TÜRK DIŞ POLİTİKASI YILLIĞI2012

SETA Yayınları 29I. Baskı : Aralık 2013ISBN : 978-605-4023-30-1

Tasarım : Merdiven SanatUygulama : Ümare YazarKapak: : M. Fuat ErBaskı : Pelin Ofset, Ankaraİletişim : SETA Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı Nenehatun Caddesi No: 66 GOP Çankaya 06700 Ankara Tel: (312) 551 21 00 | Faks: (312) 551 21 90 www.setav.org | info@setav.org

TÜRK DIŞ POLİTİKASI YILLIĞI2012

EditörlerBURHANETTİN DURAN

KEMAL İNATUFUK ULUTAŞ

ÖNSÖZ | 7

TÜRK DIŞ POLİTİKASI ÜZERİNE BAĞIMSIZ MAKALELER

AK PARTİ’NİN KİMLİK SİYASETİNİ ANLAMAK: ÇOK KATMANLI MEDENİYET SÖYLEMİ VE SINIRLARI | 15Burhanettin Duran

KLASİK YAKLAŞIMLARLA AK PARTİ DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASINI ÇALIŞMAK NEDEN ZORDUR? TÜRK DIŞ POLİTİKASI ÇALIŞMALARINDA YENİ PARADİGMALARA DUYULAN İHTİYAÇ | 39Kılıç Buğra Kanat

TÜRK DIŞ POLİTİKASI VE STRATEJİK KÜLTÜR | 65Ramazan Erdağ, Tuncay Kardaş

YENİ KÜRESEL EKONOMİ POLİTİK DÜZEN, BRICS VE TÜRKİYE | 91Sadık Ünay

TÜRK DIŞ POLİTİKASININ 2012 YILI GELİŞMELERİ

TÜRKİYE’NİN IRAK POLİTİKASI 2012: İKİ IRAK HİKÂYESİ | 117Ali Balcı

TÜRKİYE’NİN KÖRFEZ ÜLKELERİ VE ÜRDÜN POLİTİKASI 2012 | 137Muhittin Ataman, Gülşah Neslihan Akkaya

TÜRKİYE’NİN MISIR POLİTİKASI 2012 | 159İsmail Numan Telci

İÇİNDEKİLER

TÜRKİYE’NİN İRAN POLİTİKASI 2012 | 183Kemal İnat

TÜRKİYE’NİN İSRAİL-FİLİSTİN POLİTİKASI 2012 | 215Ufuk Ulutaş

TÜRKİYE’NİN SURİYE VE LÜBNAN POLİTİKASI 2012: BÖLGESEL SAHİPLENME | 229Nebi Miş

TÜRKİYE’NİN AVRUPA BİRLİĞİ POLİTİKASI 2012 | 259Ali Resul Usul

TÜRKİYE’NİN KIBRIS POLİTİKASI 2012 | 277Sibel Akgün

TÜRKİYE’NİN ABD POLİTİKASI 2012: STRATEJİK KONSENSÜS, TAKTİKSEL AYRIŞMA | 297Ramazan Gözen

TÜRKİYE’NİN RUSYA POLİTİKASI 2012 | 337Fatih Özbay

TÜRKİYE’NİN BALKAN POLİTİKASI 2012: YÜKSELEN YUMUŞAK GÜÇ? | 357Nazif Mandacı

TÜRKİYE’NİN KAFKASYA POLİTİKASI 2012 | 385Eldar Hasanov

TÜRKİYE’NİN ORTA-ASYA POLİTİKASI 2012 | 409Kılıç Buğra Kanat

TÜRKİYE’NİN DOĞU ASYA POLİTİKASI 2012 | 429Ümit Alperen

TÜRKİYE’NİN GÜNEYDOĞU ASYA POLİTİKASI 2012 | 445Kadir Temiz

TÜRKİYE’NİN LATİN AMERİKA POLİTİKASI 2012 | 461Mustafa Yetim

TÜRKİYE’NİN SAHRAALTI AFRİKASI POLİTİKASI 2012 | 477Mehmet Özkan

TÜRKİYE’NİN KUZEY AFRİKA POLİTİKASI 2012 | 497Cenap Çakmak

TÜRKİYE’NİN AFGANİSTAN VE PAKİSTAN POLİTİKASI 2012 | 521Murat Yeşiltaş ve Ahmet Biçer

ÖNSÖZ

9

Türkiye dış politikasının ilkelerini ve pratiğini daha iyi anlayabil-mek/anlamlandırabilmek amacıyla hayata geçirilen Türk Dış Politi-kası Yıllığı dördüncü kitabına ulaştı. Bu yıllığı yayımlayarak Türkiye Dış Politikası alanında başta akademisyen ve araştırmacılara daha sonra da siyasal karar alıcılara ve konuya ilgi duyan kamuoyuna ni-telikli bilgi verme amacımıza büyük oranda ulaştığımıza inanıyoruz. Bunu yaparken ilgili bölgeler üzerine uzmanlaşmış yazarlarımız araştırmalarını, hem kuramsal bağlamlarda ele almaya özen göster-miş, hem de birinci elden bilgilerle donatılmış analizlerle okuyucuya ulaştırmışlardır. Böylece bu yıllık Türkiye’de uluslararası ilişkiler ve dış politika literatürünün gelişmesine katkıda bulunan ve Türkiye’nin Dış Politikası’na dair araştırmalar yapacak olan gelecek nesil araştır-macılarına yardımcı olacak bir kaynak haline gelmiştir.

Türkiye 2012’de Arap Baharının ümit vadeden demokratikleşti-rici etkilerinin yanı sıra iç savaş da dahil olmak üzere istikrarsızlaş-tırıcı ve bölgesel güçler arasında rekabeti artıcı etkileri ile uğraşmak durumunda kalmıştır. Daha önceki yıllara kıyasla 2012’de daha çe-tin imtihanlardan geçen Türk Dış Politikası özellikle Ortadoğu’daki bazı kritik olaylara ve gelişmelere odaklanmak zorunda kalmıştır. Bunlardan ilki Suriye’deki demokrasi mücadelesine Hizbullah ve do-layısıyla İran’ın daha doğrudan müdahil olarak Beşar Esad’ın dev-rilmesi yönündeki hareketin görece zayıflamasına neden olmasıdır.

10

TÜRK DIŞ POLİTİKASI YILLIĞI 2012

Bu gelişme Ankara’yı da kartlarını daha açık oynamaya zorlamış ve özellikle İran ve Türkiye arasında dönemsel gerginlik süreci yaşan-maya başlamıştır. Ankara için Ortadoğu özelinde olumlu sayılabi-lecek bir gelişme Mısır’da Müslüman Kardeşler adayı Muhammed Mursi’nin cumhurbaşkanı seçilmesi olmuştur. Erdoğan ve Mursi’nin karşılıklı ziyaretlerinde de açık bir şekilde görülen bu durum akıllara iki ülkenin bölgesel politikalara yeni bir ivme kazandırabileceği ih-timalini getirmiştir. Ancak Mısır’da Mursi karşıtı muhalefetin güçlü olması ve eski rejimin fırsat kollayan bir tutumda olması İhvan’ın işini zorlaştırmıştır. Nitekim 2013 yılının ortalarındaki askeri darbe bölgenin en önemli ülkelerinden olan Mısır’ın siyasal bir dönüşüm geçirmesinin kolay olamayacağını göstermiştir.

Türkiye’nin Avrupa Birliği politikasında son birkaç yıldır yaşa-nan durgunluk 2012’de de devam etmiştir. Sürecin böyle bir hal al-ması Türkiye’deki karar alıcıların tercihleriyle ilgili olmaktan ziyade AB başkentlerinin ekonomik krizle mücadele etmeleri ve Ankara’ya yönelik samimiyetten uzak tavırları ile ilgilidir. AB dönem başkan-larının Türkiye ile müzakerelerde istekli olmaması Ankara’nın AB politikasına olumsuz etkide bulunmuştur. Bununla birlikte Türkiye, Avrupa ülkeleri ile ikili ilişkilerini sürdürmüş, karşılıklı ziyaretler trafiği hemen hiç azalmadan devam etmiş ve ticaret verileri de önce-ki yıllara göre artış göstermiştir.

Türkiye’nin Afrika açılımı 2012’de de devam etmiş, Uzak ve Doğu Asya ile ilişkilerin geliştirilmesine devam edilmiş, Latin Amerika’ya yönelik dış politika süreçleri de derinlik kazanmıştır. Bu bölgelere üst düzey ziyaretler düzenlenmiş, siyasi, ticari ve kültürel işbirlikleri artırılmış, yeni büyükelçilikler açılarak Türkiye’nin bu bölgelerdeki varlığı pekiştirilmiş ve bu ülkelerden devlet başkanları ve bakanlar düzeyinde heyetler Ankara’da ağırlanmıştır.

Önceki yıllıklar gibi 2012 Yıllığı da, biri 2012 yılından bağımsız makalelerin yer aldığı diğeri ise Türkiye’nin değişik bölgelere ilişkin politikalarında ilgili yıla ait gelişmelerin ele alındığı iki bölümden oluşmaktadır. Bağımsız makalelerin yer aldığı birinci bölümde, Bur-hanettin Duran’ın “AK Parti’nin Kimlik Siyasetini Anlamak: Çok

11

ÖNSÖZ

Katmanlı Medeniyet Söylemi ve Sınırları”, Kılıç Buğra Kanat’ın “Kla-sik Yaklaşımlarla Ak Parti Dönemi Türk Dış Politikasını Çalışmak Neden Zordur?: Türk Dış Politikası Çalışmalarında Yeni Paradig-malara Duyulan İhtiyaç”, Ramazan Erdağ ve Tuncay Kardaş’ın “Türk Dış Politikası ve Stratejik Kültür” ve Sadık Ünay’ın “Yeni Küresel Ekonomi Politik Düzen, BRICS ve Türkiye” başlıklı makaleleri yer almaktadır.

İkinci bölümde ise bölgelere göre Türk dış politikasının ele alın-dığı yazılar yer almıştır. Türkiye’nin Ortadoğu politikası Kemal İnat, Ufuk Ulutaş, Nebi Miş, Ali Balcı, Muhittin Ataman, Gülşah Nesli-han Akkaya ve İsmail Numan Telci tarafından kaleme alınan altı ayrı makale çerçevesinde incelenmiştir. Mısır’ın batısına uzanan Kuzey Afrika’ya yönelik politika Cenap Çakmak ve Sahraaltı Afrika’ya yö-nelik politika Mehmet Özkan tarafından yazılan makalelerde ele alınmıştır. Türkiye’nin Avrupa Birliği politikası Ali Resul Usul, Kıb-rıs politikası Sibel Akgün, ABD’ye yönelik politikası Ramazan Gö-zen, Rusya politikası Fatih Özbay, Balkan politikası Nazif Mandacı, Kafkasya politikası Eldar Hasanov tarafından yazılmıştır. Türk dış politikasının Orta Asya boyutunu Kılıç Buğra Kanat, Doğu Asya boyutunu Ümit Alperen, Güneydoğu Asya boyutunu Kadir Temiz, Latin Amerika boyutunu Mustafa Yetim, Afganistan ve Pakistan bo-yutunu Murat Yeşiltaş ve Ahmet Biçer kaleme almıştır.

Böylesi bir eserin ortaya çıkabilmesinde en büyük pay şüphesiz yazarlarımıza aittir. Türkiye’nin Dış Politikası’nın böylesi geniş bir coğrafya bağlamında ele alınması ve irdelenmesi ancak kolektif bir çaba ile mümkün olabilirdi. Bu anlamda zaman ve emek harcayarak araştırmalarını bizlerle paylaşan yazarlarımıza teşekkürü borç bili-riz. Ayrıca kitabın yayına hazırlanması sürecindeki emekleri için de SETA ekibine teşekkür ediyoruz.

Burhanettin DuranKemal İnat

Ufuk Ulutaş

KATKIDA BULUNANLAR

Sibel Akgün | Yrd. Doç. Dr., Sakarya Üniversitesi, İİBF, Uluslararası İlişkiler Bölümü.Gülşah Neslihan Akkaya | Araştırma Asistanı, SETA, Ankara.Ümit Alperen | Arş. Gör., Süleyman Demirel Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler BölümüMuhittin Ataman | Prof.Dr., Araştırmacı, SETA, Ankara & Abant İzzet Baysal

Üniversitesi.Ali Balcı | Doç. Dr., Sakarya Üniversitesi Ortadoğu Merkezi.Ahmet Biçer | Yüksek Lisans Öğrencisi, Sakarya Universitesi, Uluslararası İlişkiler

Bölümü.Cenap Çakmak | Doç. Dr., Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler

BölümüBurhanettin Duran | Prof. Dr., Genel Koordinatör, SETA, İstanbul & İstanbul Şehir

Üniversitesi, Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler BölümüRamazan Erdağ | Yrd. Doç. Dr., Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, İİBF, Uluslararası

İlişkiler Bölümü.Ramazan Gözen | Prof.Dr., Yıldırım Beyazıt Üniversitesi SBF Uluslararası İlişkiler

Bölümü Öğretim Üyesi ve Uluslararası İlişkiler ve Stratejik Araştırmalar Enstitüsü Müdürü.

Eldar Hasanov | Yrd. Doç. Dr., Sakarya ÜniversitesiKemal İnat | Prof.Dr., Araştırmacı, SETA, İstanbul & Sakarya Üniversitesi Ortadoğu

Merkezi.Kılıç Buğra Kanat | Araştırmacı, SETA, Washington DC & Penn State University, ErieTuncay Kardaş | Doç. Dr., Sakarya Üniversitesi, İİBF, Uluslararası İlişkiler Bölümü.Nazif Mandacı | Yaşar Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler BölümüNebi Miş | Yrd. Doç. Dr., Sakarya Üniversitesi Ortadoğu Merkezi.Fatih Özbay | İstanbul Teknik Üniversitesi, İnsan ve Toplum Bilimleri BölümüMehmet Özkan | Dr., Araştırmacı, SETA, Ankaraİsmail Numan Telci | Doktora Adayı, Sakarya Üniversitesi Ortadoğu Merkezi ve Misafir

Araştırmacı, Medeniyet Çalışmaları ve Kültürlerin Diyaloğu Merkezi, Kahire Üniversitesi.

Kadir Temiz | Araştırma Görevlisi, Boğaziçi Üniversitesi Atatürk EnstitüsüUfuk Ulutaş | Dış Politika Direktörü, SETA, AnkaraAli Resul Usul | İstanbul Ticaret Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü.Sadık Ünay | Doç. Dr., Araştırmacı, SETA, İstanbul & Kıdemli Danışman, İslam İşbirliği

Teşkilatı.Murat Yeşiltaş | Yrd. Doç. Dr., Sakarya Üniversitesi Ortadoğu Merkezi.Mustafa Yetim | Ankara Siyasal Bilgiler Fakültesi, Doktora adayı