TÜRK DİLİ VEø R RNEKT - Muba Yayınları · 2020. 6. 26. · dış sorunlarını anlatan bilim dalıdır. D) Mecaz anlamıyla içten olmayan, gereksiz, boş ve süslü sözlerdir

TÜRK DİLİ VEEDEBİYATI

10. SINIF

ÖRNEKTİR

Dizgi - Grafik

MU BA Yayıncılık Dizgi - Grafik Birimi

Baskı

Ayrıntı Basımevi • Tel: 0.312 394 55 90 - 91Matbaa Sertifika No: 13987

Öneri ve düşünceler için

[email protected] • 0.312 504 64 41

Yayın ve Dağıtım

MU BA Yayıncılık Ltd. Şti.Ostim (OSB) Mahallesi 1203. Cadde No: 38/1/2 Yenimahalle - ANKARA

Tel: 0.312 504 64 41 • Faks: 0.312 232 26 69www.mubayayinlari.com

ISBN: 978-605-9472-97-5T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın bandrolü ile satılmaktadır.

Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını rica ederiz.

Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları MU BA YAYINCILIK LTD. ŞTİ.’ne aittir.Hangi amaçla olursa olsun, yayınların tamamının veya bir bölümünün, şirketin yazılı izni olmadan kopya

edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması yasaktır.MU BA bir Murat Yayınları Ltd. Şti. markasıdır.

“Bu kitapta yer alan çıkmış sınav sorularının her hakkı ÖSYM’ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğrafının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM’nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Yayınevimiz telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır.”

ÖRNEKTİR

SUNUSevgili Öğrenciler,

Murat Yayınları’nın yıllara dayanan tecrübesinin ve vizyonunun bir sonucu olarak yayın çalışmalarını sürdüren MUBA, ortaokul, lise ve üniversiteye ha-zırlık yardımcı kaynaklarını öğrencileriyle buluşturmanın kıvancını duymak-tadır.

Alanında uzman yayın kadromuz tarafından hazırlanan kitaplarımızda, uy-gulamada olan sınav dahil test teknikleri dikkate alınarak kapsamlı bir çalış-ma yürütülmüş, siz değerli öğrencilerimizin hazırlık sürecindeki yükünü hafif-letmeyi amaçlayan bir yol izlenmiştir.

MEB’in güncel eğitim programı ve kazanımlarını gözeterek oluşturduğumuz bu yayınımızda klasik çoktan seçmeli, örnek çözümlü, kısa cevaplı sorular ve et-kinlikler, amaca uygun kısa notlar, sınav odaklı özet bilgiler ve doğrudan sınavı hedefleyen mantık ve muhakeme soruları akılda kalıcı bir yöntemle verilmiştir.

Gireceğiniz tüm sınavlarda başarılar diler, yaşamınızda sağlık ve mutluluklartemenni ederiz.

MU BA YAYINLARIÖRNEKTİR

İÇİNDEKİLER

EDEBİYAT SORU BANKASI

GİRİŞ Edebiyatın Tarih ve Dinle İlişkisi ............................................................................................................................................................................ 9 Türk Edebiyatının Dönemleri ................................................................................................................................................................................ 13 Türkçenin Tarihi Gelişimi ....................................................................................................................................................................................... 17 Türklerin Kullandığı Alfabeler .............................................................................................................................................................................. 25 Uygulamalar ........................................................................................................................................................................................................ 29 Genel Değerlendirme Testi .................................................................................................................................................................................. 31

BÖLÜM - 1 Sayfa No

Hikâye Hikâye Nedir? ...................................................................................................................................................................................................... 37 Dede Korkut Hikâyeleri ....................................................................................................................................................................................... 41 Halk Hikâyeleri .................................................................................................................................................................................................... 47 Mesnevi ............................................................................................................................................................................................................... 55 Tanzimat Dönemi Hikâyesi .................................................................................................................................................................................. 57 Millî Edebiyat Dönemi Hikâyesi .......................................................................................................................................................................... 59 Modern Hikâye .................................................................................................................................................................................................... 61 Dünya Edebiyatında Hikâye .............................................................................................................................................................................. 63 Hikâye Karma ..................................................................................................................................................................................................... 65 Uygulamalar ........................................................................................................................................................................................................ 71 Eylemsiler ............................................................................................................................................................................................................. 75 Yazım Noktalama ................................................................................................................................................................................................ 81 Genel Değerlendirme Testi ................................................................................................................................................................................ 85 Hikâye Üzerine .................................................................................................................................................................................................... 90


ŞİİR Şiir Nedir? - Şiirde Yapı Unsurları ......................................................................................................................................................................... 93 İslamiyet Öncesi Şiir ............................................................................................................................................................................................. 97 Geçiş Dönemi Şiir ................................................................................................................................................................................................ 101 Aşık Tarzı Halk Şiiri ............................................................................................................................................................................................ 105 Tekke Şiiri .......................................................................................................................................................................................................... 109 Anonim Halk Şiiri ................................................................................................................................................................................................ 111 Halk Şiiri Karma .................................................................................................................................................................................................. 115 Divan Şiiri ............................................................................................................................................................................................................ 117 Halk Şiiri İnceleme Sayfası ................................................................................................................................................................................. 123 Divan Şiiri İnceleme Sayfası ............................................................................................................................................................................... 125 Uygulamalar ....................................................................................................................................................................................................... 127 İsim Tamlamaları ................................................................................................................................................................................................. 131 Yazım Noktalama ............................................................................................................................................................................................... 137 Genel Değerlendirme Testi ................................................................................................................................................................................ 141


ÖRNEKTİR

DESTAN / EFSANE Destan Nedir? ..................................................................................................................................................................................................... 147 Türk Destanları .................................................................................................................................................................................................... 153 Dünya Destanları ................................................................................................................................................................................................ 161 Öğrenelim ........................................................................................................................................................................................................... 165 Uygulamalar ....................................................................................................................................................................................................... 167 Sıfat Tamlaması .................................................................................................................................................................................................. 171 Yazım Noktalama .............................................................................................................................................................................................. 177 Genel Değerlendirme Testi ................................................................................................................................................................................ 179


ROMAN Roman Nedir? ..................................................................................................................................................................................................... 185 Romanın Yapı Unsurları ...................................................................................................................................................................................... 189 Roman Türleri - İlkler ........................................................................................................................................................................................... 191 Anlatım Teknikleri - Akımlar ............................................................................................................................................................................... 195 Dünya Romanı .................................................................................................................................................................................................... 201 Tanzimat Romanı ............................................................................................................................................................................................... 205 Servetifünun Romanı .......................................................................................................................................................................................... 211 Millî Edebiyat Romanı ........................................................................................................................................................................................ 217 Roman Karma ..................................................................................................................................................................................................... 221 Uygulamalar ....................................................................................................................................................................................................... 231 Cümle Çeşitleri .................................................................................................................................................................................................... 235 Yazım Noktalama ............................................................................................................................................................................................... 241 Genel Değerlendirme Testi ................................................................................................................................................................................ 243


TİYATRO Tiyatro Nedir? ..................................................................................................................................................................................................... 249 Geleneksel Türk Tiyatrosu .................................................................................................................................................................................. 251 Modern Tiyatro .................................................................................................................................................................................................. 255 Tiyatro Karma .................................................................................................................................................................................................... 259 Nereden Çıktı Bu Tiyatro ................................................................................................................................................................................... 263 Uygulamalar ....................................................................................................................................................................................................... 267 Cümle Çeşitleri .................................................................................................................................................................................................... 269 Yazım Noktalama ............................................................................................................................................................................................... 271 Genel Değerlendirme Testi ................................................................................................................................................................................ 273


ÖRNEKTİR

HABER METNİ Haber Metni Nedir? ........................................................................................................................................................................................... 309 Haber Çeşitleri - Haber Kaynakları .................................................................................................................................................................... 313 Haber ve Toplumsal Sorumluluk ......................................................................................................................................................................... 315 Öğrenelim ........................................................................................................................................................................................................... 319 Uygulamalar ....................................................................................................................................................................................................... 321 Cümle Çeşitleri .................................................................................................................................................................................................... 325 Yazım Noktalama .............................................................................................................................................................................................. 327 Genel Değerlendirme Testi ............................................................................................................................................................................... 329


GEZİ YAZISI Gezi Yazısı Nedir? .............................................................................................................................................................................................. 333 Cumhuriyet Öncesi Gezi Yazısı .......................................................................................................................................................................... 335 Uygulamalar ...................................................................................................................................................................................................... 343 Cümle Çeşitleri .................................................................................................................................................................................................... 345 Yazım Noktalama ............................................................................................................................................................................................. 347 Genel Değerlendirme Testi ............................................................................................................................................................................... 349 Uygulama Cevap Anahtarları ............................................................................................................................................................................ 353


ANI Anı Nedir? .......................................................................................................................................................................................................... 279 Tanzimat - Servetifünun Döneminde Anı .......................................................................................................................................................... 285 Cumhuriyet Döneminde Anı ............................................................................................................................................................................... 289 Anı ve Edebi Metinler İlişkisi ............................................................................................................................................................................. 295 Uygulamalar ...................................................................................................................................................................................................... 297 Cümle Çeşitleri .................................................................................................................................................................................................... 299 Yazım Noktalama .............................................................................................................................................................................................. 301 Genel Değerlendirme Testi ............................................................................................................................................................................... 303


ÖRNEKTİR

Ünite 1

GİRİŞ

ÖRNEKTİR

OKUMA• EdebiyatınTarihveDinİleİlişkisi• TürkEdebiyatınınTarihîDönemleri• TürkçeninTarihîGelişimi

YAZMA• YazmaUygulamaları(Yazınıngelişimi/Alfabeler/Türkyazısanatı)

SÖZLÜİLETİŞİM• “HatSanatı”ileilgilihazırlıklıkonuşma• “Kâğıt–Kitap–Kütüphane”konuluhazırlıklıkonuşma

DİLBİLGİSİ• MetinÜzerindeYazımVeNoktalamaÇalışmaları

ÖLÇMEDEĞERLENDİRME• ÜniteSonuÖlçmeDeğerlendirmeSoruları

NELER ÖĞRENECEĞİZ?

ÖRNEKTİR

9

ÖĞRENİYORUZ-UYGULUYORUZ

EDEBİYATIN TARİH VE DİNLE İLİŞKİSİ – 1

ANAHTAR Türk edebiyatı başlıca üç döneme ayrılır:

• İslamiyetÖncesiTürkEdebiyatı• İslamiyetEtkisindeGelişenTürk

Edebiyatı• BatıEtkisindeGelişenTürkEdebi-

yatı

ANAHTAR Türk edebiyatını dönemlere ayırma-da kullanılan başlıca ölçütler şun-lardır:

• Diniinanışlardakideğişiklikler• Dil değişimleri (Lehçe ve şive

farklılıkları)• Kültüreldeğişim• Coğrafideğişim

UNUTMA İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatına ölçütlerin yansıması şu şekildedir:

• GökTanrı,BudizmveManiheizmgibidinîinanışlarhâkimdir.

• Yabancı dillerin etkisindenuzakbirdilkullanılmıştır.

• Göçebe olduklarından “BozkırKültürü”nünetkilerigörülmekte-dir.

• Orta Asya’da yaşarlar ve henüzgöçbaşlamamıştır.

TEST • 1

1. Aşağıdakilerden hangisi edebiyatın tanı-mı olamaz?

A) Duygu,düşüncevehayallerinetkilibirbi-çimdeanlatılmasıdır.

B) Olaylarınkişi,zamanveanlatıcıunsurla-rınabağlanarak,kurgulanarakanlatılma-sıdır.

C) Toplumveuygarlıklarınsavaşlarını,içvedışsorunlarınıanlatanbilimdalıdır.

D) Mecazanlamıylaiçtenolmayan,gereksiz,boşvesüslüsözlerdir.

E) Sanatçınınduygularınıkendineözgübirdilkullanarakestetikhazuyandırmakama-cıylayazılıveyasözlüanlatmasıdır.

2. ----,geçmiştekiolayları,savaşları,başarıla-rı,uygarlıklarıbelgeleredayanarakinceleyen,yervezamangöstererekdeğerlendirenbirbi-limdalıdır. ----duygu,düşüncevehayalleridilaracılığıylayazılıveyasözlüolaraketkilivegüzelbirşekildeanlatmaesasınadayanangüzelsanatdallarındanbiridir.---- iseedebieserlerivebunlarıortayakoyanları,onlarınoluşturduğudönemleri bilimsel yöntemlerleinceleyenbirdaldır.Bu parçada boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdakilerden hangisinde verilenler ge-tirilmelidir?

A) Tarih–Edebiyat–EdebiyattarihîB) Tarih–Edebiyattarihî–EdebiyatC) Edebiyattarihî–Tarih–EdebiyatD) Edebiyat–Edebiyattarihî–TarihE) Edebiyattarihî–Edebiyat–Tarih

3. “EdebiyatTarihî” ile ilgili aşağıdaki yargılar-dan hangisi yanlıştır?

A) Edebiyat tarihi, bir ulusun oluşturduğuedebi eserleri, sanatçıları ve edebî dö-nemleriinceler.

B) Edebiyat tarihi,milletingeçirdiği fikir veduygugelişimlerini taşıyan tümürünleriinceleyerekonunmanevihayatını tasviretmeyeçalışır.

C) Edebiyattarihi,birtoplumunedebiyatınıngeçirdiğidönemleri,izlediğiyoluanlatan;edebiyatyaşamınıbirbütünolarakdeğer-lendirenbilimdalıdır.

D) Edebiyattarihiaracılığıylatoplumlarındü-şünceyapılarını,dünyagörüşlerini,kısa-casıkültürbirikimleriniöğrenebiliriz.

E) Edebiyat tarihialanındauzmanlaşansa-natçılar,bualandadakurmacanınimkan-larındanyararlanırlar.

4. ----:Olay,duygu,düşüncevehayallerindilaracılığıylasözlüveyayazılıolarakbiçimlen-dirilmesisanatıdır.----:Toplumlarıetkileyenolaylardandoğan,olaylarızamanveyergöstererekanlatan,buolaylararasındakiilişkileriinceleyenbilimda-lıdır.----:Edebihareketleri,dönemleri,yazarları,şairleri,onlarındilveüslupözellikleriniaçık-layanbilimdalıdır.Yukarıda tanımlanan kavramlar aşağıdaki-lerin hangisinde sırasıyla verilmiştir?

A) Edebiyat–Edebiyattarihi–TarihB) Edebiyat–Tarih–EdebiyattarihiC) Edebiyattarihi–Tarih–EdebiyatD) Tarih–Edebiyat–EdebiyattarihiE) Edebiyattarihi–Edebiyat–Tarih

ÖRNEKTİR

10




UNUTMA İslamiyet Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatına ölçütlerin yansıması şu şekildedir:

• Yerleşikhayatageçilmiştir.• Belirgin bir İslamiyet etkisi

hâkimdir.• Türkçe,ArapçaveFarsçanınet-

kisindekalarakOsmanlıTürkçesidenenyenibirdönemegirmiştir.

• Arapveİrankültüründenetkilenil-miştir.

• Osmanlı Devleti sınırları içinde,oldukça geniş bir coğrafi alanayayılmışlardır.

UNUTMA Batı Etkisinde Gelişen Türk Edebi-yatına ölçütlerin yansıması şu şe-kildedir:

• Batılıbiryaşamtarzıbenimsen-miştir.

• İslamiyetetkisieskisikadarolma-sadagörülmeyedevameder.

• Batıdillerininetkisindekalmışbirdilkullanılmıştır.

• “BatıKültürü”ndenözellikleFran-sız edebiyatından etkilenmişler-dir.

• Osmanlı Devleti sınırları içindeyaşamayadevamederler.

ANAHTAR Türklerin değişen yaşam tarzları,edebiyatlarını da yazılanürünleri deetkilemişvedeğiştirmiştir. İslamiyetöncesindegöçebeyaşamtarzınıbe-nimseyenTürklerarasındaşiirağırlık-lıürünlergörülürkenyerleşikdüzenegeçtiktensonrabasılmışkitaplar vedüzyazımetinlerederastlanmaktadır.

5. Edebiyatlatariharasında,tarihînilkzamanla-rındanberiyakınbirilişkiolmuştur.Edebiyatıntemelkaynağıinsanolduğunagöreinsanıil-gilendirentarihîherolaydadoğalolarakede-biyattayansımasınıbulmuştur.Yukarıdaki cümleler, aşağıdaki sorulardan hangisinin cevabı olabilir?

A) Edebiyatnedir?B) Edebiyatnasıloluşmuştur?C) Tarihnedir?D) Edebiyatlatariharasındabirilişkivarmı-

dır?E) İnsan,tarihînmiedebiyatınmıoluşumun-

daetkilidir?

6. Türkedebiyatınınherdönemindedininetkisigörülmektedir.Hattaalfabedeğişikliğindebiledininetkisivardır.HemGöktürkhemdeUyguredebiyatındaŞamaninancınınetkisiçokaçık-tır.TürklerinGöktürkalfabesindenUyguralfa-besinegeçişlerindedebelirleyicifaktördindir.ŞamaninancındanBudizm’egeçenTürkler,odinidahaiyianlamakiçinUyguralfabesinegeçmişlerdir.Budabizetarihînherdönemin-dedininedebiyatıveinsanlarınhayatlarınıde-rindenetkilediğinigöstermektedir.Bu paragrafın konusu aşağıdakilerden hangisidir?

A) AlfabedeğişikliğininsebepleriB) TürklerinkullandığıalfabelerC) TürklerinbenimsediğiinanışlarD) EdebiyatlatarihilişkisiE) Edebiyatladinilişkisi

7. Din,farklıdisiplinleraçısındanelealınan,ta-nımlananbirkavramdır.Edebiyataçısındandinin tarifiniyapmakoldukçazordur.Çünküdin,birbakımaedebiyatakaynaklıkeder;di-ğerbakımdandayayılmasında,tanınmasın-daetkilibir rolüstlenir.Bununyanındadin,edebiyatındil, ifadevebiçimözelliklerindendeyararlanabilir.Yukarıdaki paragraftan aşağıdaki yargılar-dan hangisine ulaşılamaz?

A) Din,edebiyataçısındantanımlanmasızorbirkavramdır.

B) Edebiyatdiniinanışlarıanlatmanıntekvebiricikaracıdır.

C) Din edebiyata kaynaklık eden unsurlar-danbiridir.

D) Edebiyatdinintanınmasındaveyayılma-sındaetkilibiraraçtır.

E) Din,edebiyatın ifadeşekillerindenyarar-lanabilir.

8. Edebiyat dile bağlı bir sanattır. Bir kavramolarakdilimizdeTanzimat’tansonrakullanıl-mayabaşlayan“edebiyat” insanaaitduygu,düşünce, hayal, gözlemve yaşantıları dilinimkânlarıylaengüzelşekildeanlatmasana-tıdır.Başkabirbiçimdetanımlamakistersekedebiyat;duygu,düşüncevehayallerinheye-can,hayranlıkveestetikzevkuyandıracakşe-kildeifadeedilmesidir.Bu paragrafa göre aşağıdakilerden hangi-si “edebiyat”ın özelliklerinden biri olamaz?

A) EstetikzevkuyandırmaB) Anlatılanlarınheyecanvehayranlıkuyan-

dırmasıC) DilinimkânlarınıkullanmaD) Tanzimat’tangünümüzekadarhiçdeğiş-

memeE) İnsanaaitduygu,düşüncevehayallere

yerverme

Yanıtlar12345678CAEBDEBD

ÖRNEKTİR

11



ANAHTAR Din değişikliği ve etkileri:

Türkler tarih boyunca Gök Tanrı’ya,Manidinine,Budizm’e,Hristiyanlık’a,Yahudilik’eveİslamiyet’einanmışlar-dır.Pekçokkeredeğişendinîinanış-laredebiyatımızıdaedebîeserlerimizidehembiçimhemdeiçerikaçısındanetkilemiştir.

UYARI İslamiyet’inkabulü,Türkedebiyatınadin değişikliğinden kaynaklanan enbüyüketkiyiyapmıştır.

ANAHTAR Lehçe ve şive farklılıkları:

Oldukça geniş bir coğrafyaya yayı-lanvetarihîçokeskilerehattabilin-meyenzamanlaradayananTürkçeninbirbirindenfarklılehçeveşivelerindesayısızedebîesersöylenmişveyazıl-mıştır.

UNUTMA Şivefarklılıklarıdilinmetinlerletakipedilebilendönemlerindeortayaçıkar-kenlehçefarklılıklarıdilinmetinlerletakipedilemeyenzamanlarındaorta-yaçıkmıştır.

TEST • 2

1. Eserimdekahramanlarımındünyalarını,yaşa-dıklarınınonlardabıraktığıetkiyi,buetkininonlarındavranışlarınanasılyansıdığınıdaan-latırım.Bununlayetinmemelbette.Benimgibionlarındabirtoplumunüyesiolduğunubilirim.Otoplumunyaşantısını,gelenekvegörenek-lerinideeserimetaşırım.Yukarıdakileri söyleyen bir sanatçı, edebi-yatla hangi bilim dallarını ilişkilendirmek-tedir?

A) Psikoloji–SosyolojiB) Tarih–FelsefeC) Biyoloji–SosyolojiD) Psikoloji–FelsefeE) Psikoloji–Tarih

2, 3 ve 4. soruları aşağıdaki metinlere göre cevaplayınız.

1. METİNHiroşima’da öleli, Oluyor bir on yıl kadarYedi yaşında bir kızımBüyümez ölü çocuklar

2. METİN5 ve 7 Ağustos 1945’te Amerikan uçak-ları tarafından atılan atom bombaları Japonya’nın Hiroşima ve Nagazaki şehir-lerini yerle bir etti. Bu iki patlama sonun-da 130 bin insan hemen, 70 binden fazla insan da radyasyonun etkisiyle yaşamını yitirdi.

2. Yukarıdaki metinlerin ortak noktası aşağı-dakilerden hangisidir?

A) BiçimB) KonuC) İfadeşekliD) CümleyapısıE) Yazılmaamacı

3. Bu metinlerin farkları ile ilgili aşağıdakiler-den hangisi söylenemez?

A) 1.metinnazım,2.metinnesirşeklideya-zılmıştır.

B) 1.metinde coşkulu, lirik bir söyleyiş, 2.metindeaçıklayıcıbiranlatımbenimsen-miştir.

C) 1.metindeöznel,2.metindenesnelyak-laşımağırbasmaktadır.

D) 1.metindedilşiirselişleviyle,2.metindegöndergeselişleviylekullanılmıştır.

E) 1.metindesade,yalınvegünlükhayat-takidil,2.metindeiseimgeli,süslübirdilkullanılmıştır.

4. Bu metinlerin benzerlikleri ile ilgili aşağı-dakilerden hangisi söylenemez?

A) Herikimetindedetemasavaştır.B) Her ikimetindedekonu,savaşınsebep

olduğuölümlerdir.C) HerikimetindeHiroşima’danbahsetmek-

tedir.D) Herikimetindedemecazlı,imgelivesa-

natlısöyleyişvardır.E) Herikisideyazılıanlatımaörnektir.

5. I.GökTanrıII.BudizmIII.İslamiyetIV.Hristiyanlık

Türkler, yukarıda numaralanmış dinlerden hangilerine inanmışlardır?

A) IveIIB) I,IIveIIIC) I,II,IIIveIVD) IveIIIE) I,IIveIV

ÖRNEKTİR

12

TÜRK EDEBİYATININ TARİH VE DİNLE İLİŞKİSİ – 2


ANAHTAR Kültürel değişiklikler:

Tarihsel, toplumsal gelişme süreciiçindeyaratılanbütünmaddivema-nevi değerler ile bunları yaratmada,sonrakinesillere iletmedekullanılan,insanındoğal ve toplumsal çevresi-neegemenliğininölçüsünügösterenaraçlarınbütününe“kültür”adıverilir.Türklerdehemgöçlerlehemsavaşlar-labirçokuluslakarşılaşmış,kültürüyleonlarıetkilerkenonlarınkültürlerindendeetkilenmiştir.

ANAHTAR Coğrafi değişiklikler:

10. yüzyıldan sonra büyük gruplarhalindeBatı’yagöçetmeyebaşlayanTürkler,bununsonucundayenicoğ-rafyalar tanımış; buralardan ve bu-ralardaki toplumların kültürlerindenetkilenmiştir.

TÜRK EDEBİYATININ TARİH VE DİNLE İLİŞKİSİ – 2

6. YazılıilkmetnimizolanGöktürkYazıtları’nda-kidil,yabancıetkilerdenuzak,özTürkçedir.AncakgeçişdönemininilkeseriolanKutad-guBilig’denitibarendilimizdeyabancıdillerinetkisigörülmeyebaşlarvebudurumartarakdevameder.Yukarıdaki açıklama göz önünde bulun-durulduğunda aşağıdakilerden hangisi Türkçenin yabancı dillerden etkilenmesi-nin nedenlerinden biri olamaz?

A) DindeğiştirmeB) SosyalyaşamdakideğişimlerC) KültürcoğrafyasınındeğişmesiD) YenisanatçılarınyetişmesiE) Duyguvedüşüncedezihniyetdeğişimi

7. (I)Edebiyatürünleri,hangidönemde,nasılbirortamdayazılmışlarsaodöneminveortamınetkilerini,döneminzihniyetiniyansıtırlar.(II)Zihniyet,birdönemeaitsosyal,siyasî,dinî,ekonomik,sanatsalvekültürelhayatınduygu,anlayışvezevkbütünüdür.Hermetin,yazıldı-ğıdöneminzihniyetiniyansıtır.(III) Birmetinde,metnin yazıldığı döneminözelliklerimetnesindirilmişbirşekildeyeralır.(IV)Birmetni incelerkenmetindendöneminzihniyetineaitipuçlarıtespitedilir.(V)Edebi zihniyet, zamanabağlıdeğişiklikgöstermeyenbirunsurdur.Yukarıdaki cümlelerin hangisinde bir bilgi yanlışlığı yapılmıştır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

8. Sanateserleriyletarihîolaylararasındasıkıbirilişkivardır.Çoğuzamansanateserleritarihîolaylardanbeslenirkimizamandasanatese-ritariheyönverir.ÖrneğinCharlesDickens’inOliverTwistadlıromanınınAvrupa’daçocukhaklarıylailgilidüzenlenenkanunlarüzerinde-kietkisiherkesçebilinir.Aşağıdaki romanlardan hangisiyle tarihsel olaylar arasında bir bağ kurulamaz?

A) Cezmi–NamıkKemalB) Halas–MehmetRaufC) SinekliBakkal–HalideEdipD) Osmancık–TarıkBuğraE) DevletAna–KemalTahir

9. MuharremErgindili,“İnsanlararasındaanlaş-mayısağlayandoğalbiraraç,kendineözgükanunlarıolanveancakbukanunlarçerçeve-sindegelişencanlıbirvarlık,temelibilinme-yenzamanlardaatılmışbirgizliantlaşmalarsistemi,seslerdenörülmüşsosyalbirkurum,canlıbirvarlıktır.”şeklindetanımlamaktadır.Aşağıdakilerden hangisi Muharrem Ergin’in dil konusundaki görüşleriyle çelişmekte-dir?

A) İnsanaözgüolandil,seslerdenoluşanbiriletişimaracıdır.

B) Herdoğaldilin,kendineözgübirsesda-ğarcığıvardır.

C) İnsanlararasındadeneyim,bilgi,düşünceaktarımıdilaracılığıylasağlanır.

D) Yeniihtiyaçlaracevapverebilmekiçinge-rektiğindebirdildeyeniifadebiçimleritü-retilebilir

E) Dillerinkendineözgüvedeğişmeyenku-rallarıvardır.

Yanıtlar123456789ABEDCDECE

ÖRNEKTİR

13

TÜRK EDEBİYATININ DÖNEMLERİ

TÜRK

EDEBİ

YATIN

IN DÖ

NEML

ERİ

AB

C

SÖZLÜ

ÜRÜN

LER

• Sav

• Sag

u•

Koşuk

• Des

tan

• Orh

un Abi

deleri

(K

ök Tür

k Kitab

eleri)

• Uyg

ur Din

î Metin

leri

• Kut

atgu B

ilig•

Divanu

-Lügat

it Türk

• Ata

betül H

akayık

• Div

an-ı H

ikmet

• Aşı

k Edeb

iyatı

• Ano

nim Ha

lk Edeb

iyatı

• Din

i – Ta

savvuf

î

Halk E

debiya

tı

• Tan

zimat E

debiya

tı•

Servet

ifünun

Edebiy

atı•

Fecriâ

ti Edeb

iyatı

• Mi

llî Edeb

iyat D

önemi

• Cum

huriye

t Döne

mi

Türk

Edebiy

atı

İSLAM

İYET Ö

NCESİ

TÜR

K EDE

BİYAT

IİSL

AMİYE

T’İN E

TKİSİ

NDE G

ELİŞE

N TÜ

RK ED

EBİYA

TI

YAZIL

I ÜR

ÜNLER

GEÇİŞ

DÖNE

MİHA

LKEDE

BİYAT

IDİV

ANEDE

BİYAT

I

BATI

ETKİSİ

NDE G

ELİŞEN

TÜRK

EDEBİ

YATI

“Edebiyatvakıalarınızam

ançerçevesiiçindeolduğugibisıra

lamak,birbirleriyleolanmünasebetlerinivedışarıd

angelentesirleritayinetmek,büyükzevkvefikirce-

reyanlarınıayırm

akhulasahertürlüvesikanınhakkınıvererekbirdevrinedebiçehresinitespiteçalışmakedebiyattarihindenbeklenenşeylerinenkısaifadesidir.”

AhmetHam

diTanpınar

Türkedebiyatıçokçeşitligörüşlerçerçevesindedönemlereayrılm

ıştır.A

ncakengenelkabulProf.Dr.MehmetFuadKö

prülütarafındanyapılmıştır.Yukarıdakidönem

-lerd

eKö

prülü’nüntasnifidir.Bu

nagöreTürkedebiyatınındönem

lereayrılm

asındaaşağıdakikıstaslarkullanılmıştır.

Din

değ

işim

i (İs

lam

iyet

önc

esi v

e İs

lam

iyet

’in e

tkis

i )Kü

ltüre

l değ

işim

( B

atı e

tkis

inde

gel

işen

Tür

k ed

ebiy

atı)

Dil

anla

yışı

değ

işim

i-Dil

coğr

afya

sı d

eğiş

imiÖRNEKTİR

14


AİSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK EDEBİYATISözlü Dönem

• Tarihin bilinmeyen dönemlerinden başlar ve İslamiyet’in kabulüne ka-darki süreyi kapsar (? X. yüzyıl ) .

• Her yönüyle milli bir edebiyattır.• Hece ölçüsü kullanılan, yabancı et-

kilerden uzak, dörtlük nazım birimi görülen bir dönemdir.

• “Ozan, şaman, kam” gibi adlar alan dönemin din adamları ( aynı za-manda şairlerdir) “kopuz” adlı bir tür bağlama eşliğinde şiirlerini do-ğaçlama olarak dile getirmişlerdir. Genellikle kahramanlık, ölüm, doğa gibi konulara yer verilmiştir.

• Bu döneme ait ürünler Kaşgar-lı Mahmut’un Divanu Lügatit Türk adlı eserinde kaleme alınmış, yazıya geçirilmiştir.

Yazılı Dönem• Orhun Yazıtları ( Kök Türk Kitabe-

leri) 38 harfli Orhun Alfabesi ile yazılan

Türk edebiyatının bilinen ilk yazılı metinleri Orhun Abideleri, VIII.yüz-yılda Yolluğ Tigin tarafından balbal denilen taş tabletlere yazılmıştır. Bilge Kağan, Tonyukuk ve Kül Tigin adında üç büyük anıttır. Türk edebi-yatının en önemli ürünlerinden biri-dir.

• Uygur Dini Metinleri Kök Türk’lerden sonra kurulan

Uygur Devleti’ne ait ürünlerdir. Çoğunlukla dinî özellik göstermek-tedir. Altun Yaruk, Sekiz Yükmek ve Irk Bitig döneme ait eserlerdir.

BİSLAMİYET’İN ETKİSİNDEKİ TÜRK

EDEBİYATIVIII .yüzyılda başlayan Türklerin İslami-yet’le tanışması X. yüzyıla kadar sür-müştür. Bu dönemle beraber Arap ve Fars edebiyatlarına yakınlık duyul-muş, divan edebiyatı Türk edebiyatın-da da oluşmuştur. Bununla beraber İslamiyet’ten önceki edebiyatımızın de-vamı niteliğinde düşünebileceğimiz halk edebiyatı da gelişerek devam etmiştir.Türklerin Müslümanlığa geçişi sürecin-de “geçiş dönemi ürünleri” diye bilinen ürünler ortaya çıkmıştır.Geçiş Dönemi Ürünleri• Kutadgu Bilig (Kaşgarlı Mahmut) • Divanı Lügatit Türk (Yusuf Has Hacib)• Atabetül Hakayık (Edip Ahmet Yükneki)• Divanı Hikmet (Ahmet Yesevi)

Halk Edebiyatı• İslamiyet öncesinden günümüze ka-

dar devam eden edebiyattır.• Hece ölçüsü, dörtlük esasına dayanır

ama aruzla da yazılan ürünler vardır.• Sade bir halk dili hakimdir eserlere.

Sözlü edebiyatın devamı niteliğinde-dir.

• Aşık edebiyatı, anonim halk edebiyatı ve dinî-tasavvufi halk edebiyatı şek-linde üçe ayrılır.

Divan Edebiyatı• XIII. yüzyılda Hoca Dehhani ile baş-

lamış, XVIII. yüzyılda Şeyh Galip ile son büyük şairini vermiştir.( Sonra-ki yıllarda aruzla şiirler yazılmışsa da müşterek bir “divan”dan bahsetmek güçtür.)

• Çoğunlukla medrese eğitimi alan şa-irlerce söylenmiştir.

• İslamî duyarlılıkla ve aruz ölçüsüyle kaleme alınmış ürünlerde Arapça ve Farsçanın yoğun olarak kullanıldığı görülür.

• Sanatlı, ağır, süslü bir dili vardır.• Ne anlatıldığı değil, nasıl anlatıldığı

(üslup kaygısı) ön plandadır.

CBATI ETKİSİNDE GELİŞEN TÜRK EDE-

BİYATIXIX. yüzyıl Türk edebiyatında Batı etki-sinin başladığı yüzyıl olarak kabul edi-lir. 1839’da ilan edilen Tanzimat Fermanı Osmanlı’da yenileşmenin önemli bir ba-samağıdır. Sonrasında ise 1860 yılında Şinasi ve Agah Efendi’nin çıkardığı ilk özel gazete olan “Tercüman-ı Ahval” ile Tanzimat Edebiyatı başlamış olur. Bu dö-nem Batılı anlayış sanatın her alanını et-kilemiş, çeviriler yoluyla başlayan süreç değişim ve gelişmelerle devam etmiştir.Batı etkisindeki Türk edebiyatı çeşitli değişimler, yönelimler, eğilimlerle gü-nümüze kadar devam eden edebiyata verdiğimiz addır.

Cumhuriyet DönemiCumhuriyet Devri Türk edebiyatı, Türk Edebiyatı’nın Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan itibaren günümüze ka-dar gelişen en son evresidir. Yedi Meşaleciler’den II. Yeni adı verilen şiire, toplumcu gerçekçi romandan halk şiiri-ne çok geniş bir yelpazede birbirinden çok farklı üslup ve içerikte eserler mey-dana gelmiş; birbirine karşı ya da birbi-rinin devamı akımlar ve görüşler ortaya çıkmıştır.

kişide kişi adruk ıbar telimbu adruk biligdin ayur bu tilim

biligligke sözledim uş bu sözümbiligsiz tilini bilümez özüm

Yusuf Has Hacip /Kutadgu Bilig

Kömür gözlüm ne salının karşımda,Gündüz hayalimde, gece düşümde.Bir güzelin sevdası var başımda,Yar sevdası çetin olur yaradan.

Karacaoğlan/ koşma

Genç çağdaydım, kendimi bir dikenli yolda buldum; Hıçkırıklar işittim, gül ve bülbül bağlarından.Felâketler topladım, Anadolu dağlarından;Uzun sazlı âşıklar diyarında şair oldum.

Mehmet Emin Yurdakul

“Hangi kusurunu düzeltmene fırsat verdiler? Son durağa gelmeden yolculuğun bitmek üzere olduğunu haber verdiler mi sana? Birdenbire: “Buraya kadar!” dediler. Oysa, bilseydin nasıl dikkatle bakardın istas-yonlara; pencereden görünen hiçbir ağacı, hiçbir gökyüzü parçasını kaçırmazdın. Bütün sularda gölgeni seyrederdin. Üstelik, “daha önce haber vermiştik” derler. “Her şeyin bir sonu olduğunu genel olarak be-lirtmiştik. Yaşarken eskidiğini ve eskittiğini söylemiştik.”

Oğuz Atay / Tutunamayanlar

Uyuşamayız, yollarımız ayrı; Sen ciğercinin kedisi, ben sokak kedisi;Senin yiyeceğin, kalayli kapta;Benimki aslan ağzında;Sen aşk rüyası görürsün, ben kemik.

Orhan Veli Kanık / Kuyruklu Şiir

Beni candan usandırdı cefâdan yâr usanmaz mıFelekler yandı âhımdan murâdım şem’i yanmaz mı

Kamu bîmârına cânân deva-yı derd eder ihsanNiçün kılmaz bana derman beni bîmar sanmaz mı…

Fuzuli / Gazel

Servetifünun DönemiKüçük, muttarid, muhteriz darbeler Kafeslerde, camlarda pür ihtizaz Olur dembedem nevha-ger, nagme-saz Kafeslerde, camlarda pür ihtizazKüçük, muttarid, muhteriz darbeler...

Tevfik Fikret / Yağmur

Dörtnala gelip Uzak Asya’dan Akdenize bir kısrak başı gibi uzanan Bu memleket bizim! Bilekler kan içinde, dişler kenetli ayaklar çıplak Ve ipek bir halıya benzeyen toprak Bu cehennem, bu cennet bizim!

Nazım Hikmet/ Davet

Fecriâti DönemiAğır ağır çıkacaksın bu merdivenlerdenEteklerinde güneş rengi bir yığın yaprakVe bir zaman bakacaksın semaya ağlayarak

Sular sarardı yüzün perde perde solmakta Kızıl havaları seyret ki akşam olmakta

Ahmet Haşim /Merdiven

Ey yanağı al ü vey giydiği al Ala gözlüm etme can almağa âl Âl ile busen aldım dostumGer peşiman oldun ise yine al

Ahmet Paşa / Tuyuğ

Şu dağlar olmasaydıÇiçeği solmasaydıÖlüm Allah’ın emriAyrılık olmasaydı

Anonim / Mani

Gönül gurbet ele çıkmaYa gelinir ya gelinmezHer dilbere meyil vermeYa sevilir ya sevilmezErzurumlu Emrah / Semai

Milli Edebiyat DönemiGenç Kalemler dergisi/ Yeni Lisan makalesi• Arapça ve Farsça kurallara yapılan tüm tamlamalar terk edilmelidir.• Farsça kelimeleri, Arapça mastarları Türkçedeki anlamlarına göre isim veya sıfat kabul

etmek gerekir.• Arapça ve Farsça sözcükler asıllarındaki söylenişlerine göre değil Türkçedeki söyleniş-

lerine göre yazılmalı.

Sav (Atasözü) Emgek eginde kalmas ((Sıkıntı ebedîyen sırtta kalmaz.)Koç kılıç kınga sığmas (İki kılıç bir kına sığmaz)Aç ne yimes tok ne times (Aç ne yemez, tok ne demez)İt ısırmas at tepmes time (İt ısırmaz, at tepmez deme)

Koşuk (Koşma)Yay yarupan ergüziAktı akın munduzıToğdu yaruk yılduzıTıngla sözüm külgüsüz

Sagu (Ağıt) Alp Er Tunga öldi müIsız acun kaldı muÖzlek öçin aldı muEmdi yürek yırtılur

Destan:Uygur Göç Destanı Hulin Dağında da, birbirine çok yakın iki ağaç büyümüştü. Biri kayın ağacıydı. Bir gece, kayın ağacının arasında yaşa-yan halk bu ışığı gördü ve ürpererek takip etti. Kutsal bir ışıktı, kayın ağacının üstünde kaldığı müddetçe kayın ağa-cının gövdesi büyüdükçe büyüdü, kabardı…

ÖRNEKTİR

15


ANAHTAR Birtoplumunedebiyatmacerasınıin-celemeninen iyiyolu,o toplumaaitedebieserleribelirlidönemlereayıra-raksıralamak,değerlendirmekvein-celemektir.

UNUTMA Edebiyateserininasılamacı,okurundaveyadinleyicisinde;yanimuhatabındaestetikzevkuyandırmaktır.

UYARI İslamiyet’inkabulüylebirlikteedebi-yatımızda hem biçim hem de içerikaçısındanönemlideğişikliklerolmuş-tur.

ANAHTAR “İslamiyetÖncesiTürkEdebiyatı”dö-nemine “Destan Dönemi Türk Ede-biyatı” adı verilir. Çünkü bu dönemkahramanlıkkonulupekçokdestanınoluştuğudönemdir.

ANAHTAR Sözlüedebiyatdönemiürünleri“ko-şuk,sagu,savvedestan”lardır.YazılıedebiyatdönemiürünleriiseözellikleOrhunAbideleri’ileUygurmetinleridir.


TEST • 3

1. Biryazarınkendininde içindeyaşadığı----.kültüründen,değerlerinden,gelenekvegöre-neklerinden,dilindenbağımsızbir ----eserioluşturmasıdüşünülemez.Yukarıdaki parçada boş bırakılan yerlere sırasıyla getirilmesi gerekenler hangi se-çenekte verilmiştir?

A) çağın–tiyatroB) ortamın–edebiyatC) milletin–bilimD) toplumun–sanatE) toplumun–zanaat

2. Bilinmeyen bir tarihte başlayan ----. döne-mi,İslamiyet’inkabulünekadarsüregelmiştir.Özelliklegöçebekültürün izlerini taşıyanbudönemdeölüm,yiğitlik,savaşveaşkkonularıençokişlenenkonulardır.Sözlüveyazılıede-biyatolmaküzereikikoldangelişenbuede-biyatdönemindedil,yabancıetkilerdenuzakbirTürkçedir.Paragrafta bırakılan boşluğa aşağıdakiler-den hangisi getirilmelidir?

A) İslamiyetÖncesiTürkEdebiyatıB) İslamiyetEtkisindeGelişenTürkEdebiyatıC) Dinî–TasavvufiTürkEdebiyatıD) BatıEtkisindeGelişenTürkEdebiyatıE) ÂşıkTarzıTürkEdebiyatı

3. İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatına dair bil-gileri edindiğimiz en önemli ve eski kay-nak aşağıdakilerden hangisidir?

A) Risaletü’n–NushiyyeB) Divan–ıHikmetC) KutadguBiligD) Atabetü’l–HakayıkE) DivanüLugati’t–Türk

4. İslamiyetöncesiTürkedebiyatının ilkdöne-midir.Budönemdeürünlerşaman,kaman,baksı,ozandenilenşairlertarafındansöylen-miştir.Kopuzadıverilensazeşliğindesöyle-nenbudönemşiirlerişölen,sığır,yuğadlıdinîtörenlerdeicraedilmiştir.Anonimözelliklerinağırbastığıbudönemürünlerinintamamındaheceölçüsükullanılmıştır.Yukarıdaki paragrafta sözü edilen dönem aşağıdakilerden hangisidir?

A) AnonimHalkEdebiyatıB) YazılıEdebiyatC) SözlüEdebiyatD) HalkEdebiyatıE) DinîHalkEdebiyatı

5. MehmetFuatKöprülü,Türkedebiyatınıge-nelolaraküçbaşlıktatoplar:İslamiyetÖnce-siTürkEdebiyatı,İslamiyetEtkisindeGelişenTürkEdebiyatıveBatıEtkisindeGelişenTürkEdebiyatı.Busebepleilkedebiyattarihçimizdeodur,dersekyanılmışolmayız.Bu paragrafa göre edebiyat tarihçisinin ilk işi nedir?

A) EdebiyatıdönemlereayırmakB) EdebitürlerisınıflandırmakC) EdebiyatıtanımlamakD) EdebîeserleriincelemekE) Edebiyatınetkialanlarınıbelirlemek

6. Aşağıdakilerden hangisi İslamiyet Etkisin-de Gelişen Türk Edebiyatının alt başlıkları arasında sayılamaz?

A) DivanşiiriB) AnonimhalkşiiriC) ÂşıktarzıhalkşiiriD) Dinî–tasavvufîhalkşiiriE) Karahanlıedebiyatı

ÖRNEKTİR

16



UNUTMA Sözlü edebiyat dönemi ürünleri:

Koşuk:Şölenvesığıradıverilentö-renlerdesöylenenşiirlerdir.Aşk,doğa,savaşgibikonulardasöyle-nir.Halkedebiyatındaki“koşma”,Divan şiirinde “gazel” türüylebenzerdir.

Sagu: Yuğadıverilenölüm,yastö-renlerindesöylenir.Ölenkişininerdemlerini veonunölümündenduyulanüzüntüyüdilegetirenşi-irlerdir.Halkşiirinde“ağıt”,Divanşiirinde“mersiye”türüylebenzer-dir.

Sav:Kısa,ahenkliveözlüsözlerdir.Günümüzdekiatasözlerininilkbi-çiminiteliğindedir.

Destan:Birtoplumuderindenetki-leyenolaylarınsonrasındahalkınmuhayyilesinde kendiliğindenoluşanuzunnazımtürüdür.

ANAHTAR İslamiyet Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatı:

a.DivanEdebiyatıb.HalkEdebiyatı 1.Âşıktarzıhalkşiiri 2.Anonimhalkşiiri 3.Dinîtasavvufihalkşiiri

UYARI Batı Etkisinde Gelişen Türk Edebi-yatı:

1.TanzimatEdebiyatı2.ServetifünunEdebiyatı3.FecriatiEdebiyatı4.MillîEdebiyat5.CumhuriyetDönemiEdebiyatı

7. Aşağıdakilerden hangisi İslamiyet öncesi Türk edebiyatının özellikleri arasında sa-yılamaz?

A) Genelolaraksözlübiredebiyatgeleneği-nesahiptir.

B) Budönemürünlerişiirbiçimindedir.C) Eserlerdegöçebehayatınizlerigörülür.D) Sözcüklerdeyabancıetkilergörmekmüm-

kündür.E) Doğaylaiçiçeolduklarındanbenzetmeler-

de“tabiat”sıklıklakullanılır.

8. Aşağıdakilerden hangisi İslamiyet etkisin-de gelişen Türk edebiyatının genel özellik-leri arasında sayılamaz?

A) Yenikabuledilendininetkilerigörülür.B) EserlerdeGökTanrıinancınınyanındaİs-

lamiyetetkisidegörülmektedir.C) Eserlerdehemiçerikhemdebiçimaçısın-

dandeğişikliklerolmuştur.D) BudönemdeTürklerinyaşayışıvedünya

görüşüdeğiştiğindenbudeğişikliklereser-leredeyansımıştır.

E) BudönemdeArapçaveFarsçaetkisibe-lirginşekildegörülmektedir.

9, 10, 11 ve 12. soruları aşağıdaki parçaya göre cevaplayınız.

TanrıgibigökteolmuşTürkBilgeKağanı,buzamandaoturdum.Sözümü tamamiyle işit.Bilhassaküçükkardeşyeğenim,oğlum,bü-tünsoyum,milletim,güneydekiŞadpıtBey-leri,kuzeydekiTarkat,BuyrukBeyleri,OtuzTatar----DokuzOğuzBeyleri,milleti!Busö-zümüiyiceişit,adamakıllıdinle:Doğudagündoğusuna,güneydegünortasına,batıdagünbatısına,kuzeydegeceortasınakadar,onuniçindekimillethepbanatâbidir.Buncamille-tihepdüzenesoktum.Oşimdikötüdeğildir.TürkkağanıÖtükenormanındaotursaildesı-kıntıyoktur.

9. Yukarıdaki parça ile ilgili aşağıdaki yargı-lardan hangisi yanlıştır?

A) Tanrıinancıvardır.B) Farklıbeylereseslenilmiştir.C) Hitabet(söylev)havasıhâkimdir.D) TürkmilletiBilgeKağan’ladahaiyiduru-

magelmiştir.E) Türklerbirbirleriyledaimasavaşmışlardır.

10. Yukarıdaki parça aşağıdaki metinlerin hangisinden alınmıştır?

A) OrhunAbideleriB) KutadguBiligC) OğuzKağanDestanıD) DivanüLugati’t–TürkE) BilgeKağanDestanı

11. Yukarıdaki metin aşağıdaki Türkçe dö-nemlerinden hangisine aittir?

A) AnaTürkçeDönemiB) İlkTürkçeDönemiC) EskiTürkçeDönemiD) TürkiyeTürkçesiDönemiE) EskiAnadoluTürkçesiDönemi

12. Yukarıdaki parçada bir yerin noktalarla gösterilmiş olmasının nedeni nedir?

A) SöylemekistenmemesiB) OkısmınokunamamışolmasıC) İsminaçıklanmasınındoğruolmamasıD) GizliliğinkorunmasıE) Merakunsurununartırılması

Yanıtlar123456789101112DAECAEDBEACB

ÖRNEKTİR

17


ANAHTAR BatıTürkçesikendiiçindebirbirinita-kipedenvebirbirinigeçmişbulunanüçdevreyeayrılmaktadır.Budevrele-rinbirincisiolanveikiasırdevamedenEski Anadolu Türkçesi Selçuklular,AnadolubeylikleriveilkOsmanlılarınyazı dilidir. İkinci devre İstanbul’unfethindenOsmanlı İmparatorluğununsonunakadarimparatorluğunyazıdiliolarakbeşasrayakınbirömürsürmüşbulunanOsmanlıcadır.Üçüncüdevre-yiteşkiledenTürkiyeTürkçesininha-yatı ise henüz bir asrı geçmemiştir.Yani,OsmanlıcaBatıTürkçesininenuzundevresidir.

Osmanlıca devresi Batı Türkçesininaynı zamanda en güç devresidir de.Bu devir metinleri üzerine eğilirkenüçüzlüyazıdilindeTürkçedenbaşkaikiyabancıortağıngereklikaideleri-nidebilmeklâzımdır.Türkçeyekendikaideleriilegirmişbulunanbuyaban-cıunsurlar,birtaraftanEskiAnadoluTürkçesindegörünmeyebaşlamışol-duğu,diğer taraftan, kelimehâlindedeolsa,TürkiyeTürkçesinedetaşmışbulunduğuiçinbirdereceyekadarOs-manlıcadanöncekivesonrakidevrele-rideilgilendirirler.

OsmanlıcadakiArapça,Farsçaunsur-larınmahiyetiniöğrenmekilkvesondevrenin yabancı unsurlarını da ya-kındangörüpbilmekdemektir.Yani,Osmanlıcanınyabancıunsurlarınıkav-ramaklabütünBatıTürkçesininyaban-cıunsurdurumuaydınlığaçıkmışolur.TürkçebakımındaniseOsmanlıcaTür-kiyeTürkçesindenfarklıolmadığıgibi,EskiAnadoluTürkçesinedebağlıdır.BuyüzdenonunTürkçecephesinielealırkenTürkiyeTürkçesiileEskiAna-doluTürkçesini de ele almışoluruz.Hülâsa, Batı Türkçesinin en karışıkvegüçdevriolanOsmanlıcanıniçvedışyapısınıincelerkenyalnızonunhu-dutları içindekalmayarakbütünBatıTürkçesinigözönündebulundurmaklâzımdır.

(Muharrem ERGİN)

TÜRKÇENİN TARİHİ GELİŞİMİ – 1

TEST • 4

1. Türkyazıdilininelegeçen ilkörnekleriOr-hunAbideleri’ninmetinleridir.Fakatbume-tinlerşüphesizTürkyazıdilinin ilkörneklerideğildir.ÇünküOrhunAbideleri’ndekidilyeniteşekkületmişbiryazıdiliolarakdeğil,çokişlenmişbiryazıdiliolarakkarşımızaçıkmak-tadır.Bubakımdan,Türkyazıdilininbaşlan-gıcınıelegeçenbuilkmetinlerdençokdahaöncelereçıkarmakgerekir.Türkyazıdilininsekizinciasırdansonrakigelişmesiilemuka-yeseedilerekbir tahminyürütülürse,OrhunAbideleri’ndeki yazı dilinde hiç değilse birkaçasırlıkbirgelişmemevcutolduğunako-laylıklahükmolunabilir.BunagöreTürkyazıdilininbaşlangıcınımilâdın ilkasırlarına,hiçolmazsa Orhun Abideleri’nden birkaç asırönceye çıkarmak doğru olur. Fakat OrhunAbideleri’ndendahaeskibirmetinelegeç-mediğiiçinbuyazıdiliniancaksekizinciasır-danitibarentakipedebilmekteyiz.Muharrem Ergin’e ait bir makaleden alı-nan yukarıdaki paragraftan, aşağıdakiler-den hangisi çıkarılamaz?

A) TürkdilininyazılıilkbelgeleriolanOrhunAbideleri’ndenönceTürkçehiçbiryerdekullanılmamışbirdildir.

B) OrhunAbideleri’ndenönceyazıldığıtespitedilenherhangibirmetinelimizdeolmadı-ğından,Türkdilininyazılıilkbelgeleriola-rakbuanıtlarkabuledilir.

C) OrhunAbideleri’ndekarşımızaçıkanyazıdili,yenioluşmuşbiryazıdeğildeçokiş-lenmişbiryazıdilidir.

D) OrhunAbidelerisekizinciyüzyılaaitkita-belerdir.

E) OrhunAbideleri’ndekullanılandilebakıla-rakTürkçeninbuabidelerdenbirkaçasıröncedekullanıldığısöylenebilir.

2. Türkyazıdilinin ilkdevresi ----dir.BundandahaöncekideviriseTürkçenin----devridir.Odevirartık----ninÇuvaşçaveYakutçaile,bunlarındadahagerilerde,eskizamanlardaMoğolcailebirleştikleridevirdir.Yukarıdaki parçada bırakılmış boşluklara sırasıyla aşağıdakilerden hangisi getiril-melidir?

A) YeniTürkçe–aydınlık–YeniTürkçeB) EskiTürkçe–geçmiş–YeniTürkçeC) İlkTürkçe–karanlık–SonTürkçeD) EskiTürkçe–ana–KaranlıkTürkçeE) EskiTürkçe–karanlık–EskiTürkçe

3. Türkçe,EskiTürkçedensonrakidevirdebir-denfazlayazıdili ilekarşımızaçıkmaktadır.Budurumunhemdışhemdeiçsebeplerivar-dır.EskiTürkçeninsonlarındaOrtaAsya’dayaşayanTürklerinbüyükkitlelerhalindeku-zeyevebatıyayayılması,yenikültürmerkez-lerininmeydana gelmesi, İslâm kültürününTürkler arasında giderek yerleşmesi, yenidüşüncebiçimleriylebirlikteyenibiryazınınkabulügibi sebeplerdışsebeplerarasındasayılabilir. Bunun yanında Türkçenin kendiiçindekidoğalgelişmelerveEskiTürkçedenayrılanTürklükkollarınınkendişivelerineda-yananyazıdillerioluşturmalarıbirden fazlayeniyazıdilininoluşmasınıniçsebepleriara-sındadır.Bütünbunlarınsonucuolarak12-13.yüzyıldansonrabiriKuzeydoğuTürkçesi,di-ğeriBatıTürkçesiolmaküzereikiTürkyazıdilioluştuğunusöyleyebiliriz.Yukarıdaki paragrafa göre aşağıdakiler-den hangisi Türkçede birden fazla yazı dilinin oluşmasının sebepleri arasında sa-yılamaz?

A) OrtaAsya’dayaşayanTürklerinkitlelerha-lindekuzeyevebatıyayayılmaları

B) İslâmkültürününTürklerarasındagiderekyerleşmesi

C) SeçilenyazıdilininTürkkültürveyaşambiçimineuymaması

D) Göçsebebiyleyenikültürmerkezlerininmeydanagelmesi

E) BazıTürkkollarınınkendişivelerinedaya-nanyazıdillerioluşturmaları

4. BatıTürkçesi,biryazıdiliolarak12.yüzyılınikinciyarısıile13.yüzyılınilkyarısındaoluş-mayabaşlayanve13.yüzyılınikinciyarısın-dan itibarendemetinlerlegünümüzekadartakipedebildiğimizyazıdilidir.BuyazıdiliSel-çuklulardanbaşlayarakbugünekadargelenTürklüğünenbüyükveençokürünverilenyazıdilidir.Budil,Oğuzşivesinedayanır.BusebepledebazıkaynaklardaOğuzTürkçesiolarakdaadlandırılır.I.BatıTürkçesine,OğuzTürkçesidedenir.II.BatıTürkçesinimetinlerlegünümüzeka-darizlemekmümkündür.

III.OğuzTürkleri,BatıTürkçesi içinyenibiralfabeoluşturmuşlardır.

IV.TürkçeninengüzelveendeğerlikoluBatıTürkçesikoludur.

Yukarıdaki paragrafta, numaralandırılmış öncüllerden hangilerine değinilmemiştir?

A) IveII B) IIveIII C) IIIveIVD) IveIV E) IIveIV

ÖRNEKTİR

18




UNUTMA Türkçe,“İlkTürkçe”,“AnaTürkçe”ve“EskiTürkçe”dönemlerindensonraikifarklıkoldan“BatıTürkçesi”ve“Ku-zey–DoğuTürkçesi”olarakgelişiminisürdürmüştür.

UYARI Türkçenin ne zaman ortaya çıktığıkesin olarak bilinmemektedir. Dola-yısıylaTürkçeninbilinenyazılımetin-lerindenönceki dönemleri “KaranlıkDönem”olarakkabuledilmektedir.

ANAHTAR Türkçenin elimizde bulunan yazılıürünlerletakipedilebilenve7.yüzyıl-dan13.yüzyılakadarsürendönemine“EskiTürkçe”adıverilir.BudönemdeTürkçe,yabancıetkilerdenuzaktırveses,biçim,sözcükdağarcığıbakımın-danoldukçadurudur.Göktürk,UygurveKarahanlımetinlerindeEskiTürkçe-ninözelliklerigörülmektedir.

5. (I)BatıTürkçesinekaynaklıkedenOğuzşive-si,HazarDenizi’ndenBalkanlarauzanançokgenişbirsahayayayılmıştır.(II)Bugenişsa-hadayaşayanTürkler,batıyagöçedenTürk-lerolduğundanOğuzyazıdiline,yaniOğuzTürkçesinegenellikleBatıTürkçesiadıverilir.(III)Türkdilbilimindebazenbuyazıdili içinCenupTürkçesidensedebuad,BatıTürk-çesikadaruygundeğildir. (IV)13.yüzyıldangünümüzekadarBatıTürklerininyazıdiliola-rak kullanılmış Batı Türkçesi, gelişmesi vegösterdiğideğişikliklerbakımındanüçdevre-yeayrılır:(V)EskiAnadoluTürkçesi,OsmanlıTürkçesi,TürkiyeTürkçesi.Yukarıdaki paragrafta numaralandırılmış cümlelerden hangisi düşüncenin akışını bozmaktadır?


6. EskiAnadoluTürkçesi13.yüzyılile15.yüz-yılarasındakiTürkçedir.BatıTürkçesinin ilkdönemideolanEskiAnadoluTürkçesi,ken-disindensonraki ikidönemdençokfarklıdır.Çünkübudönem,birtaraftanEskiTürkçeninetkileriniveizlerinitaşır,diğertaraftandasöz-cüklerinköklerindeveeklerdebazısesveşe-kilayrılıklarıgöstererekOsmanlıTürkçesiveTürkiyeTürkçesindenayrılır.Bu paragrafta Eski Anadolu Türkçesi ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisine de-ğinilmemiştir?

A) EskiAnadoluTürkçesi13,14ve15.yüzyıl-lararasındakullanılanTürkçedir.

B) BatıTürkçesinin ilkdönemiolduğundankendindensonrakidönemlerdenfarklıde-ğerlendirilmelidir.

C) EskiAnadoluTürkçesi,BatıTürkçesininilkdönemiolduğundanenönemlivedeğerlieserlerbusüreçtekalemealınmıştır.

D) EskiAnadoluTürkçesi,EskiTürkçeniniz-leriyanındaOsmanlıTürkçesiveTürkiyeTürkçesinindeizlerinitaşır.

E) EskiAnadoluTürkçesi,OsmanlıTürkçe-siveTürkiyeTürkçesindenköklerveek-lerdekisesveşekildeğişiklikleriyleayrılır.

7. Eski Anadolu Türkçesi ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?

A) Batı Türkçesinin kuruluş dönemi olarakdeğerlendirilmeliveincelenmelidir.

B) EskiTürkçeyiBatıTürkçesinebağlayanbirçokbağbudönemdekendisinihâlâhis-settirmektedir.

C) BudönemdensonraTürkçedegöreceği-mizyenibiçimler,budevredehenüzEskiTürkçedekieskişekillerininizlerinitaşırlar.

D) Eski Türkçedeki sözcük ve ekler, EskiAnadoluTürkçesidönemindebütünüyledeğişmişveyepyenibirbiçimkazanmıştır.

E) EskiAnadoluTürkçesihemEskiTürkçe-ninhemdeOsmanlıTürkçesiveTürkiyeTürkçesininizlerinibarındıranbirdönem-dir.

8. Batı Türkçesinin ilk dönemi Eski AnadoluTürkçesidir.BudevirdeTürkçeyeArapçaveFarsçaunsurlargirmeyebaşlasadabuetki-lenmediğerdönemleregöredahaazdır.Budillerinetkileriyavaşyavaşartmışvedöne-minsonlarında,kullanımalanlarınıgenişlete-rekdahaçokgörülürhalegelmişveböyleceOsmanlıcanındoğuşunuhazırlamıştır.Yukarıdaki parçaya göre Osmanlıcanın do-ğuşunu hazırlayan etken, aşağıdakilerden hangisidir?

A) DildekiArapçaveFarsçasözcüksayısı-nınartması

B) DilinyabancıdillerinetkisinegirmemesiC) YenibirdiloluşturulmakistenmesiD) OsmanlıİmparatorluğunungüçlenmesiE) BatıTürkçesininsonaermesi

Yanıtlar12345678AECCCCDA

ÖRNEKTİR

19



UYARI Eski Türkçe dönemi metinleri 3 baş-lık altında incelenir:

• Göktürkmetinleri• Uygurmetinleri• Karahanlımetinleri

ANAHTAR Göktürk Metinleri:

• BilgeKağanYazıtı• KültiginYazıtı• TonyukukYazıtı

Uygur Metinleri:

• AltunYaruk• SekizYükmek• IrkBitig• Kalyanamkara ile Papamkara

Hikâyesi

Karahanlı Türkçesi Metinleri:

• KutadguBilig• DivanüLûgati’t-Türk• Atebetü’lHakayık• Divan-ıHikmet

TEST • 5

1. EskiAnadoluTürkçesi ileyazılmışmetinler-de----ve----kelimelerhenüzçokfazlade-ğildir;hattabudöneminsonunadoğruartanterkipler(tamlamalar)deaçıkvebasittir.Yukarıdaki parçada boş bırakılmış yerle-re sırasıyla aşağıdakilerden hangisi geti-rilmelidir?

A) TürkçeveArapçaB) TürkçeveFarsçaC) ArapçaveFarsçaD) FransızcaveİngilizceE) İngilizceveAlmanca

2. Aşağıdaki eserlerden hangisi “KarahanlıTürkçesineait” metinlerinden biridir?

A) KültiginYazıtıB) KutadguBiligC) SekizYükmekD) BilgeKağanYazıtıE) IrkBitig

3. Aşağıdaki şairlerden hangisi Türkçenin farklı bir döneminde eser vermiştir?

A) AliŞirNevayiB) GülşehriC) Ahmed-iDâiD) YunusEmreE) AşıkPaşa

4. Eski Anadolu Türkçesi devrinde yazılmışmanzumvemensureserlerindili,özellikleya-bancıunsurlarbakımındanbirbirindenfarklı-dır.ArapçaveFarsçanınetkisindekalanşiirdilindeyabancısözcükvetamlamalarasıkçarastlanırkendüzyazıdiliduruvesafbirTürkçeolarakdöneminsonunakadarkorunur.Şiirdi-lindekiyabancılaşma,şiirdeFarsedebiyatınıhembiçimhemölçüolarakörnekalmaklailgi-lidir.15.yüzyıldadildeartanArapçaveFarsçaetkisi----ninbaşlangıcınıdaoluşturmuştur.Yukarıdaki paragrafta boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) EskiTürkçeB) BatıTürkçesiC) EskiAnadoluTürkçesiD) OsmanlıTürkçesiE) TürkiyeTürkçesi

5. EskiAnadoluTürkçesidönemindecümleya-pısı,Türkçeninbaşlangıcındanbugünekadargelencümleyapısınındışınaçıkmamıştır.Ge-rekdüzyazıdagerekşiirdecümlelersade,an-laşılır,unsurlarıyerliyerindebulunanvedoğrucümleolarakkalmıştır.Budurumbazenter-cümeyesadıkkalmasebebiylekırılmışolsadacümlelergenelliklesağlamyapısınıkoru-muştur.Bu parçanın konusu aşağıdakilerden han-gisidir?

A) EskiAnadoluTürkçesinincümleyapısıB) EskiAnadoluTürkçesininşiiranlayışıC) EskiAnadoluTürkçesinindüzyazıanlayışıD) Tercümeyapılırkenbenimsenencümlebi-

çimiE) Şiirdevedüzyazıdakullanılancümlelerin

üslupözellikleri

ÖRNEKTİR

20




UNUTMA 11.yüzyılınbaşlarından itibarengöçetmeye başlayan Türkler 13. yüz-yılda batıda Anadolu’ya, kuzeydeKaradeniz’inkuzeyivebatısınakadaryayılmışlardır.BunedenleTürkçeya-yıldığıbölgeleregöre“BatıTürkçesi”ve“Kuzey-DoğuTürkçesi”olmaküze-reikikolaayrılmıştır.

UYARI “Kuzey-DoğuTürkçesi”,13.ve14.yüz-yıllardaOrtaAsyaileHazarDenizi’ninkuzeyindeki Türkler arasında kulla-nılmıştır.Ancak15.yüzyılda “KuzeyTürkçesi”ve“DoğuTürkçesi”olarakikiyeayrılmıştır

ANAHTAR Kuzey Türkçesi, “Kıpçak Türkçesi” olarak da bilinir. Bu Türkçe ile yazıl-mış metinler şunlardır:

• HüsrevüŞirin• GülistanTercümesi• CodeksCumanicus

6. Birdil,yabancıbirdilinetkisindekalabilir.Buetkisözcükhazinesinde,yanikelimedağar-cığındakaldığımüddetçenekadarçokolur-saolsundiliçinbirtehlikeoluşturmaz.Fakatsözcüksahasınıaşardasözcüköbeklerine,cümlesahasınagirersedilinyapısıdatehli-keyegirer.Yukarıdaki paragraftan çıkarılabilecek kesin yargı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Birdil,başkabirdilietkisialtınaalabilir.B) Dillerkendi içindesözbütünlükleriniko-

rumalıdırlar.C) Dilinyapısınıbozanunsurlarcümleyibo-

zanunsurlardır.D) Dildekideğişimleryalnızcasözcükdağar-

cığındaolmalıdır.E) Dildekideğişimlerdensadececümleleret-

kilenir.

7. Aşağıdaki eserlerden hangisi Eski Türkçe döneminde yazılmıştır?

A) YunusEmre–DivanB) Mevlana–MesneviC) ReşatNuriGüntekin–ÇalıkuşuD) YaşarKemal–İnceMemedE) OrhunKitabeleri

8. Aşağıdakilerden hangisi Türkçe’nin farklı bir dönemine aittir?

A) AltunYarukB) SekizYükmekC) IrkBitigD) KalyanamkaravePapamkaraHikâyesiE) Harname

9. BatıTürkçesinin ikincidönemiolanOsman-lıTürkçesidönemi,15.yüzyılınsonlarından20.yüzyılınbaşlarınakadarsürmüşbiryazıdilidir.Yaklaşıkbeşyüzyılkullanılmışbuyazıdilibaştansonaaynıkalmamışolsadabudö-nemde,Türkçeningramerbiçimleri,EskiAna-doluTürkçesindengünümüzekadarhemenhemenaynıkalmıştır.Yukarıdaki paragrafta Türkçe ile ilgili ola-rak aşağıdakilerden hangisine değinilme-miştir?

A) BatıTürkçesinindönemlerivardır.B) OsmanlıTürkçesi15.yüzyıldabaşlamıştır.C) EskiAnadoluTürkçesiningramerbiçim-

lerigünümüzdedehiçdeğişmedenkulla-nılmaktadır.

D) OsmanlıTürkçesi20.yüzyılbaşlarınaka-darsürmüştür.

E) Osmanlıcayaklaşıkbeşyüzyılkullanılmışbiryazıdilidir.

10. KaramanoğluMehmetBey’in13Mayıs1277tarihli fermanında şu cümle yer almakta-dır: “Bugünden sonra divanda, dergâhta,bargâhta,meclistevemeydandaTürkçedenbaşkadilkullanılmayacaktır.”Yukarıdaki cümle ile Karamanoğlu Meh-met Bey aşağıdakilerden hangisini ilk ola-rak gerçekleştirmek istemiştir?

A) TürkçeyigüzelleştirmekB) DilbilincioluşturmakC) TürkçeyibelgelendirmekD) TürkdilininzenginliğiniortayakoymakE) Dilkullanımınısınırlandırmak

Yanıtlar12345678910CBADAAEECB

ÖRNEKTİR

21



ANAHTAR Doğu Türkçesi “Çağatay Türkçesi” olarak da bilinir. Bu Türkçe ile yazıl-mış metinler şunlardır:

• Muhâkemetü’l-Lugateyn (Ali ŞirNevaî)

• Şecere-iTürki(EbulgaziBahadırHan)

• Şecere-iTerâkime(EbulgaziBa-hadırHan)

UNUTMA Batı Türkçesi, kendi içinde 3 kola ay-rılır. Bunlar:

• EskiAnadoluTürkçesi:13.–15.yüzyıllararasındakidönem

• Osmanlı Türkçesi: 15. yüzyılınsonlarıve20.yüzyılınbaşlarıara-sındakidönem

• Çağdaş Türkçe: 20. yüzyıldanberidevamedendönem(Budö-nemkendiiçindeTürkiyeTürkçe-si,AzerbaycanTürkçesi,TürkmenTürkçesi,GagavuzTürkçesiolmaküzere4grubaayrılarakincelenir.)

ANAHTAR Eski Anadolu Türkçesi özelliklerini taşıyan bazı eserler:

• YunusEmreDivanı• Mantıku’t-Tayr(Gülşehri)• Garipname(ÂşıkPaşa)

TEST • 6

1. Dilindönemleriarasındakigeçişikeskinçiz-gilerlebelirlemekpekmümkündeğildir.EskiAnadoluTürkçesindenOsmanlıTürkçesinegeçişsırasındadauzunbirgeçişsüreciol-muştur.OsmanlıTürkçesini,BatıTürkçesidö-nemleriiçindeözellikleTürkiyeTürkçesindenayrıbirdönemhâlindeincelememizisağlayanşeydışyapısıdır.Yaniyabancıunsurlarba-kımındanneredeysekuşatılması,ArapçaveFarsçaunsurlarındilibütünüylesarmasıdır.BusebepleOsmanlıTürkçesi,hemEskiAna-doluTürkçesindenhemdeTürkiyeTürkçesin-denbüyükfarklılıklargösterir.Yukarıdaki paragrafa göre Osmanlı Türk-çesinin kendisinden önceki ve sonraki dö-nemlerle büyük farklılıklar göstermesinin nedeni aşağıdakilerden hangisidir?

A) DildekiyabancısözcüksayısınınazalmasıB) EskiAnadoluTürkçesi ilearadakibağın

bütünüylekopmasıC) TürkiyeTürkçesininoluşumundaOsman-

lıTürkçesininkaynakolarakalınmamasıD) ArapçaveFarsçaunsurlarındilisarmasıE) ArapçaveFarsçanınyapısalolarakTürk-

çedenfarklıolması

2. OsmanlıTürkçesidönemindeTürkçeyegirenArapçaveFarsçaunsurlar,sözcükler,terkip-ler(tamlamalar)yalnızcaisimlerietkilememiş,bazılarıbugündekullanılanTürkçeyardımcıfiillerlekurulmuşbirleşikfiillerdeyapılmıştır.Dolayısıylaisimvefiilçekimiilecümleyapı-sıdışında,buyabancıetkidenkurtulamayanTürkçe,bazencümleyapısındadabirkelimeyığınıözelliğigöstermiştir.KısacasıOsmanlıTürkçesidönemindedil,esasitibariyleTürk-çeolsadaTürkçe,ArapçaveFarsçadanolu-şanüçlü,karışıkveyapaybirdilgörünümükazanmıştır.Yukarıdaki paragrafta aşağıdakilerden hangisine değinilmemiştir?

A) OsmanlıTürkçesidönemi,Türkçeninenuzunsüreeserverilendönemidir.

B) OsmanlıTürkçesidönemindedileArapçaveFarsçaunsurlargirmiştir.

C) Türkçecümleyapısındadayabancıdille-rinetkisigözlemlenebilir.

D) OsmanlıTürkçesiTürkçe,ArapçaveFars-çadanoluşankarışıkbirdildir.

E) ArapçaveFarsçadanalınansözcüklerleTürkçeyardımcıfiillerbirleştirilerek,birle-şikfiilleryapılmıştır.

3. (I)Türkiye Türkçesi, Batı Türkçesinin üçün-cüdönemidir.(II)Bugündesürmekteolanbudönemin,1908’debaşlayanveCumhuriyet’ekadardevameden ilksafhasıbuTürkçeninbaşlangıçdönemisayılabilir. (III)Bukısasü-reçteortayaçıkanyeniyazıdilininyanındaOsmanlıTürkçesihenüzbütünüylesahnedençekilmemiştir. (IV)Bazıkalemler tarafındankullanılmayadevamedilmiştir.(V)KısacasıbudönemOsmanlıTürkçesininörnekleri ilebudönemTürkçesininilkörneklerininyanyanabulunduğubirdönemdir.Yukarıdaki paragrafta numaralanmış cüm-lelerle ilgili aşağıdaki yargılardan hangi-sinde yanlışlık yapılmıştır?

A) I.cümledeaçıklamayapılmıştır.B) II.cümledeTürkiyeTürkçesininkendiiçin-

dedönemleriolduğuna ilişkinbilgiveril-mektedir.

C) III.cümledeyeniyazıdiliifadeedilendil,TürkiyeTürkçesidir.

D) IV.cümlede“bazıkalemler”derkenadak-tarmasıyapılmıştır.

E) V.cümledeTürkçenineserverilmeyenbudönemiaçıklanmıştır.

4. TürkiyeTürkçesiniOsmanlıTürkçesindenayı-ranenönemliözellik,yabancıunsurlarbakı-mından takınılan tavırdır.OsmanlıTürkçesiiçindekiyabancısözcüklerTürkiyeTürkçesiiçindekullanılmayadevametsedeazalmış;terkipler iseyaçokazkullanılmışyadahiçkullanılmamıştır.BudaTürkiyeTürkçesininenbelirginvasfıdır.BubakımdanTürkiyeTürk-çesi,Türkçeninentemizdevridirdenilebilir.ÇünküazvebasitolmaklabirlikteEskiAna-doluTürkçesindeArapçaveFarsçaterkiplervardı.Osmanlıcaisetamanlamıylaterkiplibirdildi.TürkiyeTürkçesideTürkyazıdilininbuArapça,Farsçaterkiplerdenkurtulmuşoldu-ğudönemdir.Yukarıdaki paragrafa göre Türkiye Türk-çesinin “enbelirginvasfı” aşağıdakilerden hangisidir?

A) OsmanlıTürkçesindençokdahagenişbircoğrafyadakonuşulmuşolmasıdır.

B) EskiAnadoluTürkçesindengelenözellik-lerideğiştirmedenkorumasıdır.

C) BatıTürkçesininengüzelveenuzunsü-rendönemiolmasıdır.

D) OsmanlıTürkçesindekullanılanyabancısözcükve terkiplerinazalması veyahiçkullanılmamasıdır.

E) Yabancıetkilerekendinitamamenkapat-mayıbaşarabilmişolmasıdır.

ÖRNEKTİR

22




UYARI Osmanlı Türkçesi döneminde Türk-çeye çok sayıda Arapça ve Fars-çakelimegirdiğindendil,ağırdır.Budönem içinde 17. yüzyılda başlayan“mahallîleşme” hareketi Tanzimat’akadardevametmiştir.

ANAHTAR Osmanlı Türkçesi özelliklerinin gö-rüldüğü bazı eserler:

• Harname(Şeyhi)• Şikâyetname(Fuzuli)• KanuniMersiyesi(Baki)• Sihâm-ıKaza(Nef’i)• HüsnüAşk(ŞeyhGalip)

UNUTMA Kuzey-DoğuTürkçesiveBatıTürkçe-sininçağdaşkollarıgünümüzdeyazıdiliolarakkullanılmaktadır.Kuzey-Do-ğuTürkçesininçağdaşkolları;Özbek,Kazak,Kırgız,Uygur, Tatar,BaşkurtTürkçeleridir.

5. (I)Türkiye Türkçesi,Osmanlı Türkçesindekiyabancıçekimedatlarından,Arapça,Farsçaçokluk yapma kurallarından kurtulmuş; ya-bancısözcüksayısıdabüyükölçüdeazaltıl-mayaçalışılmışbirdildönemidir. (II)BugünTürkiyeTürkçesindebulunanArapçaveFars-çasözcüklerinbüyükbirkısmıkonuşmadilinedeyerleşmişolduğu içinbütünüyleçıkarıla-mamıştır. (III)TürkiyeTürkçesinindiğerdö-nemlerdenbir farkıdaBatıdillerindenbazıyabancısözcükleralmışolmasıdır. (IV)YinedeBatıTürkçesinindiğerdönemlerindendahatemizbirdönemdirTürkiyeTürkçesi.(V)Ka-lanArapçaveFarsçaterkiplerhemkalıplaş-mışolanlardırhemdesayılarıoldukçaazdır.Yukarıdaki paragrafta numaralandırılmış cümlelerden hangisi düşüncenin akışını bozmaktadır?


6. Türkiye Türkçesi döneminde cümle yapısıbüyükölçüderahatlamış;karışıkvegereksizuzunluğundankurtulmuş;kısa,derlitopluveyanlışsızcümleözelliğikazanmıştır.Yazıdiliilekonuşmadiliarasındakifarkortadankaldı-rılmayaçalışıldığıiçindildekiyabancıetkisidekendiliğindenazalmıştır.Yazıdilinekaynaklıkedenİstanbulağzıdır,çünküİstanbulötedenberibir kültürmerkeziolmaözelliğigöster-miştir.1928yılındaeskiharflerinterkedilme-sindensonraokumayazmaoranıarttığındandilindegelişmeimkânıartmıştır.Yukarıdaki paragraftan yola çıkarak Türki-ye Türkçesinin özelliklerini sıralamak iste-sek, aşağıdakilerden hangisi bu özellikler arasında yer almaz?

A) Budönemdecümleyapısırahatlamıştır.B) Budönemdemillîvemahalliunsurlarağır

basmaktadır.C) Yazıdili ilekonuşmadiliarasındaki fark

azaltılmayaçalışılmıştır.D) Yazıdilindeİstanbulağzıesasalınmıştır.E) Alfabe değişikliği dilin gelişimini olumlu

yöndeetkilemiştir.

7. Aşağıdaki eserlerden hangisinde Türkçe-nin 13 – 15. yüzyıllar arasındaki dönemi olan Eski Anadolu Türkçesinin dil özellik-leri görülmez?

A) DedeKorkutHikâyeleriB) Muhakemetü’l-LugateynC) YunusEmreDivanıD) Mantıku’t-TayrE) Garipname

8. Aşağıdaki eserlerden hangisi Osmanlı Türkçesi dönemine ait özellikler gösteren metinlerden biri değildir?

A) HüsnüAşk(ŞeyhGalip)B) Hayrabad(Nabi)C) KanuniMersiyesi(Baki)D) Sihâm-ıKaza(Nef’i)E) Şecere-iTürki(EbulgaziBahadırHan)

9. Aşağıdakilerden hangisi “Kuzey-DoğuTürkçesi”nin çağdaş kollarından biri değil-dir?

A) TürkiyeTürkçesiB) ÖzbekTürkçesiC) KırgızTürkçesiD) BaşkurtTürkçesiE) KazakTürkçesi

Yanıtlar123456789DAEDCBBEA

ÖRNEKTİR

23



ANAHTAR Orhun Abideleri’nin özellikleri:

• BuabidelereGöktürkYazıtlarıadıverilir.

• Türklerinyazılıilkbelgeleridir.

• BilgeKağan,KültiginveVezirTon-yukukadınadikilmişolankitabe-lerdir.

• Orhun Kitabeleri’nin bir yüzüTürkçe,diğeryüzüiseÇince’dir.

• Abideler,YolluğTigintarafındankalemealınmıştır.

• Hitabet(söylev)diliyleyazılmıştır.

• 1893senesindeWilhelmThom-sentarafındanokunmuştur.

• Abidelerdehalkaveözellikleyö-neticilereöğütlerverilmiş,yöne-ticilerin halka nasıl davranmasıgerektiğiüzerindedurulmuştur.

ANAHTAR OrhunAbideleri,Uygurdinîmetinlerive Karahanlıdevrindeyazılangeçişdönemi eserleri; TürklerinVIII. yüz-yıldanXIII.yüzyılakadarkullandıkla-rı tekyazıdiliolan“EskiTürkçe” ileyazılmıştır.

TEST • 7

1. Aşağıdakilerden hangisi Batı Türkçesinin “ÇağdaşDönem”ini oluşturan Türkçe kolla-rından biri değildir?

A) TürkiyeTürkçesiB) AzerbaycanTürkçesiC) GagavuzTürkçesiD) ÖzbekTürkçesiE) TürkmenTürkçesi

2. Aşağıda Türkçenin dönemleri ile ilgili veri-len bilgilerden hangisinde bir yanlışlık ya-pılmıştır?

A) BatıTürkçesiEskiAnadolu,OsmanlıveÇağdaşdönemTürkçeleriolmaküzereüçgrubaayrılır.

B) Kuzey-DoğuTürkçesi15.yüzyıldaKuzeyveDoğuTürkçesiolmaküzere ikiyeay-rılmıştır.

C) Türkçeninbilinmeyen,metinlerletakipedi-lemeyenkaranlıkbirdönemiyoktur.

D) EskiTürkçedöneminiürünleriniGöktürk,UygurveKarahanlımetinlerioluşturur.

E) Göktürklere ait en önemli yazılı belge-ler,“OrhunAbideleri”dedenen“GöktürkYazıtları”dır.

3. Aşağıda verilenlerden hangisi “EskiTürk-çe” döneminde yazılmış metinlerinden biri değildir?

A) GöktürkYazıtlarıB) Muhakemetü’l-LugateynC) KalyanamkaravePapamkaraHikâyesiD) DivanüLugati’t-TürkE) Atabetü’l-Hakayık

4. Aşağıdakilerden hangisi “Göktürk Kita- beleri”nin özellikleri arasında sayılamaz?

A) BütünkitabelerinmetinleriBilgeKağanta-rafındanyazılmıştır.

B) TürkçeninyazılıilkmetinleridirveGöktürkTürkçesininözellikleriiçinönemlikaynak-lardır.

C) Söylev(hitabet)üslubuağırbasmaktadır,içindeseslenmelervardır.

D) Yabancıetkilerdenuzakveyalınbirdilkul-lanılmıştır.

E) BilgeKağan,KülTiginveTonyukukadınadikilmişüçanıttanibarettir.

5. Aşağıdakilerden hangisi Uygur metinlerin-den biri değildir?

A) IrkBitigB) SekizYükmekC) KalyanamkaravePapamkaraHikâyesiD) AltınYarukE) KutadguBilig

6. Aşağıdakilerden hangisi Karahanlı Türk-çesinin dil özelliklerini yansıtan eserler-den değildir?

A) Atabetü’l–HakayıkB) KutadguBiligC) IrkBitigD) DivanüLugati’t–TürkE) Divan-ıHikmet

7. Aşağıdakilerden hangisi Türkçenin tarihî dönemlerinden değildir?

A) AnaTürkçeB) EskiTürkçeC) BatıTürkçesiD) KıpçakTürkçesiE) Kuzey-BatıTürkçesi

ÖRNEKTİR

24



TÜRKÇENİNGELİŞİMEVRELERİ

ESKİTÜRKÇE

KUZEY-DOĞUTÜRKÇESİ

ÇağdaşDönem

ÇağdaşDönem

TürkiyeTürkçesi

KazakTürkçesi

AzeriTürkçesi

KırgızTürkçesi

TürkmenTürkçesi

ÖzbekTürkçesi

GagavuzTürkçesi

UygurTürkçesi

TatarTürkçesi

BATITÜRKÇE

GöktürkDönemiGöktürkYazıtları(OrhunAbideleri)

UygurDönemiAltınYarukIrkBitigSekizYükmek

KarahanlıDönemiKutadguBilgDivanüLügatit-TürkAtebetü’l-HakayıkDivan-ıHikmet

EskiAnadoluTürkçesiDönemi

OsmanlıTürkçesiDönemi

KuzeyTürkçesi(KıpçakTürkçesi)Dönemi

DoğuTürkçesi(ÇağatayTürkçesi)Dönemi

ANATÜRKÇE

İLKTÜRKÇE

8. ----,13ve14.yüzyıllardaOrtaAsyaileHazarDenizi’ninkuzeyindekiTürklerarasındakul-lanılmıştır.Ancak15.yüzyıldaikiyeayrılarakgelişiminisürdürmüştür.Yukarıdaki paragrafta boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) Kuzey-DoğuTürkçesiB) BatıTürkçesiC) EskiAnadoluTürkçesiD) EskiTürkçeE) TürkiyeTürkçesi

9. ----,HazarDenizi’ningüneyindengeçerekba-tıyagelipyerleşenOğuzTürklerininyazıdi-lidir.Yukarıdaki cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) OrtaTürkçeB) BatıTürkçesiC) KıpçakTürkçesiD) KarahanlıTürkçesiE) HarezmTürkçesi

10. Aşağıdakilerden hangisi Eski Türkçe Dö-nemine ait bir eser değildir?

A) GöktürkYazıtlarıB) IrkBitigC) AltunYarukD) SekizYükmekE) Garipname

11.

Yukarıdaki tabloda verilen eserlerle özel-likler eşleştirildiğinde hangi eser dışarıda kalır?

A) Mantıku’t-TayrB) DivanüLugati’t–TürkC) AltunYarukD) GöktürkYazıtlarıE) Muhakemetü’l–Lugateyn

12. OsmanlıTürkçesidönemindedilArapçaveFarsçasözcüklerledoludur.Busebeple17.yüzyıldabaşlayan.....hareketidilisadeleştir-meyeyönelikbirharekettir.Yukarıdaki paragrafta bırakılmış boşluğa aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) basitleştirmeB) sözcükatmaC) mahallileşmeD) yenisözcüklerbulmaE) sebk-ihindi

Eserler• Mantıku’t-Tayr• DivanüLugati’t–Türk

• AltunYaruk• GöktürkYazıtları• Muhakemetü’l –Lugateyn

Özellikler• Türkçeninyazılıilkbelgeleridir.

• Adı,“AltınIşık”an-lamınageleneserUygurTürkçesiyleyazılmıştır ve dinîbilgileriçerir.

• Türkdilininilksöz-lüğü olan bu eserKarahanlıdönemi-neaittir.

• Gülşehri tarafın-dan yazılan eser,EskiAnadoluTürk-çesiözellikleritaşı-maktadır.

Yanıtlar123456789101112DCBAECEABEEC

ÖRNEKTİR

25


(MUSTAFA KEMAL ATATÜRK’ÜN HARF İNKILABINA AİT

NUTKUNDAN)

Çok şeyler yapılmıştır, amma bu-gün yapmağa mecbur olduğumuz,son değil, lakin çok lüzumlu bir işdahavardır:yeniTürkharfleriniça-buk öğrenilmelidir. Her vatandaşa,kadına, erkeğe, hamala, sandalcı-yaöğretiniz.Bunuvatanperverlikvemillîyetperverlikvazifesibiliniz.Buvazifeyi yaparkendüşününüz ki birmilletin,birheyet-iiçtimaiyeninyüz-deonu, yirmisiokumayazmabilir,yüzdesekseni,doksanıbilmezsebuayıptır.Bundaninsanolanlarınutan-masılazımdır.

UNUTMA Türkler tarih sahnesine çıktıkları an-dan itibaren birçok alfabe kullanmış-lardır. Bunların içinde en önemlileri sırasıyla şunlardır:

1.Göktürkalfabesi2.Uyguralfabesi3.Arapalfabesi4.Latinalfabesi5.Kirilalfabesi

ANAHTAR Göktürk Alfabesi:

• OrhunAbideleri,bualfabeileya-zıldığındanbazıkaynaklarda“Or-hunalfabesi”olarakdageçer.

• 4’ü sesli, 34’ü ise sessiz olmaküzere38harftenoluşur.

• Sağdansolayazılır.• Sözcükler,aralarınaikinoktako-

narakbirbirindenayrılır.• Gök türk Yaz ı t lar ı d ış ında

Yenisey’debulunanmezartaşla-rındadabualfabekullanılmıştır.

• Bir sözcükte art arda aynı ünlüvarsa,bunlarınyalnızcabirtane-si,ilkhecedekigösterilir.Sonhe-cedekiünlüdedaimayazılır.

GÖKTÜRK ALFABESİ

A B C Ç D E F G Ğ H I İ J K L

M N O Ö P R S Ş T U Ü V Y Z

TÜRKLERİN KULLANDIĞI ALFABELER – 1

TEST • 8

1. Aşağıdakilerden hangisi “alfabe” sözcüğü-nün en kapsamlı tanımıdır?

A) Bir dildeki seslerin işaretlerini gösterendizgedir.

B) Birdilinseslerinigösteren,belirlibirsıra-yagöredizilmişbellisayıdaharflerinbü-tünüdür.

C) Birdilinharflerinitanıtarakokumaöğren-meyisağlayankitaptır.

D) Birdiliyazmakiçinkullanılanharflerinba-zılarınıgösterençizelgedir.

E) Dünyaüzerindekibütündillerinseslerinigösterenişaretlerdir.

2. Geçmişi bilinmeyen zamanlara dayananTürkmilleti tarihiboyuncabirçokdilkullan-mış;konuştuğu,kullandığıbudillerezamanlaeklemeleryapmış,onlardadeğişiklikleroluş-turmuş,kendidiliyleonlarıkaynaştırmıştır.Budildeğişimiberaberindealfabedeğişikliğinidegetirmiştir.Bu paragrafta göre Türklerin alfabe değiş-tirmelerinin nedeni aşağıdakilerden han-gisidir?

A) GeçmişininçokönceleredayanmasıB) DeğişikliktenhoşlanmalarıC) DildekideğişimlerD) DillereeklemeleryapılmasıE) Türkçeilediğerdillerikaynaştırmaları

3. Türklerbugünekadar5 farklıalfabekullan-mışlardır. Bunlar sırasıyla Göktürk, Uygur,Arap,KirilveLatinalfabeleridir.Bualfabede-ğişikliklerindekültüreletkileşimin,çeşitlisa-vaşlarveyagöçlersonucukarşılaşılanbaşkadillerinvedininetkilerivardır.SoğdkökenliUyguralfabesi8.yüzyılile15.yüzyılarasındakullanılmıştır.ArapkökenliTürkalfabesi10.yüzyılile20.yüzyılarasındakullanılmıştır.Ki-rilkökenliTürkalfabeleri20ve21.yüzyıldakarşımızaçıkarkenLatinkökenliTürkalfabe-siiseTürkiye’de1928yılındanbuyanakulla-nılmaktadır.Yukarıdaki paragraftan yola çıkarak aşağı-dakilerden hangisi söylenemez?

A) Alfabedeğişikliklerininenönemlisebep-lerikültüreldeğişimvehalkınbukonudakiısrarlıtavrıdır.

B) Türkler, tarihsahnesineçıktıklarıandanitibarenbeşfarklıalfabekullanmışlardır.

C) Türklerin kullandığı alfabeler farklı kay-naklaradayansadaTürkalfabeleriolarakgeçer.

D) Türklerinkullandığıalfabeleriçindeenes-kisiGöktürkalfabesidir.

E) TürkiyeTürkleri1928yılındanberiLatinkökenliTürkalfabesinikullanmaktadır.

4. Aşağıdakilerden hangisi alfabe değişik-liğinin nedenleri arasında gösterilemez?

A) KültüreldeğişimB) DindeğişikliğiC) Göçlerdensonrakarşılaşılanyenidiller-

denetkilenmeD) KültüreletkileşimE) DevletlerarasıilişkilerÖRNEKTİR

26



UYARI Türklerinyazılı ilkbelgeleriolan,Bil-geKağan,KültiginveTonyukukadınadikilenGöktürkYazıtları(OrhunAbi-deleri)Göktürkalfabesiyleyazılmıştır.

UNUTMA Uygur alfabesiyle yazılan metinlerin çoğunda din teması ele alınır. İnanç temelleri, dualar, ilahiler ve efsa-nelerin yer aldığı eserlerden bazıla-rı şunlardır:

1. Altun Yaruk:“AltınIşık”anlamınagelmektedir.Çeviriolanbueser,Budizm inancınaaitöğretilervedinî hikâyelerden oluşmaktadır.Eser 10 kitap ve 31 bölümdenmeydanagelir.

2. Sekiz Yükmek:EserdeBudizm’iniçeriği,dinîveahlakiöğretileriyeralmaktadır. Sade, açık, akıcı vesamimibirdilkullanılmıştır.Adı“SekizYığın”anlamınageleneser8bölümdenoluşur.Bubölümler-debeşduyuilebirliktegönül,akılveinançdaelealınır.

3. Kalyanamkara ve Papamkara Hikâyesi: “İyiDüşünceliŞehza-de ile Kötü düşünceli Şehzade”olarakdabilinenbuhikâye,Uy-gurdönemininenbilineneserle-rindendir.Çeviriolaneserdecanlıbirüslupvardır.Olaylarakıcıbirdilleaktarılır, tasvirlerkısatutu-lur ve karşılıklı konuşmalara dayerverilir.

4. Irk Bitig: Uygur metni olması-narağmen,UyguralfabesideğilGöktürk alfabesiyle yazılmış bueserdedeManidinineaitunsurlarbulunmaklaberaberdinîbireserdeğildir;birfalkitabıdır.Herbiriayrıbirfalolarakyorumlanan65paragraftanoluşur.Bununyanın-daiçindemasalunsurlarıvegün-lükdileaitbirçoksözcükdeyeralmaktadır.

5. BugünelimizdeolanbilgileregöreTürkçeninyazıldığı ilkalfabe,Batı’da“RunikasıllıTürkalfabesi” olarak da bilinenGöktürk alfabe-sidir.Bualfabeyi ilkolarakDanimarkalıdilciThomsençözmüştür.OrhunAbideleri’ndekul-lanılanbiçimiotuzsekizharftenoluşur;bun-larındördüünlü,diğerleriünsüzdür.Bunlarınyanındaikiliünsüzveheceişaretleridevar-dır.Bualfabeninyazımındaharflerbitişmez;sözcükler,aralarınaikinoktaişaretikoyarakbirbirindenayrılır;bunundışındaherhangibirnoktalama işareti kullanılmaz; sağdansolayazılır.Buyazıdaünlülerinilkhecedeyseya-zıldığı,ilkhecededeğilseyazılmadığıgörülür.Ünsüzharflerinyazımındasağlamlıkvardır.Ancakkalınveinceseslerinbazenbirbirininyerinekullanıldığıgörülmektedir.Yukarıdaki paragrafta Göktürk alfabesi ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisine de-ğinilmemiştir?

A) GöktürkalfabesiTürkçeyazılan,Türklerinkullandığıilkalfabedir.

B) GöktürkalfabesiBatılıkaynaklardarunikeskiTürkyazısıolarakbilinir.

C) OrhunYazıtlarındakullanılanalfabeGök-türkalfabesidir.

D) Türktarihininenönemli,endeğerli,enek-siksizeldeolanmetinleriGöktürkalfabesiileyazılmışmetinlerdir.

E) Göktürkalfabesindesözcükleri ayırmakiçinkullanılan ikinoktadışındanoktala-maişaretiyoktur.

6. Türklerin kullandığı alfabeler ile ilgili aşa-ğıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?

A) Göktürkalfabesi4sesli,34sessizolmaküzere38harftenoluşur.

B) Türklerin yazılı ilk belgeleri olanOrhunAbideleri’ndeUyguralfabesikullanılmıştır.

C) Uyguralfabesi,AramiasıllıSoğdalfabe-sininbirazdeğişikliğeuğramışveişleklikkazanmışbirşeklidir.

D) Uyguralfabesiyleyazılanmetinlerinço-ğundadinkonusuelealınır.

E) Göktürkalfabesini ilkolarakDanimarkalıdilciThomsençözmüştür.

7. (I)TürklerinGöktürk alfabesinden sonra veArap alfabesinden önce kullandıkları yazısistemlerininenönemlisiUyguralfabesidir. (II) Bu alfabeye, neredeyse 8. yüzyıldan 15.yüzyılakadarDoğuTürkistan’danOsman-lısarayınakadargenişbiralandavezaman-dakullanıldığındanTürkalfabesiadınıvermekdoğruolur. (III)KâşgarlıMahmutUygural-fabesindenTürkyazısıdiyesözetmektedir. (IV)Uyguralfabesi,SoğdkökenlibirTürkal-fabesiolarakdeğerlendirilmektedir.(V)SoğdyazısınıöğrenenUygurTürkleri,buyazınınenişlektüründenkendileriiçinyenibiralfabegeliştirmeyeçalışmışlardır.Uygur alfabesi hakkında bilgi veren yu-karıdaki paragrafta numaralanmış cüm-lelerden hangisi düşüncenin akışını bozmaktadır?


8. (I)Uyguralfabesi,yalnızcaUygurlarındeğil,diğerTürklerindekullandığıbiralfabeola-rakoldukçaönemlidir.(II)Bualfabeileyazıl-mışeserlerinbüyükbirkısmınıManiheizm,Hristiyanlık,Budizmveİslamiyetileilgilidinîkitaplaroluşturur. (III)Bunlarınyanındaast-roloji,astronomi,tıpincelemelerivehukuklailgilieserlerdevardırkiçoğuöğreticinitelikgöstermektedir.(IV)Uyguralfabesi18harftenoluşur.(V)Buharflerkelimeninbaşında,orta-sındavesonundafarklıyazılışlarasahiptirler.Numaralanmış cümlelerden oluşan yukarı-daki paragraf ikiye bölünmek istense ikin-ci paragrafın ilk cümlesi aşağıdakilerden hangisi olur?


Yanıtlar12345678BCAEDBCD

ÖRNEKTİR

27



ANAHTAR Uygur Alfabesi:

• Türklerinkullandığıikincialfabe-dir.

• Soğdalfabesigeliştirilerek,bazıilave ve değişiklikler yapılarakTürkçeye uygunbir hale getiril-miştir.

• Sağdansoladoğruyazılır.• 3’üünlü,15’iünsüzolmaküzere

18harftenoluşurvebuharflerge-nelliklebitişikyazılır.

• Harflerinbaşta,ortadavesondayazılışlarıfarklılıkgösterir.

• Bualfabeninkullanımı3aşama-daincelenir:5–9.yüzyıllararası, 9–13. yüzyıllar arası, 13–15.yüzyıllararası.

• Uyguralfabesi,kendisindenson-ra yerini alanArapalfabesi kul-lanılmaya başladıktan sonra daöneminihemenyitirmeyenbiral-fabedir.

Uygur Alfabesi

ANAHTAR Latin Alfabesi:

• LatinkökenliTürkalfabesi,Latinalfabesinesekizses(Ç,Ğ,İ,J,Ö,Ş,U,Ü)eklenerekveikises(Q,X)çıkarılarakoluşturmuştur.

• 29 harften oluşan bu alfabede,harflerinbüyükveküçükyazılış-larıvardır.

• Soldansağayazılır.• 1928yılındanberikullandığımız

alfabedir.

Aa Bb Cc Çç Dd Ee Ff Gg Ğğ

Hh Iı İi Jj Kk Ll Mm Nn

Oo Öö Pp Rr Ss Şş Tt

Uu Üü Vv Yy Zz

TEST • 9

1. ----, Türklerin İslâmiyet’i kabul etmesin-densonradabirsürekullanılmıştır.Kutad-guBilig’inüçnüshasındanbiriolanViyananüshasıbualfabeyleyazılmıştırve1439’daHerat’takopyaedilmiştir.Atebetü’l-Hakayık’ıneniyiyazması,1444’teSemerkant’tayinebuyazıylakopyaedilmiştir.BuyazıXV.yüzyılınikinciyarısındaOsmanlısarayındadakulla-nılmıştır.FatihSultanMehmet’inAkkoyunluHükümdarı Uzun Hasan’la yaptığı savaşınzaferlesonuçlanmasındansonra30Ağustos1473tarihîndeKarahisar’dakalemealdırdığıbuyrukbualfabeiledirvesaraydagörevlibuyazıyıyazabilenkâtiplerdenbiritarafındanya-zılmıştır.Yukarıdaki paragrafta boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) GöktürkalfabesiB) UyguralfabesiC) KirilalfabesiD) ArapalfabesiE) Latinalfabesi

2. Bualfabe,Türkçeyeuygulananyazılarara-sındaenuzunsüreliveenyaygınkullanılanalfabedir. Muhtemelen Türklerin İslamiyet’ikabulündensonrayaygınolarakkullanılmayabaşlayanbualfabe,uzuncabirsüreTürkdilvelehçelerininyazımıiçintercihedilentekalfabeolmuştur.HattabugünbileresmenolmasadabazıTürkhalklarıarasındageçerliliğinikoru-maktadır.Kaynağı28harfliolanbualfabedenyapılmışTürkalfabesi31ile36harftenoluş-maktadır.SağdansolayazılanbualfabeyleTürk–İslamtarihindebirçokeseryazılmıştır.Yukarıdaki paragrafta söz edilen alfabe aşağıdakilerden hangisidir?

A) GöktürkalfabesiB) UyguralfabesiC) KirilalfabesiD) ArapalfabesiE) Latinalfabesi

3. Türkçeyi, Arap harfleriyle ilk defa yazanlar10.yüzyılınortalarındaİslâmiyet’ikabuledenKarahanlılardırdiyebilinir;ancakbudönem-denkalmaArapharfliTürkçebirmetnehe-nüzrastlanmamıştır.EldekibilgileregörebualfabeyleyazılmışeneskiTürkçekelimelervemetinparçalarıKaşgarlıMahmut’un1072-1074 yılları arasında tamamladığı ---- adlıTürkçe-Arapçasözlükteyeralanlardır.Kaş-garlıMahmut,sözlüğündeArapyazımkural-larınıuygulayarakkısaveyadoğaluzunluktakiünlüleriharekelerle,uzunlarıiseuzatmaharf-leriyle(ي ،و ،ا)göstermiştir.Bueserleaynıdönemedenkgelen1069’dayazılanKutad-guBilig’in, ilknüshasınınArapharfleriylemiyoksaUygurharfleriylemiyazıldığıbilinme-mektedir.Paragrafta bırakılmış boşluğa aşağıdaki-lerden hangisi getirilmelidir?

A) Atabetü’l-HakayıkB) Divan-ıHikmetC) Muhakemetü’l–LugateynD) Türkçe–ArapçaSözlükE) DîvânuLugâti’t-Türk

4. Soldansağadoğruyazılan,onbiriünlü,gerikalanıünsüzharfsayılanvetoplamotuzse-kizharftenoluşan----.,OsmanlıTürkçesiileTürkiyeTürkçesidışındakiTürkdillerininya-zımındaArapalfabesindensonraençokkul-lanılanalfabedir.BualfabeyleyazılanilkTürkdili Çuvaşça’dır. Özelikle 1930’lu yıllardansonraTatarca,Azerice,Özbekçe,Kazakça,Türkmence,KırgızcaveGagavuzcagibibir-çokTürkdilibualfabeileyazılmıştır.Yukarıdaki paragrafta bırakılmış boşluğa aşağıdaki alfabelerden hangisi getirilme-lidir?

A) GöktürkalfabesiB) UyguralfabesiC) ArapalfabesiD) LatinalfabesiE) Kirilalfabesi

ÖRNEKTİR

28




ANAHTAR Arap Alfabesi:

• Osmanlı Devleti de dahil olmaküzereİslamiyet’ibenimsemişol-dukçagenişbircoğrafyadakulla-nılmıştır.

• Türkler, 28harftenoluşanArapalfabesinep,ç,şharflerinigös-terecekişaretlerkatarak31harflibiralfabeyapmışlar;bununlaye-tinmeyerek Türkçede kullanılanseslerikarşılamaküzereArapal-fabesindekibazıseslereçizgiyadanoktaeklemişlerveharfsayı-sınıartırmışlardır.

• Sağdansoladoğruyazılır.• Harflerinsözcüğünbaşındakior-

tasındaki ve sonundaki şekillerifarklılıkgösterir.

• Büyükveküçükharfayrımıyok-tur.

• Türkçedekiünlüsayısınıkarşıla-yamadığındanyetersizkalmıştır.

ANAHTAR Kiril Alfabesi:

• KirilAlfabesi sembollerdenolu-şanbiralfabedir.

• 11tanesiünlüolmaküzeretoplam38harftenoluşur.

• Türklerintarihboyuncakullandık-larıalfabelerarasındaençokünlüharfesahipolanalfabedir.

• Soldansağadoğruyazılıpokun-maktadır.

• BazıTürkcumhuriyetleribualfa-beyikullanırlar.

5. Kullanımı 5 – 9. yüzyıllar arası, 9 – 13. yüz-yıllar arası, 13 – 15. yüzyıllar arası olmak üzere üç aşamada incelenen ve kendinden sonra gelen alfabe kullanılmaya başladık-tan sonra da önemini hemen yitirmeyen al-fabe aşağıdakilerden hangisidir?

A) Latinalfabesi B) ArapalfabesiC) Uyguralfabesi D) GöktürkalfabesiE) Kirilalfabesi

6. Aşağıdakilerden hangisinde Uygur metin-lerinden biri olan “IrkBitig” hakkında bilgi yanlışı yapılmıştır?

A) Eserinadı,“Altın Işık”anlamınagelmek-tedir.

B) Uygurmetniolmasınarağmen,Uygural-fabesiyledeğilGöktürkalfabesiyleyazıl-mıştır.

C) EserdedeManidinineaitunsurlarbulun-sadadinîbireserdeğildir

D) Bueser,birfalkitabıdır.E) Herbiriayrıbirfalolarakyorumlanan65

paragraftanoluşur.

7. (I)Türkiye Türkçesinin yazımında kullanılanensonalfabeLatinalfabesidir.(II)Ancakeli-mizdekibilgileregöreLatinharfleriharfdev-rimindençokönce,1303’tehazırlanmışolanCodexCumanicusadlıkitaptaTürkçemetin-lerdenbaşkaLatince,FarsçaveTürkçegra-merbilgileri,isimvefiilçekimiörnekleriylebirsözlükkısmıveTürkçemetinlerarasındadaçözümleriylebirliktekırkaltıadetKumanbil-mecesiyeralmaktadır.(III)LatinalfabesiSa-hacaveAzerbaycanTürkçesininyazımındadakullanılmıştır,ancakbupekdeuzunsüre-liolmamıştır.(IV)LatinkökenliyeniTürkalfa-besibugünTürkiyeCumhuriyeti’ndenbaşkaKıbrısveYugoslavya’dayaşayanTürklercedekullanılmaktadır.(V)ÇinHalkCumhuriyeti’ninDoğuTürkistan(Sinkiang)ÖzerkBölgesi’ndeyaşayanUygurlarlaKazaklarise1970’liyıllar-danitibarenotuzüçharftenoluşanLatinkö-kenliyenibiralfabeyibenimsemişlerdir.Yukarıdaki paragrafta numaralandırılmış cümlelerden hangilerinde Latin alfabesi-nin kullanıldığı coğrafi yerler ile ilgili bilgi verilmemiştir?

A) YalnızI B) YalnızII C) IveIID) IIIveIV E) IVveV

8. Arap alfabesi ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi doğru değildir?

A) Büyükveküçükharfayrımıvardırvebuayrımaçokdikkatedilir.

B) Osmanlı Devleti de dahil olmak üzereİslamiyet’ibenimsemişoldukçagenişbircoğrafyadakullanılmıştır.

C) Türkler,28harftenoluşanArapalfabesinep,ç,şharflerinigösterecek işaretlerkata-rak31harflibiralfabeyapmışlardır.

D) Sağdansoladoğruyazılır.E) Harflerinsözcüğünbaşındakiortasında-

kivesonundakişekillerifarklılıkgösterir.

9. Kiril alfabesi ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi doğru değildir?

A) Sembollerdenoluşanbiralfabedir.B) Sağdansoladoğruyazılıpokunmaktadır.C) 11tanesiünlüolmaküzeretoplam38harf-

tenoluşur.D) Türklerin tarih boyunca kullandıkları al-

fabelerarasındaençokünlüharfesahipolanalfabedir.

E) BazıTürkcumhuriyetlerigünümüzdedebualfabeyikullanırlar.

10. • Sağdansoladoğruyazılır.• Harflerinsözcüğünbaşındakiortasındakivesonundakişekillerifarklılıkgösterir.

• Büyükveküçükharfayrımıyoktur.• Türkçedekiünlüsayısınıkarşılayamadığın-danyetersizkalmıştır.

Yukarıda özellikleri verilen alfabe aşağıda-kilerden hangisidir?

A) GöktürkalfabesiB) UyguralfabesiC) KirilalfabesiD) ArapalfabesiE) LatinkökenliTürkalfabesi

Yanıtlar12345678910BDEECABABD

ÖRNEKTİR

29

UYGULAMALAR – 1

Doğru/Yanlış

Aşağıdaki cümleler Doğru ise “D” yanlış ise “Y” işaret-leyiniz.

D Y

1. Din,edebiyatındönemlereayrılmasındaetkiliolmuşbirunsurdur.

2. Türklerİslamiyet’le751yılındayapılanTalasSavaşısırasındatanışmıştır.

3. Edebiyat toplumunürünüolduğundan top-lumsalyaşamıetkileyenolaylaredebiyatıdaetkiler.

4. Göçler,savaşlar,dindeğişiklikleriedebiyatafarklışekillerdeyansır.

5. Coğrafideğişikliklerindinleilgisiolmadığın-danedebiyatıetkilemez.

6. Siyasalgelişmelerinedebiyatahiçbirzamanyansımasıbeklenemez.

7. Türkler, tarihsahnesineçıktıkları ilkandanberiİslamiyetetkisindekalmışlardır.

8. Türkedebiyatındadindeğişikliğindenkay-naklanan en büyük etki Şamanizm ile ya-şanmıştır.

9. Türkler,İslamiyet’tenöncevesonrayazdık-larıürünlerdedini inanışlarahiçyerverme-mişlerdir.

10. İslamiyet’inkabulüylebirlikteedebîürünler-dehembiçimhemiçerikdeğişiklikleriorta-yaçıkmıştır.

Doğru/Yanlış

Aşağıdaki cümleler Doğru ise “D” yanlış ise “Y” işaret-leyiniz.

D Y

1. Tarihboyuncayaşanmışbazıolaylaredebi-yatakonuolmuştur.

2. Tarihîolaylarınkurgulanarakanlatılmasındaedebiyatbiraraçolarakkullanılmıştır.

3. Edebiyatıolmayanbirmilletintarihsahnesin-densilinmesikaçınılmazdır.

4. Edebiyattarihî,birmilletinoluşturduğuedebîeserleriinceleyerekgeçirdiğidönemlerikro-nolojikbirsıraiçindeinceleyenbilimdalıdır.

5. Edebiyat tarihî,edebîeserleri incelerkenodönemintarihîolaylarınıdikkatealmaz.

6. Tarihyaşananolaylarıbelgeleredayanarak,yervezamanbelirterekincelemekzorundadeğildir.

7. Edebiyateserininetkisitarihîolayınetkisin-dendahauzunsüreliolabilir.

8. Sanatçılar,biredebîeseroluştururkentarihbilimindenfaydalanabilirler.

9. Tarih,birbilimolduğundan,sanatdalıkabuledilenedebiyatlayakındanuzaktanilişkiliol-maz.

10. Tarihîolaylar,edebiyateserininkonusuoldu-ğundahiçbirdeğişikliğeuğratılmamalı,ya-şandığıgibielealınmalıdır.

ÖRNEKTİR

30

UYGULAMALAR – 1

Boşluk Doldurma Soruları

EskiAnadoluTürkçesi/Tanzimat/Uygur/Cumhuriyet/Latin/Di-van/Arap/Halk/Göktürk/Kiril/Tarih/Halk/Dinden/Göçebe/İslamiyetöncesi/Kültür/Yerleşik/BatıetkisindegelişenTürkEde-biyatı/İslamdönem/Uygur

Aşağıdaki cümlelerde bırakılmış boşlukları yukarıda ve-rilen sözcükleri getirerek bilgi yanlışlığı olmayacak bi-çimde doldurunuz.

1. Edebi eserler bir kahramanın yaşadığı olayları, dönemianlatırken .......................... biliminden; onların ibadetleriniveyaşamlarınaşekilveren inançları, inanışlarıanlatırken......................yararlanır.

2. Türkedebiyatınındönemlereayrılmasındakullanılankıstas-lardanbiriolanyaşamtarzıİslamiyetöncesiTürkedebiyatıdöneminde..........................yaşamtarzıolarakkarşımızaçı-karkenİslamiyetetkisindegelişenTürkedebiyatıdöneminde..........................yaşamtarzıolaraketkisinigösterir.

3. Tarihsel, toplumsal gelişme süreci içinde yaratılan bütünmaddivemanevideğerlerilebunlarıyaratmada,sonrakine-sillereiletmedekullanılan,insanındoğalvetoplumsalçev-resineegemenliğininölçüsünügösterenaraçlarınbütününe..........................adıverilir.

4. Türkedebiyatıbaşlıcaüçdönemeayrılır.Bunlar:..............................................................,..................................................... ...........................,..........................................................................

5. Âşıktarzı,anonimvedini-tasavvufiolmaküzereüçeayrılanedebiyatdönemi..........................Edebiyatıdönemidir.

6. İslamiyet etkisinde gelişen Türk edebiyatı temelde..........................ve ..........................Edebiyatıolmaküzereikiyeayrılır.

7. Batı etkisinde gelişen Türk edebiyatının ilk dönemi..........................,sondönemi ise..........................Edebiyatıdönemidir.

8. Türklertarihsahnesineçıktıklarıandanitibarensırasıylaşualfabelerikullanmışlardır: .........................., ..........................,..........................,..........................,..........................

9. SekizYükmek,AltunYarukveIrkBitiggibimetinlerinyazıldı-ğıTürkçedönemi.........................Türkçesidönemidir.

10. BatıTürkçesi...............................................,OsmanlıTürkçesiveÇağdaşDönemolmaküzereüçdönemdeincelenir.

Eşleştirme

Aşağıda verilen eserlerin yanına “Türk Edebiyatının Dönem-leri” şemasından yararlanarak örnekteki gibi numara ve harf-leri yazınız.

TÜRK EDEBİYATININ DÖNEMLERİA.İSLAMİYET

ÖNCESİTÜRKEDEBİYATI

1. SözlüEdebiyat

2. YazılıEdebiyat

B. İSLAMİYET ETKİSİNDE GELİŞENTÜRKEDEBİYATI

1. DivanEdebiyatı

2. HalkEdebiyatı

a. Âşık Tarzı HalkEdebiyatı

b. Anonim HalkEdebiyatı

c. Dinî -TasavvufîHalkEdebiyatı

C.BATIETKİSİN-DEGELİŞENTÜRKEDEBİ-YATI

1. TanzimatEdebi-yatı

2. ServetifünunEdebiyatı

3. FecriatiEdebi-yatı

4. MillîEdebiyat

5. CumhuriyetEdebiyatı

ESERLER:1) OğuzKağanDestanı:..........................

2) Koşuk:........................

3) HüsnüAşk:........................

4) KanuniMersiyesi:........................

5) Mani:........................

6) YunusEmreilahileri:........................

7) ArabaSevdası:........................

8) YeniLisanMakalesi:........................

9) İnceMemed–YaşarKemal:........................

10) GöktürkAbideleri:........................

A–1

ÖRNEKTİR

Documents

TÜRK DİLİ VEø R RNEKT - Muba Yayınları · 2020. 6. 26. · dış sorunlarını anlatan bilim dalıdır. D) Mecaz anlamıyla içten olmayan, gereksiz, boş ve süslü sözlerdir