁄I

• Z‹RA‹ KAZANÇLARIN TANIMI VEBAfiKA KAZANÇLARADÖNÜfiMES‹

• Z‹RA‹ KAZANÇLARDA STOPAJUSULÜYLE VERG‹LEME

• Z‹RA‹ KAZANÇLARIN GERÇEKUSULDE VERG‹LEND‹R‹LMES‹


Ticari Kazançlar(‹flletme Hesab› Esas›,Basit Usul, EsnafMuafl›¤›), ZiraiKazançlar

‹fiLETME HESABI ESASINDA T‹CAR‹ KAZANCIN TESP‹T‹

Kimler ‹flletme Hesab› Esas›na Tabidir?Ticari kazanc›n gerçek usulde ikinci tespit flekli, iflletme hesab› esas›d›r. Kazanc›bu usule göre tespit edilenler 2. s›n›f tüccarlard›r. 2. s›n›f tüccarlar, birinci s›n›f tüc-carlar›n say›ld›¤› VUK 177. madde d›fl›nda kalan tüccarlard›r.

‹flletme esas›nda vergilendirme için, 1. s›n›f tüccarlara iliflkin büyüklüklerin afl›l-mamas› gerekir. VUK’un 180 ve 181. maddeleri mucibince belirlenen bu miktarla-r›n afl›lmas› durumunda 1. s›n›fa (bilanço esas›na) geçifl söz konusu olacakt›r (s›n›fde¤ifltirme).

‹flletme hesab›nda vergilendirilenler, bundan sonra incelenecek olan basit usul-de vergilendirilme s›n›rlar›n›n da üstünde olan iflletmelerdir.

Uygulamada iflletme esas›nda vergilendirilen mükellef örneklerini; ticaretle u¤-raflan bakkal, manav, kasap gibi iflletmeler yan›nda; berber, terzi, tamirci, foto¤raf-ç› gibi sanat erbab› oluflturmaktad›r.

Kazanc› bu esasta tespit edilenler, yaln›zca iflletme defteri tutarlar. ‹flletmedefterinin sol taraf›na giderler; sa¤ taraf›na ise has›lat kaydolunur.

‹flletme Esas›nda Ticari Kazanç Nas›l Tespit Edilir?‹flletme hesab› esas›na göre ticari kazanç, bir hesap dönemi içinde elde edilenhas›lat ile giderler aras›ndaki olumlu farkt›r.

Y›llara yayg›n inflaat ve onarma iflleriyle ilgili matrah tespiti konusunda farkl›düzenlemeler bulunmaktad›r. Özellikle gelir tespiti, müflterek genel giderlerin veamortismanlar›n da¤›t›lmas› konusunda özel hükümlere yer verilmifltir. Bu hüküm-ler için GVK’n›n 42, 43 ve 44. maddelerine bak›labilir.

Mal al›m sat›m› ile u¤raflan iflletmelerin ticari kazanc›n›n bulunmas›nda; dönemsonu emtia mevcudu gelir k›sm›na, dönem bafl›ndaki emtia mevcudu ve dönemiçinde sat›n al›nan emtia ise gider k›sm›na eklenir. Yani ticari kazanç, dönem so-nu sat›fl gelirine dönem sonunda elde bulunan stoklar›n eklenmesiyle bulunacaktutardan, masraflar›n ve dönem bafl› ile dönem içinde al›nan stoklar›n düflülmesiy-le bulunacak rakam olmaktad›r.

Bir baflka ifadeyle gelir k›sm›nda dönem sonunda elde bulunan mevcutlar (pa-ra ve mal); gider k›sm›nda ise yap›lan harcamalar (mal almak için ve gider olarak)yer almaktad›r.

Ticari Kazançlar (‹flletmeHesab› Esas›, Basit Usul,

Esnaf Muafl›¤›),Zirai Kazançlar

VUK 177’de say›lan 1. s›n›ftüccarlar›n d›fl›nda kalantüccarlar 2. s›n›ftüccarlard›r.

VUK, madde 194 - ‹flletmehesab›n›n sol taraf›n› gider,sa¤ taraf›n› has›lat k›sm›teflkil eder.1. Gider k›sm›na: Sat›n

al›nan mallar veyayapt›r›lan hizmetlerkarfl›l›¤›nda ödenen veyaborçlan›lan paralar veiflletme ile ilgili di¤erbütün giderler;

2. Has›lat k›sm›na: Sat›lanmal bedeli veya yap›lanhizmet karfl›l›¤› olaraktahsil edilen paralarlatahakkuk eden alacaklarve iflletme faaliyetindenelde edilen di¤er bütünhas›lat;

kaydolunur.

‹flletme hesab› esas›na göreticari kazanç, bir hesapdönemi içinde elde edilenhas›lat ile giderleraras›ndaki olumlu farkt›r.

Dönem sonunda gelir taraf›n›n gider taraf›ndan fazla olmas› durumunda kâr;tersi durumda ise zarar söz konusu olacakt›r.

Bu hesaplama, dönem sonunda ç›kar›lan bir iflletme hesab› özeti üzerinde ya-p›lmaktad›r. Konuyu afla¤›daki örnek üzerinde canland›rabiliriz:

‹flletme Esas›nda Ticari Kazanç Tespitinde Bilanço Esas›naGöre Farkl›l›klar‹flletme hesab› esas›nda gelir tespitinde, kural olarak bilanço esas›nda vergilemeile ilgili düzenlemeler geçerlidir. Ancak, baz› konularda farkl› düzenlemelere deyer verilmifltir.

‹flletme hesab›nda gelir tespiti ile ilgili baz› kurallar, bilanço esas›nda gelir tes-piti ile de karfl›laflt›r›larak afla¤›da aç›klanmaktad›r:

• Yukar›daki iflletme hesab› özetinde yer alan “dönem giderleri” içinde, fiilenyap›lan ödemeler oldu¤u kadar borçlar da yer almaktad›r.

• Gelir k›sm›nda bulunan “sat›fl geliri” içinde, tahsil edilen paralar yan›nda,alacaklar da yer almaktad›r. Alacaklar›n gelir olarak kabul edilmesi, bu mükelleflerin flüpheli hale gelenalacaklar› için karfl›l›k ay›r›p ay›ramayacaklar› sorusunu gündeme getirmek-tedir. Karfl›l›klar›n, teknik olarak bilançoda takip edilmesi zorunlulu¤ununbulunmas›, bu soruya olumlu cevap verilmesini engellemektedir (VUK m.323). O halde, iflletme hesab›nda vergilendirilenler flüpheli hale gelen alacaklar›için karfl›l›k ay›ramazlar. Ancak flüpheli alacaklar›n daha sonra de¤ersiz ha-le dönüflmesi durumunda, bu alacaklar› gider kaydederek yok edebilirler(VUK m. 322, f.3).

• Amortisman ay›rma imkân›ndan, iflletme hesab› esas›nda vergilenen mükel-lefler de yararlanmaktad›r (VUK, m. 194). Bu mükellefler sadece, azalan ba-kiyeler usulü ile amortisman uygulamas›ndan yararlanamamaktad›rlar.

Geliri bu flekilde tespit edilen iflletme hesab› esas›na tabi mükellefler, izleyeny›l›n Mart ay›nda beyanname vereceklerdir.

Verilen beyanname üzerinden gelir vergisi tarifesine göre hesaplanan vergi, ikitaksit halinde (3. ve 7. aylarda) ödenecektir.

Bu mükelleflerin ayr›ca geçici vergi ödeme yükümlülükleri de bulunmaktad›r.

http://www.gib.gov.tr/fileadmin/beyannamerehberi/2011_ticarikazanc.pdf adresinden “Ti-cari kazanc›n gerçek usulde vergilendirilmesi rehberi”ne ulaflabilirsiniz.

‹flletme esas› ve bilanço esas›na göre ticari kazanc›n tespitindeki benzerlik ve farkl›l›kla-r› aç›klay›n›z.

Gider Gelir

Dönem Bafl› Mal Mevcudu De¤eri 90.000

Dönem ‹çinde Sat›n Al›nan Mal. De¤eri 20.000

Dönem Giderleri 10.000

TOPLAM 120.000

Safi Kâr 30.000

Dönem Sonu Mal Mevcudu De¤eri 60.000

Dönem ‹çi Sat›fl Geliri 90.000

GENEL TOPLAM 150.000 GENEL TOPLAM 150.000


Tablo 2.1‹flletme Hesab› Özeti(31.12.2011) (T)

Bilanço esas›na göre deftertutan mükelleflerdendileyenler, amortismana tabiiktisadi de¤erlerini, azalanbakiyeler amortismanusulü ile yok edebilirler (VUK315).

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



T‹CAR‹ KAZANCIN BAS‹T USULDE TESP‹T‹4369 say›l› Kanun’a kadar, basit usul yerine götürü usul uygulamas› yürürlükte idi.1.1.1999 tarihinde yürürlü¤e giren 4369 say›l› Kanun’la, götürü usul yerine basitusul uygulamas›na geçilmifltir.

Bu de¤ifliklik, isim de¤iflikli¤i yan›nda bu grupta yer alan mükelleflerin vergi-lendirme rejimi aç›s›ndan da önemli yenilikler getirmifltir.

Basit usul; geliri s›n›rl› bakkal, kasap gibi küçük ticaret erbab›yla, tamirci, terzigibi küçük sanat erbab› için getirilen bir uygulamad›r.

Ayr›ca, flehir içinde tafl›mac›l›k faaliyetinde bulunan taksici, dolmuflçu gibi baz›hizmet iflletmelerinin de bu grupta vergilendirildi¤i görülmektedir.

Bu meslek sahipleri küçük esnaf olarak da an›lmaktad›r.

Basit Usulden Yararlanamayan Meslek ve Ticaret Erbab›Baz› konularda faaliyet gösterenlerin basit usulden yararlanmas› yolu kapat›lm›flt›r.Bu konular GVK’n›n 51. maddesinde 12 bent halinde say›lm›fl olup, bunlara afla¤›-daki örnekleri verebiliriz:

• Kollektif flirket ortaklar› ile komandit flirketlerin komandite ortaklar› (Bunakarfl›l›k, adi flirket fleklinde faaliyette bulunan iflletme basit usule tabi olabi-lir. Bunun için Kanun’un 47 ve 48. maddesinde yaz›l› flartlar›n, ortaklar›n herbiri için ayr› ayr› karfl›lanmas› gerekmektedir),

• Sarraflar,• Her türlü ilan ve reklam ifliyle u¤raflanlar,• Gayrimenkul al›m sat›m› ile u¤raflanlar,• fiehirleraras› yük ve yolcu tafl›mac›l›¤› yapanlar,• Büyükflehir belediye s›n›rlar› içinde emtia al›m sat›m› yapanlar.

Basit Usule Tabi Olman›n fiartlar›Yasa’n›n 51. maddesinde say›lan küçük esnaf›n d›fl›nda kalan mükelleflerin basitusul uygulamas›ndan yararlanabilmesi için, afla¤›da izah edece¤imiz flartlar› tafl›-malar› gere¤i vard›r.

Bu flartlar, genel ve özel flartlar olmak üzere iki grupta toplanm›flt›r:Genel flartlar aras›nda (GVK m. 47):• Kendi iflinde bilfiil çal›flmas› veya bulunmas› (‹fl yerinde yard›mc› iflçi veya

ç›rak çal›flt›r›lmas› durumunda, kendi iflinde bilfiil çal›flma flart› ihlal edilmiflolmamaktad›r).

Basit usulde vergilendirilen mükelleflerin yan›nda çal›flan kifliler di¤er ücretli olarak ver-gilendirilecektir.

Di¤er ücret kapsam›nda vergilendirilenler vergi karnesi almaya mecbur olduk-lar›ndan, kazançlar› basit usulde vergilendirilen ticaret erbab›n›n, yan›nda çal›flan-lar›n vergi karnesi almalar›n› ve karnelerinde yaz›l› vergilerini ödemelerini teminetme yükümlülü¤ü bulunmaktad›r (VUK 247, 251).

• ‹fl yeri mülkiyetinin ifl sahibine ait olmas› durumunda emsal kira bedelinin,(kiralanm›fl olmas› halinde y›ll›k kira bedeli toplam›n›n) 2. bentte belirlenenmiktarlar› aflmamas›. Emsal kira bedeli uygulamas› konusunda gayrimenkul sermaye iratlar› bölü-müne bak›labilir.

252. Ünite - T icar i Kazançlar ( ‹fl letme Hesab› Esas› , Basi t Usul , Esnaf Muaf l ›¤ › ) , Z i ra i Kazançlar

1.1.1999 tarihinde yürürlü¤egiren 4369 say›l› Kanun’la,götürü usul yerine basit usuluygulamas›na geçilmifltir.

Basit usul: Geliri s›n›rl›küçük ticaret erbab›yla,küçük sanat erbab› veyaküçük esnaf için getirilmiflbir uygulamad›r.

Kollektif flirket ortaklar› ilekomandit flirketlerinkomandite ortaklar› basitusulden yararlanamaz.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



• Baflka bir ticari, zirai veya mesleki faaliyet dolay›s›yla gerçek usulde gelirvergisine tabi olmamas› bulunmaktad›r.

Özel flartlar ise y›ll›k al›fl, sat›fl ve has›lat tutarlar›n›n Kanun’da (Bkz. GVK m.48) belirlenen tutarlar› aflmamas› ile ilgilidir.

Basit usulde vergilenen mükellefler, yukar›da sayd›¤›m›z flartlar› y›l içinde kay-bederlerse, ertesi y›ldan itibaren gerçek usule (iflletme hesab› esas›na) geçmek zo-rundad›rlar. Bu flekilde gerçek usule geçirilen mükellefler, hiç bir flekilde basitusule dönemeyeceklerdir.

Daha önceden iflletme hesab› esas›nda vergilendirilenlerin, basit usul flartlar›n›tafl›salar bile bu usule geçmesi imkân› da bulunmamaktad›r.

Sahte veya muhteviyat› itibar›yla yan›lt›c› belge düzenledi¤i veya kulland›¤› tespit edilenbasit usule tabi bir mükellefin hangi usule tabi olaca¤›n›, “basit usulde ticari kazanc›n tes-piti” ile ilgili GVK m. 46 hükümlerini dikkate alarak araflt›r›n›z.

Basit Usulde Gelirin Tespiti “Basit Usul” uygulamas› daha önce de belirtti¤imiz gibi “götürü usul” uygulama-s›n›n yerine getirilmifl olmakla birlikte, bu gruba dâhil mükelleflerin, belge alma vebelge verme ödevleri vard›r. Bu kifliler, al›fllar›nda ve giderleri karfl›l›¤›nda belgealacaklar, sat›fllar›nda da belge vereceklerdir.

Maliye Bakanl›¤›, VUK mük. m. 257’den ald›¤› yetkiye dayanarak, basit usuldevergilendirilen mükelleflerin, belge vermedikleri günlük has›latlar› için gün sonun-da tek bir fatura düzenlemesine imkân tan›m›flt›r.

Ödeyecekleri vergi, y›l boyunca toplad›klar› bu belgeler üzerinden hesaplana-cakt›r. Bu belgeler üzerinden, ba¤l› olduklar› esnaf ve sanat odas›n›n da yard›m›y-la gelir tespiti yap›lacak ve bu geliri izleyen y›l›n fiubat ay›nda verecekleri beyan-nameleri üzerinde göstereceklerdir.

Bu mükelleflerin geçici vergi beyannamesi ve katma de¤er vergisi beyanname-si verme yükümlülükleri ise bulunmamaktad›r.

Basit usule tabi mükelleflerin geçici vergi beyannamesi ve katma de¤er vergisi beyanname-si verme yükümlülükleri yoktur.

Basit usulde vergilendirilenler bu flekilde, belge düzenleme-saklama ve beyan-name vermekle yükümlü k›l›nm›fl; buna karfl›l›k defter tutma yükümlülü¤ü d›fl›ndatutulmufllard›r.

Basit usulde ticari kazanc›n tespitini flu flekilde ifade edebiliriz: Has›lat - (gider-ler + sat›lan emtian›n al›fl bedeli).

Bu arada dönem sonu mal mevcudu has›lata; dönem bafl› mal mevcudu ise gi-derlere eklenmektedir.

Bu gelir üzerinden, gelir vergisi tarifesine göre hesaplanan vergiyi, iki taksit ha-linde (2. ve 6. aylarda) ödeyeceklerdir.

Bu mükellefler aç›s›ndan gelir tespit edilirken, bilanço ve iflletme hesab› esas›n-daki mükellefler için geçerli olan;

• Amortisman, • De¤erleme, • Karfl›l›k ay›rma gibi uygulamalar söz konusu olmamaktad›r.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

Basit usule tabi mükelleflerebelge alma ve belge vermeyükümlülü¤ü getirilmifltir.Ayr›ca belge vermediklerigünlük has›latlar› için günsonunda tek bir faturadüzenlemesine de imkântan›nm›flt›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



4369 say›l› Kanun’la, basit usulde vergiye tabi mükelleflerden özürlü olanlara,GVK 89/3’de belirlendi¤i flekliyle “özürlü indirimi”nden yararlanma imkân› getiril-mifltir. 89/3’e göre tüccar ve ücretli durumuna girmeksizin imalat, tamirat ve küçüksanat iflleri ile u¤raflan özürlüler bu haktan yararlanacaklard›r.

Konuyla ilgili Maliye Bakanl›¤› genel tebli¤inde, bu kiflilere örnek olarak; ilkmadde ve yard›mc› malzeme müflteriye ait olarak faaliyet gösteren terzi, tamirci,marangoz gibi kifliler gösterilmifltir (Bkz. Gelir Vergisi Genel Tebli¤i, seri no: 222,RG. 24.2.1999, say›: 23621). Yap›lacak indirimin tutar›, “sakatl›k indirimi”nin bir y›l-l›k miktar› olarak öngörülmüfltür.

K›saca özetlenen bu yeni düzenlemelerle bu grupta yer alan mükelleflerin, da-ha önce vergi idaresi taraf›ndan tespit edilen götürü vergiyi ödemeleri uygulamas›terk edilmifl ve gerçek usule daha fazla benzeyen bir uygulamaya geçilmifltir.

http://www.gib.gov.tr/fileadmin/beyannamerehberi/basitusul2011.pdf adresinden “Ticarikazanc›n basit usulde vergilendirilmesi rehberi”ne ulaflabilirsiniz.

T‹CAR‹ KAZANÇLARDA ESNAF MUAFLI⁄ITicaret ve sanat erbab›ndan, GVK m. 9’da belirlenen flekil ve suretle çal›flanlar›ngelir vergisinden muaf olmas› esas› benimsenmifltir.

Esnaf Muafl›¤›ndan YararlananlarEsnaf muafl›¤›ndan yararlanan ticaret ve sanat erbab›na afla¤›daki örnekleri vere-biliriz:

• Motorlu nakil vas›tas› kullanmamak flart› ile gezici olarak veya bir ifl yeri aç-maks›z›n perakende ticaret ile u¤raflanlar (örne¤in seyyar sat›c›lar, iflportac›-lar, simitçiler),(9. maddenin 1. bendinde yer alan bu düzenlemenin parantez içi hükmünegöre:- Giyim eflyalar›yla zati ve süs eflyalar›, de¤eri yüksek olan ev eflyalar›n› sa-

tanlar,- Pazar takibi suretiyle g›da, bakkaliye ve temizlik maddelerini satanlar ile- Sabit ifl yerlerinin önünde sergi açmak suretiyle o ifl yerlerinde sat›fl› yap›-

lan ayn› neviden mallar› satanlar, esnaf muafl›¤› kapsam› d›fl›nda tutul-mufltur.)

• ‹fl yeri açmadan gezici olarak ve do¤rudan do¤ruya tüketiciye ifl yapan ka-layc›, lehimci, musluk tamircisi, çilingir, ayakkab› tamircisi, ayakkab› boya-c›s›, berber, nalbant, foto¤rafç›, odun ve kömür k›r›c›s›, hamallar gibi küçüksanat erbab›,

• Hayvanla veya bir adet hayvan arabas› ile nakliyecilik yapanlar,• D›flar›dan iflçi almamak ve makine gücü kullanmamak flart›yla oturduklar›

evlerde imal ettikleri tarhana, eriflte, mant› gibi ürünleri ve havlu, örtü, çar-flaf, çorap, hal›, kilim, örgü, dantel, boncuk iflleme vs. ifllerini ve her nevituristik eflya, has›r, sepet, süpürge, yapma çiçekleri dükkân açmaks›z›n sa-tanlardan 47. maddenin 1 ve 3 numaral› bentlerinde yaz›l› flartlar› haiz bu-lunanlar.47. maddenin 1 ve 3 numaral› bentlerinde yaz›l› flartlar; kendi iflinde bilfiilçal›fl›yor olmak ve ticari, zirai veya mesleki faaliyetler dolay›s›yla gerçekusulde gelir vergisine tabi olmamak flartlar›d›r.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Burada aç›klanan flartlar aranmaks›z›n, afla¤›da yaz›l› ifl sahipleri de esnaf mu-afl›¤› kapsam›na al›nm›flt›r:

• Bir ifl yeri açmaks›z›n, gezici olarak milli piyango bileti satanlar,• 4077 say›l› Tüketicinin Korunmas› Hakk›nda Kanun’a göre gerçek ve tüzel

kiflilerin mallar›n›, ifl akdi ile ba¤l› olmaks›z›n, bunlar ad›na kap› kap› dola-flarak tüketiciye satanlar.

Bu iki grup gelir sahibi, gelir vergisinden muaf tutulmufl; ancak GVK’n›n 94.maddesi ile stopaj kapsam›na al›nm›flt›r (Bkz. 94/10). GVK m. 94/10 bu kiflilere ya-p›lan komisyon, prim ve benzeri ödemeler üzerinden %20 oran›nda stopaj yap›l-mas›n› hükmetmektedir.

Evinde dikifl makinas› kullanarak havlu, örtü ve dantel üretip satan Bayan A’n›n esnaf mu-afiyetinden yararlan›p yararlanamayaca¤›n› araflt›r›n›z.

Esnaf Muafl›¤›n›n S›n›r› ve fiart›9. maddenin 2. f›kras›nda yer alan düzenlemeye göre:

• Ticari, zirai veya mesleki kazanc› dolay›s› ile gerçek usulde gelir vergisinetabi olanlar ve

• Yukar›da say›lan iflleri, gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerine ba¤l›l›k arzedecek flekilde yapanlar esnaf muafl›¤›ndan yararlanamayacaklard›r.

Di¤er taraftan, bu kiflilerin faaliyetleri ile ilgili olarak sat›n ald›klar› mallara vegiderlerine iliflkin, gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinden ald›klar› belgelerisaklama zorunlulu¤u bulunmaktad›r.

Vergiden Muaf Esnaflardan Yap›lan TevkifatEsnaf muafl›¤›ndan yararlanmak, hiç gelir vergisi ödememek anlam›na gelmemek-tedir.

Bu kiflilerden sat›n al›nan mal ve hizmetler karfl›l›¤›nda yap›lan ödemelerden,94. maddeye göre stopaj yap›lmaktad›r. 94. maddenin 13. bendinde yer alan dü-zenlemeye göre:

• Söz konusu kiflilere havlu, çarflaf, çorap, hal›, kilim, dokuma mamulleri, ör-gü, dantel, her nevi nak›fl iflleri ve her nevi turistik eflya, has›r, sepet, süpür-ge, yapma çiçek ve benzeri ürünlerin al›m› karfl›l›¤›nda ödenen emtia bedel-leri veya bu emtian›n imalinde ödenen hizmet bedelleri üzerinden %2,

• Ayn› kiflilere de¤erli kâ¤›t sat›fllar› ile ilgili ödenen komisyon bedelleri üze-rinden %20,

• Bu kiflilerden yap›lan di¤er mal al›mlar› için %5,• Di¤er hizmet al›mlar› için %10

oran›nda stopaj yap›lacakt›r.Burada aç›klanan vergi tevkifatlar›, mal ve hizmet sat›fl›n›n, 94. maddede say›-

lan stopaj yapmakla yükümlü kiflilere yap›lmas› durumunda söz konusu olacakt›r.

Z‹RA‹ KAZANÇLARIN TANIMI VE BAfiKA KAZANÇLARA DÖNÜfiMES‹Zirai faaliyetlerden do¤an kazançlar zirai kazançt›r (GVK m. 52).

Zirai faaliyet; arazide, deniz, göl ve nehirlerde, ekim, dikim, bak›m, üretme yol-lar›yla bitki, orman, hayvan, bal›k ve bunlar›n mahsullerinin üretilmesini, avlanma-s›n›, tafl›nmas›n›, sat›lmas›n› vb. ifade eder.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

Çiftçiye ait her türlü ziraat makine ve aletlerinin, baflka çiftçilerin zirai üretim ifl-lerinde çal›flt›r›lmas› da zirai faaliyetlerden say›l›r.

Zirai faaliyetin içinde yap›ld›¤› iflletmelere zirai iflletme; bu iflletmeleri iflletengerçek kiflilere (adi flirket ortaklar› dâhil) çiftçi ve bu faaliyetler sonucunda üreti-len maddelere de mahsul (ürün) denir.

Kollektif flirketlerle komandit flirketler, zirai faaliyetle u¤raflsalar bile çiftçi say›l-mazlar.

Zirai faaliyetle u¤raflan kollektif flirketlerin ortaklar› ile komandit flirketlerin ko-mandite ortaklar›n›n flirket kâr›ndan ald›klar› paylar, flahsi ticari kazanç hükmün-dedir.

Zirai iflletmenin boyutlar›, s›nai bir müessese önem ve geniflli¤inde olursa ziraikazanç de¤il; ticari kazanç söz konusu olur.

Örne¤in, zeytin üreten bir çiftçinin, üretti¤i zeytinlerin sat›fl›ndan elde etti¤i ge-lir, zirai kazançt›r. E¤er bu çiftçi, bir de fabrika kurar ve bu fabrikada kendi üretti-¤i veya baflkalar›ndan sat›n ald›¤› zeytinleri iflleyerek zeytinya¤› yap›p satarsa, buikinci iflten elde etti¤i kazanç, ticari kazanç hükümlerine göre vergilendirilir.

‹kinci bir örnek, çiftçinin üretti¤i ürünleri bir dükkân veya ma¤aza açarak ora-ya götürüp satmas› durumunda elde etti¤i kazanç, yine ticari kazanç hükümlerinegöre vergilendirilir (Buna karfl›l›k, çiftçilerin do¤rudan do¤ruya zirai faaliyetleri ileilgili al›m sat›m ifllerinin yürütülmesi için aç›lan yaz›haneler, faaliyetleri bu konuy-la s›n›rl› kalmak flart›yla dükkân ve ma¤aza say›lmamaktad›r).

Çiftçinin arazisini baflkas›n›n kullan›m›na b›rakarak gelir (kira geliri veya ürün-den al›nan pay) sa¤lamas› durumunda ise bu gelir gayrimenkul sermaye irad› ola-rak vergilendirilir (GVK m. 70/1).

Zirai kazançlar ya stopaj usulüyle ya da gerçek usulde vergilendirilmektedir.

Z‹RA‹ KAZANÇLARDA STOPAJ USULÜYLE VERG‹LEME4369 say›l› Kanun’la zirai kazançlar›n tespiti konusunda önemli de¤ifliklikler yap›l-m›fl, zirai kazançlar›n vergilenme rejimi önemli ölçüde sadelefltirilmifltir.

Bu do¤rultuda bu vakte kadar uygulanan; küçük çiftçi muafl›¤›, sat›fl tutar› öl-çüleri ve götürü gider indirimi uygulamas› yürürlükten kald›r›lm›flt›r.

Di¤er taraftan, ziraat odas›ndan, bulunmayan yerlerde tar›m il veya ilçe müdür-lüklerinden “çiftçi belgesi” almayan çiftçilerin, çeflitli kamu kurum ve kurulufllar›taraf›ndan verilen avans, kredi, sübvansiyon gibi nakdi-ayni desteklerden yararla-namayacaklar› düzenlemesine yer verilmifltir (GVK m. 53, f. 6).

Stopaj Usulüyle Vergiye Tabi Olman›n fiartlar›Yeni düzenleme ile zirai kazançlar›n vergilendirilmesinde stopaj esas›, temel ver-gileme yöntemi olarak öngörülmüfltür.

Yasa’n›n belirledi¤i baz› büyüklüklerin afl›lmas› durumunda ise stopaja ilaveolarak gerçek usulde vergileme de söz konusu olmaktad›r.

http://www.gib.gov.tr/index.php?id=1028 internet adresinden Zirai Kazançlarda Vergile-menin Temel esaslar› konulu 219 Seri no’lu Gelir Vergisi Genel Tebli¤i okunabilir. GenelTebli¤lere ulaflmak için flu yolu izleyebilirsiniz: Gelir ‹daresi Baflkanl›¤›n›n(www.gib.gov.tr) girifl sayfas›ndan mevzuat linkine t›klay›n›z. Aç›lan pencereden tebli¤inilgili oldu¤u kanunu seçiniz. Daha sonra sayfan›n üstündeki menüden “tebli¤ler”e t›klay›-n›z. Aç›lan pencereden istedi¤iniz tebli¤i seçiniz.


Zirai faaliyetin içindeyap›ld›¤› iflletmelere ziraiiflletme; bu iflletmeleriiflleten gerçek kiflilere (adiflirket ortaklar› dâhil) çiftçive bu faaliyetler sonucundaüretilen maddelere demahsul (ürün) denir.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Yükümlülükleri, stopaj yoluyla al›nan vergilerle s›n›rl› kalan çiftçiler, Yasa’dabelirlenen flartlar› tafl›yan çiftçilerdir. Bu flartlardan biri iflletme büyüklü¤ü, di¤eriise iflletmede kullan›lan motorlu araçlarla ilgilidir.

‹flletme Büyüklü¤ü fiart›‹flletme büyüklü¤ü ölçüleri, zirai faaliyet çeflidi dikkate al›narak Yasa’n›n 54. mad-desinde aç›klanm›flt›r. Burada belirlenen büyüklüklerin afl›lmamas› gerekir.

54. maddenin 2. f›kras› ile Bakanlar Kurulu bu ölçüleri gerekli gördü¤ü bölge-ler için y›ll›k olmak kayd›yla ve arazi ve ürün türlerine göre befl kat›na kadar art›r-maya veya kanuni hadden az olmamak üzere yeniden tespit etmeye yetkili k›l›n-m›flt›r.

Bakanlar Kurulu, son olarak iflletme büyüklü¤ü ölçülerini 98/12095 say›l› BKKile 1.1.1999 tarihinden itibaren uygulanmak üzere yeniden belirlemifltir.

Halen yürürlükte olan bu büyüklüklere afla¤›daki örnekleri verebiliriz (‹flletmebüyüklü¤ü ölçüleri, aile reisi ile birlikte yaflayan efl ve velayet alt›ndaki çocuklaraait iflletmeler ile ortakl›k halindeki iflletmelerde, toplu olarak dikkate al›n›r. Bkz.GVK m. 53, f. 2):

• Tah›l ziraat› ile u¤rafl›l›yorsa ekili arazinin yüz ölçümü toplam›, taban arazi-de 900, k›raç arazide 1700 dönümü geçmemelidir.

• Bu miktarlar, pamuk ziraat›nda 400 dönüm; pancar ziraat›nda 300 dönümolarak öngörülmüfltür.

• Hayvanlar aç›s›ndan ise büyükbafl hayvan say›s›n›n (ifl hayvanlar› ile iki ya-fl›ndan küçük büyükbafl hayvanlar hariç) 150’yi; küçükbafl hayvan say›s›n›n(bir yafl›ndan küçük küçükbafl hayvanlar ile kümes hayvanlar› hariç) 750’yiaflmamas› gereklidir.

Motorlu Araç fiart›‹flletmede kullan›lan motorlu araçla ilgili flarta gelince, bu konuda da yine Yasa’n›nbelirledi¤i büyüklüklerin afl›lmamas› gerekir.

Bu flarta göre mükellef hakk›nda beyan yoluyla vergilemenin do¤mamas› için:• Bir biçerdövere (veya bu mahiyette bir motorlu araca) veya• On yafl›ndan küçük ikiden fazla traktöre sahip olmamas› gereklidir.Çiftçiye ait olmakla beraber zirai iflletmeye dâhil edilmeyen biçerdöver veya bu

mahiyetteki bir motorlu araç veya 10 yafl›na kadar ikiden fazla traktörün iflletilme-sinden elde edilen gelirler, zirai kazanç hükümlerine göre de¤il; ticari kazanç hü-kümlerine göre vergilendirilir (GVK m. 53, f. 1, son cümle).

‹flletme büyüklü¤ü ve motorlu araç flartlar›na uyan çiftçilerin gelirleri üzerindenyap›lan stopaj nihai vergi olarak kabul edilecek, bu kiflilerin ayr›ca beyannamevermeleri söz konusu olmayacakt›r.

Stopaj usulüyle vergilendirilen çiftçilerin kazançlar›n›n tespitinde hangi k›staslar kullan›l›r?

Stopaj Oranlar›Yap›lacak stopaj›n oranlar› GVK m. 94/11’de aç›klanm›flt›r. Buna göre, çiftçilerdensat›n al›nan zirai mahsul ve hizmetler için yap›lan ödemelerden:

• Hayvanlar ve bunlar›n mahsulleri ile kara ve su avc›l›¤› mahsulleri için %1(ticaret borsalar›nda tescil ettirilerek sat›l›yorsa) veya %2 (di¤erlerinden),

• Di¤er zirai mahsullerden %2 (ticaret borsalar›nda tescil ettirilerek sat›l›yorsa)veya %4 (di¤erlerinden),


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



4

• Zirai faaliyet kapsam›nda ifa edilen hizmetlerden:- Orman idaresine veya orman idaresine karfl› taahhütte bulunan kurum-

lara yap›lan ormanlar›n a¤açland›r›lmas›, bak›m›, kesimi, ürünlerin top-lanmas›, tafl›nmas› ve benzeri hizmetler için %2,

- Di¤er hizmetler için %4 oran›nda tevkifat yap›lacakt›r.

Z‹RA‹ KAZANÇLARIN GERÇEK USULDE VERG‹LEND‹R‹LMES‹

Gerçek Usule Tabi Olan ÇiftçilerYukar›da aç›klanan flartlara uymayan çiftçilerin kazançlar›, gerçek usulde zirai ifl-letme hesab› esas›na göre tespit olunur (GVK m. 53, f. 1).

Kazançlar› gerçek usulde vergilendirilmeyen çiftçiler, yaz›l› olarak vergi daire-sine baflvurmalar› halinde gerçek usule geçebileceklerdir.

Ayr›ca, bu mükelleflerden iflletme büyüklü¤ü ölçülerini aflanlar, izleyen vergi-lendirme döneminden itibaren gerçek usulde vergiye tabi olacaklard›r.

Gerçek usule tabi olup da iflletme büyüklü¤ü ölçülerinin alt›na düflen mükel-lefler ise izleyen vergilendirme döneminden itibaren stopaj usulüyle vergilendiri-leceklerdir (GVK m. 53, f. 5).

Gerçek Usulde Zirai Kazanc›n TespitiBu usulde zirai kazanç, hesap dönemi içinde para olarak tahsil edilen veya alacakolarak tahakkuk eden has›lat ile ödenen veya borçlan›lan giderler aras›ndaki olum-lu farkt›r (GVK m. 55).

Kazanc›n tespitinde indirilebilecek giderler, Kanun’un 57. maddesinde say›l-m›flt›r. Bu giderlere örnek olarak;

• ‹flletme için al›nan tohum, gübre, fide, yem, ilaç ve benzeri maddelerin te-dariki için ödenen veya borçlan›lan paralar›,

• ‹flletmede çal›flt›r›lanlara ücret, prim gibi isimlerle yap›lan ödemeleri,• ‹flçilerin, tedavi, ilaç, sigorta giderlerini,• Zirai makinelerin çal›flt›r›lmas› ile ilgili yap›lan giderleri ve • Zirai araçlar›n amortismanlar›n› gösterebiliriz. GVK 41. maddede yaz›l›, gider kabul edilmeyen ödemeler ise has›lattan indiri-

lememektedir (GVK m. 58). Ancak ticari kazançtan farkl› olarak, zirai kazançlarda öz tüketim niteli¤indeki

giderlerin has›lattan düflülmesine izin verilmifltir. 58. maddeye göre, iflletmede üre-tilen mahsullerden teflebbüs sahibi ile efli ve velayet alt›ndaki çocuklar› taraf›ndantüketilen ürünler masraf olarak yaz›labilir.

Gelir Vergisi Kanunu’na göre zirai kazanç sahiplerinin has›lattan indirmeleri mümkün ol-mayan giderler hangileridir?

Bu mükellefler, iflletme hesab› esas› yerine bilanço esas›nda kazançlar›n›n tes-pit edilmesini isteyebilirler. Bu durumda, ticari kazanc›n bu konudaki hükümleriuygulan›r (GVK m. 59). Bilanço esas›n› seçen mükellefler, yat›r›m indirimi imkân›gibi baz› avantajlardan yararlanabilmektedir.

Ancak zirai kazanç kapsam›nda vergiye tabi olan mükelleflerin, GVK mük. m.120 uyar›nca geçici vergi ödeme yükümlülü¤ü bulunmamaktad›r.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



5

Geçici vergi: Gerçek usuldevergilendirilen gelir vekurumlar vergisimükelleflerinin carivergilendirme dönemleriningelir ve kurumlar vergisinemahsuben üçer ayl›kkazançlar› üzerindenhesaplan›p ödenen bir peflinvergi uygulamas›d›r.

Gerçek usulde vergilenen mükellefler, daha önce stopaj yoluyla ödedikleri ver-gileri, izleyen y›l›n Mart ay›nda verecekleri beyannameleri üzerinden hesaplanangelir vergisinden düfleceklerdir.

GVK’nin 117. maddesinin son f›kras› Maliye Bakanl›¤›na, “gelirlerinin büyükbir k›sm› zirai kazançtan oluflan mükellefler hakk›nda gerekli görülen hallerde, ikitaksitten fazla olmamak üzere, belli üretim bölgeleri ve ziraat ürünlerine göre, özelödeme zamanlar› tayin etme” konusunda yetki vermektedir.

Bakanl›k bu yetkisini kullanarak “toplam gelir içindeki zirai kazançlar› %75 vedaha yüksek nispette olan” mükellefler için ödeme zamanlar›n›, normal ödeme za-man› olan Mart, Temmuz aylar› yerine Kas›m, Aral›k ay› olarak belirlemifltir (Bkz.250 no.lu GV GT).



‹flletme Hesab› Esas›nda ticari kazanc›n tespitini

aç›klamak.

‹flletme hesab› esas›na göre kazançlar› tespit edi-lenler 2. s›n›f tacirlerdir. 1. s›n›f tacirler VUK’un 177. maddesinde say›l-m›flt›r. 1. s›n›f tacirlerin kazanc› bilanço esas›natabidir. VUK 177. maddede say›lanlar›n d›fl›nda kalanlarise 2. s›n›f tacirlerdir. ‹flletme hesab› esas›nda vergilendirilmek için Ka-nun’da say›lan 1. s›n›f tacirlere ait büyüklüklerinafl›lmamas› gerekir. ‹flletme hesab›ndaki 2. s›n›f tacirler, ayn› zaman-da basit usulde vergilendirilme s›n›r›n›n üzerindekalan tacirlerdir.

Ticari kazanc›n basit usulde tespitini, basit usul-

den yararlananlar› aç›klamak.

Basit usul; geliri s›n›rl› küçük ticaret erbab›yla,küçük sanat erbab› veya küçük esnaf için getiril-mifl bir uygulamad›r.GVK m. 51’de öncelikle basit usulden yararlana-mayacak olanlar say›lm›flt›r.Say›lanlar›n d›fl›nda kalanlar›n basit usulden ya-rarlanabilmesi için ise;

• Kendi iflinde bilfiil çal›flmas› ya da bulunmas› ve • ‹flyerinin y›ll›k kira bedeli toplam›n›n (mülkiyeti-

nin kendisine ait olmas› durumunda emsal kirabedelinin) Kanun’da belirlenen miktarlar›n üze-rine ç›kmamas› gerekmektedir.Ayr›ca ayn› kiflilerin baflka bir ticari, zirai veyamesleki faaliyet dolay›s›yla gerçek usulde gelirvergisine tabi olmamalar› da gerekir. Di¤er taraftan basit usulde vergiye tabi olanlar›n,y›ll›k al›fl, sat›fl ve has›lat tutarlar›n›n Kanun’dabelirlenen s›n›rlar› aflmamas› gerekir.Aç›klad›¤›m›z flartlar› y›l içinde kaybeden mükel-lefler ertesi y›ldan itibaren gerçek usule (iflletmehesab› esas›na) geçmek zorundad›rlar.Basit usulde vergilenen bu mükelleflerin belgealma ve verme yükümlülükleri vard›r. Basit usuletabi olanlar›n geçici vergi ve katma de¤er vergisibeyannamesi verme yükümlülükleri ise yoktur.

Ticari kazançlarda esnaf muafiyetini aç›klamak.Esnaf muafiyeti GVK’nin 9. maddesinde düzen-lenmifl ve belirlenen flekil ve flartlarda çal›flanlar›ngelir vergisinden muaf olmas› esas› getirilmifltir.Esnaf muafl›¤›ndan yararlanan ticaret ve sanaterbab›na afla¤›daki örnekleri verebiliriz:

• Motorlu nakil vas›tas› kullanmamak flart› ile gezi-ci olarak veya bir ifl yeri açmaks›z›n perakendeticaret ile u¤raflanlar (örne¤in, seyyar sat›c›lar, ifl-portac›lar, simitçiler),

• ‹fl yeri açmadan gezici olarak ve do¤rudan do¤-ruya tüketiciye ifl yapan kalayc›, lehimci, musluktamircisi, berber, çilingir, gibi küçük sanat erbab›,

• Hayvanla veya bir adet hayvan arabas› ile nakli-yecilik yapanlar,

• D›flar›dan iflçi almamak ve makine gücü kullan-mamak flart›yla oturduklar› evlerde imal ettikleritarhana gibi ürünleri ve her nevi turistik eflya,has›r, sepet, süpürge, yapma çiçekleri dükkânaçmaks›z›n satanlardan 47. maddenin 1 ve 3 nu-maral› bentlerinde yaz›l› flartlar› haiz bulunanlar,

• Bir ifl yeri açmaks›z›n, gezici olarak milli piyangobileti satanlar.Ticari, zirai veya mesleki kazanc› dolay›s› ile ger-çek usulde gelir vergisine tabi olanlar ve yukar›-da say›lan iflleri, gelir ve kurumlar vergisi mükel-leflerine ba¤l›l›k arz edecek flekilde yapanlar es-naf muafl›¤›ndan yararlanamayacaklard›r.Mal ve hizmet sat›fl›n›n, 94. maddede say›lan sto-paj yapmakla yükümlü kiflilere yap›lmas› duru-munda, bu kiflilerden sat›n al›nan mal ve hizmetlerkarfl›l›¤›nda yap›lan ödemelerden GVK 94. mad-desinde düzenlenen oranlarda stopaj yap›lacakt›r.

Zirai kazanc› ve zirai faaliyeti tan›mlamak.Zirai kazanç, GVK m. 52’de “Zirai faaliyetlerdendo¤an kazançlar zirai kazançt›r” fleklinde tan›m-lanm›flt›r. Zirai faaliyet; arazide, deniz, göl ve nehirlerde,ekim, dikim, bak›m, üretme yollar›yla bitki, or-man, hayvan, bal›k ve bunlar›n mahsullerininüretilmesini, avlanmas›n›, tafl›nmas›n›, sat›lmas›-n› vb. ifade eder. Çiftçiye ait her türlü ziraat makine ve aletlerinin,baflka çiftçilerin zirai üretim ifllerinde çal›flt›r›lma-s› da zirai faaliyetlerden say›l›r.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç

4NA M A Ç


Zirai kazançlar›n stopaj usulüyle vergilendiril-

me usul ve esaslar›n› aç›klamak.

Zirai kazançlar›n vergilendirilmesinde temel ver-gileme esas› olarak stopaj usulü kabul edilmifltir.Yasan›n belirledi¤i baz› büyüklüklerin afl›lmas›durumunda ise stopaja ilave olarak gerçek usül-de vergileme de söz konusu olabilmektedir.Yükümlülükleri, stopaj yoluyla al›nan vergilerles›n›rl› kalan çiftçiler; yasada belirlenen iflletmebüyüklü¤ü ölçüleri ve iflletmede kullan›lan mo-torlu araç say›s›n› aflmayan çiftçilerdir (GVK M.53, F.2). ‹flletme büyüklü¤ü ve motorlu araç flartlar›nauyan çiftçilerin gelirleri üzerinden yap›lan stopaj,nihai vergi olarak kabul edilmekte, bu kiflilerinayr›ca beyanname vermeleri söz konusu olma-maktad›r.Çiftçilerden sat›n al›nan zirai mahsul ve hizmet-ler için yap›lan ödemeler üzerinden GVK94/11’de gösterilen oranlarda stopaj yap›lacakt›r.

Zirai kazançlar›n beyan usulüyle vergilendiril-

me usul ve esaslar›n› aç›klamak.

‹flletme büyüklü¤ü ve iflletmede kullan›lan mo-torlu araç say›s› flartlar›na uymayan çiftçilerin ka-zançlar› gerçek usulde zirai iflletme hesab› esas›-na göre tesbit edilir. Bu uygulamada zirai ka-zanç, hesap dönemi içinde para olarak tahsil edi-len veya alacak olarak tahakkuk eden has›lat ileödenen veya borçlan›lan giderler aras›ndakiolumlu fark olmaktad›r. Bu çiftçilerin kazanc›n›ntesbitinde indirebilecekleri giderler GVK’nin 57.maddesinde say›lm›flt›r. ‹flletme esas›nda vergilendirilmeleri öngörülenzirai kazanç sahiplerine bilanço esas›nda vergi-lendirilmeyi seçme imkân› da verilmifltir. Bu hak-k› kullanan çiftçilere ticari kazanc›n bilanço esa-s›na iliflkin hükümleri uygulan›r (GVK m. 59). Son olarak, zirai kazanç kapsam›nda vergilendi-rilen mükelleflerin, ticari kazanç sahibi mükellef-ler aç›s›ndan geçerli olan geçici vergi ödeme yü-kümlülüklerinin olmad›¤›n› hat›rlatmak gerekir.

5NA M A Ç

6NA M A Ç


1. Afla¤›dakilerden hangisi basit usulde vergilendirme-nin genel veya özel flartlar› aras›nda yer almaz?

a. Kendi iflinde bilfiil çal›flmas› veya bulunmas›b. ‹fl yeri emsal kira bedeli toplam›n›n kanunda be-

lirlenen miktarlar› aflmamas›c. Baflka bir faaliyet dolay›s›yla gerçek usulde gelir

vergisine tabi olmamas›d. Envanterde gösterilen k›ymetlerin tasnifli ve kar-

fl›l›kl› olarak özetlenmesie. Y›ll›k al›fl, sat›fl ve has›lat tutarlar›n›n kanunda

belirlenen tutarlar› aflmamas›

2. Afla¤›dakilerden hangisi ticari kazanc›n iflletme he-sab› esas›na göre tespitinde gider olarak düflülemez?

a. Personelin yemek giderleri b. ‹flle ilgili seyahat giderleri c. ‹flle ilgili kira ödemeleri d. ‹flle ilgili ödenen gelir vergisi e. Amortismanlar

3. Afla¤›dakilerden hangisi esnaf muafl›¤›ndan yararla-nanlarda bulunmas› gerekli özelliklerden biri de¤ildir?

a. Ticaretle u¤raflma b. Geçimini ancak sa¤lama c. Motorlu nakil vas›tas› kullanma d. Bedeni güçle çal›flma e. ‹flyeri açmama

4. Afla¤›dakilerden hangisi ticari kazanc›n vergilendiril-mesi ile ilgili yöntemlerden biri de¤ildir?

a. Basit usul b. Götürü usulc. Bilanço esas›d. ‹flletme hesab› esas›e. Esnaf muafl›¤›

5. Basit usulde vergilendirilen ticari kazanç sahipleri-nin gelir tespiti nas›l yap›l›r?

a. Asgari ücrete göreb. Yeniden de¤erleme oran›na görec. Verecekleri beyannameye göred. Bilanço esas›na göree. ‹flletme hesab› esas›na göre

6. Afla¤›dakilerden hangisi zirai kazanç elde edenlereiliflkin bir vergilendirme yöntemi de¤ildir?

a. Gerçek usulde vergileme b. Stopaj usulü ile vergileme c. Basit usulde vergilemed. ‹flletme hesab› esas›nda vergileme e. Bilanço esas›nda vergileme

7. Gerçek usule tabi olmayan çiftçiler nas›l vergilendi-rilirler?

a. Sadece stopaj yoluyla b. K›smen stopaj k›smen beyan yoluyla c. Sadece beyan yoluylad. Götürü yöntemle e. Basit usulde

8. Gerçek usulde vergilendirilmeyen çiftçi A, ticaretborsas›nda tescilini yapt›rarak T100.000 tutar›nda arpasatm›flt›r. A’ya ödenen para üzerinden ne kadar stopajyap›lacakt›r?

a. T1.000 b. T2.000 c. T3.000 d. T4.000 e. T5.000

9. Arazisinin kullan›m›n› baflkas›na b›rakarak üründenpay alan kiflinin elde etti¤i gelir hangi kazanç türünüoluflturur?

a. Zirai kazanç b. Ticari kazançc. Gayrimenkul sermaye irad›d. Serbest meslek kazanc›e. Di¤er kazanç ve irat

10. I. Bir biçerdövere sahip olanlarII. 10 yafl›ndan büyük 2’den fazla traktöre sahip

olanlarIII. Hububat ziraatinde, k›raç arazinin iflletme bü-

yüklü¤ü ölçüsünü aflanlarYukar›dakilerden hangisi veya hangilerine sahip olan-lar gerçek usulde vergilendirilir?

a. Yaln›z Ib. Yaln›z IIc. I, IIId. Yaln›z IIIe. I, II



Bülent çiziyor

Kaynak: Bülent çiziyor, Bülent DÜZG‹T, Hürriyet Ga-zetesi, 2 Aral›k 2005. ht tp ://hurars iv .hurr iyet .com.t r/gos ter/Show-New.aspx?id=3590664#

Y›l sonunda araç sat›n almak, ödenecek vergiyi

düflürür mü?

31.12.2011 - 09:07

Dursun Ali YAZ, SMMM / T.C. Maltepe Üniversitesi‹‹BF, Ö¤retim Görevlisi

Pek çok flirket, yeni y›l›n bitmesine bir kaç gün kalahummal› bir flekilde makine, araç, demirbafl gibi sabitk›ymetler sat›n alma e¤ilimi göstermektedirler. Hatta, za-man darl›¤›ndan veya tescil ifllemlerin yo¤unlu¤undan,31.12 tarihli fatura ile envanter kay›tlar›na al›nan sabitk›ymetlerin fiziki teslimi sonraki seneye sarkmaktad›r.Vergi mükelleflerinde dönem sonlar›nda ortaya ç›kansat›n alma güdüsü, iflletmeye dahil edilecek sabit k›y-met amortisman›n›n gider yaz›labilmesi ve KDV avanta-j›n› kullanma iste¤iyle aç›klanabilir. Y›l sonlar›nda sat›n al›nan tüm demirbafl, makine teçhi-zat ve tafl›tlar›n al›m bedelleri, ilgili takvim y›l›nda kul-lan›lmam›fl olmas›na ra¤men sanki bir y›l kullan›lm›fl(y›pranm›fl) gibi amortisman müessesesi yoluyla itfaedilebiliyor...Örne¤in, bir sabit k›ymeti fiziken 2012 y›l›nda teslim al-san›z dahi, faturas› en geç 31.12.2011 tarihli düzenlen-di¤i takdirde VUK’ta belirtilen hadler dahilinde amortis-man ay›rma hakk›n›z›n oldu¤u konusunda genifl ölçü-de uygulama birli¤i bulunmaktad›r. Dolay›s›yla, y›l so-nunda araç sat›n alanlar›n belli kriterlere dikkat etmesihalinde, vergi avantaj› sa¤lad›klar›n› ifade edebiliriz. Peki, dikkat edilmesi gereken kriterler neler olabilir? Y›l sonlar›nda araç sat›n alarak vergi avantaj› elde et-mek isteyenlerin, binek otomobil s›n›f›na giren araçlar›tercih etmesi halinde, düflündükleri ölçüde avantajl›olamayacaklar›n› belirtmeliyiz. Zira, mevzuat›m›z binekotomobil s›n›f›na giren tafl›tlara, gerek KDV indirimi ge-rekse amortisman gideri aç›s›ndan önemli k›s›tlamalargetirmektedir.Vergi kanunlar›m›z, y›l sonlar›nda iflletme aktifine dahiledilen “binek otomobillerin” amortisman ay›rma usu-lünde “k›st amortisman” yöntemini zorunlu k›l›yor. Buyöntem sadece binek araçlar yönünden zorunluluk arzediyor. Günün sonunda, Aral›k ay› içerisinde sat›n al›-nan binek araç amortisman›n›n bir y›ll›k karfl›l›¤›n› gi-


”

“Okuma Parças›


der hesaplar›na intikal ettirerek vergi avantaj› elde edi-lemiyor. Önce bir y›ll›k amortisman toplam› hesaplan›-yor. Sonra bir y›ll›k amortisman gideri 12 aya bölüne-rek yaln›z bir ay için kullan›labilecek amortisman tuta-r›na ulafl›l›yor. Ard›ndan, binek arac› Aral›k ay›nda alan-lar, sadece bir ay veya Kas›m ay›nda alanlar iki ay kul-land›klar› kabul edilerek, sadece iki ayl›k döneme teka-bül edecek amortisman tutar›n› vergi matrah›ndan indi-rebiliyorlar. Gidere at›labilecek amortisman toplam›azald›kça haliyle beklenen fayda sa¤lanam›yor. Ayr›ca “binek otomobil”lerin al›fl vesikas›nda gösterilenkatma de¤er vergisi, mükelleflerin vergiye tabi ifllemle-ri üzerinden hesaplanan katma de¤er vergisinden indi-rilemiyor. Mefhumu muhalifinden (karfl›t anlam›ndan)yola ç›karak ifade edersek, binek otomobil d›fl›nda ikti-sap edilen tüm sabit k›ymetlerin KDV’si indirilebilir. Bu noktada, vergi kanunlar›nda “binek otomobil” tan›-m›n›n yap›lmam›fl olmas› uygulamada önemli tereddüt-lere yol aç›yor. Maliye Bakanl›¤›, jeeplerin yan› s›ra; se-dan, hatchback, coupe, station wagon, üstü aç›k ve ya-r›fl arabas› türü araçlar› ... kapal› kasa araçlar›, .... flofördahil 9 kifliye kadar (8+1) insan tafl›yan panelvan araç-lar› binek otomobil olarak de¤erlendiriyor. Sayd›¤›m›zaraçlar›n ruhsatlar›nda kamyonet, panelvan, minübüsveya arazi tafl›t› yaz›yor olmas›, bakanl›¤›n görüflünüde¤ifltirmiyor. Özetle, y›l sonlar›nda duran varl›k yat›r›m›na giden flir-ketlerin, araç al›m›ndan planlanan vergi ve finansmanavantaj›n› sa¤layabilmeleri için arac›n d›fl görünüfle al-danmamalar› gerekiyor. Arazi tafl›t›, minübüs veya pa-nelvan benzeri araçlar›n birço¤u vergi kanunlar› yö-nünden binek otomobil olarak de¤erlendirilmektedir. Dolay›s›yla, araç yat›r›m›na gidecek iflletmelerin, dü-flündükleri araçlar›n öncelikle maliye nezdinde ne ifadeetti¤ini yeterince araflt›rmadan ifllem yapmamalar› ge-rekmektedir. Aksi halde KDV ve amortisman gideri aç›-s›ndan beklenen fayday› sa¤lamayacaklar›n› belirtmekisteriz.

Kaynak: Dursun Ali YAZ, SMMM / T.C. Maltepe Üni-versitesi ‹‹BF, Ö¤retim Görevlisi.Y›l sonunda araç sat›n almak, ödenecek vergiyi düflü-rür mü? Dünya Gazetesi internet sahifesi(http://www.dunya.com/), 13 Ocak 2012.

1. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Basit Usule Tabi Olman›nfiartlar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

2. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹flletme Esas›nda Ticari Ka-zanç Tespiti” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

3. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Esnaf Muafl›¤›ndan Yarar-lananlar” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

4. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ticari Kazanc›n Basit UsuldeTespiti” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

5. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Basit usulde Gelirin Tespi-ti” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

6. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Zirai Kazançlar” konusunuyeniden gözden geçiriniz.

7. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Stopaj Usulüyle Vergiye Ta-bi Olman›n fiartlar›” konusunu yeniden gözdengeçiriniz.

8. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Zirai Kazançlarda StopajUsulüyle Vergilendirme” konusunu yenidengözden geçiriniz.

9. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Zirai Kazançlar›n Baflka Ka-zançlara Dönüflmesi” konusunu yeniden göz-den geçiriniz.

10. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Stopaj Usulüyle Vergiye Ta-bi Olman›n fiartlar›” konusunu yeniden gözdengeçiriniz.

S›ra Sizde Yan›t Anahtar›S›ra Sizde 1

‹flletme hesab› esas›nda gelir tespitinde, kural olarak bi-lanço esas›nda vergileme ile ilgili düzenlemeler geçerlidir.‹flletme hesab› özetinde yer alan “dönem giderleri” için-de, fiilen yap›lan ödemeler oldu¤u kadar borçlar da yeralmaktad›r.Gelir k›sm›nda bulunan sat›fl geliri içinde, tahsil edilenparalar yan›nda, alacaklar da yer almaktad›r.Ancak, iflletme hesab›nda vergilendirilenlere flüphelihale gelen alacaklar› için karfl›l›k ay›rma imkân› tan›n-mam›flt›r. Bu usulde vergilendirilenler flüpheli alacakla-r›n daha sonra de¤ersiz hale dönüflmesi durumunda,bu alacaklar› gider kaydederek yok edebilirler (VUK m.322, f.3).Amortisman ay›rma imkân›ndan, iflletme hesab› esas›n-da vergilenen mükellefler de yararlanmaktad›r. Y›llara yayg›n inflaat ve onarma iflleriyle ilgili matrahtespiti konusunda, farkl› düzenlemeler bulunmaktad›r(GVK m. 42, 43, 44).



Geliri bu flekilde tespit edilen iflletme hesab› esas›na ta-bi mükelleflerin ayr›ca geçici vergi ödeme yükümlülük-leri de bulunmaktad›r.

S›ra Sizde 2

GVK 46, f. 4 hükmüne göre, basit usule tabi ticaret er-bab›ndan, sahte veya muhteviyat› itibar›yla yan›lt›c› bel-ge düzenledi¤i veya kulland›¤› tespit edilenler, bu hu-susun kendilerine tebli¤ edildi¤i tarihi takip eden ayba-fl›ndan itibaren ikinci s›n›f tüccarlara iliflkin hükümleretabi olurlar.

S›ra Sizde 3

GVK m. 9’da belirlenen flekil ve suretle çal›flanlar›n ge-lir vergisinden muaf olmas› esas› benimsenmifltir. D›fla-r›dan iflçi almamak ve makine gücü kullanmamak flar-t›yla oturduklar› evlerde imal ettikleri ürünleri dükkânaçmaks›z›n satanlar muafiyet kapsam›ndad›r.Bayan A’n›n seri üretim yapabilen bir dikifl makinesiveya benzeri aletleri kullanarak üretti¤i mallardan eldeedece¤i kazançlar esnaf muafiyeti kapsam›na girmeye-cektir. A’n›n en az›ndan basit usulde gelir vergisine ta-bi olup bu mükellefiyetle ilgili ödevlerini yerine getir-mesi gerekir.Bayan A’n›n seri üretim yapabilme gücüne sahip olma-yan kendi evinde kulland›¤› bir dikifl makinesi yard›-m›yla üretti¤i mallar› satmas›ndan elde edece¤i kazanç-lar ise esnaf muafiyeti kapsam›nda de¤erlendirilebile-cektir.

S›ra Sizde 4

Kazançlar› stopaj usulünde vergilendirilen çiftçiler afla-¤›daki büyüklükleri geçmeyen çiftçilerdir:Hububat ziraati ile u¤raflan çiftçiler aç›s›ndan ekili ara-zinin yüzölçümü toplam›n›n;• Taban arazide 900,• K›raç arazide 1700 dönüm,• Pamuk ziraatinde 400 dönüm, • Pancar ziraatinde 300 dönümü geçmemesi gerekir. Hayvanc›l›kla u¤raflan çiftçiler aç›s›ndan ise;• Küçükbafl hayvan say›s›n›n 750’yi (bir yafl›ndan kü-

çük küçükbafl hayvanlar ile kümes hayvanlar› hariç). • Büyükbafl hayvan say›s›n›n 150 adedi (ifl hayvanlar›

ile iki yafl›ndan küçük büyükbafl hayvanlar hariç)geçmemesi gerekmektedir.

Son olarak stopaj usulünde vergilemede kal›nabilmesiiçin motorlu araç flart›na uyulmas› gerekir. Bunlar;• Bir biçerdövere (veya bu mahiyette motorlu araca)

veya

• On yafl›ndan küçük ikiden fazla traktöre sahip olun-mamas› flartlar›d›r.

Di¤er büyüklükler ve ayr›nt›lar için GVK 53 ve 54. mad-delere bak›labilir.

S›ra Sizde 5

Gider kabul edilmeyen ödemeler GVK’nin 41. madde-sinde say›lm›flt›r. Bunlara afla¤›daki örnekleri verebili-riz:• Teflebbüs sahibi ile eflinin ve çocuklar›n›n iflletmeden

çektikleri paralar veya aynen ald›klar› sair de¤erler, • Teflebbüs sahibinin kendisine, efline, küçük çocukla-

r›na iflletmeden ödenen ayl›klar, ücretler, ikramiye-ler, komisyonlar ve tazminatlar,

• Teflebbüs sahibinin, eflinin ve küçük çocuklar›n›n ifl-letmede cari hesap veya di¤er flekillerdeki alacaklar›üzerinden yürütülecek faizler,

• Her türlü para cezalar› ve vergi cezalar› ile teflebbüssahibinin suçlar›ndan do¤an tazminatlar,

• Kiralama yoluyla edinilen veya iflletmede kay›tl› olanyat, kotra, tekne, sürat teknesi gibi motorlu deniz,uçak ve helikopter gibi hava tafl›tlar›ndan iflletmeninesas faaliyet konusu ile ilgili olmayanlar›n giderleriile amortismanlar›.

Di¤er indirilemeyen giderler için Gelir Vergisi Kanunum. 41 okunmal›d›r.


Akdo¤an, Abdurrahman, Türk Vergi Sistemi ve

Uygulamas›, Gözden Geçirilmifl ve Geniflletilmifl 2.Bask›, Gazi Kitabevi, Ankara, 1998.

Aksoy, fi. (1996). Vergi Hukuku ve Türk Vergi

Sistemi, Gözden Geçirilmifl 4. Bask›, ‹stanbul: FilizKitabevi.

B›y›k, R., K›ratl›, A. (2001). Gelir ve Kurumlar Vergisi

Matrahlar›n›n Tespitinde Giderler ve

‹ndirimler, Ankara: Yaklafl›m Yay›nlar›. Buluto¤lu, K. (2004). Türk Vergi Sistemi,

Güncellefltirilmifl 8. Bask›, ‹stanbul: Bat› TürkeliYay›nc›l›k.

Bilici, Nurettin, Risk ve Masraf Karfl›l›klar›, Say›fltay

Dergisi, Ocak-Mart 1991, no 3 s. 9-13. Bilici, N. (1992). “Alacak De¤er Düflüfl Karfl›l›klar›”,

Vergi Dünyas›, say›: 134, s. 52-59.Bilici, N. (2011). Vergi Hukuku (Genel Hükümler, Türk

Vergi Sistemi), 26. Bask›, Ankara: Seçkin Yay›nc›l›k.Bilici, A., Bilici, N. (2011). Kamu Maliyesi, Ankara:

Seçkin Yay›nevi.Do¤rusöz, A. B. (1992). Türk Vergi Sisteminde

Kaynakta Vergileme Stopaj, ‹stanbul: ‹SMMMOYay›nlar›.

Kaneti, S. (1989). Vergi Hukuku, Gözden Geçirilmifl 2.Bas›, ‹stanbul: Filiz Kitabevi.

Karakoç, Y. (2007). Vergi Hukuku Uygulamalar›,Ankara: Yetkin Yay›nlar›.

Kaynak, H. (2001). Maddi ve Gayrimaddi Duran

Varl›klarda Amortismanlar, Ankara: Yaklafl›mYay›nlar›.

K›ldifl, Y. (2010). Gelir Vergisinde Matrah›n

Tespitinde Giderler ve ‹ndirimler, Geniflletilmifl2. Bask›, Maliye ve Hukuk Yay›nlar›.

Mercan, E., Dündar, M. (2010). Temel Vergi Hukuku,

Güncellefltirilmifl 4. Bask›, Ankara: ASMMMOYay›nlar›.

Öz, E. (2008). D›fl Ticarette Ulusal ve Uluslararas›

Vergilendirme, ‹stanbul: Nobel Kitabevi. Öz, S. (2006). Gelir Vergisinde Vergiyi Do¤uran

Olay: Elde Etme, Ankara: Maliye ve HukukYay›nlar›.

Özer, ‹. (1977). Vergileme ‹lkeleri ve Türk Vergi

Sistemi, Ankara: Türkiye ve Orta Do¤u Amme‹daresi Enstitüsü Yay›n›, Do¤an Bas›mevi.



Tuncer, S. (2003). Vergi Hukuku ve Uygulamas›,Ankara: Yaklafl›m Yay›nc›l›k.

Türkay, ‹. (2012). “Basit Usulde Ticari Kazanc›nVergilendirilmesi”, Lebib Yalk›n Mevzuat Dergisi,Say›: 98, s. 94-105.

Yalç›n, H., Yücel, S. (1996). Gelir ve Kurumlar Vergisi

Uygulamas›nda Giderler, ‹stanbul: HesapUzmanlar› Kurulu Yay›nlar›.

Yalt›, B., Özgenç, A. (2005). Vergi Hukuku Pratik

Çal›flma El Kitab›, ‹stanbul: Beta Bas›m.

Yararlan›lan ve BaflvurulabilecekKaynaklar

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Ücretin ve iflyerinin tan›m›n› yap›p safi ücreti belirleyebilecek,Serbest meslek faaliyetinin temel özelliklerini aç›klayabilecek,Serbest meslek kazanc› belirlenirken indirilebilecek giderleri s›ralayabilecek,Gayrimenkul sermaye irad›nda gayrimaddi mal ve haklar ay›r›m›n› yap›pgayrimenkul sermaye iratlar›n›n vergilenmesini aç›klayabilecek,Menkul sermaye irad›na konu kazançlar› tespit edip bunlar›n vergilenmesiyöntemlerini izah edebilecek,Di¤er kazanç ve iratlar›n neler oldu¤unu tespit edebileceksiniz.

‹çindekiler

• Ücret• Stopaj• ‹ndirilecek Gider• Serbest Meslek• Geçici Vergi• Telif Kazanc›• Kira

• ‹rat• Beyan Yoluyla Vergileme• Faiz• Ödünç Para Verme• De¤er Art›fl›• Elden Ç›karma• Ar›zi Kazanç

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

NNNNNN

Türk Vergi Sistemi

• ÜCRET GEL‹RLER‹N‹N TANIMI VE STOPAJYOLUYLA VERG‹LEND‹R‹LMES‹

• ÜCRETLER‹N STOPAJ HAR‹C‹ YÖNTEMLERLEVERG‹LEND‹R‹LMES‹

• ÜCRETLERDE MUAFLIK VE ‹ST‹SNALAR

• SERBEST MESLEK KAZANÇLARI: KAVRAM

• SERBEST MESLEK KAZANCININ TESP‹T‹

• SERBEST MESLEK KAZANÇLARINDA ‹ND‹R‹M,MUAF‹YET VE ‹ST‹SNALAR

• GAYR‹MENKUL SERMAYE ‹RATLARI: KAVRAM

• GAYR‹MENKUL SERMAYE ‹RATLARININ STOPAJYOLUYLA VERG‹LEND‹R‹LMES‹

• GAYR‹MENKUL SERMAYE ‹RATLARININ BEYANYOLUYLA VERG‹LENMES‹

• MENKUL SERMAYE ‹RATLARI: KAVRAM

• MENKUL SERMAYE ‹RATLARININVERG‹LEND‹R‹LMES‹

• D‹⁄ER KAZANÇ VE ‹RATLAR: DE⁄ER ARTIfiIKAZANÇLARI

• D‹⁄ER KAZANÇ VE ‹RATLAR: ARIZ‹KAZANÇLAR


Ücretler, SerbestMeslek Kazançlar›,Gayrimenkul-MenkulSermaye ‹ratlar›, Di¤erKazanç ve ‹ratlar

ÜCRET GEL‹RLER‹N‹N TANIMI VE STOPAJ YOLUYLAVERG‹LEND‹R‹LMES‹

Tan›mGelir Vergisi Kanunu ücreti “iflverene tabi ve belirli bir ifl yerine ba¤l› olarak çal›-flanlara hizmet karfl›l›¤› verilen para ve ay›nlar ile sa¤lanan ve para ile temsil edi-lebilen menfaatlerdir” (GVK m. 61, f. 1) fleklinde tan›mlam›flt›r.

Ücretin ödenek, tazminat, zam, avans, aidat, prim, ikramiye veya baflka adlaralt›nda ödenmesi onun mahiyetini de¤ifltirmemekte yani bunlar›n tamam› ücretolarak vergilendirilmektedir.

Bu Kanun’un uygulanmas›nda GVK m. 61, f. 3’de say›lan; sporculara transferücreti ve sair adlarla yap›lan ödemeler, bilirkiflilere yap›lan ödemeler gibi di¤er ba-z› gelirler de ücret say›lm›flt›r.

Ücretin tan›m›n› yaparken sözünü etti¤imiz iflverenden anlafl›lmas› gereken;hizmet erbab›n› ifle alan, emir ve talimatlar› dâhilinde çal›flt›ran gerçek ve tüzel ki-flilerdir (GVK m. 62, f. 1).

‹fl yeri ise “ma¤aza, yaz›hane, idarehane, muayenehane, imalathane, flube, de-po, otel, kahvehane, e¤lence ve spor yerleri, tarla, ba¤, bahçe, çiftlik,... madenler,tafl ocaklar›, inflaat flantiyeleri... gibi ticari, s›nai, zirai veya mesleki bir faaliyetin ic-ras›na tahsis edilen veya bu faaliyetlerde kullan›lan yerdir.” (VUK m. 156).

Ücretlerin Stopaj Usulüyle VergilendirilmesiÜcretlerin vergilendirilmesinde temel yöntem, stopaj usulü ile verginin al›nmas›d›r.Ücret gelirlerinin çok önemli k›sm›n›n vergisi, bu flekilde, ödemenin yap›lmas›ndanönce kaynakta kesilmektedir. Stopaj oran› %15 ile %35 aras›nda de¤iflmektedir.

Stopaj, gerçek ücret (safi ücret) üzerinden yap›lmaktad›r. Safi ücret, iflveren ta-raf›ndan verilen para ve di¤er maddi menfaatler toplam›ndan, 63. maddede yaz›l›indirimlerin yap›lmas› suretiyle bulunur.

63. maddede say›lan, safi ücrete ulaflmak için yap›labilecek indirimlere afla¤›da-ki örnekleri verebiliriz:

• Emekli aidat› veya sosyal sigorta primleri,• Mükellefin kendisi, efli ve küçük çocuklar› için özel nitelikte yapt›r›lan;

- Hayat, ölüm, kaza, hastal›k, sakatl›k gibi flah›s sigortalar›na hizmet erbab›taraf›ndan ödenen primler,

Ücretler, Serbest MeslekKazançlar›, Gayrimenkul-Menkul Sermaye ‹ratlar›,

Di¤er Kazanç ve ‹ratlar

Ücret: ‹fl Kanunu madde32’de “Genel anlamda ücretbir kimseye bir iflkarfl›l›¤›nda iflveren veyaüçüncü kifliler taraf›ndansa¤lanan ve para ile ödenentutard›r” fleklindetan›mlanmaktad›r.

- Bireysel emeklilik sistemine ödenen katk› paylar›.• Sendikalar Kanunu hükümlerine göre sendikalara ödenen aidatlar,Di¤er taraftan, GVK’n›n 32. maddesi ücretlilere “asgari geçim indirimi” uygu-

lamas›ndan yararlanma hakk› vermektedir. Asgari geçim indirimi, ilgili takvim y›l›bafl›nda geçerli olan brüt asgari ücretin %50’si tutar›ndaki k›sm›na tekabül etmek-tedir. Bu tutara evli olan ücretlilerde çal›flmayan efl için %10 oran›nda ilave, çocuk-lu mükelleflere ise 1. ve 2. çocuk için %7,5’ar, izleyen çocuklar için %5’er ilave ya-p›lacakt›r. Bu flekilde, efli çal›flmayan 7 çocuklu bir ücretli asgari ücretin tamam›natekabül eden tutar üzerinden vergi ödememifl olacakt›r. Mükellefin ailevi durumu-na göre aç›klad›¤›m›z flekilde belirlenen asgari geçim indirimi tutar› %15 ile çarp›l-makta, bulunan rakam, mükellefin yararlanaca¤› vergi indirimi miktar› olmaktad›r.Bu miktar da mükellefin ücretleri üzerinden hesaplanan vergiden düflülmektedir.

Son olarak, gayri safi ücret üzerinden özürlü ücretliler için sakatl›k indirimi ya-p›lmaktad›r:

• Sakatl›k indirimi, ad›ndan anlafl›laca¤› üzere sakat olan ücretliler için getiril-mifltir. Sakatl›k dereceleri üç grupta toplanm›fl; çal›flma gücünün asgari%80’ini kaybetmifl olanlar 1. derece, %60’›n› kaybetmifl bulunanlar 2. dere-ce, %40’›n› kaybetmifl bulunanlar ise 3. derece sakat kabul edilmifltir.

• Di¤er taraftan, ücretlilerin bakmakla yükümlü oldu¤u kifliler aras›nda özür-lü bulunmas› durumunda, bu kifliler için de “özürlü flah›s indirimi” imkân›bulunmaktad›r. Bu indirimin yap›lmas›nda da sakatl›k indirimi kurallar› ay-nen geçerli olmaktad›r.

Ücretlerin stopaj usulüyle vergilenmesini ve safi ücrete ulaflmak için yap›labilecek indi-rimleri aç›klay›n›z.

ÜCRETLER‹N STOPAJ HAR‹C‹ YÖNTEMLERLE VERG‹LEND‹R‹LMES‹

“Di¤er Ücretliler”in Vergi Karnesi Üzerinden VergilendirilmesiGVK’n›n 64. maddesi afla¤›da say›lan kiflilerin, bu ifllerden sa¤lad›klar› gelirlerini“di¤er ücretler” olarak adland›rmaktad›r:

• Kazançlar› basit usulde tespit edilen ticaret erbab› yan›nda çal›flanlar,• Özel hizmetlerde çal›flan floförler,• Özel inflaat iflçileri,• Gayrimenkul sermaye irad› sahibi yan›nda çal›flanlar.Bu kiflilerin vergilendirilmesinde matrah olarak, asgari ücret esas al›nm›flt›r. 64.

maddede yer alan düzenlemeye göre; bu hizmet erbab›n›n safi ücretleri, sanayi ke-siminde çal›flan 16 yafl›ndan büyük iflçiler için uygulanan asgari ücretin y›ll›k brüttutar›n›n %25’idir. Di¤er ücretler kapsam›nda vergilenen mükelleflere, vergi karne-si alma yükümlülü¤ü getirilmifltir (VUK m. 247, b. 1). Bu kifliler ald›klar› vergi kar-nesi üzerinde, gelir vergisi tarifesi dikkate al›narak tahakkuk ettirilen vergiyi, fiubatve A¤ustos aylar›nda olmak üzere iki taksit halinde ödemektedirler (GVK m. 118).

Baz› Ücretlilerin Beyanname Üzerinden VergilendirilmesiBeyanname verme yükümlülü¤ü bulunan ücret gelirleri aras›nda; üzerinden stopajyap›lmam›fl baz› ücretler ile stopaja tabi olmas›na ra¤men birden fazla iflverendenelde edilen ve beyan s›n›r›n› aflan ücret gelirleri bulunmaktad›r.


Asgari geçim indirimi: Bireyya da ailenin toplamgelirinden asgari geçimseviyesini sa¤layacakbölümünün düflülerek vergid›fl›nda b›rak›lmas›d›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

GVK m. 95’de say›lan ücret ödemelerinde stopaj söz konusu olmamaktad›r.Örne¤in:

• Ücretlerini yabanc› bir ülkedeki iflverenden do¤rudan do¤ruya alan hizmeterbab›,

• GVK 16. maddede yaz›l› istisnadan faydalanamayan yabanc› elçilik ve kon-solosluk memur ve hizmetlileri.

GVK’n›n 86. maddesinde tek iflverenden elde edilen ücretlerin, tutar› ne olursaolsun beyana tabi olmayaca¤› ifade edilmifltir. Birden fazla iflverenden ücret gelirielde edenler ise, birinciden sonraki ücret gelirlerinin toplam tutar› beyan s›n›r›n›afl›yorsa ücret gelirlerinin tamam› için beyanname vermek zorundad›rlar. Bu sondurumda beyanname izleyen y›l›n Mart ay›nda verilecektir. Bu beyanname üzerin-den gelir vergisi tarifesine göre hesaplanacak vergiden, yap›lan stopajlar düflüle-cek ve kalan vergi iki taksit halinde (3. ve 7. aylarda) ödenecektir.

ÜCRETLERDE MUAFLIK VE ‹ST‹SNALAR

Diplomat Muafl›¤›Yabanc› devletlerin Türkiye’de bulunan elçi, müsteflar ve konsoloslar› ile elçilik vekonsolosluklara mensup olan ve o memleketin tabiiyetinde bulunan memurlar› veTürkiye’de resmi bir göreve memur edilenlerin, menkul sermaye irad› üzerindenyap›lan tevkifatlar d›fl›ndaki tüm gelirleri gelir vergisinden muaf tutulmufltur. Bumuafiyet karfl›l›kl›l›k flart›na ba¤lanm›flt›r (GVK m. 15).

Elçilik ve Konsolosluk Çal›flanlar›n›n Ücret ‹stisnas›Elçilik ve Konsolosluk Çal›flanlar›n›n Ücret ‹stisnas›: Kanun, yabanc› elçilik ve kon-solosluklarda çal›flan, ancak 15. maddeye girmeyen memur ve hizmetlilerin, yal-n›zca bu ifllerden ald›klar› ücretleri, yine karfl›l›kl› olmak flart›yla gelir vergisin-den istisna etmifltir (GVK m. 16).

Ücretlerde Di¤er ‹stisnalarBu istisnalar GVK’n›n “Müteferrik ‹stisnalar” bafll›¤›n› tafl›yan Alt›nc› Bölümü’ndeyer almaktad›r (Bkz. GVK m. 23-29). Müteferrik kavram› ‘çeflitli’, ‘farkl›’ anlam›nagelmektedir. Bu bölümün 23. maddesi “Ücretlerde” bafll›¤›n› tafl›maktad›r. Say›lar›15’i bulan bu istisnalar için 23. maddeye bak›labilir.

SERBEST MESLEK KAZANÇLARI: KAVRAM

Tan›m“Her türlü serbest meslek faaliyetinden do¤an kazançlar serbest meslek kazanc›d›r.

Serbest meslek faaliyeti; sermayeden ziyade flahsi mesaiye, ilmi veya meslekibilgiye veya ihtisasa dayanan ve ticari mahiyette olmayan ifllerin iflverene tabi ol-maks›z›n flahsi sorumluluk alt›nda kendi nam ve hesab›na yap›lmas›d›r.” (GVKm. 65).

Bu tan›m kapsam›nda serbest meslek kazançlar›na örnek olarak;• Avukat, doktor, mali dan›flman, muhasebeci, mühendis, veteriner, çevir-

menlerin kazançlar›n›,• Yazar, flair, bilgisayar programc›s›, heykelt›rafl, ressam gibi kiflilerin telif ka-

zançlar›n›,

433. Ünite - Ücret ler , Serbest Meslek Kazançlar › , Gayr imenkul-Menkul Sermaye ‹ rat lar › , D i¤er Kazanç ve ‹ rat lar

Karfl›l›kl› olmak flart›:Ülkemizdeki elçilik vekonsolosluklar›n ba¤l›olduklar› ülkelerdeki elçilikve konsolosluklar›m›zdaçal›flan memur vehizmetlilerimizin ald›klar›ücretlerin ayn› flekilde oülkede de gelir vergisindenveya benzeri bir vergidenistisna edilmifl olmas›anlam›na gelir.

Sermaye, serbest meslekfaaliyetinde ikinci plandad›r.

• Gümrük komisyoncular›, noterlerin kazançlar›n›, konser veren müzik sanat-ç›lar›n›n kazançlar›n›, ebe, sünnetçi, sa¤l›k memuru, arzuhalci, rehber gibimeslekleri icra edenlerin kazançlar›n› verebiliriz.

Serbest Meslek Kazanc›n›n Baflka Kazançlara DönüflmesiBir faaliyetin serbest meslek faaliyeti say›labilmesi için afla¤›daki özellikleri tafl›ma-s› gerekmektedir (GVK m. 65 ve 66):

• fiahsi bilgiye, ihtisasa veya eme¤e dayanmal›d›r,• ‹flverene tabi olmadan yap›lmal›d›r,• Ticari mahiyette olmamal›d›r,• Süreklilik unsuru tafl›mal›d›r.Bu özellikler dikkate al›nd›¤› vakit;• Serbest meslek faaliyetlerinin iflverene tabi olarak yap›lmas› durumunda,

serbest meslek kazanc› de¤il, ücret geliri söz konusu olur.• Faaliyetin sermaye konularak icra edilmesi (örne¤in, doktorun faaliyetini,

açt›¤› poliklinikte yürütmesi) durumunda ticari kazanç söz konusu olur. Ay-n› flekilde eczac›n›n, difl protezcisinin elde etti¤i gelir de serbest meslek ka-zanc› olarak de¤il; ticari kazanç olarak vergilendirilir. Çünkü bu faaliyetlerinticari mahiyeti (sermaye yönü) a¤›r basmaktad›r.

• Serbest meslek faaliyetini mutat (sürekli) olarak de¤il de ar›zi (geçici) olarakyapanlar, bu kapsam›n d›fl›nda kal›p di¤er kazanç ve irat hükümlerine görevergilenirler. Örne¤in, emekli olan bir doktorun, zaman zaman ameliyatlara gi-rerek para kazanmas› durumunda, di¤er kazanç ve irat söz konusu olacakt›r.

Serbest meslek faaliyetinin özelliklerini belirleyiniz.

Bir ö¤retim üyesinin, (A) Bankas›n›n yaflad›¤› hukuki sorunla ilgili verdi¤i yaz›l› mütalaakarfl›l›¤›nda elde etti¤i gelirin nas›l vergilendirilece¤ini araflt›r›n›z?

SERBEST MESLEK KAZANCININ TESP‹T‹

Matrah Tespiti Gerçek Usulde Yap›l›r Serbest meslek kazanc›n›n tespiti, gerçek usulde yap›lmaktad›r. Baz› serbestmeslek kazançlar› için uygulanan götürü usul, 4369 say›l› Kanun’la yürürlüktenkald›r›lm›flt›r.

Gerçek usulde serbest meslek kazanc› “bir hesap dönemi içinde serbest meslekfaaliyeti karfl›l›¤› olarak tahsil edilen para ve ay›nlar ve di¤er suretlerle sa¤lananve para ile temsil edilebilen menfaatlerden bu faaliyet dolay›s›yla yap›lan giderlerindirildikten sonra kalan farkt›r.” (GVK m. 67, f.1).

Söz konusu kazanç, Vergi Usul Kanunu hükümleri çerçevesinde tutulan “ser-best meslek kazanç defteri”ne göre tespit edilir (Bkz. VUK m. 210). Bu defterin sa¤sayfas›na gelirler; sol sayfas›na giderler yaz›l›r.

‹ndirilebilecek GiderlerSerbest meslek sahibinin, safi kazanc›n›n belirlenmesinde gider olarak düflebilece-¤i baz› kalemler afla¤›da aç›klanm›flt›r (GVK m. 68):

• Gelirin elde edilmesi ve idame ettirilmesi için ödenen genel giderler (Örne-¤in; ayd›nlatma, ›s›tma, telefon, k›rtasiye giderleri, çal›flanlar›n ücretleri,


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

mesleki faaliyetin ifas›nda baflkalar›na gördürülen hizmetler için ödenen pa-ralar, iflle ilgili flehir içi taksi ücretleri ile posta ve telgraf ücreti gibi harcama-lar. ‹fl yeri kiras› ayn› çerçevede gider yaz›labilir. ‹fl yeri kendi mülkü olan-lar, kira yerine amortisman› gider yazarlar),

• Hizmetli veya iflçilerin ifl yerinde veya ifl yerinin müfltemilat›ndaki iafle(yemek-içmekle alakal›) ibate (bar›nma ile alakal›) giderleri, tedavi ve ilaçgiderleri, sigorta primleri ve emekli aidat› ile GVK m. 27’de yaz›l› giyimgiderleri,

• ‹flle ilgili olmak flart›yla seyahat ve ikamet giderleri,• Mesleki faaliyette kullan›lan tesisat, demirbafl eflya ve envantere dâhil olan

tafl›tlar için Vergi Usul Kanunu’na göre ayr›lan amortismanlar›,• Kiralanan veya envantere dâhil olan ve iflte kullan›lan tafl›tlar›n giderleri

(akaryak›t, onar›m, sigorta gibi),• Al›nan mesleki yay›nlar için ödenen bedeller,• Mesleki faaliyetin ifas› için ödenen mal ve hizmet al›m bedelleri,• Serbest meslek faaliyeti dolay›s›yla emekli sand›klar›na ödenen girifl ve

emeklilik aidatlar› ile mesleki kurulufllara ödenen aidatlar,• Mesleki kazanc›n elde edilmesi ve idame ettirilmesi için ödenen meslek, ilan

ve reklam vergileri ile ifl yerleriyle ilgili ayni vergi, resim ve harçlar.

SERBEST MESLEK KAZANÇLARINDA ‹ND‹R‹M, MUAF‹YET VE ‹ST‹SNALAR

Serbest Meslek Kazançlar›nda Sakatl›k ‹ndirimi4369 say›l› Kanun’la, özürlü serbest meslek erbab› ile bakmakla yükümlü oldu¤u ki-fliler aras›nda özürlü bulunan serbest meslek erbab› için, (ücretler bahsinde aç›kla-d›¤›m›z) sakatl›k indiriminden yararlanma hakk› getirilmifltir (GVK m. 89, b. 3). Ör-ne¤in, bakmakla yükümlü oldu¤u annesi 1. dereceden özürlü (sakat) olan bir ser-best meslek sahibi, bir y›ll›k sakatl›k indirimi tutar›n› kazanc›ndan düflebilecektir.

Serbest meslek faaliyeti ifa edenler, izleyen y›l›n Mart ay›nda y›ll›k beyannamevermek zorundad›rlar. Bu kiflilerin yapt›klar› serbest meslek faaliyetlerinden dola-y› kendilerine yap›lan ödemeler üzerinden %20 oran›nda stopaj yap›lmas› öngörül-müfltür (GVK m. 94, b. 2, b). Bu tip yap›lan stopajlar varsa, verilen beyannameüzerinden hesaplanan toplam vergiden mahsup edilecektir. Kalan vergi de iki tak-sit halinde (3., 7. aylarda) ödenecektir. Bu mükellefler için, ayr›ca geçici vergi öde-me yükümlülü¤ü de getirilmifltir.

Serbest Meslek Kazanc› Muafl›¤›Ebe, sünnetçi, sa¤l›k memuru, arzuhalci, rehber gibi serbest meslek sahipleri baz›flartlara uymalar› durumunda gelir vergisinden muaf tutulmufltur. Bu flartlar VUK’un155. maddesinde yer almaktad›r:

• Muayenehane, yaz›hane, atölye gibi özel ifl yerleri açmamak,• Çal›fl›lan yere tabela, levha gibi mesleki faaliyette bulundu¤unu gösteren

alametleri asmamak,• Devaml› flekilde mesleki faaliyette bulundu¤unu gösteren ilanlar yapmamak,• Serbest mesleki faaliyette bulunmak üzere mesleki teflekküllere kaydolmamak.Bu flartlardan birinin ihlal edilmifl olmas› muafiyetten yararlanmay› engelleme-

mektedir. ‹kisinin ihlal edilmifl olmas› durumunda ise muafiyet hakk› ortadan kalk-maktad›r.


“ Ayr›ca, Mesleki teflekküllere kaydolanlardan görevleri veya durumlar› icab›bilfiil mesleki faaliyette bulunmayaca¤›n›” bildirenler ifle bafllamam›fl say›l›r (VUKm. 155, f. 2).

Telif Kazançlar› ‹stisnas›Müellif, mütercim, heykelt›rafl, ressam, bilgisayar programc›s› gibi baz› meslek sa-hiplerinin veya mirasç›lar›n›n kitap, resim, heykel, fliir, hikâye, roman, makale, CD,disket, bilimsel araflt›rma ve incelemeleri, röportaj, foto¤raf, film, radyo ve televiz-yon oyunu gibi eserlerini satmak veya kiralamak suretiyle elde ettikleri has›lat ge-lir vergisinden istisna tutulmufltur (telif kazanc› istisnas›).

Bu istisna bilim, sanat ve teknolojinin gelifltirilmesi gayesiyle tesis edilmifltir.

Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nda eser, “sahibinin hususiyetini tafl›yan ve ilim ve edebi-yat, musiki, güzel sanatlar veya sinema eserleri olarak say›lan her nevi fikir ve sanat mah-sulleri” fleklinde tan›mlanm›flt›r.

GVK’n›n 18. maddesiyle vergiden istisna edilen telif kazançlar› üzerinden, bir di-¤er madde ile (GVK m. 94, 2/a bendi) %17 vergi tevkifat› yap›lmas› öngörülmüfltür.

Bu haliyle 18. madde ile öngörülen istisna, k›smi bir istisna olmaktan öteyegitmemektedir.

GAYR‹MENKUL SERMAYE ‹RATLARI: KAVRAM

Tan›m GVK’n›n 70. maddesinde say›lan “mal ve haklar›n sahipleri, mutasarr›flar›, zil-yetleri, irtifak ve intifa hakk› sahipleri veya kirac›lar› taraf›ndan kiraya veril-mesinden elde edilen iratlar gayrimenkul sermaye irad›” olarak kabul edilmifltir.

70. maddede say›lan gayrimaddi mal ve haklar›n kiralanmas›ndan elde edilen irat-lar gayrimenkul sermaye irad›d›r. Bu mal ve haklara afla¤›daki örnekleri verebiliriz:

Gayrimaddi mallar:• Arazi, bina, maden sular›, madenler,• Motorlu nakil vas›talar›, her türlü motorlu araç, makine ve tesisat, gemi ve

gemi paylar›. Gayrimaddi haklar:• Arama, iflletme ve imtiyaz haklar› ve ruhsatlar›, • Marka, ticaret unvan›, desen, model, televizyon filmi, ses ve görüntü

bantlar›,• Telif haklar›, ihtira berat› (bulufl, icat belgesi).

Borçlar Kanunu aç›s›ndan; kirac›, kiraya verenin yaz›l› r›zas›n› almad›kça, kiralanan mal›veya kullan›m hakk›n› tamamen veya k›smen baflkas›na devredemez.

Gayrimenkul Sermaye ‹rad›n›n Baflka Kazançlara Dönüflmesi GVK, m. 70’de;• Maddede yaz›l› mal ve haklar›n, ticari veya zirai bir iflletmeye dâhil olmas›

durumunda, bunlar›n iratlar› ticari veya zirai kazanc›n tespitine iliflkin hü-kümlere göre hesaplanaca¤› ve

• Telif haklar› ile ihtira berat›n›n sahibi ve kanuni mirasç›lar› taraf›ndan ki-ralanmas› durumunda serbest meslek kazanc› olarak vergilendirilece¤i dü-zenlemesine yer verilmifltir.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Mutasarr›f: Bir mal veya haküzerinde fiilen kullanmayetkisi olan kiflidir.

Zilyetlik: Tafl›n›r veyatafl›nmaz bir mal üzerindekifiili hakimiyettir.

‹rtifak hakk› sahibi: Birgayrimenkulden özel birhukuki sebebe dayanarak(tapu siciline tescil edilmeksuretiyle) yararlanma hakk›bulunan kiflidir.

‹ntifa hakk› sahibi: Birmenkul veya gayrimenkulmal ya da hak üzerindeyararlanma ve kullanmahakk› olan kiflilerdir.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



‹htira berat›: Teknik birbuluflun (icad›n) resmenteyit edilmesi,belgelendirilmesidir.

Yani telif haklar›n›n ve ihtira berat›n›n sadece sahibi ve kanuni mirasç›lar› d›-fl›ndaki kifliler taraf›ndan kiralanmas› durumunda, gayrimenkul sermaye irad› sözkonusu olmaktad›r.

GAYR‹MENKUL SERMAYE ‹RATLARININ STOPAJ YOLUYLA VERG‹LEND‹R‹LMES‹Bu durumda vergileme gayrisafi has›lat üzerinden yap›lmaktad›r. Gayrisafi has›lat:

“...70. maddede yaz›l› mal ve haklar›n kiraya verilmesinden bir takvim y›l›içinde o y›la veya geçmifl y›llara ait olarak nakden veya aynen tahsil edilen kirabedellerinin tutar›d›r” (GVK m. 72, f. 1).

Gelecek y›llara ait peflin tahsil edilen kiralar ise ilgili y›l›n geliri say›lmaktad›r(GVK m. 72, f. 4).

Gayrimenkullerin vergi kesme yükümlülü¤ü olan kifli ve kurulufllara kiralanma-s› durumunda kiralar ödenirken stopaj yap›lmas› gerekir (GVK m. 94, b. 5).

Kirac›n›n, stopaj yapma yükümlülü¤ü olmayan bir kifli ve kurum olmas› duru-munda ise, vergi kesintisi yap›lmayacakt›r. Bu nedenle, genellikle ifl yeri olarak ki-ralanan gayrimenkullerden sa¤lanan gelirler stopaja maruz kalmakta, konut kirala-r› ise stopaja maruz kalmamaktad›r. Ancak, örne¤in;

• ‹fl yerinin basit usulde vergilenen bir mükellef taraf›ndan veya bir büyükel-çilik taraf›ndan kiralanmas› durumunda stopaj söz konusu olmayacakt›r.

• Buna karfl›l›k, konutun bir ticaret flirketi ad›na kiralanmas› durumunda isekira ödemeleri stopaja maruz kalacakt›r.

Gayrimenkul kiralar› üzerinden yap›lacak stopaj›n oran›, halen %20’dir.

GAYR‹MENKUL SERMAYE ‹RATLARININ BEYAN YOLUYLA VERG‹LENMES‹Gayrimenkul sermaye iratlar› ile ilgili beyanname, izleyen y›l›n Mart ay›nda veril-mektedir. Hesaplanan vergi iki taksit halinde (3., 7. aylarda) ödenecektir.

Üzerinden Stopaj Yap›lm›fl Olan Gayrimenkul Sermaye‹ratlar›Madde, stopaj yap›lan hallerde, elde edilen gayrimenkul sermaye irad›n›n brüt(stopaj yap›lmadan önceki) tutar›n›n, beyanname verme s›n›r›n› aflmamas› halindebeyanname verilmeyece¤ini öngörmektedir. Böyle bir durumda, baflka gelirler içinbeyanname verilse bile, söz konusu gayrimenkul sermaye irad› beyannameye dâ-hil edilmeyecektir.

Gayrimenkul sermaye irad›n›n brüt tutar›n›n, belirlenen miktar›n üzerinde ol-mas› durumunda ise beyanname verilecek veya bu irat, baflka gelirler için verilenbeyannameye dâhil edilecektir.

Beyannamede gösterilecek olan tutar, s›n›r› aflan k›s›m de¤il, gelirin tamam›d›r. Be-yanname üzerinden hesaplanan vergiden, daha önce yap›lan stopajlar düflülecektir.

Stopaja Maruz Kalmam›fl Olan Gayrimenkul Sermaye ‹ratlar›Üzerinden gelir vergisi stopaj› yap›lmayan gayrimenkul sermaye iratlar›n›n, beyanedilmesi gerekir.

Bu kural›n konut kira gelirleri hakk›nda bir istisnas› vard›r. Buna göre gelirinkonut kiras›ndan ibaret olmas› ve belirlenen istisna tutar›n› geçmemesi durumun-da beyanname verilmeyecektir. Gelirin bu istisna tutar›n›n üzerinde olmas› duru-munda ise fazla k›s›m beyan edilecektir. Mükellefin, konut kira geliri yan›nda be-


Gayrimenkul kiralar›ndastopaj oran›, %20’dir.

Gayrimenkul sermaye irad›beyannamesi izleyen y›l›nMart ay›nda verilir, vergisiise iki taksit halinde Mart veTemmuz aylar›nda ödenir.

yan yoluyla vergilendirilen ticari, zirai veya serbest meslek kazanc›n›n bulunmas›durumunda istisna hakk› ortadan kalkmaktad›r (GVK m. 21).

Beyanname Üzerinden Yasa’n›n ‹zin Verdi¤i GiderlerinDüflülmesiGayrimenkul sermaye irad› olarak safi irat vergilenir. Safi irada, gayri safi has›lat-tan irad›n sa¤lanmas› ve idame ettirilmesi için yap›lan giderlerin indirilmesi ile ula-fl›l›r (GVK m. 71). 74. maddede say›lan bu giderlere afla¤›daki örnekleri verebiliriz:

• Kiraya veren taraf›ndan ödenen ayd›nlatma, ›s›tma, su ve asansör giderleri,• Kiraya verilen mallar›n idaresi için yap›lan ve gayrimenkulün önemi ile

orant›l› olan idare giderleri,• Sigorta giderleri,• Kiraya verilen mal ve haklara iliflkin borçlar›n faizleri.Giderlerin 74. maddede tek tek say›lmas›n›n arkas›ndan, gider indirimi konu-

sunda mükelleflere önemli bir seçimlik hak tan›nm›flt›r. Buna göre mükellefler di-lerlerse gerçek giderlerini belgeleyip indirmek yerine, götürü gider usulünü seçipgiderlerine karfl›l›k olmak üzere has›lat›n %25’ini götürü olarak indirebileceklerdir(GVK m. 74, f. 3). Örne¤in y›ll›k kira geliri T100.000 olan bir mükellef, otomatikolarak T25.000 götürü gider indirimi yap›p T75.000 üzerinden vergi ödeyecektir.Götürü gider usulünü kabul eden mükellefler, iki y›l geçmedikçe bu usulden dö-nemezler.

Vergi Güvenlik Müessesesi (Kiraya Verilen Mal ve Haklar›nKira Bedeli, Emsal Kira Bedelinden Düflük Olamaz)Kanun, vergilenecek kira bedelinin (gayri safi has›lat›n) emsal kira bedelindendüflük olamayaca¤›n› öngörmüfltür.

Bina ve arazide emsal kira bedeli, e¤er varsa yetkili özel mercilerin tespit etti¤ibedel, bu yoksa VUK’a göre belirlenen vergi de¤erinin %5’idir. Di¤er mal ve haklar-da ise bu oran %10 olarak belirlenmifltir (GVK m. 73). Bina ve arazilerin vergi de¤er-leri, emlak vergisi ile ilgili olarak belirlenmektedir (Bkz. EVK m. 29). Örnek vermekgerekirse, emlak vergisi de¤eri T100.000 olarak belirlenen bir binan›n, emsal kira be-deli T5.000 olacak; beyan edilecek irat da, bu T5.000’den az olamayacakt›r.

Yukar›da “Gayrimenkul Sermaye ‹ratlar›-Tan›m” bafll›¤› alt›nda inceledi¤imiz; Gelir Vergi-si Kanunu’nun 70’inci maddesinde say›larak belirlenen mal ve haklar›n tamam› için emsalkira bedeli esas› uygulan›r. Örne¤in; arama, iflletme ve imtiyaz haklar› ve ruhsatlar›, sine-ma ve televizyon filmleri, ses ve görüntü bantlar›n›n kiraya verilmesinden elde edilen ge-lirlere de emsal kira bedeli esas› uygulan›r.

Afla¤›daki durumlarda emsal kira bedeli esas›n›n uygulanmayaca¤› (di¤er birdeyiflle vergi al›nmayaca¤›) öngörülmüfltür (GVK m. 73, f. 2):

• Bina sahibinin binas›n›; usul, füru veya kardefllerinin ikametine tahsis etme-si. Buradan, binan›n eflin ikametine tahsis edilmesi durumunun, vergi kap-sam›nda oldu¤u sonucu ç›kmaktad›r.

Ayr›ca, tahsisat›n konut olarak de¤il de ifl yeri olarak yap›ld›¤› tüm durumlar davergi kapsam›ndad›r.

• Bofl kalan gayrimenkullerin, korunmalar› amac›yla bedelsiz olarak baflkala-r›n›n ikametine b›rak›lmas›.

• Mal sahibi ile birlikte akrabalar›n da ayn› evde veya dairede ikamet etmesi.


Emsal kira bedeli: Kirabedelinin gerçekte olandandüflük beyan edilmesiniönlemeye yarayan bir vergigüvenlik müessesesidir.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Beyan etti¤i kira geliri emsal kira bedelinin alt›nda kalan mükellef elde etti¤i kira bedeli-nin gerçe¤e uygun oldu¤unu ileri sürebilir mi?

MENKUL SERMAYE ‹RATLARI

Tan›m ve Menkul Sermaye ‹ratlar›n›n ÇeflitleriNakdi sermaye veya para ile temsil edilen de¤erlerden oluflan sermaye dolay›s›ylaelde edilen kâr pay›, faiz, kira ve benzeri iratlar menkul sermaye irad›d›r (GVK m.75, f. 1).

Kanun, ayn› maddenin ikinci f›kras›nda nelerin menkul sermaye irad› say›laca-¤›n› ayr›nt›l› bir flekilde aç›klam›flt›r. Bunlara örnek olarak afla¤›dakileri verebiliriz:

• Devlet tahvili ve Hazine bonosu faizleri ile di¤er her türlü tahvil ve bono fa-izleri, eurobond faizleri,

• Repo gelirleri,• Mevduat faizleri,• Faizsiz olarak kredi verenlere ödenen kâr paylar› ile kâr ve zarar ortakl›¤›

belgesi karfl›l›¤› ödenen kâr paylar› ve özel finans kurumlar›nca kâr ve za-rara kat›lma hesab› karfl›l›¤›nda ödenen kâr paylar› (‹slam bankac›l›¤› veiflletmecili¤i),

• Her nevi hisse senetleri kâr paylar›,• Sermaye Piyasas› Kanunu’na göre kurulan yat›r›m fonlar› kat›lma belgeleri-

ne ödenen kâr paylar›,• ‹fltirak hisselerinden do¤an kazançlar (Limitet flirket ortaklar›, ifl ortakl›klar›-

n›n ortaklar› ve adi komandit flirketlerde komanditerlerin kâr paylar› ile ko-operatiflerin da¤›tt›klar› kazançlar bu gruba dâhildir).

Menkul Sermaye ‹ratlar›n›n Baflka Kazançlara Dönüflmesi‹rat sa¤layan menkul k›ymetlerin ticari faaliyete dâhil (bir ticari iflletmenin aktifi-ne kay›tl›) olmas› durumunda, bu iratlar ticari kazanc›n tespitinde dikkate al›n›r(GVK m. 75, f. 3). Yani böyle bir durumda vergileme, ticari kazanç hükümlerinegöre yap›lacakt›r.

Ödünç para verme iflinin sürekli olarak yap›lmas› (örne¤in bir y›lda birden çokkifliye veya ayn› kifliye birden çok defa ödünç verilmesi) halinde de, elde edilenalacak faizleri menkul sermaye irad› de¤il, ticari kazanç olarak vergilendirilir.

Hazine bonosu, Devlet tahvilleri ve eurobondlar›n vadesi gelmeden elden ç›ka-r›lmas› durumunda, menkul sermaye irad› de¤il, di¤er kazanç ve irat (de¤er art›fl›kazanc›) söz konusu olur.

MENKUL SERMAYE ‹RATLARININ VERG‹LEND‹R‹LMES‹

Menkul Sermaye ‹ratlar›n›n Stopaj Yoluyla Vergilendirilmesi Menkul sermaye iratlar›n›n vergilendirilmesi esas olarak stopaj yöntemiyle gerçek-lefltirilmektedir. Baz› istisnai durumlarda ise beyanname verilmesi zorunlulu¤u bu-lunmaktad›r.

Afla¤›daki menkul sermaye iratlar›n› ödeyenler (ço¤unlukla bankalar), ödemeesnas›nda Yasa’da yaz›l› oranlarda tevkifat yaparlar:


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



4

Eurobond: Uluslararas›piyasalarda ifllem gören,yabanc› para cinsinden,uzun vadeli yat›r›m arac›d›r.

Repo: Genellikle bankalar›nkurumsal veya bireyselyat›r›mc›ya Hazine bonosu,Devlet tahvili gibi sabitgetirili bir menkul k›ymetisatmas› ve bu menkulk›ymeti önceden belirlenenbir fiyattan ileri bir tarihtegeri sat›n almak üzereanlaflma yapmas›d›r.

• Hazine bonosu ve Devlet tahvili faizi, eurobond faizleri, özel sektör tahvilve bonolar›n›n faizi,

• T mevduat faizi, döviz tevdiat hesab› faizi, • Repo geliri,• Özel finans kurumlar› kâr zarar ortakl›¤› belgesi gelirleri,• Yat›r›m fonlar› kat›lma belgelerinden elde edilen kazançlar.Bu iratlar› elde eden gerçek kifli mükellefler aç›s›ndan yap›lan tevkifat, nihai

vergilendirme olur ve tutar ne olursa olsun ayr›ca beyanname verilmez veya bafl-ka gelirler için verilen beyannameye bu iratlar dâhil edilmez.

Kâr paylar› (temettü) ödemeleri üzerinden de stopaj yap›lmaktad›r. Kurum kâ-r›n›n da¤›t›lmayarak sermayeye eklenmesi durumda ise stopaj yap›lmayacakt›r.Stopaja maruz kalan kâr pay› gelirini elde eden gerçek kifli ortaklar aç›s›ndan, el-de ettikleri kâr pay›n›n yar›s› gelir vergisinden istisna edilmifltir (GVK m. 22, b.2).‹stisna tutar› hesaplan›rken kâr pay›n›n gayrisafi (stopaj yap›lmadan önceki) tutar›dikkate al›nmaktad›r. ‹stisnan›n düflülmesinden sonra kalan tutar, beyanname ver-me s›n›r›n› geçiyorsa gerçek kifli ortak, izleyen y›l›n Mart ay›nda beyanname ver-mek (veya baflka gelirleri için verdi¤i beyannameye bu geliri dâhil etmek) zorun-dad›r. Beyanname üzerinden gelir vergisi tarifesine göre vergi hesaplanmakta, buvergiden de, daha önce yap›lan stopaj›n tamam› indirilmektedir (GVK m. 22, b. 2,son cümle ve GVK m. 94, f. 4).

Kâr pay›n›n ortak düzeyinde vergilendirilmesi yaklafl›k 2 y›l sonra gerçeklefl-mektedir. fiöyle ki; örne¤in 2010 y›l› kurum faaliyetinden elde edilen kâr, 2011 y›-l›nda da¤›t›lmaktad›r. Ortaklara da¤›t›lan bu kâr pay›n›n beyan› ise 2012 y›l› Martay›nda yap›lacakt›r.

Stopaj yoluyla vergilendirilen menkul sermaye iratlar› nelerdir?

Menkul Sermaye ‹ratlar›n›n Beyanname Üzerinden Vergilendirilmesi Stopaja maruz kalmayan, alacak faizleri gibi baz› menkul sermaye iratlar›, gelirinelde edildi¤i y›l› izleyen Mart ay›nda beyanname ile bildirilmek zorundad›r (GVKm. 85, 86):

Di¤er taraftan stopaja maruz kalsa da yurt d›fl›ndan elde edilen mevduat faizi,Devlet tahvili faizi gelirleri için beyanname verme mecburiyeti vard›r.

Çeflitli menkul sermaye irad›n› bir arada elde eden mükellefler aç›s›ndan, be-yanname verme s›n›r› araflt›r›l›rken;

• Kurumlardan elde edilen kâr paylar› ve • Di¤er mükellefin elde etti¤i (beyana tabi olan) menkul sermaye iratlar›

toplanacakt›r.Verilen beyanname üzerinde, brüt menkul sermaye irad›ndan afla¤›da aç›kla-

nan giderler indirilebilir:• Depo etme ve sigorta ücretleri gibi tafl›n›r de¤erlerin korunmas› için yap›lan

giderler,• Temettü hisseleri ve faizlerin tahsil giderleri,• Menkul k›ymetler ve bunlar›n iratlar› için ödenen her türlü vergi, resim ve

harçlar.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



5

D‹⁄ER KAZANÇ VE ‹RATLAR: DE⁄ER ARTIfiI KAZANÇLARIDi¤er kazanç ve iratlar, de¤er art›fl› kazançlar› ve ar›zi kazançlar olmak üzere ikigruptan oluflmaktad›r (GVK m. 80).

Burada aç›klanacak olan kazançlar›n bir ticari iflletme taraf›ndan elde edilmesidurumunda, vergilendirme aynen menkul sermaye iratlar›nda oldu¤u gibi ticarikazanç hükümlerine göre yap›lacakt›r.

Menkul sermaye iratlar›nda oldu¤u gibi, de¤er art›fl›na konu kazançlar›n bir ticari iflletmetaraf›ndan elde edilmesi durumunda, bu kazançlar ticari kazanç hükümlerine göre vergi-lendirilir.

De¤er Art›fl› Kazançlar›n›n Kapsam›GVK mük. 80. maddede say›lan mal ve haklar›n elden ç›kar›lmas›ndan do¤an ka-zançlar, de¤er art›fl› kazanc› olarak kabul edilmifltir. Bunlara afla¤›daki örnekleriverebiliriz:

• Borsada kay›tl› olan veya olmayan hisselerin elden ç›kar›lmas›ndan sa¤la-nan kazançlar,

• Di¤er menkul k›ymetlerin (menkul k›ymetler yat›r›m fonlar› kat›lma belge-leri, borsa yat›r›m fonlar›n›n kat›lma belgeleri) elden ç›kar›lmas›ndan do¤ankazançlar,

• Ortakl›k haklar›n›n veya hisselerinin (örne¤in kooperatif hissesinin) eldenç›kar›lmas›ndan do¤an kazançlar,

• GVK’n›n 70. maddesinin 1, 2, 4 ve 7 numaral› bentlerinde yaz›l› gayrimen-kullerin ve haklar›n elden ç›kar›lmas›ndan do¤an kazançlar,

• Telif haklar›n›n ve ihtira beratlar›n›n müellifleri, mucitleri ve bunlar›n kanu-ni mirasç›lar› d›fl›nda kalan kimseler taraf›ndan elden ç›kar›lmas›ndan do¤ankazançlar,

• Faaliyeti durdurulan bir iflletmenin k›smen veya tamamen elden ç›kar›lma-s›ndan do¤an kazançlar.

• Vadeli ifllem opsiyon sözleflmeleri ve ifllem gelirleri (Vadeli ifllem ve opsi-yon sözleflmesi ile bankalar›n ve arac› kurumlar›n taraf oldu¤u veya bunlararac›l›¤›yla yap›lan; belirli bir vadede, önceden belirlenen fiyat, miktardapara veya sermaye piyasas› arac›n›, mal›, k›ymetli madeni ve dövizi alma,satma, de¤ifltirme hak ve/veya yükümlülü¤ünü veren sözleflmeler kastedil-mektedir).

http://www.spk.gov.tr adresinden “Yay›nlar-Yat›r›mc› Bilgilendirme Kitapç›klar›-Vadeli ifl-lem ve Opsiyon Sözleflmeleri” isimli kitapç›ktan vadeli ifllem ve opsiyon sözleflmeleri ilede¤iflik bilgileri okuyabilirsiniz.

• Devlet tahvili ve Hazine bonosu kâ¤›tlar›n›n elden ç›kar›lmas›ndan sa¤lanankazançlar.

Bu aç›klamadan anlafl›laca¤› üzere de¤er art›fl kazanc› ço¤u vakit, kiflinin sahi-bi oldu¤u çeflitli mal ve haklar›n› elden ç›karmas› (ço¤u vakit satmas›) durumundasöz konusu olmaktad›r.

Elden ç›karma deyimi:


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



“mal ve haklar›n • sat›lmas›, • bir ivaz karfl›l›¤›nda devir ve temliki, • trampa edilmesi, takas›, • kamulaflt›r›lmas›, devletlefltirilmesi, • ticaret flirketlerine sermaye olarak konulmas›n›” ifade etmektedir (GVK

mük. m. 80, f. 2).

Di¤er kazanç ve iratlar hangi kazançlardan oluflmaktad›r? De¤er art›fl kazanc› ne anlamagelmektedir?

De¤er Art›fl› Kazançlar›n›n Stopaj Yoluyla VergilendirilmesiAl›m sat›m ifllemlerinde matrah (de¤er art›fl kazanc› matrah›), k›ymetin al›fl bede-li ile sat›fl bedeli aras›ndaki farkt›r. Al›fl ve sat›fl ifllemleri esnas›nda ödenen ko-misyon Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi tutarlar› matrah›n tespitinde dikka-te al›nmaktad›r.

Stopaj menkul k›ymetin al›m sat›m›na arac›l›k eden kurum veya banka taraf›n-dan yap›lmaktad›r. Bu durumlarda stopaj yoluyla al›nan vergi, nihai vergi olmak-ta; ayr›ca beyanname verilmesi söz konusu olmamaktad›r.

De¤er Art›fl› Kazançlar›n›n Beyan Yoluyla VergilendirilmesiAfla¤›da aç›klanan kazançlar için izleyen y›l›n Mart ay›nda beyanname verilmesigereklidir:

• ‹MKB’de ifllem görmeyen (borsada kay›tl› olmayan) hisse senetlerinin sat›-fl›ndan sa¤lanan kazançlar (örne¤in; hisse senedi bast›rmam›fl Afi’lerin hisse-leri veya limitet flirketlerin ortakl›k hisseleri).

• Di¤er de¤er art›fl› kazançlar›. Örne¤in;- Eurobondlar›n (yurt d›fl›nda ihraç edilen menkul k›ymetlerin) al›m sat›m

gelirleri,- Yabanc› hisse senedi al›m sat›m kazançlar›,- Yabanc› devlet tahvili al›m sat›m kazançlar›.

• Gayrimenkullerin ve haklar›n iktisap tarihinden bafllayarak befl y›l (1.1.2007tarihinden önce iktisap edilmifl olanlarda dört y›l) içinde elden ç›kar›lmas›n-dan do¤an kazançlar.

Bu de¤er art›fl› kazançlar›n›n belirlenen istisna tutar›n› aflan k›sm› vergiye tabi-dir (GVK mük. m. 80/6). Yani, de¤er art›fl› kazanc›n›n istisna s›n›r› alt›nda kalmas›durumunda beyan söz konusu olmayacakt›r. Ancak bu istisnan›n, hisse senetlerigibi menkul k›ymet ve di¤er sermaye piyasas› araçlar›n›n sat›fl›ndan elde edilen ka-zançlara uygulanmayaca¤› öngörülmüfltür.

Beyanname, elde edilen de¤er art›fl› kazanc›n›n safi miktar›n›n, aç›klanan istis-na s›n›r›n› aflmas› durumunda, izleyen y›l›n Mart ay›nda verilecektir. Safi kazanç,elden ç›karma karfl›l›¤›nda al›nan para ve ay›nlarla; sa¤lanan ve para ile temsil edi-lebilen her türlü menfaatlerin tutar›ndan, afla¤›daki kalemlerin indirilmesi yoluylabulunmaktad›r (GVK mük. m. 81):

• Elden ç›kar›lan mal ve haklar›n maliyet bedelleri [Maliyet bedelinin hesab›n-da enflasyon art›fl›n› dikkate almak için endeksleme yap›l›r. Bu flekilde malve haklar›n nominal iktisap bedeline, geçen süre içindeki enflasyon art›-fl› ilave edilmekte ve mükellefler, s›rf enflasyondan dolay› ortaya ç›kan de-¤er art›fl› üzerinden vergi ödemekten kurtar›lm›fl olmaktad›rlar. Ancak


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



6

Endeksleme ile, elde edilenkazançlar›n enflasyonetkisinin giderilmesineçal›fl›l›r.

Nominal iktisap bedeli:Para, çek, senet, hissesenedi, tahvil, pul vbmenkul k›ymetlerin üzerindeyaz›l› olan de¤erdir.

1.1.2006 tarihinden itibaren elde edilecek de¤er art›fl› kazançlar›na uygulan-mak üzere, endeksleme yap›labilmesi için, endeksteki art›fl oran›n›n en az%10 olmas› flart› getirilmifltir (GVK mük. m. 80/f. 1, bend 1; GVK mük. m.81, f. 7)].

• Elden ç›karma dolay›s›yla yap›lan ve sat›c›n›n uhdesinde kalan giderler,• Ödenen vergi ve harçlar.Kur fark›ndan do¤an kazançlar›n hesab› da mük. 81. maddenin 5. ve 6. f›kra-

s›nda yer alan esaslara göre yap›lmaktad›r.

Vergilendirilmeyecek De¤er Art›fl› Kazançlar›Öncelikle iki önemli vergi kolayl›¤›n› tekrar edebiliriz:

• ‹MKB’de ifllem gören (borsaya kay›tl›) hisse senetlerinin elden ç›kar›lmas›durumunda elde edilen kazançlar›n, elde tutulma süresi ne kadar olursa ol-sun, stopaj oran› %0 olarak belirlenmifltir.

• Yine ne kadar süreyle elde tutulursa tutulsun, menkul k›ymetler yat›r›m or-takl›klar›n›n hisse senetlerinin elden ç›kar›lmas›ndan sa¤lanan kazançlartevkifat kapsam› d›fl›nda tutulmufltur. Bu gelirler için beyanname verilmeside söz konusu olmayacakt›r.

Afla¤›da yaz›l› hallerde de de¤er art›fl› kazanc› hesaplanmaz ve vergilendirilmez(GVK m. 81):

• Ferdi bir iflletmenin sahibinin ölümü halinde, kanuni mirasç›lar taraf›ndaniflletmenin faaliyetine devam olunmas›,

• Kazanc› bilanço esas›na göre tespit edilen ferdi bir iflletmenin bilançosununbir sermaye flirketine aktif ve pasifiyle bütün halinde devrolunmas›,

• Kollektif veya adi komandit flirketlerin nevi de¤ifltirerek sermaye flirketihaline dönüflmesi durumunda ortaya ç›kan de¤er art›fl› kazançlar›.

Bu son grupta yaz›l› de¤er art›fl› kazançlar›n›n vergi d›fl›nda tutulmas›n›n ama-c›; birincisi için iflletme sahibinin ölümü halinde iflletmenin bütünlü¤ünün korun-mas›, ikinci ve üçüncüsü için ise kurumsallaflmay› teflvik olarak aç›klanabilir.

D‹⁄ER KAZANÇ VE ‹RATLAR: ARIZ‹ KAZANÇLARGVK’n›n 82. maddesinde düzenlenen ar›zi kazançlara afla¤›daki örnekleri verebiliriz:

• Süreklilik göstermeyen ticari ve serbest meslek faaliyetlerinin icras›ndan el-de edilen kazançlar. Örne¤in, ücretli olarak çal›flan kiflinin bir oto sat›n al›p daha sonra bunu sat-mas› ile elde etti¤i kazanç veya bir apartman kap›c›s›n›n apartmandaki birdairenin sat›fl›na veya kiralanmas›na arac›l›k etmesinden dolay› elde etti¤ikazanç ar›zi ticari kazançt›r. Doktor olan, ancak çiftçilikle u¤raflan kiflinin, komflular›na verdi¤i sa¤l›khizmetinden elde etti¤i kazanç ise ar›zi serbest meslek kazanc›d›r.

• Ticari veya zirai bir iflletmenin faaliyetiyle, serbest meslek faaliyetinin dur-durulmas› veya terk edilmesi karfl›l›¤›nda elde edilen kazançlar,

• Gayrimenkullerin tahliyesi veya kirac›l›k hakk›n›n devri karfl›l›¤›nda al›nantazminatlar ve pefltemall›klar (bu gelirler tatbikatta “hava paras›” olarak daan›lmaktad›r).

Bu üç gelirin toplam› belirlenen istisna tutar›n› geçmezse beyanname verilme-sine gerek olmayacak, dolay›s›yla vergi ödenmesi söz konusu olmayacakt›r. Bu tu-tar›n afl›lmas› durumunda ise sadece aflan k›s›m beyannamede gösterilecektir.

Beyanname verilmesi durumunda vergi, 82. maddenin son f›kras›nda aç›klanangiderlerin düflülmesinden sonra kalan safi miktar üzerinden al›nmaktad›r.


fiirketlerin nevi (tür)de¤ifltirmesi; Türk TicaretKanunu 152. maddesinde fluflekilde tan›mlanm›flt›r: “Birticaret flirketinin nevinindi¤er bir ticaret flirketinevine çevrilmesi kanundaaksine hüküm olmad›kça,yeni nev’e ait kuruluflmerasimine tabidir; Böyleceyeni nev’e çevrilen flirketeskisinin devam›d›r.”


Ücretin ve iflyerinin tan›m›n› yap›p safi ücreti be-

lirlemek.

Ücret kavram› GVK, m. 61’de “‹flverene tabi ve

belirli bir ifl yerine ba¤l› olarak çal›flanlara hiz-

met karfl›l›¤› verilen para ve ay›nlar ile sa¤lanan

ve para ile temsil edilebilen menfaatlerdir” flek-linde tan›mlanm›flt›r.‹flyeri kavram› ise VUK, m. 156’da “Ma¤aza, ya-

z›hane, idarehane, muayenehane, imalathane,

flube, depo, otel, kahvehane, e¤lence ve spor yer-

leri, tarla, ba¤, bahçe, çiftlik,... madenler, tafl

ocaklar›, inflaat flantiyeleri... gibi ticari, s›nai zi-

rai veya mesleki bir faaliyetin icras›na tahsis edi-

len veya bu faaliyetlerde kullan›lan yerdir” flek-linde tan›mlanm›flt›r.Ücretler safi ücret üzerinden vergilenir. Safi ücre-te ulafl›l›rken GVK 63’te say›lan indirimler yap›-l›r. Bunlar; emeklilik adiat›, SSK primleri, flah›ssigortalar›na ödenen primler, sendikalara öde-nen aidatlard›r.

Serbest meslek faaliyetinin temel özelliklerini

aç›klamak.

Serbest meslek faaliyetinin temel özellikleri flunlar-d›r: fiahsi bilgiye, ihtisasa veya eme¤e dayanmal›-d›r, iflverene tabi olmadan yap›lmal›d›r, ticari ma-hiyette olmamal›d›r, süreklilik unsuru tafl›mal›d›r.Serbest meslek faaliyetinde sermaye ikinci plan-da kalmaktad›r. Faaliyet sahibinin özellikleri önplandad›r. Örne¤in bir avukat ya da doktorun fa-aliyeti serbest meslek faaliyetidir. Faaliyetin ba-¤›ms›z olmas› yani bir iflverene ba¤l› olmadanyap›lmas› gerekmektedir ve yap›lan faaliyetin sü-reklilik arzetmesi gerekir.

Serbest meslek kazanc› belirlenirken düflülebile-

cek giderleri s›ralamak.

GVK, 68. maddede serbest meslek kazanc›ndasafi kazanç belirlenirken düflülebilecek giderlers›ralanm›flt›r. Bunlar›n aras›nda; iflle ilgili seyahatgiderleri, ifl yeri ile ilgili yap›lan giderler, iflte kul-lan›lan tafl›tlar›n giderleri, mesleki faaliyet içinal›nan mal ve hizmetlerin al›m bedeli, meslekodalar›n›n aidatlar›, emekli sand›klar›na ödenengirifl ve emeklilik aidatlar›, mesleki yay›nlar içinödenen bedeller gibi giderler bulunmaktad›r.

Gayrimenkul sermaye irad›nda gayrimaddi mal

ve haklar ayr›m›n› yap›p gayrimenkul sermaye

iratlar›n›n vergilendirilmesini aç›klamak.

GVK, 70. maddede say›lan gayrimaddi mal vehaklar›n kiralanmas›ndan elde edilen iratlar gay-rimenkul sermaye irad›d›r. Bu mal ve haklara fluörnekleri verebiliriz: Arama, iflletme ve imtiyaz haklar› ve ruhsatlar›,marka, ticaret unvan›, desen, model, televizyonfilmi, ses ve görüntü bantlar›, telif haklar›, ihtiraberat› (bulufl, icat belgesi).Gayrimenkullerin vergi kesme yükümlülü¤ü olankifli ve kurulufllara kiralanmas› durumunda, kira-lar ödenirken stopaj yap›lmas› gerekir. Bu ne-denle, genellikle ifl yeri olarak kiralanan gayri-menkullerden sa¤lanan gelirler stopaja maruzkalmakta konut kiralar› ise stopaja tabi olmamak-tad›r. 70. maddedeki mal ve haklar›n kiralanma-s›nda stopaj gayrisafi has›lat üzerinden yap›l›r.Gayrimenkul sermaye irad›nda safi irat vergile-nir. Safi irada ulaflmak için GVK, m. 74’te say›langiderler indirilir.Gayrimenkul sermaye iratlar› ile ilgili beyanna-me izleyen y›l›n Mart ay›nda verilir. Beyannameüzerinden hesaplanan vergi de 3. ve 7. aylardaiki taksit halinde ödenir.

Menkul sermaye irad›na konu kazançlar› tespit

edip bunlar›n vergilenmesi yöntemlerini izah

etmek.

Nakdi sermaye veya para ile temsil edilen de¤er-lerden oluflan sermaye dolay›s›yla elde edilenkâr pay›, faiz, kira ve benzeri iratlar menkul ser-maye irad›d›r.Devlet tahvili, Hazine bonosu faizleri, eurobondfaizleri, repo gelirleri, mevduat faizleri, kâr pay-lar›, kooperatiflerin da¤›tt›klar› kazançlar menkulsermaye irad›na konu kazançlar aras›nda yer al›r.Menkul sermaye iratlar›n›n vergilendirilmesindetemel usul stopaj yöntemidir.Baz› istisnai durumlarda ise menkul sermaye irat-lar›n›n vergilendirilmesi beyan usulü ile yap›la-bilmektedir.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç

4NA M A Ç

5NA M A Ç


Di¤er kazanç ve iratlar›n neler oldu¤unu tespit

etmek.

Di¤er kazanç ve iratlar de¤er art›fl› kazançlar› vear›zi kazançlar olarak ikiye ayr›l›r.De¤er art›fl kazanc› genellikle kiflilerin sahip ol-duklar› çeflitli mal ve haklar› ellerinden ç›karma-s› durumunda ortaya ç›kmaktad›r.Gelir Vergisi Kanunu 80. maddesinde say›lanmallar ve haklar›n elden ç›kar›lmas› durumundaortaya ç›kan de¤er art›fl kazançlar› hakk›nda bumadde metni okunabilir.Ar›zi kazançlar ise GVK, m. 82’de düzenlenmifl-tir. Bunlara örnek olarak; süreklilik göstermeyenticari ve serbest meslek faaliyetlerinin icras›ndanelde edilen kazançlar›, ticari veya zirai bir ifllet-menin faaliyeti ve serbest meslek faaliyetinin dur-durulmas› veya terk edilmesi karfl›l›¤›nda eldeedilen kazançlar› ve gayrimenkullerin tahliyesiveya kirac›l›k hakk›n›n devri karfl›l›¤›nda al›nantazminat ve hava paras›n› verebiliriz.

6NA M A Ç


1. Afla¤›dakilerden hangisi safi ücrete ulaflmak için ya-p›labilecek indirimlerden biri de¤ildir?

a. Sakatl›k indirimib. Otomobil akaryak›t gideric. Sendikaya ödenen aidatd. Özel flah›s sigortas› primie. Asgari geçim indirimi

2. Afla¤›dakilerden hangisi serbest meslek faaliyetininözelliklerinden biri de¤ildir?

a. Ticari mahiyette olmamas›b. Süreklilik unsuru tafl›mas›c. ‹htisasa dayal› olmas›d. ‹flverene tabi olmadan yap›lmas›e. Ticari mahiyette olmas›

3. Telif haklar›n›n, müellifleri taraf›ndan kiralanmas›karfl›l›¤›nda elde edilen gelirler afla¤›dakilerden hangi-sinin kapsam›ndad›r?

a. Ticari kazanç b. Serbest meslek kazanc› c. Di¤er kazanç ve irat d. Menkul sermaye irad› e. Gayrimenkul sermaye irad›

4. Afla¤›dakilerden hangisi serbest meslek kazançlar›-n›n tespitinde gider olarak indirilemez?

a. Seyahat ve ikamet giderlerib. Binek otomobili giderleric. Asgari geçim indirimid. Emeklilik aidatlar›e. ‹afle ve ibate giderleri

5. Gayrimenkul sermaye iratlar›nda götürü gider indi-riminin oran› afla¤›dakilerden hangisidir?

a. % 15b. % 20c. % 25d. % 30e. % 35

6. Afla¤›dakilerden hangisi gayrimenkul sermaye irad›de¤ildir?

a. Motorlu araçlar›n kiralanmas› karfl›l›¤›nda eldeedilen gelir

b. Meskenlerin kiralanmas› karfl›l›¤›nda elde edilengelir

c. Arazilerin kiralanmas› karfl›l›¤›nda elde edilengelir

d. Ticari iflletmeye dahil arac›n kiralanmas› karfl›l›-¤›nda elde edilen gelir

e. ‹flletme haklar›n›n kiralanmas› karfl›l›¤›nda eldeedilen gelir

7. Vergi de¤eri T100.000 olan daireyi kiraya veren mü-kellefin beyan etmek zorunda oldu¤u en düflük y›ll›kkira miktar› ne kadard›r?

a. T1.000 b. T3.000c. T5.000d. T7.000e. T10.000

8. Afla¤›dakilerden hangisi menkul sermaye irad› de¤ildir?a. Hisse senetleri kâr paylar›b. Repo gelirleric. Yat›r›m fonlar› kat›lma belgelerine ödenen kâr

paylar›d. Komandite ortaklara verilen kar pay›e. Mevduat faizleri

9. Menkul sermaye irad› için verilen beyanname üze-rinde, brüt menkul sermaye irad›ndan afla¤›da yaz›l› gi-derlerden hangisi indirilemez?

a. Tafl›n›r de¤erlerin korunmas› için yap›lan giderlerb. Temettü hisselerinin tahsil giderleri c. Faizlerin tahsil giderlerid. Gelir vergisie. Menkul k›ymetler için ödenen her türlü vergi,

resim ve harçlar

10. Ö¤renci (A)’n›n borsada hisse senedi al›m sat›m›yaparak sa¤lad›¤› kazanç, afla¤›dakilerden hangi tür ka-zanc› oluflturur?

a. Ticari kazançb. De¤er art›fl kazanc›c. Gayrimenkul sermaye irad› d. Menkul sermaye irad›e. Serbest meslek kazanc›



1.2 milyon ev sahibine ‘vergi’ mektubu

Maliye Bakan› Mehmet fiimflek, Önceden Haz›rlan-

m›fl Kira Beyanname Sistemi çerçevesinde, 1 mil-

yon 200 bin mükellefe mektup gönderilmeye bafl-

land›¤›n› bildirdi.

ANKARA - Maliye Bakan› Mehmet fiimflek, kira geliribeyan eden mükellef say›s›n›n 2010 y›l› sonu itibariyle827 bin 829 oldu¤unu, beyan edilen gelirlerin toplam›-n›n ise 12 milyar 855 milyon 634 bin 596 liraya ulaflt›¤›-n› söyledi. fiimflek, önceden haz›rlanm›fl Kira Beyanname Sistemi-nin tan›t›m› dolay›s›yla düzenledi¤i bas›n toplant›s›n›nard›ndan gazetecilerin sorular›n› yan›tlad›. Bakan fiimflek, bir soru üzerine e¤er bir mükellefin ilkdefa ocak ay›nda mülkünü kiraya vermesi durumundagelecek y›l beyanname verece¤ini, dolay›s›yla bu y›lsistemin kullan›lmas›n›n söz konusu olmayaca¤›n› be-lirtti. fiimflek, burada önemli olan›n bir önceki y›lda olu-flan gelirin beyan edilmesi oldu¤unu kaydetti.

-”Uyar› niteli¤inde gönderece¤imiz mektuplar

var”-

1,2 milyonun içinde gelen veriler çerçevesinde tespitedip, belki ilk defa mükellefiyeti ihdas edilecek kiflilerbulundu¤unu ifade eden fiimflek, “Ama uyar› niteli¤in-de gönderece¤imiz mektuplar da var. Sonuçlar›n› ileri-de paylaflaca¤›z” dedi.

Son bir kaç y›ld›r gerek mükellef baz›nda, gerekse be-yan edilen gelir baz›nda çok ciddi bir art›fl bulundu¤u-na dikkat çeken fiimflek, “Mesela 2008 y›l›nda, 692 bincivar›nda iken, 2010 y›l›nda 828 bin civar›na ç›km›fl. Busistemle özellikle de Haziran ay›ndan itibaren tapununelektronik ortamda gelir idaresiyle daha iyi bir enteg-rasyonun sa¤lanmas›yla, eminim bu rakamlar çok h›zl›artabilecek” diye konufltu.

-Kira geliri beyan eden mükellef say›s›-

Bakan fiimflek, kira geliri beyan eden mükellef say›s›-n›n 2010 y›l› sonu itibariyle, 827 bin 829 kifli oldu¤unubelirterek, beyan edilen gelirlerin toplam›n›n da 12 mil-yar 855 milyon 634 bin 596 lira oldu¤unu bildirdi. Gayrimenkul say›s›n›n ise 1 milyon 919 bin 18 oldu¤u-nu kaydeden fiimflek, bu rakam›n 1 milyon 513 bin968’inin mesken, 393 bin 398 tanesinin ifl yeri oldu¤u-nu söyledi. fiimflek, ayr›ca di¤er ad› verilen 11 bin 565gayrimenkulün de bulundu¤unu sözlerine ekledi. (aa)

Kaynak: Radikal


”

“ 15/02/2012


GEL‹R VERG‹S‹ KANUNUNDA GEL‹R KAVRAMI VE

SAPMALAR

“Günümüz vergi sistemleri içerisinde yer alan vergilen-dirilecek ekonomik kaynaklardan biri de “gelir”dir. Sistem içerisinde gelir üzerinden al›nan vergiler, yüküm-lüsüne göre gerçek kiflilerin vergilendirildi¤i gelirler ge-lir vergisi kapsam› içerisinde, kurum olarak adland›r›lantüzel kifli ya da tüzel kiflili¤i olmayan kurulufllar kurum-lar vergisi kapsam› içerisinde vergilendirilmektedir. Gelir vergileri ça¤dafl vergilerdir. Çünkü; i. Temel vergi ilkeleri aç›s›ndan de¤erlendirilebilecek

ve uygulanabilecek uygulama tekniklerine sahiptir, ii. Yönetimi kolayd›r, iii.Sa¤lad›¤› has›lat yüksektir, iv.Vergilerin kiflisellefltirilebilmesi nedeniyle vergi ada-

letini sa¤lay›c› özelliklere sahiptir. Adil gelir da¤›l›-m›n›n temininde, gelirin yeniden da¤›l›m› gerçeklefl-tirici araçlara sahiptir.

I-EKONOM‹K AÇIDAN GEL‹R KAVRAMI

Ekonomik olarak gelir, üretimden tüketim aflamas›nakadar geçen ekonomik süreç içerisinde meydana gelenve para ile ifade edilen k›ymetlerdir. Gelir, kiflinin ekonomik gücündeki bir art›flt›r. Bu art›flkiflinin ekonomik sürece bir ekonomik faktör ile kat›l›-m› sonucu olabilece¤i gibi, bir kat›l›m olmaks›z›n dameydana gelebilir.

A) GEL‹R‹N TANIMI

Gelir, gerçek ya da tüzel kiflilerin üretimden tüketimekadar geçen ekonomik süreç içerisinde üretim faktörle-ri ile ekonomiye kat›lmalar› sonucu elde edilen ya daüretim faktörleri kullan›lmaks›z›n çeflitli nedenlerle eko-nomik gücünde meydana gelen art›fllardan para ile ifa-de edilen k›ymetlerdir.a) Kaynak Kuram›na Göre Gelir: ...kiflilerin sahip ol-

duklar› üretim faktörlerinin çeflitli üretim faaliyetlerindekullan›lmas› sonucu oluflan de¤erlerdir.Kiflinin sahip oldu¤u üretim faktörleri emek, sermaye, do-¤al kaynaklar ve giriflim yetene¤idir. Bunlar›n üretim süre-cine kat›lmas› sonucu oluflan gelirler ise emek-ücret, ser-maye-faiz, do¤al kaynak-rant ve giriflim-kâr fleklindedir. b) Safi Art›fl Kuram›na Göre Gelir: Kiflinin belli bir sü-

reç içerisinde, dönem bafl› servet de¤eri ile dönem so-nu servet de¤eri aras›ndaki farka bu süre içerisindekitüketilen de¤erlerin eklenmesi suretiyle bulunan de¤erfazlal›¤›d›r.

K›saca kiflinin para ile ifade edilen de¤erlerindeki art›fl-lard›r. Bu art›fl›n nedeni üretim faktörlerinin getirisi ya-n›nda kiflinin flans oyunlar›, ba¤›fl ve zaman içerisindede¤erdeki art›fl da gelir olarak kabul edilir. Örne¤in, birgayrimenkulün al›fl fiyat› ile sat›fl fiyat› aras›ndaki farkkiflinin tasarruf edilebilir gelirini oluflturur. Ancak bu ar-t›flta, kiflinin herhangi bir gayreti olmamaktad›r. Enflas-yonist nedenler ya da spekülatif faaliyetler sonucu ar-tan de¤er kadar elde edilmifl bir gelir olmaktad›r.

Kaynak: Prof. Dr. H. Hüseyin Bayrakl›’n›n MevzuatDergisi, Aral›k 2000, say›: 36’da yay›mlanan “Gelir Ver-gisi Kanunu’nda Gelir Kavram› ve Sapmalar” isimli ça-l›flmas›ndan al›nm›flt›r (http://www.mevzuatdergi-si.com/2000/12a/02.htm (20.01.2012).

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›1. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ücretlerin Stopaj Usulüyle

Vergilendirilmesi” konusunu yeniden gözdengeçiriniz.

2. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Serbest Meslek Kazançlar›”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

3. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Serbest Meslek Kazançlar›”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

4. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ücretlerin Stopaj UsulüyleVergilendirilmesi” konusunu yeniden gözdengeçiriniz.

5. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Beyanname Üzerinden Ya-san›n ‹zin Verdi¤i Giderlerin Düflülmesi” konu-sunu yeniden gözden geçiriniz.

6. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Gayrimenkul Sermaye ‹ra-d›n›n Baflka Kazançlara Dönüflmesi” konusunuyeniden gözden geçiriniz.

7. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kiraya Verilen Mal ve Hak-lar›n Kira Bedeli Emsal Kira Bedelinden DüflükOlamaz” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

8. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Menkul Sermaye ‹ratlar›”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

9. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Beyanname Üzerinden Vergi-lendirilme” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

10. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “De¤er Art›fl› Kazançlar›” ko-nusunu yeniden gözden geçiriniz.

Okuma Parças›


S›ra Sizde 1

Ücretlerin vergilendirilmesi esas itibariyle kaynakta ke-sinti suretiyle olmaktad›r. Bu kesinti safi ücret üzerin-den yap›l›r. Safi ücrete ulafl›rken, GVK’nin 63. madde-sinde s›ralanan indirimlerin yap›lmas› gerekir. Bu indi-rimler flunlard›r: SSK primleri, emekli aidatlar›, ücretlitaraf›ndan flah›s sigortalar›na ödenen primler, bireyselemeklilik sistemine ödenen katk› paylar›, sendikalaraödenen katk› paylar›. Di¤er taraftan asgari ücretin brüt tutar›n›n %50’sine te-kabül eden k›s›m bekâr ücretlinin vergi matrah›ndan,asgari geçim indirimi ad› alt›nda düflülür.Ayr›ca özürlü ücretliler için kanunda belirtilen sakatl›kderecelerine göre sakatl›k indirimi yap›labilmektedir.Safi ücretin tayininde, gelir vergisi gibi flahsi vergilerinindirilemeyece¤i ise GVK m. 63’de düzenlenmifltir.

S›ra Sizde 2

Serbest meslek faaliyetinin temel özelliklerini; bir iflve-rene tabi olmadan yap›lmas›, kendi nam ve hesab›nayap›lmas›, flahsi bilgi, emek, yetenek ve uzmanl›k gibisubjektif unsurlar›n a¤›r basmas›, ticari mahiyeti olma-mas› ve süreklilik arzetmesi gibi ilkeler oluflturur. Serbest meslek faaliyetinde as›l olan subjektif özellik-lerdir, sermaye ikinci planda kalmaktad›r.

S›ra Sizde 3

Üniversite hocas›n›n bankan›n hukuki sorununun çö-zümüne yönelik yapt›¤› yaz›l› çal›flma karfl›l›¤›nda eldeetti¤i kazanç ücret olarak de¤erlendirilemez zira bu ge-lir bir hizmet sözleflmesi olmadan elde edilmifltir.GVK 18. maddesinde yer alan telif kazanc› olarak de-¤erlendirilmesi de söz konusu olmayacakt›r.Sonuç olarak bu flekilde elde edilen kazanç, bu ünite-nin son bafll›¤›nda incelenen “ar›zi kazanç” kapsam›n-da, ar›zi serbest meslek kazanc› ad› alt›nda vergilene-cektir.

S›ra Sizde 4

Emsal kira bedeli bir vergi güvenlik müessesesidir. Gelir tespitinde esas olan, Gelir Vergisi Kanunu 1 ve 2.maddelerinde aç›kland›¤› üzere; elde edilen gelirleringerçek ve safi miktarlar›n›n dikkate al›nmas›d›r. Anaya-sal ilkeler ve sözünü etti¤imiz Gelir Vergisi Kanunu il-keleri göz önünde tutuldu¤u vakit; mükellefin, gerçekkira gelirinin emsal kira bedelinden daha düflük oldu-¤unu ileri sürmesi ve bunu kan›tlamas› durumunda (em-

sal kira bedeli üzerinden de¤il), kan›tlad›¤› gerçek kirabedeli üzerinden vergilemesinin yap›lmas› gerekti¤i or-taya ç›kar. Yani mükellef böyle bir durumda, elde etti-¤i kira bedelinin emsal kira bedelinden daha düflük ol-du¤unu yarg› mercileri (mahkemeler) önünde kan›tla-ma hakk›n› kullanabilir.

S›ra Sizde 5

Menkul sermaye iratlar› esas olarak stopaj usulüyle ver-gilenir. ‹stisnai durumlarda beyan usulü uygulan›r. Sto-paj yoluyla vergilendirilen menkul sermaye iratlar› flun-lard›r: Hazine bonosu ve Devlet tahvili faizi, eurobondfaizleri, özel sektör tahvil ve bonolar›n›n faizi, T mev-duat faizi, döviz tevdiat hesab› faizi, repo geliri, özel fi-nans kurumlar› kâr zarar ortakl›¤› belgesi gelirleri, yat›-r›m fonlar› kat›lma belgelerinden elde edilen kazançlar. Bu menkul sermaye iratlar›n›n ödenmesi aflamas›ndakanunda yaz›l› oranlar üzerinden stopaj yap›l›r.

S›ra Sizde 6

Gelir Vergisi Kanunu’nun 80. maddesinde di¤er kazançve iratlar kapsam›nda de¤er art›fl› kazançlar› ve ar›zi ka-zançlar say›lm›flt›r. Ayn› maddede mal ve haklar›n elden ç›kar›lmas›ndando¤an kazançlar, de¤er art›fl› kazanc› olarak kabul edil-mifltir. Mal ve haklar›n al›fl bedelleri ile sat›fl bedelleriaras›ndaki fark de¤er art›fl kazanc›n›n matrah› olacakt›r.Bu mal ve haklar›n; sat›lmas›, bir ivaz karfl›l›¤›nda devirve temliki, trampa edilmesi, takas›, kamulaflt›r›lmas›,devletlefltirilmesi, ticaret flirketlerine sermaye olarak ko-nulmas› elden ç›karma anlam›na gelmektedir.

S›ra Sizde Yan›t Anahtar›


Akdo¤an, A. (1998) Türk Vergi Sistemi ve

Uygulamas›, Gözden Geçirilmifl ve Geniflletilmifl 2.Bask›, Ankara: Gazi Kitabevi.


Dergisi, no 3 s. 9-13. Bilici, N. (1992). “Alacak De¤er Düflüfl Karfl›l›klar›”,

Vergi Dünyas›, Say›: 134, s. 52-59.Bilici, N. (2011). Vergi Hukuku (Genel Hükümler, Türk

Vergi Sistemi), 26. Bask›, Ankara: Seçkin Yay›nc›l›k.Bilici, A., Bilici, N. (2011) Kamu Maliyesi, Ankara:

Seçkin Yay›nevi.Buluto¤lu, K. (1978). Türk Vergi Sistemi, cilt 1, 6. bas-

k›, ‹stanbul: Fakülteler Matbaas›.Cenk, R. (1999). Ücretler Tazminatlar ve Harc›rah-

lar, Ankara: Yaklafl›m Yay›nlar›.Çubukçu-Özkök, D. (2007) De¤er Art›fl Kazançlar›-

n›n Vergilendirilmesi, Ankara: Naturel Kitap Ya-y›n Da¤›t›m.

Erol, A., Y›ld›r›m, A.E. (2011). Menkul K›ymetlerin

Vergilendirilmesi, Ankara: Yaklafl›m Yay›nlar›.Karakoç, Y. (2007). Vergi Hukuku Uygulamalar›,

Ankara: Yetkin Yay›nlar›.Kartalo¤lu, E., Tekin, C. (2007). Menkul K›ymet Gelir-

lerinin Vergilendirilmesi, Gözden Geçirilmifl 2.Bask›, Ankara: Yaklafl›m Yay›nc›l›k.

Oktay, A. N. (2007). Emeklilik Ödenekleri ve Vergi-

lendirilmesi, Ankara: Maliye ve Hukuk Yay›nlar›.Özer, ‹. (1977). Vergileme ‹lkeleri ve Türk Vergi Sis-

temi, Ankara: Türkiye ve Orta Do¤u Amme ‹daresiEnstitüsü Yay›n›.

Özmen, M. A. (2008). Gelir ve Kurumlar Vergisi Mev-

zuat›nda Vergi Güvenlik Müessesesi, Ankara:Yaklafl›m Yay›nc›l›k.


fienyüz, D. (1999). Türk Vergi Sistemi, (Gelir Vergisi,Kurumlar Vergisi, Katma De¤er Vergisi), Bursa: Ez-gi Kitabevi.

Türkay, ‹. (2005). Ücretlerde Vergi ‹ndirimi (Vergi ‹ade-

si) Uygulamas›, Ankara: Maliye ve Hukuk Yay›nlar›.Türkay, ‹. (2007). Serbest Meslek Kazanc›n›n Vergi-

lendirilmesi, Ankara: Maliye ve Hukuk Yay›nlar›.Y›ld›z, A. M. (2005). Tüm Yönleriyle Avukatlar›n Ver-

gilendirilmesi, Ankara: Yaklafl›m Yay›nc›l›k.


Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Gelir vergisinde tarh›n nas›l yap›ld›¤›n› ve beyanname çeflitlerini aç›klayabi-lecek,Y›ll›k beyanname verilmeyen halleri ve verilmesi zorunlu halleri s›ralayabilecek,Y›ll›k beyanname üzerinden yap›labilecek indirimleri tespit edebilecek,Gelir vergisinin hesab›n›, oran›n›, ödenmesini aç›klay›p geçici vergiyi tan›m-layabilecek,Dar mükellef gerçek kiflileri ve bu kiflilerin beyanname verme usul ve flekil-lerini belirleyebileceksiniz.

‹çindekiler

• Tarh• Vergi Tevkifat›• Muhtasar Beyanname• Beyanname S›n›r›• Gelir Toplam›• Vergilendirme Dönemi• ‹ndirim

• Mahsup• Geçici Vergi• Dar Mükellef• Y›ll›k Beyanname• ‹hracat ‹stisnas›• Münferit Beyanname

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

NNNNN

Türk Vergi Sistemi Gelir VergisininTarh›

• GEL‹R VERG‹S‹N‹N TARHI • MUHTASAR BEYANNAME (STOPAJ

BEYANNAMES‹) YOLUYLA TARH• YILLIK BEYANNAME VER‹LMEYEN

VEYA TOPLAMA YAPILMAYANHALLER

• YILLIK BEYANNAME VERMEN‹NZORUNLU OLDU⁄U HALLER

• YILLIK BEYANNAME ÜZER‹NDEN‹ND‹R‹MLER‹N YAPILMASI,ZARARLARIN DÜfiÜLMES‹

• GEL‹R VERG‹S‹N‹N ORANI,HESAPLANMASI VE ÖDENMES‹

• GEÇ‹C‹ VERG‹ (PEfi‹N VERG‹)• DAR MÜKELLEF GERÇEK K‹fi‹LERE

ÖZGÜ DÜZENLEMELER


GEL‹R VERG‹S‹N‹N TARHIGelir vergisi kural olarak bizzat mükellefin veya vergi sorumlusunun beyan› üze-rine tarh olunmaktad›r (GVK m. 83). 84. maddede, gelir vergisi beyanlar›n›n y›l-l›k, muhtasar veya münferit beyanname ile yap›laca¤› öngörülmektedir.

Konu burada, beyanname verilmeyen haller (GVK m. 86) ve beyanname ver-menin zorunlu oldu¤u haller (GVK m. 85) olmak üzere iki ana bafll›k alt›nda aç›k-lanacakt›r.

MUHTASAR BEYANNAME (STOPAJ BEYANNAMES‹)YOLUYLA TARHMuhtasar beyanname, stopaj yoluyla al›nan vergilerin ödendi¤i beyanname çeflidi-dir. Gelir vergisi has›lat›n›n %90’›n›n üstündeki k›sm› bu yöntemle toplanmaktad›r.

Bu yöntemde vergi, gelir elde eden kiflinin eline geçmeden kesilmekte vemuhtasar beyanname ile vergi dairesine ödenmektedir. Muhtasar beyanname, ifl-verenler veya vergi tevkifat› yapan di¤er kimseler taraf›ndan kesilen verginin mat-rah› ile birlikte, toplu olarak vergi dairesine bildirilmesine yarayan beyannamedir(GVK m. 84, b. 2).

Kimler Tevkifat Yapmak Zorundad›r?Vergi tevkifat› yapmak zorunda olanlar, GVK’n›n 94. maddesinde say›lm›flt›r. Bun-lar afla¤›daki kifli ve kurulufllard›r:

• Kamu idare ve müesseseleri,• ‹ktisadi kamu müesseseleri, sair kurumlar,• Ticaret flirketleri, ifl ortakl›klar›,• Dernekler, vak›flar, dernek ve vak›flar›n iktisadi iflletmeleri, kooperatifler,

yat›r›m fonu yönetenler,• Gerçek gelirlerini beyan etmeye mecbur olan ticaret ve serbest meslek er-

bab›,• Zirai kazançlar›n› bilanço veya zirai iflletme hesab› esas›na göre tespit eden

çiftçiler.Hangi durumlarda ve hangi oranda stopaj yap›laca¤›, önceki ünitelerde farkl›

gelir çeflitleri aç›klan›rken yap›lm›flt›r. Vergi tevkifatlar›, aç›klanan ödemelerin nak-den veya hesaben yap›lmas› esnas›nda gerçeklefltirilmektedir.

Gelir Vergisinin Tarh›

Tarh: Vergi alaca¤›n›nkanunlar›nda gösterilenmatrah ve nispetlerüzerinden vergi dairesitaraf›ndan hesaplanarak bualaca¤› miktar itibariyletespit eden idarimuameledir.

Bakanlar Kurulu, aç›klanan tevkifat oranlar›n› her bir ödeme ve gelir için ayr›ayr› s›f›ra kadar indirmeye ve bir kat›na kadar art›rmak suretiyle yeniden tespit et-meye yetkili k›l›nm›flt›r. Bu yetki, hükümetin ekonomi ve maliye politikalar› çerçe-vesinde s›k s›k kullan›lmaktad›r.

Bakanlar Kurulu gelir vergisi tevkifat oranlar›n› s›f›ra kadar indirme ve bir kat›na kadarart›rma yetkisini nereden almaktad›r?

Tevkifat Matrah› ve Yap›lan Tevkifat›n Vergi Dairesine Yat›r›lmas›Stopaj matrah› olarak;

• Ücretler aç›s›ndan indirimler yap›ld›ktan sonra kalan safi tutar, • Di¤er gelirlerde ise gayri safi tutarlar esas al›nmaktad›r (GVK m. 96). Kesilmesi gereken verginin, ödemeyi yapan taraf›ndan üstlenilmesi durumun-

da vergi tevkifat›, bilfiil ödenen miktar ile ödemeyi yapan›n yüklendi¤i verginintoplam tutar› üzerinden yap›l›r.

Sözünü etti¤imiz tevkifatlar› yapanlar, yapt›klar› kesintileri ertesi ay›n 23. günüakflam›na kadar ödeme veya tahakkukun yap›ld›¤› yerin vergi dairesine, muhtasarbeyanname ile bildirmek zorundad›rlar.

Çal›flt›rd›klar› hizmet erbab› say›s› 10 ve daha az olanlar, 94. maddeye göre ya-pacaklar› tevkifatla (zirai ürün bedelleri üzerinden tevkifat yapanlar hariç) ilgilimuhtasar beyannamelerini her ay yerine Ocak, Nisan, Temmuz ve Ekim aylar›n›n23. günü akflam›na kadar (yani 3 ayda bir) verebilirler. Bu flekilde, zirai ürün be-delleri üzerinden yap›lan tevkifat d›fl›ndaki tüm di¤er tevkifatlar›n (örne¤in; ücret-ler, gayrimenkul sermaye iratlar›, serbest meslek kazançlar› üzerinden yap›lan sto-pajlar›n); iflçi flart›n›n sa¤lanmas› durumunda, her ay yerine üç ayda bir beyan edil-mesi imkân› bulunmaktad›r.

Ay›n 23. günü akflam›na kadar beyan edilen vergiler ayn› ay›n 26. günü mesaisaati bitimine kadar ödenecektir (GVK m. 119).

Di¤er taraftan, genel bütçeye dâhil idare ve müesseseler bu zorunlulu¤un d›-fl›nda tutulmufllard›r. Bu idareler, yapt›klar› kesintileri ilgili bordrolara ifllemekleyetinmekte; ayr›ca muhtasar beyanname vermemektedirler (GVK m. 100).

Stopaj usulüyle vergilemenin amaç ve yararlar› neler olabilir?

YILLIK BEYANNAME VER‹LMEYEN VEYA TOPLAMA YAPILMAYAN HALLER

Gelirlerin Toplanmas› Kavram›Y›ll›k beyanname, mükellefin çeflitli kaynaklardan bir takvim y›l› içinde elde etti¤ikazanç ve iratlar›n›n bir araya getirilip toplanmas›na ve bu suretle hesaplanan ge-lirin vergi dairesine bildirilmesine iliflkin beyannamedir (GVK m. 84, b. 1). Gelir

Beyan Süresi Ödeme Süresi

Tevkifat›n Yap›ld›¤› Ay› ‹zleyen Ay›n 1-23. Günleri Aras›

Beyannamenin Verildi¤i Ay›n 26. Günü Akflam›na Kadar


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

Tablo 4.1Stopaj YoluylaAl›nan GelirVergisinin Beyan› veÖdenme Süresi (MuhtasarBeyanname)

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

vergisi mükellefinin elde etti¤i gelirler, 7 kazanç unsurunun biri veya birkaç›ndanoluflabilir.

Kural olarak, elde edilen tüm gelirlerin y›ll›k beyanname ile bildirilmesi zorun-lulu¤u bulunmaktad›r (GVK m. 85, f. 1). Ancak, baz› gelirler kaynakta stopaja tabitutuldu¤u için bu kural yumuflat›lm›flt›r. GVK’n›n 86. maddesinde, baz› gelirler içinbeyanname verilmeyece¤i veya bu gelirlerin toplamaya dâhil edilmeyece¤i öngö-rülmüfltür.

Elde edilen gelirler, afla¤›da say›lanlardan ibaret ise y›ll›k beyanname verilmez;baflka gelirler için beyanname verilmesi durumunda da bu gelirler beyannameyedâhil edilmez (toplama yap›lmaz) (GVK m. 86).

86. maddede say›lan bu gelirlerin bir k›sm›, mutlak anlamda beyanname d›fl›n-da kalmaktad›r. Bir k›sm› ise, gelir toplam›n›n beyanname verme s›n›r›n› geçme-mesi durumunda, beyanname d›fl›nda kalmaktad›r.

Mutlak Anlamda, Beyanname Verilmeyen veya (Baflka Gelirler ‹çin Beyanname Verilmesi Durumunda) Beyannameye Dâhil Edilmeyen GelirlerMutlak anlamda beyanname d›fl›nda kalan gelirler, 86. maddenin (a) bendi ile (b)bendinde say›lan gelirlerden oluflmaktad›r. Bunlar:

• Gerçek usulde vergilendirilmeyen zirai kazançlar (GVK m. 86, a),• GVK m. 75/15’de yaz›l› menkul sermaye iratlar› (emekli, yard›m sand›klar›

ile emeklilik ve sigorta flirketleri taraf›ndan yap›lan baz› ödemeler) (GVK m.86/a),

• Kazanç ve iratlar›n istisna hadleri içinde kalan k›s›mlar›. Örne¤in miktarlar›afla¤›da “Hayat›n ‹çinden” bölümünde aç›klanan; konut kira geliri, de¤er ar-t›fl kazanc›, ar›zi kazanç (GVK m. 86, a),

• Tek iflverenden sa¤lanan ücret gelirleri (tevkif yolu ile vergilendirilmifl olma-s› flart›yla) (GVK m. 86, b),

• Birden fazla iflverenden ücret geliri olan; ancak birinciden sonraki iflve-ren(ler)den ald›klar› ücretlerin toplam› afla¤›da “Hayat›n ‹çinden” bölümün-de aç›klanan tutar› geçmeyen (ve tamam› tevkif suretiyle vergilendirilmiflolan) ücret gelirleri (GVK m. 86, b, parantez içi hüküm),

• Bu arada GVK’nin baz› özel hükümleri ile beyan d›fl› b›rak›lan çeflitli gelir-lerin de, 86. maddede say›lmam›fl olmas›na ra¤men, beyanname d›fl›ndakalaca¤›n›n, baflka gelirler için beyanname verilmesi durumunda beyanna-meye dâhil edilmeyece¤inin unutulmamas› gereklidir. Bu gelirlere örnekolarak, GVK geç. m. 67’de say›lan menkul sermaye iratlar›n› gösterebiliriz:Devlet tahvili-Hazine bonosu faizleri, mevduat (T, döviz) faizleri, repo fa-izleri gibi.

Bu gelirlerin tamam› (baflka gelirler için beyanname verilmesi hali dâhil) beyand›fl›nda kalmaktad›r.

fiartl› Olarak (Beyan S›n›r›n›n Afl›lmamas› Halinde) Beyan D›fl› Kalan GelirlerBu grup gelirler, 86. maddenin (c) ve (d) bendinde yaz›l› gelirlerdir. Bunlar› da ikibafll›k alt›nda aç›klayabiliriz.

654. Ünite - Gel i r Vergis in in Tarh›

Gelir Toplam› Beyanname Verme S›n›r›n› Aflmayan MükelleflerGVK m. 86 (c) bendinde yaz›l› gelirlerin beyan d›fl›nda kalabilmesi için temel flart,mükellefin “vergiye tabi gelir toplam›n›n” beyan s›n›r›n› aflmamas›d›r. ‹çinde bulu-nulan y›la ait beyan s›n›r› miktar›, bu ünitenin sonunda aç›klanm›flt›r.

Buna karfl›l›k ticari, zirai ya da serbest meslek kazanc›ndan dolay› gerçek usul-de gelir vergisine tabi olan mükellefler, gelir elde etmeseler bile beyanname ver-mek zorundad›rlar.

Burada, flartl› bir beyan d›fl›l›k olay› söz konusudur. fiart, gelir toplam›n›n beyan-name verme s›n›r›n› aflmamas›d›r. S›n›r›n geçilip geçilmedi¤i araflt›r›l›rken 86. mad-denin (a) ve (b) bendinde aç›klanan gelirler varsa, bunlar hesab›n d›fl›nda tutula-cakt›r. (a) ve (b) bendinde say›lmamas›na ra¤men, yukar›da da de¤indi¤imiz, özelhükümlerle beyan d›fl› b›rak›lan baz› gelirlerin (GVK geç. m. 67’de say›lan menkulsermaye iratlar› gibi), s›n›r›n hesaplanmas›nda dikkate al›nmayaca¤› tabiidir.

fiart tutuyorsa (yani mükellefin gelir toplam› beyanname verme s›n›r›n› aflm›-yorsa), vergisi tevkif yoluyla al›nm›fl; menkul sermaye iratlar› ve gayrimenkul ser-maye iratlar› için beyanname vermeyecek veya baflka gelirler için beyanname ver-mesi durumunda da bu gelirleri beyannameye dâhil etmeyecektir.

Toplam› GVK m. 86/d’de Yaz›l› Tutar› Aflmayan Menkul ve Gayrimenkul Sermaye ‹rad› GelirleriKanun koyucu burada tutar›n düflük olmas›ndan dolay› (2012 y›l› için geçerli olanmiktar ünitenin sonunda yer alan Hayat›n ‹çinden bafll›¤› alt›nda aç›klanmaktad›r),gereksiz zaman-enerji kayb›n› önlemek amac›yla (üzerinden stopaj yap›lmam›flolan ve istisnaya da girmeyen) bu iki gelirin vergisinin al›nmas›ndan vazgeçmek-tedir.

Bu tip gelir sahibi mükellefin, baflka gelirleri için beyanname vermesi duru-munda da, bu gelirler beyannameye dâhil edilmeyecektir.

Beyanname verilmeyen ve toplama yap›lmayan haller özet olarak;• Baz› stopaj yoluyla vergilendirilmifl gelirleri, • Baz› istisna s›n›rlar› içinde kalan gelirleri ve • Stopaja maruz kalmamas›na ve istisna kapsam›nda bulunmamas›na ra¤men,

miktar› düflük olan menkul ve gayrimenkul sermaye iratlar›n› kapsamaktad›r.

YILLIK BEYANNAME VERMEN‹N ZORUNLU OLDU⁄UHALLER“Gelirin toplanmas› ve beyan›” bafll›¤›n› tafl›yan GVK 85. madde, beyan yoluylavergilemeyi ana yöntem olarak kabul etmifltir. Beyanname verilmesi gerekli gelir-leri de iki bafll›k alt›nda aç›klayabiliriz.

Mutlak Anlamda Beyanname Verilmesi Gerekli GelirlerGVK m. 85’de düzenlenen bu gelirler afla¤›da say›lmaktad›r:

• Tacirler, çiftçiler ve serbest meslek erbab› ticari, zirai ve serbest meslek fa-aliyetlerinden kazanç elde etmeseler bile y›ll›k beyanname vermek zorun-dad›rlar (GVK m. 85). “Çiftçiler” kavram› ile kastedilenler, iflletme esas›na veya bilanço esas›na gö-re gerçek usulde vergilenen çiftçilerdir. “Tacirler” kavram› ile ise, iflletme veya bilanço esas›na göre gerçek usuldevergilenen tacirler yan›nda basit usulde vergilenen tacirler de kastedilmek-tedir.


Beyan s›n›r›: Gayrimenkulsermaye irad›, menkulsermaye irad› ve ücretgelirlerinde, elde edilen y›ll›kgelir toplam›n›n belirlenens›n›r› aflmas› durumunda,stopaj yap›lm›fl olmas›nara¤men beyanname vermeyükümlülü¤ü de oldu¤uanlam›na gelmektedir.

• Vergisi stopaj yoluyla al›nmam›fl ücret gelirleri,• Tutar› toplam› GVK m. 86/d’de yaz›l› tutar› aflan, istisnaya konu olmam›fl ve

üzerinden stopaj yap›lmam›fl menkul, gayrimenkul sermaye iratlar›,• Kazanç ve iratlar›n istisna haddini aflan k›s›mlar› (Bu durumda sadece istis-

na haddini aflan k›s›m beyan edilecektir) (GVK m. 86, a).

Mutlak anlamda beyanname verilmesi gerekli gelirlerden, vergisi stopaj yoluyla al›nmam›flücret gelirlerini aç›klay›n›z.

Beyanname Verme S›n›r›n›n Afl›lmas› Halinde, Beyan Mecburiyeti Bulunan GelirlerYukar›da aç›klanan flartl› beyan d›fl›l›k hallerinde, flartlar›n afl›lmas› durumunda dabeyan yükümlülü¤ü do¤maktad›r. Bu grup gelirler;

• Stopaja maruz kalm›flt›r,• Ancak kanun koyucu, tutar›n belirledi¤i s›n›r›n üstünde olmas›ndan dolay›,

ayr›ca beyanname yoluyla vergilendirilmesini de arzulam›flt›r. Bu gelirler afla¤›da aç›klanmaktad›r:

Birden Fazla ‹flverenden Ücret Geliri OlanlarBu durumda, mükellefin birinciden sonraki iflveren(ler)den ald›klar› ücretlerin top-lam› beyanname verme s›n›r›n› geçiyorsa, ücret gelirlerinin tamam› beyana tabi ha-le gelmektedir.

Mükellefin, birden fazla ücret geliri yan›nda baflka gelirinin (gelirlerinin) de ol-mas› durumunda, s›n›r›n afl›l›p afl›lmad›¤›na bak›l›rken, ücretler di¤er gelirlerle ka-r›flt›r›lmadan kendi içinde, ba¤›ms›z olarak de¤erlendirilecektir (Bkz. GVK Sirküle-ri 2004/8, 11.2.2004).

Birden fazla iflverenden ücret al›nmas› halinde, birinci iflverenden al›nan ücretin hangisiolaca¤›n› mükellef serbestçe belirleyebilecektir.

Gelir Toplam› Beyanname Verme S›n›r›n› AflanlarVergiye tabi gelir toplam› (yukar›da aç›klad›¤›m›z GVK m. 86, a ve b bentlerindeyaz›l› gelirler d›fl›nda), beyan s›n›r›n› geçen mükellefler tevkif yolu ile vergilendi-rilmifl;

• Menkul sermaye irad›, • Gayrimenkul sermaye irad› gelirleri için de beyanname vermek zorundad›r-

lar veya verdikleri beyannameye bu gelirleri de dâhil edeceklerdir (Geç. m.67 say›lanlar hariç).

Bu gelirlerle ilgili olarak dikkat edilmesi gerekli husus, s›n›r›n afl›lmas› durumun-da beyan edilecek tutar, sadece s›n›r›n üstündeki tutar de¤il, gelirin tamam›d›r.

Beyannamede farkl› kaynaklardan elde edilen gelirlerin toplanmas›, bunlar›nartan oranl› tarifeye tabi olmas› sonucunu vermektedir. Ancak, hesaplanan vergi-den daha önce stopaj yoluyla al›nan vergiler düflülecektir.

GVK’n›n 93. maddesinde yer alan aile reisi beyan› uygulamas›, 4369 say›l› Ka-nun’la 29.7.1998 tarihinden itibaren yürürlükten kald›r›lm›flt›r. Bu nedenle, Mart1999 beyan döneminden bu yana, gelir elde eden aile bireylerinin durumu ayr› ay-r› de¤erlendirilmekte ve burada aç›klanan kriterlere göre beyanname verme zo-runlulu¤u bulunmas› durumunda, söz konusu beyanname bizzat geliri elde eden


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



aile bireyi taraf›ndan verilmektedir. Velayet alt›ndaki çocuklar›n beyan› ise velisitaraf›ndan verilecektir.

Avukat A, 2014 y›l›nda; T18.000 serbest meslek kazanc›, bir iflverenden tamam› tevkif yoluylavergilendirilmifl T27.000, ikinci bir iflverenden tamam› tevkif suretiyle vergilendirilmiflT27.000 ücret geliri elde etmifltir. A’n›n beyanname verme durumunu araflt›r›n›z.

YILLIK BEYANNAME ÜZER‹NDEN ‹ND‹R‹MLER‹N YAPILMASI, ZARARLARIN DÜfiÜLMES‹

Y›ll›k Beyannamenin Verilece¤i Yer ve ZamanGelir vergisi beyannamesinin, mükellefin ikametgâh›n›n bulundu¤u yer vergi da-iresine verilmesi gerekir. Bu esas çerçevesinde gayrimenkul sermaye iratlar› ile il-gili beyanname de gayrimenkulün bulundu¤u yer vergi dairesine de¤il, irad› eldeeden mükellefin bulundu¤u yer vergi dairesine verilecektir.

E¤er mükellefin ifl yeri ve ikametgâh› ayr› vergi daireleri bölgesinde bulunuyor-sa, Maliye Bakanl›¤›n›n uygun görmesi kayd›yla, beyanname ifl yerinin bulundu¤uyer vergi dairesine verilebilir (GVK m. 106).

Medeni hukukta ikametgâh yerleflmek niyetiyle oturulan yer olmas›na ra¤men, vergi huku-kunda ikametgâh; mükellefiyet tesisine yönelik ticari, ekonomik faaliyetlerin yap›ld›¤›, yo-¤unlafl›ld›¤› yer olarak kabul edilmektedir. Vergi hukukunda ikametgâh mali ikametgâhfleklinde de isimlendirilmektedir.

Y›ll›k beyanname veren mükellefler için vergilendirme dönemi, geçmifl takvimy›l›d›r. Yani, bu mükellefler vergilerini gelirin elde edildi¤i y›l› izleyen y›lda öde-mektedirler. Son düzenlemeye göre beyannameler:

• Gelirin sadece basit usulde tespit edilen ticari kazançlardan ibaret olmas›durumunda, izleyen y›l›n fiubat ay›n›n 25. günü akflam›na kadar,

• Di¤er hallerde ise ertesi takvim y›l›n›n Mart ay›n›n 25. günü akflam›na kadarverilir (GVK m. 92).

Beyannameler, vergiyi tarha yetkili vergi dairesine verilmektedir. Mükellef be-yannameyi;

• Bizzat götürüp elden verebilir, • Ancak günümüzde beyannameler daha çok internet üzerinden verilir hale

gelmifltir (E-Beyan).

https://ebeyanname.gib.gov.tr/index.html adresinden E-Beyanname ile ilgili tan›t›m broflü-rü, haz›rlama k›lavuzu gibi de¤iflik bilgilere ulaflabilirsiniz.

Y›ll›k Beyanname Üzerinden Yap›labilecek ‹ndirimler Özellikle ticari kazanç ve serbest meslek kazanc› sahibi mükellefler, faaliyet döne-mi boyunca yapt›klar› ve kanunun izin verdi¤i giderleri defterlerine kaydederekindirebilmektedirler. Bu giderler, ayr›ca toplu halde verilen beyannamenin ekindede gösterilmektedir.

Burada sözünü edece¤imiz indirimler ise, mükelleflerin y›ll›k beyanname ilebildirecekleri gelirler üzerinden yap›lmakta olan ilave indirimlerdir. Do¤al olarakbu indirimlerin yap›labilmesi için mükellefin gelir beyan etmifl olmas› gereklidir.Ayr›ca, bu flekilde yap›lacak indirimler, beyan edilen gelir tutar›n› da aflamamakta-


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



4

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



d›r. Yani bu indirimler, dönem içi yap›lan giderlerde oldu¤u gibi zarar› art›r›c› etkiyap›p izleyen y›la devredilememektedir.

Söz konusu indirimler, GVK’n›n 89. maddesinde aç›klanm›flt›r. Bunlara afla¤›da-ki örnekleri verebiliriz:

• Beyan edilen gelirin %10’unu aflmamas›, Türkiye’de yap›lmas› flart›yla mü-kellefin kendisi, efli ve küçük çocuklar›na iliflkin olarak yap›lan e¤itim vesa¤l›k harcamalar›.

• Mükellefin flahs›na, efline ve küçük çocuklar›na ait hayat, ölüm, kaza, hasta-l›k, sakatl›k gibi flah›s sigorta primleri ile bireysel emeklilik sistemine öde-nen katk› paylar›. Yap›labilecek indirim, beyan edilecek gelirin %10’unu (bi-reysel emeklilik sistemi d›fl›ndaki flah›s sigorta primleri için %5’ini) ve her birkifli için asgari ücretin y›ll›k brüt tutar›n› aflamaz (Ayn› maddede flah›s sigor-ta veya bireysel emeklilik indiriminin yap›labilmesi için, sigortan›n veyaemeklilik sözleflmesinin; Türkiye’de kain ve merkezi Türkiye’de bulunan birsigorta veya emeklilik flirketi nezdinde yap›lmas› ve gelirin elde edildi¤i y›l-da ödenmifl olmas› flart› getirilmifltir).

Ayn› çerçevede iflverenin, çal›flan› ad›na bireysel emeklilik sistemine göre öde-yece¤i katk› paylar›n›n yukar›da aç›klanan miktarlara tekabül eden k›sm›n›n mat-rahtan indirilmesi de mümkündür.

Bunlara ilaveten, beyannameye al›nm›fl ücretler varsa ve bu ücretler için dahaönce safi miktar hesaplan›rken flah›s sigortas› indirimi yap›lm›flsa, burada ayr›ca in-dirim yap›lamaz. Zira ücretlere iliflkin matrah hesaplan›rken, ücretin gayrisafi tuta-r›ndan; y›l içinde yararlan›lan sakatl›k indirimi, sendika aidat›, emekli aidat› yan›n-da flah›s sigorta primleri de gider olarak düflülebilmektedir.

• Bu maddenin 2. bendinde say›lan genel ve özel bütçeli idarelere, il özel ida-relerine, belediyeler ve köylere, kamu menfaatine yararl› derneklere, Ba-kanlar Kurulunca vergi muafiyeti tan›nan vak›flara ve Yasa’da belirlenen di-¤er baz› kurum ve kurulufllara makbuz karfl›l›¤› yap›lan ba¤›fl ve yard›mlar.Bu flekilde indirilebilecek tutar; bir takvim y›l› için o y›la ait beyan edilecekgelirin %5’ini geçememektedir. Ayn› kurum ve kurulufllara; okul, sa¤l›k tesisi ve yüz (kalk›nmada öncelikliyörelerde 50) yatak kapasitesinden az olmamak üzere yurt, huzurevi...: i. ‹nflas› dolay›s›yla yap›lan harcamalar veya ii. Bu tesislerin inflas›na katk›da bulunmak amac›yla... yap›lan her türlü ba-

¤›fl ve yard›mlar ile iii. Mevcut tesislerin faaliyetlerini devam ettirebilmeleri için yap›lan her tür-

lü nakdi ve ayni ba¤›fl ve yard›mlar›n tamam›n›n indirilmesine izin veril-mifltir. Örne¤in bu hükümden yararlan›larak, üniversite vak›flar›na yap›-lan ba¤›fllar›n tamam› gider olarak indirilebilecektir.

• Gençlik ve Spor Genel Müdürlü¤ünün Teflkilat ve Görevleri Hakk›nda Ka-nun ile Türkiye Futbol Federasyonu Kurulufl ve Görevleri Hakk›nda Kanunkapsam›nda yap›lan sponsorluk harcamalar›n›n; amatör spor dallar› için ta-mam›, profesyonel spor dallar› için %50’si,

• Mükelleflerin, iflletmeleri bünyesinde gerçeklefltirdikleri, münhas›ran yeniteknoloji ve bilgi aray›fl›na yönelik, araflt›rma ve gelifltirme harcamalar› tuta-r›n›n %100’ü (yani tamam›) tutar›nda AR-GE indirimi. Bu konuda yararlan›-lacak harcamalar›n kapsam›n› belirlemek üzere Maliye Bakanl›¤›na yetki ve-rilmifltir.


• Daha önceki bahislerde de aç›klad›¤›m›z gibi, serbest meslek faaliyetindebulunan veya basit usulde vergilendirilen özürlülerin ve bakmakla yüküm-lü oldu¤u kifliler aras›nda özürlü kifli bulunan serbest meslek erbab› ile üc-retlilerin yararlanabilece¤i özürlü indirimi. Bu indirimin tutar›, (ücretler bah-sinde aç›klad›¤›m›z) “sakatl›k indirimi” ile ilgili esaslara göre hesaplanan y›l-l›k indirim miktar›n›n ayn›s› olarak öngörülmüfltür. ‹ndirim, ücretliler aç›s›n-dan ücretin ödenmesinden önce, stopaj matrah› üzerinden de yap›labilmek-tedir. Özürlü serbest meslek erbab› ile özürlü basit usuldeki vergi mükelle-fi aç›s›ndan ise indirim ancak beyannamede gelir gösterilmesi durumundamümkün olmaktad›r.

Beyanname üzerinden yap›labilecek burada aç›klanan indirimlere karfl›l›k, afla-¤›da sayaca¤›m›z giderlerin, matrahtan ve gelir unsurlar›ndan indirilmesine izin ve-rilmemifltir (GVK m. 90):

• Gelir vergisi ile di¤er flahsi vergiler ve her ne flekilde olursa olsun vergi ce-zalar› ve para cezalar›,

• AATUHK hükümlerine göre ödenen cezalar, gecikme zamlar› ve faizler,• VUK hükümlerine göre ödenen gecikme faizleri.

Do¤al afetlerle ilgili olarak veya Türk Silahl› Kuvvetleri Güçlendirme Vakf› Kanunu’na gö-re yap›lan ayni ya da nakdi ba¤›fllar indirim konusu yap›labilir mi?

Zararlar›n MahsubuBeyan esas› gelirin toplanmas›n› emrederken, di¤er taraftan da bir k›s›m gelir kay-naklar›nda u¤ran›lan zararlar›n, di¤er kaynaklar›n kazanç ve iratlar›na mahsupedilmesine imkân tan›maktad›r (Sadece GVK m. 80’de yaz›l› di¤er kazanç ve irat-larla ilgili zararlar›n, baflka kaynaklardan elde edilen kazançlardan mahsubuna iseimkân tan›nmam›flt›r).

Bu mahsup sonucunda kapat›lmayan zarar k›sm›, izleyen y›llara devredilecekve izleyen 5 y›l içinde bu y›llar›n gelirleri ile mahsup edilebilecektir (GVK m. 88).

Bu genel kurala ra¤men baz› durumlarda zarar mahsubuna s›n›rlamalar getiril-mifltir:

• Beyanname üzerinden yap›lan indirimlerin zarar› art›r›c› etkisi olamamaktad›r.• Yine daha önce aç›kland›¤› gibi de¤er art›fl› kazançlar›nda u¤ran›lan zarar-

lar›n düflülmesinde s›n›rlamalar vard›r.• Menkul ve gayrimenkul sermaye iratlar›nda, gider fazlal›¤›ndan do¤anlar

hariç, sermayede ortaya ç›kan eksilmeler zarar kabul edilmemektedir.• Son olarak, tam mükelleflerin yurt d›fl› faaliyetleri ile ilgili u¤rad›klar› zarar-

lar›n Türkiye’deki gelirlerinden hangi flartlarda mahsup edilebilece¤ine ilifl-kin esaslar, 88. maddenin 4, 5 ve 6. f›kralar›nda aç›klanm›flt›r.

Tam mükellefiyette yurt d›fl› faaliyetlerden do¤an zararlar›n mahsubunu aç›klay›n›z.

GEL‹R VERG‹S‹N‹N ORANI, HESAPLANMASI VE ÖDENMES‹

Gelir Vergisinin Oran›Buraya kadar aç›klamas› yap›lan ifllemler sonucunda bulunacak matrah›n pozitifolmas› durumunda, bu matraha gelir vergisi tarifesi uygulanarak verginin hesab›yap›lacakt›r.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



5

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



6

Gelir vergisine tabi gelirlere uygulanan artan oranl› tarife, %15’den bafllamakta%20 ve %27 oranlar›n›n arkas›ndan %35’de sonlanmaktad›r. Hangi miktar kazan-c›n bu oranlardan hangisine tabi olaca¤› ve hesaplaman›n nas›l yap›laca¤› konu-sunda ünite sonunda yer alan tabloya bak›labilir.

MahsuplarY›ll›k beyannamede toplanan gelirler üzerinden daha önce vergi ödenmiflse buvergilerin hesaplanan toplam gelir vergisinden düflülmesi gerekir. Bu çifte vergile-menin önlenmesi için gereklidir.

GVK’n›n 121. maddesi stopaj yoluyla al›nan vergilerin mahsubunu; 123. mad-desi ise yabanc› ülkelerde ödenen vergilerin mahsubunu düzenlemektedir. Yaban-c› ülkelerden elde edilen gelirlerin, bu gelirler üzerinden stopaj yap›l›p yap›lmad›-¤›na, tutar›na ve niteli¤ine bak›lmaks›z›n beyan edilmesi zorunlulu¤u vard›r. Ya-banc› memleketlerde elde edilen kazanç ve iratlar:

1. Mükellefin bunlar› Türkiye’de hesaplar›na intikal ettirdi¤i y›lda,2. Türkiye’de hesaplara intikal ettirilmemesinin mükellefin iradesi d›fl›ndaki se-

beplerden ileri geldi¤i kan›tlanm›flsa, mükellefin bunlara tasarruf edebildi¤iy›lda elde edilmifl say›l›r (GVK m. 85, f. 3).

Ayr›ca, yurt d›fl›nda ödenen vergiler, sadece, yurt içi ve yurt d›fl› kazançlar›ntoplam› üzerinden hesaplanan verginin yurt d›fl› kazançlara isabet eden k›sm› üze-rinden indirilebilmektedir.

121. maddeye göre; mükellef, GVK’ya göre kesilmifl bulunan vergileri, y›ll›k be-yannameye dâhil olan kazanç ve iratlar üzerinden hesaplanan vergiden düflebile-cektir.

Bu mahsup sonucunda mükellefin alacakl› olmas› halinde, bu alacak, vergi ida-resinin durumu mükellefe tebli¤ etti¤i tarihten itibaren 1 y›l içinde (mükellefin bafl-vurusu üzerine) iade olunur. Vergi idaresi, mükellefin alacakl› oldu¤u k›sm›n iade-sini; belli bir incelemeden ve teminat gösterilmesinden sonra yapmaktad›r.

Gelir Vergisinin Ödenmesi (Taksitler)Y›ll›k beyanname ile bildirilen gelir üzerinden hesaplanacak vergi, afla¤›da belirti-len sürelerde ödenir:

• fiubat ay›n›n 25. günü akflam›na kadar verilmesi gereken beyanname ile bil-dirilen gelir üzerinden tahakkuk ettirilen gelir vergisi, fiubat ve Haziran ay-lar›nda olmak üzere 2 eflit taksitte,

• Mart ay›n›n 25. günü akflam›na kadar verilmesi gereken beyanname ile bil-dirilen gelir üzerinden tahakkuk ettirilen gelir vergisi ise, Mart ve Temmuzaylar›nda olmak üzere 2 eflit taksitte ödenir (GVK m. 117).

Vergi karnesi üzerinden ödeme yapan “di¤er ücret” geliri sahipleri; y›ll›k vergi-lerinin yar›s›n› fiubat ay›nda, di¤er yar›s›n› da A¤ustos ay›nda ödemektedir (GVKm. 118). Y›ll›k beyanname veren mükellefler aç›s›ndan vergi, vergilendirme döne-mini izleyen y›l içinde ödenmesine ra¤men; di¤er ücretliler vergilerini, geliri eldeettikleri y›l içinde yani daha erken ödemektedirler.

Verginin ödenmesi, ba¤l› bulunulan vergi dairesine yap›labilece¤i gibi,• Ba¤l› olunan vergi dairesinin bulundu¤u yerin belediye s›n›rlar› d›fl›nda ka-

lan baflka vergi dairelerine veya• Vergi idaresi ile anlaflmal› olan banka flubelerine de yap›labilir.


GEÇ‹C‹ VERG‹ (PEfi‹N VERG‹)Geçici verginin mant›ksal izah›n›, vergisi kaynakta kesilerek peflin al›nanlarla, ver-gisini beyanname vererek ertesi y›l ödeyen mükellefler aras›ndaki eflitsizli¤in gide-rilmesi düflüncesi oluflturmaktad›r. Geçici vergi uygulamas› ile geç ödemeden kay-naklanan enflasyon etkisinin giderilmesi de amaçlanmaktad›r.

Kimler Geçici Vergi Öder?Bu düflünceyle, (basit usulde vergilenenler hariç) gerçek usulde gelir vergisine ta-bi olan ticari kazanç sahipleri ve serbest meslek erbab› için, cari vergilendirme dö-neminin gelir vergisine mahsup edilmek üzere, geçici vergi ödeme yükümlülü¤ügetirilmifltir (GVK mük. m. 120).

Geçici Verginin Oran› ve Beyan DönemleriÖdenecek geçici verginin oran›, içinde bulunulan y›lda bildirilen üçer ayl›k ka-zançlar üzerinden %15’dir (Bkz. GVK mük. m. 120, f. 1).

Hesaplanan geçici vergi, üç ayl›k dönemi izleyen ikinci ay›n 14. günü akflam›-na kadar ba¤l› olunan vergi dairesine beyan edilir ve on yedinci günün akflam›nakadar ödenir (Bu süreler 14 May›s, 14 A¤ustos, 14 Kas›m ve 14 fiubat tarihlerine te-kabül etmektedir).

Ayn› dönem içinde tevkif edilmifl bulunan gelir vergisi (42. maddede belirtilenkazançlardan yap›lan tevkifat hariç), hesaplanan geçici vergiden mahsup edilir.Yani mükellef, dönem içinde stopaj yoluyla gelir vergisi ödemiflse, ödeyece¤i ge-çici vergi bu ölçüde düflük olacakt›r.

Geçici Verginin Matrah› ve MahsubuGeçici vergi matrah›, GVK’da yer alan, ticari ve mesleki kazançlar›n tespitine ilifl-kin hükümlere göre belirlenmektedir. Bu belirlemede, indirim ve istisnalar ileVUK’un (amortisman, karfl›l›k, reeskont gibi uygulamalar dâhil) de¤erlemeye aithükümleri de dikkate al›nmakta, dönem sonu mal mevcutlar› kay›tlar üzerindentespit edilmektedir.

Bu flekilde bir y›l boyunca ödenen geçici vergi, ertesi y›l Mart ay›nda, gerçektutar› hesaplanan gelir vergisinden düflülür;

• Mükellef kalan borcunu da vergi dairesine iki eflit taksitte öder,• Mükellefin alacakl› olmas› durumunda ise; bu alacak, varsa mükellefin di¤er

vergi borçlar›na mahsup edilir,


3 Ayl›k Dönemi ‹zleyen ‹kinci Ay›n 14. Günü Akflam›na Kadar

Beyannamenin Verildi¤i Ay›n 17. Günü Akflam›na Kadar


Basit Usulde Vergilendirilenler

‹zleyen Y›l›n fiubat Ay›n›n 25. GünüAkflam›na Kadar

fiubat ve Haziran Aylar›nda OlmakÜzere 2 Eflit Taksitte

Di¤erleri ‹zleyen Y›l›n Mart Ay›n›n 25. GünüAkflam›na Kadar

Mart ve Temmuz Aylar›nda OlmakÜzere 2 Eflit Taksitte


Tablo 4.2Beyan YoluylaÖdenen GelirVergisinde Süreler

Tablo 4.3Geçici Vergi Beyanve Ödeme Süresi

• Bu mahsuplara ra¤men kalan geçici vergi tutar› var ise, o y›l›n sonuna ka-dar yaz›l› olarak talep edilmesi halinde mükellefe ret ve iade olunur.

Geçici verginin nas›l hesapland›¤›n› aç›klay›n›z.

DAR MÜKELLEF GERÇEK K‹fi‹LERE ÖZGÜ DÜZENLEMELERKitab›n 1. ünitesi’nde de ifade etti¤imiz gibi, tam mükelleflerin hem Türkiye’dehem de Türkiye d›fl›nda elde ettikleri gelirler vergi kapsam›na al›nm›flt›r. Dar mü-kelleflerin ise yurt d›fl› gelirleri ile ilgilenilmemekte, sadece Türkiye’de elde ettik-leri gelirler üzerinden vergi al›nmaktad›r (yersellik ilkesi).

Bu bafll›k alt›nda dar mükelleflerin Türkiye’de elde edebilecekleri gelirler ve bugelirlerin nas›l vergilendirildi¤i konular› üzerinde durulacakt›r. Bu flekilde 1. Üni-te’de verilen dar mükelleflere iliflkin bilgiler de tamamlanm›fl olacakt›r.

Gelir Unsurlar›Gelir vergisi dar mükelleflerinin (Türkiye’de yerleflmemifl olan gerçek kiflilerin)Türkiye’de elde edebilece¤i gelirler, GVK m. 2’de yaz›l› yedi kazanç unsurundanbiri veya birkaç› olabilir:

• Ticari Kazanç: Dar mükellef, Türkiye’de ticari kazanc›, açaca¤› bir ifl yeri ve-ya görevlendirece¤i bir daimi temsilci vas›tas›yla elde edebilir (GVK m. 7, b.1). ‹fl yeri kavram›n›n tan›m› için VUK’un 156. maddesine bak›labilir.

GVK’da Kazanç ve ‹ratlar Vergilendirme Rejimi Vergi Oranlar›

Ticari Kazançlar

1. Gerçek Usula. Bilanço Esas› b. ‹flletme Hesab› Esas› 2. Basit Usul

%15-%35%15-%35%15-%35

Zirai Kazançlar

1. Gerçek Usula. Bilanço Esas› b. ‹flletme Hesab› Esas› 2. Stopaj Usulü

%15-%35%15-%35%0-%4

Ücretler1. Stopaj Usulü2. Beyan Usulü3. Vergi Karnesi

%15-%35%15-%35%15-%35

Serbest Meslek Kazançlar› Gerçek Usul %15-%35

Gayrimenkul Sermaye ‹ratlar›1. Stopaj Usulü 2. Beyan Usulü

%20%15-%35

Menkul Sermaye ‹ratlar› 1. Stopaj Usulü2. Beyan Usulü

%0-5-10-15%15-%35

Di¤er Kazanç ve ‹ratlar 1. De¤er Art›fl Kazançlar› 2. Ar›zi Kazançlar

Stopaj, Beyan UsulüBeyan Usulü

%0, 10; %15-%35%15-%35


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



7

Tablo 4.4Gelir VergisindeVergileme Rejimi veVergi Oranlar›

Yersellik ilkesi: Devletlerinco¤rafi s›n›rlar› içindeyaflayan (kendi tabiiyetindeolsun veya olmas›n)herkesten, vergi almakistemesini ifade etmektedir.

‹fl yeri: Vergi UsulKanunu’nun 156.maddesinde; ticari, s›nai,zirai veya mesleki birfaaliyetin icras›na tahsisedilen veya bu faaliyetlerdekullan›lan yer fleklindetan›mlanm›flt›r.

Daimi temsilci; bir hizmet veya vekâlet akdi ile temsil edilene ba¤l› olup,onun nam ve hesab›na, belli edilen veya edilmeyen bir süreyle ticari ifllem-ler yapmaya yetkili bulunan kiflidir. Örne¤in, sigorta ifliyle u¤raflan bir ya-banc› gerçek kiflinin Türkiye’de görevlendirece¤i bir temsilci (acente) vas›-tas›yla ticari kazanç elde etmesi.

Afla¤›da yaz›l› kifliler, baflkaca flartlar aranmaks›z›n temsil edilenin daimi tem-silcisi say›l›rlar (GVK m. 8).

• Ticari mümessiller; tüccar vekilleri, • Ticaret Kanunu hükümlerine göre acente durumunda bulunanlar; bir kim-

seninin birkaç kifliyi ayn› zamanda temsil etmesi temsilcilik vasf›n› de¤ifltir-mez.

• Zirai Kazanç: Örne¤in, Türkiye’ de yerleflmemifl olan bir yabanc› gerçek ki-flinin, Türkiye’de zirai faaliyette bulunarak elde etti¤i kazançlar.

• Ücret: Örne¤in, Türkiye’de yerleflmemifl olan bir yabanc› gerçek kiflinin Tür-kiye’deki bir flirket için yapt›¤› dan›flmanl›k hizmetinden elde etti¤i gelir.

• Serbest Meslek Kazanc›: Örne¤in, Türkiye’de yerleflmemifl olan bir yabanc›sanatç›n›n, Türkiye’de verdi¤i konserden elde etti¤i gelirler.

• Gayrimenkul Sermaye ‹rad›: Örne¤in, Türkiye’de yerleflmemifl olan bir ya-banc› gerçek kifli, Türkiye’de sahip oldu¤u gayrimenkulünü veya bu mahi-yetteki bir mal veya hakk›n› kiralam›fl, buradan gelir elde etmektedir.

• Menkul Sermaye ‹rad›: Örne¤in, Türkiye’de yerleflmemifl olan bir yabanc›gerçek kifli, paras›n› Türkiye’de de¤erlendirmekte, buradan kâr pay›, faiz gi-bi gelirler elde etmektedir.

• Di¤er Kazanç ve ‹ratlar: Di¤er kazanca örnek olarak da Türkiye’de yerlefl-memifl olan yabanc› gerçek kiflinin, Türkiye’deki gayrimenkulünü satmas›durumunda ortaya ç›kacak de¤er art›fl› kazanc›n› verebiliriz.

Matrah TespitiDar mükellefiyette verginin tarh› yap›l›rken, muhatap olarak; mükellefin daimitemsilcisi, daimi temsilci bulunmamas› durumunda ise kazanç ve iratlar› yabanc›kifliye sa¤layanlar al›nmaktad›r (GVK m. 107/4). Verginin tarh› bu kifliler ad›na ya-p›lmaktad›r.

Yukar›da say›lan gelir unsurlar› ile ilgili matrah tespiti, kural olarak GVK m. 37-82 aras›nda yer alan genel hükümlere göre yap›l›r. Bu arada, dar mükelleflerle il-gili baz› özel düzenlemeler bulunmaktad›r. Bu özel düzenlemelere afla¤›daki üçörne¤i verebiliriz:

• Ticari kazanç elde eden dar mükelleflerden, ihraç edilmek üzere Türkiye’desat›n ald›klar› veya imal ettikleri mallar›, Türkiye’de satmaks›z›n yabanc›memleketlere gönderenlerin bu ifllerden do¤an kazançlar› Türkiye’de eldeedilmifl say›lmaz (ihracat istisnas›) (GVK m. 7, 1 no.lu bent). Bu hüküm ih-racat› teflvik düflüncesiyle getirilmifl olup, dar mükelleflere önemli bir ayr›-cal›k sa¤lamaktad›r.

• “Dar mükellefiyete tabi olanlar›n Türkiye ile yabanc› memleketler aras›ndayapt›klar› ulaflt›rma ifllerinden elde ettikleri kazançlar, kurumlar vergisine ta-bi yabanc› ulaflt›rma kurumlar›n›n kazançlar›n›n tayinine ait esaslara göretespit olunur” (GVK m. 45).

• Biletle girilen yerlerde faaliyette bulunan dar mükellefiyete tabi serbest mes-lek erbab›n›n safi kazanc›n›n tespitinde, bu kifliler isterlerse, safi kazanç ola-rak bilet bedelleri (içindeki resimler düflüldükten sonra kalan) tutar›n›n ya-


Daimi temsilci, bir hizmetveya vekâlet akdi ile temsiledilene ba¤l› olup, onunnam ve hesab›na, belliedilen veya edilmeyen birsüreyle ticari ifllemleryapmaya yetkili olan kiflidir.

Ticari mümessil, tacirtaraf›ndan iflletmeyiyönetmek ve temsil etmeküzere yetki verilen kiflidir.Ticari vekil ise ticarimümessil s›fat› olmaks›z›niflletmenin belirlenen baz›ifllerini yapmak üzere yetkiverilen kiflidir.

Acente, ba¤›ml› bir s›fat›olmadan, belli birsözleflmeye dayanarak,belirli bir yer veya bölgededaimi olarak bir iflletmeyiilgilendiren sözleflmelerdearac›l›k etmeyi veyasözleflmeleri o iflletme ad›nayapmay› meslek edinenkiflidir.

Dar mükellefiyette verginintarh›nda, mükellefin daimitemsilcisi, bu yoksa bukazanç ve iratlar› darmükellefe sa¤layanlarmuhatap al›n›r.

r›s› esas al›n›r (GVK m. 67/son f›kra). Bu düzenleme pratik nedenlerle geti-rilmifltir; özellikle Türkiye’ye konser vermek amac›yla gelen yabanc› sanat-ç›lar aç›s›ndan önem tafl›maktad›r.

Di¤er taraftan dar mükellefler kural olarak mevzuat›n öngördü¤ü indirim ve is-tisnalardan da yararlan›rlar. Ancak baz› durumlarda dar mükelleflerin bu indirimve istisnalardan yararlanamayacaklar›na yönelik düzenlemeler bulunmaktad›r. Ör-ne¤in; dar mükellefler;

• Ücretlilere mahsus sakatl›k indiriminden, • Serbest meslek erbab›na ve basit usulde vergilendirilenlere mahsus özürlü

flah›s indiriminden yararlanamazlar (GVK m. 36).

Y›ll›k BeyannameDar mükelleflerin y›ll›k beyanname ile bildirmek zorunda olduklar› gelirleri,GVK’n›n 86. maddesinin 2. bendindeki ifadeden ç›kart›labilir. Bunlar:

• Ticari kazançlar,• Gerçek usulde tespit edilen zirai kazançlar,• Vergi kesintisine tabi tutulmam›fl gayrimenkul sermaye iratlar›d›r.Y›ll›k beyannamenin verilece¤i yer:

• Türkiye’de vergi muhatab› mevcutsa, onun Türkiye’de oturdu¤u yerin,• Türkiye’de vergi muhatab› yoksa ifl yerinin (ifl yeri birden fazla ise, bu iflyer-

lerinden herhangi birisinin) bulundu¤u yer vergi dairesine verilir (GVK m.92/2).

Y›ll›k Beyanname Verilmeyen HallerDar mükelleflerin elde etti¤i gelirin sadece; afla¤›da say›lanlar›n biri, birkaç› veyatamam›ndan oluflmas› durumunda, bu gelirler için y›ll›k beyanname verilmeyecek-tir (GVK m. 86/2):

• Tevkif suretiyle vergilendirilmifl; ücretler, serbest meslek kazançlar›, menkulve gayrimenkul sermaye iratlar›. Burada say›lan kazanç ve iratlar, miktar› neolursa olsun beyanname verme yükümlülü¤ü d›fl›nda tutulmufltur. Oysa ha-t›rlanaca¤› üzere, tam mükellefler de, vergisi stopaj yoluyla al›nan (örne¤inkâr pay›, gayrimenkul sermaye irad›) gelirler de baz› durumlarda beyana ta-bi bulunmakta idi. Bu düzenleme, dar mükelleflere önemli bir vergi avanta-j› sa¤lam›fl olmaktad›r. Elde edilen gelir üzerindeki stopaj oran›n›n s›f›r ol-mas› durumunda, beyanname verilmeyece¤inden hiç gelir vergisi ödenme-mifl olacakt›r.Bu imkândan, çal›flma veya oturma izni alarak alt› aydan fazla bir sürediryurt d›fl›nda yaflayan Türk vatandafllar› da (dar mükellef olarak kabul edil-dikleri için) yararlanmaktad›r. Türkiye’de vergi avantaj›na sahip olan bu ki-flilerin, bulunduklar› ülkede beyanname verme yükümlülükleri ise devametmektedir.

• Di¤er kazanç ve iratlar (örne¤in, dar mükelleflerin, Türkiye’deki iflyerlerineatfedilmeyen ve daimi temsilcilerinin arac›l›¤› olmaks›z›n elde edilen veGVK geç. 67. maddesi kapsam›nda tevkifat yap›lm›fl kazançlar›).Dar mükellefin, di¤er (örne¤in ticari kazanç) gelirleri nedeniyle beyanna-me vermesi durumunda da, yukar›da aç›klanan gelirler beyannameye dâ-hil edilmez.Bu gruptaki tevkif yoluyla al›nan vergiler, aynen tam mükelleflerde oldu¤ugibi, vergi kesen taraf›ndan muhtasar beyanname ile vergi dairesine yat›r›l-


maktad›r. 94. maddede belirlenen tevkifat oranlar›, dar mükelleflere de uy-gulanmaktad›r. Ancak, menkul sermaye iratlar› ile ilgili bafll›k alt›nda da ifa-de etti¤imiz gibi bu stopaj oranlar›, vergi anlaflmalar› ile yabanc› sermayeliflirketlerde ve yabanc› kurum flubelerinde farkl› oranlarda belirlenebilmek-tedir.

Münferit Beyanname Münferit beyanname, “dar mükellefiyete tabi olanlar›n y›ll›k beyanname ile bildir-meye mecbur olmad›klar› kazanç ve iratlardan, vergisi tevkif suretiyle al›nmam›flolanlar›n bildirilmesine mahsustur.” (GVK m., 84, bent 3).

Kanun’un 101. maddesinde, 84. maddede sözü edilen kazanç ve iratlar›n neleroldu¤u ayr›nt›l› biçimde aç›klanmaktad›r. Alt› bent alt›nda say›lan bu kazanç veiratlara örnek olarak gayrimenkullerin elden ç›kar›lmas›ndan do¤an kazançlar› ve-rebiliriz.

De¤er art›fl› kazançlar›nda, safi de¤er art›fl›n›n hesab› ile ilgili olarak, dar mü-kellefler lehine bir düzenleme yap›lm›flt›r (GVK m. 81, f. 5). Buna göre dar mükel-leflerin (kurumlar dâhil), yabanc› sermaye mevzuat›na göre ilgili mercilerden izinalmak suretiyle yurt d›fl›ndan getirdikleri kaynaklar ile sat›n ald›klar› menkul k›y-metler ile ifltirak hisselerini elden ç›karmalar›ndan do¤an de¤er art›fl› kazanc›n›nhesab›nda, kur fark›ndan do¤an kazançlar dikkate al›nmaz. Örne¤in, dar mükellefgerçek kifli, 1999 y›l› May›s ay›nda 1 milyon dolara (T400.000) hisse senedi sat›nalm›fl, Temmuz ay›nda da T600.000’ye satm›flt›r. Ancak, al›fl tarihinde T400.000 ya-pan 1 milyon $’›n de¤eri sat›fl tarihinde T450.000’ye yükselmifltir. Bu örnekte yu-kar›daki hüküm gere¤ince, vergilendirilecek de¤er art›fl› kazanc›, 200 de¤il,T150.000 olarak al›nacakt›r.

‹ste¤e ba¤l› münferit beyanname: Dar mükellefin elde etti¤i gelir, sadece te-lif ve patent haklar›n›n sat›fl›ndan elde etti¤i gelirden ibaret ve bu gelirin vergisikaynakta kesilerek al›nm›flsa, bu gelir için dar mükellef isterse münferit beyanna-me verebilecektir (GVK m. 101, f. 4). Telif ve patent haklar›, vergi hukuku uygu-lamas›nda gayrimenkul olarak de¤erlendirilmektedir (Bkz. GVK m. 70/6). Bu tipödemeler üzerinden %20 oran›nda vergi kesintisi yap›lmas› öngörülmüfltür (GVKm. 94/4). Dar mükellefin bu hakk›n› kullanmas›, vergi iadesi alabilece¤i durumlar-da bir anlam tafl›yacakt›r.

Münferit beyanname, kazanc›n elde edildi¤i tarihten itibaren 15 gün içinde, il-gili vergi dairesine verilmek zorundad›r.

Üç y›ld›r Belçika’da oturma izni ile yaflayan Türk vatandafl› A, Antalya’daki iki dairesindenbirini ifl yeri di¤erini konut olarak kiraya vermifltir. ‹fl yeri kiralar›ndan stopaj yap›lm›fl,konut kiralar›ndan ise yap›lmam›flt›r. A’n›n beyanname verme yükümlülü¤ünü araflt›r›n›z.


‹ste¤e ba¤l› münferitbeyannamenin konusunuvergisi kaynakta kesilen telifve patent hakk›n›nsat›fl›ndan elde edilengelirler oluflturur.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



8


Gelir vergisinde tarh›n nas›l yap›ld›¤›n› ve be-yanname çeflitlerini aç›klamak. Tarh, vergi borcunun vergi idaresi taraf›ndan he-saplanmas› ifllemidir. Gelir vergisi kural olarakmükellef veya vergi sorumlusunun beyan› üzeri-ne tarh edilir. Gelir vergisine ait beyanlar y›ll›k,muhtasar ve münferit beyannamelerle yap›l›r.Muhtasar beyanname; iflverenlerin veya di¤ervergi kesenlerin kesilen vergileri matrah› ile be-raber vergi idaresine bildirdikleri beyannamedir.Y›ll›k beyanname uygulamas›nda; mükellefler birtakvim y›l› içinde elde ettikleri kazanç ve iratlar›bir araya getirip toplarlar ve vergi dairesine bildi-rirler. Münferit beyanname ise dar mükellefleriny›ll›k beyan ile bildirmek zorunda olmad›klar›kazanç ve iratlardan vergisi kesinti suretiyle al›n-mam›fl olanlar›n bildirilmesine mahsustur.

Y›ll›k beyanname verilmeyen ve verilmesi zorun-lu olan halleri s›ralamak.Bir takvim y›l› içinde elde edilen gelirler GVK 86.maddesinin (a) ve (b) bentlerinde say›lan gelir-lerden olufluyorsa bunlar için beyanname veril-mesine gerek yoktur. 86. maddenin (c) bendin-de say›lan gelirlerin miktar›n›n beyanname ver-me s›n›r›n› aflmamas› durumunda yine beyanna-me verilmeyecektir. Ayn› maddenin (d) bendin-de yaz›l› tutar› geçmeyen menkul ve gayrimen-kul sermaye irad› gelirleri için de y›ll›k beyanna-me verilmesine gerek yoktur.GVK 85. maddesinde say›lan gelirler için y›ll›kbeyanname verilmesi zorunludur. Di¤er taraftan GVK 86. maddesi (c) bendindekibeyanname verme s›n›r›n›n afl›lmas› durumundave ayn› maddenin (d) bendinde yaz›l› tutar›n afl›l-mas› durumunda da y›ll›k beyanname verme yü-kümlülü¤ü olacakt›r.

Y›ll›k beyanname üzerinden yap›labilecek indi-rimleri tespit etmek.Mükelleflerin y›ll›k beyanname ile bildirdiklerigelirler üzerinden GVK 89. maddesinde s›ralan›paç›klanan giderleri indirebilme haklar› vard›r. Bugiderlerin düflülebilmesi beyannamede gelir gös-terilmesine ba¤l›d›r.Bu giderlere örnek olarak; beyan edilen gelirin%10’unu aflmamak kayd›yla mükellefin Türki-ye’de kendisine, efline veya küçük çocuklar›nayapt›¤› e¤itim ve sa¤l›k harcamalar›n› verebiliriz.Di¤er indirilebilecek giderler için GVK’nun 89.maddesine bak›labilir.

Gelir vergisinin hesab›n›, oran›n›, ödenmesiniaç›klay›p geçici vergiyi tan›mlamak.Gelir vergisinde vergi matrah› tespit edildiktensonra kanunda yaz›l› gelir vergisi tarifesi uygula-n›r ve ödenecek vergi bulunur. Gelir Vergisi Ka-nunu’nda düzenlenen tarife artan oranl› bir tari-fedir.fiayet y›ll›k beyannamede toplanan gelirler üze-rinden daha önce bir vergi ödenmiflse bu vergi-lerin hesaplanan toplam gelir vergisinden düflül-mesi (mahsubu) gerekir.Gelir vergisi beyannamesi mükellefin ikametininbulundu¤u yer vergi dairesine verilir. Beyanna-me basit usulde vergilendirilen mükellefler d›fl›n-da ertesi takvim y›l›n›n Mart ay›n›n 25. günü ak-flam›na kadar verilir. Hesaplanan vergi Mart veTemmuz aylar›nda olmak üzere 2 eflit taksitteödenir. Geçici vergi; gerçek usulde gelir vergisine tabiolan ticari kazanç sahipleri ve serbest meslek er-bab› için, cari vergilendirme döneminin gelir ver-gisine mahsup edilmek üzere, geçici olarak al›-nan bir peflin vergi uygulamas›d›r. Geçici vergi,içinde bulunulan y›l›n üçer ayl›k gelirlerinin top-lam› üzerinden (yani y›lda dört kez) %15 oran›n-da ödenir.

Dar mükellef gerçek kiflilerle ilgili düzenlemelerisaptay›p bu kiflilerin beyanname verme usul veflekillerini belirlemek.Esas olarak tam mükelleflere uygulanan tüm dü-zenlemeler dar mükelleflere de uygulan›r. fiayetdar mükellefin ikamet etti¤i ülke ile Türkiye ara-s›nda bir çifte vergilemeyi önleme anlaflmas› var-sa bu anlaflma hükümleri de dikkate al›n›r.Türkiye’de yerleflmemifl olan bir gerçek kiflininelde edebilece¤i gelirler GVK’nin 2. maddesindeyaz›l›; ticari kazanç, zirai kazanç, ücret, serbestmeslek kazanc›, menkul ve gayrimenkul serma-ye irad› ve di¤er kazanç ve iratlardan birisi ya dabirkaç tanesi olabilir.Dar mükellefiyette verginin tarh› yap›l›rken mü-kellefin daimi temsilcisi, bu yoksa gelir ya da ge-lirleri dar mükellefe sa¤layanlar muhatap olarakal›n›r.Dar mükellefler; ticari kazançlar›n›, gerçek usul-de tespit edilen zirai kazançlar›n› ve vergi kesin-tisine tabi tutulmam›fl gayrimenkul sermaye irat-lar›n› y›ll›k beyanname ile bildirmek zorundad›r-lar. GVK m. 86/2’de say›lan gelirlerden biri veyabirkaç› veya tamam›n›n elde edilmesi durumun-da bunlar için y›ll›k beyanname verilmez. Darmükellefler y›ll›k beyannameye dâhil etmedikle-ri gelirlerden vergisi kesinti yoluyla al›nmam›flolanlar için münferit beyanname verirler.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç

4NA M A Ç

5NA M A Ç


1. Afla¤›dakilerden hangisi Gelir Vergisi Kanunu’nun94. maddesinde belirlenen stopaj konular› aras›nda yeralmam›flt›r?

a. Ücretlerb. Tahvil-hazine bonosu c. Alacak faizlerid. Serbest meslek kazançlar›e. Zirai kazançlar

2. Afla¤›daki mükelleflerden hangisinin stopaj yapmayükümlülü¤ü vard›r?

a. Vergiden muaf esnaf b. Vergiden muaf tutulan serbest meslek erbab› c. Yat›r›m fonu yönetenlerd. Stopaj usulüne göre vergilendirilen çiftçilere. Sadece ücret geliri elde eden kifli

3. Gelir Vergisi Kanunu’na göre, bu verginin tarh›n›yapma yetkisi kural olarak afla¤›dakilerden hangi vergidairesine aittir?

a. Mükellefin ikametgâh›n›n bulundu¤u yer vergidairesine

b. Mükellefin ifl yerinin bulundu¤u yer vergi daire-sine

c. Mükellefin ifl merkezinin bulundu¤u yer vergidairesine

d. Defterdarl›¤›n bulundu¤u yer vergi dairesinee. Mal müdürlü¤ünün bulundu¤u yer vergi dairesine

4. 2011 y›l›nda kiralad›¤› ifl yerinden stopaj dahilT30.000 tutar›nda kira geliri elde eden gerçek kifli A’n›nbeyanname verme durumu nedir?

a. Gayrimenkulün bulundu¤u yer vergi dairesinebeyanname vermek zorundad›r

b. Beyanname verme zorunlulu¤u yokturc. ‹kametgâh›n›n bulundu¤u yer vergi dairesine

beyanname vermek zorundad›rd. ‹fl yerinin bulundu¤u yer vergi dairesine beyan-

name vermek zorundad›re. Kiray› ödeyen kiflinin bulundu¤u yer vergi da-

iresine beyanname vermek zorundad›r

5. Afla¤›dakilerden hangisi için beyanname verme mec-buriyeti vard›r?

a. Kazanç ve iratlar›n istisna hadleri içinde kalank›s›mlar›

b. Tek iflverenden sa¤lanan ücret gelirleric. Vergisi stopaj yoluyla al›nmam›fl ücret gelirlerid. Gerçek usulde vergilendirilmeyen zirai kazançlare. Birden fazla iflverenden sa¤lanan ancak beyan-

name verme s›n›r› alt›nda kalan ücret geliri

6. Y›ll›k beyana tabi olan gelir vergisi kaç taksitte ödenir?a. Tek taksitb. ‹ki taksitc. Üç taksitd. Dört taksite. Befl taksit

7. Afla¤›dakilerden hangisi beyanname üzerinden ya-p›labilen (gelir olmas› durumunda) indirimlerden biride¤ildir?

a. Amortismanlarb. AR-GE giderleric. Ba¤›fllard. Zararlare. fiah›s sigorta pirimleri

8. I. Birinci s›n›f tüccarlarII. ‹kinci s›n›f tüccarlarIII. Basit usule tabi olanlarIV. Serbest meslek erbaplar›

Yukar›da yaz›l› olanlardan hangilerinin geçici vergi (pe-flin vergi) ödeme yükümlülü¤ü vard›r?

a. Sadece I b. Sadece III c. I, IId. I, II, IVe. I, II, III, IV

9. Dar mükellefleri ilgilendiren gelir vergisi münferitbeyannamesi hangi süre içinde verilir?

a. Gelirin elde edilmesinden itibaren 5 gün içinde b. Gelirin elde edilmesinden itibaren 10 gün içindec. Gelirin elde edilmesinden itibaren 15 gün içinded. Gelirin elde edilmesinden itibaren 20 gün içindee. Gelirin elde edilmesinden itibaren 25 gün içinde

10. ‹stanbul’da faaliyette bulunan dar mükellef gerçekkifli A’n›n 2011 y›l›nda ticari faaliyetinden sa¤lad›¤› ge-liri yan›nda, bankadaki mevduat›ndan sa¤lad›¤› tevkifa-ta tabi olmufl faiz geliri bulunmaktad›r. Mükellefin ge-lirlerini beyan flekli afla¤›dakilerden hangisidir?

a. Y›ll›k beyanname verir. Ticari kazanc›n› ve men-kul sermaye irad›n› beyan etmek mecburiyetin-dedir.

b. Münferit beyanname verir. Sadece ticari kazan-c›n› beyan eder.

c. Muhtasar beyanname verir. Sadece menkul ser-maye irad›n› beyan eder.

d. Y›ll›k beyanname verir. Ticari kazanc›n› beyaneder, menkul sermaye irad›n› beyannamesinedahil etmez.

e. Muhtasar beyanname verir. Ticari kazanc›n› vemenkul sermaye irad›n› beyan eder.



Gelir Vergisini ‹lgilendiren Rakama Dayal› Bilgiler

(2014 Y›l› Gelirlerine ‹liflkin: T)

- Ücretlilere Yönelik Günlük Yemek ‹ndirimi:12,00.

- Beyana Tabi Olmayan Gayrimenkul ve MenkulSermaye ‹rad› Tutar›: 1.400.

- Konut ‹stisnas› Tutar›: 3.300.- Ar›zi Kazanç ‹stisnas›: 21.000. - De¤er Art›fl› Kazanc› ‹stisnas›: 9.700.- Beyanname Verme S›n›r›: 27.000.

• Ücretliler aç›s›ndan tarife flu flekildeuygulanacakt›r (2014 y›l› gelirleri için): 1. ve 2. dilim aynen uygulanmaktad›r. Yani ücretlibir mükellef T27.000’lik geliri için T4.850 vergiödemektedir. Arkas›ndan T27.000 ile T97.000aras›nda kalan gelir için %27 vergi ödenmektedir.T97.000’den fazla ücret geliri olanlar ise bu fazlak›s›m üzerinden %35 oran›nda vergiödemektedirler.

Not: Geçici Vergi Oranlar›: Gelir vergisinde: %15,kurumlar vergisinde: %20.

Prof. Dr. Nurettin Bilici

GEL‹R VERG‹S‹ BEYAN ZAMANI YAKLAfiIRKEN

2010 y›l›nda elde edilen gelirlerin beyan edilip edilme-yece¤i telafl› flimdiden gelir vergisi mükelleflerini mefl-gul etmeye bafllam›flt›r.Her halükarda beyanname verme yükümlülü¤ü alt›ndaolan; ticaret erbab›, serbest meslek erbab› ve gerçekusüle tabi zirai faaliyette bulunanlar herhalde daha sa-kindirler.Ücret geliri elde edenler de bir ölçüde sakindirler. Zirabunlar›n da çok önemli k›sm›n›n vergileri ayl›klar› elle-rine geçmeden kaynakta kesilmektedir. Sadece birdenfazla ücret geliri olanlar için, birinciden sonraki üc-ret(ler)in tutar› 2011 y›l› beyan s›n›r›n› geçiyorsa(T23.000) beyanname verme yükümlülü¤ü vard›r. Ya-sal düzenleme halen ücretler üzerinden %15-%35 ara-s›nda de¤iflen artan oranl› gelir vergisi tarifesine görestopaj yap›lmas›n› öngörmektedir. Ancak fiilen ne ka-dar stopaj yap›l›yor diye bakt›¤›m›z vakit, özellikle ka-mu sektöründe çal›flanlar›n maruz kald›klar› stopaj oran-lar› (getirilen çok say›daki istisna ve muafiyetten dola-y›) %3-5’leri bile bulmamaktad›r. Devlet bu uygulamaile özel sektörde çal›flan ücretlilerin aleyhine olacak fle-kilde ay›r›mc›l›k yapm›fl olmaktad›r. Oysa Anayasam›zbirçok maddesinde ay›r›mc›l›¤› yasaklamaktad›r.Gayrimenkul sermaye iratlar›, menkul sermaye iratlar›ve di¤er kazanç ve iratlar›n vergilendirilmesi rejimi çokdaha karmafl›kt›r:Gayrimenkul sermaye iratlar› ve di¤er kazanç ve iratlariçin istisna uygulamas› öngörülmüflken menkul serma-ye iratlar› için öngörülmemifltir. 2011 y›l› istisna tutarla-r› gayrimenkul sermaye iratlar›nda (sadece konut kira-lar›nda) T2.800, de¤er art›fl kazançlar›nda T8.000, baz›ar›zi kazançlarda ise T19.000’dir. ‹stisna taban›n›n ge-niflletilmesinin ve rakam karmaflas›n›n ortadan kald›r›-larak makul olan tek bir rakam›n (belki gelir çeflidi iti-bariyle de¤il, mükellef bafl›na) kabul edilmesinin dahado¤ru olaca¤›n› düflünüyoruz.

- Esas sorun, beyanname verme mecburiyetininolup olmad›¤› noktas›nda bafllamaktad›r. Ücretgeliri olan, buna ilave olarak bir miktar kira geli-ri ve bankadaki tasarruflar›yla ilgili faiz geliri olanvatandafl, kabahatli duruma düflmemek için kap›

T11.000'ye kadar %15 (T1.650 yapar)

‹zleyen T16.000 için %20 (T3.200 yapar)

‹zleyen T33.000 için %27 (T8.910 yapar)

T60.000 için 13.760, fazlası %35


”

“Okuma Parças›


kap› dolaflmakta, beyanname verme zorunlulu-¤unun olup olmad›¤›n› araflt›rmaktad›r.

Bu sorular›n cevab›n› verebilmek için, baz› durumlardaGVK 85, 86, geç. 67 gibi maddelerin defalarca okunma-s› gerekir:

- Mutlak surette beyanname verilmesi gerekli hal-ler vard›r,

- ‹stisna tutarlar› afl›l›yorsa beyanname verilmesigerekli haller vard›r,

- Stopaja maruz kal›nmas›na ra¤men, beyan s›n›r›afl›ld›¤› için beyan yükümlülü¤ü olan durumlarvard›r (bu arada s›n›r hesab›na dahil olmayan ge-lirleri ay›klamak ayr› bir sorundur),

- Stopaj yap›lmamas›na ra¤men, beyanname veril-mesine gerek olmayan durumlar vard›r,

- Nihayet beyanname verilmesine gerek bulunma-yan haller vard›r.

Hocalar bile gelir vergisi beyan rejimini, ö¤renciye aç›k-lamakta, izah etmekte zorlan›rken vatandafl nas›l anla-s›n?Gelir Vergisi Kanunu’nu yenileme çal›flmalar›n›n yap›l-d›¤› bu günlerde, herhalde yenilenmeye en fazla muh-taç konu bu beyan meselesidir. Yeni düzenlemelerdeiki hususa özellikle dikkat edilmesi gerekir.‹lk olarak, gelir mükellefin eline geçmeden yap›lan ver-gilemede (stopajda) hakkaniyetin sa¤lanmas› gerekir.Zira halen gelir vergisinin %90 civar›ndaki k›sm›n›n sto-paj yoluyla al›nd›¤› bilinmektedir. Her fleyden önce,farkl› gelirlerin stopaj matrah›, birbiriyle uyumlu olma-l›d›r. %0’la %30 aras›nda de¤iflen oranlar da ekonomikihtiyaçlar ›fl›¤›nda belirlenmeli ancak az say›da olmal›ve adil olmal›d›r. Nihayet makul bir s›n›r›n üzerinde gelir elde eden (han-gi kaynaktan elde ederse etsin) herkese beyan mecbu-riyetinin getirilmesi gerekir. Gelir vergisi has›lat›n›n sa-dece %10’u civar›ndaki k›sm› beyan üzerinden al›n›yor-sa, beyanname verip-vermeme rejimi üzerinde bu ka-dar kafa kar›flt›rman›n gere¤i yoktur. Herkese beyanna-me verme mecburiyeti getirilir. Tüm gelirler beyanna-mede toplan›r. Masraflar düflüldükten sonra kalan k›-s›m üzerinden artan oranl› tarifeye göre vergi hesapla-n›r. Hesaplanan vergiden (varsa) daha önce yap›lanstopajlar düflülür. Ç›kan vergi de iki taksitte ödenir.

Kaynak: Dünya Gazetesi, 26 Kas›m 2011.

1. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kimler Tevkifat Yapmak Zo-rundad›r” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

2. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “3. Ünite Stopaj Yoluyla Ver-gilendirme” ve bu ünitenin “Kimler TevkifatYapmak Zorundad›r” konular›n› yeniden göz-den geçiriniz.

3. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Y›ll›k Beyannamenin Veri-lece¤i Yer ve Zaman” konusunu yeniden göz-den geçiriniz.

4. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Üzerinden Stopaj Yap›lm›flOlan Gayrimenkul Sermaye ‹ratlar›” (3. Ünite)ve bu ünitedeki “Y›ll›k Beyannamenin Verilece-¤i Yer ve Zaman” konular›n› yeniden gözdengeçiriniz.

5. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Mutlak Anlamda Beyanna-me Verilmesi Gerekli Gelirler” konusunu yeni-den gözden geçiriniz.

6. b Yanl›fl yan›t verdiyseniz “Gelir Vergisinin Öden-mesi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

7. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Y›ll›k Beyanname Üzerin-den Yap›labilecek ‹ndirimler” konusunu yeni-den gözden geçiriniz.

8. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Geçici Vergi” konusunu ye-niden gözden geçiriniz.

9. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Münferit Beyanname” ko-nusunu yeniden gözden geçiriniz.

10. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Dar Mükelleflere ÖzgüDüzenlemeler” konusunu yeniden gözden ge-çiriniz.



S›ra Sizde 1

Anayasam›z›n 73. maddesi son f›kras›nda: “Vergi, re-sim, harç ve benzeri mali yükümlülüklerin muafl›k, is-tisnalar ve indirimleriyle oranlar›na iliflkin hükümlerin-de kanunun belirtti¤i yukar› ve afla¤› s›n›rlar içinde de-¤ifliklik yapmak yetkisi Bakanlar Kuruluna verilebilir”hükmü vard›r. Bu flekilde Bakanlar Kurulu bu düzenle-me yetkisini Anayasa’dan almaktad›r.

S›ra Sizde 2

Stopaj usulünü bir vergi güvenlik unsuru olarak kabuledebiliriz. Y›ll›k beyanname ile bildirilen gelirlerde ver-giyi do¤uran olay ile verginin ödenmesi aras›ndaki sü-re hayli uzundur. Stopaj usulünde ise vergi peflin al›n-maktad›r. Bu yöntemle; vergi kaçakç›l›¤› azalt›labilir,mükelleflerin ifli de kolaylaflt›r›labilir. Vergi k›sa süreiçinde idarenin kasas›na girer. Ayr›ca verginin kaynak-ta kesilmesi, mükellefin vergi yükünü daha az hisset-mesine sebep olabilecektir.

S›ra Sizde 3

Yabanc› ülkelerde bulunan iflverenlerden al›nan ve sto-paj yoluyla vergilendirilmemifl olan ücretlerin beyanedilmesi gerekir. Sadece kanuni ve ifl merkezi Türki-ye’de bulunmayan dar mükellef iflverenlerin Türkiyed›fl›nda elde etti¤i kazançlar›ndan döviz olarak ödemiflolduklar› ücretlerin beyan edilmesine gerek yoktur.Yabanc› ülkelerin Türkiye’de bulunan elçilik ve kon-

solosluklar›nda çal›flan ve karfl›l›kl›l›k anlaflmas› bulun-mad›¤› için ücret istisnas›ndan yararlanamayan Türkuyruklu hizmet erbab› (ücretli), ücretinden büyükelçi-lik taraf›ndan vergi kesintisi yap›lmad›¤› için bu gelirle-rini y›ll›k beyanname ile beyan etmek zorundad›r.

S›ra Sizde 4

Serbest meslek kazanc› nedeniyle her durumdabeyanname vermek zorundad›r. ‹flverenlerden ald›¤›ücretlerden birinci ücret olarak istedi¤ini belirleyebilir.Bu durumda T27.000 birinci ücret olacakt›r. ‹kinciiflverenden al›nan T27.000, 2014 y›l› için belirlenenT27.000 beyan s›n›r›n›n üzerinde kald›¤›ndan her ikiücret gelirini serbest meslek kazanc› için verdi¤ibeyannameye dâhil etmek zorunda kalacakt›r.

S›ra Sizde 5

Bakanlar Kurulunca yard›m karar› al›nan do¤al afetlerdolay›s›yla, makbuz mukabili yap›lan ayni ve nakdi ba-¤›fllar›n tamam› indirim konusu yap›labilecektir.Yine makbuz karfl›l›¤› Türk Silahl› Kuvvetleri Güçlen-dirme Vakf› Kanunu’na göre yap›lan ayni/nakdi ba¤›fl-lar indirim konusu yap›labilecektir.

S›ra Sizde 6

Tam mükellefiyette, yurt d›fl› faaliyetlerden do¤an za-rarlar belli baz› flartlarla Türkiye’deki kazançlardan in-dirim konusu yap›labilir. Bu flartlar aras›nda; faaliyettebulunulan ülkenin vergi kanunlar›na göre beyan edilenvergi matrahlar›n›n (zarar dahil), her y›l o ülke mevzu-at›na göre denetim yetkisi verilen kurulufllarca raporaba¤lanmas› ve bu raporun onaylat›larak Türkiye’deki il-gili vergi dairesine ibraz› gibi hususlar yer al›r.

S›ra Sizde 7

Gelir vergisi mükellefleri için geçici vergi, ilgili hesapdöneminin üçer ayl›k kazançlar›na, gelir vergisi tarifesi-nin ilk diliminde yer alan oran›n (%15) uygulanmas› su-retiyle hesaplanacakt›r. Kurumlar vergisi mükellefleriiçin geçici vergi oran› safi kurum kazanc› üzerinden%20 olarak uygulan›r. Hesaplanan geçici vergiden var-sa ayn› hesap dönemi ile ilgili olarak daha önce öden-mifl geçici vergiye tabi kazançlarla ilgili tevkifat yoluylaödenmifl vergiler mahsup edilir. Bu mahsuptan sonrakalan tutar o dönemin ödenmesi gereken geçici vergitutar›n› oluflturur.

S›ra Sizde 8

Çal›flma veya oturma izni alarak yurt d›fl›nda bir y›l için-de alt› aydan fazla yaflayan Türk vatandafllar› dar mü-kellef olarak kabul edilir. A’n›n kesinti yoluyla vergile-nen iflyeri kiras› geliri için y›ll›k beyanname vermesi ge-rekmemektedir. A’n›n konut olarak kiralad›¤› dairedenelde etti¤i geliri ise (ait oldu¤u y›l için belirlenen istisnatutar›n›n›n üzerindeyse) münferit beyanname ile bildi-rilmek zorundad›r.



Akdo¤an, A.(1998). Türk Vergi Sistemi ve Uygulamas›,Gözden Geçirilmifl ve Geniflletilmifl 2. Bask›, Ankara:Gazi Kitabevi.


Dergisi, no: 3 s. 9-13. Bilici, N. (1992). “Alacak De¤er Düflüfl Karfl›l›klar›”,



Seçkin Yay›nevi.Buluto¤lu, K. (1978). Türk Vergi Sistemi, cilt 1, 6.

bask›, ‹stanbul: Fakülteler Matbaas›.Karakoç, Y. (2007). Vergi Hukuku Uygulamalar›,

Ankara: Yetkin Yay›nlar›.Özer, ‹. (1977). Vergileme ‹lkeleri ve Türk Vergi





Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Kurumlar vergisinde tam ve dar mükellef ay›r›m›n› yap›p bu verginin mü-kelleflerini aç›klayabilecek,Kurum kazançlar›n›n vergi matrah›n›n tespitini izah edebilecek,Kurum kazanc›n›n tespitinde kabul edilmeyen indirimleri, indirilebilecekgiderleri ve zararlar›n mahsubunu aç›klayabilecek,Kurum kazanc›n›n beyan›n›, kurumlar vergisinin oran›n› ve ödenmesini aç›k-layabilecek,Kurumlar›n tasfiye ve yeniden yap›lanmalar› durumunda vergilemenin nas›lyap›laca¤›n› aç›klayabilecek,Dar mükellef kurumlarla ilgili düzenlemeleri tespit edebileceksiniz.

‹çindekiler

• Kanuni Merkez• ‹fl Merkezi• Tam Mükellef• Dar Mükellef• Sermaye fiirketi• ‹fl Ortakl›¤›• Öz Sermaye• ‹fltirak Kazanc›• Örtülü Kazanç• Emsal

• Örtülü Sermaye• Transfer Fiyatland›rmas›• Yedek Akçe• Zarar Mahsubu• Kâr Pay›• Tasfiye Kâr›• Birleflme• Beyanname• Safi Kurum Kazanc›

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

NNNNNN

Türk Vergi Sistemi Kurumlar Vergisi

• KURUMLAR VERG‹S‹• TEOR‹ VE KURUMLAR VERG‹S‹NDE

TAM-DAR MÜKELLEF‹YET AYIRIMI• KURUMLAR VERG‹S‹N‹N MÜKELLEFLER‹ • VERG‹DEN MUAF TUTULAN KURUMLAR• KURUMLAR VERG‹S‹NDE MATRAH TESP‹T‹,

G‹DERLER‹N, ZARARLARIN DÜfiÜLMES‹• KAZANÇ TESP‹T‹NDE KABUL ED‹LMEYEN

‹ND‹R‹MLER • SAF‹ KURUM KAZANCININ TESP‹T‹NDE

‹ND‹R‹LEB‹LECEK G‹DERLER• ‹ST‹SNALARIN D‹KKATE ALINMASI• KURUM KAZANÇLARININ BEYANI,

VERG‹N‹N ORANI, ÖDENMES‹• KURUMLARIN; TASF‹YES‹ VE YEN‹DEN

YAPILANMALARI DURUMUNDAVERG‹LEND‹RME

• DAR MÜKELLEFLERE ÖZGÜ DÜZENLEMELER


KURUMLAR VERG‹S‹Kurumlar vergisi konusu bu ünitede on ayr› bafll›k alt›nda incelenecektir. Gelirvergisi k›sm›nda yap›ld›¤› gibi, dar mükellefleri ilgilendiren düzenlemelere (ilkbafll›ktaki tan›m d›fl›nda) son bafll›¤a kadar girilmeyecek, konunun devam› “DarMükelleflere Özgü Düzenlemeler” bafll›¤› alt›nda incelenecektir.

TEOR‹ VE KURUMLAR VERG‹S‹NDE TAM-DAR MÜKELLEF‹YET AYIRIMI

Kurumlar Vergisinin Varl›k NedeniÜlkemizde kurumlar›n ayr› bir kanunla vergilendirilmesi, 1949 y›l›nda, Alman Ku-rumlar Vergisi Kanunu’ndan yararlan›larak haz›rlanan 5422 say›l› Kurumlar Vergi-si Kanunu ile bafllam›flt›r. 5422 say›l› Kanun 55 y›l› aflk›n bir süre uygulanmas›n›nard›ndan, 21.6.2006 tarihli Resmi Gazete’de yay›mlanan 5520 say›l› yeni KurumlarVergisi Kanunu ile yürürlükten kald›r›lm›flt›r. Yeni Kanun hükümleri 1 Ocak 2007tarihinden itibaren uygulanmaya bafllam›flt›r.

Kurumun gerçek kifli ortaklar›, kurumdan elde ettikleri kâr pay› için gelir ver-gisine tabi olmaktad›rlar. Bu durumda neden ayr›ca bir de kurumlar vergisi al›nd›-¤› sorusu akla gelebilir. Kurumlar› vergi mükellefi k›lan nedenler aras›nda;

• Gerçek kifliler d›fl›nda ayr› bir hukuki kiflili¤e sahip olmalar›, • Gerçek kifliler gibi kamu hizmetlerinden yararlanmalar› ve • Ödeme güçlerinin varl›¤› say›lmaktad›r.

Kurumlar Vergisinde Tam ve Dar Mükellef Ay›r›m›Kurumlar vergisinde de gelir vergisinde oldu¤u gibi tam ve dar olmak üzere iki çe-flit mükellefiyet vard›r.

KVK’n›n birinci maddesinde yaz›l› ve afla¤›da aç›klanacak olan kurumlardan,kanuni veya ifl merkezi Türkiye’de bulunanlar, tam mükellef olarak kabul edil-mifllerdir:

Kanuni merkez, vergiye tabi kurumlar›n ana tüzü¤ü veya sözleflmelerinde veyateflkilat kanunlar›nda gösterilen merkezdir.

‹fl merkezi ise ifl bak›m›ndan muamelelerin bilfiil topland›¤› ve idare edildi¤iyerdir (KVK m. 3).

Kurumlar Vergisi

Tam Mükellef: Kanuni veyaifl merkezi Türkiye’debulunan kurumlard›r.

‹fl merkezi uygulamas› ile kanuni merkezi d›flar›da olsa da iflleri Türkiye’de olankurumlar›n tam mükellef olarak vergilendirilmesi arzulanm›flt›r. Bu flekilde, kanu-ni merkezin vergi yükünün düflük oldu¤u bir ülkede gösterilerek Türkiye’deki ver-gi yükünün azalt›lmas› önlenmek istenmektedir.

Dar mükellefler ise kanuni ve ifl merkezlerinden her ikisi de Türkiye’de bu-lunmayan kurumlard›r. Dar mükelleflerin “yabanc› sermayeli kurumlar” oldu¤unusöylemek her zaman do¤ru olmaz. Çünkü sermayesi yabanc›lara ait olmas›na ra¤-men, kanuni veya ifl merkezi Türkiye’de olan bir kurum yukar›da söyledi¤imiz gi-bi tam mükellefiyet hükümlerine göre vergiye tabi olacakt›r. Buna karfl›l›k, serma-yesi Türklere ait, ancak kanuni ve ifl merkezi yurt d›fl›nda olan bir kurum Türki-ye’deki faaliyetleri için dar mükellef olarak vergiye tabi olabilecektir.

Dar mükellef kurumlar, kendi ülkelerinin hukuk kurallar›na göre kurulmufllar-d›r. Yönetim ve denetimleri yine kendi ülkeleri mevzuat›na göre yap›l›r. BunlarTürkiye’de ifl yeri veya temsilcileri vas›tas›yla faaliyet gösterip gelir elde etmekte-dirler. Örne¤in, Alman havayollar› flirketi Lufthansa’n›n Türkiye temsilcili¤i, Citi-bank ‹stanbul Türkiye Merkez fiubesi (Merkezi New York’ta).

Tam mükellef-dar mükellef ay›r›m›n›n önemi, Türkiye’de vergilendirilecek kazanç-lar›n›n belirlenmesinde ortaya ç›kmaktad›r. Tam mükellef kurumlar, gerek Türkiye’degerek yurt d›fl›nda elde ettikleri kazançlar›n tamam› üzerinden vergilendirilmelerinera¤men, dar mükellefler yaln›zca Türkiye’de elde ettikleri kazançlar› üzerinden vergiöderler (KVK m. 3/1, 2). Dar mükelleflerin yurt d›fl› kazançlar› ile ilgilenilmemektedir.

KURUMLAR VERG‹S‹N‹N MÜKELLEFLER‹Kurumlar vergisinin mükellefleri, Kanun’un 1. maddesinde say›lm›flt›r; bunlar s›ra-s›yla sermaye flirketleri, kooperatifler, iktisadi kamu kurulufllar›, dernek ve vak›fla-ra ait iktisadi iflletmeler ve ifl ortakl›klar›d›r. Afla¤›da bu mükelleflerle ilgili k›saaç›klamalar yap›lmaktad›r.

Sermaye fiirketleriSermaye flirketleri, Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre kurulmufl olan anonim,payl› komandit ve limitet flirketler ile ayn› mahiyetteki yabanc› kurumlard›r (KVKm. 2/1). Payl› komandit flirketlerle ilgili olarak kurumlar vergisi, bu flirketin koman-diter ortaklar› aç›s›ndan söz konusu olmaktad›r. fiirketin komandite ortaklar› ise,gelir vergisine tabidirler (GVK m. 75; GVK m. 37).

Anonim flirket fleklinde kurulan holdingler, “yat›r›m anonim flirketi” fleklindede isimlendirilebilir. Holdingler vas›tas›yla, hisse senetlerine sahip olunan flirketlerkontrol edilmektedir. Holding bünyesinde ba¤l› flirketlere hizmet vermek üzere;üretim, tedarik, pazarlama, ARGE, personel e¤itimi gibi birimler kurulabilmektedir.

Uygulamada, holdinglerin çeflitli yollarla grup içindeki kârl› olan flirketlerden zarardaolan flirketlere fon aktard›klar› görülmektedir. Bu durum, vergi idaresinin yan›nda, ortak-lar›n da zarara u¤ramas›na yol açmaktad›r.

Sermaye Piyasas› Kanunu’na göre kurulan yat›r›m fonlar› da, sermaye flirketiolarak kabul edilmifltir (Bu kurumlar hakk›nda daha fazla aç›klama, gelir vergisibölümünde menkul sermaye iratlar› incelenirken yap›lm›flt›r). KVK’n›n 2. maddesiile mükellefiyet kapsam›na al›nan bu fonlar›n ve ayn› kategoride de¤erlendirilenyat›r›m ortakl›klar›n›n portföy iflletmecili¤inden do¤an kazançlar›, ayn› Ka-nun’un 5. maddesi ile kurumlar vergisinden istisna edilmifltir (KVK m. 5, (1), d).


Dar mükellef: Kanuni ve iflmerkezlerinden her ikisi deTürkiye’de bulunmayankurumlard›r.

Holding: Yat›r›m anonimflirketi fleklinde deisimlendirilebilir.Holdinglerin sahip olduklar›hisse senetlerinden eldeettikleri kâr paylar› “ifltirakkazançlar› istisnas›” ad›alt›nda vergi d›fl›ndatutulmufltur.

Yat›r›m fonu: SermayePiyasas› Kanunu’nda; “BuKanun hükümleri uyar›ncahalktan kat›lma belgelerikarfl›l›¤›nda toplananparalarla, belge sahiplerihesab›na, riskin da¤›t›lmas›ilkesi ve inançl› mülkiyetesaslar›na göre sermayepiyasas› araçlar›,gayrimenkul, alt›n ve di¤erk›ymetli madenler portföyüiflletmek amac›yla kurulanmalvarl›¤›na Yat›r›m Fonuad› verilir.” fleklindetan›mlanm›fl›r. S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Yat›r›m ortakl›klar›:Sermaye piyasas› araçlar›,gayrimenkul, alt›n ve di¤erk›ymetli madenlerportföylerini iflletmekamac›yla kurulan anonimortakl›klard›r.

KooperatiflerKooperatifler, “24/4/1969 tarihli ve 1163 say›l› Kooperatifler Kanunu’na veyaözel kanunlar›na göre kurulan kooperatifler ile benzer nitelikteki yabanc› koope-ratifleri ifade eder” fleklinde tan›mlanm›flt›r (KVK m. 2/2).

Kural olarak kurumlar vergisine tabi olan kooperatifler ana sözleflmelerinde;• Sermaye üzerinden kazanç da¤›t›lmamas›,• Yönetim kurulu baflkan ve üyelerine kazanç üzerinden hisse verilmemesi,• Yedek akçelerin ortaklara da¤›t›lmamas›,• Yaln›zca ortaklar›yla ifl görülmesine iliflkin hükümler bulunmas› flart› ile ku-

rumlar vergisinden muaf tutulmufllard›r (KVK m.4/k).

Kooperatifler, kurumlar vergisinden muaf olsalar da baflka baz› vergilerin mükellefi ola-bilmektedirler. Örne¤in, kooperatiflere yap›lan kira ödemeleri üzerinden %20 oran›ndagelir vergisi stopaj› yap›lmaktad›r.

‹ktisadi Kamu Kurulufllar›Devlete, özel idarelere, belediyelere ve di¤er kamu idarelerine ve müesseselerineait veya tabi olup faaliyetleri devaml› olan ticari, s›nai ve zirai iflletmeler iktisadi ka-mu kurulufllar›d›r (KVK m. 2/3). Bu kurulufllar›n; kazanç gayesi gütmemeleri, faali-yetin kanunla belirlenen görevler aras›nda bulunmas›, tüzel kifliliklerinin olmama-s›, ba¤›ms›z muhasebeleri ve kendilerine tahsis edilen sermayelerinin veya iflyerle-rinin bulunmamas› mükellefiyetlerine etki etmemektedir (KVK m. 2/6).

Bu düzenleme ile kamu iflletmeleri de, aynen özel sektör iflletmeleri gibi, vergimükellefi say›lm›fllard›r. Bu flekilde örne¤in; Ziraat Bankas›, Halk Bank gibi devletkurulufllar›, aynen özel flirketler gibi kurumlar vergisi mükellefi olmaktad›r. ‹ktisa-di kamu müesseselerinin vergilendirilmesi, özel sektörde ayn› alanda çal›flan ifllet-melerle rekabet eflitli¤inin sa¤lanmas› aç›s›ndan yerinde bir uygulamad›r.

Daha farkl› bir yap›s› olan Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankas› (TCMB) dakurumlar vergisi mükellefidir.

Kamu iktisadi teflebbüsü (K‹T); kamusal kaynaklar› kullanmak yoluyla ekonomik alandafaaliyet gösteren devlet kurulufllar›n› ifade eder.Kamu iktisadi teflebbüsü (K‹T); iktisadi devlet teflekkülü (‹DT) ile kamu iktisadi kurulu-flunun (K‹K) ortak ad›d›r.

‹ktisadi devlet teflekkülü; sermayesinin tamam› Devlete ait iktisadi alanda tica-ri esaslara göre faaliyet göstermek üzere kurulan, kamu iktisadi teflebbüsüdür.

Kamu iktisadi kuruluflu (K‹K); sermayesinin tamam› Devlete ait olup tekel ni-teli¤indeki mal ve hizmetleri kamu yarar› gözeterek üretmek ve pazarlamak üzerekurulan ve gördü¤ü bu kamu hizmeti dolay›s›yla üretti¤i mal ve hizmetler imtiyazsay›lan kamu iktisadi teflebbüsüdür.

Sermayesinin tamam› bir iktisadi devlet teflekkülüne veya kamu iktisadi kuru-lufluna ait olup, ona ba¤l› iflletme veya iflletmeler toplulu¤una Müessese, sermaye-sinin yüzde ellisinden fazlas› iktisadi devlet teflekkülüne veya kamu iktisadi kuru-lufluna ait olan iflletme veya iflletmeler toplulu¤undan oluflan anonim flirketlere deBa¤l› Ortakl›k denilmektedir.

875. Ünite - Kurumlar Vergis i

Kooperatif: KooperatiflerKanunu’nun 1. maddesinde:“Tüzel kiflili¤i haiz olmaküzere ortaklar›n›n belirliekonomik menfaatlerini veözellikle meslek veyageçimlerine ait ihtiyaçlar›n›iflgücü ve parasal katk›lar›ylakarfl›l›kl› yard›m, dayan›flmave kefalet suretiyle sa¤lay›pkorumak amac›yla gerçek vetüzel kifliler taraf›ndankurulan de¤iflir ortakl› vede¤iflir sermayeli ortakl›klarakooperatif denir.” fleklindetan›mlanm›flt›r. S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



TCMB: %54 hissesiHazine’ye ait olan, ancaközel bankalar ve kiflilerin dehissedar oldu¤u bir anonimflirkettir. TCMB, de¤ifliky›llarda en fazla kurumlarvergisi ödeyen mükellefunvan›n› elde etmifltir.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Dernek ve Vak›flara Ait ‹ktisadi ‹flletmelerDernek ve vak›flar, kural olarak baz› sosyal, kültürel, siyasi, ilmi, sportif amaçlar-la kurulmakta olup iktisadi amaç tafl›mazlar. KVK’n›n 2. maddesinin 5. bendi, sen-dikalar› dernek; cemaatleri ise vak›f hükmünde kabul etmifltir.

En az yedi kiflinin bir araya gelmesiyle kurulan ve bir flah›s toplulu¤u olan der-nekler (eski deyimle cemiyetler), tüzel kiflili¤e sahip olup Dernekler Kanunu’na ta-bidirler. Uygulamada, siyasi amaçl› dernekler ‘parti’, sportif amaçl› dernekler ‘sporkulübü’, mesleki dayan›flma amaçl› dernekler ise ‘sendika’ fleklinde isimlendiril-mektedir.

Vak›flar ise baz› mallar›n (tafl›n›r, tafl›nmaz mal veya paran›n) belli bir amac›ngerçeklefltirilmesine tahsis edildi¤i tüzel kifliliklerdir (MK, m. 73). Bir mal toplulu-¤u olan vak›flar›n “idare uzvu”nun bulunmas› mecburiyeti vard›r. ‹dare uzvu, va-k›f senedinde belirtilmektedir. Bir veya birkaç kifli (kurul) olabilir. ‹dare uzvunailave olarak, vak›f senedinde vak›f için; yönetim kurulu, genel kurul, denetim ku-rulu oluflturulmas› da kararlaflt›r›labilir.

Ticari iflletmesi bulunmayan vak›f ve dernekler kurumlar vergisi mükellefi sa-y›lmam›flt›r (KVK m. 1/ç). Kurumlar vergisi mükellefiyeti, dernek ve vak›flar›namaçlar›n› gerçeklefltirebilmek için; ticari, s›nai ve zirai iflletmeler kurmalar› duru-munda ortaya ç›kmaktad›r. Örne¤in, dernek statüsünde olan K›z›lay kurumlar ver-gisi mükellefi de¤ildir; ama K›z›lay’a ba¤l› Afyonkarahisar Maden Suyu ‹flletme-si’nin gelirleri kurumlar vergisine tabi olmaktad›r. Bu flekilde, dernek veya vak›flartaraf›ndan iflletilen lokanta veya düzenlenen dil kurslar›ndan elde edilen gelirlerde vergiye tabidir. Dernek ve vak›flara ait iktisadi iflletmelerin, sermaye flirketi (ör-ne¤in anonim flirket) veya kooperatif fleklinde kurulmalar› durumunda, bu huku-ki statülerinden dolay› dernek veya vak›f yerine, bizzat kendileri kurumlar vergisimükellefi olmaktad›rlar.

Spor kulüplerinin elde ettikleri maç has›lat›, TV naklen yay›n geliri, futbolcu sat›fl› gibi ge-lirleri nas›l vergilenir?

‹fl Ortakl›klar› (Joint Venture)‹fl ortakl›klar›; flimdiye kadar sayd›¤›m›z kurumlar›n, kendi aralar›nda veya flah›sortakl›klar› veya gerçek kiflilerle, belli bir iflin birlikte yap›lmas›n› müfltereken taah-hüt etmek ve kazanc›n› paylaflmak amac›yla kurduklar› ortakl›klard›r (KVK m.2/7). ‹fl ortakl›¤›ndan söz edebilmek için ortaklardan birinin mutlaka kurum olma-s› gerekir. Yani ifl ortakl›¤›, iki kurum aras›nda veya bir kurum bir gerçek kifli (ve-ya flah›s ortakl›¤›) aras›nda oluflturulabilir. Bunlar›n tüzel kifliliklerinin olmamas›,mükellefiyetlerini etkilememektedir.

‹fl ortakl›klar›, birden fazla takvim y›l›na yay›lan; inflaat, onarma, montaj, teknikhizmetler gibi ifllere uygun bir flirketleflme türüdür. ‹fl ortakl›¤›na örnek olarak, (A)Anonim fiirketi ile (B) Limitet fiirketinin, bir baraj veya bina yap›m› iflini gerçeklefl-tirmek amac›yla kurduklar› ortakl›¤› verebiliriz. Bu iliflkinin ifl ortakl›¤› olarak ka-bul edilebilmesi için, iflin tamam›n›n beraberce üstlenilmesi (iflverene karfl› iflin ta-mam›ndan beraberce sorumlu olunmas›) gerekir.

‹fl ortakl›klar›n›n hukuki varl›¤› yap›lacak iflin tamamlanmas›yla sona ermektedir. 4369 say›l› Kanun’la getirilen düzenleme ile ifl ortakl›klar›n›n kurumlar vergisi

mükellefi olmas› ihtiyari hale getirilmifltir. Yani, 1.1.1999 tarihinden itibaren, ifl or-takl›¤› sadece talep edilmesi halinde kurumlar vergisine tabi olacakt›r. Talep edil-


Dernek: DerneklerKanunu’nda; “Kazançpaylaflma d›fl›nda,kanunlarla yasaklanmam›flbelirli ve ortak bir amac›gerçeklefltirmek üzere, en azyedi gerçek veya tüzelkiflinin, bilgi veçal›flmalar›n› sürekli olarakbirlefltirmek suretiyleoluflturduklar› tüzel kiflili¤esahip kifli topluluklar›n›”ifade eder fleklindetan›mlanm›flt›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

‹fl ortakl›¤›: Belli bir iflinbirlikte yap›lmas›müfltereken taahhüt edilir.‹flin müfltereken yap›lmas›taahhüt edilmemiflse veortaklar›n sorumluluklar›s›n›rland›r›lm›flsa iflortakl›¤› de¤il konsorsiyumsöz konusu olur.Konsorsiyumun da kurumlarvergisi mükellefiyetiniseçme imkân›bulunmamaktad›r.

memesi durumunda ise iliflki “adi ortakl›k” iliflkisi olarak de¤erlendirilecek, ortak-lar geliri paylafl›p, ayr› ayr› kurumlar vergisi ve (e¤er ortaklardan biri gelir vergisimükellefi ise) gelir vergisi ödeyeceklerdir.

Kurumlar vergisinde tam ve dar mükellef ne anlama gelir?

http://www.turmob.org.tr/EKutuphane/Dokuman_Detay.aspx?belge=633 bölümünden ‘’‹fl

Ortakl›klar›n›n Vergilendirilmesi’’ isimli çal›flmay› okuyabilirsiniz.

VERG‹DEN MUAF TUTULAN KURUMLAR Kurumlar vergisinden muaf olan kurumlar, Kanun’un 4. maddesinde 19 bent ha-linde say›lm›flt›r. Bunlar afla¤›da amaçlar›na göre s›n›fland›r›larak özet halinde aç›k-lanmaktad›r:

• E¤itim, kültür amaçl› faaliyet gösteren kamu kurulufllar›: okullar, okul atöl-yeleri, konservatuarlar, tiyatrolar, ö¤renci yurtlar›, sosyal sigorta kurumlar›,ceza ve ›slah evleri atölyeleri..., üniversiteler (vak›f üniversiteleri de).Sa¤l›k, sosyal güvenlik ve spor amaçl› kamu kurulufllar›: hastane, klinik, ço-cuk bak›mevleri, sanatoryum..., tescil edilmifl spor kulüplerinin idman vespor faaliyetlerinde bulunan iktisadi iflletmeleri ile sadece idman ve spor fa-aliyetlerinde bulunan anonim flirketler.

• Teflvik amaçl›: münhas›ran küçük ve orta ölçekli iflletmelere kredi teminat›sa¤lamak üzere kurulan kurumlar, kooperatifler.

• Yerel idarelere yönelik: belediyeler ve köyler ile bunlara ba¤l› müesseselertaraf›ndan iflletilen su, elektrik, havagaz› iflletmeleri; belediye s›n›rlar› için-deki yolcu tafl›ma iflletmeleri, mezbahalar.

• Di¤er: Toplu Konut ‹daresi Baflkanl›¤› (TOK‹), askerî fabrika ve atölyeler.

KURUMLAR VERG‹S‹NDE MATRAH TESP‹T‹, G‹DERLER‹N, ZARARLARIN DÜfiÜLMES‹ Kurumlar vergisinin konusunu, kurumlar›n kazançlar› oluflturur. Kurum kazanc›da gelir vergisi mevzuuna giren gelir unsurlar›ndan oluflmaktad›r (KVK m. 1, f. 2).Bu gelir unsurlar›, Gelir Vergisi Kanunu’nun 2. maddesinde 7 kalem halinde say›l-m›fl olup ilk dört ünitede aç›klanm›flt›r.

Kurum kazanc›, esas olarak faaliyet gelirlerinden (ticari kazançtan) oluflmakta-d›r. Ancak, bu gelire ilave olarak kurum kazançlar› aras›nda, gayrimenkul serma-ye irad› ve menkul sermaye irad› gibi faaliyet d›fl› gelirler de bulunabilmektedir.

Gelir vergisi ile ilgili 2. ünite’de de aç›kland›¤› gibi, ticaret flirketleri ve di¤er ku-rumlar vergisi mükellefleri, 1. s›n›f tacir olarak kabul edilmifltir. Bu yüzden bilançoesas›na göre defter tutmakta, matrahlar› da bilanço üzerinden tespit edilmektedir.

Kurumlar›n vergi matrah›n›n tespitinde, afla¤›daki s›raya göre ifllem yap›lmaktad›r:1. Öncelikle kurumun ticari bilançosu üzerinden, öz sermaye karfl›laflt›rmas›

yoluyla o y›l›n kâr› bulunmaktad›r (vergi öncesi ticari kâr).2. Ticari kâr›n bulunmas›nda indirim konusu yap›lan giderler, vergi yasalar›n›n

k›s›tlay›c› hükümlerine göre gider olarak kabul edilmiyorsa, bunlar›n “kanu-nen kabul edilmeyen gider” olarak ticari kâra ilave edilmesi gereklidir (Butip giderler; afla¤›da, Transfer Fiyatland›rmas› Yoluyla Örtülü Kazanç Da¤›t›-m›, Örtülü Sermaye ve Di¤er Kabul Edilmeyen ‹ndirimler bafll›klar› alt›ndaaç›klanmaktad›r).


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3. Ticari kâr›n hesab›nda, vergi kanunlar›n›n izin verdi¤i (afla¤›da, Safi KurumKazanc›n›n Tespitinde ‹ndirilebilecek Giderler bafll›¤› alt›nda da aç›klanan)baz› giderler dikkate al›nmam›fl olabilir. Bu tip giderler varsa, bunlar›n “di-¤er indirimler” ad› alt›nda ticari kârdan düflülmesi gereklidir.

4. Yukar›daki 3 ifllemden sonra ulafl›lan kâr rakam›n›n içinde, kurumun baflkabir kuruma ifltirak etmesinden sa¤lad›¤› ve afla¤›da ‹stisnalar›n Dikkate Al›n-mas› bafll›¤› alt›nda aç›klanacak olan ifltirak kazanc› varsa, bu miktar›n dadüflülmesi gerekir. Zira bu kazançlar, ifltirak kazançlar› istisnas› ad› alt›ndakurumlar vergisinden istisna edilmifltir.

5. Yukar›daki 4 ifllemden sonra kalan kurum kazanc›ndan, geçmifl y›l zararlar›bulunan kurumlar, bu zararlar›n› da düflebileceklerdir. ‹ndirilmesine izin ve-rilen zararlar, befl y›ldan fazla nakledilmemek kayd›yla geçmifl y›llar›n malibilançolar›nda görünen zararlard›r (KVK m. 9).

6. Arkas›ndan, alt›nc› aflamada afla¤›da ‹stisnalar›n Dikkate Al›nmas› bafll›¤› al-t›nda aç›klanan baz› istisna ve indirimlerin, bulunan rakamdan düflülmesines›ra gelecektir.

Safi kurum kazanc›n›n hesab›n›n nas›l yap›ld›¤›, k›saca flu formülle de aç›klana-bilir: “Safi kurum kazanc› = Ticari bilanço kâr› + kanunen kabul edilmeyen gider-ler - (istisna, indirim + zararlar)”.

KAZANÇ TESP‹T‹NDE KABUL ED‹LMEYEN ‹ND‹R‹MLERKanun, kurum kazanc›n›n tespitinde baz› indirimlerin yap›lamayaca¤›n› hükmeba¤lam›flt›r. Bunlar› transfer fiyatland›rmas› yoluyla örtülü kazanç da¤›t›m› (KVKm. 13), örtülü sermaye (KVK m. 12) ve di¤er indirimler (KVK m. 11) olmak üzereüç grupta inceleyebiliriz.

Transfer Fiyatland›rmas› Yoluyla Örtülü Kazanç Da¤›t›m›Transfer fiyatland›rmas› ulusal veya uluslararas› boyutta olabilir. Her iki du-rumda da vergi idaresi aç›s›ndan vergi kayb› anlam›na gelir. Uluslararas› transferfiyatland›rmas› bir devlete ait vergi gelirinin bir baflka devlete aktar›lmas› anlam›-na gelir. Bu durumlarda, kurumun ortaklar›na veya iliflkide bulundu¤u gerçekveya tüzel kiflilere, karfl›l›ks›z olarak veya emsalin üzerinde menfaat sa¤lamas›söz konusudur.

Örne¤in;• Emsallere uygunluk ilkesine ayk›r› olarak tespit edilen bir bedel üzerinden

mal veya hizmet al›m›nda veya sat›m›nda bulunmaktad›r. Örne¤in; kurum,o günün piyasa flartlar›nda 100 liraya yap›lan bir hizmeti, 50 liraya yapt›¤›n›iddia etmektedir (gelir düflük gösterilmektedir).

• Emsaline göre göze çarpacak derecede yüksek veya düflük bedeller üzerin-den kiralama: Örne¤in; kurum, bir orta¤›n›n yak›n›ndan kiralad›¤› ifl yerineayl›k 100 lira ödedi¤ini iddia etmektedir; ancak yap›lan incelemede bu ifl ye-rinin gerçek kira de¤erinin 50 lira oldu¤u tespit edilmifltir (masraflar yüksekgösterilmektedir).

• Emsaline göre göze çarpacak derecede yüksek veya düflük faiz ve komis-yonlarla ödünç para alma veya verme: Örne¤in; kurum, bir orta¤›ndan ald›-¤› krediye %50 faiz ödedi¤ini iddia etmektedir; oysa yap›lan araflt›rmada otarihte geçerli piyasa faiz oran›n›n %25 oldu¤u tespit edilmifltir (masraflar›yüksek göstermektedir).


Transfer fiyatland›r›lmas›:Kurumlar›n kendi bölümleriaras›nda ya da iliflkilibulundu¤u di¤er kifli vekurumlar aras›nda mal,iktisadi k›ymet, hizmet, hakya da mali fon ve benzerik›ymet transferlerindeuygulad›klar› fiyatlartransfer fiyatland›r›lmas›kapsam›na girmektedir.

• Kurum, kendi içinde yönetim kurulu baflkan› veya üyesi, müdürü veya yük-sek memuru olarak çal›flan ortaklar›na veya onlar›n yak›nlar›na, emsalinegöre göze çarpacak derecede yüksek ayl›k, ikramiye, ücret gibi ödemelerdebulunmaktad›r.

Bu hallerin tamam›nda sözü edilen kazançlar tamamen veya k›smen örtülü ola-rak da¤›t›lm›fl kabul edilecek ve vergi matrah›na ilave edilecektir. Vergi idaresi ya-paca¤› denetimler sonucunda bu durumlar› tespit etti¤i zaman, kayba u¤rad›¤› ver-giye ilave olarak vergi cezas› ve faizleri de ilgili kiflilerden talep edecektir.

Örtülü SermayeDi¤er bir indirilemeyen gider olan örtülü sermaye üzerine yürütülen faizlerle ilgilidüzenleme, KVK’nin 12. maddesinde yap›lm›flt›r:

“Kurumlar›n, ortaklar›ndan veya ortaklarla iliflkili olan kiflilerden do¤rudanveya dolayl› olarak temin ederek iflletmede kulland›klar› borçlar›n, hesap dönemiiçinde herhangi bir tarihte kurumun öz sermayesinin üç kat›n› aflan k›sm›, ilgilihesap dönemi için örtülü sermaye say›l›r”.

Dolays›z flirket münasebeti ile, bir kurumun kendi ortaklar›yla veya orta¤› oldu¤u kurum-la olan ticari iliflkisi; dolayl› flirket münasebeti ile ise bir kurumun ortaklar›n›n ortaklar›veya orta¤› oldu¤u flirketin di¤er ortaklar› ile olan ticari iliflkileri kastedilmektedir.

Örtülü sermaye, kurumun yak›n iliflki içinde bulundu¤u kifli veya kurulufllar-dan ödünç almas› ve karfl›l›¤›nda faiz ödemesi durumunda ortaya ç›kabilmekte-dir. 12. madde, al›nan ödüncün kurumun öz sermayesinin üç kat›n› aflmas› duru-munda aflan k›sm› örtülü sermaye olarak kabul etmekte ve ödendi¤i iddia edilenfaizlerin masraf olarak düflülmesine izin vermemektedir. Böyle bir durumda, pa-ray› verenin gerçekte borç verme de¤il, flirkete ortak olma (sermaye koyma) ama-c›n› tafl›d›¤› varsay›lmaktad›r. O zaman bu kifliye faiz de¤il, kâr pay› ödenmelidir.Örne¤in, öz sermayesi T100.000 olan bir limitet flirket, ortaklar›ndan birindenT400.000 tutar›nda borç alm›fl ve bu orta¤a piyasa faiz oran› üzerinden (%50)T200.000 tutar›nda faiz ödemesi yap›lm›flt›r. Böyle bir durumda, vergi idaresi ya-paca¤› inceleme sonucunda, bu limitet flirketin ödedi¤i T100.000’e tekabül edenfaizleri da¤›t›lm›fl kâr pay› kabul edecek ve buna göre (T50.000 için) cezal› ifllemyapacakt›r.

KVK 5/1’e göre baflka bir kurumun sermayesine kat›larak elde edilen kâr pay› kurumlarvergisinden istisna tutulmufltur. KVK’nin 12. maddesinde ise baflka bir kuruma örtülü ser-maye yoluyla kat›lmaktan bahsedilmektedir. Örtülü sermaye yoluyla baflka kurum serma-yesine kat›ld›¤› ve kâr pay› ald›¤› varsay›lan kurumun bu kâr pay› için kurumlar vergisi is-tisnas›ndan yararlan›p yararlanamayaca¤›n› araflt›r›n›z.

Di¤er Kabul Edilmeyen ‹ndirimlerDi¤er kabul edilmeyen indirimler afla¤›da say›lmaktad›r (KVK m. 11):

• Öz sermaye üzerinden hesaplanan veya ödenen faizler,• Hangi isimde olursa olsun, ayr›lan yedek akçeler,• Her türlü para cezalar›, vergi cezalar› ve gecikme faizleri ve zamlar›,• Menkul k›ymetlerin, itibari de¤erlerinin alt›nda sat›fl›ndan do¤an zararlar ile

ödenen komisyonlar ve benzeri her türlü giderler,


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

• Kiralama yoluyla edinilen veya iflletmede kay›tl› olan yat, kotra, tekne, süratteknesi gibi motorlu deniz tafl›tlar›ndan; uçak ve helikopter gibi hava tafl›t-lar›ndan iflletmenin esas faaliyet konusu ile ilgili olmayanlar›n giderleri ileamortismanlar›,

• Sözleflmelerde ceza flart› olarak konulan tazminatlar hariç olmak üzere suç-lar›ndan do¤an maddi ve manevi zarar tazminat giderleri.

SAF‹ KURUM KAZANCININ TESP‹T‹NDE ‹ND‹R‹LEB‹LECEK G‹DERLER

Giderlerin DüflülmesiKurumlar, bir hesap dönemi içinde elde ettikleri safi kazançlar› üzerinden vergi-lendirilirler. Safi kazanc›n bulunmas›nda Gelir Vergisi Kanunu’nun ticari kazançhakk›ndaki hükümleri uygulan›r [KVK m. 6, (2)]. Bu flekilde, kurumlar, Gelir Ver-gisi Kanunu’nun 40. maddesinde say›lan giderleri has›latlar›ndan düflebilirler. Bugiderler gelir vergisi bölümünde aç›kland›¤› için, burada tekrar edilmeyecektir.

Kurumlar, gelir vergisi mükelleflerine tan›nan bu indirimlere ilave olarak, Ku-rumlar Vergisi Kanunu’nun 8. ve 10. maddesinde yaz›l› giderleri ve indirimleri dekazançlar›ndan düflebilirler.

“‹ndirilecek giderler” bafll›kl› 8. maddede, afla¤›dakiler yer almaktad›r:• Hisse senetleri ve tahvil ihraç giderleri,• ‹lk kurulufl ve örgütlenme giderleri,• Genel kurul toplant›lar› için yap›lan giderlerle, birleflme, fesih ve tasfiye gi-

derleri,• Sigorta flirketleri için geçerli olan ve ayr›nt›lar› KVK 14. maddenin 4. bendin-

de aç›klanan teknik ihtiyatlar,• Payl› komandit flirketlerde komandite orta¤›n kâr hissesi,

Di¤er ‹ndirimlerin Düflülmesi“Di¤er indirimler” bafll›kl› 10. maddede afla¤›daki indirimlerin yap›lmas›na imkântan›nm›flt›r:

• Mükelleflerin, iflletmeleri bünyesinde gerçeklefltirdikleri, münhas›ran yeniteknoloji ve bilgi aray›fl›na yönelik, araflt›rma ve gelifltirme harcamalar› tuta-r›n›n %100’ü (yani tamam›) tutar›nda AR-GE indirimi. Bu konuda yararlan›-lacak harcamalar›n kapsam›n› ve belirlemek üzere Maliye Bakanl›¤›na yetkiverilmifltir.

• Gelir vergisi mükelleflerine de tan›nan ve ilgili Kanun kapsam›nda yap›lansponsorluk harcamalar›n›n; amatör spor dallar› için tamam›, profesyonelspor dallar› için %50’si,

• Baz› kamu kurumlar›na, vak›f ve derneklere ve üniversitelere makbuz kar-fl›l›¤› yap›lan ba¤›fl ve yard›mlar: Kurumlarla ilgili uygulama, GVK 89. mad-dede yer alan gelir vergisi mükellefleri ile ilgili uygulama ile örtüflmektedir.‹ndirilebilecek tutar, kural olarak o y›la ait beyan edilecek gelirin %5’ini ge-çememekte; ancak e¤itim, sa¤l›k, ö¤renci yurdu gibi tesisler için ve kültür,sanat faaliyetlerinin desteklenmesi için yap›lan ba¤›fllarda oldu¤u gibi, baz›durumlarda yap›lan ba¤›fl›n tamam› gider yaz›labilmektedir.

Konu hakk›nda ayr›ca Gelir Vergisi ile ilgili ikinci ve dördüncü ünitelere de ba-k›labilir.


Zararlar›n Düflülmesi“Zarar mahsubu” bafll›kl› m. 9’a göre ise; 5 y›ldan fazla nakledilmemek kofluluyla,geçmifl y›llar›n beyannamelerinde yer alan zararlar (20. madde çerçevesinde deviral›nan kurumlar›n zararlar› dâhil) indirim konusu yap›lmaktad›r.

Ayr›ca, yurt d›fl› faaliyetler ile ilgili u¤ranan zararlar›n, Türkiye’deki gelirlerdenhangi flartlarda mahsup edilebilece¤ine iliflkin esaslar da ayn› maddede aç›klanm›flt›r.

Serbest meslek (örne¤in mühendislik) faaliyetini gelir vergisi mükellefi olarak yapmak ye-rine, flirketleflerek kurumlar vergisi mükellefi olarak yapman›n sa¤layabilece¤i avantajlarneler olabilir?

http://www.dengeymm.com.tr/ adresinden makaleler bölümünde yer alan “Anonim ve Li-mited fiirketlerde Zarar Mahsubu fiubat 2011 (Necat Kolgu SMMM-Denetçi)” isimli bir ma-kaleyi inceleyebilirsiniz.

‹ST‹SNALARIN D‹KKATE ALINMASIMatrah tespit edilirken, yukar›da aç›klanan giderlerin indirilmesinden (veya matra-ha ilave edilmesinden) sonra, istisnalar›n da dikkate al›nmas› gerekir. Kanun’un 5.maddesinde düzenlenmifl olan bu istisnalar, amaçlar›na göre s›n›fland›r›larak afla-¤›da özetlenmektedir.

Çifte Vergilendirmeyi Önleme Amaçl› ‹stisnalar• Kurumlar›n, tam mükellefiyete tabi baflka bir kurumun sermayesine ifltirak-

lerinden elde ettikleri kazançlar (yat›r›m fonlar›n›n kat›lma belgeleri ile yat›-r›m ortakl›klar›n›n hisse senetlerinden elde edilen kâr paylar› hariç) (KVKm. 5/1, a).

• Yurt d›fl›ndan elde edilen ifltirak kazançlar›n›n Türkiye’ye getirilmesi duru-munda da istisna imkân› bulunmaktad›r. 5. maddenin 1. f›kras›n›n (b) ben-dine göre; kanuni ve ifl merkezi Türkiye’de bulunmayan anonim ve limitetflirketin sermayesine, en az bir y›l süreyle %10 veya daha fazla oranda iflti-rak eden kurumlar›n, en az %15 oran›nda kurumlar vergisi benzeri vergi yü-kü tafl›mas› kayd›yla. Türkiye’ye transfer ettikleri ifltirak kazançlar›, kurum-lar vergisinden istisna edilmifltir (m. 5/1, b).

Kurumlar, kazanc› da¤›tmadan önce kurumlar vergisini öder. Vergisi ödenen bu kazanc›nortaklara da¤›t›lmas› durumunda kâr pay› ad› alt›nda yeniden vergilendirilmesi söz konu-su olabilecektir. Orta¤›n bir baflka kurum olmas› durumunda elde edilen kâr pay›, “ifltirakkazançlar› istisnas›” ad› alt›nda vergi d›fl›nda kalmakta bu flekilde çifte vergilendirme ön-lenmifl olmaktad›r.

Ülkeye Döviz Giriflini Teflvik Amaçl› ‹stisnalar• Kurumlar›n yurt d›fl›nda bulunan ifl yeri veya daimi temsilcisi arac›l›¤› ile el-

de ettikleri, Türkiye’ye transfer edilen ve yurt d›fl›nda en az %15 gelir ve ku-rumlar vergisine maruz kalm›fl kazançlar› (KVK m. 5/1, g),

KVK’nin “kontrol edilen yabanc› kurum kazanc›” bafll›kl› 7. maddesi ile vergi yükünün ol-mad›¤› veya düflük oldu¤u vergi cenneti olarak nitelendirilen ülkelerde flirket kurarak; fa-iz, kâr pay›, kira, lisans ücreti gibi kazançlar› burada toplayan ve Türkiye’deki vergidenkaçan iflletmelerin vergilendirilmesi amaçlanmaktad›r.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



4

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



• Yurt d›fl›nda yap›lan inflaat, onar›m, montaj iflleri ve teknik hizmetlerdensa¤lanan ve Türkiye’ye getirilen gelirler istisnas› (KVK m. 5/1, h).

Sermaye Piyasas›n› Teflvik Amac› Tafl›yan ‹stisna• Menkul k›ymetler yat›r›m fon ve ortakl›klar›n›n portföy iflletmecili¤inden do-

¤an kazançlar› (KVK m. 5/1, d).

E¤itimi Teflvik Amac› Tafl›yan ‹stisna• Okul öncesi e¤itim, ilkö¤retim, özel e¤itim ve orta ö¤retim özel okullar›n ifl-

letilmesinden elde edilen kazançlar. Maliye Bakanl›¤›n›n belirleyece¤i usulve esaslar çerçevesinde befl vergilendirme dönemi, kurumlar vergisinden is-tisna edilmifltir. ‹stisna, okullar›n faaliyete geçti¤i vergilendirme dönemin-den itibaren bafllayacakt›r (KVK m. 5/1, ›).

Di¤er ‹stisnalar• Üretim, tüketim ve kredi kooperatiflerinin ortaklar› için hesaplad›klar› ris-

turnlarla ilgili istisnalar. Risturnlarla, kooperatifin dönem sonlar›nda ortak-lar›na al›flverifl miktar›na göre iade etti¤i paralar kastedilmektedir. Bu geriödemeler vergiden istisna edilmifltir (KVK m. 5/1, i),

• Anonim flirketlerin kurulufllar›nda veya sermayelerini art›rd›klar› s›rada ç›-kard›klar› hisse senetlerinin, itibari de¤erini aflan k›sm› (emisyon primi)(KVK m. 5/1, ç),

Kurumlar vergisinden istisna edilen bu kazançlar›n da¤›t›lmas› durumunda,GVK 94/6’ya göre stopaj yap›labilmektedir. ‹stisna kökenli kazanc›n, da¤›t›lmaya-rak sermayeye eklenmesi durumunda ise, stopaj söz konusu olmamaktad›r. Kazan-c›n sermayeye eklenmesi durumunda, ortaklar aç›s›ndan “bedelsiz hisse senedi”elde edilmesi söz konusu olmaktad›r. Gelir vergisi ile ilgili bölümde de söyledi¤i-miz gibi böyle bir durumda, ortaklara verilen bedelsiz hisse senetleri menkul ser-maye irad› olarak de¤erlendirilmemektedir.

KURUM KAZANÇLARININ BEYANI, VERG‹N‹N ORANI, ÖDENMES‹

Kurumun Tüm Kazançlar› Beyana TabidirKurum kazançlar›, (daha önce de ifade edildi¤i gibi) faaliyet gelirlerinden veya fa-aliyet d›fl› gelirlerden oluflabilir. Bu gelirlerin tamam›n›n, verilecek y›ll›k beyanna-mede toplanmas› gereklidir (KVK m. 14). Yani kurumlar vergisinde gelir vergisin-de oldu¤u gibi, baz› gelirlerin beyan d›fl›nda kalmas› imkân› bulunmamaktad›r.

Kurumlar vergisi de gelir vergisinde oldu¤u gibi, mükellefin veya vergi sorum-lusunun beyan› üzerine tarh olunur (KVK m. 14). Mükelleflerin flubeleri, al›m vesat›m büro ve ma¤azalar› veya kendilerine ba¤l› di¤er iflyerleri için, (bunlar›n ba-¤›ms›z muhasebeleri ve ayr›lm›fl sermayeleri de olsa) ayr› beyanname verilmeyip,hepsi için tek beyanname verilir.

Beyannamenin Verilece¤i Yer ve Zaman›Beyannamenin verilme yeri, mükellefin ba¤l› oldu¤u, yani kurumun kanuni veyaifl merkezinin bulundu¤u yer vergi dairesidir (KVK 14/1).

Y›ll›k beyanname, hesap döneminin kapand›¤› ay› izleyen dördüncü ay›n 25.günü akflam›na kadar verilir. Hesap dönemi, normal olarak takvim y›l›d›r. Yani ku-


Risturn: Kâr amac›gütmeyen kooperatiflerdekâr da¤›t›m› söz konusuolmaz. Ancak gelir giderfark› ortaklara iadeedilebilir. Bu iade edilenparalar risturn ad›n›almaktad›r.

Emisyon primi: Anonimflirketler ç›kartt›klar› hissesenetlerini nominalde¤erlerinin üstünde birbedelle satabilirler. Budurumda, hisse senetlerininnominal de¤eri ile ihraçde¤eri aras›ndaki olumlufark emisyon priminioluflturur.

Bedelsiz hisse senedi: ‹çkaynaklardan sermayeyeilave edilen de¤erlerkarfl›l›¤›nda ortaklara,anonim flirketlerde bedelsizhisse senedi, limitedflirketlerde bedelsiz ortakl›kpay› verilir.

rumlar vergisi beyannamesinin verilme ay› Nisan ay›d›r. Örne¤in 2010 y›l›nda fa-aliyet gösteren bir kurum, beyannamesini 2011 y›l› Nisan ay›n›n 25. günü akflam›-na kadar vermek zorundad›r.

Kurumlar Vergisinin Oran› ve Geçici Verginin MahsubuKurumlar vergisinin oran› %20 olarak belirlenmifltir (KVK m. 32/1). Bu oranlar,yukar›da aç›klad›¤›m›z indirim ve istisnalardan arta kalan kazanç üzerine uygulan-maktad›r. Hesaplanan kurumlar vergisi, beyannamenin verildi¤i Nisan ay›n›n so-nuna kadar ödenir. Kurumlar vergisinin ödenmesinde, gelir vergisinde de yer alaniki ortak düzenleme bulunmaktad›r:

• Kurumlar vergisi mükellefleri, cari vergilendirme döneminin kurumlar ver-gisine mahsup edilmek üzere, üçer ayl›k kazançlar› üzerinden geçici vergiöderler. Geçici vergi oran› aynen kurumlar vergisi oran› gibi %20 olarak be-lirlenmifltir (KVK m. 32/2).

• Son olarak, yurt içinde farkl› kurum kazançlar› üzerinden yap›lan stopajlarve yurt d›fl›nda ödenen vergiler de, belli flartlarda Türkiye’de ödenecek ver-giden düflülebilmektedir (KVK m. 33).

Da¤›t›lan Kâr Paylar› Üzerinden Gelir Vergisi Stopaj› Yap›lmas›Kurum kazanc› üzerinden kurumlar vergisi hesaplanmas›n›n arkas›ndan, ikinciaflamada gelir vergisi stopaj›na s›ra gelmektedir. Bu stopaj, kurum kâr›n›n ortakla-ra da¤›t›lmas› durumunda yap›lmaktad›r. Kâr›n da¤›t›lmay›p, sermayeye eklenme-si hali ise stopaj d›fl›nda tutulmufltur.

Kurumlar›n yapacaklar› gelir vergisi stopaj›n›n matrah›; k›saca kurum kazanc›n-dan, hesaplanan kurumlar vergisinin düflülmesinden sonra kalan ve da¤›t›lan kârpaylar› fleklinde ifade edilebilir (Bkz. GVK m. 94/6-b-i). Stopaj›n oran› ise yüzde15’dir.

Yap›lan vergi tevkifat› kurum taraf›ndan, ba¤l› bulunulan vergi dairesine muh-tasar beyanname ile May›s ay›n›n 23. günü akflam›na kadar bildirilecektir (GVKm. 119).

Vergi öncesi ticari bilanço kâr› T200, kanunen kabul edilmeyen giderleri T10, di¤er indi-rimleri T5 ve zararlar› T45 olan bir kurumun ödeyece¤i kurumlar vergisini bulunuz.

KURUMLARIN; TASF‹YES‹ VE YEN‹DEN YAPILANMALARI DURUMUNDA VERG‹LEND‹RME

Kurumlar›n TasfiyesiTasfiye, kurumlar›n tüzel kifliliklerinin sona ermesi olay›d›r. Tasfiye süresi için-de; kurumun mevcutlar› paraya çevrilir, alacaklar› toplan›r, borçlar› ödenir. Borç-lar›n ödenmesinden sonra para veya mal kal›rsa bunlar da ortaklara da¤›t›l›r(KVK m. 17-21).

Kurum tasfiye haline girmiflse, vergilendirme dönemi olarak “tasfiye dönemi”esas al›n›r. Tasfiye dönemi, kurumun tasfiye haline girdi¤i tarihten itibaren bafllar.Bu tarihten ayn› takvim y›l› sonuna kadar olan süre, birinci tasfiye dönemi olarakkabul edilir. Ondan sonra gelen her takvim y›l› ise, bir tasfiye dönemi say›l›r.

Vergilendirme için, tasfiye memurlar› taraf›ndan her tasfiye dönemi sonunda“tasfiye beyannamesi” verilir. Tasfiye halindeki kurumlar›n vergi matrah›, tasfiye


Kurumlar vergisi oran›:%20’dir. 5838 say›l›Kanun’la KVK’ye 32/Amaddesi eklenmifl ve“indirimli kurumlar vergisi”uygulamas› bafllat›lm›flt›r.Bu imkân HazineMüsteflarl›¤› taraf›ndanteflvik belgesine ba¤lananyat›r›mlardan elde edilenkazançlara tan›nm›flt›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



5

kâr›d›r. Tasfiye kâr›, tasfiye dönemi sonundaki servet de¤eri ile tasfiye dönemininbafl›ndaki servet de¤eri aras›ndaki olumlu fark› ifade eder. Tasfiye ifllemlerinin ta-mamlanmas›ndan sonra ise 30 gün içinde nihai tasfiye beyannamesi verilir ve ke-sin vergi borcu bulunur. Bu miktardan daha önce ödenen vergiler düflülür, arka-s›ndan da ya ilave vergi ödenir ya da fazla vergi ödenmiflse iade al›n›r.

Sermaye flirketlerinin tüzel kiflili¤inin sona ermesi (tasfiye sürecine girmeleri) hangi se-beplere dayanabilir?

Kurumlar›n Birleflmesi ve DevriBirleflmede birden fazla kurum bir tek tüzel kiflilik alt›nda toplanmaktad›r (KVK m.18). Bu iki flekilde olabilir. Örne¤in, ya A flirketi tüzel kiflili¤ini sona erdirip bir bafl-ka flirket olan B flirketine kat›l›r ya da hem A hem B flirketi tüzel kifliliklerini sonaerdirirler ve yeni bir flirket olan C flirketini kurarlar. Böyle bir durumda, infisaheden kurumlar bak›m›ndan tasfiye söz konusu olmaktad›r. Burada tasfiyeden fark-l› olan tek fley vergi matrah›n›n, tasfiye kâr› yerine birleflme kâr›ndan oluflmas›d›r.

Kanun, flirketleflmeleri teflvik etmek amac›yla devir müessesesini kabul etmifl-tir. Buna göre, afla¤›daki flartlar›n varl›¤› halinde vuku bulan birleflmeler devir ola-rak kabul edilmekte ve s›rf birleflmeden do¤an kârlar hesaplan›p vergilendirilme-mektedir (KVK m. 19):

• Birleflilen kurumla infisah eden kurumun kanuni veya ifl merkezlerinin Tür-kiye’de bulunmas› yani her iki kurumun da tam mükellef olmas›,

• ‹nfisah eden kurumun devir tarihindeki bilanço de¤erlerini, birleflilen kuru-mun kül halinde devralmas› yani alacaklar›n› oldu¤u kadar borçlar›n› da üst-lenmesi gereklidir.

Kurumlarda Bölünme ve Hisse De¤iflimiKVK’n›n 19/(3) ve 20. maddesinde tam veya k›smi bölünme ve hisse de¤iflimi kav-ramlar›n›n ne anlama geldi¤i aç›klanmaktad›r.

Bu maddede yaz›l› flartlarda, devir iflleminde oldu¤u gibi, flirketlerin bölünme-si ve hisse de¤iflimi ifllemlerinin de vergisiz yap›lmas›na olanak sa¤lanmaktad›r.

DAR MÜKELLEFLERE ÖZGÜ DÜZENLEMELERKural olarak KVK’da yer alan tam mükelleflerle ilgili düzenlemeler, dar mükellef-ler için de uygulanmaktad›r. Ancak, dar mükelleflerin özel durumu dikkate al›na-rak KVK’n›n üçüncü k›sm›nda “dar mükellefiyet esas›nda verginin tarh› ve öden-mesi” bafll›¤› alt›nda (22 ila 31. maddeler aras›) baz› özel düzenlemeler yap›lm›flt›r.

Gelir Unsurlar›Dar mükellefiyet kapsam›na giren kazanç ve iratlar afla¤›dakiler olabilir (KVKm. 3/3):

• Dar mükellef kurum, Türkiye’de açaca¤› bir ifl yeri veya görevlendirece¤i birdaimi temsilci vas›tas›yla ticari kazanç elde edebilir (örne¤in, Alman Hava-yollar› fiirketi Lufthansa’n›n Türkiye Temsilcili¤inde elde etti¤i kazançlar),

• Dar mükellef kurumun Türkiye’de bulunan zirai iflletmesinden elde edilenzirai kazançlar,

• Türkiye’de elde edilen serbest meslek kazançlar› (örne¤in, dar mükellef ku-rumun mühendisleri vas›tas›yla Türkiye’de elde etti¤i kazançlar),


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



6

Devir müessesesi: Gelirvergisi uygulamas›nda daiflletmelerin sermayeflirketlerine devrini(flirketlerin birleflmelerini)teflvik edici düzenlemelervard›r. Bu düzenlemelerGVK’nin vergilendirilmeyecekdi¤er kazanç ve iratlarbafll›kl› 81. maddesindeaç›klanm›flt›r.

• Gayrimenkullerin, haklar›n ve menkul mallar›n Türkiye’de kiralanmas›ndanelde edilen iratlar,

• Türkiye’de elde edilen menkul sermaye iratlar›,• Türkiye’de elde edilen di¤er kazanç ve iratlard›r.

Safi Kurum Kazanc›n›n TespitiDar mükellefiyete tabi yabanc› kurumlar›n vergisi, bunlar hesab›na Türkiye’dekimüdür veya temsilcileri; müdür veya temsilcileri yoksa kazanç ve iratlar› yabanc›kuruma sa¤layanlar ad›na tarh olunmaktad›r (KVK m. 28).

Dar mükellef kurum, yukar›da say›lan gelirlerden birini veya birkaç›n› eldeedebilir. Dar mükellef kurumun, ifl yeri veya daimi temsilci vas›tas›yla; ticari ka-zanç, zirai kazanç veya bunlarla birlikte di¤er gelirleri elde etmesi durumunda ka-zanç tespiti tam mükelleflerde oldu¤u gibi ticari kazançla ilgili kurallar dikkate al›-narak yap›lacakt›r [KVK m. 22/(1)].

Elde edilen kazanc›n ticari ve zirai kazanç d›fl›nda kalan kazanç ve iratlardanibaret olmas› durumunda ise; art›k ticari kazanç söz konusu olmayacak, gelir tes-piti bu kazanç ve iratlarla ilgili GVK’nin öngördü¤ü düzenlemelere göre ayr› ayr›yap›lacakt›r (KVK m. 22/2).

Kazanç tespitinde, tam mükelleflerle ilgili indirilebilecek ve indirilemeyecek gi-derlere iliflkin düzenlemeler, dar mükellef kurumlara da uygulanmaktad›r. Bunakarfl›l›k, afla¤›daki giderler dar mükelleflerin matrah tespitinde indirim konusu ya-p›lamamaktad›r (KVK m. 22/3):

• Ana merkezin dar mükellef kurum ad›na yapt›¤› iddia edilen al›m sat›mlariçin ana merkeze ödenen faizler, komisyonlar ve benzerleri,

• Ana merkezin genel yönetim giderlerine veya zararlar›na ifltirak etmek içinayr›lan paralar.

Sadece dar mükelleflerin yararlanabilece¤i bir istisna KVK m. 3, bent 3’de dü-zenlenmifltir. Buna göre, Türkiye’de ifl yeri olan veya daimi temsilci bulundurandar mükellefiyete tabi kurumlar›n, ihraç edilmek üzere Türkiye’de sat›n ald›klar›mallar›, Türkiye’de satmaks›z›n yabanc› memleketlere göndermelerinden do¤ankazançlar› kurumlar vergisinden istisna edilmifltir (ihracat istisnas›). Tam mükel-lefler karfl›s›nda önemli bir vergi avantaj› sa¤layan bu istisnan›n amac›, ihracat›nteflvik edilmesidir.

Beyannameler Dar mükellef kurumlar›n gelirleri için; y›ll›k, özel ve muhtasar beyanname olmaküzere üç tip beyanname verilmesi söz konusu olabilir.

Y›ll›k Beyanname Türkiye’de ticari ve zirai kazanç elde eden dar mükellef kurumlar, vergilerini y›l-l›k beyanname vererek öderler.

Özel BeyannameÖzel beyanname, dar mükellef yabanc› kurumlar›n vergiye tabi kazanc›n›n, GVK80. maddede yaz›l›; hisse senedi sat›fl›, gayrimenkul sat›fl› gibi di¤er kazanç ve irat-lardan (telif, imtiyaz, ihtira... benzeri gayri maddi haklar›n sat›fl› karfl›l›¤›nda al›nanbedeller hariç) oluflmas› durumunda verdikleri beyannamedir (KVK m. 26).

Özel beyanname, kazanc›n elde edildi¤i tarihten itibaren 15 gün içinde, yaban-c› kurum veya Türkiye’de onun ad›na hareket eden kimse taraf›ndan 27. maddede


‹hracat istisnas›: ‹hracat›teflvik etmek amac›yla, darmükellef kurumlar›nTürkiye’den ald›klar› mallar›ihraç etmelerindensa¤lad›klar› kazançlar›nkurumlar vergisinden muaftutulmas›d›r.

belirtilen vergi dairesine verilmek zorundad›r. Verilen beyanname üzerinden ta-hakkuk eden verginin tamam› ayn› süre içinde ödenecektir.

“Özel beyanname” ve “münferit beyanname” kimler taraf›ndan, hangi gelirler için, hangisürelerde verilir?

Muhtasar BeyannameDar mükellef kurumlar›n ticari, zirai ve di¤er kazanç ve iratlar› d›fl›nda kalan ka-zanç ve iratlar› kurumlar vergisi tevkifat›na tabidir. Kaynakta vergileme, dar mükel-lef kurumlar aç›s›ndan yo¤un bir uygulama alan› bulmaktad›r.

KVK’n›n 30. maddesi, dar mükellef kurumlar›n kazançlar› üzerinden yap›lacakstopajlar› belirlemektedir. Dar mükellef kurum kazançlar›n›n, tam mükellef kurum-lara nazaran daha yo¤un flekilde stopaja tabi tutulmas›, kanuni ve ifl merkezlerininyurt d›fl›nda bulunmas›ndan kaynaklanmaktad›r. Bu flekilde bu gelirlerin vergilen-mesi güvenceye al›nmak istenmektedir.

Bu kazanç ve iratlar› dar mükellef kuruma ödeyen kurum veya kifliler söz ko-nusu tevkifat› yaparak, takip eden ay›n yirmi üçüncü günü akflam›na kadar vere-cekleri muhtasar beyanname ile bildirecekler ve vergiyi de ayn› ay›n yirmi alt›nc›günü mesai saati bitimine kadar ödeyeceklerdir (KVK m. 29).


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



7


Kurumlar vergisinde tam ve dar mükellef ay›r›m›-n› yap›p bu verginin mükelleflerini aç›klamak.Kanuni veya ifl merkezi Türkiye’de bulunan ku-rumlar tam mükelleftir. Kanuni ve ifl merkezininher ikisi de Türkiye’de olmayan kurumlar ise darmükellef olarak vergilendirilir. Bu ikinci grup ku-rumlar sadece Türkiye’de elde ettikleri kazançlarüzerinden vergi öderler.Kurumlar vergisinin mükellefleri, KVK’n›n 1. mad-desinde say›lm›flt›r. Bunlar; sermaye flirketleri, ko-operatifler, iktisadi kamu kurulufllar›, dernek vevak›flara ait iktisadi iflletmeler ve ifl ortakl›klar›d›r.

Kurum kazançlar›n›n vergi matrah›n›n tespitiniizah etmek.Kurum kazançlar› gelir vergisi konusuna girengelir unsurlar›ndan oluflur. Kurumlar vergisi mükellefleri 1. s›n›f tacirlerdir. Vergi matrahlar› bilanço üzerinden hesap edilir.Bilanço üzerinden ilgili y›la ait ticari kâr tespit edi-lir. Ticari kâr hesap edilirken indirim konusu ya-p›lan giderlerden kanunen kabul edilmeyenler ç›-kar›l›p kâra eklenir. Kâr hesab› yap›l›rken dikkateal›nmam›fl giderler varsa bunlar kârdan düflülür. Daha sonra varsa ifltirak kazanc› gibi istisnalardüflülür. Son olarak, yine varsa, kuruma ait son befl y›la aitzararlar da gayrisafi kazançtan düflülebilecektir.

Kurum kazanc›n›n tespitinde kabul edilmeyenindirimleri, indirilebilecek giderleri ve zararla-r›n mahsubunu aç›klamak.KVK’nin 11. maddesinde say›lan; transfer fiyat-land›rmas› yoluyla örtülü kazanç da¤›t›m›, örtülüsermaye yoluyla faiz ödenmesi gibi baz› indirim-ler kanunen kabul edilmeyen indirim olarak ka-bul edilmifltir.‹ndirilebilecek giderler konusunda kural olarakGelir Vergisi Kanunu hükümleri uygulanmakta-d›r. Yani; GVK’nin 40. maddesinde say›lan gider-leri kurumlar da aynen gelir vergisi mükelleflerigibi kazançlar›ndan düflebilirler. Kurumlar ayr›caKVK’nin 8 ve 10. maddesinde say›lan gider veindirimleri de kazançlar›ndan düflebilirler. Gelirvergisinde oldu¤u gibi son befl y›la ait zararlar daindirim konusu yap›l›r.Gider ve indirimlerden sonra, KVK 5. maddesin-de düzenlenen istisnalar da gözetilecektir.

Kurum kazanc›n›n beyan›n›, kurumlar vergisi-nin oran›n› ve ödenmesini aç›klamak.Kurum kazançlar› faaliyet gelirlerinden ya da fa-aliyet d›fl› gelirlerden oluflabilir.Bu gelirlerin tamam›n›n y›ll›k beyannamede top-lanmas› gereklidir.

Y›ll›k beyanname kurumun kanuni veya ifl mer-kezinin bulundu¤u yerdeki vergi dairesine veri-lir. Y›ll›k beyanname esas olarak izleyen y›l›n Ni-san ay›n›n 25. gün akflam›na kadar verilir ve he-sap edilen vergi de ayn› ay›n sonuna kadar öden-mek zorundad›r.Kurumlar vergisi oran› %20’dir.

Kurumlar›n tasfiye ve yeniden yap›lanmalar› du-rumunda vergilemenin nas›l yap›laca¤›n› aç›k-lamak.Kurumlar tasfiye dönemine girmiflse kurumunalacaklar› ve borçlar› belirlenir, mevcutlar› para-ya çevrilir ve borçlar ödenir. Kalan mal ve para-lar ortaklara da¤›t›l›r.Tasfiye haline giren kurumlar›n vergilendirilmedönemi tasfiye dönemidir. Tasfiye memurlar› taraf›ndan her tasfiye dönemiiçin tasfiye beyannamesi verilir. Vergi matrah›n›tasfiye kâr› oluflturur. Tasfiye kâr›, tasfiye döne-mi sonundaki servet de¤eri ile tasfiye dönemininbafl›ndaki servet de¤eri aras›ndaki olumlu fark›ifade eder. Tasfiye ifllemlerinin tamamlanmas›ndan sonraise, 30 gün içinde nihai tasfiye beyannamesi ve-rilir ve kesin vergi borcu bulunur. Bu miktardandaha önce ödenen vergiler düflülür; arkas›ndanda ya ilave vergi ödenir ya da fazla vergi öden-miflse iade al›n›r.Kurumlar bir tek tüzel kiflilik alt›nda toplanabilir.Bu durumda infisah eden kurum için tasfiye sözkonusu olur. Birleflme durumunda tasfiye kâr› yerine birleflmekâr› vergi matrah› olacakt›r.KVK 19. maddesinde gösterilen durumlarda bir-leflmeler devir kabul edilecek ve birleflmeden do-¤an kârlar hesaplan›p vergilendirilmeyecektir.

Dar mükellef kurumlarla ilgili düzenlemeleri tes-pit etmek. Kural olarak KVK’de yer alan tam mükelleflerleilgili düzenlemeler, dar mükellefler için de uygu-lanmaktad›r.Dar mükellef kurumlar, Türkiye’de; ticari, zirai,serbest meslek kazanc›, menkul ve gayrimenkulsermaye irad› ile di¤er kazanç ve irat elde edebi-lirler. Dar mükellef kurumlar, indirilecek ve indirile-meyecek giderler yönünden tam mükelleflere aitdüzenlemelere tâbidirler. Ayr›ca KVK m. 23/3 veKVK m. 3/3’te dar mükelleflere özgü özel düzen-lemeler de yap›lm›flt›r.Dar mükellef kurumlar›n Türkiye’deki gelirleri için;y›ll›k, özel ve muhtasar beyanname olmak üzereüç tip beyanname verilmesi söz konusu olabilir.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç

4NA M A Ç

5NA M A Ç

6NA M A Ç


1. Afla¤›dakilerden hangisi kurumlar vergisinin varl›knedenlerinden biri de¤ildir?

a. Kurumlar›n kamu hizmetlerinden yararlanmas›b. Kurumlar›n ayr› tüzel kifliliklerinin olmas›c. Kurumlar›n ödeme gücü d. fiirketleflmenin cayd›r›lmas›e. Kurumlar›n gelir elde etmesi

2. Afla¤›dakilerden hangisi kurumlar vergisinde dar mü-kellefiyet esas›na göre vergilendirilir?

a. ‹fl merkezi yurt d›fl›nda olan kurumb. Kanuni merkezi yurt d›fl›nda olan kurumc. Kanuni merkezi Türkiye’de olan kurumd. ‹fl merkezi Türkiye’de olan kurume. ‹fl merkezi ve kanuni merkezi yurt d›fl›nda olan

kurum

3. Afla¤›dakilerden hangisi kurumlar vergisi mükellefide¤ildir?

a. Kooperatiflerb. Banka flubesic. ‹ktisadi kamu müesseselerid. Dernek ve vak›flara ait iktisadi iflletmelere. ‹ste¤e ba¤l› olarak ifl ortakl›klar›

4. Afla¤›dakilerden hangisi kurumlar vergisinden muafde¤ildir?

a. Milli piyango idaresib. Turizm iflletmesic. Askerî fabrikad. K›z›laye. Vak›f üniversitesi

5. Afla¤›dakilerden hangisi Kurumlar Vergisi Kanu-nu’nda yer alan bir istisnad›r?

a. ‹fltirak kazançlar› istisnas› b. Telif kazançlar› istisnas›c. Müteferrik istisnalard. Konut kiras› istisnas›e. De¤er art›fl kazançlar› istisnas›

6. 2011 y›l›nda dönem bafl› öz sermayesi T100.000, dö-nem sonu öz sermayesi T200.000 olan X Afi’den y›l için-de T8.000 tutar›nda para çekilmifl buna karfl›l›k T16.000tutar›nda para eklenmifltir. Bu durumda flirketin 2011y›l› kurumlar vergisi matrah› kaç lira olur?

a. T72.000b. T82.000c. T92.000d. T100.000e. T108.000

7. Kurumlar Vergisi Kanunu’na göre afla¤›dakilerdenhangisi kurum kazançlar›n›n tespitinde indirilebilecekgiderlerden bir tanesi de¤ildir?

a. Kurulufl giderlerib. Genel kurul toplant› giderleric. Ba¤›fllard. Yedek akçelere. Hisse senetleri ve tahvillerin ihraç giderleri

8. Kurumlar vergisi beyannamesinin verilme ay› afla¤›-dakilerden hangisidir?

a. Ocak ay›b. fiubat ay›c. Mart ay›d. Nisan ay›e. May›s ay›

9. Kurumlar vergisinde geçici vergi kaçar ayl›k dönem-ler itibariyle ödenir?

a. Alt›flar ayl›k b. Befler ayl›kc. Dörder ayl›kd. Üçer ayl›ke. ‹kifler ayl›k

10. Afla¤›daki mükelleflerden hangisi ihracat istisnas›avantaj›ndan yararlanabilir?

a. Dar mükellef gerçek kiflib. Tam mükellef ticari kazanç erbab›c. Tam mükellef kurum d. Serbest meslek erbab›e. Zirai kazanç elde eden çiftçi



Kaynak: Hürriyet Gazetesi, 7 Aral›k 1999.


”

“


Maliye, Vergi Cenneti Adalar’› Takibe Al›yor!

Maliye, vergi cenneti olarak bilinen adalarda ye-

rinde denetim yapacak. Vergi dedektifleri bu ada-

larda paras› olan Türkleri yak›n takibe alacak.

02 Ocak 2012

Vergi cennetlerine kay›t d›fl› para ak›fl›n› sona erdirmekiçin dört koldan harekete geçen Maliye Bakanl›¤›, ye-rinde denetime haz›rlan›yor.Maliye-Mali Suçlar› Araflt›rma Kurulu (MASAK), Jersey,Man, Bermuda, Cayman, Bahamalar, Virjin adalar›nayap›lan para transferlerinin ayr›nt›l› haritas›n› ç›kar›yor.Çal›flma kapsam›nda, Bankac›l›k Düzenleme ve Denet-leme Kurumu (BDDK) ile birlikte vergi ödememek içinparas›n› bu adalara aktaran ifladamlar› takibe al›nacak.Vergi cenneti kabul edilen ülkelere kay›t d›fl› para ak›-fl›n› sona erdirmek için ‘Bilgi De¤iflim Anlaflmas›’ imza-layan Maliye, adalarda da yerinde denetim yapacak.Vergi cennetleri listesinde yerleflik veya faaliyette bulu-nan kurumlara ‘nakden veya hesaba yap›lan, tahakkukettirilen’ bütün ödemelerden yüzde 30 vergi kesintisiyap›labiliyor. Ancak bunun için vergi cennetleri listesi-nin resmilefltirilmesi gerekiyor.VERG‹S‹ ALINACAK

Bu adalara kaçan paradan vergi al›nabiliyor. Maliye,vergi al›nabilecek ada ülkelerin listesini haz›rlad›. S›ra,bu listenin Bakanlar Kurulu karar›yla resmilefltirilmesi-ne geldi. Maliye, resmi listeyi yay›nlamasa da ada ülke-lere yap›lan para ve kâr transferlerini kayda almaya bafl-lad›. Yurt d›fl›nda Türk vatandafllar›n›n yaklafl›k 100-150milyar dolar civar›nda birikimi oldu¤u tahmin ediliyor.MASAK ve BDDK’n›n birlikte yürüttü¤ü çal›flma kapsa-m›nda, bu adalardaki flüpheli ifllemlerden yola ç›k›la-rak, ilgili ülkelerden de izin al›n›p, vergi müfettifllerigönderilecek; para transferleri izlenecek.

35 VERG‹ CENNET‹ VAR

Maliye, vergi cennetlerini belirlerken OECD’nin haz›rla-d›¤› ‘kara listeyi’ dikkate al›yor. Bunlar aras›nda, VirginAdalar›, Dominik, Andora, Bahamalar, Jersey, Liberya,Maldivler, Panama, Seyfleller gibi ülkeler yer al›yor. Ver-gi cenneti adalar›n say›s› 35’i buluyor. Yetkililer, “Jer-sey’in ard›ndan Bermuda ile anlaflma imzalanacak. 3 ada ile görüflmeler olumlu gidiyor” dedi.

Kaynak: http://konut.milliyet.com.tr 02 Ocak 2012

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›1. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kurumlar Vergisinin Varl›k

Nedeni” konusunu yeniden gözden geçiriniz.2. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kurumlar Vergisinde Tam

ve Dar Mükellef” konusunu yeniden gözden ge-çiriniz.

3. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kurumlar Vergisinin Mü-kellefleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

4. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Vergiden Muaf Tutulan Ku-rumlar” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

5. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹stisnalar›n Dikkate Al›n-mas›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

6. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kurum Kazançlar›n›n Beya-n›, Verginin Oran›, Ödenmesi” konusunu yeni-den gözden geçiriniz.

7. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Safi Kurum Kazanc›n›n Tes-pitinde ‹ndirilebilecek Giderler” konusunu ye-niden gözden geçiriniz.

8. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Beyannamenin Verilece¤iYer ve Zaman” konusunu yeniden gözden ge-çiriniz.

9. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Kurumlar Vergisinin Oran›ve Geçici Verginin Mahsubu” konusunu yeni-den gözden geçiriniz.

10. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Dar Mükelleflere Özgü Dü-zenlemeler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Okuma Parças›


S›ra Sizde 1

Spor kulüpleri ve sadece spor faaliyetinde bulunan ano-nim flirketler kurumlar vergisinden muaft›r. Stadyummaç has›latlar› ve stadyum kira gelirleri, isim hakk› ge-lirleri, radyo ve televizyon yay›n gelirleri, forma reklamgelirleri, saha içi reklam gelirleri ve büfe gelirleri gibigelirler kurumlar vergisine tabi olmayacakt›r. Ancak ay-n› gelirler için KDV gibi baflka vergiler ödenmesi sözkonusu olabilir.

S›ra Sizde 2

KVK’nin birinci maddesinde yaz›l› olan kurumlardan,kanuni veya ifl merkezi Türkiye’de bulunanlar tam mü-kellef olarak kabul edilmifllerdir.Dar mükellefler ise, kanuni ve ifl merkezlerinden herikisi de Türkiye’de bulunmayan kurumlard›r.

S›ra Sizde 3

KVK’nin 5. maddesi, kurumlar›n tam mükellefiyete tabibaflka bir kurumun sermayesine ifltiraklerinden elde et-tikleri kâr pay›n› istisna kapsam›na alm›flt›r. KVK m. 12/7’e göre; örtülü sermaye kapsam›nda, faiz vebenzeri ödemeler, gerek borç alan gerekse borç verennezdinde, örtülü sermaye flartlar›n›n gerçekleflti¤i hesapdöneminin son günü itibar›yla da¤›t›lm›fl kâr pay› say›l›r.Maliye Bakanl›¤›n›n Kurumlar Vergisi 1 Seri no’lu Ge-nel Tebli¤i’nde örtülü sermaye yoluyla al›nan kâr pay-lar›n›n istisna kapsam›nda oldu¤u ifade edilmektedir.Ancak örtülü sermaye durumunda, Kanun’un 5. mad-desinin arad›¤› sermayeye kat›lma flart› gerçekleflme-mektedir; sadece varsay›lmaktad›r. KVK 5. maddesindesay›lmayan bir kazanc›n yorum yoluyla kurumlar vergi-sinden istisna edilememesi gerekir. Ancak böyle bir du-rumda da çifte vergileme sorunu do¤acakt›r. Bu aç›kla-malar, 5. maddede ilave bir düzenleme yap›lmas›na ih-tiyaç oldu¤unu göstermektedir.

S›ra Sizde 4

Serbest meslek faaliyetinin flirketleflerek yap›lmas› du-rumunda;

• Yap›lan tahsilatlar üzerinden stopaja maruz kal-mama,

• Azalan bakiyeler usulüyle amortisman ay›rma,• Yeniden de¤erleme yapma, enflasyon düzeltmesi

yapma, yenileme fonu ay›rma,• Kendisine, efline, çocuklar›na ücret ödeyerek in-

dirme imkân›,• D›flardan kiralanan tafl›tlar›n giderlerini indirme

gibi avantajlara sahip olunabilir.Vergi borcundan sorumlulu¤un s›n›rland›r›lmas› aç›s›n-dan da kurumlar vergisi mükellefi olmak daha avantaj-l›d›r. Zira gelir vergisinde flahsen tüm malvarl›¤›yla so-rumluluk vard›r. Oysa kurumlar vergisinde, örne¤in Afikurulmuflsa, kurumun borçlar›ndan dolay› flirket orta¤›-n›n hiçbir sorumlulu¤u söz konusu olmaz. Buna karfl›l›k, faaliyetten kazan›lan paralar›n çekilipharcanmas› konusunda gelir vergisi mükellefi olmakdaha avantajl› görünmektedir. Zira Kurumlar VergisiKanunu, gelir vergisi uygulamas›ndan farkl› olarak flir-ketten çekilen paralara piyasa rayicine göre faiz tahak-kuk ettirilmesi gerekti¤ini öngörmüfltür. Oysa gelir ver-gisi uygulamas›nda çekilen paran›n asl›n› ilave etmekyeterli olmakta, faiz fark› ilavesi söz konusu olmamak-tad›r (Bkz. GVK m. 41/1).Son olarak ba¤›fl ve yard›m indirimi konusunda da ku-rumlar vergisi mükellefleri daha avantajl› görünmekte-dir. Kurumlar vergisinde bu indirimler y›l içinde defter-lere gider yaz›lmak suretiyle gerçeklefltirilir. Yani ku-rumlar vergisinde gelir olmasa bile, yap›lan ba¤›fl kabuledilmekte, bu da flirketin zarar›n› art›ran bir unsur ol-maktad›r. Oysa gelir vergisi uygulamas›nda ba¤›fl-yar-d›m indirimi sadece beyanname üzerinden yap›lan birindirimdir. Yani beyannamede gelir gösterilmemiflse,ba¤›fl-yard›m indirimi de yap›lamaz.



S›ra Sizde 5

Ticari bilanço kâr› + kanunen kabul edilmeyen giderler-(istisna, indirim + zararlar) formülünden safi kurum ka-zanc›n› bulabiliriz. Buna göre 200+10-(5+45)=T160 safi kurum kazanc› olur.%20 olan kurumlar vergisi oran› uygulan›nca, ödene-cek kurumlar vergisi T32 olarak bulunur.

S›ra Sizde 6

Sermaye flirketlerinin sona ermeleri (tasfiyesi); infisahve fesih fleklinde gerçekleflebilir. Bu iki durumda flirketler tasfiye sürecine girmektedir. ‹nfisah; yasada veya esas sözleflmede öngörülen sebep-lerden birinin gerçekleflmesi ile herhangi bir karar al›n-mas›na gerek olmadan flirketin kendili¤inden sona er-mesidir. Fesih ise; yasada veya esas sözleflmede yer alan sebep-lerden birine dayanarak bu yetkiye sahip olanlar tara-f›ndan flirketin sona erdirilmesidir.

S›ra Sizde 7

Özel beyanname, dar mükellef yabanc› kurumlar›n ver-giye tâbi kazanc›n›n, GVK 80. maddede yaz›l›; hisse se-nedi sat›fl›, gayrimenkul sat›fl› gibi di¤er kazanç ve irat-lardan oluflmas› durumunda verilir.Özel beyanname kazanc›n elde edildi¤i tarihten itiba-ren 15 gün içinde verilir. Münferit beyanname ise özel beyannamenin gelir ver-gisi dar mükellefleri ile ilgili olan›d›r. Gelir vergisi darmükelleflerinin y›ll›k beyanname ile bildirmeye mecburolmad›klar› kazanç ve iratlardan, vergisi tevkif suretiyleal›nmam›fl olanlar›n bildirilmesine mahsustur. Bu kazanç ve iratlara örnek olarak gayrimenkullerin el-den ç›kar›lmas›ndan do¤an kazançlar› verebiliriz.Münferit beyanname de aynen özel beyannamede ol-du¤u gibi kazanc›n elde edildi¤i tarihten itibaren 15gün içinde verilir.

Akdo¤an, A. (1998). Türk Vergi Sistemi ve Uygulamas›,

Gözden Geçirilmifl ve Geniflletilmifl 2. Bask›, Ankara:Gazi Kitabevi.

Ar›kan, Z. (2007). Türk Vergi Hukukunda Mali

‹kametgâh, Ankara: Maliye ve Hukuk Yay›nlar›.Bilici, N. (1991). “Risk ve Masraf Karfl›l›klar›”, Say›fltay

Dergisi, no: 3, s. 9-13. Bilici, N. (1992). “Alacak De¤er Düflüfl Karfl›l›klar›”,



Seçkin Yay›nevi.Buluto¤lu, K. (1978). Türk Vergi Sistemi, cilt 1, 6.

bask›, ‹stanbul: Fakülteler Matbaas›.Ekmekci, E. (1994). Kurumlar Vergisinde Dar

Yükümlülük, ‹stanbul: Kazanc› Kitap A.fi. Yay›nlar›.Karakoç, Y. (2007). Vergi Hukuku Uygulamalar›,

Ankara: Yetkin Yay›nlar›.Kavak, A. (2005). Sermaye fiirketlerinin Tasfiye,

Birleflme, Devir ve Bölünme ‹fllemleri, Ankara:Maliye ve Hukuk Yay›nlar›.

Özer, ‹. (1977). Vergileme ‹lkeleri ve Türk Vergi




Vural, ‹. (2009). Yorum ve Aç›klamalarla Kurumlar

Vergisi Kanunu, ‹stanbul: Gelirler KontrolörleriDerne¤i Yay›nlar›.


Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Harcama vergisini tan›mlay›p harcama vergilerinin isimlerini s›ralayabilecek,Katma de¤er vergisinin konusunu aç›klayabilecek,Katma de¤er vergisinde vergiyi do¤uran olay› ve verginin matrah›n› izahedebilecek,Katma de¤er vergisinde verginin mükellefi ile verginin sorumlusu aras›ndakifark› ay›rt edebilecek,Katma de¤er vergisi oranlar›n› aç›klayabilecek,Ödenecek katma de¤er vergisinin hesab›n› yap›p vergi indiriminin uygulan›-fl›n› izah edebilecek,Katma de¤er vergisi beyannamesi ve verginin ödenmesi hakk›nda bilgi vere-bilecek,Katma de¤er vergisinde istisnalar hakk›nda aç›klama yapabileceksiniz.

‹çindekiler

• Harcama Vergisi• Yay›l› Muamele Vergisi• Katma De¤er• Fiili Mükellef• Teslim ve Hizmet• Fatura

• Matrah• Kanuni Mükellef• Genel Oran• Beyanname• ‹stisna

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

NNNNNNNN

Türk Vergi Sistemi

• HARCAMA VERG‹S‹ KAVRAMI VEHARCAMA VERG‹LER‹N‹NSINIFLANDIRILMASI

• KATMA DE⁄ER VERG‹S‹N‹N TEMELÖZELL‹KLER‹

• KDV’DE VERG‹Y‹ DO⁄URAN OLAY• KDV’N‹N MATRAHI• VERG‹N‹N MÜKELLEF‹, VERG‹

SORUMLUSU• KATMA DE⁄ER VERG‹S‹N‹N

ORANI• KDV BEYANNAMES‹, KDV’N‹N

ÖDENMES‹, ÖDENECEK KDV’N‹NHESABI

• ‹ST‹SNALAR


HarcamalarÜzerinden Al›nanVergiler: KatmaDe¤er Vergisi

HARCAMA VERG‹S‹ KAVRAMI VE HARCAMAVERG‹LER‹N‹N SINIFLANDIRILMASI

KavramHarcama vergileri; üretilen, tüketilen, sat›lan mal ve hizmetler veya çeflitli mu-ameleler üzerinden al›nan vergilerdir.

Bu vergiler uygulamada gider vergisi, tüketim vergisi, istihsal vergisi, muamelevergisi ve mal ve hizmetlerden al›nan vergiler gibi isimlerle de an›lmaktad›r.

Harcama vergileri çeflitli s›n›fland›rmalara tabi tutulmaktad›r. Bunlardan ilki, ik-tisadi muamele vergileri - hukuki muamele vergileri s›n›fland›rmas›d›r.

‹ktisadi Muamele Vergileri - Hukuki Muamele VergileriS›n›fland›r›lmas›‹ktisadi muamele vergileri; üretim, sat›fl, tüketim, ithalat gibi iktisadi olaylar üzerin-den al›n›rlar. Katma de¤er vergisi, özel tüketim vergisi ve gümrük vergisi; iktisadimuamele vergisi özelli¤ini tafl›yan vergiler aras›nda yer almaktad›r.

Hukuki muamele vergileri ise tek ya da çok tarafl› hukuki ifllemlerden, baz› ida-ri ifllem ve tasarruflardan al›nmaktad›r. Bu özellikte olan harcama vergilerimiz ara-s›nda da banka ve sigorta muameleleri vergisi ile damga vergisi ve harçlar yer al-maktad›r.

Genel Tüketim Vergileri - Özel Tüketim VergileriS›n›fland›r›lmas›Harcama vergilerinin bir baflka ay›r›m›; genel tüketim vergileri - özel tüketim ver-gileri fleklinde yap›lmaktad›r:

Genel tüketim vergileri, tüm iktisadi muameleleri vergi kapsam›na almaktad›r.Katma de¤er vergisi, gümrük vergisi bu özellikte olan vergilerdir.

Özel tüketim vergileri ise akaryak›t, sigara, alkollü içecekler gibi seçilmifl baz›ürünlerin sat›fl›n›, KDV’ye ilave olarak yeniden vergilendirmektedir.

Harcama Vergilerinin Dörtlü S›n›fland›r›lmas›Yukar›daki ayr›mlardan da yararlanarak, Türk vergi sistemindeki harcamalar üze-rinden al›nan vergileri dörtlü bir s›n›flamaya tabi tutabiliriz.

Harcamalar ÜzerindenAl›nan Vergiler:

Katma De¤er Vergisi

Harcama vergileri: Paraveya parayla ifadeedilebilecek ekonomikk›ymetlerin (gelir, servet)harcanmas›, eldenç›kar›lmas› esnas›ndaal›nan vergilerdir.

1. Genel tüketim vergisi niteli¤indeki harcama vergileri: • Katma de¤er vergisi (Kural olarak tüm mal ve hizmet teslimleri KDV’yetabidir), • Gümrük vergisi (Kural olarak tüm mal ithalat› gümrük vergisine tabidir).

2. Özel tüketim vergisi özelli¤ini tafl›yan harcama vergileri: • Özel tüketim vergisi, • Banka ve sigorta muameleleri vergisi, • Özel iletiflim vergisi, • 8 y›ll›k e¤itime katk› pay›, • fians oyunlar› vergisi.

3. Kamunun hizmet veya mal sat›fl› karfl›l›¤›nda al›nan harcama vergileri:• Harçlar, • De¤erli kâ¤›tlar vergisi.

4. Çeflitli ifllemler üzerinden al›nan harcama vergisi:• Damga vergisi.

Bu son vergi, “arac›l›k hizmetleri vergisi” olarak da isimlendirilebilir.Bu ünitede, dörtlü s›n›fland›rma içinde yer alan vergilerden sadece katma de-

¤er vergisi incelenecektir. Geri kalan di¤er harcama vergileri ise izleyen 7. ünitedeincelenecektir.

Sigara ve alkollü içecek sat›fllar›n›n, ayr›ca özel tüketim vergisine tabi tutulmas›n›n neden-leri neler olabilir?

KATMA DE⁄ER VERG‹S‹N‹N TEMEL ÖZELL‹KLER‹Katma de¤er vergisinin temel özellikleri afla¤›da tarihçe ile ilgili bilgilerin verilme-sinin ard›ndan dört bafll›k alt›nda incelenmektedir.

Tarihçe 3065 say›l› Katma De¤er Vergisi Kanunu’nun uygulanmas› 1 Ocak 1985 tarihindebafllam›flt›r. Bu Kanun’un yürürlü¤e girmesiyle, bu tarihe kadar uygulanan; 6802say›l› Gider Vergileri Kanunu kapsam›ndaki veya d›fl›ndaki di¤er tüketim vergileri-nin tamam› uygulamadan kalkm›flt›r. Yürürlükten kald›r›lan eski tüketim vergileri-nin isimleri için KDVK, m. 61’e bak›labilir.

Gider Vergileri Kanunu’nun içinde yer alan banka ve sigorta muameleleri ver-gisi ise yürürlükte kalm›flt›r. Bu flekilde Türkiye’de, baz› Avrupa ülkelerinin aksine,banka ve sigorta hizmetleri KDV’ye tabi tutulmam›fl olmaktad›r. ‹zleyen ünitede in-celeyece¤imiz gibi, banka ve sigorta ifllemleri ayr› bir vergiye (banka ve sigortamuamelesi vergisine) tabi tutulmaktad›r.

Üretim Zincirinin Tüm Aflamalar›nda Vergi Al›n›rKatma de¤er vergisi, genel tüketim vergilerinin en geliflmifl flekli olup, baflta Avru-pa Birli¤i ülkeleri olmak üzere, dünyan›n çok say›da ülkesinde uygulanmaktad›r.

Bu vergi yay›l› muamele vergisi özelli¤ini tafl›makta, yani ekonomideki üre-tim zincirinin tüm aflamalar›nda vergi al›nmaktad›r. Örne¤in tekstil sektörünü eleal›rsak, pamu¤un bir elbise haline dönüflmesine kadar geçen (fabrika, toptanc›,perakendeci ve nihayet tüketiciye sat›fl) sürecinin tamam›, vergiye tabi olmaktad›r.‹zleyen ünitede inceleyece¤imiz özel tüketim vergisi gibi toplu muamele vergile-rinde ise üretim zincirinin sadece bir halkas›nda vergi al›n›r.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

Yay›l› muamele vergisi:Verginin, üretim vepazarlaman›n heraflamas›nda al›nmas›d›r.Üretim zincirinin sadece biraflamas›nda vergi al›nmas›halinde ise toplu muamelevergisi söz konusu olur.

Vergi Sadece Katma De¤er Üzerinden Al›n›rKatma de¤er vergisi uygulamas›nda vergi, aflamalardaki sat›fl fiyat› üzerinden de-¤il, her aflamada ortaya ç›kar›lan katma de¤er üzerinden al›n›r.

Örne¤in haz›r giyim toptanc›s› firmadan 100 birim mal sat›n alan bir peraken-deci, al›fl›nda mal›n bedeline ilave olarak 18 birim de KDV ödemektedir. Peraken-decinin ald›¤› bu mallar› 130 liraya satt›¤›n› varsayarsak, bu sat›fllar esnas›nda sat›flbedeline ilave olarak 23,4 lira da (130 x %18 = 23,4) KDV toplanacakt›r. Peraken-deci haz›r giyimci, bu flekilde toplad›¤› KDV’den, daha önce kendisinin al›fllar›ndaödedi¤i KDV’yi düflüp (23,4 - 18 = 5,4), aradaki fark olan 5,4 liray› vergi dairesineyat›racakt›r. Fiilen vergi dairesine yat›r›lan tutar, üretim zincirinin her aflamas›ndaortaya ç›kar›lan katma de¤erin vergisi olmaktad›r (30 x %18 = 5,4).

Bu anlamda katma de¤er; al›nan mallara ödenen bedelle bu mallar›n sat›fl fi-yat› aras›ndaki fark›, bir baflka ifadeyle ç›kt› fiyatlar›yla girdi maliyeti aras›ndaki far-k› oluflturmaktad›r.

Kanuni Mükellefler Ödedikleri Vergiyi Fiili MükelleflereYans›t›rlarKatma de¤er vergisi uygulamas›nda, üreticiler ve sat›c›lar taraf›ndan ödenen vergi-lerin tamam› sonuçta tüketiciye yans›t›lmaktad›r.

Kanuni mükellef ad›n› alan (ve arac› mükellef olarak da isimlendirilen) kifli ve-ya kurulufllar; al›fllar›nda ödedikleri vergiyi, sat›fllar›nda toplad›klar› vergilerle tela-fi etmekte, fazla vergiyi vergi dairesine yat›rmaktad›rlar. Bu kifliler, bir nevi devle-tin tahsildar› gibi çal›flmaktad›rlar.

Yukar›da verdi¤imiz örnekteki iki aflamada vergi idaresine ödenen 23,4 liran›ntamam› sonuçta tüketicinin cebinden ç›km›flt›r. Bir baflka ifadeyle katma de¤er ver-gisinin fiili mükellefi nihai tüketiciler olmaktad›r.

KDVK’ye göre verginin mükellefi, mal teslim eden ve hizmet ifas›nda bulunanlard›r. Ancakbu kifliler verginin yans›ma özelli¤inden yararlanarak, ödedikleri vergiyi tüketicilere yan-s›tmaktad›rlar.

Katma De¤er Vergisinin KonusuKatma de¤er vergisinin konusuna giren ifllemler, Kanun’un 1. maddesinde ayr›nt›-l› olarak belirtilmifltir. Bu ifllemleri iki bafll›k alt›nda aç›klayabiliriz.

Ticari, S›nai, Zirai Faaliyet ve Serbest Meslek Faaliyeti ÇerçevesindeYap›lan Teslim ve HizmetlerTicari, s›nai, zirai faaliyet ve serbest meslek faaliyeti çerçevesinde özel kurulufllarve baz› kamu kurulufllar› taraf›ndan yap›lan teslim ve hizmetler KDV’ye tabidir. Buflekilde; ticari, zirai ve serbest meslek faaliyeti kapsam›nda yap›lan tüm teslim vehizmetler vergi kapsam›na al›nm›flt›r.

Burada sözü edilen teslim kavram›, bir mal üzerindeki tasarruf hakk›n›n malikveya onun ad›na hareket edenlerce, al›c›ya veya onun ad›na hareket edenlere dev-redilmesi anlam›n› tafl›maktad›r (KDVK, m. 2, 3). Hizmet ise teslim ve teslim say›-lan haller ile mal ithalat› d›fl›nda kalan hallerdir (KDVK, m. 4). Bu hallere örnekolarak; bir fleyi yapmak, iflletmek, meydana getirmek, üretmek, onarmak, temizle-mek, muhafaza etmek, haz›rlamak, kiralamak gibi durumlar› verebiliriz.

Vergi kapsam›na, GVK’nin 70. maddesinde yaz›l›, bina-arsa-motorlu tafl›t gibi malve haklar›n sat›fl› ve kiralanmas› ifllemleri de girmektedir. Örne¤in ticari iflletmeye ait

1096. Ünite - Harcamalar Üzer inden Al ›nan Vergi ler : Katma De¤er Vergis i

Katma de¤er, al›nan birmala ödenen bedelle bumal›n sat›fl fiyat› aras›ndakifarkt›r.

Fiili mükellef: Katma de¤ervergisinde fiili mükellefnihai tüketicilerdir.S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



(iflletmenin aktifine kay›tl›) bir araç veya ifl yerinin (özel kifliye veya iflletmeye) kiralan-mas› veya gayrimenkullerin ticari-s›nai faaliyet çerçevesinde sat›fl› da vergiye tabidir.

Buna karfl›l›k sat›fl veya kiralama, ticari-s›nai faaliyet çerçevesi d›fl›nda yap›l›yorise, vergi yükümlülü¤ü söz konusu olmayacakt›r. Bu flekilde örne¤in, ücretli A’n›nveya emekli B’nin özel mülkiyetinde bulundurdu¤u ifl yerini C’ye satmas› veya ki-ralamas› KDV kapsam›na girmeyecektir. Ancak KDV mükellefi olmayan kifliningayrimenkulünü KDV mükellefi olan kifliye veya kuruma satmas› (veya kiralama-s›) durumunda, sat›n alan (veya kiralayan) kifli veya kurum sorumlu s›fat›yla KDVhesaplay›p ödeyecektir (Bkz. KDV m. 9’a göre yay›mlanan 30 seri no.lu KDVKGT).

http://www.gib.gov.tr/ Mevzuat-Tebli¤ler-Kanunlar-Katma De¤er Vergisi- adresinden 30Seri nolu KDV Genel Tebli¤i’ne ulaflabilirsiniz.

Di¤er Baz› Teslim ve HizmetlerKatma de¤er vergisine tabi mallar›n her ne suretle olursa olsun;

• ‹flletmeden çekilmesi, • ‹flletme personeline ücret, prim, ikramiye, hediye, ba¤›fl gibi isimlerle veril-

mesi de teslim olarak kabul edilmifltir. Örne¤in, beyaz eflya ticareti yapan iflletme sahibinin, iflletmede sat›lan bir tele-

vizyonu kullanmak üzere evine götürmesi durumunda, KDV aç›s›ndan ifllem yap›l-mas› gereklidir.

Trampa yap›lmas› iki ayr› teslim olarak kabul edilmektedir. Örne¤in, bir ifllet-menin sahibi oldu¤u bir arac›, baflka bir iflletmenin arsas› ile trampa etmesi duru-munda, KDV’ye tabi iki ifllem bulunmaktad›r.

Trampa kavram›; 1 Temmuz 2012 tarihinde yürürlü¤e girecek olan 6098 say›l› Türk Borç-lar kanunu’nun 282. maddesinde; mal de¤iflim sözleflmesi, taraflardan birinin di¤er tara-fa bir veya birden çok fleyin zilyetlik ve mülkiyetini, di¤er taraf›n da karfl› edim olarak bafl-ka bir veya birden çok fleyin zilyetlik ve mülkiyetini devretmeyi üstlendi¤i sözleflme, flek-linde tan›mlanm›flt›r. Ayn› maddede, sat›fl sözleflmesine iliflkin hükümlerin, mal de¤iflim sözleflmesine de uygu-lanaca¤›, taraflardan her birinin, vermeyi üstlendi¤i fley bak›m›ndan sat›c›, kendisine ve-rilmesi üstlenilen fley bak›m›ndan ise al›c› durumunda olaca¤› ifade edilmifltir.

Katma De¤er Vergisi Kanunu’nun 2. maddesi 5. bendindeki “Trampa iki ayr› teslim hük-mündedir” kural›n›, 1 Temmuz 2012 tarihinde yürürlü¤e girecek olan Borçlar Kanunu’nun282 ve 283. maddeleri paralelinde de¤erlendiriniz.

Her türlü mal ve hizmet ithalat› KDV’ye tabidir.Son olarak:

• Posta, telefon, telgraf, teleks ve benzeri hizmetler,• Spor toto oynanmas›, piyango tertiplenmesi (milli piyango dâhil),• Profesyonel sanatç›lar›n yer ald›¤› konserler, profesyonel sporcular›n kat›l-

d›¤› sportif faaliyetler, maçlar,• Boru hatt› ile ham petrol, gaz ve bunlar›n ürünlerinin tafl›nmas›,• Kamu kurulufllar›n›n (genel ve özel bütçeli idareler, il özel idareleri, beledi-

yeler, köyler, üniversiteler, dernek ve vak›flar, döner sermayeli kurulufllar)ticari, s›nai, zirai ve mesleki nitelikteki teslim ve hizmetleri (örne¤in, su,elektrik, gaz teslimleri) de KDV’ye tabi tutulmufltur.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P


‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E TS O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

KDV’DE VERG‹Y‹ DO⁄URAN OLAYVergiyi do¤uran olay, mal›n teslimi veya hizmetin yap›lmas› an›nda ortaya ç›k-maktad›r.

KDVK’nin 10. maddesinde konunun detaylar› aç›klanm›flt›r. Bu hükümlere gö-re vergiyi do¤uran olay:

• E¤er fatura ve benzeri belgeler mal›n teslimi veya hizmetin yap›lmas›ndanönce veriliyorsa bu belgelerin düzenlenmesi,

• Mal›n al›c›ya gönderilmesi halinde, nakliyesine bafllanmas›,• Su, elektrik, gaz teslimi durumunda, bunlar›n bedellerinin tahakkuk ettirilmesi,• ‹thalatta, Gümrük Kanunu’na göre gümrük vergisi ödeme yükümlülü¤ünün

bafllamas› veya e¤er ithalat gümrük vergisine tabi de¤ilse gümrük beyanna-mesinin tescili an›nda meydana gelmektedir.

Bu düzenlemelerden anlafl›laca¤› üzere; • Faturan›n düzenlenmesi, • Mal›n nakliyesine bafllanmas›, • Gümrük beyannamesinin tescili gibi ifllemler vergiyi do¤uran olay için ye-

terli görülmüfltür. Yani, örne¤in sat›fllar›n taksitle yap›lmas›, sat›c›n›n henüz mal›n bedelini, dola-

y›s›yla KDV’yi tahsil etmemifl olmas› durumunda da vergiyi do¤uran olay ortayaç›kmaktad›r. Bu durumda, faturan›n düzenlendi¤i tarihte vergiyi do¤uran olay or-taya ç›km›flt›r ve hesaplanan KDV’nin beyan edilmesi gereklili¤i vard›r.

Komisyoncular vas›tas›yla yap›lan sat›fllarda vergiyi do¤uran olay, mal›n al›c›yateslimi an›nda ortaya ç›kmaktad›r. fiöyle ki, komisyoncular vas›tas›yla sat›flta, mal›nkomisyoncuya b›rak›lmas› vergiyi do¤uran olay olarak kabul edilmemifltir. Vergiyido¤uran olay, mallar›n komisyoncudan sat›n al›nmas› an›nda ortaya ç›kacakt›r.

Teslim kavram›; bir mal üzerindeki tasarruf hakk›n›n malik veya onun ad›na hareketedenlerce, al›c›ya veya onun ad›na hareket edenlere devredilmesi anlam›n› tafl›maktad›r. Hizmet ise teslim ve teslim say›lan haller ile mal ithalat› d›fl›nda kalan hallerdir. Bu halle-re örnek olarak; bir fleyi yapmak, iflletmek, meydana getirmek, üretmek, onarmak, temiz-lemek, muhafaza etmek, haz›rlamak, kiralamak gibi durumlar› verebiliriz.

KDV’N‹N MATRAHIKatma de¤er vergisinin matrah›, teslim ve hizmetler karfl›l›¤›nda ödenen bedellerdir(KDVK m. 20). Bedel deyimi, mal› teslim alan veya kendisine hizmet yap›lan veya-hut bunlar ad›na hareket edenlerden, bu ifllemler karfl›l›¤›nda al›nan veya bunlarcaborçlan›lan; para, mal, menfaat, hizmet ve de¤erler toplam›n› ifade etmektedir. ‹t-halatta matrah, mal›n gümrük vergisine esas olan de¤erine ithalat s›ras›nda ödenenher türlü vergi, resim harç ve paylar ile gümrük beyannamesinin tescil tarihine ka-dar yap›lan tüm di¤er giderler ilave edilerek bulunmaktad›r (KDVK m. 21).

Matraha; teslim alan›n gösterdi¤i yere kadar sat›c› taraf›ndan yap›lan tafl›ma gi-derleri, ambalaj, sigorta, komisyon giderleri ve vade fark›, faiz, prim gibi çeflitli ad-lar alt›nda sa¤lanan her türlü menfaatler de dâhildir (KDVK m. 24).

Ayr›ca, ayn› maddeye göre KDV d›fl›nda fiyata ilave olan vergi, resim, harçlarda matraha dâhil edilmelidir. Örne¤in, özel tüketim vergisinin konusuna girenürünlerde hesaplanan ÖTV de KDV matrah›na dâhil olmaktad›r. Bundan sonrakiünitede inceleyece¤imiz ÖTV’nin de konusuna giren; sigara, alkol, akaryak›t, oto-mobil gibi mallar›n tesliminde önce ÖTV hesaplanmakta, arkas›ndan ÖTV’li fiyatüzerinden KDV hesab› yap›lmaktad›r.


Vergiyi do¤uran olay:Katma de¤er vergisindevergiyi do¤uran olay mal›nteslimi veya hizmetinyap›lmas› an›nda ortayaç›kar.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Buna karfl›l›k, fatura ve benzeri belgelerde gösterilen iskontolar ile hesaplanankatma de¤er vergisi matraha dâhil de¤ildir.

Alt›ndan yap›lan veya içinde alt›n bulunan ziynet eflyalar›n›n teslim ve ithalin-de matrah, külçe alt›n bedeli düflüldükten sonra kalan miktard›r. Bu flekilde alt›n-dan yap›lan yüzük, bilezik gibi ziynet eflyas› sat›fllar›nda KDV, fiyat›n tamam› üze-rinden de¤il, külçe alt›n bedeline isabet eden tutar›n düflülmesinden sonra kalank›sm›n (yani iflçilik bedelinin) üzerinden hesaplanmaktad›r.

Katma de¤er vergisinde matraha nelerin dâhil edilece¤ini aç›klay›n›z.

VERG‹N‹N MÜKELLEF‹, VERG‹ SORUMLUSU

KDV’nin MükellefiKDV’nin mükellefi konusu, Kanun’un 8. maddesinde düzenlenmifltir. Buna görekatma de¤er vergisinin mükellefi;

• Mal teslimi ve hizmet ifas› hallerinde, bu iflleri yapanlar (Bu çerçevede gelirvergisine tabi olan ticaret ve sanat erbab›, serbest meslek erbab› ve kurum-lar vergisine tabi olan kurumlar KDV’nin de mükellefi olmaktad›rlar),

• ‹thalatta mal ve hizmet ithal edenler,• Transit tafl›malarda, gümrük veya geçifl ifllemine muhatap olanlar (Türkiye

ile yabanc› ülkeler aras›nda yap›lan tafl›mac›l›k ile transit tafl›ma ifllerinde,hizmetin Türkiye s›n›rlar› içerisinde yap›lan k›sm› vergiye tabi olmaktad›r),

• PTT ‹flletme Genel Müdürlü¤ü, Radyo ve Televizyon Kurumlar›, spor toto,milli piyango vs.nin teflkilat müdürlükleri,

• At yar›fllar›n›, müflterek bahis ve talih oyunlar›n› tertipleyenler veya göste-renler ile

• Gelir Vergisi Kanunu’nun 70. maddesinde belirtilen mal ve haklar› kirayaverenlerdir.

Bu sayd›¤›m›z kifli ve kurulufllar verginin kanuni mükellefidirler. Bu kifliler,ödedikleri vergiyi (yukar›da da aç›kland›¤› gibi) tüketicilere yans›tmaktad›rlar.

KDV’de SorumlulukKDV’de vergi sorumlulu¤u, vergi alaca¤›n›n emniyetle tahsilini sa¤lamak amac›ylagetirilmifltir.

KDV sorumlulu¤u ile ilgili düzenleme, KDVK’nin 9. maddesinde yer alm›flt›r.Bu maddede say›lan haller, esas mükelleflerin idarece takibinin güç oldu¤u hal-lerdir. Bu tip durumlarda kendisine mal teslimi yap›lan yahut hizmet ifa edilenflirketler veya kifliler vergi sorumlusu yap›lmaktad›rlar. Örne¤in, bir yazar›n ki-tab›n›n telif hakk›n› Yay›nevi (Y)’ye satmas› durumunda normal olarak, kitapç›-dan KDV’yi de tahsil ederek vergi dairesine götürüp yat›rmas› gerekir. Ancakyazar›n fatura (makbuz) düzenleme yükümlülü¤ünün olmamas›, bu KDV’yiödeme görevinin yay›nevine b›rak›lmas›na yol açar. Yay›nevi Y, yazara sadecetelif bedelini ödeyecek, bu bedel üzerinden hesaplayaca¤› KDV’yi ise kendisivergi dairesine götürüp yat›racakt›r. Konu, uygulamada “KDV tevkifat›” fleklin-de de isimlendirilmektedir.

9. madde, üç durumda vergi sorumlulu¤unun (KDV tevkifat›n›n) söz konusuolaca¤›n› hüküm alt›na alm›flt›r:

• Mükellefin Türkiye içinde ikametgâh›n›n, ifl yerinin, kanuni merkezinin veifl merkezinin bulunmamas› durumu.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

• Fiilî ya da kaydi envanter s›ras›nda belgesiz mal bulunduruldu¤u veya bel-gesiz hizmet sat›n al›nd›¤›n›n tespiti halinde KDV sorumlulu¤u. Bu al›fllarnedeniyle ziyaa u¤rat›lan katma de¤er vergisi, belgesiz mal bulunduran ve-ya hizmet sat›n alan mükelleften aranacakt›r.

• Maliye Bakanl›¤› taraf›ndan gerekli görülen di¤er haller: KDVK’nin 9. mad-desi, Maliye Bakanl›¤›na, gerekli görülen di¤er durumlarda, ifllemlere tarafolanlar› verginin ödenmesinden sorumlu tutma yetkisini vermifltir. Bakanl›k,bu maddenin verdi¤i yetkiye dayanarak yay›mlad›¤› KDV tebli¤lerinde fark-l› sorumluluk türlerine yer vermifltir. Bunlara afla¤›daki örnekleri verebiliriz:

- Serbest meslek faaliyeti çerçevesinde ifa edilen telif kazançlar›nda, telifhakk›n› sat›n alan kifliye yüklenen KDV sorumlulu¤u,

- Fason tekstil ve haz›r giyim ifllerinde KDV sorumlulu¤u,- Reklam verme ifllemlerinde KDV sorumlulu¤u.

Bu durumlarda normal olarak sat›c›n›n (veya hizmet ifa edenin) üzerinde bulu-nan KDV ödeme yükümlülü¤ü (kanuni yükümlülük) mal al›c›s›na (veya kendisinehizmet ifa edilen kifliye) geçmekte ve bu kifliler sat›fl (veya hizmet) bedeli üzerin-den KDV hesaplayarak bunu sorumlu s›fat›yla ödemek durumunda kalmaktad›r.Bu örneklerde, normal uygulaman›n d›fl›na ç›k›lmakta ve KDV’nin kanuni mükel-lefi ile fiili mükellefi ayn› kifli olmaktad›r.

http://www.gib.gov.tr/ Mevzuat-Tebli¤ler-Kanunlar-Katma De¤er Vergisi- adresinden kat-ma de¤er vergisi sorumlulu¤unu geniflleten, 105 no’lu Genel Tebli¤ okunabilir.

Katma de¤er vergisinde uygulanan stopaj ile gelir üzerinden al›nan vergilerdeki (gelirvergisi, kurumlar vergisi) stopaj uygulamas›n› karfl›laflt›r›n›z.

KATMA DE⁄ER VERG‹S‹N‹N ORANIKatma De¤er Vergisi Kanunu’nun 28. maddesinde, katma de¤er vergisinin oran›%10 olarak belirlenmifl; ayn› maddede Bakanlar Kurulu’na bu oran› dört kat›na ka-dar art›rmaya ve %1’e kadar indirmeye yetki verilmifltir. Bu yetki, oran de¤iflikli¤iyan›nda, bu oranlar›n uyguland›¤› mal ve hizmetleri, baflka bir oran grubuna almakonusunu da kapsamaktad›r.

Bakanlar Kurulu, verilen yetkiyi kullanarak farkl› tarihlerde KDV oranlar›ndade¤ifliklik yapm›flt›r. Halen uygulanmakta olan oranlar %1, %8, %18 olmak üzereüç tanedir. %18 oran› genel orand›r; yani bir teslim ve hizmet di¤er oranlar›n uy-guland›¤› listelerde say›lmam›flsa, bu teslim ve hizmete uygulanacak vergi oran›%18 olacakt›r. Afla¤›da bu oranlar›n uyguland›¤› mal ve hizmet teslimleri özet ola-rak aç›klanm›flt›r.

%1 Oran› Uygulanan Mal Teslimleri (I Say›l› Liste)%1 oran uygulanan mal teslimlerini üç ana bafll›k alt›nda özetleyebiliriz:

G›da: • Bu¤day unu ve bu¤day unundan üretilen normal ve kepekli ekmekler, yuf-

ka (tost, sandviç ve hamburger ekme¤i ve di¤er katk›l› ekmekler hariç. Pa-rantez içinde say›lanlar %8 oran›nda KDV’ye tabi tutulmufltur),

• Kuru üzüm, kuru incir, f›nd›k, Antep f›st›¤›, bu¤day, m›s›r, kuru fasulye, mer-cimek, patates, zeytin gibi ihraç potansiyeli yüksek baz› zirai mahsullerintoptan sat›fl aflamalar› (%1 oran› uygulamas› bu ürünlerin perakende sat›fl saf-has›n› kapsamamaktad›r. Perakende sat›fl aflamas› %8 oran›nda vergiye tabi-


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



4

dir). “Toptan sat›fl aflamas›” ile, teslimi yap›lan ürünlerin, aynen veya ifllen-dikten sonra sat›lmas› kastedilmektedir. Bu anlamda, yemek yapmak üzerelokantac›n›n kuru fasulye, mercimek sat›n almas› %1 oranl› KDV’ye tabidir,

• Toptanc› hallerinde faaliyette bulunanlara ve bunlar taraf›ndan gerçek usuletabi KDV mükelleflerine yap›lan taze meyve, sebze teslimleri (bu ürünlerinperakende sat›fl safhas›nda KDV %8 olarak uygulanmaktad›r. Oran›n, toptan-c› aflamas›nda düflük tutulmas› ile kay›t d›fl›l›¤›n azalt›lmas› amaçlanmaktad›r).

‹nflaat: • Ticari iflletme taraf›ndan sat›lan ve net alan› 150 m2’ye kadar olan konut tes-

limleri (Sat›lan konutun alan›n›n 150 m2’den fazla olmas› durumunda KDV%18 olarak uygulanacakt›r. Konut d›fl›ndaki gayrimenkullerde ise örne¤indükkân ya da ma¤azalarda, metrekaresi ne olursa olsun KDV oran› %18’dir),

• Konut yap› kooperatiflerine yap›lan inflaat taahhüt iflleri.Di¤er:• Gazete, dergi sat›fllar›, motorsuz bisikletler,• Kullan›lm›fl binek otomobili sat›fllar› (ticari iflletmeye dâhil olan),• Cenaze hizmetleri, kan teslimleri,• 27 Aral›k 2011 tarihinden itibaren leasing (finansal kiralama) yoluyla maki-

ne-teçhizat al›mlar› (teflvik belgeli yat›r›mlarda tümü, teflvik belgesiz yat›r›m-larda baz› al›mlar).

%8 Oran› Uygulanan Mal Teslimleri ve Hizmet ‹falar›(II Say›l› Liste)%8 oran uygulanan mal teslimlerini befl ana bafll›k alt›nda özetleyebiliriz:

G›da: • Kümes hayvanlar› ve bal›klar ile bunlar›n etleri, • Simit, po¤aça, • Süt, peynir, yumurta, • Toz-kesme fleker, • Makarna, yemeklik ya¤lar, • Taze sebze ve meyveler, • Lokantalar (Birinci s›n›f ruhsat› olanlar d›fl›ndaki içkili lokantalarda KDV

oran› %18 olarak uygulanmaktad›r),• Hayvan yemleri.Sa¤l›k:• ‹nsan ve hayvan sa¤l›¤›na yönelik koruyucu hekimlik, teflhis, tedavi, ambu-

lans hizmetleri, t›bbi cihazlar• ‹laç teslimleri.Kültür, E¤itim:• Sinema, tiyatro girifl ücretleri, • Kitap ve benzeri yay›n sat›fllar›,• Özel e¤itim hizmetleri (vak›f üniversiteleri, özel krefl, ilkö¤retim-lise ö¤retim ku-

rumlar›), özel dershaneler, okul servis araçlar› hizmetleri, özel ö¤renci yurtlar›,• Okul defterleri, silgi, kalemTurizm:• Otel konaklama dâhil turizm hizmetleri (Hizmet kapsam›nda -her fley dâhil

sistemi hariç- alkol tüketimi de bulunuyorsa bu k›sma ait ödeme %18 KDV’yetabi olacakt›r. Ayr›ca; gazino, bar, diskotek, pavyon, birahane vb. gibi ifllet-melerde de KDV oran› %18 olarak uygulanacakt›r).


I Say›l› listede say›lanhizmet ve teslimlerde %1, IISay›l› listedeki teslim vehizmetlerde %8 ve bu ikiliste içinde say›lmayanteslim ve hizmetlerde ise%18 KDV oran› uygulan›r.

Tekstil, Deri• ‹ç ve d›fl giyim eflyas›, • ‹plikler, mensucat, hal›, kilim• Ev tekstil ürünleri (perde), • Ayakkab›lar, çanta, valiz.

%18 Oran› Uygulanan Mal Teslimleri ve Hizmet ‹falar›(Genel Oran)Bu gruba (yukar›da da aç›kland›¤› gibi) iki adet liste içinde yer almayan di¤er tümteslim ve hizmetler girmektedir.

Bunlara afla¤›daki örnekleri verebiliriz: • Benzin, motorin, kalorifer yak›t›, fuel-oil teslimleri, do¤al gaz teslimleri,• Binek otomobilleri, otobüs, traktör, kamyon, minibüs teslimleri,• Beyaz-kahverengi eflya gibi lüks olarak de¤erlendirilen ürünlerin teslimi,• Mobilya ürünü, haz›r giyim ürünü teslimleri, • Mühendis, avukat gibi serbest meslek erbab› taraf›ndan verilen hizmetler.

Katma De¤er Vergisi Kanunu’nda belirlenen KDV oranlar›n› aç›klay›n›z.

KDV BEYANNAMES‹, KDV’N‹N ÖDENMES‹,ÖDENECEK KDV’N‹N HESABI

Vergilendirme Dönemi ve BeyanKDV, mükelleflerin yaz›l› beyanlar› üzerine tarh olunur.

Vergilendirme dönemini Maliye Bakanl›¤› KDVK’nin kendisine verdi¤i yetkiyikullanarak;

• Kural olarak birer ay olarak tespit etmifltir (KDVK m. 39). Vergilendirme dö-nemi, vergi kesintisi yapmakla sorumlu tutulanlar için de ayn› flekilde bir ayolarak öngörülmüfltür.

• ‹thalat, transit ve Türkiye ile yabanc› ülkeler aras›ndaki tafl›mac›l›k ifllerindevergilendirme dönemi, gümrük hatt›ndan geçildi¤i an olarak belirlenmifltir.

• ‹flletme esas›na göre defter tutan ve sadece flehirleraras› veya uluslararas›yük ve yolcu tafl›mac›l›¤› yapan mükelleflerde vergilendirme dönemi, üç ayaç›kar›lm›flt›r.

KDV beyannamesinin, vergilendirme dönemini takip eden ay›n 24. günü akfla-m›na kadar ilgili vergi dairesine verilmesi gereklidir.

Beyanname verme yükümlülü¤ü, ödenecek KDV’nin bulunmad›¤› (örne¤in sa-t›fl yap›lmayan) dönemlerde de söz konusu olmaktad›r (KDVK m. 40/3).

Turistik bir kasabada sadece yaz aylar›nda faaliyette bulunan iflletme için, k›fl aylar›ndaKDV beyannamesi verilip verilmeyece¤ini araflt›r›n›z.

Verginin Tarh› ve ÖdenmesiKDV; beyanname elden verilmiflse, beyannamenin verildi¤i günde; beyannameposta ile gönderilmiflse, beyannamenin ulaflt›¤› tarihi takip eden yedi gün içindetarh edilir ve hesaplanan vergi;

• Beyanname verilen ay›n 26. günü akflam›na kadar ödenir (Bkz. KDVK m.45, 46).


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



5

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



6

• E¤er KDV beyan›, gümrük girifl beyannamesi ile yap›lacaksa, beyannamevergi mükellefiyetinin bafllad›¤› anda ilgili gümrük idaresine verilir ve ayn›anda ödenir.

Ödenecek KDV’nin Hesab›, Vergi ‹ndirimiKDV mükellefleri, (daha önce de aç›klad›¤›m›z gibi);

• Mal ve hizmet al›fllar›nda KDV ödemekte, • Sat›fllar›nda ise KDV tahsil etmektedirler. KDVK’nin 29. maddesine göre; mükellefler, sat›fllar› üzerinden hesaplanan

KDV’den, mal ve hizmet al›mlar›nda hesaplanan ve düzenlenen fatura ve benzerivesikalarda gösterilen KDV’yi indirebileceklerdir. Ayn› madde ithal olunan mal vehizmetler dolay›s›yla ödenen KDV’nin indirilmesine de imkân vermektedir.

Daha önce verdi¤imiz örnekte de oldu¤u gibi, 100 liral›k mal sat›n al›p 18 liraKDV ödeyen bir haz›r giyim ma¤azas›, bu mallar› 130 liraya satar, dolay›s›yla 23,4 li-ra KDV toplarsa, önce ödedi¤i KDV’yi düfltükten sonra geri kalan 5,4 (23,4-18 = 5,4)liray› vergi dairesine yat›r›r.

Avukat A, bir müvekkilinden sözlü dan›flma ücreti olarak KDV dâhil T100 alm›flt›r. Bu hiz-met karfl›l›¤› al›nan paran›n ne kadar›n›n KDV’ye karfl›l›k oldu¤unu hesaplay›n›z.

Bir vergilendirme döneminde indirilecek KDV toplam›, mükellefin vergiye tabiifllemleri dolay›s›yla hesaplanan KDV toplam›ndan fazla ise (mükellef alacakl› ise),aradaki fark mükellefe iade edilmez; sonraki dönemlere aktar›l›r (KDVK m. 29/2)(tampon kural›).

‹ki durumda, indirilemeyen KDV’nin iade edilmesine imkân verilmektedir:• Bunlardan birincisi, ayl›k iade olup, afla¤›da istisnalar bafll›¤› alt›nda aç›kla-

nacak olan ve KDVK’nin 11, 13, 14, 15 ve 17/4-s maddelerinde öngörülen(s›ras›yla; ihracat istisnas›, araçlar - petrol aramalar› - teflvik belgeli yat›r›m-lar istisnas›, tafl›mac›l›k istisnas›, diplomatik istisna) tam istisna özelli¤ini ta-fl›yan mal ve hizmet teslimleri ile ilgili indirilemeyen (mahsup edilemeyen)KDV’ler hakk›ndad›r.

• ‹kinci olarak; Bakanlar Kurulu karar›yla düflük oran uygulanan teslim vehizmetlerle ilgili KDV’lerin de iadesine imkân tan›nm›flt›r (KDVK m. 29/2).Burada sorun, Bakanlar Kurulunun baz› teslim ve hizmetler için genel vergioran›ndan (%18) daha düflük bir oran belirlemesinden kaynaklanmaktad›r.Mükellef, girdileri için yüksek oranl› vergi ödemekte; sat›fllar› ise düflükoranl› KDV’ye tabi olmaktad›r. Örne¤in, ilaçlar›n üretiminde kullan›lan ham-maddeler %18 vergiye tabidir; ilaç sat›fllar› ise %8 vergiye tabidir. Böyle birdurumda, y›l içinde indirilemeyen (mahsup edilemeyen) KDV, izleyen y›liçinde iade edilecektir (y›ll›k iade).

‹ndirilmesine ‹zin Verilmeyen KDV’ler‹ndirim imkân› sadece ticari, zirai, serbest meslek kazanc› çerçevesinde yap›lanmal ve hizmet al›mlar› ile s›n›rl›d›r. Örne¤in, bir market iflletmesinde indirilmesimümkün olan KDV; burada sat›lmak üzere al›nan mallar üzerinden ödenen KDVile yine bu iflletmenin faaliyetinin yürütülmesi için gerekli olan mal ve hizmet al›m-lar› ile ilgili ödenen KDV’lerle s›n›rl› olacakt›r. Bunlara karfl›l›k:

• Kiflisel-ailevi ihtiyaçlar için yap›lan mal ve hizmet al›mlar›nda ödenenKDV’nin indirilmesi mümkün de¤ildir. Örne¤in, serbest meslek erbab› bir


Perakende sat›fl yapan vergimükellefleri için, sat›flfiyat›n›n “KDV dâhil” olacakflekilde belirlenmesiyükümlülü¤ü getirilmifltir.Bu mükellefler, iflyerlerinefiyatlara KDV’nin dâhiloldu¤una dair bir levhaasmak zorundad›rlar.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



7

avukat›n, sat›n ald›¤› koltuk tak›m› üzerinden ödedi¤i KDV’yi, bu tak›m›evinde kullanmas›na ra¤men ifl yerinde kullan›yormufl gibi indirime tabi tut-mas› gayri kanuni bir ifllem olacakt›r.

• Ayn› flekilde, iflletmeler ad›na al›nan binek otomobillerinin al›fl belgelerindegösterilen KDV’nin de (faaliyetleri binek otomobil kiralanmas› ve iflletilme-si olanlar›n bu amaçla kulland›klar› hariç) indirilmesine izin verilmemifltir(KDVK m. 30/b). Binek otomobili al›mlar›nda ödenen KDV’nin indirilmesi-ne izin verilmemesinde, bu araçlar›n kiflisel ihtiyaçlar için de kullan›labile-ce¤i endiflesi etkili olmufltur.Binek otomobillerinin al›m›nda ödenen ve indirilmesine izin verilmeyenKDV’nin, gelir vergisi veya kurumlar vergisi matrah›n›n tespitinde gider ya-z›labilme imkân› bulunmaktad›r (KDVK m.58). Bu da s›n›rl› bir telafi imkâ-n› sa¤lamaktad›r.

• Ayr›ca, deprem, sel felaketi ve Maliye Bakanl›¤›n›n yang›n sebebiyle mücbirsebep ilan etti¤i yerlerdeki yang›n sonucu zayi olanlar hariç olmak üzere,zayi olan (örne¤in, çal›nan veya yang›nda yanan) mallara ait KDV’nin indi-rilmesine de izin verilmemektedir (KDVK m. 30/c).

A iflletmesinin deposundaki mallardan baz›lar› çal›nm›fl baz›lar› da yang›nda yok olmufl-tur. A iflletmesi bu mallar›n al›m›nda ödedi¤i KDV’leri indirim konusu yapabilir mi?

‹ST‹SNALARKDV istisnalar›, Kanun’da yer alan tasnife uygun olarak yedi bafll›k alt›nda incele-necektir (KDVK m. 11-19).

Bu istisnalardan bir k›sm› tam istisna, di¤erleri ise k›smi istisna özelli¤ini tafl›-maktad›r:

• Tam istisnada, mal ve hizmet tesliminin yap›ld›¤› son aflama vergi d›fl›ndatutuldu¤u gibi, bundan önceki aflamalarda bu teslim ve hizmetin bünyesinegiren KDV’ler de mükelleflere iade edilmektedir. Bu iadenin yap›lmas› içiny›lsonu beklenilmemektedir. ‹ade, teslim veya hizmetin gerçekleflti¤i vergi-lendirme döneminde, ayl›k olarak yap›lmaktad›r.

• K›smi istisnada ise, sadece son aflama vergi d›fl›nda tutulmakta, buna karfl›-l›k daha önceki aflamalarda al›nan vergiler iade edilmemektedir. Bu flekilde,yüklenilen KDV’ler maliyete ilave edilmekte veya giderlere at›labilmektedir.

‹hracat ‹stisnas›‹hracat teslimleri ve bu teslimlere iliflkin hizmetler ile yurt d›fl›ndaki müflteriler içinyap›lan hizmetler vergiden istisna edilmifltir (KDVK m. 11).

‹hracat teslimlerine örnek olarak, Türk ihracatç›s› A’n›n, Almanya’daki ithalatç›B’ye mal sat›fl›n› verebiliriz. Bu sat›fl, Türkiye aç›s›ndan, KDV’ye tabi bir ifllem ol-maktan ç›kar›lm›flt›r. Vergilendirme, ithalat› yapan ülkenin (örne¤imizde Alman-ya’n›n) yetkisine b›rak›lm›flt›r. Bu durum, “Var›fl Ülkesinde Vergilendirme Prensi-bi”nin do¤al bir sonucudur. Böyle bir durumda ihracatç› firma sat›fllar›nda KDVtahsil etmedi¤i için, al›fllar›nda ödedi¤i KDV’yi indirmekte güçlük çekecektir. 32.madde, indirilemeyen bu KDV’nin, Maliye Bakanl›¤›nca tespit edilecek esaslaragöre ihracatç›ya iade edilece¤ini öngörmektedir. Bu niteli¤iyle ihracat istisnas›, tamistisna özelli¤ini tafl›maktad›r.

Yurt d›fl›ndaki müflteriler için yap›lan hizmetlere örnek olarak da bir Türk mi-marl›k firmas›n›n Almanya’da faaliyet gösteren bir Alman inflaat flirketine Türkiye


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



8

d›fl›nda yapaca¤› inflaat için proje çizmesini verebiliriz. Türk firmas›n›n bu ifl karfl›-l›¤›nda ald›¤› paralar, hizmet ihracat› kapsam›nda de¤erlendirilerek KDV’ye tabiolmayacakt›r (Bkz. KDVK m. 12). Türk firmas› kesti¤i fatura üzerinde KDV göster-meyecek, bir baflka ifadeyle Alman firmas›ndan KDV talebinde bulunmayacakt›r.

E¤er mallar Türkiye’de ikamet etmeyen yolcular taraf›ndan sat›n al›n›p yurt d›-fl›na götürülüyorsa, bu kifliler mallar›n teslimi an›nda vergiyi ödemektedirler. Sözkonusu mal›n gümrükten d›flar› ç›k›fl›ndan sonra ise, ödenen KDV bu kiflilere iadeedilmektedir.

Araçlar ve Yat›r›mlarda ‹stisnaKDVK’nin 13. maddesi, teflvik amac›yla afla¤›daki teslim ve hizmetleri KDV’den is-tisna etmifltir:

• Faaliyetleri k›smen veya tamamen deniz, hava ve demiryolu araçlar›n›n, yü-zer tesis ve araçlar›n kiralanmas› veya çeflitli flekillerde iflletilmesi olan yü-kümlülere, bu amaçla yap›lan deniz, hava ve demiryolu tafl›ma araçlar›n›n,yüzer tesis ve araçlar›n›n teslimleri ile bunlar›n tadili, onar›m ve bak›m› flek-linde ortaya ç›kan hizmetler,

• Yat›r›m teflvik belgesi sahibi mükelleflere belge kapsam›ndaki makine veteçhizat teslimleri. Bu hüküm, yerli yat›r›m mallar› yan›nda ithal yoluyla edi-nilen yat›r›m mallar› al›mlar›n› da kapsamaktad›r [Yat›r›m teflvik belgesi ol-madan sat›n al›nan mallar›n KDV’si ise, (yukar›da da aç›klad›¤›m›z gibi)ödenecek KDV’den indirilebilmektedir].

Bu bafll›k alt›nda aç›klad›¤›m›z istisnalar›n tamam› tam istisna özelli¤ini tafl›-maktad›r (Bkz. KDVK, m. 32).

Tafl›mac›l›k ‹stisnas›Transit ve Türkiye ile yabanc› ülkeler aras›nda yap›lan tafl›mac›l›k ifllerinde; deniz,hava, kara ve demiryolu ile yap›lan tafl›mac›l›k iflleri bu istisnan›n kapsam›na gir-mektedir (KDVK m. 14).

Bu maddeye göre, Türkiye’de bafllay›p yabanc› ülkede sona eren veya yaban-c› ülkede bafllay›p Türkiye’de sona eren tafl›mac›l›k hizmetleri KDV’den istisnaedilmifltir. Bu tür hizmetlerle ilgili kesilen faturalar, biletler üzerinden KDV hesap-lanmas› ve ödenmesi söz konusu olmayacakt›r.

Tafl›mac›l›k istisnas› da tam istisna özelli¤ini tafl›maktad›r (Bkz, KDVK m. 32).

Diplomatik ‹stisnalarKarfl›l›kl› olmak flart›yla, yabanc› ülkelerin Türkiye’deki diplomatik temsilcilikleri-ne ve bunlar›n diplomatik haklara sahip mensuplar›na yap›lan teslim ve hizmetlervergi d›fl›nda tutulmufltur (KDVK m. 15). Ayn› çerçevede uluslararas› anlaflmalargere¤ince vergi muafiyeti tan›nan uluslararas› kurulufllara ve bunlar›n mensuplar›-na yap›lan teslim ve hizmetler de vergi d›fl›nda tutulmufltur.

Bu temsilcilikler ve kifliler, Maliye Bakanl›¤› Genel Tebli¤i’nde belirlenen ilke-ler çerçevesinde yapt›klar› al›flverifller için ödedikleri KDV’yi geri almaktad›rlar.Diplomatik istisnalar da tam istisna özelli¤ini tafl›maktad›r (Bkz. KDVK, m. 32).

‹thalat ‹stisnas›‹thalat istisnas› kapsam›na al›nan mal ve hizmetler flunlard›r (KDVK m. 16):

• Bu Kanun’a göre dâhildeki teslimleri vergiden istisna edilen mal ve hizmet-lerin ithali,


• Gümrük Kanunu’nun ilgili maddelerine göre gümrük vergisinden muaf vemüstesna olarak ithal edilen eflya. Bu bende göre örne¤in, nakli hane yapankiflinin ev eflyas›, gümrük vergisine ilave olarak KDV istisnas›ndan da yarar-lanmaktad›r. KDV istisnas›, ithal edilen eflyan›n nakli hane sahibine ait veher cinsten bir adet olmas› flart›na ba¤lanm›flt›r.

• Gümrük Kanunu’ndaki transit ve gümrük antrepo rejimleri ile geçici depo-lama ve serbest bölge hükümlerinin uyguland›¤› mallar.

Sosyal ve Askeri Amaçl› ‹stisnalarBu bafll›k alt›nda aç›klanacak istisnalar, yukar›da (ilk dört grupta) aç›klanan istis-nalar›n aksine k›smi istisna özelli¤ini tafl›maktad›r. Yani, vergi d›fl›nda tutulan afla-ma son aflama olup, yap›lan mal teslimi veya hizmet ifas› ile ilgili bundan öncekiaflamalarda ödenen KDV’lerin iadesine izin verilmemektedir.

Kanun’un 17. maddesinde düzenlenen bu istisnalar; kültür ve e¤itim amac› ta-fl›yan istisnalar, sosyal amaç tafl›yan istisnalar, askerî amaç tafl›yan istisnalar ve di-¤er istisnalar olmak üzere dört grupta toplanm›flt›r.

Kültür ve e¤itim amac› tafl›yan istisnadan yararlananlar; genel ve özel bütçelidaireler, belediyeler, köyler, üniversiteler gibi kamu idaresi, kurumu veya kamumenfaatine çal›flan kurulufllard›r. Bu kurulufllar›n ilim, fen ve güzel sanatlar›, tar›-m› yaymak, ›slah ve teflvik etmek maksad›yla yapt›klar› teslim ve hizmetler bu gru-ba girer. Bu istisna sadece devlet okullar›nda verilen e¤itim hizmetlerini KDV d›-fl›nda b›rakmaktad›r. Özel okullar›n, krefllerin, özel üniversitelerin, dershanelerine¤itim hizmetleri ise KDV’ye tabidir. Bu son grup faaliyetler GVK m. 37/3’e göreticari faaliyet olarak kabul edilmifltir.

Sosyal amaç tafl›yan istisnadan yararlananlar da (yukar›da sözünü etti¤imiz) ka-mu kurum ve kurulufllar›d›r. Bu kurum ve kurulufllar›n hastane, dispanser, ö¤ren-ci yurtlar›, huzurevleri iflletmek veya yönetmek suretiyle ifa ettikleri, kurulufl amaç-lar›na uygun teslim ve hizmetleri vergiden istisna edilmifltir.

Askerî amaç tafl›yan istisna ile askerî fabrika, tersane ve atölyelerin kuruluflamaçlar›na uygun olarak yapt›klar› teslim ve hizmetler KDV’den istisna edilmifltir.

Di¤er istisnalar Kanun’un 17. maddesinin 4. bendinde say›lm›fl olan istisnalard›r:• GVK’ye göre basit usulde vergilendirilen ticari kazanç sahiplerinin teslim ve

hizmetleri (KDV yükümlülü¤ü d›fl›na ç›kar›lan, ancak gelir vergisi yükümlü-lükleri devam eden bu mükellefler, mal ve hizmet al›fllar›nda ödedikleriKDV’leri gelir vergisine tabi ticari kazançlar›n›n tespitinde gider kaydede-cekler veya maliyet olarak göstereceklerdir. Bu konuda ayr›nt›l› aç›klamalariçin 88 no.lu KDVK GT’ye bak›labilir),

• GVK’ye göre vergiden muaf esnaf taraf›ndan yap›lan teslim ve hizmetler,• GVK’ye göre gerçek usulde vergiye tabi olmayan çiftçiler taraf›ndan yap›lan

teslim ve hizmetler,• ‹ktisadi iflletmelere dâhil olmayan gayrimenkullerin kiraya verilmesi,• Külçe alt›n, külçe gümüfl, k›ymetli tafllar, döviz, damga-harç pulu, para, de-

¤erli kâ¤›tlar, hisse senedi, tahvil teslimleri, • Metal, plastik, lastik, kauçuk, kâ¤›t, cam hurda ve at›klar› teslimleri,• Serbest bölgelerde verilen hizmetler,• Teknoloji gelifltirme bölgelerinde üretilen yaz›l›m teslim ve hizmetleri (KDVK

geç. m. 32) dir.

‹hracat istisnas›n›n tam istisna özelli¤ini tafl›mas› hangi anlama gelmektedir?


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



9


Harcama vergisini tan›mlay›p harcama vergile-

rininin isimlerini s›ralamak.

Harcama vergileri; üretilen, tüketilen, sat›lan malve hizmetler veya çeflitli muameleler üzerindenal›nan vergilerdir. Bu vergileri flu flekilde s›ralayabiliriz: Katma de-¤er vergisi, gümrük vergisi, özel tüketim vergisi,banka ve sigorta muameleleri vergisi, özel ileti-flim vergisi, 8 y›ll›k e¤itime katk› pay›, flans oyun-lar› vergisi, harçlar, de¤erli kâ¤›tlar vergisi vedamga vergisi.

Katma de¤er vergisinin konusunu aç›klamak.

Katma de¤er vergisi, harcama vergilerinin en ge-liflmiflidir. Yay›l› muamele vergisi özelli¤i tafl›r,ekonomideki üretim zincirinin tüm aflamalar›ndavergi al›n›r. Kural olarak tüm mal ve hizmet tes-limleri katma de¤er vergisine tabidir. Ticari, s›nai, zirai ve serbest meslek faaliyeti kap-sam›nda yap›lan teslim ve hizmetler, her türlü malve hizmet ithalat› ve baz› özel faaliyetlerden do-¤an teslim ve hizmetler KDV’nin konusuna girer.

Katma de¤er vergisinde vergiyi do¤uran olay› ve

verginin matrah›n› izah etmek.

KDV’de mal›n teslimi veya hizmetin yap›lmas›ya da ithalat›n gerçekleflmesi an›nda vergiyido¤uran olay ortaya ç›kar. Bu anlamda; faturave benzeri belgelerin düzenlenmesi, mal›n al›-c›ya naklinin bafllamas›, su-elektrik-gaz bedel-lerinin tahakkuk ettirilmesi, ithalatta gümrükbeyannamesinin tescili an›nda vergiyi do¤uranolay gerçekleflir.Katma de¤er vergisinin matrah›, teslim ve hiz-metler karfl›l›¤›nda ödenen bedellerdir. Bedelkapsam›na; para, mal, menfaat, hizmet ve de¤er-ler toplam› girer. Matraha; teslim alan›n gösterdi-¤i yere kadar sat›c› taraf›ndan yap›lan tafl›ma gi-derleri, ambalaj, sigorta, komisyon giderleri vevade fark›, faiz, prim gibi çeflitli adlar alt›nda sa¤-lanan her türlü menfaatler de dâhildir. ‹thalatta matrah, mal›n gümrük vergisine esasolan de¤erine ithal s›ras›nda ödenen her türlüvergi, resim, harç ve paylar ile gümrük beyanna-mesinin tescil tarihine kadar yap›lan tüm di¤ergiderler ilave edilerek bulunmaktad›r.

Katma de¤er vergisinde verginin mükellefi ile ver-

ginin sorumlusu aras›ndaki fark› ay›rt etmek.

KDV’nin mükellefi; mal teslimi ve hizmet ifas›hallerinde, bu iflleri yapan ticaret ve sanat erba-b›, serbest meslek erbab› ile kurumlar vergisinetabi olan kurumlard›rlar.‹thalatta mal ve hizmet ithal edenler, transit tafl›-malarda, gümrük veya geçifl ifllemine muhatapolanlar mükelleftirler. Benzer flekilde; PTT ‹flletme Genel Müdürlü¤ü,Radyo ve Televizyon Kurumlar›, spor-toto, millipiyango vs.nin teflkilat müdürlükleri, at yar›fllar›-n›, müflterek bahis ve talih oyunlar›n› tertiple-yenler de kanuni mükelleflerdir. Vergi sorumlulu¤u, verginin ödenmesinin garan-ti alt›na al›nabilmesi amac›yla getirilmifltir. So-rumluluk durumunda, normal olarak sat›c›n›n(veya hizmet ifa edenin) üzerinde bulunan KDVödeme yükümlülü¤ü mal al›c›s›na (veya kendisi-ne hizmet ifa edilen kifliye) geçmektedir. Bu tipdurumlarda mal-hizmet al›c›lar›, sat›fl bedeli üze-rinden KDV hesaplayarak, bunu sorumlu s›fat›y-la vergi dairesine yat›rmak zorundad›rlar.

Katma de¤er vergisi oranlar›n› aç›klamak.

Katma De¤er Vergisi Kanunu’nun 28. maddesin-de, katma de¤er vergisinin oran› %10 olarak be-lirlenmifl; ayn› maddede Bakanlar Kuruluna buoran› dört kat›na kadar art›rmaya ve %1’e kadarindirmeye yetki verilmifltir. Bu yetki, oran de¤i-flikli¤i yan›nda, bu oranlar›n uyguland›¤› mal vehizmetleri, baflka bir oran grubuna alma konusu-nu da kapsamaktad›r.Halen uygulanmakta olan oranlar %1, %8,%18’dir. %18 oran› genel orand›r; yani bir teslimve hizmet di¤er oranlar›n uyguland›¤› listelerdesay›lmam›flsa, bu teslim ve hizmete uygulanacakvergi oran› %18 olacakt›r.

Ödenecek katma de¤er vergisinin hesab›n› yap›p

vergi indiriminin uygulan›fl›n› izah etmek.

KDV mükellefleri mal ve hizmet al›fllar›nda KDVöderken, sat›fllar›nda KDV tahsil ederler.Sat›fllar üzerinden hesaplanan KDV’den, mal vehizmet al›mlar›nda hesaplanan ve düzenlenenfatura ve benzeri vesikalarda gösterilen KDV ve

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç

4NA M A Ç

5NA M A Ç

6NA M A Ç


ithal olunan mal ve hizmetler dolay›s›yla ödenenKDV’ler indirilir.Bir vergilendirme döneminde indirilecek KDVtoplam›, mükellefin vergiye tabi ifllemleri dolay›-s›yla hesaplanan KDV toplam›ndan fazla ise, ara-daki fark mükellefe iade edilmez; (baz› istisnalard›fl›nda) sonraki dönemlere aktar›l›r.‹ndirim imkân› sadece ticari, zirai, serbest mes-lek kazanc› çerçevesinde yap›lan mal ve hizmetal›mlar› ile s›n›rl›d›r.

Katma de¤er vergisi beyannamesi ve verginin

ödenmesi hakk›nda bilgi vermek.

KDV, mükelleflerin yaz›l› beyanlar› üzerine tarholunur.Vergileme dönemi, mal al›m-sat›m ifllerinde vehizmet ifllerinde kural olarak bir ayd›r. KDV beyannamesinin, vergilendirme döneminitakip eden ay›n 24. günü akflam›na kadar ilgilivergi dairesine verilmesi gerekir. Ödenecek KDVolmasa da beyanname verme zorunlulu¤u vard›r.Tahakkuk eden KDV, beyannamenin verildi¤iay›n 26. günü akflam›na kadar ödenir.

Katma de¤er vergisinde istisnalar hakk›nda aç›k-

lama yapmak.

Katma De¤er Vergisi Kanunu’nda düzenlenen is-tisnalar›n bir k›sm› tam istisna bir k›sm› ise k›smiistisna özelli¤i tafl›maktad›r. Bu istisnalar aras›nda; ihracat istisnas›, araçlar,k›ymetli maden ve petrol aramalar› ile ulusal gü-venlik harcamalar› ve yat›r›mlarda istisna, tafl›-mac›l›k istisnas›, diplomatik istisnalar, ithalat is-tisnas›, sosyal ve askerî amaçl› istisnalar ve Ka-nun’un 17. maddesinin dördüncü bendinde say›-lan istisnalar yer al›r.

7NA M A Ç

8NA M A Ç


1. Afla¤›dakilerden hangisi katma de¤er vergisine tabide¤ildir?

a. Bir mal üzerindeki tasarruf hakk›n›n malik tara-f›ndan al›c›ya devredilmesi

b. Her türlü s›nai, ticari, zirai ürün teslimic. Bir fleyin yap›lmas›, tafl›nmas›, korunmas› gibi

hizmet ifalar›d. Serbest meslek faaliyeti ifa edilmesie. ‹hracat yap›lmas›

2. Afla¤›dakilerden hangisi KDV matrah›na dâhil edil-

mez?

a. Tafl›ma giderlerib. ‹skontolarc. Sigorta giderid. Vade fark›e. Komisyon gideri

3. Afla¤›dakilerden hangisi, KDV’nin kanuni mükellefide¤ildir?

a. ‹laç satan eczaneb. Gazete satan marketc. Hukuk hizmeti sunan avukatd. Galeriden otomobil sat›n alan flah›se. Tafl›mac›l›k ifli yapan flirket

4. Afla¤›dakilerden hangisi, katma de¤er vergisinin ka-nuni mükellefidir?

a. Mal› satanb. Mal› sat›n alanc. Mal› tüketend. Hizmet tüketicisie. Mal› kiraya tutan

5. Afla¤›da yaz›l› ürünlerden hangisinin tesliminde % 8KDV oran› uygulan›r?

a. Bilgisayarb. Otomobil c. Yumurtad. Mobilya e. Konfeksiyon ürünü

6. Afla¤›dakilerden hangisi halen uygulanmakta olankatma de¤er vergisi oranlar›ndan bir tanesidir?

a. % 1b. % 7c. % 14d. % 17e. % 20

7. Ö¤renci A, T1.000’ye bilgisayar sat›n alm›fl, sat›c›%20 iskonto yapm›flt›r. A’n›n ödeyece¤i KDV tutar› nekadard›r? (KDV oran› %18)

a. T144b. T180 c. T200 d. T216 e. T226

8. Afla¤›dakilerden hangisi katma de¤er vergisi istisna-lar› aras›nda yer almaz?

a. Tafl›mac›l›k istisnas›b. Diplomatik istisnac. Müteferrik istisnad. Petrol aramalar› istisnas›e. Askerî amaçl› istisna

9. Katma de¤er vergisi mükellefleri beyannamelerinihangi tarihe kadar vermek zorundad›rlar?

a. ‹zleyen y›l›n Mart ay›ndab. ‹zleyen y›l›n Nisan ay›ndac. ‹zleyen ay›n 15. günü akflam›na kadard. ‹zleyen ay›n 20. günü akflam›na kadare. ‹zleyen ay›n 24. günü akflam›na kadar

10. Katma de¤er vergisi mükellefi A’n›n X vergilendir-me döneminde al›fllar› nedeniyle yüklendi¤i KDV’lerintoplam› T1 milyon’dur. A, ayn› dönemde sat›fllar› ne-deniyle müflterilerinden T3 milyon tutar›nda KDV tah-sil etmifltir. A bu dönemle ilgili olarak ne kadar KDVöder?

a. T2 milyon b. T3 milyon c. T5 milyon d. T8 milyon e. KDV ödemez



Kaynak: Milliyet Gazetesi, 1985.

Osman ARIO⁄LU

Etin KDV indirimi fiyatlara yans›r m›?

Bakanlar Kurulu Karar› ile pazar günü Resmi Gazete’deyay›mlanan karar ile et ve bulgurun toptan teslimlerin-de KDV oran› %8’den %1’e indirildi. Karar yay›nlanmadan önce Tar›m ve Hayvanc›l›k Baka-n› Mehdi Eker kat›ld›¤› bir toplant›da konuya iliflkin du-yuruyu yapm›flt›. Bakan Eker bu duyurusunda bu KDVindiriminin fiyatlara da yans›yaca¤›n› ve kay›t d›fl›l›¤›azaltma konusunda katk› sa¤layaca¤›n› belirtmiflti. Do-¤al olarak kamuoyunda fiyatlar›n düflmesi yönünde birbeklenti oluflmufl durumda.KDV mal sat›fl›n›n her aflamas›nda al›nan bir yay›l› mu-amele vergisidir. Bir mal›n üreticisinden toptanc›s›na,toptanc›s›ndan perakendecisine, perakendeciden de tü-keticiye tesliminde KDV uygulan›r. Bu ara kademeleriço¤altmak elbette mümkündür. Mükerrer vergileme ol-mas›n diye de, her aflamadaki al›c› vergi mükellefi, al›r-ken ödedi¤i vergiyi sat›flta ald›¤› vergiden indirir. Ara-daki fark› takip eden ay›n 24’üncü günü sonuna kadarbeyanname ile vergi dairesine bildirmesi ve 26’nc› gü-nün bitimine kadar ödemesi gerekir.

Konuyu örnekle anlatal›m:

Bir an için afla¤›daki örnekte ifllemin bu mükellefleriçin bir ayl›k sürede gerçekleflen tek ifllem oldu¤unudüflünelim:Üretici kesim hayvan›n› kesimciye T1000’ye sats›n. Bu-na %1 KDV uygulan›yordu. Üreticinin kesimciden top-lam ald›¤› bedel T1010 idi. Kesimci yani toptanc› buhayvandan ç›kan eti diyelim ki %10 kâr oran› ileT1100’ye perakendecilere sat›yor. Buna de¤iflikliktenönce %8 KDV uyguluyordu. Yani T88 KDV ayr›ca al›n›-yordu. Toptanc›, T88 has›lat KDV beyan edip bundanT10 KDV indirimi yapmak suretiyle T78 KDV’yi vergiidaresine ödemek durumundayd›. De¤ifliklikten sonratoptan et sat›fl› yapan T88 de¤il, T11 KDV uygulayacakve vergi dairesine(11-10=) T1 ödeyecektir.Toptanc›dan T1100 et ve T88 KDV ile al›m yapan pera-kendeci, diyelim ki %20 kâr ile bu eti T1320 art› T105,6KDV ile tüketicilere sat›yor. Önceki duruma göre pera-kendeci devlete 105,6-88= T17,6 KDV ödüyordu. De¤i-fliklikten sonra yine ayn› fiyata sat›p yine ayn› KDV’yitahsil edecek. Ama devlete ödemesi gereken KDV 105,6-11= T94,6 olacakt›r.


”

“Okuma Parças›


Görüldü¤ü üzere tüketici eti al›rken yine ayn› fiyattanalmak durumunda. Ama toptanc›n›n ödeyece¤i KDVk›sm› kadar devlete daha fazla KDV ödemek durumun-da kal›yor. Yani tüketiciye yans›mada pek bir fiyat avan-taj› olmuyor. Ancak, ince finansman hesaplar›n› dikka-te ald›¤›m›zda, flayet toptanc› veya ara kademe dahafazla ise ve toptanc›lar perakendeciye sat›flta KDV öde-me süresinden daha uzun vadeli veresiye çal›fl›yor ise-ler, o zaman perakendeciye o kadar az maliyet yans›ta-caklar› için bir fiyat indirimi olabilir. Ama e¤er toptan-c›dan perakendeciye geçiflte ödeme vadesi daha k›saise o zaman fiyatta bir indirim olmayacakt›r.

Kay›t d›fl›l›¤› azaltmada katk›s› olur mu?

fiayet perakende et sat›c›lar› toptan et sat›c›lar›na göredaha organize ve kay›tl› büyük ma¤azalar ise o zamanyap›lan ifllemin kay›t d›fl›l›¤› önlemede katk›s› olacakt›r.Ama benim bildi¤im organize büyük ma¤azac›l›k siste-minde sat›lan et miktar› toplam perakende sat›fllar›n%50’sinden daha az›n› oluflturmaktad›r. O zaman daperakendeciye hiç hesapta olmayan daha fazla bir KDVç›kaca¤› için naylon fatura veya kay›ts›z al›m sat›m gibiyollara gitme e¤iliminde olabilecektir. Vergi sistemimizde %1’lik oran daha ziyade tar›mdankay›tl› sisteme giriflteki kay›t d›fl›na yönelmeleri önle-meye dönüktür. fiayet herhangi bir üründe tüketiciyedaha ucuz sunum sa¤lanmak isteniyorsa KDV’nin bü-tün aflamalarda ayn› olmas› veya indirilmesi gerekir. Enaz›ndan tüketiciye ulaflma aflamas›ndaki indirim direktsonuç verecektir.

Kaynak: http://www.bugun.com.tr/kose-yazisi/176804-etin-kdv-indirimi-fiyatlara-yansir-mi-makalesi.aspx (30Kas›m 2011 Çarflamba)

1. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Katma De¤er Vergisinin Ko-nusu” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

2. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “KDV’nin Matrah›” konusu-nu yeniden gözden geçiriniz.

3. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “KDV’nin Mükellefi” konu-sunu yeniden gözden geçiriniz.

4. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “KDV’nin Mükellefi” konu-sunu yeniden gözden geçiriniz.

5. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Katma De¤er VergisininOran›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

6. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Katma De¤er VergisininOran›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

7. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ödenecek KDV’nin Hesa-b›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

8. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “‹stisnalar” konusunu yeni-den gözden geçiriniz.

9. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Vergilendirme Dönemi veBeyan” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

10. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ödenecek KDV’nin Hesa-b›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.



S›ra Sizde 1En önemli neden, kamuya kaynak sa¤lama ihtiyac›d›r. Bu temel nedenin yan›nda; alkol, tütün gibi insan sa¤-l›¤›n› olumsuz etkileyen bu ürünlerin tüketiminin azal-t›lmas› düflüncesinin de ilave vergilendirmede etkili ol-du¤u söylenebilir.

S›ra Sizde 2Yürürlükteki Borçlar Kanunu’na göre; trampa, çift sat›flhükmünde de¤ildir. Katma De¤er Vergisi Kanunu m. 2/5 ise “trampa iki ay-r› teslim hükmündedir” hükmüyle, trampay› çift sat›flolarak görmüfl ve KDV’ye tabi iki ayr› ifllemin oldu¤u-nu kabul etmifltir. Yani KDVK düzenlemesi, yürürlükteki Borçlar Kanunuhükmüne uygun olmayan bir düzenlemedir.Ancak, 1 Temmuz 2012 tarihinde yürürlü¤e girecekolan yeni Borçlar Kanunu’nda, trampan›n (mal de¤iflimsözleflmesinin) iki ayr› sat›fl olarak kabul edilmesindendolay› art›k KDVK’nin 2/5 no’lu bendindeki düzenle-meye ihtiyaç kalmayaca¤›n› ifade edebiliriz.

S›ra Sizde 3KDVK m. 24’e göre matraha; teslim alan›n gösterdi¤i yerekadar sat›c› taraf›ndan yap›lan tafl›ma giderleri, ambalaj, si-gorta, komisyon giderleri ve vade fark›, faiz, prim gibi çe-flitli adlar alt›nda sa¤lanan her türlü menfaatler dâhil edilir.Ayr›ca, ayn› maddeye göre, KDV d›fl›nda fiyata ilaveolan vergi, resim, harçlar da matraha dâhil edilmelidir.Alt›ndan yap›lan veya içinde alt›n bulunan ziynet eflya-lar›n›n teslim ve ithalinde matrah; külçe alt›n bedeli dü-flüldükten sonra kalan miktar olarak belirlenmifltir.

S›ra Sizde 4KDV sorumlulu¤u ile ilgili düzenleme, KDVK’nin 9.maddesinde yer alm›flt›r. Bu maddede say›lan haller,esas mükelleflerin idarece takibinin güç oldu¤u haller-dir. Bu tip durumlarda kendisine mal teslimi yap›lanyahut hizmet ifa edilen flirketler veya kifliler vergi so-rumlusu yap›labilmektedirler. Örne¤in; serbest meslekfaaliyeti çerçevesinde ifa edilen telif kazançlar›nda, telifhakk›n› sat›n alan kifliye yüklenen KDV sorumlulu¤ubu tip bir sorumluluktur.Stopaj yapmakla yükümlü olanlar›n aras›nda; bankalar, si-yasi partiler, K‹T’ler vs. say›lmaktad›r. Gelir Vergisi Kanu-nu’nun 94. maddesinde de vergi tevkifat› yapmak zorun-da olan kifli ve kurulufllar detayl› bir flekilde say›lm›fllard›r.

S›ra Sizde 5Katma De¤er Vergisi Kanunu’nun 28. maddesinde, kat-ma de¤er vergisinin oran› %10 olarak belirlenmifltir. Ba-kanlar Kurulunun bu oran› dört kat›na kadar art›rma ve%1’e kadar indirme yetkisi vard›r.Uygulanmakta olan oranlar; %1, %8, %18 olmak üzereüç tanedir.

S›ra Sizde 6Beyanname verme yükümlülü¤ü, ödenecek KDV’ninbulunmad›¤› (örne¤in sat›fl yap›lmayan) aylarda da de-vam etmektedir (KDVK m. 40/3). KDV beyannamesinin, vergilendirme dönemini takipeden ay›n 24. günü akflam›na kadar ilgili vergi dairesi-ne verilmesi gerekir. Tahakkuk eden vergi ayn› ay›n 26.günü akflam›na kadar ödenecektir.

S›ra Sizde 7Serbest meslek erbab› avukat taraf›ndan verilen hizmetbedeli %18 oran›nda KDV’ye tabidir. Bu durumda KDVdâhil 100 liral›k dan›flma ücretinin içindeki KDV mikta-r› flu formülle bulunabilir:

118 liral›k fiyat içinde 18 lira KDV varsa100 liral›k fiyat içinde Kaç lira KDV vard›r?

1800:118 = 15,25 liraBu flekilde KDV dâhil 100 liral›k dan›flma ücretinin 15,25liras›n›n KDV’ye tekabül etti¤i anlafl›l›r.

S›ra Sizde 8Deprem, sel felaketi ve Maliye Bakanl›¤›n›n yang›n se-bebiyle mücbir sebep ilan etti¤i yerlerdeki yang›n so-nucu zayi (kay›p, yok olma) olanlar hariç olmak üzere,zayi olan (örne¤in, çal›nan veya yang›nda yanan) mal-lara ait KDV’nin indirilmesine izin verilmemektedir(KDVK m. 30/c).Bu durumda; A iflletmesinin çal›nan ya da yang›nda ya-nan mallar›n›n al›m›nda ödedi¤i KDV’leri indirmesi yada gider olarak kaydetmesi mümkün görünmemektedir.

S›ra Sizde 9Var›fl ülkesinde vergilendirme prensibinin do¤al bir so-nucu olarak; ihracat teslimleri ve bu teslimlere iliflkinhizmetler ile yurt d›fl›ndaki müflteriler için yap›lan hiz-metler vergiden istisna edilmifltir (KDVK m. 11).Yurt d›fl›ndaki müflteriler için yap›lan hizmetlere; herhan-gi bir Türk mimarl›k firmas›n›n Almanya’da faaliyet göste-ren bir Alman inflaat flirketine, Türkiye d›fl›nda yapaca¤›inflaat için, proje çizmesi örne¤ini verebiliriz. Türk firmas›-n›n bu ifl karfl›l›¤›nda ald›¤› paralar, hizmet ihracat› kapsa-m›nda de¤erlendirilerek KDV’ye tabi olmayacakt›r.



Akdo¤an, A. (1998). Türk Vergi Sistemi ve Uygulamas›,Gözden Geçirilmifl ve Geniflletilmifl 2. Bask›, Ankara:Gazi Kitabevi.

Aksoy, fi. (1996). Vergi Hukuku ve Türk Vergi Sistemi,Gözden Geçirilmifl 4. Bask›, ‹stanbul: Filiz Kitabevi.


Dergisi, no: 3 s. 9-13. Bilici, N. (1992). “Alacak De¤er Düflüfl Karfl›l›klar›”,



Seçkin Yay›nevi.Buluto¤lu, K. (2004). Türk Vergi Sistemi, Güncellefl-

tirilmifl 8. Bask›, ‹stanbul: Bat› Türkeli Yay›nc›l›k. Karakoç, Y.(2007). Vergi Hukuku Uygulamalar›,

Ankara: Yetkin Yay›nlar›.Özer, ‹. (1977). Vergileme ‹lkeleri ve Türk Vergi




Tuncer, S. (2003). Vergi Hukuku ve Uygulamas›,Ankara: Yaklafl›m Yay›nc›l›k.

Türkay, ‹. (2007). Serbest Meslek Kazanc›n›n Vergi-

lendirilmesi, Ankara: Maliye ve Hukuk Yay›nlar›.Y›ld›z, A. M. (2005). Tüm Yönleriyle Avukatlar›n

Vergilendirilmesi, Ankara: Yaklafl›m Yay›nc›l›k.


Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Di¤er harcama vergilerinin neler oldu¤unu s›ralayabileceksiniz.Gümrük vergisini aç›klayabilecek,Özel tüketim vergisini aç›klay›p; Özel Tüketim Vergisi Kanunu’nun kabul edilmesinin nedenlerini belirleyebilecek,Banka ve sigorta muameleleri vergisini aç›klayabilecek,Özel tüketim vergisi niteli¤i tafl›yan di¤er harcama vergilerini s›ralayabi-lecek,Kamunun hizmet ve mal sat›fl› karfl›l›¤›nda ald›¤› harcama vergilerini aç›klayabilecek,Damga vergisini ve bu vergiyle ilgili düzenlemeleri aç›klayabileceksiniz.

‹çindekiler

• Tüketim Vergisi• Gümrük Kanunu• Tek Aflamal› Vergi• Nispi Oran• Kredi

• Özel Tüketim Vergisi• Harç• De¤erli Kâ¤›t• Damga Vergisi• Maktu Vergi

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

NNN

NN

N

N

Türk Vergi Sistemi Di¤er HarcamaVergileri

• D‹⁄ER HARCAMA VERG‹LER‹ • GÜMRÜK VERG‹S‹• ÖZEL TÜKET‹M VERG‹S‹• BANKA VE S‹GORTA

MUAMELELER‹ VERG‹S‹• D‹⁄ER ÖZEL TÜKET‹M VERG‹S‹

ÖZELL‹⁄‹N‹ TAfiIYAN HARCAMAVERG‹LER‹

• DE⁄ERL‹ KÂ⁄ITLAR VERG‹S‹ • HARÇLAR• DAMGA VERG‹S‹


D‹⁄ER HARCAMA VERG‹LER‹Bu vergilere konu olan teslim ve hizmetler üzerinden genellikle KDV de al›nmak-tad›r. KDV’ye ilave olarak bu bölümde aç›klanacak olan vergilerin de al›nmas› çe-flitli nedenlere dayan›r. Bu nedenlerin aras›nda en kayda de¤er olan›n›n, kamunundaha fazla gelir elde etme düflüncesi oldu¤unu söyleyebiliriz.

Di¤er harcama vergileri bu bölümde, daha önce aç›klanan s›n›flamaya uygunolarak dört ana bafll›k alt›nda incelenecektir:

Öncelikle, KDV gibi genel tüketim vergisi özelli¤ini tafl›yan gümrük vergisi üze-rinde durulacakt›r.

‹kinci s›rada, özel tüketim vergisi özelli¤ini tafl›yan harcama vergileri (özel tü-ketim vergisi, banka ve sigorta muameleleri vergisi, özel iletiflim vergisi, 8 y›ll›ke¤itime katk› pay›, flans oyunlar› vergisi) incelenecektir.

Arkas›ndan kamunun hizmet veya mal sat›fl› karfl›l›¤›nda al›nan harcama vergi-leri (harçlar, de¤erli kâ¤›tlar vergisi) incelenecektir.

Son olarak da, ifllemler üzerinden al›nan harcama vergisi (damga vergisi) üze-rinde durulacakt›r.

GÜMRÜK VERG‹S‹19.7.1972 tarih ve 1615 say›l› Gümrük Kanunu, Avrupa Birli¤i ile mevzuat uyumuçerçevesinde yürürlükten kald›r›lm›fl ve yerine 4458 say›l› yeni Gümrük Kanunukabul edilmifltir. Yeni Gümrük Kanunu, yaklafl›k üç yüz maddeden oluflmaktad›rve 5 fiubat 2000 tarihinden itibaren yürürlü¤e girmifltir.

Verginin Konusu, Vergiyi Do¤uran Olay, Mükellef, MatrahVerginin konusunu Türkiye’ye ithal edilen eflyalar oluflturur. Bir mal›n ithal edilme-si, gümrük hatt›n› geçmesi anlam›na gelir. Serbest liman, serbest bölge ve mahaller-le, gümrüklenmemifl eflyaya mahsus sundurma ve antrepolar, bu tür eflya konul-mas›na gümrükçe izin verilmifl yerler ve araçlar gümrük hatt› d›fl›nda say›l›r.

Vergiyi do¤uran olay, gümrü¤ün denetlemesi alt›nda bulunan eflya aç›s›ndan,beyanname verilen hallerde beyannamenin tescili; sözlü beyan yap›lan hallerdeise bu beyana ait tahakkuk varakas›n›n yükümlü taraf›ndan imza ve idarece tesciledilmesidir. Gümrük denetlemesi d›fl›nda kalan eflyada vergiyi do¤uran olay iseeflyan›n gümrük hatt›ndan geçirilmesidir.

Di¤er Harcama Vergileri

Antrepo: Gümrük vergisinekonu olan ve henüz vergisiödenmeyen mallar›nkorunduklar› yerlerdir.

Gümrük vergisinin mükellefi, ithal edilen eflyan›n mal sahibidir. Mal sahibi;konflimento, yük senedi ve ordino gibi belgelerde eflyan›n teslim edilece¤i ifa-de edilen kiflidir. Konflimentosuz gelen veya gümrü¤e konflimento veya ordinosuibraz edilmeyen eflyan›n tafl›y›c›lar› mal sahibi say›l›rlar. Mal› ithal eden kifli, bu ifliticari amaçla (yani mal› baflkas›na satmak üzere) yap›yorsa, ödedi¤i vergiyi mal›satt›¤› kiflilere yans›t›r.

Matrah, ithal edilen eflyan›n gümrük vergisini ödeme mükellefiyetinin bafllad›-¤› tarihteki normal fiyat›d›r. Normal fiyat, birbirinden ba¤›ms›z bir al›c› ile bir sat›-c›n›n tam ve serbest rekabet flartlar› içinde uyufltu¤u varsay›lan fiyatt›r. Bu fiyat tes-pit olunurken, eflyan›n Türkiye’de al›c›ya teslimine kadarki bütün masraflar›n sat›-c›ya ait (dolay›s›yla normal fiyata dâhil) oldu¤u kabul edilir. Bu masraflar; nakliye,sigorta, ambalaj, yükleme masraflar› ve yurt d›fl›nda ödenen vergi ve resimlerdenoluflur.

Serbest bölge ve serbest liman ne anlama gelmektedir ve bu tür yerlerde uygulanan teflvikve avantajlar neler olabilir?

Verginin Tarh›, Tahakkuku, Ödenmesi, Muafl›k ve‹stisnalarGümrük vergisi, mükellefin verece¤i “girifl beyannamesi”ne dayan›larak al›n›r. Be-yan kural olarak yaz›l› yap›l›r. Baz› istisnai durumlarda sözlü beyan yeterli görül-müfltür. Sözlü beyan›n yeterli görüldü¤ü hallere, yolcunun beraberinde getirdi¤ieflyan›n vergiden istisna olmas› veya vergiden istisna olmamas›na ra¤men, ticari ni-telik ve miktarda olmamas›n› örnek gösterebiliriz.

Gümrük vergisinin tarh› verilen beyanname üzerinden yap›l›r. Gümrük idaresi,yap›lan beyanlar›n do¤rulu¤unu araflt›rmak üzere, eflyay› k›smen ya da tamamenmuayene edebilir. Muayene ifllemi, muayene memurlar› taraf›ndan yap›l›r. Vergi;yap›lan beyana itibar edilerek veya muayene sonucunda, muayene memuru tara-f›ndan tahakkuk ettirilir. Tahakkuk ifllemi, mükellefe veya temsilcisine veya yetki-li gümrük komisyoncusuna sözlü olarak bildirilir ve tahakkuku gördü¤üne dair im-zas› al›n›r. ‹mzalamaktan çekinilmesi durumunda keyfiyet yaz› ile tebli¤ edilir.

Ödenecek vergi, yürürlükte olan gümrük girifl tarife cetvelindeki esaslara görehesaplan›r. Bakanlar Kuruluna, gümrük girifl tarife cetvelindeki gümrük vergisioranlar›n› de¤ifltirme yetkisi verilmifltir. Gümrük girifl tarife cetvelindeki oranlar,her y›l kabul edilen ithalat rejimi çerçevesinde, özellikle DTÖ ve AB’ye karfl› yü-kümlülüklerimiz de göz önünde tutularak yeniden belirlenmektedir.

Gümrüklerde al›nan vergiler; gümrük veznesine makbuz karfl›l›¤›nda, Türk li-ras› ile ve peflin olarak ödenir. Buradaki vergiler ödenmeden, eflya serbest b›rak›-l›p sahibine teslim edilemez. Verginin iktisadi gerekçelerle ancak teminata ba¤la-mak flart›yla, alt› ay süreyle ertelenebilece¤i konusunda Maliye Bakanl›¤›na yetkiverilmifltir.

Gümrük Vergisi Kanunu, farkl› amaçlarla çok say›da muafl›k ve istisna getir-mektedir. Bunlara örnek olarak, diplomat muafl›¤›n› ve turizmi teflvik amac›yla ge-tirilen istisnalar› verebiliriz.


Konflimento (Tafl›masenedi): Gemiye yüklenenmala iliflkin ticari ifllemleilgili her türlü bilgilerin yaz›l›oldu¤u k›ymetli evrakt›r.

Ordino: Konflimentoda yaz›l›mallar›n k›s›m k›s›mçekilebilmesini temin etmeküzere haz›rlanan emir veyatalimatt›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

DTÖ: Dünya TicaretÖrgütü’nün k›salt›lm›fl›.(WTO: World TradeOrganization). DTÖuluslararas› ticaretidenetlemek veserbestlefltirmek (liberalizeetmek) amac›yla kurulmufluluslararas› bir örgüttür.Temel ifllevleri aras›ndaDTÖ’yü oluflturan çok tarafl›ticaret görüflmeleriniyönetmek ve uygulamak, çoktarafl› ticaret görüflmelerindebir forum olarak görevyapmak, ticarianlaflmazl›klara çözümaramak, milli ticaretpolitikalar›n› denetlemek vebu amaçlarla globalekonomik politika yap›m›ndagörevli uluslararas›kurulufllarla iflbirli¤inegitmek vard›r.

Gümrük (‹thalat Vergileri) ile ‹lgili Özel Düzenlemeler(‹thalat Üzerinden Al›nacak Vergilere Uygulanacak UsulHükümleri)‹thalat vergileri; gümrük vergisi yan›nda ithalat üzerinden al›nan KDV ve ÖTV’yide kapsamaktad›r. KDV ve ÖTV, yurt içi mal teslimleri yan›nda, ithal edilen mal-lar üzerinden de al›nmaktad›r.

‹thalat üzerinden al›nan vergilerin (gümrük vergisi, KDV, ÖTV) özel yap›s› ge-re¤i, VUK hükümlerinin uygulanmayaca¤› kay›t alt›na al›nm›flt›r (VUK, m. 2). Buvergilere Gümrük Kanunu’nda yer alan gümrük vergileri ile ilgili usul hükümleriuygulanacakt›r. Buna karfl›l›k; at›f yap›ld›¤› ölçüde, AATUHK hükümleri ve idariyarg›lamaya iliflkin kurallar gümrük vergilerine de uygulan›r.

Gümrük ve ticaret müfettiflleri kontrol amac›yla; muayenesi yap›lm›fl ve ifl-lemleri tamamlanm›fl eflyan›n ikinci muayenesini her zaman yapabilirler. Ayn› fle-kilde sözü edilen kiflilerin gümrük ifllemlerinin bitmesinden sonra da, zaman afl›m›süresi içinde, denetim yetkileri vard›r. Bu denetimler sonucunda, gümrük rejimineiliflkin hükümlerin eksik veya yanl›fl uyguland›¤› saptan›rsa, beyan yeni bulgularagöre düzeltilir ve cezai ifllem yap›l›r (GK, m. 73/3).

Denetimler için tarh zaman afl›m› süresi gümrük yükümlülü¤ünün do¤du¤utarihten itibaren üç y›l olarak belirlenmifltir (GK, m. 197/2). ‹thalat vergileri d›fl›n-daki di¤er vergiler aç›s›ndan zaman afl›m› süresi (VUK’da), befl y›l olarak öngörül-müfltür. Yani eflyan›n yurda sokulmas›nda ödenmeyen veya eksik ödenen vergiler,fiili ithal tarihinden bafllayarak üç y›l içinde gümrük idaresince istenebilir.

‹thalat vergilerinde tarh zaman afl›m› süresi üç y›ld›r.

Mükellefler idare taraf›ndan gerçeklefltirilen tarhiyata “itiraz” edip arkas›ndankonuyu yarg› yoluna da tafl›yabilirler (GK, m. 242/4). Bilindi¤i üzere genel vergiyarg›lamas›nda “itiraz” kelimesi mahkemeye baflvuru anlam›nda kullan›lm›flt›r.Gümrük Kanunu ise bu kavram› idareye yap›lan baflvuru için kullanm›flt›r.

Gümrük vergilerinde idareye itiraz aflamas› mecburi bir aflama olarak öngörül-müfltür. Di¤er vergi uyuflmazl›klar›nda oldu¤u gibi, idari yola baflvurulmadan, yar-g›ya baflvurulmas› imkân› bulunmamaktad›r.

Gümrük Kanunu’nda yer alan ceza uygulamalar›:• Vergi kayb›na neden olan ifllemlere uygulanacak cezalar (m. 234-238): Yur-

da sokulan eflya için yap›lan beyan üzerine hesaplanan vergi ile, muayeneve denetleme sonucunda hesaplanan vergi aras›ndaki fark %5’i aflt›¤› taktir-de, vergiye ilave olarak bu fark›n üç kat›na kadar para cezas› al›n›r.

• Usulsüzlüklere iliflkin cezalar (m. 239-241): Söz konusu eflyan›n izinsiz veyagümrük ifllemleri yap›lmaks›z›n ithalata konu olmas› durumunda, CIF de¤e-rinin, ihracata konu olmas› durumunda ise FOB de¤erinin onda biri oran›n-da para cezas› al›n›r (GK, m. 239). Di¤er taraftan 241. maddede usule iliflkinfarkl› konularda ortaya ç›kabilecek ayk›r› davran›fllara uygulanacak maktupara cezalar› ile ilgili de ayr›nt›l› düzenlemeler bulunmaktad›r.

Ek vergi tarh› ile ilgili uyuflmazl›klar›n idari yarg›da görülmesine karfl›n cezalar-la ilgili uyuflmazl›klar›n adli yarg›da görülmesi öngörülmüfltür.

Mükellef kendisine tebli¤ edilen cezaya karfl›, karar› veren gümrük idaresi ami-ri vas›tas›yla itiraz edebilir. Bu itiraz ceza miktar›na göre yedi gün içinde gümrükbaflmüdürlü¤ü ya da on befl gün içinde Gümrük ve Ticaret Bakanl›¤›na yap›l›r.

1317. Ünite - Di¤er Harcama Vergi ler i

‹thalat vergileri: ‹thal edilenmallar üzerine uygulanan;gümrük vergisi, katma de¤ervergisi ve özel tüketimvergilerinin toplucaisimlendirilmesidir.

Gümrük ve ticaretmüfettiflleri: 17 A¤ustos2011 tarihli RG’deyay›mlanan KHK ile,gümrüklerde görevli denetimelemanlar› tek isim (gümrükve ticaret müfettifli ismi)alt›nda toplanm›flt›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Uyuflmazl›k bu mercilerde s›ras›yla otuz ve k›rk befl günlük süreler içinde incelenipkarara ba¤lan›r ve ilgili gümrük müdürlü¤ü vas›tas›yla mükellefe tebli¤ edilir.

Bu mercilerin verece¤i ret kararlar›na karfl› on befl gün içinde gümrük ifllemi-nin yap›ld›¤› yerdeki sulh ceza mahkemesine baflvurulabilir (Kabahatler Kanunu,m. 27). Sulh ceza mahkemesinin karar›na karfl› da yedi gün içinde yarg› çevresiiçindeki a¤›r ceza mahkemesinde itiraz yoluna gidilebilir.

ÖZEL TÜKET‹M VERG‹S‹Özel tüketim vergisi; on y›l› aflk›n bir süre gerek Maliye Bakanl›¤›nda gerek kamu-oyunda tart›fl›lm›fl ve nihayet 6.6.2002 tarihinde TBMM’de kabul edilmifltir. 12.6.2002tarihli Resmi Gazete’de yay›mlanan 4760 say›l› Özel Tüketim Vergisi Kanunu’nunhükümleri, genel olarak 1 A¤ustos 2002 tarihinden itibaren yürürlü¤e girmifltir.

Özel Tüketim Vergisi Kanunu’nun (ÖTVK) kabul edilmesinde üç temel nedenbulunmaktad›r:

• IMF’ye verilen taahhüt,• AB mevzuat›na uyum,• Türk vergi mevzuat›n›n sadelefltirilmesi.Özel tüketim vergisinin kabul edilmesiyle, (ÖTVK’nin 18. maddesinde yaz›l›)

afla¤›da baz›lar› aç›klanan on üç adet vergi ve benzeri yükümlülük uygulamadankald›r›lm›flt›r:

• Akaryak›t tüketim vergisi,• Tütün mamullerinden ve alkollü-alkolsüz içeceklerden KDV Kanunu’na

ba¤l› olarak al›nan ek vergiler,• Yine tütün mamulleri ile alkollü ve alkolsüz içeceklerden al›nan e¤itim,

gençlik, spor ve sa¤l›k hizmetleri vergisi,• Tafl›t al›m vergisi, ek tafl›t al›m vergisi, trafik tescil harçlar›.

AB mevzuat›na uyum ve Türk vergi kanunlar›n›n sadelefltirilmesi konusunda yararl› birkaynak olan Avrupa Birli¤i ve Türkiye adl› kitaba bakabilirsiniz. (Nurettin Bilici, 5. Bas-k›, Seçkin Yay›nlar›, Ankara, 2012)

Konu, Vergiyi Do¤uran Olay, Mükellef, VergilendirmeDönemi, BeyanÖTVK’nin konusuna giren ürünler Kanun’a ekli dört ayr› listede belirtilmifltir. Bunlar:

• I say›l› listenin A cetvelindeki (benzin, motorin, fuel oil, do¤al gaz gibi) pet-rol ürünleri ile B cetvelindeki solvent ve benzeri ürünler,

• II say›l› listedeki motorlu tafl›t araçlar› (binek otomobilleri, otobüs, minibüs,yük arabalar›, motosikletler, gemiler, yatlar, tekneler, hava tafl›tlar›),

Verginin kapsam›na sadece yeni motorlu tafl›tlar girmekte; kullan›lm›fl motorlu tafl›tlar iseverginin kapsam› d›fl›nda kalmaktad›r. Ancak, kullan›lm›fl araçlar›n ithal edilmesi ÖTVkapsam›ndad›r.

• III say›l› listedeki alkollü ve alkolsüz (kolal›) içecekler ile tütün ve tütün ma-mulleri,

• IV say›l› listedeki elektronik ürünler, beyaz eflyalar ve lüks tüketim madde-si olarak de¤erlendirilen baz› ürünler (örne¤in; havyar, parfümler, güzellikve makyaj ürünleri, kürkler, pofletlenerek sat›lan kitaplar, buzdolab›, çama-fl›r makinesi, televizyon gibi beyaz eflyalar, tabancalar).


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Vergiyi do¤uran olay, esas olarak yukar›da say›lan ürünlerin teslimi veya ilk ik-tisab›d›r (ÖTVK m. 3). Bu ürünlerin ithalat› da vergi kapsam›ndad›r. Bu aç›danÖTV, KDV uygulamas›na benzemektedir.

Verginin mükellefleri afla¤›da k›saca özetlenmektedir (ÖTVK m. 4):• I say›l› listede yer alan petrol ürünlerini ithal edenler ve rafineri flirketleri,• III say›l› listede yer alan tütün ve alkollü-alkolsüz içecek üreticileri ve it-

halatç›lar›,• IV say›l› listede yer alan ürünlerin imalatç›lar› ve ithalatç›lar›,• II say›l› listede yer alan motorlu araçlardan kay›t ve tescile tabi olmayanlar›n

(örne¤in: golf arabalar› ile kar üstü tafl›tlar›n›n) imalatç›lar› ve ithalatç›lar›,• II say›l› listede yer alan motorlu araçlardan kay›t ve tescile tabi olanlar için

motorlu araç ticareti yapanlar, bu araçlar› kullanmak üzere ithal edenler.Kald›r›lan tafl›t al›m vergisi uygulamas›nda, verginin mükellefi al›c›lar idi. Al›c›-

lar tescil öncesinde vergi dairesine giderek vergiyi ödeme yükümlülü¤ü alt›nda idi-ler. ÖTV sisteminde ise, mükellef sat›c› oldu¤u için art›k al›c›n›n vergi dairesine git-mesine gerek kalmam›flt›r.

Özel tüketim vergisi mükellefleri say›s›n›n, II say›l› listede yer alan ürünler d›-flar›da tutuldu¤u vakit bin befl yüz civar›nda oldu¤u tahmin edilmektedir. Bu aç›-dan ÖTV, KDV’ye göre denetimi çok daha kolay olan bir vergidir.

ÖTV’de vergilendirme dönemi ve beyan› mal türlerine göre farkl›l›k arz etmek-tedir (ÖTVK m. 14):

• II say›l› listedeki mallardan kay›t ve tescile tabi olmayanlarla III ve IV say›l›listelerdeki mallar›n tesliminde vergilendirme dönemi, faaliyette bulunulantakvim y›l›n›n birer ayl›k dönemleridir. Toplanan verginin, vergilendirmedönemini izleyen 15’inci gün akflam›na kadar beyan edilmesi gerekir,

• I say›l› listedeki mallarda, 15’er günlük sürelerle, her ay iki ayr› vergilendir-me dönemi olarak öngörülmüfltür. Toplanan verginin, bu dönemleri takipeden 10’uncu güne kadar beyan edilmesi gerekir,

• II say›l› listedeki mallarda, kay›t ve tescile tabi olanlara iliflkin ÖTV beyan-namesinin ise ilk iktisap ile ilgili ifllemlerin tamamlanmas›ndan önce veril-mesi gerekir.

Mallar›n ithali durumunda beyan ve ödeme gümrük mevzuat›ndaki hükümlerçerçevesinde gerçeklefltirilmektedir.

Verginin Al›nma fiekli, Matrah, OranÖTV, kapsama giren ürünlere bir kez uygulanan tek aflamal› bir vergidir. KDV’degeçerli olan üretim zincirinin tüm aflamalar›n›n vergilendirilmesi ve buna paralelolarak vergiden vergi indirimi uygulamas› burada söz konusu olmamaktad›r.ÖTV’de vergi, üretimin ilk aflamas›nda al›nmakta; bundan sonra mallar›n nihai tü-keticiye ulaflmas›na kadar olan di¤er aflamalar vergi d›fl›nda kalmaktad›r. Yani, ilkaflamada al›nan ÖTV, fiyat›n içine gizlenmifl olarak tüketiciye yans›t›lmaktad›r. Buaç›dan, ÖTV ödedi¤i ürünleri satan ticaret erbab› için, ödenen ÖTV bir maliyet un-suru olmakta ve fiyat›n içinde al›c›lara yans›t›lmaktad›r.

ÖTV’nin matrah›, KDV matrah›n› oluflturan unsurlardan oluflmaktad›r. Örne¤in,tütün mamullerinde matrah, bunlar›n perakende sat›fl fiyat› olarak belirlenmifltir(ÖTVK m. 11).

Oran, I say›l› listede yer alan ürünler için maktu; di¤er listelerde yer alan ürün-ler için ise baz›lar› hariç nispi olarak belirlenmifltir. I say›l› listedeki petrol ürünle-ri için litre ve kilogram bafl›na belirlenen maktu vergi miktarlar›n›n, her ay TÜ‹K’in


Tek aflamal› vergi: Mallar›n;üretim, toptan sat›fl veyaperakende sat›flaflamalar›ndan yaln›zbirisinin vergilendirilmesidir.

toptan eflya fiyat endeksine ba¤l› olarak art›r›lmas› kararlaflt›r›lm›flt›r. Di¤er listeler-de yer alan ÖTV oranlar›, %1’le %130 aras›nda de¤iflmektedir. Bunlara afla¤›dakiörnekleri verebiliriz:

• Otobüsler.............................................................................................. %1,• Binek otomobilleri:

Silindir hacmi 1600 cm3’ü geçmeyenler............................................... %45,Silindir hacmi 1600 cm3’ü geçen fakat 2000 cm3’ü geçmeyenler….... %90,Silindir hacmi 2000 cm3’ü geçenler….................................................. %145,

• Motosikletler:Motor silindir hacmi 250 cm3’ü geçmeyenler.................................... %8,Motor silindir hacmi 250 cm3ü geçenler............................................ %37,

• Kolal› gazozlar...................................................................................... %25,• Biralar..................................... %63 (ve litre bafl›na de¤iflik maktu tutarlar),• Taze üzüm flarab›................................. (litre bafl›na de¤iflik maktu tutarlar),• Di¤er alkollü içkiler.......................................... (litre bafl›na maktu tutarlar),• Tütün içeren sigaralar........................................................................... %69, • IV say›l› listede yer alan lüks tüketim maddeleri................................ %20,• Yine IV say›l› listede yer alan televizyon,

buzdolab›, çamafl›r makinesi, elektrik süpürgesi................................ %6,7.Belirlenen oranlar›n art›r›l›p azalt›lmas›, listedeki nispi ve maktu vergilerden

yaln›zca birini uygulatma gibi konularda Bakanlar Kuruluna önemli yetkiler veril-mifltir (Bkz. ÖTVK m. 12).

‹stisnalarÖTV’de de KDV’de oldu¤u gibi ihracat istisnas›, diplomatik istisna ve di¤er istisna-lar bulunmaktad›r (Bkz, ÖTVK m. 5, 6, 7).

‹hracat istisnas›, ihraç edilen mal için daha önceden ÖTV ödenmifl olmas› du-rumunda, bunun ihracatç›ya iade edilmesine imkân tan›maktad›r (ÖTVK m. 5).KDV’ye paralel olan bu düzenlemeye ilave olarak, yine KDV’de uygulanan ihracat-ta tecil-terkin uygulamas› ÖTV aç›s›ndan da geçerli k›l›nm›flt›r (ÖTVK m. 8).

Diplomatik istisna hakk› I, II, III say›l› listelerde say›lan ürünler için tan›nm›flt›r. Di¤er istisnalar aras›nda;• Askeri amaçl› istisnalar, • Sakatlara yönelik özel araç istisnas› yer almaktad›r.

Sakatl›k derecesi %90 ve üzerinde olanlar bu istisnadan yararlanabilmekte-dir. Bu kifliler befl y›lda bir bu haklar›n› kullanabilmektedirler.

Ayr›ca; • Bir yandan, hariçte iflleme ve geçici ithalat rejimleri ile geri gelen eflyaya

ÖTV uygulanmamaktad›r. • Öte yandan, Gümrük Kanunu’nun antrepo, transit, gümrük, dâhilde iflleme,

serbest bölgeler ve geçici depolama rejimlerinin uyguland›¤› mallar, ÖTV’denistisna edilmifltir. Bu flekilde, dünya uygulamalar›na paralel olarak, bu mal-lar›n Türk gümrük bölgesine girmesine kadar olan aflamalar vergi d›fl› b›ra-k›lm›fl olmaktad›r.

2014 y›l›nda, silindir hacmi 1700 cm3 olan bir binek otomobilin sat›n al›nmas› durumun-da ödenecek vergi yükünün ne oldu¤unu araflt›r›n›z?


Tütün içeren sigaralardaÖTV’ye ilave olarak, %18oran›ndaki katma de¤ervergisi de dikkate al›nd›¤›vakit, sigaran›n perakendesat›fl fiyat›n›n %90civar›ndaki k›sm›n›n vergiyetekabül etti¤i görülür.

Dâhilde iflleme rejimi: ‹hraçürünleri ortaya ç›karmak içingerekli olan ve d›flar›danithal edilen girdilere gümrükmuafiyeti getiren ve ihracat›kolaylaflt›rmay› amaçlayanbir uygulamad›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

BANKA VE S‹GORTA MUAMELELER‹ VERG‹S‹Banka ve sigorta muameleleri vergisi, 13.7.1956 tarih ve 6802 say›l› Gider Vergile-ri Kanunu’nun (Gid. VK) 28 ila 33. maddeleri aras›nda düzenlenmifl bulunmakta-d›r. Esas olarak, KDVK ile yürürlükten kald›r›lan Gider Vergileri Kanunu’nun, ban-ka ve sigorta muameleleri ile ilgili hükümleri yürürlükte b›rak›lm›flt›r. BSMV ileKDVK kapsam› d›fl›nda b›rak›lan (KDVK, m. 17/4-e) bankac›l›k ve sigortac›l›k hiz-metlerinin vergilendirilmesi amaçlanmaktad›r.

Verginin KonusuBu verginin konusunu, banka ve sigorta flirketlerinin, her ne flekilde olursa olsunyapm›fl olduklar› bütün muameleler dolay›s›yla kendi lehlerine, her ne nam ile olur-sa olsun nakden veya hesaben ald›klar› paralar oluflturmaktad›r (Gid. VK, m. 28).

Bankac›l›k ve sigortac›l›k hizmetlerine örnek olarak afla¤›dakileri verebiliriz:• Müflterinin ald›¤› krediler karfl›l›¤›nda ödedi¤i faizler (yurtd›fl›ndan al›nan

kredilere ödenen; faiz, komisyon, kur farklar› üzerinden de KDV de¤il BSMVödemesi yap›l›r),

• Bankan›n müflterisine verdi¤i çekler veya çek-senet tahsilat› karfl›l›¤›nda al-d›¤› komisyonlar (BSMV’nin konusunu; ifllem tutar› de¤il komisyon tutar›oluflturmaktad›r),

• Ödünç para verme ifllerini esas ifltigal konusu olarak yapan bankerlerin tah-sil etti¤i faizler,

• Sigorta flirketlerinin sigorta poliçesi karfl›l›¤›nda ald›klar› primler,• Banka veya sigorta flirketinin, aktifinde kay›tl› gayrimenkul ya da tafl›t›n› sat-

mas› veya kiralamas› karfl›l›¤›nda tahsil etti¤i paralar, • Buna karfl›l›k, banka lehine bir para elde edilmesinin söz konusu olmad›¤›

mevduat kabulü, vergi kapsam› d›fl›nda tutulmufltur. Ayr›ca KDV’nin konu-suna giren finansal kiralama ifllemleri karfl›l›¤›nda al›nan paralar da bu ver-ginin kapsam› d›fl›ndad›r.

Mükellef, Matrah, OranBSMV’nin yasal yükümlüsü; bankalar, sigorta flirketleri ve bankerlerdir (Gid. VK,m. 30). Döviz bürolar› verginin yasal yükümlüsü olarak öngörülmemifltir. Sigor-ta arac›lar› taraf›ndan yap›lan sigorta ifllemlerinde de verginin mükellefi sigortaflirketidir.

Vergi, gerçekte bu flirketler taraf›ndan, hizmetlerden yararlananlara (müflterile-re) hizmet bedeliyle birlikte yans›t›lmaktad›r. Yani, banka ve sigorta flirketlerininkonumu, bir arac› mükellef olmaktan ileriye gitmemektedir.

Verginin matrah›, banka ve sigorta flirketlerinin;• Her ne flekilde olursa olsun yapm›fl olduklar› muameleler dolay›s›yla kendi

lehlerine, • Her ne isim alt›nda olursa olsun, nakden veya hesaben ald›klar› paralar›n tu-

tar›d›r (Gid. VK, m. 31). Kambiyo al›m ve sat›m ifllemlerinde, kambiyo sat›fllar›n›n tutar› vergiye matrah

olmaktad›r.

BSMV’nin matrah›; banka, banker ve sigorta flirketlerinin lehlerine ald›klar› paralard›r. Buparalar lehe kald›¤›ndan ayn› zamanda kurumun geliri say›l›r ve kurumlar vergisi matra-h›n›n belirlenmesinde de dikkate al›n›r.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



BSMV’nin oran› %15 olarak öngörülmüfltür (Gid. VK, m. 33). Ayn› maddede,Bakanlar Kuruluna bu oran› de¤ifltirme yetkisi verilmifltir. Bakanlar Kurulu son ola-rak BSMV oran›n›n;

• Normal (di¤er) ifllemlerde %5 (örne¤in kredi faiz gelirleri),• Bankalar aras› mevduat ifllemlerinde lehe al›nan paralar üzerinden %1, • Kambiyo ifllemlerinde sat›fl tutar› üzerinden %0, • Bankalar ile 2499 say›l› Sermaye Piyasas› Kanunu’na göre kurulan arac› ku-

rumlar aras›ndaki borsa para piyasas› ifllemleri sonucu lehe al›nan paralarüzerinden %1,

• Devlet tahvili, Hazine bonosu, repo iktisap veya elden ç›kar›lmas› karfl›l›¤›n-da bankalar›n lehlerine ald›klar› paralar üzerinden de %1 olarak uygulanma-s›n› kararlaflt›rm›flt›r.

%5 oran› lehe al›nan faiz miktar› üzerine uygulanmaktad›r. BSMV’ye ilave ola-rak, ana para üzerinden de Kaynak Kullan›m›n› Destekleme Fonu (KKDF) ödeme-si yap›lmaktad›r. Bu Fon Bankalar Kanunu’nun 20/1-b maddesi ile yürürlüktenkald›r›lm›flt›r; ancak 4684 say›l› Kanun’un geçici 3. maddesinde yer alan “bu fonunyeni düzenleme yap›l›ncaya kadar, kald›r›lan hükümlere göre tahsiline devamolunur” hükmü gere¤ince KKDF uygulamas› halen devam etmektedir.

Halen: • Tüketici kredileri üzerinden (konut kredileri ve kredi kart› ile verilen kredi-

ler dâhil, kurumlar›n kulland›¤› krediler hariç) %15 (Kredi kart› borcunun -yurt içi veya yurt d›fl›- vadesinde ödenmemesi durumunda da ödenmeyenk›s›m üzerine %15 KKDF ilave edilmektedir),

• Vadeli ithalatlarla (kabul kredili akreditif mal mukabili ithalat) ilgili verilengümrük girifl beyannamesi üzerinden %6 (ithalat›n paras›n›n peflin ödenme-si durumunda bu fon al›nmamaktad›r),

• Di¤er krediler (bankalar d›fl›ndaki kiflilerin yurt d›fl›ndan sa¤lad›klar› kredi-ler dâhil) %3 (Bkz. Kaynak Kullan›m›n› Destekleme Fonu Kesintileri Hak-k›nda Karar, RG, 28.10.2010).

Elektrik enerjisi ithalat›n›n finansman› amac›yla kulland›r›lacak krediler ve elek-trik enerjisi ithalat› KKDF’den istisna edilmifltir (Bkz. Kaynak Kullan›m›n› Destek-leme Fonu Kesintileri Hakk›nda Bakanlar Kurulu Karar›, RG, 11.01.2011).

Söylediklerimizi örneklemek gerekirse; bankan›n müflterisine 2 y›l vadeli 100 li-ra kredi verdi¤i ve karfl›l›¤›nda 30 lira faiz geliri elde edece¤i fleklinde bir sözlefl-me yap›l›rsa; sözleflme an›nda 30 lira üzerinden 1,5 lira BSMV, 4,5 lira KKDF ol-mak üzere toplam 6 lira fon ve vergi tahakkuku yap›l›r. Bu rakama ayr›ca; afla¤›dadamga vergisi konusu alt›nda aç›klanan ve 130 lira üzerinden hesaplanacak olan,binde 7,5 oran›ndaki damga vergisinin (0,97) de eklenmesi gerekir. Bu flekilde 100liral›k kredinin 7 liraya yak›n k›sm› daha sözleflme an›nda (kredinin verilme afla-mas›nda) devlet taraf›ndan vergi-fon olarak al›nmaktad›r.

Ayn› kredinin yurt içi yerine, yurt d›fl›ndaki bir bankadan al›nmas›, vergi aç›s›n-dan daha avantajl› görünmektedir. Zira yurt d›fl› kredi sözleflmesinde KKDF kesin-tisi, %15 yerine %3 olarak uygulanmaktad›r. Bu durum, yurt içi banka yerine yurtd›fl›ndaki bankalardan kredi almay› teflvik etmektedir. Yurt d›fl›ndan kredi al›nma-s› durumunda KKDF matrah›, faize ilave olarak kur fark›n› da içermektedir (Bkz.2008/14420 say›l› BKK).

Toplanan BSMV, yükümlünün beyan› üzerine tarh edilir. Yükümlü, bir ay için-deki vergiye tabi ifllemlerini ertesi ay›n 15. günü akflam›na kadar muamelelerin ya-p›ld›¤› yer vergi dairesine bildirir ve bu süre içinde de vergiyi öder.


‹stisnalarGider Vergileri Kanunu’nun 29. maddesinde çok say›da istisnaya yer verilmifltir.Bunlara afla¤›daki örnekleri verebiliriz:

• Bankan›n kendi iç ifllemleri. Örne¤in, merkezle flubeler veya ayn› bankan›nkendi flubeleri aras›ndaki ifllemler,

• Konut finansman› kapsam›nda yap›lan ifllemlerde lehe al›nan paralar,• Türkiye Halk Bankas› taraf›ndan ihtisas kredileri kapsam›nda KOB‹’lere, es-

naf ve sanatkarlara verilen krediler,• Kooperatifler arac›l›¤› ile konut kredileri dolay›s›yla lehe al›nan paralar.

Banka ve sigorta muameleleri vergisinin konusunun ne oldu¤unu ve mükellefinin kim ol-du¤unu aç›klay›n›z.

D‹⁄ER ÖZEL TÜKET‹M VERG‹S‹ ÖZELL‹⁄‹N‹ TAfiIYAN HARCAMA VERG‹LER‹Bu grupta yer alan; sekiz y›ll›k e¤itime katk› pay›, özel iletiflim vergisi ve flansoyunlar› vergisi hakk›nda afla¤›da k›sa bilgiler verilmektedir.

Sekiz Y›ll›k E¤itime Katk› Pay›3984 say›l› Kanun uyar›nca RTÜK taraf›ndan yay›n kurulufllar›n›n reklam gelirle-rinden al›nan pay kadar hesaplanacak tutarda “e¤itim katk› pay›” al›nacakt›r. Buverginin uygulamas› 31.12.2010 tarihinde sona ermifltir (4306 say›l› Kanun, geç.m. 1/A).

Özel ‹letiflim VergisiKamuoyunda deprem vergisi olarak da bilinmektedir. 4481 say›l› Kanun’la 1999 y›-l›ndan beri uygulanmaktad›r. 5228 say›l› Kanun’la Gider Vergileri Kanunu’nun 39.maddesine eklenen hükümle kal›c› (sürekli) hale getirilmifltir.

Konusunu cep telefonu iflletmecileri taraf›ndan verilen tesis, devir, nakil ve ha-berleflme hizmetleri ve radyo ve televizyon yay›nlar›n›n uydu platformu ve kabloortam›ndan iletilmesine iliflkin hizmet verenlerin bu hizmetleri oluflturmaktad›r.Oran›, cep telefonunda %25; televizyon, kablolu yay›n, sabit telefon faturalar›nda%15; internet servis sa¤lay›c›l›¤› hizmetinde ise %5’tir.

Bu hizmetler üzerinden, aç›klanan vergilere ilave olarak %18 oran›nda KDVödemesi de yap›ld›¤› unutulmamal›d›r.

fians Oyunlar› VergisiBu vergi 5602 say›l› fians Oyunlar› Has›lat›ndan Al›nan Vergi Fon ve Paylar›n Dü-zenlenmesi Hakk›nda Kanun ile düzenlenmifltir. Bu Kanun ile;

• Futbol ve di¤er spor müsabakalar›,• At yar›fllar›,• Milli Piyango ‹daresi taraf›ndan tertip edilen flans oyunlar›, flans oyunlar›

vergisine tabi tutulmufltur. 1 Nisan 2007 tarihinde yürürlü¤e giren yeni düzenleme ile biletin tutar› veya

kolon adedi üzerinden nispi ve/veya maktu flans oyunlar› vergisi al›nmas› uygula-mas›na son verilmifl, verginin has›lat üzerinden al›nmas› uygulamas›na geçilmifltir.Buna göre Spor Toto Teflkilat Baflkanl›¤›, Türkiye Jokey Kulübü ve Milli Piyango‹daresinin düzenledi¤i bütün oyun türleri için ortak bir matrah belirlenmifltir. Bu-


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

na göre ifltirakçilerden tahsil edilen tutardan iç iskonto yöntemiyle hesaplanan(%18 oran›ndaki) KDV’nin düflülmesinden sonra kalan tutar (has›lat), flans oyunla-r› vergisinin matrah› olarak kabul edilmektedir.

‹fltirakçiden tahsil edilen paran›n 100 lira olmas› durumunda, bu paran›n15.25’i iç iskonto yöntemine göre hesaplanan (%18) KDV’dir. Geri kalan 84.75flans oyunlar› vergisinin matrah› olacakt›r. 100 liray› ödeyen kiflinin, milli piyan-go bileti alan bir vatandafl oldu¤unu varsayarsak hesaplanacak vergi %10 üzerin-den 8.475 olacakt›r.

Ayr›ca Belediye Gelirleri Kanunu’na göre ayn› matrah üzerinden %5 e¤lencevergisi (4.24) ödemesi de yap›lmaktad›r.

E¤lence vergisi, 5255 say›l› Belediye Gelirleri Kanunu’nun 17 ile 22’inci maddeleri aras›n-da düzenlenmifl olup bu verginin mükellefleri e¤lence yerlerini iflleten gerçek veya tüzel-kiflilerdir.

Bu flekilde ifltirakçiden tahsil edilen 100 lira tutar›ndaki paran›n 30 lira civar›n-daki k›sm›n› devlet vergi olarak almaktad›r. Bu durum, flans oyunlar›nda garantilikazanan taraf›n, devlet oldu¤unu ortaya koymaktad›r!

Bundan sonraki, “Servet Üzerinden Al›nan Vergiler” ünitesinde aç›klanaca¤›üzere, oynanan flans oyunundan ikramiye kazan›lmas› durumunda, aç›klanan ver-gilere ilave olarak ayr›ca veraset ve intikal vergisi de al›nmaktad›r.

fians oyunlar› vergisinin oran› spor müsabakalar›nda %5, at yar›fllar›nda %7, di-¤er flans oyunlar›nda ise %10 olarak belirlenmifltir. Ayr›ca Bakanlar Kuruluna buoranlar› bir kat›na kadar art›rmaya veya yar›s›na kadar indirmeye yetki verilmifltir.

Verginin mükellefi kendisine flans oyunlar› tertip etme hak ve yetkisi verilmiflolan kurumlard›r. Vergilendirme dönemi takvim y›l›n›n birer ayl›k dönemleridir.Her ay›n vergisi izleyen ay›n 20’inci günü akflam›na kadar beyan edilir ve ödenir.

http://www.millipiyango.gov.tr/ adresinden, Kurumsal-Kamuya Aktar›lanlar bölümünden,Milli Piyango ‹daresi taraf›ndan kamuya aktar›lan kaynaklar ve toplumsal katk›lara iliflkinbilgilere ulaflabilirsiniz.

DE⁄ERL‹ KÂ⁄ITLAR VERG‹S‹ De¤erli Kâ¤›tlar Kanunu (DKK), damga vergisine benzer bir yükümlülük getirmek-tedir. 210 say›l› De¤erli Kâ¤›tlar Kanunu 21.2.1963 tarihinde kabul edilmifltir. Ka-nun’un 1. maddesine göre bu Kanun’a ba¤l› tabloda yaz›l› kâ¤›tlar ve belgeler “de-¤erli kâ¤›t” say›l›r.

Kanun’a ekli tabloda de¤erli kâ¤›t olarak kabul edilen belgeler flunlard›r: • Noter kâ¤›d›, • Beyanname, • Protesto, vekâletname, resen senet,• Pasaportlar, yabanc›lar için ikamet tezkereleri, • Nüfus cüzdanlar›, aile cüzdanlar›, • Sürücü belgeleri, sürücü çal›flma belgeleri, motorlu araç trafik belgesi, mo-

torlu araç tescil belgesi, ifl makinesi tescil belgesi, • Banka çekleri.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Bu kâ¤›tlar›n bas›m›, da¤›t›m› ve bedellerinin tespiti konusunda Maliye Bakan-l›¤› yetkili k›l›nm›flt›r. Halen uygulanmakta olan baz› de¤erli kâ¤›t bedelleri içinünite sonunda yer alan hayat›n içinden bölümüne bak›labilir.

Kullan›lmas› durumunda damga vergisi veya harç ödenmesi söz konusu olmayan de¤erlikâ¤›tlar›n hangileri olabilece¤ini araflt›r›n›z?

HARÇLAR

Harca Tabi Olan ‹fllemlerHarçlar, 2.7.1964 tarihinde kabul edilen 492 say›l› Harçlar Kanunu ile düzenlen-mifltir. Harçlar, afla¤›da aç›klanacak olan çeflitli kamu hizmetlerinin karfl›l›¤› olarakal›nmaktad›r.

Harca tabi olan ifllemler, Kanun’a ekli dokuz adet tarife cetvelinde ayr›nt›l› ola-rak say›lm›flt›r. Bunlar afla¤›da özetlenerek aç›klanacakt›r:

• (I) Say›l› Tarife (Yarg› Harçlar›): Mahkeme harçlar› (baflvurma harc›, celseharc›, karar ve ilam harc›), icra ve iflas harçlar›, ticaret sicili harçlar›, di¤eryarg› harçlar› (suret harçlar›, muhafaza harçlar›, defter tutma harçlar›, mirasifllerine ait harçlar, vasiyetname düzenlenmesine ait harçlar).

• (II) Say›l› Tarife (Noter Harçlar›): Belli bir tutar› içeren her nevi senet, söz-leflme ve kâ¤›tlardan her bir imza için ve gayrimenkul ve menkullerin ida-resi için al›nan harçlar; vekâletnameler, defter tasdiki, suretler ve tercümeleriçin al›nan harçlar.

• (III) Say›l› Tarife (Vergi Yarg› Harçlar›): Vergi ve bölge idare mahkemele-ri ile Dan›fltay’da aç›lan davalarda baflvurma harc›, karar harçlar› ve suretharçlar›.

• (IV) Say›l› Tarife (Tapu ve Kadastro Harçlar›): Tapu ifllemleri, kadastro ve ta-pulama ifllemleri üzerinden al›nan harçlar.

• (V) Say›l› Tarife (Konsolosluk Harçlar›): Konsolosluklarda yap›lacak terekeiflleri, imza ve mühür tasdikleri vs. üzerinden al›nacak harçlar.

• (VI) Say›l› Tarife (Pasaport, Vize, ‹kamet Tezkeresi, Yabanc›lara VerilecekÇal›flma ‹zin Belgesi Harçlar›): Pasaport tanzimi, pasaport süre uzat›lmas›,girifl vizeleri, transit vizeleri, yabanc›lara verilecek ikamet tezkeresi ve D›flifl-leri Bakanl›¤› tasdik harçlar›.

• (VII) Say›l› Tarife (Gemi ve Liman Harçlar›): Bu grupta, gemi sicil ifllemleriile gemi liman ifllemleri için ödenen harçlar yer almaktad›r.

• (VIII) Say›l› Tarife (‹mtiyazname, Ruhsatname ve Diploma Harçlar›): ‹malatruhsatlar› (patent ve faydal› modeller, endüstriyel tasar›mlar, markalar, mar-ka ve patent vekilleri harc› gibi), maden arama-iflletme ruhsatlar›, petrol ifl-lemleri, eczane, özel hastane açma ruhsatlar›, avukatl›k ruhsatnameleri, li-seden veya üniversite d›fl›ndaki yüksek okullardan mezun olacaklara veri-lecek diplomalar, silah tafl›ma ve bulundurma vesikalar›, finansal faaliyetharçlar›, Gümrük Kanunu hükümlerine göre verilen antrepo izin belgeleriharçlar›.

• (IX) Say›l› Tarife (Trafik Harçlar›): Tescil harçlar›, sürücü belgesi harçlar›,ruhsat harçlar›.

Yarg› harçlar› aras›nda bulunan celse harc› ne anlama gelmektedir?


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



4

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



5

Harç Miktarlar›Harç miktarlar›, bazen maktu bazen de nispi olarak belirlenmifltir. Nispi harçlaraafla¤›daki iki örne¤i verebiliriz:

• Yarg› Harçlar›: Nispi karar harc›: uyuflmazl›k konusu de¤er üzerinden binde68,31 (HK, m. 28, f. 1/a),

• Tapu ve Kadastro Harçlar›: Gayrimenkul sat›lmas› durumunda, al›c› ve sat›-c›dan ayr› ayr›, “emlak vergisi de¤erinden az olmamak üzere, beyan edilendevir ve iktisap bedeli üzerinden” binde 20 tapu harc› al›n›r. Tapu ve kadas-tro harc› uygulamas›nda harç matrah›, bu flekilde Emlak Vergisi Kanunu’nagöre belirlenen emlak vergisi de¤erine ba¤lanm›fl bulunmaktad›r. “Emlakvergisi de¤eri” deyimi ile 1319 say›l› EVK’nin 29. maddesine göre belirlenenvergi de¤eri kastedilmektedir. (HK, m. 63)

Gayrimenkullerin sat›lmas› durumunda, al›c› ve sat›c› taraf›ndan ayr› ayr› binde20 oran›nda ödenen harca ilave olarak sat›c› aç›s›ndan gelir vergisi yükümlülü¤üde do¤abilmektedir. Gelir vergisi ile ilgili bölümde di¤er kazanç ve iratlar konu-sunda aç›klad›¤›m›z gibi sat›c›n›n gayrimenkulü iktisap tarihinden itibaren befl y›liçinde satmas› durumunda bu sat›fltan do¤an kazanç de¤er art›fl› kazanc› olarak ar-tan oranl› gelir vergisine tabi tutulmufltur.

Maktu olarak belirlenen harç miktarlar› ise, her y›l yeniden de¤erleme oran›n-da art›r›lmaktad›r (HK, mük. m. 138). Ayn› maddede Bakanlar Kurulu, (yukar›daaç›klanan art›fla ilave olarak) maktu harçlar› yirmi kat›na, nispi harçlar› ise bir ka-t›na kadar art›rma konusunda yetkili k›l›nm›flt›r.

Mükellef A’n›n sahip oldu¤u ifl yerinin 2014 y›l›ndaki emlak vergisine esas olan de¤eriT140.000’dir. A, 2012 y›l›nda bu ifl yerini T200.000’ye B’ye satm›flt›r. Ne kadar tapu harc›ödenece¤ini araflt›r›n›z.

Harçlar›n Ödenmesi, ‹stisnalarHarçlar›n ödenmesi, damga vergisinin ödenmesine benzer:

• Harç, kural olarak makbuz verilmesi suretiyle ödenmektedir (örne¤in; yar-g›, noter, tapu, trafik, konsolosluk harçlar›). Makbuz; noterde, mahkemede,tapuda veya di¤er kamu kuruluflunda ifllem yap›ld›¤› esnada düzenlenir.

• Harçlar baz› durumlarda, bas›l› damga konulmas› suretiyle al›n›r (örne¤inpasaport harçlar›).

Harçlar Kanunu’nun, özellikle 59. maddesinde ve di¤er baz› maddelerinde çe-flitli istisnalara yer verilmifltir.

Bunlara afla¤›daki örnekleri verebiliriz:• Genel ve özel bütçeli dairelerin ifllemleri,• Kamu menfaatine yararl› dernekler, vak›flar›n ifllemleri,• Diplomatik ifllemler,• Toplu Konut Kanunu kapsam›nda kulland›r›lacak kredilerle ilgili ipotekler

ile bu konutlar›n hak sahipleri ad›na tapuya tescili, konut finansman› kapsa-m›nda tesis olunacak ipotek ifllemleri,

• Anonim flirket, eshaml› komandit ve limitet flirketlerin; kurulufl, sermaye ar-t›r›m›, birleflme, devir, bölünme ve nevi de¤ifliklikleri nedeniyle yap›lacakifllemler (Harçlar K. m. 123, f. 3),


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



6

• Bankalar ve yurt d›fl› kredi kurulufllar›nca kulland›r›lacak kredilerin teminive bunlar›n teminatlar› ile geri ödenmelerine iliflkin ifllemler (Harçlar K. m.123, f. 3).

• Konut finansman› kapsam›nda tesis olunacak ipotek ifllemleri.

DAMGA VERG‹S‹Damga vergisi, 1.7.1964 tarih ve 488 say›l› Damga Vergisi Kanunu ile düzenlenmifl-tir. Mükellef say›s› en fazla olan vergilerden biri olma özelli¤i tafl›yan bir tüketimvergisidir.

Damga Vergisinin Varl›k NedeniBu vergi ile üretim aflamas›ndan tüketim aflamas›na kadar el de¤ifltiren; mal, servetve hizmet unsurlar›na hukukilik kazand›rmak için düzenlenen her türlü kâ¤›tlar-belgeler vergilendirilmektedir.

Damga vergisi ile; • KDV, ÖTV, BSMV’de oldu¤u gibi mal-hizmet teslimi de¤il; • Mal-hizmet teslimine hukukilik kazand›rmak için belge düzenlenmesi vergi-

ye tabi tutulmaktad›r. Yani bu belgeler, al›nan (KDV, ÖTV gibi) di¤er harcama vergilerine ilave ola-

rak, ayr›ca damga vergisine tabi tutulmaktad›r. “Belirlenen bu kâ¤›t ve belgelerin niçin damga vergisine tabi oldu¤u” sorusu-

nun net bir cevab› yoktur. Ancak bu konuda, vergiyi alan taraf›n gerekçe olarak; • Oluflturulan belgeler içinde yaz›l› hususlara kendisinin korumac›l›k yapt›¤›, • Bir sorunun ç›kmas› durumunda sorunu giderecek olan gücün kendisi oldu¤u,• Damga vergisini de bu koruma-hizmet garantisine karfl›l›k olarak ald›¤› ar-

gümanlar›n› gösterebilece¤i düflünülebilir.

Verginin KonusuDamga vergisinin konusunu DVK’ye ekli (1) say›l› tabloda yaz›l› kâ¤›tlar oluflturur.

Kâ¤›t kavram›: “yaz›l›p imzalanmak veya imza yerine geçen bir iflaret kon-mak suretiyle düzenlenen ve herhangi bir hususu ispat veya belli etmek için ib-raz edilebilecek olan belgeler ile elektronik imza kullan›lmak suretiyle manye-tik ortamda ve elektronik veri fleklinde oluflturulan belgeleri ifade eder” (DVK.m. 1).

Kiflilerin kendi aralar›nda veya devletle olan çeflitli iliflkilerinde kullan›lan bukâ¤›tlara afla¤›daki örnekleri verebiliriz:

• Akitlerle ilgili kâ¤›tlar: Belli bir paray› ihtiva etmesi kayd›yla; sözleflmeler, ta-ahhütnameler, kefalet, teminat ve rehin senetleri gibi akitlerle ilgili kâ¤›tlar(Gerçek kiflilerce mesken olmak üzere kiralanan ve iktisadi iflletmelere dâ-hil olmayan tafl›nmazlara ait kira sözleflmeleri ile, gelir vergisinden muaf es-naf, muaf serbest meslek erbab›, basit usulde vergilendirilen mükellefler ta-raf›ndan ifl yeri olarak kullan›lmak üzere kiralanan tafl›nmazlara ait kira söz-leflmeleri damga vergisinden istisna edilmifltir),

• Kararlar ve mazbatalar: Örne¤in ihale kararlar›, hakem kararlar› ve milletve-kili mazbatalar›,

• Ticari ifllemlerde kullan›lan kâ¤›tlar: Bilançolar, kâr-zarar cetveli, iflletme he-sab› hulasalar›;


Elektronik imza: 5070 Say›l›Elektronik ‹mza Kanunu’nda“Baflka bir elektronik veriyeeklenen veya elektronikveriyle mant›ksal ba¤lant›s›bulunan ve kimlik do¤rulamaamac›yla kullan›lanelektronik veriyi ifade eder”fleklinde aç›klanm›flt›r.

• Makbuzlar ve di¤er kâ¤›tlar: Maafl, ücret gibi hizmet karfl›l›¤› al›nan paralariçin verilen makbuzlar ile bu tür ödemelerin hesaba yap›lmas› durumundanakli temin eden kâ¤›tlar. Örne¤in, Harc›rah Kanunu’na göre personele ya-p›lan seyahat (bilet ve benzeri) ödemeleri (avans olarak ödenenler dâhil),

• Ödünç al›nan paralar için verilen makbuzlar, • Y›ll›k gelir vergisi, kurumlar vergisi beyannamesi, muhtasar ve di¤er be-

yannameler,• Posta ve telgraf havaleleri.

Vergiyi Do¤uran Olay, Verginin YükümlüsüDamga vergisinde vergiyi do¤uran olay, yukar›da say›lan kâ¤›tlar›n Türkiye’de dü-zenlenmesidir. Vergiyi do¤uran olay›n olabilmesi için;

• Bir kâ¤›d›n varl›¤› (ve bu kâ¤›d›n DVK’ya ekli I say›l› Tablo’da bulunan veistisna kâ¤›tlarla ilgili II say›l› Tablo’da yer almayan bir kâ¤›t olmas›),

• Kâ¤›d›n yaz›l›p imzalanarak veya imza yerine geçen iflaret konularak düzen-lenmifl olmas›,

• Düzenlenen kâ¤›d›n hukuki sonuç do¤uracak flekilde ilgili yerlere ibrazedilmesi (verilmesi),

flartlar›n›n bir arada gerçekleflmesi gerekir.Yabanc› memleketlerde düzenlenen kâ¤›tlar›n Türkiye’de resmi makamlara ib-

raz edilmesi veya hükümlerinden yararlan›lmas› durumunda da vergiyi do¤uranolay ortaya ç›kmaktad›r.

Kâ¤›tlar›n bir nüshadan fazla düzenlenmesi durumunda, her bir nüsha için ay-r› ayr› damga vergisi ödenir (DVK m. 5). Örne¤in, flirkete ait bir binan›n kiralan-mas› durumunda, kirac› ve kiralayan, düzenledikleri kira sözleflmesi kâ¤›tlar› içinayr› ayr› vergi öderler.

Kâ¤›tlar›n fotokopi ile ço¤alt›lm›fl örneklerinin “asl›na uygundur” ya da “asl› gibidir” fler-hi ile, onaylayan›n imzas› veya kaflesini ihtiva etmesi halinde mahiyeti itibar›yla suret; kâ-¤›d›n taraflar›nca ayr›ca imzalanmas› halinde ise nüsha olarak de¤erlendirilmesi gerek-mektedir (Maliye Bakanl›¤›, 30.03.2010 tarih ve19 nolu Damga Vergisi Sirküleri).

Verginin yükümlüsü ise: • Kâ¤›tlar› imza edenlerdir (DVK m. 3). • Kâ¤›tta birden fazla imza bulunmas› durumunda imza sahiplerinin hepsinin

müteselsilen sorumlulu¤u öngörülmüfltür (DVK m. 24). Zira bu durumda so-rumlulu¤un paylaflt›r›lmas› söz konusu olamamaktad›r.

• Resmi daire ile kifliler aras›ndaki ifllemlerde, vergiyi kifliler öder.

Damga vergisi ile harçlar aras›nda ne tür benzerlik ve farkl›l›klar olabilir?

‹stisnalarDamga vergisinden istisna kâ¤›tlar, Kanun’a ekli (II) no.lu tabloda uzunca bir

listede say›lm›flt›r. Bunlara örnek olarak: • Ö¤renciler, askerler, iflçiler, çiftçiler ve göçmenlerle ilgili kâ¤›tlar›, • Resmi dairelerin kendi aralar›nda kullan›lan kâ¤›tlar›, • Çekler, hisse senetleri ve her türlü tahvillerin temettü ve faiz kuponlar› gibi

ticari ifllerle ilgili kâ¤›tlar›,


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



7

• fiirket kurulufllar›, sermaye art›r›m›, süre uzat›mlar› ve flirket devir-birleflme-bölünme ifllemleri ile ilgili kâ¤›tlar›,

• Kredi kart› üyelik sözleflmelerini, • Yüksekö¤retim kurumlar›nca yapt›r›lan bilimsel araflt›rma projeleriyle ilgili

olarak düzenlenen kâ¤›tlar›,• Kambiyo senetlerini,• Tüketici kredilerinin temini ve geri ödenmesi amac›yla düzenlenen kâ¤›tlar›,• Ticari, zirai veya mesleki faaliyetlere iliflkin olmamak flart›yla gerçek kifliler ara-

s›nda düzenlenen akitlerle ilgili kâ¤›tlar› (bu kâ¤›tlar›n resmi daireye veya no-tere ibraz edilmesi durumunda ise damga vergisi yükümlülü¤ü do¤maktad›r),

• Gerçek kiflilerce mesken olmak üzere kiralanan ve iktisadi iflletmelere dâhilolmayan tafl›nmazlara ait kira sözleflmelerini,

• Gelir vergisinden muaf esnaf, muaf serbest meslek erbab›, basit usulde ver-gilendirilen mükellefler taraf›ndan ifl yeri olarak kullan›lmak üzere kiralanantafl›nmazlara ait kira sözleflmelerini,

• GVK’nin 23. maddesi kapsam›nda yap›lan ücret ödemeleri ile ilgili kâ¤›tlar›(konut kap›c›s›, irtibat bürolar›nda çal›flanlar›n vb. ücretleri) verebiliriz.

OranHerhangi bir kâ¤›d›n tabi olaca¤› damga vergisinin tayini için, o kâ¤›d›n niteli¤inebak›l›r ve Kanuna ekli (I) Say›l› Tablo’da bu kâ¤›da tekabül eden vergi bulunur(DVK m. 4, f. 1). Ayn› kâ¤›tta birden fazla anlaflma veya ifllem bulunmas› duru-munda, bunlar›n her birinden ayr› ayr› vergi al›n›r (DVK m. 6).

Uygulanan maktu vergilerin, her takvim y›l› bafl›ndan geçerli olmak üzere ön-ceki y›l›n yeniden de¤erleme oran›nda art›r›lmas› hüküm alt›na al›nm›flt›r (DVKmük. m. 30, f. 1). Mükerrer 30. maddede, Bakanlar Kuruluna baz› konularda buvergileri art›rma ve azaltmaya da yetki verilmifltir.

Vergi, nispi veya maktu olarak al›nmaktad›r (DVK m. 10).Nispi vergide: Kâ¤›tlar›n türüne ve niteli¤ine göre bu kâ¤›tlarda yaz›l› olan pa-

ra miktar›, matrah olarak kabul edilir. Bu miktara, kanunda yaz›l› oran›n uygulan-mas› suretiyle ödenecek vergi bulunur. Bu oranlar›n binde 1,65 ile binde 9,48 ara-s›nda de¤iflti¤i görülmektedir. Oranlara afla¤›daki örnekleri verebiliriz:

Binde 9,48 Oran›na Tabi Kâ¤›tlar:• Sözleflme, • Taahhütname, temlikname, kefalet, teminat, rehin senetleri, • Tahkimname, sulhnameler,• ‹potekli borç senedi,• Resmi dairelerce kiflilere nakden veya bankalar arac›l›¤›yla yap›lan hak edifl

ödemeleri nedeniyle düzenlenen kâ¤›tlar, Binde 7,59 Oran›na Tabi Kâ¤›tlar:• Maafl bordrosu,Binde 5,69 Oran›na Tabi Kâ¤›tlar:• ‹hale kararlar›, Binde 1,89 Oran›na Tabi Kâ¤›tlar:• Kira sözleflmeleri, • Fesihnameler,• ‹kinci el araç sat›fl sözleflmeleri. Maktu vergide ise kâ¤›tlar›n niteli¤ine göre hareket edilir. De¤iflik kâ¤›tlar için

(I) say›l› tabloda belli vergi miktarlar› öngörülmüfltür. Halen uygulanmakta olanbaz› damga vergisi miktarlar› için ünitenin sonuna bak›labilir.


Kredi sözleflmelerinde verginin matrah›; verilen krediye, geri ödenecek faizle-rin de ilave edilmesiyle bulunan tutar olmaktad›r. Örne¤in A bankas›ndan T100.000tutar›nda kredi alan ve T25.000 faiz ödeyecek olan kifli T125.000 üzerinden binde9,48 oran›nda damga vergisi ödeyecektir.

Ödeme fiekilleriDamga vergisi; makbuz verilmesi, istihkaktan kesinti yap›lmas› veya bas›l› damgakonulmas› yollar›ndan biriyle ödenir (DVK m. 15):

• Maliye Bakanl›¤›; kâ¤›tlar›n damga vergisini makbuz verilmesi suretiyleödetme konusunda yetkili k›l›nm›flt›r (DVK m. 22). Bakanl›k bu yetkisinikullanarak genel tebli¤lerle damga vergisini makbuz karfl›l›¤›nda ödeyecekolan daire, kurum ve flirketleri belirlemektedir. Bunlar›n aras›nda; özel büt-çeli idareler, il özel idareleri, belediyeler, döner sermayeli kurulufllar, ban-kalar, K‹T’ler, kollektif ve adi komandit flirketler, bilanço esas›na göre def-ter tutanlar, iflletme hesab› esas›na göre defter tutanlar yer almaktad›r. Dam-ga vergisini bildirim yolu ile ödeyecek olan bu kiflilerin, damga vergisi def-teri tutma yükümlülü¤ü bulunmaktad›r. Damga vergisi defteri, 1 Ocak 2004tarihinden itibaren, di¤er defterler gibi bilgisayar ortam›nda tutulabilecektir.Bilanço esas›nda defter tutan flirketler ile iflletme hesab› esas›nda defter tu-tan mükellefler gibi baz› mükelleflere damga vergisi defteri tutup tutmama-lar› konusunda seçimlik hak tan›nm›flt›r.

• Damga vergisinin ikinci ödenme flekli, istihkaktan kesinti yoluyla ödemedir.DVK; genel ve özel bütçeli idarelerle il özel idareleri, belediyeler, bankalarve iktisadi kamu kurulufllar›n›n ödemelerinde kulland›klar› ve nispi vergiyetabi bulunan makbuzlarla bu nitelikteki kâ¤›tlara ait vergilerin, bu ödemele-rin yap›lmas› s›ras›nda, istihkaklardan kesinti yap›lmas› suretiyle ödenebile-ce¤ini öngörmüfltür (Bkz. DVK m. 19). Ayr›ca Maliye Bakanl›¤› gerekli gör-dü¤ü hallerde vergiyi, istihkaktan kesinti yap›lmak suretiyle ödetmeye deyetkili k›l›nm›flt›r.

• Son olarak damga vergisi, baz› kâ¤›tlar bak›m›ndan DVK’nin 17. maddesin-de belirtildi¤i flekilde, bas›l› damga konulmas› suretiyle ödenebilir. Bas›l›damga konularak vergisi ödenebilecek kâ¤›tlara örnek olarak; elektrik, ha-vagaz›, telefon ve su abonman sözleflmelerini ve faturalar›n› verebiliriz (DVKm. 21). Makbuz karfl›l›¤› al›nan veya istihkaklardan kesinti yap›larak topla-nan damga vergisi, muhtasar beyanname ile izleyen ay›n 23’üncü günü ak-flam›na kadar ödemenin yap›ld›¤› yer vergi dairesine bir beyanname ile bil-dirilir ve 26’›nc› günü akflam›na kadar ödenir (DVK m. 22). Toplanan dam-ga vergisinin bulunmad›¤› aylar için, vergi dairesine bildirim yükümlülü¤übulunmamaktad›r.Damga vergisi defteri tutmamaya karar verenler, ödemek durumunda ol-duklar› damga vergilerini, kâ¤›d›n düzenlendi¤i tarihi takip eden on befl güniçinde beyanname vererek ba¤l› olduklar› vergi dairesine yat›racaklard›r.



Di¤er harcama vergilerinin neler oldu¤unu s›ra-

lamak.

Genel tüketim vergisi özelli¤ini tafl›yan gümrükvergisi; özel tüketim vergisi özelli¤ini tafl›yan özeltüketim vergisi, banka ve sigorta muamelelerivergisi, özel iletiflim vergisi, 8 y›ll›k e¤itime katk›pay›, flans oyunlar› vergisi; kamunun hizmet ve-ya mal sat›fl› karfl›l›¤›nda al›nan harçlar ile de¤er-li kâ¤›tlar vergisi ve ifllemler üzerinden al›nandamga vergisi di¤er harcama vergileridir.

Gümrük vergisini aç›klamak.

Türkiye’ye ithal edilen eflyalar gümrük vergisininkonusuna girmektedir. Bu konudaki düzenleme-ler Gümrük Kanunu ve Gümrük Yönetmeli¤i’ndebelirlenmifltir. Bu verginin mükellefi ithal edilenmal›n sahibidir.Vergiyi do¤uran olay, eflyan›n ithaline iliflkin ve-rilen beyannamenin tescili an›nda veya gümrükdenetimi d›fl›nda kalan eflyan›n gümrükten geçi-rilmesi ile gerçekleflir.Ödenecek gümrük vergisinin miktar› eflyan›n;gümrük vergisini ödeme mükellefiyetinin baflla-d›¤› tarihteki normal fiyat› dikkate al›narak Güm-rük Girifl Tarife Cetvelindeki oran üzerinden bu-lunur. Belirlenen vergi ithalat an›nda peflin öden-mek zorundad›r.

Özel tüketim vergisini aç›klamak ve Özel Tüke-

tim Vergisi Kanunu’nun kabul edilmesinin ne-

denlerini belirlemek

Uzunca bir süre tart›fl›lan Özel Tüketim VergisiKanunu; 2002 y›l›nda kabul edilebilmifl ve o tari-he kadar uygulamada olan on üç adet vergi vebenzeri yükümlülü¤ü uygulamadan kald›rm›flt›r.Katma de¤er vergisinin matrah›n› oluflturan un-surlar, özel tüketim vergisi matrah›n›n tespitindede belirleyici olurlar.Özel tüketim vergisine konu edilen ürünler; Ka-nun’a eklenen dört ayr› listede s›ralanm›fl, ilk lis-tedeki ürünler için maktu ÖTV, di¤er listedekile-ri için (baz›lar› hariç) nispi oranlar belirlenmifltir.Bu listelerde say›lan ürünlerin teslimi ya da ilkkazan›m›nda vergiyi do¤uran olay gerçekleflir. Özel Tüketim Vergisi Kanunu’nun ç›kar›lmas›n-da etkin olan nedenler aras›nda; IMF’ye verilen

taahhüt, Avrupa Birli¤i mevzuat›na uyum veTürk vergi mevzuat›n›n sadelefltirilmesi gibi ne-denler vard›r.

Banka ve sigorta muameleleri vergisini aç›klamak.

Bu vergi ile Katma De¤er Vergisi Kanunu kapsa-m› d›fl›nda olan bankac›l›k ve sigortac›l›k hizmet-lerinin vergilendirilmesi amaçlan›r.BSMV’nin konusunu; banka ve sigorta flirketleri-nin, her ne flekilde olursa olsun yapm›fl oldukla-r› bütün muameleler dolay›s›yla kendi lehlerine,her ne nam ile olursa olsun nakden veya hesa-ben ald›klar› paralar oluflturur. BSMV’nin yasal yükümlüsü; bankalar, sigorta flir-ketleri ve bankerlerdir. Verginin oran› ise %15’dir.

Özel tüketim vergisi niteli¤i tafl›yan di¤er harca-

ma vergilerini s›ralamak.

8 y›ll›k e¤itime katk› pay›, özel iletiflim vergisi veflans oyunlar› vergisi özel tüketim vergisi özelli¤itafl›yan di¤er harcama vergileri aras›nda yer al›r.RTÜK taraf›ndan yay›n kurulufllar›n›n reklamgelirlerinden al›nan pay kadar hesaplanacak tu-tarda “e¤itim katk› pay›” al›nacakt›r. E¤itime kat-k› pay› uygulamas› 31.12.2010 tarihinde sonaermifltir.Özel iletiflim vergisinin konusunu cep telefonuiflletmecilerinin verdikleri hizmetler oluflturur.fians oyunlar› vergisinin konusuna ise; futbol vedi¤er spor müsabakalar›, at yar›fllar› ve Milli Pi-yango ‹daresi taraf›ndan tertip edilen flans oyun-lar› girmektedir.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç

4NA M A Ç

5NA M A Ç


Kamunun hizmet ve mal sat›fl› karfl›l›¤›nda ald›-

¤› harcama vergilerini aç›klamak.

Bu gurupta de¤erli ka¤›tlar vergisi ve harçlar bu-lunmaktad›r.De¤erli kâ¤›tlar vergisinde damga vergisine ben-zer bir yükümlülük vard›r. Kanun’da nelerin de-¤erli ka¤›t oldu¤u belirlenmifl olup bunlar›n ara-s›nda örne¤in pasaport, nüfus cüzdan›, sürücübelgesi gibi ka¤›tlar bulunur.Harçlar ise kamu hizmetlerinin karfl›l›¤› olarakal›n›r. Harç ödenmesi söz konusu olan hizmet veifllemlerle ilgili harç miktarlar› Harçlar Kanu-nu’nda belirlenmifltir. Harçlara örnek olarak mah-keme ve tapu harçlar›n› gösterebiliriz.

Damga vergisini ve bu vergiyle ilgili düzenleme-

leri aç›klamak.

Damga vergisi, mükellef say›s› en fazla olan ver-gilerden biri olma özelli¤ini tafl›maktad›r.Damga vergisinde; mal ve hizmet tesliminehukukilik kazand›ran belgeler vergiye tabi tu-tulmaktad›r.Verginin konusunu Kanun’un ekinde aç›klanankâ¤›tlar oluflturmaktad›r. Bu kâ¤›tlara örnek ola-rak; belli bir miktar› içeren sözleflmeler, vergi be-yannameleri ve posta havalelerini verebiliriz. Vergiyi do¤uran olay›n gerçekleflmesi için; Tür-kiye’de düzenlenmifl bir kâ¤›d›n yaz›l›p imzalan-mas› ve hukuki sonuç do¤uracak flekilde ilgiliyerlere verilmesi gerekir.Bu verginin yükümlüsü ad› geçen kâ¤›tlar› im-zalayanlard›r.

6NA M A Ç

7NA M A Ç


1. Afla¤›dakilerden hangisi harcamalar üzerinden al›-nan vergilerden bir tanesidir?

a. Veraset ve intikal vergisib. Emlak vergisic. Gelir vergisid. Motorlu tafl›tlar vergisie. Gümrük vergisi

2. Özel Tüketim Vergisi Kanunu’na ekli liste (mal gru-bu) say›s› kaç tanedir?

a. 5b. 4c. 3d. 2e. 1

3. Afla¤›dakilerden hangisi özel tüketim vergisinin ko-nusuna girmez?

a. Sigarab. Alkollü içkilerc. Otomobild. Akaryak›t e. Traktör

4. Afla¤›dakilerden hangisi özel iletiflim vergisine tabidir?a. Sigara sat›fllar›b. Alkollü içki sat›fllar›c. Otomobil sat›fllar›d. Beyaz eflya sat›fllar›e. Telefon hizmetleri

5. Afla¤›dakilerden hangisi banka ve sigorta muamele-leri vergisinin konusuna girmez?

a. Bankalar›n kendi flubeleri aras›nda yapt›klar›ifllemler

b. Bankalar›n bankac›l›k hizmetleric. Bankalar›n gayrimenkul sat›fl›d. Bankalar›n alt›n al›m sat›m› e. Sigorta flirketlerinin sigortac›l›k ifllemleri

6. Banka ve sigorta muameleleri vergisi ile ilgili düzen-lemeler afla¤›daki kanunlardan hangisinin içinde yer al-maktad›r?

a. Katma De¤er Vergisi Kanunub. Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi Kanunuc. Gider Vergileri Kanunud. Hukuki Muamele Vergileri Kanunue. Damga Vergisi Kanunu

7. Harçlarda esas al›nan matrah ölçüsü afla¤›dakiler-den hangisidir?

a. Maktu esasb. Nispi esasc. Artan oranl› tarifed. Hem nispi hem maktu esase. Azalan oranl› tarife

8. Afla¤›dakilerden hangisi damga vergisinin konusunuoluflturur?

a. Hukuki ifllemlerb. Mal teslimic. Hizmet sunumud. ‹thalate. ‹hracat

9. Afla¤›dakilerden hangisi, damga vergisinin ödemeyöntemlerinden biri de¤ildir?

a. Kaynakta kesinti suretiyle ödemeb. Damga pulu yap›flt›r›lmas› suretiyle ödemec. Bas›l› damga konulmas› suretiyle ödemed. Makbuz kesilmesi suretiyle ödemee. ‹stihkaktan kesinti yoluyla ödeme

10. Afla¤›dakilerden hangisi damga vergisi muhtasarbeyannamesinin en son verilme tarihidir?

a. Her ay›n 10’ub. Her ay›n 15’ic. Her ay›n 23’üd. Her ay›n 26’s›e. Her ay›n son günü



Harcama Vergilerine ‹liflkin Rakama Dayal›

Bilgiler

I. Harç Miktarlar›: (1.1.2014 tarihinden itibaren geçerli):1. Yarg› Harçlar›:Asliye, idare, vergi mahkemelerinde dava açma harc›:T25,202. Noter Harçlar›:Noterde vekâletname düzenlettirilmesi harc› (özel ve-kâletname): T6,803. Pasaport, Vize... Harçlar›:1 y›l süreli pasaport düzenlenmesi durumunda: T140,50pasaport harc› (diplomatik, hususi ve hizmet pasaport-lar› vergiden istisna edilmifltir),II. De¤erli Kâ¤›t Bedelleri (2014 y›l›nda geçerli):

Noter kâ¤›d›: T7,55, pasaport: T75, sürücü çal›flma bel-geleri (karneleri): 92,50, banka çekleri (her bir çek yap-ra¤›) T4,75.III. Damga Vergisi Oran ve Miktarlar› (2014 y›l›nda

geçerli)

• Bilançolar›n düzenlenip resmi daireye veya bankayaibraz edilmesi durumunda T31,80,

• Vergi dairesine verilen y›ll›k gelir vergisi beyanname-si için T41,20,

• Kurumlar vergisi beyannamesi için T55,00, • Katma de¤er vergisi, muhtasar ve di¤er beyanname-

ler için T27,20,• Sosyal güvenlik kurumlar›na verilen sigorta prim bil-

dirgeleri için T20,30, Gümrük idarelerine verilen beyannameler için T55,00damga vergisi ödenmesi gereklidir.

fiükrü KIZILOT

Cep telefonu ile aya¤a kurflun s›kmak

Arka arkaya yap›lan vergi art›fllar› ve zamlar›n, cep te-lefonu görüflmelerindeki “Özel ‹letiflim Vergisi (Ö‹V)”art›fl› ile devam ettirilece¤i söyleniyor. Böyle bir vergiart›fl›, Maliye’nin “kendi aya¤›na kurflun s›kmas›” gibibir fley olur. Nedeni çok basit, k›saca aç›klayal›m.

DÜNYA REKORU

Cep telefonundan al›nan vergiler, tabloda gösterilmifl-tir. Di¤er ülkelerle k›yaslad›¤›m›zda, cep telefonu ilekonuflmalardan al›nan vergiler bak›m›ndan “Dünya re-koru” yüzde 60 civar›ndaki vergi ile Türkiye’de. Türki-ye’yi yüzde 30 vergi ile Uganda, yüzde 28 ile de Zam-bia izliyor. Geliflmekte olan 50 ülkede, al›nan vergilerinortalamas› yüzde 17.1. Avrupa ortalamas› da yüzde 19civar›nda. Türkiye’de ise bunun üç kat›ndan fazla vergial›n›yor.Türkiye’de cep telefonu ile yap›lan görüflmelerden yüz-de 25, sabit telefondan yüzde 15 al›nan “Özel ‹letiflimVergisi” dünyan›n hiçbir ülkesinde yok. Daha ötesi,“Hazine Pay›” olarak al›nan yüzde 15 kesinti de dünya-n›n hiçbir ülkesinde yok. Hazine’ye giden yüzde 15 pay üzerinden, ayr›ca yüzde18 KDV, yüzde 25 de Özel ‹letiflim Vergisi al›nmas› iseverginin vergisi oluyor!..

TÜRK ZEKÂSI

Cep telefonu ile görüflmelerdeki “dünya rekoru” vergiyüküne katlanamayan “Türk zekas›”, olay› çözüyor; in-ternet üzerinden haberlefliyor.

VOIP PATLAR

...Özet olarak belirtmek gerekirse, cep telefonunda özeliletiflim vergisinin artmas› halinde, daha fazla vergi top-layay›m diyen Maliye, mevcut vergileri bile toplayama-yacak. Baflka bir anlat›mla, Dimyat’a pirince giderken,evdeki vergiden olacak.Frans›zlar›n güzel bir sözü var; fazla vergi, vergiyi öldürür. Cep telefonundaki dünya rekoru vergi, biraz daha art›-r›l›rsa, mevcut vergiler kadar› bile toplanamaz.

Yaflam›n ‹çinden Okuma Parças›

21 Temmuz 2009

”

“


Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›1. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Di¤er Harcama Vergileri”

konusunu yeniden gözden geçiriniz.2. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Özel Tüketim Vergisi” ko-

nusunu yeniden gözden geçiriniz.3. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Özel Tüketim Vergisi” ko-

nusunu yeniden gözden geçiriniz.4. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Özel ‹letiflim Vergisi” konu-

sunu yeniden gözden geçiriniz.5. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Banka ve Sigorta Muamele-

leri Vergisi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.6. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Banka ve Sigorta Muamele-

leri Vergisi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.7. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Harçlar” konusunu yeniden

gözden geçiriniz.8. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Damga Vergisi” konusunu

yeniden gözden geçiriniz.9. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Damga Vergisi” konusunu

yeniden gözden geçiriniz.10. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Damga Vergisi” konusunu

yeniden gözden geçiriniz.

S›ra Sizde 1

Serbest bölge ve limanlar; ülkede geçerli ticari, mali veiktisadi alanlara iliflkin hukuki ve idari düzenlemelerinuygulanmad›¤› veya k›smen uyguland›¤›, s›nai ve ticarifaaliyetler için daha genifl teflviklerin tan›nd›¤› yerlerolarak tan›mlanabilir.Bu bölgelerde iflletmeler kurumlar vergisi ve gelir ver-gisinden muaft›rlar. Bölgeye giren mallar için gümrükvergisi, KDV, KKDF ödenmez. Buralarda altyap› hiz-metlerinden KDV’siz olarak yararlan›l›r. Serbest bölgelerin kurulmas› ve iflletilmesinde; ihracat›teflvik etmek, yabanc› yat›r›mlar›n giriflini h›zland›rmak veuluslararas› ticareti gelifltirmek gibi hedefler gözetilmifltir.

S›ra Sizde 2

Özel Tüketim vergisine konu silindir hacmi 1700 cm3

olan otomobil üzerinde 2014 y›l› itibar›yla %90 ÖTV ve%18 KDV yükü vard›r. Hesaplanan KDV matrah›na özeltüketim vergisi dâhil edilmektedir. Di¤er bir anlat›mla,hesaplanan ÖTV üzerinden de KDV al›nmaktad›r. Ör-ne¤in, otomobilin fiyat› 100 lira ise; önce %90 ÖTV he-sap edilir, arkas›ndan 190 lira üzerine %18 KDV ekle-nir. Böylece al›c›n›n ödeyece¤i bedel 224,20 liraya yük-selmektedir. Bu da %124,20 oran›nda bir vergi yükünüifade eder.Bu flekilde binek otomobilleri üzerinde halen uygulan-makta olan en düflük vergi yükü %60 civar›ndad›r.

S›ra Sizde 3

Banka ve sigorta muameleleri vergisinin konusunu,banka ve sigorta flirketlerinin, her ne flekilde olursa ol-sun yapm›fl olduklar› bütün muameleler dolay›s›yla ken-di lehlerine ald›klar› paralar oluflturur.BSMV’nin yasal yükümlüsü; bankalar, sigorta flirketlerive bankerlerdir. Döviz bürolar› verginin yasal yüküm-lüsü olarak öngörülmemifltir. Sigorta arac›lar› taraf›ndan yap›lan sigorta ifllemlerindeverginin mükellefi ise sigorta flirketidir.BSMV; bu kifli veya flirketler taraf›ndan, hizmetlerdenyararlananlara (müflterilere) hizmet bedeliyle birlikteyans›t›lmaktad›r. Yani, banka, banker ve sigorta flirket-lerinin konumunu bir arac› mükellef olarak görebiliriz.

S›ra Sizde 4

De¤erli Kâ¤›tlar Kanunu’nda damga vergisine benzerbir yükümlülük getirilmifltir. Kanun’un ekinde say›lande¤erli kâ¤›tlardan baz›lar›n›n kullan›lmas› durumunda

CEP TELEFONU ÜZER‹NDEK‹ YASALYÜKÜMLÜLÜKLER (2009 YILI)

1) Özel ‹letiflim Vergisi (Ö‹V) (%) 25

2) Hazine Pay› (%) 15

3) KDV (%) 18

4) Kurum Masraflar›na Katk› Pay› (KMKP) (%) 0.35

5) Özel ‹letiflim Vergisi (Yeni Tesis) T31.10

6) Telsiz Ruhsatname Ücreti T12.00

7) Telsiz Kullan›m Ücreti T12.00


Kaynak: http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/haber.aspx?id=121

18109&p=2 (8.02.2012).

Hürriyet gazetesinin web adresi arflivinden al›nm›flt›r.


de¤erli kâ¤›t bedeli yan›nda, damga vergisi ve (veya)harç ödenmesi de söz konusu olmaktad›r. Örne¤in; no-terde düzenlenen bir avukat vekâletnamesi için de¤erlikâ¤›t vergisi al›n›r, noter harc› al›n›r. ‹lave olarak bu ve-kâletnamenin dava veya icra dosyalar›nda kullan›lmas›durumunda ayr›ca vekâletname suret harc› da ödenir.Kanun’da say›lan de¤erli kâ¤›tlardan nüfus cüzdan›, ai-le cüzdan›, sürücü belgesi, motorlu araç trafik ve tescilbelgesi gibi belgelerin kullan›lmalar›ndan dolay› damgavergisi veya harç ödemesi söz konusu olmaz.

S›ra Sizde 5

Celse harc›, hukuk mahkemeleri, ticaret mahkemelerive idari yarg› mercilerinde görülmekte olan davalarda;davan›n uzamas›na veya gecikmesine yol açan davan›ntaraflar›na veya avukatlar›na, mahkeme hâkimi taraf›n-dan uygulanabilen bir harçt›r.Davan›n uzamas› ya da gecikmesine sebep olan unsur-lar›n takdiri hâkime b›rak›lm›flt›r. Bu flekilde celse har-c›nda harç al›nmas›na karar verilmesi hâkimin sübjektifde¤erlendirmelerine b›rak›lm›fl olmaktad›r.

S›ra Sizde 6

Gayrimenkul devir ve iktisaplar›nda; tapu ve kadastroharc›, emlak vergisi de¤erinden az olmamak üzere, be-yan edilen devir ve iktisap bedeli üzerinden hesaplan›r.Tapu ve kadastro harc›, vergi de¤eri ile mükellef tara-f›ndan beyan edilmifl olan de¤erlerden hangisi yüksek-se onun üzerinden hesaplan›r. Harç oran›, al›c› ve sat›-c›dan ayr› ayr› tahsil edilmek üzere binde 20 (yüzde2)’dir.Bu durumda beyan edilen sat›fl bedeli T200.000 üzerin-den toplamda binde 40, yani T8.000 tapu harc› hesapedilir. Bu miktar›n yar›s› sat›c› yar›s› da al›c› taraf›ndanödenir.

S›ra Sizde 7

Damga vergisinde kâ¤›tlar›n kullan›lmas›, harçlarda iseKanun’da yaz›l› kamu hizmetlerinden yararlan›lmas›vergiyi do¤uran olayd›r.Damga vergisi genellikle özel hukuk konular›yla ilgilidüzenlenen kâ¤›t ve belgeler üzerinden al›nmaktad›r.Harçlar ise daha çok kamu hukuku ifllemleri ile ilgilikâ¤›t ve belge düzenlenmesi durumunda al›n›r.Verginin tahsil flekli ise her iki vergide de birbirinebenzer.



Bilici, A., Bilici, N. (2011). Kamu Maliyesi, Ankara:Seçkin Yay›nevi.

Bilici, N. (2011). Vergi Hukuku (Genel Hükümler, TürkVergi Sistemi), 26. Bask›, Ankara: Seçkin Yay›nc›l›k.

Bilici, N. (2012). Avrupa Birli¤i ve Türkiye, 5. Bask›,Ankara: Seçkin Yay›nlar›.

Buluto¤lu, K. (2004). Türk Vergi Sistemi, Güncelleflti-rilmifl 8. Bask›, ‹stanbul: Bat› Türkeli Yay›nc›l›k.

Erol, A. (2007). Banka ve Finansç›lar ‹çin Vergi,

Ankara: Yaklafl›m Yay›nc›l›k.Jamali, T. (2007). Ekolojik Vergiler, Ankara: Yaklafl›m

Yay›nc›l›k.Kirman, A. (1992). 488 Say›l› Damga Vergisi Kanunu

fierhi, Ankara.Kirman, A. (2001). Banka ve Sigorta Muameleleri

Vergisi, Geniflletilmifl 2. Bask›, Ankara.Mercan, E., Dündar, M. (2003). Tüm Yönleriyle Özel

Tüketim Vergisi, Ankara: Yaklafl›m Yay›nlar›.Mercan, E., Dündar, M. (2010). Temel Vergi Huku-

ku, Güncellefltirilmifl 4. Bask›, Ankara: ASMMMOYay›nlar›.

Özbalc›, Y. (2006). Damga Vergisi Kanunu Yorum

ve Aç›klamalar›, Ankara: Olufl Yay›nc›l›k A.fi.Yay›nlar›.

Saban, N. (1997). Franchising ve Vergilendirme,

‹stanbul: Beta Bas›m Yay›m Da¤›t›m.

Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Servet üzerinden al›nan vergileri s›ralayabilecek,Motorlu tafl›tlar vergisini ve bu vergiyle ilgili düzenlemeleri aç›klayabilecek,Veraset ve intikal vergisini ve bu vergiyle ilgili düzenlemeleri aç›klayabilecek,Emlak vergisinin konusunu ve emlak vergisiyle ilgili düzenlemeleri aç›k-layabilecek,Bina vergisini aç›klayabilecek,Arazi vergisini aç›klayabileceksiniz.

‹çindekiler

• Motorlu Tafl›t• Karfl›l›ks›z ‹ntikal• Miras• Güvence Önlemi• Muafl›k

• Bina• Arazi• Belediye• Emlak Vergisi Bildirimi• Yeniden De¤erleme Oran›

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

NNNN

NN

Türk Vergi SistemiServet ÜzerindenAl›nan Vergiler

• SERVET ÜZER‹NDEN ALINANVERG‹LER

• MOTORLU TAfiITLAR VERG‹S‹• VERASET VE ‹NT‹KAL VERG‹S‹• EMLAK VERG‹S‹


SERVET ÜZER‹NDEN ALINAN VERG‹LERTürk vergi sisteminde servet üzerinden al›nan vergiler; emlak vergisi, motorlu tafl›t-lar vergisi ve veraset ve intikal vergisi olmak üzere üç tanedir. Bunlardan ilk ikisi ser-vete sahip olma nedeniyle sonuncusu ise servetin intikali vesilesiyle al›nmaktad›r.

MOTORLU TAfiITLAR VERG‹S‹

Tarihçe, Kavram, Konu, Mükellef1957 y›l›nda hususi otomobil vergisi ad› ile getirilen bu vergi, 1963 y›l›nda 197 sa-y›l› Kanun’la yeniden düzenlenerek motorlu kara tafl›tlar› vergisi ad›n› alm›flt›r.1980 y›l›nda yap›lan düzenlemelerle verginin kapsam›na, kara tafl›tlar›na ilave ola-rak, motorlu deniz ve hava tafl›tlar› da al›nm›fl; verginin ismi de motorlu tafl›tlar ver-gisi olarak de¤ifltirilmifltir.

Yasa’n›n 2’inci maddesinde “motorlu tafl›t”:“Karada, havada, deniz, göl ve nehirlerde insan, hayvan ve eflya tafl›maya ya-

rayan ve makine kuvvetiyle hareket eden tafl›tlard›r.” fleklinde tan›mlanm›flt›r.Verginin konusunu; ilgili yerlere kay›t ve tescili yap›lm›fl olan motorlu kara ta-

fl›tlar›, uçak ve helikopterler ile motorlu deniz tafl›tlar› oluflturur. Mükellef, adlar›na motorlu tafl›t kay›t ve tescil edilmifl bulunan gerçek ve tüzel

kiflilerdir.

Mükellefiyetin Bafllamas›Motorlu tafl›tlar vergisinde mükellefiyetin bafllamas›, motorlu tafl›tlar›n trafik siciliile Ulaflt›rma Bakanl›¤› taraf›ndan tutulan sivil hava vas›talar› siciline kay›t ve tesci-line ba¤lanm›flt›r (MTVK m. 7).

fiu kadar ki mükellefiyet:• Yeni kay›t ve tescil edilen tafl›tlar için:

Kay›t ve tescil takvim y›l›n›n ilk alt› ay› içinde gerçekleflmiflse kay›t ve tesci-lin yap›ld›¤› takvim y›l› bafl›ndan,Kay›t ve tescil takvim y›l›n›n son alt› ay› içinde gerçekleflmiflse son alt› ayl›kdönemin bafl›ndan itibaren bafllamaktad›r.

• Kay›t ve tescilli iken devir ve temlik nedeniyle kay›t ve tescili yap›lan tafl›tlarda:De¤ifliklik takvim y›l›n›n ilk alt› ay›nda yap›lm›fl ise takip eden son alt› ayl›kdönemin bafl›ndan,

Servet Üzerinden Al›nan Vergiler

Motorlu tafl›t: Karada,havada, deniz, göl venehirlerde insan, hayvan veeflya tafl›maya yarayan vemakine kuvvetiyle hareketeden tafl›tlard›r.

De¤ifliklik takvim y›l›n›n son alt› ay›nda yap›lm›fl ise takip eden takvim y›l›bafl›ndan itibaren bafllamaktad›r.

• Motorlu tafl›tlar›n sicildeki kay›tlar›n›n silinmesi durumunda mükellefiyetinsona ermesi ise:Silinme takvim y›l›n›n ilk alt› ay› içinde yap›lm›fl ise ikinci alt› ayl›k döneminbafl›ndan, Silinme ikinci alt› ayl›k dönem içinde yap›lm›flsa takip eden takvim y›l› ba-fl›ndan itibaren gerçekleflmektedir (MTVK m. 8).

5942 Say›l› Kanunla, Karayollar› Trafik Kanunu’nun 20’inci maddesinde afla¤›-daki flekilde düzenlemeler yap›lm›flt›r.

Tescil edilmifl araçlar›n her çeflit sat›fl ve devirleri, ... noterler taraf›ndan yap›l›r.Noterler taraf›ndan yap›lmayan her çeflit sat›fl ve devirler geçersizdir.

Sat›fl ve devir ifllemi, siciline ifllenmek üzere üç ifl günü içerisinde ilgili trafiktescil kuruluflu ile vergi dairesine bildirilir. Bu bildirimle birlikte al›c› ad›na trafiktescil ifllemi gerçekleflmifl say›l›r. Sat›fl ve devir tarihi itibariyle, 197 say›l› MotorluTafl›tlar Vergisi Kanunu hükümleri uyar›nca eski malikin vergi mükellefiyeti sonaerer, yeni malikin vergi mükellefiyeti bafllar.

Yap›lan sat›fl ve devir ifllemi üzerine noterler taraf›ndan yeni malik ad›na, bir aysüreyle geçerli tescile iliflkin geçici belge düzenlenir. Sat›fl ve devir ifllemlerinin bil-diriminden itibaren bir ayl›k süre içerisinde ilgili trafik tescil kuruluflu veya Emni-yet Genel Müdürlü¤ünün uygun gördü¤ü kamu kurum veya kurulufllar› taraf›ndanyeni malik ad›na tescil belgesi düzenlenerek elden veya posta arac›l›¤›yla teslimedilir. Tescil belgesinin bir ay içerisinde teslim edilememesi halinde yeni malikesorumluluk yüklenemez.

Ayn› de¤ifliklikle araç sat›n al›p tescil yapt›rmayanlara idari para cezas› verile-ce¤i de hükme ba¤lanm›flt›r.

Motorlu tafl›tlar vergisini ve özel tüketim vergisini (motorlu tafl›tlarla s›n›rl› olarak) buvergilerin konusu aç›s›ndan karfl›laflt›r›n›z.

Vergi TarifeleriMuhtelif tafl›tlar›n nas›l vergilendirilece¤i, Kanun’un 5 ve 6. maddelerinde, üç ayr›tarifede belirlenmifltir:

• (I) no.lu tarifede; otomobil, kapt›kaçt›, panel, arazi tafl›tlar› ve motor silindirhacmi 100 cc’den büyük olan motosikletlerin,

• (II) no.lu tarifede, (I) no.lu tarifede yaz›l› tafl›tlar d›fl›nda kalan minibüs, oto-büs, kamyon, kamyonet gibi di¤er kara tafl›tlar›n›n,

• (III) no.lu tarife ise uçak ve helikopterlerin sahiplerinin ödeyecekleri vergi-ler belirlenmektedir.

Sat›n al›nmas› özel tüketim vergisine tabi olmayan traktörler, motorlu tafl›tlarvergisinin konusu içinde de say›lmam›flt›r.

Motorlu Tafl›tlar Vergisi Kanunu’nda; kapt›kaçt›, “floföründen baflka, oturmalar› flart›ylaen çok yedi yolcu alabilen, insan tafl›mak için, dört tekerle¤i bulunan, flekil ve yap›l›fl› iti-bar›yla otomobilden farkl› olan motorlu tafl›tlard›r.”,Arazi tafl›t›, “karayollar›nda yolcu veya yük tafl›yabilecek flekilde imal edilmifl motorluaraçt›r”, Minibüs, “yap›s› itibar›yla sürücüsü dâhil dokuz ile on befl oturma yeri olan ve insan tafl›-mak için...” fleklinde tan›mlanm›fllard›r.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



1

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Vergileme Ölçüleri, Vergi Miktarlar›Hangi tafl›t için ne kadar vergi ödenece¤inin belirlenmesinde ölçü olarak:

• (I) no.lu tarifede yer alan tafl›tlarda motor silindir hacmi, yafl• (II) no.lu tarifede yer alan tafl›tlarda motor silindir hacmi, yafl yan›nda kol-

tuk say›s› esas al›nm›flt›r. Motor silindir hacmi; tafl›tlar›n motorlar›n› imal eden fabrikalarca uluslararas›

normlara göre tespit olunarak teknik belgelerinde gösterilen ve ilgili mevzuatlar›gere¤ince cm2 cinsinden ifade olunan motor hacmidir.

Vergi miktar›, tüm tarifelerde maktu (spesifik) olarak belirlenmifltir. Tafl›tlar›nmotor silindir hacmi ve motor gücü artt›kça, ödeyece¤i vergi de artmaktad›r. Bunakarfl›l›k, yafl artt›kça vergi düflmektedir.

Yafl, motorlu tafl›tlarda model y›l›na göre geçen süredir. Bu süre takvim y›l› iti-bariyle tespit edilir.

Di¤er yandan 3946 say›l› Kanun, MTVK’nin 10’uncu maddesini de¤ifltirerek,vergi miktarlar›n›n her y›l VUK hükümlerine göre belirlenecek yeniden de¤erlemeoran›nda art›r›laca¤›n› öngörmüfltür. Ayr›ca ayn› maddenin 4605 say›l› Kanun’un1’inci maddesi ile de¤ifltirilen 3’üncü f›kras›nda, Bakanlar Kuruluna bu flekilde be-lirlenen vergi miktarlar›n›:

• Yeniden de¤erleme oran›n›n %50 fazlas›n› geçmemek, %20’sinden az olma-mak üzere yeni oranlar tespit etme,

• EURO normlar›n› sa¤layan katalitik konvertör sistemi ile teçhiz edilmifl araç-larda %50 nispetine kadar indirme yetkisi verilmifltir.

Motorlu tafl›tlar vergisini ve özel tüketim vergisini (motorlu tafl›tlarla s›n›rl› olarak), buvergilerde tafl›t›n yafl›n›n dikkate al›n›p al›nmamas› aç›s›ndan karfl›laflt›r›n›z.

Verginin Tahakkuku, ÖdenmesiMotorlu tafl›tlar vergisi, tafl›tlar›n kay›t ve tescilinin yap›ld›¤› yerin vergi dairesi ta-raf›ndan her y›l Ocak ay›n›n bafl›nda senelik olarak tahakkuk ettirilmifl say›l›r.

Ödenmesi, her y›l Ocak ve Temmuz aylar›nda olmak üzere iki eflit taksitteyap›l›r.

Tafl›tlar›n y›l›n ilk alt› ay› içinde, ilk defa kay›t ve tescilinin yap›lmas› halindevergi, y›ll›k olarak tahakkuk eder. Tahakkuk eden verginin taksit süresi geçmiflolan k›sm› kay›t ve tescilin yap›ld›¤› tarihten itibaren bir ay içinde ödenir.

‹lk alt› ay geçtikten sonra yap›lacak kay›t ve tescil ifllemlerinde ise sadece ikin-ci alt› aya tekabül eden vergi tahakkuk eder ve ödenir.

Devir ve temlik nedeniyle, Ocak ve Temmuz aylar›nda yap›lacak kay›t ve tes-cil de¤iflikliklerinde; vergi, bu de¤iflikli¤in yap›lmas›ndan önce ödenir.

Güvence Önlemleri, ‹stisnalarMotorlu tafl›tlar vergisinin ödenmesini güvence alt›na almak için (trafik sicil memu-ru, noter gibi) görevlilere ve yükümlülere yönelik çeflitli bildirim ve kontrol uygu-lamalar›na da yer verilmifltir (Bkz. MTVK m. 13). Örne¤in:

• Noterler bir motorlu arac›n sat›fl›n› yapmadan önce, vergilerinin ödendi¤inedair belgeyi istemek zorundad›rlar.

• Ayn› flekilde motorlu arac›n fenni muayenesini yapan muayene komisyonla-r› ve fenni muayene yapma yetkisi verilen gerçek ve tüzel kifliler, muayene-yi yapmadan önce verginin ödenip ödenmedi¤ini araflt›rmak zorundad›rlar.

1558. Ünite - Servet Üzer inden Al ›nan Vergi ler

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



2

Bu yükümlülüklere uymadan ifllem yapanlar, al›nmayan vergi ve cezalar›ndanmükellefle birlikte müteselsilen sorumlu tutulmufllard›r.

Kanun’un 4’üncü maddesinde yaz›l› motorlu tafl›tlar, vergiden istisna edilmifltir.Bu istisnalara örnek olarak:

• Genel ve özel bütçeli daireler ile belediyelere ait tafl›tlar›,• Karfl›l›kl› olmak flart›yla elçilik ve konsolosluklara, o devletin uyru¤unda bu-

lunan elçilik ve konsolosluk memurlar›na ait tafl›tlar›, • Sakatl›k dereceleri %90 ve daha fazla olan malûl ve engellilerin adlar›na ka-

y›tl› tafl›tlar ile malûl ve engellilerin, bu durumlar›na uygun hale getirilmiflözel tertibatl› tafl›tlar› verebiliriz.

VERASET VE ‹NT‹KAL VERG‹S‹ 7338 say›l› Veraset ve ‹ntikal Vergisi Kanunu (V‹VK), 1959 y›l›nda ç›kar›lm›flt›r.

Veraset ve intikal vergisinden toplanan paran›n toplam vergi gelirleri içinde pa-y› %0,08 (binde sekiz) gibi bir oranda kalmaktad›r. Bu yüzden servet transferi üze-rinden al›nan bu vergi, “ad› var, kendi yok vergisi” fleklinde de isimlendirilebilir (!).

Verginin Konusu, YükümlüsüV‹VK’n›n 1’inci maddesine göre, verginin konusuna “karfl›l›ks›z intikaller” girer.Karfl›l›ks›z intikal, mallar›n bir flah›stan baflka bir flahsa;

• Veraset yoluyla veya • Ba¤›fl, yar›flma ve çekilifllerde kazan›lan ödüller, spor toto, milli piyango ik-

ramiyelerinde oldu¤u gibi ivazs›z olarak geçmesini kapsamaktad›r. Yar›flma kavram›, çekilifl ya da kura yöntemine baflvurulmaks›z›n önceden ilan

edilen bilgi, yetenek, güzellik gibi baz› kriterlere göre yar›flmalarda üstünlük gös-terenlerin (bir seçici kurul taraf›ndan belirlenen ifltirakçilere ikramiye verilmesi dâ-hil) seçilmelerini ifade etmektedir.

Kumar oynamaktan elde edilen kazanc›n da “ivazs›z bir intikal oldu¤u, bununsonucunda veraset ve intikal vergisine tabi tutulmas› gerekti¤i” yönünde Dan›fltaykararlar› bulunmaktad›r.

Çekilifl; bahis, ifltirak, kur’a ve benzeri yöntemlere dayanan düzenlemelerle, ka-t›l›mc›lar›n bir bedel ödemeden veya ödedikleri bedelden daha yüksek bir de¤er-de mal edinmeleri anlam›na gelmektedir.

Bu çerçevede:• Yaz›l› ve görsel bas›n baflta olmak üzere, gerçek ve tüzel kifliler taraf›ndan

düzenlenen çekilifller ile bilgi, kültür, deneyim ya da di¤er becerilerin sergi-lenmesine dayanan yar›flmalar,

• Yaz›l› bas›n›n, ifltirak edilmesini kupon toplamaya ba¤lad›¤› çekilifller,• Mal ve hizmetlerin tan›t›m› veya sat›fl hacminin art›r›lmas› amaçlar›yla, tüke-

ticiye yönelik olarak düzenlenen çekilifller ile benzerleri de yar›flma ve çe-kilifl kapsam›nda de¤erlendirilmektedir (örne¤in, ma¤azadan al›flverifl ya-panlar aras›ndan bir kifliye çekilifl yoluyla bir araba hediye edilmesi).

Ödül kavram›, bu tip yar›flma ve çekilifllerde taahhüt edilen ve kazananlara ve-rilmesi gereken nakit dâhil her türlü menkul ya da gayrimenkul mallar ile sair bü-tün hak ve alacaklar› içermektedir.

Karfl›l›ks›z intikallerin, hangi durumlarda verginin kapsam›na girece¤i 1’incimaddede belirlenmifl, burada flahsilik ve mülkilik ilkelerinin her ikisi de dayanakolarak al›nm›flt›r:


• Türkiye’de bulunan mallar›n bir kifliden di¤er bir kifliye intikali (mülkilik il-kesi. Türkiye’de intikal),

• Türk vatandafll›¤›nda bulunan kiflilere yabanc› ülkelerde mal intikali (flahsi-lik ilkesi. Türk vatandafl›na intikal),

• Türkiye Cumhuriyeti tabiiyetinde bulunan flah›slara ait menkul ve gayrimen-kul mallar›n intikali (flahsilik ilkesi. Türk vatandafl›ndan intikal).

1’inci maddedeki düzenleme ile bir yandan Türkiye s›n›rlar› içinde bulunanmallar›n intikali, tabiiyete bak›lmaks›z›n vergi kapsam› içine al›nm›flt›r.

Di¤er taraftan, yurt d›fl›nda bulunan mallar›n intikali de (bu mallar›n bir Türk’egeçmesi veya bir Türk’ün yurt d›fl›ndaki mal›n›n bir baflkas›na intikali) verginin ko-nusu içinde bulunmaktad›r. Vergi kapsam›na al›nan bu sonuncu durumun; vergikonusunu oluflturan mallar›n yurt d›fl›nda bulunmas›ndan dolay›, vergi idaresi ta-raf›ndan tespit ve takip edilmesinin zor oldu¤u ortadad›r.

Yurt d›fl›ndan edinilen mallar üzerinden, yurt d›fl›nda ödenen vergilerin, Türki-ye’de beyan edilecek mallar›n de¤erinden indirilebilmesine izin verilmifltir (V‹VKm. 12/c).

Bu hüküm; verginin hesaplanan vergiden indirilmesi yerine, sadece matrahtanindirilmesine izin vermektedir.

Ayn› maddede, Türkiye Cumhuriyeti tabiiyetinde bulunan kiflinin Türkiye d›-fl›ndaki mal›n›n, Türkiye’de ikametgâh› olmayan bir yabanc›ya intikal etmesi haliverginin konusu d›fl›nda tutulmufltur.

Veraset ve intikal vergisinin yükümlüsü, ivazs›z bir flekilde veya veraset yo-luyla mal edinen kiflidir.

Verginin Stopaj Yoluyla Al›nmas› At yar›fllar›na ve futbol müsabakalar›na ait müflterek bahislerle gerçek ve tüzel ki-flilerce düzenlenen yar›flma ve çekilifllerde kazan›lan ikramiyeler üzerinden %10oran›nda vergi tevkifat› yap›lmas› öngörülmüfltür (V‹VK, m. 16, f. 4).

Bu tevkifat, kazan›lan ikramiye veya ödülün (afla¤›da aç›klayaca¤›m›z) istisnatutar›n› geçmesi durumunda uygulanacakt›r. ‹kramiyenin ayni olarak ödenmesi ha-linde, tevkifata o mal›n fatura de¤eri esas al›nacakt›r.

Harcama vergileri ile ilgili yedinci ünitede daha önce aç›kland›¤› gibi, bu tipflans oyunlar›n›n oynanmas› esnas›nda “flans oyunlar› vergisi” tahsil edilmektedir.Devlet, oyuncunun kazanmas› durumunda bu sefer veraset ve intikal vergisi al-maktad›r.

V‹VK, m. 16, f. 4’teki düzenlemeye karfl›l›k; 320 say›l› Milli Piyango ‹daresi Hak-k›nda Kanun Hükmünde Kararname’nin 53’üncü maddesi, Milli Piyango GenelMüdürlü¤ü taraf›ndan düzenlenen çekilifllerde kazan›lan ikramiyelerin vergidenmuaf oldu¤unu öngörmektedir.

Verginin Beyanname Üzerinden Tahakkuk Ettirilmesi: Beyan SüreleriVerginin konusuna giren mallar› edinenler, bunlar› kural olarak ölen kimsenin ve-ya tasarrufu yapan flahs›n ikametgâh›n›n bulundu¤u yer vergi dairesine verecekle-ri beyanname ile bildirmek zorundad›rlar. Beyannamenin baflka vergi dairelerineverilebilece¤i di¤er baz› durumlar V‹VK’nin 6 ve 8’inci maddelerinde aç›klanm›flt›r.Bu durumlar için ilgili maddelere bak›labilir.


Veraset ve intikal vergisiyükümlüsü: ‹vazs›z birflekilde veya veraset yoluylamal edinen kiflidir.

• Beyanname, miras yoluyla mal edinmede, ölüm tarihinden itibaren (ölümünTürkiye’de vuku buldu¤u ve mükellefin Türkiye’de bulundu¤u durumlarda)4 ay içinde verilir (4 ayl›k süre, ölüm olay›n›n Türkiye’de ancak mükellefinyurt d›fl›nda bulundu¤u durumlarda 6 aya; ölüm olay›n›n yurt d›fl›nda vukubulmas› durumunda; mükellef Türkiye’de ise 6 aya, mükellef ölenin bulun-du¤u ülkede ise 4 aya, mükellef bir üçüncü ülkede ise 8 aya ç›kar›lm›flt›r(Bkz. V‹VK m. 9).

• Üzerinden stopaj öngörülmeyen di¤er karfl›l›ks›z intikallerde de, sa¤lanankarfl›l›ks›z intikalin, belirlenen istisna tutar›n›n üzerinde olan k›sm›n›n beyanedilmesi mecburiyeti vard›r. Bu beyanname mallar›n hukuken iktisap edil-di¤i tarihi izleyen 1 ay içinde verilecektir.

Beyannamenin Geç VerilmesiBeyannamenin zaman›nda verilmemesi esas olarak vergi ziya› suçunu oluflturmak-tad›r. Veraset ve intikal vergisi beyannamesi aç›s›ndan bu konuda daha yumuflakbir düzenleme yap›lm›fl, ek süre uygulamas› öngörülmüfltür. Buna göre;

• V‹V beyannamesinin normal beyan süresinden sonraki 15 gün içinde veril-mesi durumunda vergi ziya› suçu do¤mam›fl kabul edilmekte, sadece 2. de-rece usulsüzlük cezas› kesilmektedir (VUK m. 342; m. 352/II-1).

• Bu sürenin geçmesine (örne¤in ölüm olay›ndan sonra 10 y›l geçmesine)ra¤men beyanname verilmemesi durumunda ise, idare mükellefe tebli¤edilmek flart› ile 15 günlük süre vermek durumundad›r. Beyannamenin bu15 gün içerisinde verilmesi durumunda da, yine vergi ziya› do¤mam›fl kabuledilir. Verilecek ceza ise bu sefer, 1. derecede usulsüzlük suçu cezas›d›r(VUK m. 342; m. 352/I-11).

• Yani, vergi ziya› suçunun oluflmas› ancak, idare taraf›ndan beyanname ver-meyen mükellefin tespit edilip, kendisine 15 günlük süre verilmesi ve bunara¤men mükellefin yine beyanname vermemesi durumunda ortaya ç›kacakt›r.

Beyanname Üzerinden ‹lk Tarhiyat›n Yap›lmas› Mükellefler, bu verginin konusuna giren mallar›, ilk tarhiyatta dikkate al›nmaküzere (V‹VK m. 10 ve VUK’un servetleri de¤erleme ile ilgili hükümleri) de¤erle-mek ve beyannamelerinde göstermek zorundad›rlar (V‹VK m. 10).

11’inci madde de¤erleme günü olarak, “miras yoluyla vuku bulan intikallerdemiras›n aç›ld›¤›, di¤er suretle vaki intikallerde mallar›n hukuken iktisap edildi¤igün”ü kabul etmifltir.

Miras›n aç›lmas›, bir baflka ifadeyle mirasç›lar›n mirasa hak kazanmas›, miras b›rakan›nölüm tarihi itibariyle ortaya ç›kmaktad›r (Medeni Kanun, m. 599, f. 1). Dolay›s›yla beyan-namede mallar›n, ölümün vuku buldu¤u gün itibariyle oluflan de¤erlerinin gösterilmesigerekir.

Veraset ve intikal vergisine esas olacak matrah›n tespitinde, Kanun’un 12’incimaddesinde yaz›l› borçlar ve giderler indirilebilmektedir. Bunlara örnek olarak;murisin belgelere dayal› borçlar›n›, vergi borçlar›n› ve mirasç›lar›n yapt›¤› cenazemasraflar›n› verebiliriz.

Vergi idaresi, bu esaslara göre beyan edilen de¤erler üzerinden, vergiyi beyan-namenin verildi¤i tarihten itibaren en geç on befl gün içinde tarh eder.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Son Tarhiyat›n Yap›lmas› ‹lk tarhiyat›n arkas›ndan vergi idaresi, intikal eden mallar›n VUK hükümlerine gö-re nihai bir de¤erlemesini daha yapar (son tarhiyat).

Son tarhiyat›n ilk tarhiyattan daha yüksek ç›kmas› durumunda afla¤›daki ifllemyap›l›r:

• Mükellefin de¤erleme ölçüsü ile idarenin de¤erleme ölçüsünün ayn› oldu¤udurumlarda bu farka ait vergi (gayrimenkuller hariç) cezan›n yar›s› ile birlik-te al›n›r. Menkul mallar ile gemilere iliflkin de¤erlemelerde, %50’ye kadarbulunacak fark için ise ceza uygulanmaz.

• Mükellefin de¤erleme ölçüsü ile idarenin de¤erleme ölçüsünün farkl› oldu-¤u durumlarda ceza uygulanmaz; sadece eksik k›sm›n vergisi tamamlan›r.

Verginin Oran›Stopaj yoluyla al›nan veraset ve intikal vergisinin oran› %10 olarak öngörülmüfltür.

Verginin beyanname üzerinden al›nmas› durumunda ise V‹VK m. 16’da yaz›l›artan oranl› tarife uygulanmaktad›r. Tarifede yaz›l› oranlar veraset durumunda 1’le10, karfl›l›ks›z intikal durumunda ise 10’la 30 aras›nda de¤iflmektedir. Yürürlükteolan tarife için ünite sonunda yer alan okuma parças›na bak›labilir. Bir flahsa; ana,baba, efl ve çocuklar›ndan (evlatl›ktan, evlat edinenlere yap›lan ivazs›z intikallerhariç) ivazs›z mal intikali halinde vergi, ivazs›z intikallere iliflkin tarifede yer alanoranlar›n yar›s› uygulanmak suretiyle hesaplan›r.

Bu tarifede yer alan matrah dilim tutarlar›n›n, her y›l bir önceki y›la iliflkin ola-rak VUK’a göre belirlenen yeniden de¤erleme oran›nda art›r›larak uygulanmas› ka-rarlaflt›r›lm›flt›r. Ayr›ca Bakanlar Kuruluna bu flekilde belirlenen vergi miktarlar›n›yar›s›na kadar art›rma ve azaltma konusunda yetki verilmifltir.

Verginin Ödenmesi, Güvence ÖnlemleriSpor toto oyunu, at yar›fllar› ile di¤er yar›flma ve çekilifllerde kazan›lan ikramiyelerüzerinden kesilen vergiler vergi sorumlular› taraf›ndan, yar›flma ve çekiliflin düzen-lendi¤i tarihi izleyen ay›n 20’inci günü akflam›na kadar beyan edilerek ödenmesigereklidir. Kazand›klar› ikramiye veya ödüller üzerinden vergi kesintisi yap›lanmükelleflerin beyanname vermesine ise gerek bulunmamaktad›r.

Beyanname verme süresinin hesab›nda, VUK’un 13, 15, 17, 18. maddelerindesay›lan; mücbir sebep, zor durum ve sürelerle ilgili hükümlerin de dikkate al›nma-s› gereklidir (V‹VK m. 9, f. 2). Ayr›ca V‹VK’nin 13’üncü maddesinde yaz›l› ihtilafl›alacaklar ve borçlar üzerinden de vergi tahakkuk ettirilmekte; ancak verginin tah-sili icra dairesi veya mahkemenin verece¤i kesin karara veya hüküm neticesine ka-dar tecil olunmaktad›r.

Beyan üzerinden al›nan veraset ve intikal vergisinin, tahakkukundan itibarenher y›l iki eflit taksitte (May›s ve Kas›m aylar›nda) olmak üzere 3 y›l içinde öden-mesi öngörülmüfltür (V‹VK m. 19).

Veraset ve intikal vergisinin ödenmesini güvence alt›na almak amac›yla, çeflitligüvenlik önlemleri öngörülmüfltür:

• ‹ntikal eden gayrimenkulün vergisi tamamen ödenmedikçe, devir ve fera¤›yap›lamaz ve üzerinde herhangi bir ayni hak tesis edilemez (V‹VK m. 19, f.2). Ayn› maddenin 3’üncü f›kras›na göre, tahakkuk eden vergiye karfl›l›kolarak teminat gösterilmesi durumunda, intikal eden gayrimenkullerin tama-m›n›n veya bir k›sm›n›n devrine izin verilebilmektedir.


Bu konuda vergi idaresi taraf›ndan verilmifl iliflik kesme belgesini aramadanifllem yapan tapu memurlar›, verginin ödenmesinden mükelleflerle birliktemüteselsilen sorumlu tutulmufltur.

• Kamu idaresi ve kurulufllar›, bankalar, mahkemeler, icra daireleri gibi baz›kurulufllar da verginin ödenmesinden sorumlu tutulmufllard›r.Bu kurulufllar veraset ve intikal vergisinin konusuna giren herhangi bir ifl-lem dolay›s›yla ilgililere para ve senet verebilmek için, her fleyden önce ver-ginin ödenmifl oldu¤una dair vergi dairesinden verilmifl bir belge isterler.Gerekli belge verilmedi¤i takdirde bu kurulufllar, yapacaklar› ödemeler üze-rinden veraset yoluyla intikallerde %5, ivazs›z intikallerde ise %15 tutar›ndavergi karfl›l›¤› olarak tevkifat yaparlar (V‹VK m. 17).E¤er bu tevkifat› yapmazlar veya yapt›klar› tevkifat› vergi dairesine yat›r-mazlarsa, kendilerinden vergi ve gecikme zamm›na ilave olarak ayr›ca %10oran›nda ceza tahsil edilir.

• Son olarak, yar›flma ve çekiliflleri düzenleyenlerin; ikramiye kazananlar›nlistesini, ertesi ay›n 15’inci günü akflam›na kadar vergi dairesine bildirmemecburiyetleri bulunmaktad›r (VUK m. 149, 150).

Türk vatandafl› (A) Almanya’da 1 fiubat 2014 tarihinde ölmüfltür. (A)’dan; Almanya’da birbanka hesab›nda 1 milyon avro para ve Türkiye’de bir daire ile bir yazl›k ev (T300.000 de-¤erinde) kalm›flt›r. Mirasç› olarak (A)’n›n Almanya’da yaflayan iki k›z› bulunmaktad›r.1. Mirasç›lar, veraset ve intikal vergisi beyannamesini en son hangi tarihte vermek zo-rundad›rlar?2. Vergi istisnas› uygulan›r m›?3. Almanya’da da vergi ödenmesi durumunda, bu verginin Türkiye’de indirim konusu ya-p›l›p yap›lamayaca¤›n› araflt›r›n›z.

Muafl›klar ve ‹stisnalarKanun’un 3’üncü maddesine göre, afla¤›da yaz›l› kifliler veraset ve intikal vergisin-den muaf tutulmufltur. Yani bu kifliler, kendilerine veraset yoluyla veya karfl›l›ks›zmal intikali durumunda veraset ve intikal vergisi ödemeyeceklerdir:

• Kamu kurulufllar›, emekli ve yard›m sand›klar›, sosyal sigorta kurumlar›, ka-mu yarar›na yönelik dernekler, siyasi partiler vb. kurulufllar,

• Tüzel kifliliklere ait olan ve kamu yarar›na; ilim, araflt›rma, sa¤l›k, din, sporgibi alanlarda faaliyet gösteren teflekküller,

• Karfl›l›kl›l›k flart›yla yabanc› memleketlerin Türkiye’de bulunan diplomatiktemsilcileri ile elçilik ve konsolosluklara mensup olan ve o devletin tabiiye-tinde bulunan memurlar› ve bunlar›n aileleri.

Diplomatik muafiyet afla¤›daki iki durumda uygulanmamaktad›r: • Bu kiflilerin, Türk tabiiyetinde bulunan flah›slardan veraset yoluyla veya di-

¤er yollarla mal iktisap etmeleri,• Burada say›lan (Türkiye’de bulunan diplomatik temsilcileri ile elçilik ve

konsolosluklara mensup olan ve o devletin tabiiyetinde bulunan memurlar›ve bunlar›n aileleri) kiflilerin d›fl›nda kalan yabanc›lar›n, Türkiye’de ikameteden flah›slar›n Türkiye’de bulunan mallar›n› veraset veya di¤er yollarla ik-tisap etmeleri (V‹VK m. 3/c, parantez içi hüküm).

‹stisnalar ise 4’üncü maddede 12 bent halinde düzenlenmifltir. Afla¤›da bunlar-dan baz›lar›na de¤inilecektir:


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



3

• Veraset durumunda efle ve (evlatl›klar dâhil) çocuklara intikal eden hisse-den her biri için her y›l belirlenen maktu tutarlar,

• ‹vazs›z intikaller ve para ve mal üzerine düzenlenen yar›flma ve çekilifller ile5602 say›l› fians oyunlar› Kanunu’nda tan›mlanan flans oyunlar›ndan kazan›-lan ikramiyelerin her y›l belirlenen maktu tutardaki k›sm›,

• Veraset yoluyla intikal eden ev eflyas› ile murise ait flahsi eflyalar,• Örf ve adete göre verilmesi mutat bulunan hediye, çeyiz, yüz görümlü¤ü ve

drahomalar (gayrimenkuller hariç),

Bayan (B), gelini (C)’ye evlilik töreninde 5 adet alt›n bilezik hediye etmifltir. Veraset ve in-tikal vergisi aç›s›ndan olay› de¤erlendiriniz.

• Her türlü sadakalar,• Bakanlar Kurulunca vergi muafiyeti tan›nan vak›flara, kuruluflu için veya ku-

rulduktan sonra tahsis olunan mallar.4’üncü maddenin son f›kras›na göre, bu maddede yer alan istisna hadleri her

y›l VUK’a göre belirlenecek yeniden de¤erleme oran›nda art›r›lmaktad›r.

Vergi aç›s›ndan bir evin sat›fl›n›n m›, ba¤›fllanmas›n›n m› daha avantajl› oldu¤unu araflt›r›n›z?

EMLÂK VERG‹S‹Emlak vergisi, 20 milyon civar›ndaki mükellef say›s›yla; çok say›da kifliyi ilgilendi-ren vergilerden biri olma özelli¤ini tafl›maktad›r.

1319 say›l› Emlak Vergisi Kanunu (EVK), 1970 y›l›nda kabul edilmifltir. Vergi1986 y›l›na kadar merkezi idare taraf›ndan toplan›rken, 1986 y›l›ndan itibaren(3239 say›l› Kanun’la) belediyelere b›rak›lm›flt›r.

Emlak Vergisi Kanunu üç k›s›mdan oluflmakta; birinci k›s›mda (m. 1-11) bina,ikinci k›s›mda (m. 12-21) arazi vergisi ile ilgili hükümler, üçüncü k›s›mda ise (m.22-43) ilk iki k›sm› ilgilendiren ortak hükümler yer almaktad›r.

Bina Vergisi: Konu, Yükümlü, Muafl›klarTürkiye s›n›rlar› içinde bulunan binalar, verginin konusunu oluflturur. Bina kavra-m› avlu, bahçe gibi mütemmim cüzleri de kapsar.

Yükümlü binan›n maliki, varsa intifa hakk› sahibi; her ikisi de yoksa binaya ma-lik gibi tasarruf edenlerdir (EVK m. 3). Örne¤in, hazine arazisine kaçak gecekon-du yaparak oturan kifli, emlak vergisinin yükümlüsüdür.

Bu flekilde tapusu olmayan gayrimenkullerde oturanlar da emlak vergisi yü-kümlüsü olmaktad›rlar.

Bir binaya payl› mülkiyet halinde malik olanlar, hisseleri oran›nda mükellefolurlar. El birli¤i halinde mülkiyette ise, malikler verginin tamam›ndan müteselsi-len sorumlu olurlar (EVK, m. 3, f. 2).

Payl› mülkiyette birden çok kimse, maddi olarak bölünmüfl olmayan bir fleyin tamam›nabelli paylarla maliktir. Baflka türlü belirlenmedikçe, paylar eflit say›l›r.El birli¤i mülkiyeti ise; kanun veya kanunda öngörülen sözleflmeler uyar›nca oluflan top-luluk dolay›s›yla mallara birlikte malik olanlar›n mülkiyetidir. El birli¤i mülkiyetinde ortaklar›n belirlenmifl paylar› olmay›p her birinin hakk›, ortakl›¤agiren mallar›n tamam›na yayg›nd›r.


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



4

Çeyiz: Kanun’un 4’üncümaddesi C bendindeki“cihaz” ibaresinin ‘çeyiz’anlam›nda kullan›ld›¤›düflünülmektedir.

Drahoma: Baz›topluluklarda, k›z evitaraf›ndan erkek taraf›naverilen bafll›k paras› vehediyelere verilen isimdir.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



5

Mütemmim cüz: Türk MedeniKanunu’nun 684’üncümaddesinde; “Bütünleyiciparça, yerel âdetlere göreas›l fleyin temel unsuru olanve o fley yok edilmedikçe,zarara u¤rat›lmad›kça veyayap›s› de¤ifltirilmedikçeondan ayr›lmas›na olanakbulunmayan parçad›r”fleklinde tan›mlanm›flt›r.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



Baz› binalar vergiden daimi olarak muaf tutulmufl; baz›lar›na ise geçici muafl›ktan›nm›flt›r. Daimi muafl›k tan›nan binalar:

• Genellikle kamu kurulufllar›na ait binalard›r (EVK m. 4). Bu çerçevede özelbütçeli idarelere, il özel idarelerine, belediyelere, köy tüzel kiflili¤ine, ka-nunla kurulan üniversitelere ve devlete ait binalar vergi d›fl›nda kalmaktad›r.

• Di¤er taraftan, zirai üretimde kullan›lan makine ve alet deposu, zahire (yi-yecek) ambar›, samanl›k, ah›r, kümes gibi yerler de vergiden daimi olarakmuaf tutulmufllard›r.

• Bunlar›n d›fl›nda belediye ve mücavir alan s›n›rlar› d›fl›nda kalan binalarkiraya verilmemek ve ticari, s›nai, turistik faaliyetlerde kullan›lmamak flart›y-la vergiden muaf tutulmufllard›r. Mücavir alan (komflu-civar alan), 3194 sa-y›l› ‹mar Kanunu’na göre, imar mevzuat› bak›m›ndan belediyelerin kontrolve sorumlulu¤u alt›na verilmifl olan aland›r. Mücavir alan, içine köyleri dealabilir. Bay›nd›rl›k ve ‹skân Bakanl›¤› mücavir alana alma ve mücavir alan-dan ç›karma konusunda yetkili k›l›nm›flt›r.

Bu muafl›k ile köylerde bulunan binalar›n çok önemli k›sm› emlak vergisi d›-fl›nda b›rak›lm›fl olmaktad›r. Yazl›k gibi dinlenme amaçl› konutlar ise, bu muafiyetd›fl›nda kalmaktad›r.

Belediye ve mücavir alan s›n›rlar› d›fl›nda kalan bölgelerde faaliyet gösteren ge-lir vergisinden muaf esnaf ile basit usulde gelir vergisine tabi mükellefler taraf›n-dan bizzat ifl yeri olarak kullan›lan binalar, daimi muafl›k kapsam›na al›nm›flt›r.

Kanun’un 5’inci maddesinde say›lan geçici muafl›klara örnek olarak ise afla¤›-dakileri verebiliriz:

• Yeni infla edilen ve mesken olarak kullan›lan bina veya apartman daireleriiçin, T2.500’den az olmamak üzere, vergi de¤erinin 1/4 ü, inflalar›n›n sonaerdi¤i y›l› takip eden bütçe y›l›ndan itibaren 5 y›l süre ile vergiden muaf tu-tulmufltur. Bu binalar›n veya apartman dairelerinin sat›n alma veya di¤eryollarla iktisap olunmas› durumunda da, muafiyet hükmü kalan süre içinuygulan›r.

• Turizm iflletmesi çerçevesinde kullan›lan binalara tan›nan, yine 5 y›l sürelimuafiyet.

• Devlet Planlama Teflkilat› taraf›ndan belirlenen geri kalm›fl bölgelerde inflaedilen s›nai tesislere tan›nan 5 y›l süreli muafiyet.

• Organize sanayi bölgeleri ile sanayi ve küçük sanat sitelerindeki binalara ta-n›nan 5 y›l süreli muafiyet.

Bina Vergisi: Matrah, OranBina vergisinin matrah›, binan›n bu kanun hükümlerine göre tespit olunan vergide¤eridir. Vergi de¤eri kavram›n›n ne anlama geldi¤i, bu bölümün “ortak hüküm-ler” bafll›¤› alt›nda aç›klanm›flt›r.

Bina vergisinin oran›;• Meskenlerde binde 1, • Di¤er binalarda ise binde 2 olarak belirlenmifltir.Bu oranlar büyük flehir belediye s›n›rlar› ve mücavir alanlar içinde s›ras›yla bin-

de 2 ve binde 4 olarak uygulan›r. Bakanlar Kurulu bu oranlar› yar›s›na kadar indir-me veya üç kat›na kadar art›rma konusunda yetkili k›l›nm›flt›r (EVK m. 8).

Bakanlar Kuruluna hiç bir geliri olmayanlar ve emeklilerin emlak vergisi yü-kümlülü¤ü konusunda da bir yetki verilmifltir. Buna göre,


Mücavir alan: Belediyes›n›rlar› d›fl›nda olup, imarmevzuat› bak›m›ndanbelediyelerin kontrol vemesuliyeti alt›na verilmiflolan alanlard›r.

• Hiç bir geliri olmad›¤›n› belgeleyenlerin, • Gelirleri münhas›ran kanunla kurulan sosyal güvenlik kurumlar›ndan ald›k-

lar› ayl›ktan ibaret bulunanlar›n, • Gazilerin, flehitlerin dul ve yetimlerinin. Türkiye s›n›rlar› içinde brüt 200 m2’yi geçmeyen tek meskeni olmas› (intifa hak-

k›na sahip olunmas› hali dâhil) halinde, bu meskenlerine ait vergi oranlar›n› s›f›rakadar indirmeye Bakanlar Kurulu yetkilidir.

Bakanlar Kurulu bu yetkisini kullanarak 2007 ve izleyen y›llar için emeklilerinve hiç geliri olmayanlar›n emlak vergisini s›f›ra indirilmifltir. Belirli zamanda din-lenme amac›yla kullan›lan meskenlerin bu istisnadan yararlanma yolu kapat›lm›fl-t›r (EVK, m. 8, f. 2).

SGK’den emekli (M)’nin 100 m2’lik bahçe içinde brüt 140 m2 bir evi ve efli (H)’nin de 180m2 bir dairesi vard›r. (M) ve (H)’nin bu meskenlerle ilgili emlak vergisi yükümlülükleriniaraflt›r›n›z?

Arazi Vergisi: Konu, Yükümlülük, Muafl›klarTürkiye s›n›rlar› içinde bulunan arazi ve arsalar, bu verginin konusunu oluflturur.Belediye s›n›rlar› içinde, belediyece parsellenmifl arazi arsa say›l›r.

16 seri no’lu Emlak Vergisi Genel Tebli¤i’ne göre, belediye s›n›rlar› içine girme-mekle birlikte, mücavir alan s›n›rlar› içine giren araziler de verginin konusuna gir-mektedir.

Arazi vergisinin yükümlüsü arazinin maliki, malik yoksa intifa hakk› sahibi; herikisi de yoksa araziye malik gibi tasarruf edenlerdir (EVK m. 13).

Kanun, bina vergisinde oldu¤u gibi burada da baz› arazilere daimi (m. 14), ba-z›lar›na da geçici (m. 15) muafl›k getirmifltir. Örne¤in;

• Çeflitli kamu kurulufllar›na ait araziler ile• Belediye ve mücavir alan s›n›rlar› d›fl›nda kalan (ticari ve turistik faaliyetler-

de kullan›lmama flart›yla) araziler, daimi olarak arazi vergisinden muaf tutul-mufltur (EVK m. 14).

Bu hüküm ile köylerde bulunan arazilerin çok önemli k›sm›, emlak vergisi d›-fl›nda b›rak›lm›fl olmaktad›r. Bu muafiyet, haks›z sonuçlara yol açabilmektedir.fiöyle ki belediye ve mücavir alan s›n›rlar› d›fl›nda kald›¤› için vergi kapsam›na gir-meyen yüzlerce dönüm zeytinlik yan›nda, belediye s›n›rlar› içinde kalan küçük birarsa için vergi yükümlülü¤ü söz konusu olmaktad›r.

Belediye ve mücavir alan s›n›rlar› d›fl›nda kalan yerlerdeki arsa ve arazileri biz-zat ifl yeri olarak kullanan; gelir vergisinden muaf esnaf ile basit usulde gelir ver-gisine tabi mükellefler ise daimi muafiyetten yararlanmaktad›rlar.

Arazi Vergisi: Matrah, OranArazi vergisinin matrah›, arazinin bu kanun hükümlerine göre tespit olunan vergide¤eridir. Vergi de¤eri kavram›, bundan sonra gelen 3 no’lu “ortak hükümler” bafl-l›¤› alt›nda aç›klanmaktad›r.

Arazi vergisinin oran› ise; • Arazi için binde 1, • Arsa için binde 3’dür. Bu oran, büyükflehir belediye s›n›rlar› ve mücavir alanlar içinde s›ras›yla binde

2 ve binde 6 olarak uygulan›r. Ayr›ca Bakanlar Kurulu, bu oranlar› 3 kat›na kadarart›rma ve yar›s›na kadar indirme konusunda yetkili k›l›nm›flt›r (EVK m. 18).


S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



6

Emlak vergisine ilave olarak 5226 say›l› yasa ile emlak vergisinin %10’u oran›n-da “Tafl›nmaz Kültür Varl›klar›n›n Korunmas›na Katk› Pay›” ad› alt›nda bir yüküm-lülük daha getirilmifltir.

Belediyelerce emlak vergisi ile beraber tahsil edilen tafl›nmaz kültür varl›klar›n› korumapay› ‹l Özel ‹darelerine aktar›l›r. Aktarmayan belediyelerden, bu katk› paylar› 6183 say›l›Amme Alacaklar›n›n Tahsil Usulü Hakk›nda Kanun hükümlerine göre gecikme zamm› tat-bik edilerek al›n›r.

Ortak Hükümler: Emlak Vergisinde Mükellefiyetin Bafllamas›, Emlak Vergisi Bildirimi Bundan önceki bafll›klar alt›nda aç›kland›¤› gibi emlak vergisinin matrah›, bina vearazinin vergi de¤eridir. Vergi de¤erleri 4 y›lda bir afla¤›da aç›klanan esaslara görebelirlenmektedir:

• Arsa ve araziler için, VUK’un asgari ölçüde birim de¤er tespitine iliflkin hü-kümlerine göre takdir komisyonlar›nca,

• Binalar için, Maliye ve Çevre ve fiehircilik Bakanl›klar›nca beraberce tespitve ilan edilecek olan bina metrekare normal inflaat maliyet bedelleri ile (a)bendinde belirtilen esaslara göre takdir edilen arsa veya arsa pay› de¤eriesas al›narak hesaplanan bedeldir (EVK m. 29).

Bu flekilde tespit edilmifl olan bedeller (vergi de¤eri), takip eden y›llarda hery›l, yeniden de¤erleme oran›n›n yar›s› nispetinde art›r›lmaktad›r. Ayr›ca, BakanlarKuruluna bu oran› s›f›ra kadar indirme veya yeniden de¤erleme oran›na kadar ar-t›rma yetkisi de verilmifltir.

Aç›klanan flekillerde belirlenen ve her y›l otomatik olarak tahakkuk eden emlakvergisinin birinci taksidi; Mart, Nisan ve May›s aylar›n› kapsayan üç ayl›k süre, ikin-ci taksidi Kas›m ay› içinde olmak üzere, iki eflit taksitte ödenir (EVK m. 30, f. 1).

Ortak Hükümler: Emlak Vergisinin Tarh ve Tahakkuku,Vergi De¤erinde Otomatik Art›fl, Ödeme Emlak vergisinde mükellefiyet;

• EVK’nin 33’üncü maddesinin 1-7 numaral› f›kralar›nda yaz›l›, vergi de¤erinitadil eden sebeplerin oldu¤u baz› durumlarda bu de¤iflikliklerin vuku bul-du¤u tarihi,

• Dört y›lda bir yap›lan takdir ifllemlerinde takdir iflleminin yap›ld›¤› tarihi,• Muafiyet olan durumlarda muafiyetin bitti¤i tarihi izleyen bütçe y›l›ndan iti-

baren bafllar (EVK m. 9, 19).EVK’nin 33’üncü maddesinde yaz›l› sebeplerin ortaya ç›kmas› durumunda mü-

kellefe emlak vergisi bildirimi verme zorunlulu¤u getirilmifltir. Bu sebeplere örnekolarak;

• Yeni infla edilen binalar için, inflaat›n sona ermesi veya inflaat›n sona erme-sinden evvel k›smen kullan›lmaya bafllanmas›n›,

• Binan›n veya arazinin taksim veya ifraz edilmesi veya mükellefinin de¤iflmesini,• Mevcut binaya (ek inflaat, asansör veya kalorifer tesisat› eklenmesi gibi) ila-

veler yap›lmas›n›,• Mevcut binan›n yanmas› veya y›k›lmas›n›,

Büyükflehir Belediyeleri Di¤er Belediyeler

Konut ve Arazi (‰) 2 (‰) 1

‹flyeri (‰) 4 (‰) 2

Arsa (‰) 6 (‰) 3


Tablo 8.1Emlak VergisiOranlar›

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



• ‹kamet amac›yla kullan›lan dairenin ifl yerine dönüfltürülmesini,• Arazinin fidanlaflt›r›lmas› veya a¤açland›r›lmas›n›,• Arazinin parsellenerek arsa haline getirilmesini ve• Herhangi bir sebep yüzünden bir flehir, kasaba veya köyün tamam›n› kap-

sayacak flekilde bina ve arazinin de¤erlerinde, %25’i aflan oranlarda artmaveya eksilme olmas›n› verebiliriz.

Emlak vergisi bildirimi:• Yeni infla edilen binalar için, inflaat›n sona erdi¤i veya inflaat›n sona erme-

sinden evvel k›smen kullan›lmaya bafllanm›fl ise her k›sm›n kullan›lmas›nabaflland›¤› bütçe y›l› içerisinde,

• EVK’n›n 33’üncü maddesinde yaz›l› vergi de¤erini tadil eden sebeplerindo¤mas› halinde, de¤iflikli¤in vuku buldu¤u bütçe y›l› içerisinde emlak›nbulundu¤u yerdeki ilgili belediyeye verilir.

Bu haller bütçe y›l›n›n son üç ay› içerisinde vuku buldu¤u takdirde, bildirim,olay›n vuku buldu¤u tarihten itibaren üç ay içinde verilir.

Emlak vergisi bildirimini alan belediye, EVK m. 29’da belirlenen ve yukar›daaç›klanan esaslara göre vergiyi, izleyen y›l›n Ocak ay› içinde y›ll›k olarak tarh eder.Yap›lan tarh ve tahakkuku takip eden y›llarda ise, emlak vergisi, her bütçe y›l›n›nbafl›ndan itibaren o y›l için tahakkuk etmifl say›l›r (EVK m. 11, ve m. 21, f. 2).

Büyükflehir Belediye s›n›rlar› d›fl›ndaki arazisini Ocak 2014’de parselleyerek arsaya dö-nüfltüren (A)’n›n emlak vergisi bildirimi yükümlülü¤ünü araflt›r›n›z?

Ortak Hükümler: Müeyyideler, Zamanafl›m›, SorumlulukEmlak vergisi bildirimi süresi içinde verilmez ise vergi idarece tarh edilir. ‹darecetarhiyatta her y›la iliflkin vergi de¤eri, 29’uncu madde hükmü dikkate al›narak he-saplan›r (EVK m. 32).

Di¤er taraftan, emlak vergisinde VUK’un 371’inci maddesinde yaz›l› piflmanl›khükümlerinden yararlanma yolu kapat›lm›flt›r. Özellikle, bildirimde bulunduktansonra piflmanl›k talebi ile yeni bir bildirimde bulunma imkân› bulunmamaktad›r.

Bildirim d›fl› kalan bina ve arazinin vergi ve cezalar›nda zamanafl›m›, bu binave arazinin bildirim d›fl› b›rak›ld›¤›n›n, idarece ö¤renildi¤i tarihi takip eden y›l›nbafl›ndan itibaren bafllar (EVK m. 40).

Sat›fl, ba¤›fl gibi yollarla baflkas›na devredilen bina ve arazinin; devrin yap›ld›¤›y›l ile geçmifl y›llara ait ödenmemifl emlak vergisinin ödenmesinden, devreden vedevralan müteselsilen sorumludur (EVK m. 30, f. 7).

Bu durumda, devralan›n mükellefe rücu hakk› sakl› tutulmufltur. Di¤er taraftan tapu dairelerine; devir ifllemlerini, devrin yap›ld›¤› ay› takip

eden ay›n 15’inci günü akflam›na kadar ilgili belediyeye bildirme yükümlülü¤ügetirilmifltir.

Emlak Vergisi Kanunu’na göre al›nacak vergiler hakk›nda 213 say›l› Vergi UsulKanunu ile 6183 say›l› Amme Alacaklar›n›n Tahsil Usulü Hakk›nda Kanun hüküm-leri uygulan›r (EVK m 37).

Kanun’da geçen “Vergi dairesi” tabiri, belediyeleri ifade etmektedir.Kanunun uygulanmas›nda, Vergi Usul Kanunu’nun vergi inceleme yetkisi hariç

olmak üzere;1. Belediye gelir flube müdürü, gelir flube müdürü olmayan yerlerde belediye

hesap iflleri müdürü, hesap iflleri müdürü olmayan yerlerde muhasebeci, vergi da-iresi müdürü s›fat ve yetkisini haizdir.

2. Vergi Usul Kanunu’nda mahallin en büyük mal memuruna verilmifl görev veyetkiler, belediye baflkanlar› taraf›ndan kullan›l›r.


Emlak vergisi bildirimi: Eskiad›yla “Emlak VergisiBeyannamesi” olarak bilinenve EVK’nin 33’üncümaddesinde yaz›l›sebeplerin ortaya ç›kmas›durumunda verilenbildirimdir.

S O R U

D ‹ K K A T

SIRA S ‹ZDE

DÜfiÜNEL ‹M

SIRA S ‹ZDE

S O R U

DÜfiÜNEL ‹M

D ‹ K K A T




K ‹ T A P



7


Servet üzerinden al›nan vergileri s›ralamak.

Türk vergi sisteminde servet üzerinden al›nanvergiler; emlak vergisi, motorlu tafl›tlar vergisi veveraset ve intikal vergisi olmak üzere üç tanedir.Emlak vergisi ve motorlu tafl›tlar vergisi servetesahip olma nedeniyle, veraset ve intikal vergisiise servetin intikali vesilesiyle al›nmaktad›r.

Motorlu tafl›tlar vergisini ve bu vergiyle ilgili dü-

zenlemeleri aç›klamak.

Bu vergiyle ilgili düzenlemeler Motorlu Tafl›tlarVergisi Kanunu ile yap›lm›flt›r.Kanun’un 2’inci maddesinde motorlu tafl›t: “Karada, havada, deniz, göl ve nehirlerde in-

san, hayvan ve eflya tafl›maya yarayan ve ma-

kine kuvvetiyle hareket eden tafl›tlard›r.” fleklin-de tan›mlanm›flt›r.Verginin konusunu; ilgili yerlere kay›t ve tesciliyap›lm›fl olan motorlu kara tafl›tlar›, uçak ve he-likopterler ile motorlu deniz tafl›tlar› oluflturur. Mükellef, adlar›na motorlu tafl›t kay›t ve tesciledilmifl bulunan gerçek ve tüzel kiflilerdir. Kanun’da motorlu tafl›tlar›n vergi oranlar›n›n be-lirlenmesi için üç ayr› tarife düzenlenmifltir.Bu vergi her y›l Ocak ay›nda otomatik olarak ta-hakkuk etmekte ve Ocak ve Temmuz aylar›ndaiki eflit taksitte ödenmektedir.

Veraset ve intikal vergisini ve bu vergiyle ilgili dü-

zenlemeleri aç›klamak.

Veraset ve intikal vergisinin konusunu karfl›l›ks›zintikaller oluflturur. Karfl›l›ks›z intikal mallar›n birflah›stan baflka bir flahsa; veraset yoluyla veyaba¤›fl, yar›flma ve çekilifllerde kazan›lan ödüllergibi ivazs›z flekilde geçmesini kapsamaktad›r.Verginin yükümlüsü, ivazs›z bir flekilde veya ve-raset yoluyla mal edinen kiflidir.Verginin konusuna giren mallar› edinenler, bun-lar› kural olarak ölen kimsenin veya tasarrufu ya-pan flahs›n ikametgâh›n›n bulundu¤u yer vergidairesine verecekleri beyanname ile bildirmekzorundad›rlar. Bu vergi baz› durumlarda stopaj usulüyle al›n›r.At yar›fllar› ve futbol müsabakalar›na ait müflte-rek bahislerle gerçek ve tüzel kiflilerce düzenle-nen yar›flma ve çekilifllerde kazan›lan ikramiye-

ler bu flekilde vergilenir. Stopaj›n oran› %10’dur. Beyan üzerinden al›nan veraset ve intikal vergi-si, tahakkukundan itibaren her y›l iki eflit taksit-te (May›s ve Kas›m aylar›nda) olmak üzere üç y›liçinde ödenir.Kamu kurulufllar›, emekli ve yard›m sand›klar›,sosyal sigorta kurumlar›, kamu yarar›na yönelikdernekler, siyasi partiler vb. gibi kurulufllar ve-raset yoluyla veya karfl›l›ks›z mal edinmeleri du-rumunda veraset ve intikal vergisinden muaf tu-tulmufllard›r.

Emlak vergisinin konusunu ve emlak vergisi ile

ilgili düzenlemeleri aç›klamak.

Türkiye s›n›rlar› içinde bulunan binalar, arsa vearaziler emlak vergisinin konusunu oluflturur.1319 say›l› Emlak Vergisi Kanunu 1970 y›l›ndakabul edilmifltir. Emlak vergileri 1986 y›l›ndanitibaren belediyeler taraf›ndan toplanmaktad›r.Binalar, araziler ve arsalar bu verginin konusunuoluflturur.Emlak vergisinin matrah›, bina ve arazinin vergide¤eridir. Vergi de¤erleri 4 y›lda bir belirlenenesaslara göre bulunur. Bu flekilde tespit edilenvergi de¤erleri takip eden y›llarda her y›l, yeni-den de¤erleme oran›n›n yar›s› nispetinde art›r›l›r.Vergi, ilki; Mart, Nisan ve May›s aylar›n› kapsa-yan üç ayl›k süre, ikincisi Kas›m ay›nda olmaküzere iki eflit taksitte ödenir.EVK’nin 33’üncü maddesinde yaz›l› sebeplerinortaya ç›kmas› durumunda mükelleflere emlakvergisi bildirimi verme zorunlulu¤u getirilmifltir.Örne¤in: ikamet amac›yla kullan›lan dairenin iflyerine dönüfltürülmesi veya arazinin fidanlaflt›r›l-mas› veya a¤açland›r›lmas› durumlar›nda emlakvergisi bildirimi verilmelidir. Bu bildirim, süresiiçinde yap›lmaz ise vergi, idare taraf›ndan tarhedilir.

Özet

1NA M A Ç

2NA M A Ç

3NA M A Ç

4NA M A Ç


Bina vergisini aç›klamak.

Türkiye s›n›rlar› içinde bulunan binalar, vergininkonusunu oluflturur. Bina kavram› avlu, bahçegibi mütemmim cüzleri de kapsar. Verginin yükümlüsü, binan›n maliki, varsa intifahakk› sahibi; her ikisi de yoksa binaya malik gi-bi tasarruf edenlerdir.Baz› binalar vergiden daimi olarak muaf tutul-mufl; baz›lar›na ise geçici muafl›k tan›nm›flt›r.Kamu kurulufllar›na ait binalar, zirai üretim ama-c›yla kullan›lan yerler vergiden daimi olarak mu-aft›rlar. Bunlar›n yan›nda, belediye ve mücaviralan s›n›rlar› d›fl›nda kalan binalar da kiraya ve-rilmemek ve ticari, s›nai, turistik faaliyetlerde kul-lan›lmamak flart›yla vergiden muaft›rlar.Bina vergisinin oran›; meskenlerde binde 1, di-¤er binalarda ise binde 2 olarak belirlenmifltir.Bu oranlar büyükflehir belediye s›n›rlar› ve mü-cavir alanlar içinde s›ras›yla binde 2 ve binde 4olarak uygulan›r.

Arazi vergisini aç›klamak.

Türkiye s›n›rlar› içinde bulunan arazi ve arsalar,bu verginin konusunu oluflturur. Belediye s›n›r-lar› içinde, belediyece parsellenmifl arazi arsa sa-y›l›r. Belediye s›n›rlar› içine girmemekle birlikte,mücavir alan s›n›rlar› içine giren araziler de ver-ginin konusuna girmektedir. Arazi vergisinin oran›; arazi için binde 1, arsa içinbinde 3’dür.Bu oranlar, büyükflehir belediye s›n›rlar› ve mü-cavir alanlar içinde s›ras›yla binde 2 ve binde 6olarak uygulan›r.

5NA M A Ç

6NA M A Ç


1. Afla¤›dakilerden hangisi motorlu tafl›tlar vergisindenistisna edilmemifltir?

a. Belediyelere ait tafl›tlarb. Kamu iktisadi teflebbüslerine ait tafl›tlarc. Diplomatlara ait tafl›tlard. Sakatlar›n kulland›klar› özel tertibatl› araçlare. Köy tüzel kiflili¤ine ait tafl›tlar

2. Afla¤›daki tafl›tlardan hangisi motorlu tafl›tlar vergisi-ne tabi de¤ildir?

a. Trafik siciline kayd› yapt›r›lm›fl kamyonb. Trafik siciline kayd› yapt›r›lm›fl motosikletc. Sivil hava vas›talar› siciline kayd› yapt›r›lm›fl he-

likopterd. Liman siciline kayd› yapt›r›lm›fl yate. Trafik siciline kayd› yapt›r›lm›fl belediyeye ait

otomobil

3. Motorlu tafl›tlar vergisi tarifesi, afla¤›dakilerden han-gi özelli¤i tafl›maktad›r?

a. Spesifik esasb. Ad valorem esasc. Spesifik ve ad valorem esasd. Artan oranl› tarifee. Azalan oranl› tarife

4. Afla¤›dakilerden hangisi motorlu tafl›tlar vergisininödeme aylar›d›r?

a. Ocak-Aral›kb. fiubat-Aral›kc. fiubat-Temmuzd. Ocak-Temmuze. fiubat-Kas›m

5. Afla¤›dakilerden hangisi veraset ve intikal vergisininkonusuna girmez?

a. Türk tabiiyetinde bulunan kifliden yabanc›ya malintikali

b. Milli piyango ikramiyesi kazan›lmas›c. Spor toto ikramiyesi kazan›lmas›d. Yabanc› ülkede bulunan mal›n Türk tabiiyetin-

de bulunan kifliye intikalie. Türkiye’de bulunan mal›n yabanc›ya intikali

6. Zaman›nda beyanname verilmemesi durumundakendi yasas›yla mükellefe ek süre hakk› tan›nan vergiafla¤›dakilerden hangisidir?

a. Gelir vergisib. Kurumlar vergisic. Katma de¤er vergisid. Motorlu tafl›tlar vergisie. Veraset ve intikal vergisi

7. Veraset ve intikal vergisinin ödenme süresi afla¤›da-kilerden hangisidir?

a. Beyannamenin verildi¤i tarihb. Tahakkuktan itibaren 1 ay içindec. Tahakkuktan itibaren 3 y›lda her y›l iki eflit

taksitted. Tahakkuktan itibaren 2. y›l›n sonundae. Tahakkuktan itibaren 5 y›lda her y›l iki eflit

taksitte

8. Afla¤›dakilerden hangisi veraset ve intikal vergisininözelliklerinden biri de¤ildir?

a. Tek oranl› bir vergidirb. Artan oranl› bir vergidirc. Bir servet transferi vergisidird. Miras kalan de¤erler üzerinden al›n›re. Ba¤›fllanan de¤erler üzerinden al›n›r

9. Emlak vergisi taksitlerinin ödeme aylar› afla¤›daki-lerden hangisidir?

a. May›s-Kas›mb. fiubat-Kas›mc. Temmuz-Kas›md. Ocak-Kas›me. Haziran-Kas›m

10. Ö¤renci (Ö)’nün Ankara Büyük fiehir Belediyesi s›-n›rlar› içinde bulunan konutunun emlak vergisine esasolan matrah› T100.000’dir. (Ö)’nün ödemesi gerekeny›ll›k emlak vergisi miktar› afla¤›dakilerden hangisidir?

a. T100 b. T200 c. T300 d. T400 e. T600



HOROZ VERG‹S‹, ‹B‹fi VERG‹S‹, KEL VERG‹S‹

Padiflah›n hazinesi yine boflalm›flt›r. Yeni vergiye ihti-yaç vard›r. Aran›r, taran›r, vergilendirilmemifl bir konubulunmaya çal›fl›l›r. En sonunda yafll› bir vezir:-”Sultan›m” diye söze bafllar ve sözlerini “ad› ibifl olan-dan, bafl› kel olandan, pazarda horoz satandan bir dek›l›b›k olandan birer akçe vergi alal›m” diye bitirir.Padiflah›n onay vermesi üzerine yeni verginin uygula-mas› bafllar.Bu arada yeni vergiden habersiz, bir da¤ köyünde ya-flayan ‹bifl adl› kifli evde sabun, tuz gibi ihtiyaçlar orta-ya ç›kmas› üzerine kasabaya inmeye karar verir. Han›-m›n pabuçlar› da eskimifltir. Kümesteki çil horozu yaka-lay›p koltu¤unun alt›na al›r ve kasaban›n yolunu tutar.Pazarda bir müflteri ç›kar horozuna. “Olmaz yukar›, in-mem afla¤›” usulü bir pazarl›¤›n arkas›ndan dört akçeyeel s›k›fl›rlar. Pazarda dolaflan ve duruma vak›f olan ver-gi memurlar› ‹bifl’den bir akçe tutar›ndaki “horoz satmavergisi” borcunu ödemesini isterler.‹bifl hiç beklememektedir böyle bir fleyi, hesab›n› yap-m›flt›r, cebine giren parayla evin ihtiyaçlar›n› alacakt›r.-”Ne vergisi, horoz satman›n da vergisi mi olurmufl?” di-ye bafllayan tart›flma uzar da uzar.Bu arada merakl› bir kalabal›k birikmifl, ‹bifl’in halini iz-lemektedirler. Kalabal›ktan biri ‹bifl’i tan›r. -”‹bifl” der “bofluna u¤raflma, bunlar›n elinden kurtula-mazs›n, öde bir akçelerini gitsin.”Bunu duyan vergi memuru:-”Aha” der “adam›n ad› da ‹bifl’mifl vergi borcu iki ak-çeye ç›kt›”.‹bifl bunu duyunca iyice dellenir. Karfl› koyar. “‹bifllikvergisi mi olur?” diye ba¤›rmaya bafllar. Kaçmak ister,yakalarlar, itip kakma bafllar. Bu arada ‹bifl’in bafl›nda-ki takke yere düfler, bafl›n›n keli görünür. Memur:-”Bu” der “üçüncü verginin konusuna da giriyor, kafas›kel”.‹bifl kendisini kaybeder a¤lamaya bafllar. Arkas›ndan ‹bifl’in “Ben eve gidince kar›ma ne diyece-¤im, kar›m beni eve sokmaz.” türünden yak›nmalar›n›duyan memurlar onun k›l›b›k oldu¤una da kanaat geti-rirler ve karar› verirler:-Anlafl›ld› bu adam bir akçe de k›l›b›kl›k vergisi öde-mek zorundad›r.

Servet Vergilerine ‹liflkin Rakama Dayal› Bilgiler

1) Veraset ve ‹ntikal Vergisi Tarifesi (2014 Y›l›)

‹stisna Miktarlar› (2014 Y›l›):

‹vazs›z (ba¤›fl, hediye, çekilifl gibi) intikallerde: T3.371,Veraset yoluyla intikallerde füru ve eflin her biri için:T146.306 (çocuk yoksa efle isabet eden miras hissesininT292.791’lik k›sm›).(Bkz. veraset ve intikal vergisi kanunu genel tebli¤i (se-ri no: 45), RG. 30.12.2013, say›, 28154).2) Çevre Temizlik Vergisi (2014 Y›l›):

Çevre temizlik vergisi miktarlar› konut olarak kullan›lanbinalarda, su tüketim miktar› esas al›narak metre küpbafl›na, Büyükflehirlerde 24 Kurufl, di¤er yerlerde 19Kurufl olmak üzere hesaplanmaktad›r ve su faturas›ndaayr›ca gösterilerek tahsil edilmektedir.Binan›n ifl yeri olmas› durumunda ise ödenecek vergibir tarife üzerinde maktu olarak belirlenmifltir. Bu tari-fede yer alan dereceleri belirleme konusunda belediyemeclisleri yetkili k›l›nm›flt›r. 2014 y›l›nda uygulamadaolan ÇTV tutarlar› için bkz. BGK GT, seri no: 43 (RG,30.12.2013).3) Emlak Vergisi:

2009 y›l› için tespit edilen matrah (vergi de¤eri), takipeden y›llarda her y›l, yeniden de¤erleme oran›n›n yar›-s› nispetinde art›r›lmaktad›r.

Matrah

Veraset

Yoluyla

‹ntikallerde

Vergi Oran›

(yüzde)

‹vazs›z

‹ntikallerde

Vergi Oran›

(yüzde)

‹lk T190.000 için 1 10

Sonra gelen T440.000 için 3 15



Matrah›nT3.400.000’yi

aflan k›sm› için10 30

Yaflam›n ‹çinden Okuma Parças›

”

“


1. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Güvence Önlemleri, ‹stis-nalar” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

2. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Güvence Önlemleri, ‹stis-nalar” ve “Mükellefiyetin Bafllamas›” konular›n›yeniden gözden geçiriniz.

3. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Vergileme Ölçüleri, VergiMiktarlar›” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

4. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Verginin Tahakkuku, Öden-mesi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

5. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Verginin Konusu, Yüküm-lüsü” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

6. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Beyannamenin Geç Veril-mesi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

7. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Verginin Ödenmesi, Gü-vence Önlemleri” konusunu yeniden gözdengeçiriniz.

8. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Verginin Konusu, Yüküm-lüsü” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

9. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Ortak Hükümler: EmlakVergisinde Mükellefiyetin Bafllamas›, EmlakVergisi Bildirimi” konusunu yeniden gözdengeçiriniz.

10. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Bina Vergisi: Matrah, Oran”konusunu yeniden gözden geçiriniz.

S›ra Sizde Yan›t Anahtar›S›ra Sizde 1Motosikletler her iki verginin konusuna al›nmas›na ra¤-men, traktörler her iki verginin de kapsam› d›fl›nda tu-tulmufltur. Traktörlerin vergi d›fl›nda b›rak›lmas› ile çiftçiye ve tar›-ma destek olunmas› amaçlanm›flt›r.

S›ra Sizde 2 Motorlu tafl›tlar vergisi, tafl›t trafik tescil flubelerinde ka-y›tl› oldu¤u müddetçe, kaç yafl›nda olursa olsun, al›n›r. Özel tüketim vergisi ise sadece motorlu tafl›tlar›n ilk ik-tisab›nda (kazan›m›nda) al›nmaktad›r.

S›ra Sizde 3 Beyanname, ölüm tarihinden itibaren 4 ay içinde veri-lir (istisna haklar› söz konusu olabilir ). Tahakkuk edenvergi 3 y›l içinde 6 eflit taksitte ödenir.Her iki mirasç›ya düflen paydan, istisna tutar› olanT146.306 (2014 y›l›) düflüldükten sonra kalan k›s›mlarverginin matrah› olarak beyan edilir ve bu miktar üze-rinden artan oranl› vergi tarifesine göre ödenecek vergihesap edilir.

Almanya’da vergi ödenmesi durumunda; orada ödenenvergi miktar› Türkiye’de beyan edilen mallar›n de¤erin-den düflülür (V‹VK m. 12/c). Yani Almanya’da ödenenvergi Türkiye’de hesaplanan vergiden de¤il sadece mat-rahtan düflülecektir. Bu da çifte vergilemenin etkisini s›-n›rl› bir flekilde gidermektedir.Bu olayla ilgili olarak, Türk vergi idaresinin (beyan edil-memesi durumunda) Alman bankas›ndaki paray› tespitetmesinin kolay olmad›¤›n› da not etmek gerekir.

S›ra Sizde 4 Verilen hediye V‹VK m. 4’de yer alan “örf ve adete gö-re verilmesi mutat bulunan hediye...” kapsam›nda kala-cak büyüklü¤ü geçmedi¤i için, gelin (C) aç›s›ndan ve-raset ve intikal vergisi yükümlülü¤ü do¤mayacakt›r. Hediye edilen fleyin daire veya otomobil gibi daha faz-la para eden fleyler olmas› durumunda ise vergi yüküm-lülü¤ü do¤ar.

S›ra Sizde 5 Sat›fl durumunda al›c› ve sat›c› ayr› ayr› binde 20 (yüz-de 2) oran›nda harç öderler.Di¤er taraftan sat›c› aç›s›ndan de¤er art›fl kazanc› sözkonusu olur ve kanunda yaz›l› flartlar›n gerçekleflmesidurumunda, gelir vergisi yükümlülü¤ü do¤abilir. Ba¤›fllama durumunda, kendisine ba¤›fl yap›lan kifli ve-raset ve intikal vergisi öder. Ayr›ca, kendisine ba¤›fl ya-p›lan kifli harç da ödeyecektir.

S›ra Sizde 6 Hiçbir geliri olmayanlar›n ve geliri sadece emekli ayl›-¤›ndan ibaret bulunanlar›n brüt 200 m2’yi geçmeyentek meskenleri olmas› durumunda emlak vergisi ödemeyükümlülüklerinin olmayaca¤› Bakanlar Kurulu karar›ile düzenlenmifltir. Buna göre (H) dilerse hiçbir geliri olmad›¤›n› belgele-yip ilgili belediyeye baflvurarak emlak vergisi ödeme-yebilir.(M)’nin geliri sadece emekli ayl›¤›ndan ibaret olsa da,meskeninin geniflli¤i 200 m2 üzerinde oldu¤u için, buhaktan yararlanmas› mümkün olmayacakt›r.

S›ra Sizde 7EVK’nin 33’üncü maddesinde yaz›l› sebeplerin ortayaç›kmas› durumunda mükellefler emlak vergisi bildirimivermek zorundad›rlar.(A), vergi de¤erini tadil eden (de¤ifltiren) arazinin par-sellenmesinin yap›ld›¤› bütçe y›l› olan 2014’in sonunakadar bu bildirimi ilgili belediyeye vermek zorundad›r.Bu bildirimin verilmemesi durumunda vergi, idare tara-f›ndan tespit edilerek tarh edilir.





Aksoy, fi. (1996). Vergi Hukuku ve Türk Vergi Sis-

temi, Gözden Geçirilmifl 4. Bask›, ‹stanbul: FilizKitabevi.

Bilici, A., Bilici, N. (2011). Kamu Maliyesi, Ankara:Seçkin Yay›nevi.

Bilici, N. (2011). Vergi Hukuku (Genel Hükümler, TürkVergi Sistemi), 26. Bask›, Ankara: Seçkin Yay›nc›l›k.

Buluto¤lu, K. (2004). Türk Vergi Sistemi, Güncelleflti-rilmifl 8. Bask›, ‹stanbul: Bat› Türkeli Yay›nc›l›k.

Do¤rusöz, A. B. (1992). Türk Vergi Sisteminde Kaynak-

ta Vergileme Stopaj, ‹stanbul: ‹SMMMO Yay›nlar›.Erginay, A. (1990). Vergi Hukuku, ‹lkeler, Vergi Tek-

ni¤i, Türk Vergi Sistemi, Ankara: Savafl Yay›nlar›.Jamali, T. (2007). Ekolojik Vergiler, Ankara: Yaklafl›m

Yay›nc›l›k.Kaneti, S. (1989). Vergi Hukuku, Gözden Geçirilmifl 2.

Bas›, ‹stanbul: Filiz Kitabevi. Karakoç, Y. (2007). Vergi Hukuku Uygulamalar›,

Ankara: Yetkin Yay›nlar›.K›rbafl, S. (1998). Vergi Hukuku - Temel Kavramlar, ‹l-

keler ve Kurumlar, gözden geçirilmifl, de¤ifltirilmiflve geniflletilmifl 10. bask›, Ankara: Siyasal Kitabevi.

Mercan, E., Dündar, M. (2010). Temel Vergi Huku-

ku, Güncellefltirilmifl 4. Bask›, Ankara: ASMMMOYay›nlar›.

Tuncer, S. (2003). Vergi Hukuku ve Uygulamas›,

Ankara: Yaklafl›m Yay›nc›l›k.Türko¤lu, ‹. (2009). Yerel Yönetimlerde Mali Reform

Aray›fllar›, Ankara Maliye Bakanl›¤› Strateji Gelifl-tirme Baflkanl›¤› Yay›nlar›.

Yalt›, B., Özgenç, A. S. (2005). Vergi Hukuku Pratik

Çal›flma El Kitab›, ‹stanbul: Beta Bas›m.


173Sözlük

AArazi: Arz üzerinde bulunan ve s›n›rlar› da¤, çit, duvar, a¤aç,

yol gibi do¤al ve yapay iflaretlerle çevrili bulunan yeryü-

zü parçalar›.

Arazi Tafl›t›: Karayollar›nda yolcu veya yük tafl›yabilecek fle-

kilde imal edilmifl olmakla birlikte bütün tekerlekleri

motordan güç alan veya alabilen motorlu araç.

Ar›zi Kazanç: Sürekli olarak yap›lmayan veya arada bir yap›lan

ticari veya serbest meslek faaliyetinden do¤an kazançlar.

Arsa: Belediye s›n›rlar› içinde bulunan ve belediyece parsel-

lenmifl arazi.

Ayni ‹rtifak Hakk›: Bir gayrimenkul malikinin lehine ve di-

¤er gayrimenkul malikinin aleyhine olmak üzere kulla-

n›lan irtifak haklar›.

Azami Kalk›fl A¤›rl›¤›: Bir uçak veya helikopterin; azami ya-

k›t, yük, yolcu ve teçhizat› dahil kalk›fl için özel teknik

emirlerinde izin verilen ve yaz›l› olan kilogram cinsin-

den a¤›rl›¤›.

BBasit Usulde Ticari Kazanç: Bir hesap dönemi içinde elde

edilen has›lat ile giderler ve sat›lan mallar›n al›fl bedelle-

ri aras›ndaki müspet fark.

Bina Vergisinin Matrah›: Binan›n Emlak Vergisi Kanununa

göre hesaplanan vergi de¤eri..

Bina: Yap›ld›¤› madde ne olursa olsun, gerek karada gerek

su üzerindeki sabit inflaat›n tümü

Birleflme: Bir kurumun di¤er bir kuruma kat›lmas› veya bir-

den fazla kurumun birleflerek yeni bir kurum meydana

getirmeleri.

ÇÇiftçi: Zirai iflletmeleri iflleten gerçek kifliler.

DDevir: Bir flirketin di¤er bir flirkete kat›lmas› sonucu ortaya ç›-

kan birleflme.

Demirbafl: Kamu veya özel iflletmelerde kay›tl› olarak kulla-

n›lan ve görev de¤iflimi s›ras›nda bir görevliden di¤erine

aktar›lan dayan›kl› eflya.

EEdevat: Bir ifl için gerekli olan malzemelerin, parçalar›n tümü

Emtia: Ticarete konu olan mallar

Elbirli¤i Mülkiyeti: Kanun veya kanunda öngörülen sözlefl-

meler uyar›nca oluflan topluluk dolay›s›yla mallara, ma-

l›n tamam›n› kapsayacak flekilde birlikte malik olanlar›n

mülkiyeti.

Eshaml› Komandit fiirket: Bkz. Payl› komandit flirket.

Esnaf: Bir iflyeri açmaks›z›n, nakdi sermayesinden çok beden

gücü ile çal›flan ve ancak geçimini sa¤layacak kadar ka-

zanç elde eden, sanat ve ticaret erbab›.

FFera¤: Bir mülkü baflkas›na b›rakma, baflkas›n›n üstüne geçirme.

HHisse Senedi: Sermayesi paylara bölünebilen sermaye flirket-

lerinde ortakl›ktan do¤an haklar› ve sermaye pay›n› gös-

teren k›ymetli evrak.

Hizmet: Teslim ve teslim say›lan haller ile mal ithalat› d›fl›n-

da kalan ifllemler.

‹‹fraz: Ay›rma, hisseleri belirleme, arazinin küçük parçalar ha-

linde belirlenmesi, bölüfltürülmesi.

‹kmalen Tarhiyat: Önceden tarh edilmifl bir vergiye ek ola-

rak al›nan vergi.

‹ntifa Hakk›: Sahibine, hakk›n konusu olan mal› zilyetli¤in-

de bulundurma, yönetme, kullanma ve ondan yararlan-

ma yetkilerini veren ayni hak biçimi.

‹potek: bir alaca¤›n teminat› olarak bir gayrimenkulün karfl›-

l›k gösterilmesi.

‹rat: Gelir

‹rtifak Hakk›: Sahiplerine, baflkas›na ait bir fley üzerinde sa-

dece kullanma ve yararlanma veya hem kullanma hem

de yararlanma yetkisini veren hak.

‹stisna: objektif vergi mükellefiyetinin s›n›rland›r›lmas›.

‹vazs›z ‹ntikal: ba¤›fllama yoluyla veya herhangi bir flekilde

olan karfl›l›ks›z edinimler.

KKapt›kaçt›: fioföründen baflka, oturmalar› flart›yla en çok ye-

di yolcu alabilen, insan tafl›mak için imal edilmifl olan

motorlu tafl›tlar ( Carry-all, Travel-all, Jeep-station ve

benzerleri bu s›n›fa dahildir).

Kazanç: Sermaye ve eme¤in birleflik çal›flmas›ndan do¤an

gelir unsuru.

Kirac›: Menkul veya gayrimenkul niteli¤indeki varl›k ve hak-

lar› kiraya tutan kimse.

LLikit: Nakit

Sözlük


MMalik: Mülkiyet hakk›na sahip bulunan kimse.

Mamelek: Bir kiflinin sahip oldu¤u aktif ve pasif nitelikli mal,

hak ve borçlar›n tümü

Mefruflat: Ev, ifl yeri vb. yerleri döflemek için gerekli eflya,

döfleme

Minibüs: Yap›s› itibariyle, sürücüsü dahil dokuz ile on befl

oturma yeri olan ve insan tafl›mak için imal edilmifl bu-

lunan motorlu araç.

Miras Pay› Vergisi: Ölüm dolay›s›yla mirasç›lara intikal eden

miras paylar›n›n vergilendirildi¤i sübjektif bir servet vergisi.

Motor Gücü: Tafl›tlar›n motorlar›n› imal eden fabrikalarca

uluslararas› normlara göre tespit olunan ve kanunlarda

(BG) olarak ifade edilen devaml› beygir gücü.

Motor Silindir Hacmi: Tafl›tlar›n motorlar›n› imal eden fabri-

kalarca uluslararas› normlara göre tespit olunarak teknik

belgelerinde gösterilen ve ilgili mevzuatlar› gere¤ince

cm3 cinsinden ifade edilen motor hacmi.

Motorlu Karavan (kamp tafl›t›): Yük tafl›mas›nda kullan›l-

mayan, iç tasar›m› tatil yapmaya uygun teçhizatlarla do-

nat›lm›fl, hizmet edebilece¤i kadar yolcu tafl›yabilen mo-

torlu tafl›t.

Muafiyet: Mükellefin, sübjektif vergi mükellefiyetinin s›n›r-

land›r›lmas›.

Müellif: Yazar.

Mükellef: Üzerine vergi harc› düflen gerçek veya tüzel kifliler.

Müspet: Olumlu.

Müflterek: Ortaklafla, el birli¤iyle yap›lan veya haz›rlanan

Mutavass›t Mükellef: Kendi nam ve hesab›na ödedi¤i vergi-

yi bir baflkas›na yasal olarak yans›tan di¤er bir deyiflle

bir baflkas›ndan yasal olarak tahsil eden kifli.

Mütemmim: Bir tafl›nmaz›n tamamlay›c› unsurlar›, kullan›l-

mas›nda yararl› olan ve vergi hukukunda onunla birlik-

te göz önünde bulundurulan ayr›lmaz parçalar›.

Mütemmim Cüz: Yerel adetlere göre as›l fleyin temel unsuru

olan ve o fley yok edilmedikçe, zarara u¤ramad›kça ve-

ya yap›s› de¤ifltirilmedikçe ondan ayr›lmas›na olanak bu-

lunmaya parçalar.

NNevi fiahs›na Münhas›r: Kendine özgü davran›fl ve karakte-

ri olan kimseler ya da olaylar.

PPanel Van: Azami toplam a¤›rl›¤› 3500 kilogram› geçmeyen,

kapal› kasal› (yandan caml› olanlar dahil), sürücü k›sm›n-

dan baflka tek veya daha fazla s›ral› oturma yeri bulunan,

insan ve yük tafl›mak için imal edilmifl olan tafl›tlar.

Payl› Komandit fiirket: Sermayesi paylara bölünen, ve or-

taklar›ndan bir veya birkaç›n›n flirket alacakl›lar› karfl›-

s›nda kollektif flirket, di¤erlerinin bir anonim flirket orta-

¤› gibi sorumlu bulunduklar› flirkettir.

Payl› Mülkiyet: Birden çok kiflinin, maddi olarak bölünmüfl

olmayan bir fleyin tamam›na belli paylarla malik olmas›.

RRe’sen Vergi Tarh›: Vergi matrah›n›n tamamen veya k›sman

defter kay›t ve belgelere kanuni ölçülere dayan›larak tes-

pitine imkan olmayan hallerde takdir komisyonlar› tara-

f›ndan veya vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlar ta-

raf›ndan düzenlenen raporlarda belirtilen matrah veya

matrah k›sm› üzerinden vergi tarh olunmas›.

Risturn: Kooperatiflerin üyelerine y›l içerisinde ortaklar›n

yapm›fl oldu¤u faaliyetler sonucu do¤an gelir gider faz-

las›n›n y›l sonunda, ortaklara, kooperatif ile görülmüfl ifl

temeline göre paylaflt›r›lmas› amac›yla yapm›fl oldu¤u

ödemeler.

Rüçhan Hakk›: Kurumlar›n sermayelerini artt›rmalar› halinde

pay sahibi olan ortaklar›n sermaye art›fl› nedeniyle ç›ka-

r›lan hisse senetlerini öncelikle alabilme hakk›.

SSafi Kurum Kazanc›: Mükelleflerin bir hesap dönemi içinde

elde ettikleri ve kazanc›n elde edilmesi için katlan›lan

maliyet ve giderlerin brüt kazançtan indirilmek suretiyle

hesapland›¤› net kurum kazanc›.

TTabiiyet: Uyrukluk

Tarh ‹fllemi: Vergi alaca¤›n›n kanunlar›nda gösterilen matrah

ve nispetler üzerinden vergi dairesi taraf›ndan hesaplana-

rak bu alaca¤› miktar itibariyle tespit eden idari muamele.

Tasfiye: fiirketlerin sona ermesi halinde borçlar›n ödenmesin-

den sonra kalan para ve mallardan ortaklara hisseleri

oran›nda ödemenin yap›lmas›

Teferru¤ Etme: Tapulu bir tafl›nmaz›n tapu kayd›n›n biri üze-

rinden bir baflkas› üzerine geçirilmesi, tapu fera¤› verme.

Tekemmül Etmek: Tamamlanma, olgunlaflmak, yetkinleflmek.

Tekerrür: Bir kimsenin bir suçu iflleyip hakk›nda hüküm ver-

dikten sonra yeni bir suç ifllemesi durumu; tekrarlama,

tekrar etme.

Tereke: Miras b›rakan›n mirasç›lar›na kalan malvarl›¤›

Tereke Vergisi: Ölen kiflinin terekesi mirasç›lara geçmeden

ve terekenin bütünlü¤ü bozulmadan, terekenin tamam›

üzerinden al›nan objektif bir servet vergisi.

Terettüp: Gerekme, icap etme; ait olma.

175Sözlük

Teslim: Bir mal üzerindeki tasarruf hakk›n›n malik veya onun

ad›na hareket edenlerce, al›c›ya veya ad›na hareket eden-

lere devredilmesi.

Teflebbüs (Geliri) : Devlete ait olan mali ve ticari sanayi ku-

rulufllardan elde edilen gelirler.

Ticari Kazanç: Her türlü ticari ve s›nai faaliyetlerden do¤an

kazançlar

U-ÜUzlaflma: Vergi uyuflmazl›klar›n›n yarg› yoluna gidilmesine

gerek kalmaks›z›n, vergi yönetimi ile mükellef aras›nda

müzakere edilerek çözümlenmesine olanak sa¤layan,

ödenecek vergi ve ceza miktar›nda anlaflmaya var›lmas›

halinde her iki taraf aç›s›ndan ba¤lay›c› olan idari bir

yol.

Ücret: ‹flverene tabi ve belirli bir iflyerine ba¤l› olarak çal›-

flanlara hizmet karfl›l›¤› olarak verilen para ve ay›nlar ile

sa¤lanan ve para ile temsil edilebilen menfaatler.

Ürün: Zirai faaliyet sonucunda üretilen maddeler

VVade: Belirlenen süre, borcun ödeme zaman›, ifa zaman›.

Veraset: Miras, vasiyet ve miras sözleflmesi gibi ölüme ba¤l›

tasarruflar.

Vergi Bilançosu: Vergi Kanunlar› göz önüne al›narak haz›r-

lanan bilanço.

Vergi Tevkifat›: Vergi Konusunun hak sahibine intikalinden

önce verginin hesaplanarak kayna¤›nda kesilmesi, stopaj

Verginin Tahakkuku: Tarh ve tebli¤ edilen bir verginin öden-

mesi gereken bir safhaya gelmesi

YYat, Kotra, Motorlu Tekneler: Spor ve gezinti amac›yla özel

olarak kullan›lan her boyda içten ve d›fltan takma motor-

la hareket eden tekneler ile motorlu, yelkenli tekneler-

dir. Motorlu yelkenli tekneler, Türkiye Yelken Federas-

yonuna kay›tl› olup, Federasyondan yelken numaras› al-

m›fl, motorlar› olan yelkenli tekneler.

Yat›r›m ‹ndirimi: Ekonomik kalk›nmay› h›zland›rmak için

özel sektör yat›r›mlar›n› özendiren bir vergi istisnas›.

Yedek Akçe: Türk Ticaret Kanunu’na göre, kurumlar›n özel

kanunlar›na veya esas sözleflmelerine göre muhtelif ad-

larla zorunlu ya da ihtiyari olarak kardan ayr›flan miktar

Yetkili Mahkeme: Ülke çap›nda birden fazla kurulmufl mah-

kemelerden co¤rafi aç›dan bir davaya bakmaya yetkili

mahkeme.

ZZayi Etmek: Yitirmek, kaybetmek.

Zilyet: Bir fley üzerinde fiili hakimiyeti bulunan kimse.

Zirai ‹flletme: Zirai faaliyetlerin yap›ld›¤› iflletmeler.

Zirai Kazanç: Zirai faaliyetten do¤an kazanç

Documents

TÜRK VERG‹ S‹STEM‹...Ö¤r.Gör. Nilgün Salur Dil Yaz›m Dan›flman› Okt. Meral Aflkar Grafiker Aysun fiavl› Kitap Koordinasyon Birimi Uzm. Nermin Özgür Kapak Düzeni