Embed Size (px)
Citation preview
TKB
GEÇ
M‹fi
TEN
GEL
ECE⁄
E YE
REL
K‹M
L‹K
SA
YI: 2
1
yerel kimlikSAYI: 21 OCAK-fiUBAT-MART 2010 ÜÇ AYDA B‹R YAYIMLANIR-ÜCRETS‹ZD‹R
ANTAKYA SEM‹NER‹KORUMA DOSYASIBAKAB TOPLANTISISULTANH‹SAR ZEYT‹NYA⁄IFABR‹KASINDAN KÜLTÜRMERKEZ‹NE
GEÇM‹fiTEN GELECE⁄E
TAR
‹H‹ K
ENTL
ER
B‹R
L‹⁄
‹ DER
G‹S
‹
Büyük Mimar Sinan ölümünün 422. y›l›nda
Kayseri’de an›l›yor
8-11 Nisan 2010 tarihleri aras›nda, büyük Mimar Sinan’› do¤du¤u kent Kayseri’de anmakamac›yla, uluslararas› bir sempozyum, cami mimarisi üzerine bir fikir yar›flmas› ile bir de afiflyar›flmas› düzenleniyor. Kayseri Büyükflehir Belediyesi, Mimarlar Odas› Kayseri fiubesi ve ÇEKÜL Vakf› taraf›ndan düzenlenen “Sinan & His Age” (Sinan ve Ça¤›) bafll›kl› uluslararas› sempozyum, 16. yüzy›l mimarl›k ortam›n› flekillendiren geliflmeleri, bu ba¤lamdaSinan ve eserleri ile ça¤dafllar›n› karfl›laflt›rmal› incelemeyi, Do¤u-Bat› eksenleri aras›ndakigeçifllerin mimarl›k ortam›ndaki yans›malar›n› gündeme tafl›may› amaçl›yor.
7 Nisan günü A¤›rnas gezisiyle bafllayacak olan sempozyum, 11 Nisan’da Kapadokya gezisiylesona erecek. Üç gün boyunca düzenlenen befl oturumda, bildirilerin yan› s›ra davetlikonuflmac›lara da yer veriliyor.
08 NisanOturum I: Sinan Yap›lar›na Anlamsal Bak›flOturum II: Sinan Yap›lar›n›n Strüktürel Analizi ve Onar›m›Davetli konuflmac›: Gelene¤in Mimar Sinan Taraf›ndan fiekillendirilmesi, Ali Uzay Peker09 Nisan Oturum III: Sinan Yap›lar›na Mekansal Bak›flDavetli konuflmac›: The Dome as Space-Ordering Cover in Sinan's Mosque,
Paola Sonia GennaroOturum IV: Akdeniz Havzas›nda Mekan; Do¤u-Bat› Karfl›laflmalar›Davetli Konuflmac›: Osmanl› Mimarisi Klasik Ça¤›n›n Simgesi Sinan, Suphi Saatçi10 Nisan Oturum V: Osmanl› Kentlerinde Sinan ‹mgesiDavetli konuflmac›: Beyond the Age of Sinan: The Ottoman Architectural Culture of the
Eighteenth Century, Shirine Hamadeh
ÇEKÜL Akademi 2010 E¤itim Program Takvimi
24-26 fiubat 2010 Yap› Özelliklerine Göre Müdahale Teknikleri ve Bak›m-Onar›m Esaslar›Nüvit Bayar
10-12 Mart 2010 Restorasyon Projelerinde "Bilgisayarl› 3D Modelleme"Gökhan K›l›nçk›ran
24-26 Mart 2010 Kültür ve Tarih TurizmiDr. Yusuf Örnek
7-9 Nisan 2010 Tarihsel ve Kültürel Miras Proje ve Uygulamalar›nda ‹fllevlendirmeMetin Keskin
20-22 Nisan 2010 Korunan Alanlarda Yap›laflma ‹lkeleriSinan Polvan
5-7 May›s 2010 Kültürel Koruma Alan›nda Proje YönetimiSezer Cihan, Ahmet Ertürk
12 - 14 May›s 2010 Restorasyon ‹lkeleri ve Bak›m-Onar›m Esaslar›Nüvit Bayar
2-4 Haziran 2010 Kentsel Koruma ve Kentsel Geliflim StratejileriFaruk Göksu
9-11 Haziran 2010 Kültürel Koruma ve Alan YönetimiYeflim Dizdaro¤lu
23-25 Haziran 2010 Somut Olmayan Kültürel Miras›n Korunmas› ve Sürdürülebilirlik Handan Dedehay›r
ÇEKÜL Akademie-posta: [email protected]
Tel: (212) 249 64 64
ETK‹NL‹K
BAKAB Safranbolu toplant›s›n›n gündemi: “Havza Ölçe¤inde
Bütüncül Koruma ve Kalk›nma” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
ÖRNEK PROJE
“200 Ortak 200 Eser” program›ndan örnekler: Sultanhisar
Zeytinya¤› Fabrikas› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
YEN‹ K‹TAPLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
HABERLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
‹Ç‹NDEK‹LER
YÖNET‹M DERG‹
GEÇM‹fiTEN GELECE⁄E
yerel kimlikSUNUfi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
On y›l›n ard›ndan
Mehmet ÖZHASEK‹
ED‹TÖRDEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
Koruman›n neresindeyiz?
Handan DEDEHAYIR
ANTAKYA SEM‹NER‹
Antakya: Kültürleraras› birliktelik ve ortak yaflam . . . . . . . . . . . . 6
“Kültürel Miras: Ortak Paydada Buluflma” . . . . . . . . . . . . . . . . 14
Antakya Semineri neler düflündürdü? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
KORUMA DOSYASI
Dünyada ve Türkiye’de koruma bilincinin geliflim süreci-1
Bat› dünyas›ndan Türkiye’ye . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
Birlik Baflkan›Mehmet ÖzhasekiKayseri Büyükflehir Bel. Bflk.
EncümenVeysel Tiryaki, Alt›nda¤ Bel. Bflk.‹smail Ünal, Befliktafl Bel. Bflk.Ahmet Yenihan, Erbaa Bel. Bflk.As›m Güzelbey, Gaziantep B. Bel. Bflk. Osman Gürün, Mu¤la Bel. Bflk.Ahmet Eflref Fak›baba, fianl›urfaBel. Bflk.
Plan ve Bütçe Komisyonu ÜyeleriYaflar Bahçeci, K›rflehir Bel. Bflk.Selim Aflk›n, Kula Bel. Bflk.Tacettin Özkaraman, Tarakl› Bel. Bflk.
Meclis 1. Baflkan VekiliBurhanettin Kocamaz-TarsusBel. Bflk.
Meclis 2. Bakan VekiliAbdullah Demirbafl, Sur Bel. Bflk.
Meclis 1. KatibiMustafa ‹ça, Kütahya Bel. Bflk.
Tarihi Kentler Birli¤i ad›na‹mtiyaz Sahibi:Mehmet Özhaseki
Yaz› ‹flleri Müdürü: Handan Dedehay›r
Yaz› ‹flleri Ekibi:fiirin S›ng›n Y›lmaz, Nilüfer Oktay
Yay›n Dan›flmanlar›:Oktay Ekinci, Mithat K›rayo¤lu,Hasan Özgen, Avniye Tansu¤
Foto¤raflar:ANAR Arflivi, fiirin S›ng›nY›lmaz, Yonca Moral›, EceMüftüo¤lu Narcy, Nilüfer Oktay
Yönetim Yeri:Tarihi Kentler Birli¤i fierifler Yal›s›, Emirgân MektebiSok. No: 7Emirgân-Sar›yer-‹stanbulTelefon: 0212 323 31 32Faks: 0212 277 41 64
‹letiflim:ÇEKÜL Vakf›-Tarihi Kentler Birli¤i BürosuEkrem Tur Sokak No:8Beyo¤lu-‹stanbulTelefon: 0212 249 64 [email protected] Tasar›m:Erkal YaviGrafik Uygulama:Lora BaytarBas›ld›¤› Yer ve Tarih: Mas Matbaac›l›k A.fi.Hamidiye Mah., Souksu Cad.No: 3 Ka¤›thane - ‹stanbulT. 0212 294 10 00 F. 0212 294 90 [email protected]
fiubat 2010ISSN 1308-254X
Meclis 2. KatibiBurhan Sakall›, Odunpazar› Bel. Bflk.
Meclis Yedek KatipleriSeyit Torun, Ordu Bel. Bflk.Tekin Bayram, Yalvaç Bel. Bflk.
Dan›flma Kurulu Baflkan›Prof. Dr. Metin Sözen
Dan›flma KuruluProf. Dr. Haluk Abbaso¤luProf. Dr. Ülkü AzrakNurullah Çak›rOktay EkinciSüleyman ElbanProf. Dr. Cevat GerayProf. Dr. Zekai GörgülüKayhan KavasProf. Dr. Ruflen Kelefl Mithat K›rayo¤luHasan ÖzgenDervifl ParlakFikret ToksözDr. Fikret N. Üçcan
e¤erli dostlar›m,2010 y›l› Tarihi Kentler Birli¤i ailesi için farkl›bir heyecan ve gurur kayna¤›: Onuncu y›l›m›z›
kutluyoruz. Ülkemizin kentsel geliflimine ve kültürelbirikimine oldu¤u kadar yerel yönetimler tarihine dedamgas›n› vuran örnek bir oluflumun içinde olmaktanbüyük mutluluk duyuyorum. Yine bu y›l, Tarihi KentlerBirli¤i’nin kurulmas›na öncülük eden, bafl›ndan beritüm çal›flmalar›m›z› yönlendiren ve eflgüdümünüsa¤layan ÇEKÜL Vakf›’n›n da yirminci y›l›n› kutluyorolmam›z, mutlulu¤umuzu bir kat daha art›r›yor.
Meclisimiz geçen on y›lda üç kez yenilenmesinekarfl›n, nöbeti devralan üyelerimizin birli¤imizintemel ilke ve amaçlar›na inançla sahip ç›kmalar›,siyaset d›fl› anlay›fl›m›z› titizlikle korumalar›, kentselve kültürel varl›klar›m›z› koruma ve yaflatma kararl›l›¤›ndanödün vermemeleri sayesinde, Tarihi Kentler Birli¤itoplumsal tarihimizde özellikle incelenmesi gerekenbenzersiz bir deneyim olarak yerini alm›fl bulunuyor.Gerçeklefltirilen baflar›l› ifllerin de ötesinde, güçlüvizyonu ve da¤arc›¤›na sürekli katt›¤› ça¤dafl ve yenikoruma bafll›klar› ile de de¤erlendirilmeye de¤er bir
performans sergiliyor. Tarihi Kentler Birli¤i’nin,ülkemizde özellikle son on y›lda görece ivmekazanan korumac›l›k çabalar›nda üstlendi¤i rolü veyapt›¤› katk›lar› do¤ru incelemek gerekiyor. Böylebir de¤erlendirme, TKB’nin yeni sorumluluklar›nave gelecek gündemine, kültür miras›m›z› koruyarakyaflatma yolunda hâlâ önümüzde duran çeflitli zorlukve engelleri aflma mücadelemize ›fl›k tutacakt›r.
Geçmiflimizi de¤erlendirirken gö¤sümüzü kabartanbaflar›lar, gelece¤e yönelik a¤›r ve ciddi bir sorumlulukyüklüyor omuzlar›m›za. Art›k rüfltünü ispat etmifl birkuruluflun bundan sonraki olgunlaflma sürecini deayn› dirayet ile gerçeklefltirmek zorunday›z. Önümüzdekidönemi so¤ukkanl›, ak›lc›, daha sistemli çal›flmalarlaplanlamal›, kadrolar›m›z› donan›ml› k›lmal›y›z. Herf›rsatta bir okul oldu¤unu yineledi¤imiz Tarihi KentlerBirli¤i’nde ö¤rendi¤imiz korumac›l›¤› yerel halk›m›zladaha fazla paylaflmal›y›z. Koruma anlay›fl›n› benimseyen,
tarihi ve kültürel varl›klar›na daha fazla sahip ç›kan,bunu bir yurttafll›k görevi olarak içsellefltirenkentlilerimizin say›s›n› h›zla art›rman›n yollar›n›bulmal›y›z. Geçmiflimizi iyi de¤erlendirerek gelece¤ihep birlikte kurma inanc›n› pekifltirmeli, bu misyonunyaln›zca yerel yöneticilerin ve koruma uzmanlar›n›nde¤il, tüm kentlilerimizin ortak sorumlulu¤uoldu¤unu anlatmal›, bu amaçta birleflmeliyiz.
Onuncu y›l›m›z› 1-3 Ekim tarihlerinde Kayseri’de,Avrupa Tarihi Kentler Birli¤i ile ortak gerçeklefltirece¤imizuluslararas› sempozyum ve buluflma etkinli¤i ilekutlarken, daha büyük hedeflere do¤ru yolaç›kaca¤›z. “Tarihi Kentlerde Bütünleflik YönetimPlanlamas›nda Halk›n Kat›l›m›” bafll›¤› alt›ndailkelerimizi, amaçlar›m›z› ve deneyimlerimizikentlilerimizle paylaflma yollar›n› da tart›flaca¤›z.Onuncu y›l›n gururunu ve sevincini paylafl›rken,geçmiflimizin büyüklü¤üne yak›fl›r bir gelece¤ikurma kararl›l›¤›m›z› bir kez daha yineleyece¤iz.
Daha nice baflar›larla taçlanm›fl on y›llara...
Sayg›lar›mla…
sunufl
D
On y›l›n ard›ndan…
MEHMET ÖZHASEK‹Tarihi Kentler Birli¤i Baflkan›Kayseri Büyükflehir Belediye Baflkan›
eliflme do¤al olarak çeflitli çeliflkileri veolumsuzluklar› da beraberinde getirir.Uygarl›klar tarihi, dönüflüm ve at›l›mlar›n
oldu¤u kadar çalkant›lar›n, çat›flmalar›n, hattay›k›mlar›n da tarihidir. ‹nsanl›¤›n ilerlemesi, ‘eski’ninbirikimi üzerinde yükselen ‘yeni’nin gücünedayan›rsa da, ‘yeni’ birçok kez, varl›¤›n› borçluoldu¤u ‘eski’nin birikimini göz ard› etmeyiegemenli¤inin önkoflulu bilmifltir.
Ancak nereden geldi¤ini bilmeyen, köklerinitan›mayan ‘yeni’, s›¤ ve dayanaks›z kal›r. O zamangeriye dönüp bakmak gerekir. Geçmifl kuflaklar›nyaflam deneyimlerinden süzülen, bilgelik yüklümiras›na… Çünkü o mirast›r, ‘yeni’yi yaratan ve onagelece¤i kurma gücünü veren. Ait olma ihtiyac›insano¤lunun en temel ihtiyac›d›r. Nereye ait
Koruman›n
neresindeyiz?
oldu¤unu bilemeyen, kimli¤ini tan›mlayamayaninsan, köksüz, savruk, flaflk›nd›r.
Bu öykü binlerce, belki de on binlerce kez yaflanm›fltarih boyu. Bireysel tarih de, toplumsal tarih de,say›s›z örneklerini içerir bu tragedyan›n.
Koruman›n tarihi de bu öykünün içinde gizli. “Kültürmiras›” kavram› da… Koruman›n dünya üzerindekiserüveni, tarihsel çevreyi koruma anlay›fl›n›n nas›ldikenli yollardan geçerek, ne tür mücadelelerdensonra bugünlere geldi¤ini anlat›yor. Ülkemiz de,tarih boyu birçok toplumun yaflad›¤› bu geçittengeçti ve geçiyor. Bugün onuncu y›l›n› tamamlayanTarihi Kentler Birli¤i, Türkiye’nin korumamücadelesinde önemli bir kavflak. Çeyrek yüzy›ld›rÇEKÜL Vakf›’n›n, insanl›k tarihinin ilk örneklerinibar›nd›ran bu co¤rafyan›n benzersiz miras›n›
diziyi TKB’nin 10. y›l›n›n kutlanaca¤› Ekim ay›na deksürdürece¤iz.
Dergimizin 21. say›s›nda ayr›ca, fiubat ay›ndaAntakya’da yap›lan ““KKüüllttüürreell MMiirraass:: OOrrttaakk PPaayyddaaddaaBBuulluuflflmmaa”” bafll›kl› seminerle ilgili bir dosya da yeral›yor. 20. say›m›zda bafllad›¤›m›z, “200 Ortak 200Eser” deste¤inden yararlanarak baflar›l› sonuçlarelde eden projeleri de tan›tmaya devam ediyoruz.Bu say›da Ayd›n’›n SSuullttaannhhiissaarr ilçesindeki zeytinya¤›fabrikas›n›n bir kültür ve e¤itim merkezinedönüflmesinin öyküsünü okuyacaks›n›z… Yinegeçen say›m›zda bafllatt›¤›m›z kitap tan›t›msayfam›z, bu say›da da ilgi çekici yay›nlar› sunuyor.
Tarihi Kentler Birli¤i’ne, onuncu y›l›nda yeni ufuklardiliyoruz…
editörden HANDAN DEDEHAYIR
G korumak ve yaflatmak için sürdürdü¤ü sivilhareketin bir ürünü…
Geçmiflten Gelece¤e Yerel Kimlik dergisinin busay›s›nda ilk bölümünü yay›mlad›¤›m›z ““DDüünnyyaaddaa vveeTTüürrkkiiyyee’’ddee KKoorruummaa BBiilliinncciinniinn GGeelliiflfliimm SSüürreeccii”” yaz›dizisinde, koruman›n Avrupa ve Türkiye eksenindegerçekleflen uzun ve çileli öyküsünü ana bafll›klar›ylaüyelerimizle paylaflmak istedik. Ülkemizin korumaserüveninde Tarihi Kentler Birli¤i’ni konumland›rmay›hedefledik. Daha gidilecek çok yol oldu¤unu,yap›lacak çok iflin bizleri bekledi¤ini görmek, yar›nyapmam›z gerekenlerin bilincini bir kez dahahat›rlamak amac›yla… Bu yaz› dizisinin uzmanaraflt›rmac›lara ilham vermesini, ÇEKÜL Vakf› veTKB’nin toplumsal tarihimiz içindeki konumlar›n›nbilimsel bir çal›flmaya konu olmas›n› diliyoruz. Bu
seminer
7
TAR‹H‹ KENTLER B‹RL‹⁄‹ANTAKYA SEM‹NER‹
19 fiubat 2010AAçç››ll››flfl KKoonnuuflflmmaallaarr›› ‹brahim Özçimen, Burdur ValisiDoç. Dr. Lütfü Savafl, Antakya Belediye Baflkan›Prof. Dr. fierafettin Canda, Mustafa KemalÜniversitesi RektörüMehmet Özhaseki, TKB Bflk., KayseriBüyükflehir Belediye Baflkan›Celalettin Lekesiz, Hatay ValisiOOttuurruumm:: ““KKüüllttüürreell MMiirraass:: OOrrttaakk PPaayyddaaddaa BBuulluuflflmmaa””Hatay Valisi Celalettin Lekesiz ve Antakya’n›nde¤iflik kesimlerin temsilcilerinden mesajlarGGeenneell DDee¤¤eerrlleennddiirrmmee:: Prof. Dr. Metin Sözen
20 fiubat, 2010AAçç››ll››flfl SSuunnuummuu::Doç. Dr. Lütfü Savafl-Antakya Belediye Baflkan›
PPaanneell:: ““KKüüllttüürreell MMiirraass:: OOrrttaakk PPaayyddaaddaa BBuulluuflflmmaa-- ÜÜçç UUyygguullaammaa ÖÖrrnnee¤¤ii””OOttuurruumm BBaaflflkkaann››:: Mehmet Özhaseki, TKBBaflkan›, Kayseri Büyükflehir Bel. Baflkan›KKoonnuuflflmmaacc››llaarr::Burhanettin Kocamaz, Tarsus Belediye Baflkan›Ahmet Eflref Fak›baba, fianl›urfa Belediye Baflkan›As›m Güzelbey, Gaziantep Büyükflehir BelediyeBaflkan›GGeenneell DDee¤¤eerrlleennddiirrmmee
KKeenntt GGeezziissii:: St. Pierre Kilisesi ve Cehennem Kay›kç›s›,Heron, Habib-i Naccar Camisi, Sermaye Camisive Katolik Kilisesi, Kurtulufl Caddesi, TarihiAntakya Sokaklar› (Kabalt› Sokak, EsnafSanatkârlar Odas› Sanat Evi, Belediye KültürEvi, Ortodoks Kilisesi), Uzun Çarfl›, KurflunluHan
AArrkkeeoolloojjii MMüüzzeessii zziiyyaarreettii
MMeeddeenniiyyeettlleerr KKoorroossuu KKoonnsseerrii
Seminer’in ““KKüüllttüürreell MMiirraass:: OOrrttaakk PPaayyddaaddaaBBuulluuflflmmaa”” bafll›kl› ana konusunun amac›, TKBüyelerinin bu çok kültürlü kentin bütününe “do¤ru”bakabilmeleri ve farkl› kesimler aras›nda oluflturulacakiflbirliklerinin gelifltirilmesine vurgu yapmakt›. Budo¤rultudaki ilk mesajlar aç›l›fl gecesinde verildi.
S›ras›yla konuflan Antakya Belediye Baflkan› Doç.Dr. Lütfü Savafl, TKB ve Kayseri Büyükflehir BelediyeBaflkan› Mehmet Özhaseki ve Hatay Valisi CelalettinLekesiz, Antakya’n›n kültürleraras› birlikteli¤inin y›llard›rdevam etti¤ini vurgulad›lar. Ard›ndan, TTüürrkkiiyyee’’nniinniillkk ““KKüüllttüürreell MMiirraass YYüürrüüyyüüflflüü”” de¤erlendirildi ve cemaatönderleri, oda baflkanlar›, kent yöneticileri ile üniversitetemsilcileri, TKB üyeleri için yeniden bir araya geldi.
BBeelleeddiiyyee BBaaflflkkaann›› DDrr.. LLüüttffüü SSaavvaaflfl, Antakya’n›n Ortado¤uve Anadolu’yu birbirine ba¤layan bir geçifl merkeziolmas›n›n, yüzy›llard›r her mezhepten ve dinden insanlar›nbir arada yaflamas›na zemin haz›rlad›¤›n› söyledi. Ünlüdüflünür Libadios’un “Dünyay› gezip görmektekiamac›n›z e¤er farkl› kültürleri bir arada görmekse,Antakya’y› ziyaret etmeniz yeterlidir,” sözünü
ntakya… Kardeflli¤i ve bar›fl› ça¤r›flt›ranözgün bir kent... Anadolu’yu Suriye’ye veFilistin’e ba¤layan bir kilit yerleflim… 1938
y›l›nda Milletler Cemiyeti taraf›ndan kurulan vesadece 10 ay varl›¤›n› sürdüren “Hatay Devleti”nintan›¤›… II. Dünya Savafl› nedeniyle Hatay’dançekilen Frans›zlar›n ard›ndan, meclis karar›ylaTürkiye Cumhuriyeti’ne kat›lan Hatay Devleti’ninmerkezi güzel Antakya… Bu sanc›l› süreçten geriyekalan, kentteki cemaatlerin y›llard›r bir arada bar›flve kardefllik içinde sürdürdükleri ortak yaflam…
Dar sokaklar›nda gezerken çan ve ezan seslerininbirbirine kar›flt›¤›, farkl› din ve mezhepteninsanlar›n kendi ibadethanelerinde özgürcetoplanabildi¤i Antakya, Türkiye’nin kendine özgübir kenti. Günümüzde fliddetle özleminiduydu¤umuz bu birliktelik duygusu, kentin kültüreldokusunun korunmas› için at›lan ad›mlarda da öncürolü üstlenmifl durumda. 19 fiubat Pazar günü aç›l›fl›yap›lan Tarihi Kentler Birli¤i Antakya Semineri’ndefarkl› kesimlerin uyumlu birlikteli¤i dikkat çekti.
A
Antakya: Kültürleraras›
birliktelik ve ortak yaflam
seminer
9
Mehmet Özhaseki:
Hoflgörü ortam›
devam etmeli.
Celalettin
Lekesiz:
Kültür,
kimli¤imizi
oluflturur.
Lütfü Savafl:
Yüzy›llard›r bir
arada yafl›yoruz.
Onursal Baflkan› Ali Yeral ve Antakya Ticaret Borsas›Baflkan› Mehmet Ali Kuseyri tek tek söz ald›lar. Yerelyöneticiler, meslek odalar› ve cemaat önderlerinin birarada verdi¤i mesajlar, Antakya kentindekikültürleraras› birlikteli¤in devam edece¤i ve bununörnek oluflturmas› gerekti¤i yönündeydi.
hat›rlatarak bu birlikteli¤in devam edece¤inivurgulad›.
TTKKBB BBaaflflkkaann›› MMeehhmmeett ÖÖzzhhaasseekkii de, Antakya’yaözgü kültürleraras› birlikteli¤in ve hoflgörü ortam›n›ndevam etmesi gerekti¤ini vurgulad›. TKB’nin hedefbüyüterek yoluna devam etti¤ini söyleyen Özhaseki,somut olmayan kültürel miras›n da en az tarihieserlerin korunmas› kadar önemli oldu¤unu söyledi.Türkiye’de pek çok birli¤in kuruldu¤unu, TKB’ninise kendi ilkeleriyle yoluna devam etti¤ini belirtti.
HHaattaayy VVaalliissii CCeellaalleettttiinn LLeekkeessiizz ise, kent hakk›ndagenel bilgiler verdi: “Hatay’›n iki hudut kap›s› var,önemli tarihi mekânlara yak›n, maydanoz üretimindeTürkiye’de birinci s›rada, d›fl ticarette 6., ihracatta9. s›rada, ‹stanbul’dan sonraki en büyük nakliyatfilosuna sahip, ilk ma¤ara kilisesi Antakya’da. Farkl›kültür, etnik köken, dil, din ve mezhepten insan›nyaflama kararl›¤› bugün de devam ediyor. TKB üyeleriiflte böyle bir kentte topland›. Bizler, ilin yol haritas›n›oluflturmak için yola ç›kt›k. Kültür hepimizin bildi¤igibi kimli¤imizi oluflturur. Kültür, toplumun yaflay›flve düflünüfl fleklidir. Ancak pek çok de¤erimiz, rantkavgas› yüzünden kayboldu. Bu sadece mimari sorunde¤il; ayn› zamanda sosyo-kültürel yozlaflma ve gerilemesorunu. Bu sorun sadece yerel yönetimleri de¤il,tüm ülkeyi ilgilendiriyor. Birlikte yaflama kültürünügüçlendiren Hatay’da bu toplant›n›n yap›l›yorolmas›, çok anlaml› sonuçlar üretebilir. Buras› bar›fl,huzur, hoflgörü ve kültür kentidir. Hatay’da insan›temel alan bir bar›fl felsefesi infla edilmifltir.”
Aç›l›fl konuflmalar›n›n ard›ndan Neyzen Doç. Dr. SüleymanErguner taraf›ndan ney dinletisi gerçeklefltirildi.Ergüner Antakya yöresine ait unutulmufl bir çalg›olan “girift”i de çalarak yöresel müzi¤e bir örnek verdi.
Türkiye’nin ilk “Kültürel Miras Yürüyüflü” de¤erlendirildi…
24 Ekim 2009 Cumartesi günü, Antakya’da binlercekentlinin kat›ld›¤› Türkiye’nin ilk “Kültürel MirasYürüyüflü”nü düzenleyenler, seminerin aç›l›flkonuflmalar›n›n ard›ndan bir araya geldi. HatayValisi Lekesiz’in baflkanl›¤›nda düzenlenen oturumda,Antakya Belediye Baflkan› Doç. Dr. Lütfü Savafl,MKÜ Rektörü Prof. Dr. fierafettin Canda, MimarlarOdas› Antakya fiubesi Baflkan› Yaflar Coflkun, HatayMüftüsü Mustafa Sinano¤lu, Antakya Katolik KilisesiRuhani Lideri Dominico Bertogli, Antakya OrtodoksKilisesi Pederi Dimitri Do¤um, Musevi CemaatiBaflkan› fiaul Cenudio¤lu, Antakya Ticaret ve SanayiOdas› Baflkan Vekili Ünal Çolako¤lu, Esnaf veSanatkâr Odas› Baflkan› Kadir Teksöz, EHDAV
HHaattaayy ‹‹ll MMüüffttüüssüüMMuussttaaffaa SSiinnaannoo¤¤lluu::Hatay’a sahipç›kmak insanl›¤asahip ç›kmakt›r;bar›fla, kardeflli¤e,dünya huzurunakatk›da bulunmakt›r.
Hem kentini koruyan hem de bar›fl içindeyaflayan Antakya’y› dünya görsün, tan›s›n vehuzur kenti oldu¤umuzu anlas›n istiyoruz.
AAnnttaakkyyaa KKaattoolliikkKKiilliisseessii,, PPeeddeerrDDoommiinniikkoo BBeerrttoovvnnii::Tarihsel dokuyukorumak, kültürümüzütüm boyutlar›ylakurtarmak demektir.Farkl›l›klar olabilir
ama sonuçta tek bir Allaha inanan cemaatleriz.Karfl›l›kl› sayg› ve diyalog devam etmeli, as›rlard›roldu¤u gibi dostça yaflamay› sürdürmeliyiz.
MMuusseevvii CCeemmaaaattiiBBaaflflkkaann›› fifiaauullCCeennuuddiioo¤¤lluu::Kültür do¤an›nyaratt›klar›na karfl›l›kinsano¤lununyaratt›¤› her fleydirve bizim miras›m›zd›r.
Bizler miras› yiyen de¤il miras› sahiplenenülkenin bireyleriyiz. TKB Antakya Semineri, geleceknesillere bu bilinci afl›lamak için bir vesiledir.
MMuussttaaffaa KKeemmaallÜÜnniivveerrssiitteessii RReekkttöörrüüPPrrooff.. DDrr.. fifieerraaffeettttiinnCCaannddaa:: Üniversiteolarak bütünbilimsel, sosyal vekültürel gücümüzle,Antakya için bu
birlikteli¤in içindeyiz. Say›lar› artan üniversiteö¤rencilerimizin tarihi ve kültürel dokununkorundu¤u bir kentte e¤itim almalar›n› istiyoruz.
HHaattaayy VVaalliissiiCCeellaalleettttiinn LLeekkeessiizz::Antakya’daki kurum,kurulufl ve sivil toplumörgütlerinindeste¤iyle, kentlileribir araya getiren, üçkilometrelik bir
“Kültürel Miras Yürüyüflü” yapt›k. Bu yürüyüfl,önümüze ç›kan zorluklar› yenece¤imizin biriflaretidir.
AAnnttaakkyyaa BBeelleeddiiyyeeBBaaflflkkaann›› DDooçç.. DDrr..LLüüttffüü SSaavvaaflfl:: KültürelMiras Yürüyüflü’nünard›ndan, kanaatönderleri ve cemaatönderleriyle birlik veberaberli¤imiz daha
da pekiflti. Antakya’ya birkaç sene sonrayeniden geldi¤inizde verdi¤imiz sözlerituttu¤umuzu göreceksiniz.
AAnnttaakkyyaa TTiiccaarreettBBoorrssaass›› BBflflkk.. VVeekkiilliiÜÜnnaall ÇÇoollaakkoo¤¤lluu::UNESCO’nun bar›flkenti seçti¤i Antakya,görmeye gelenleri,hoflgörüsüyle etkiliyor.Her sokakta size
gülümseyen evler, dini yap›lar, hamamlar geçmiflinizlerini bugüne tafl›yor. Koruma ve yaflatmaçal›flmalar›n› desteklemek bafll›ca görevimizdir.
11
OOrrttooddookkss KKiilliisseessiiPPeeddeerrii DDiimmiittrriiDDoo¤¤uumm:: Bugün yinekol kola ayn› masan›netraf›nday›z. Aynenflehrimizde bulunanmozaikleriyle ünlüdünyan›n ikinci
büyük müzesinde oldu¤u gibi… Bizler de çokrenkli bir mozai¤i and›rmaktay›z… Antakyaevlerinin onar›lmas› ve günümüz koflullar›nagöre restore edimesi en büyük arzumuzdur.
EEHHDDAAVV OOnnuurrssaallBBaaflflkkaann›› AAllii YYeerraall::Alevi, Sünni, Müslüman,H›ristiyan, Yahudi,Türk, Arap, Kürt hepberaber kardeflli¤iyafl›yoruz. Bir sözvar; “Sen benim
mezhebimden, dinimden, ›rk›mdan, dünya görüflümdenolmasan da seni oldu¤un gibi ba¤r›ma bas›yorum.Sen her fleyden önce benim dünya kardeflimsin.”Tüm dünyan›n Antakyalaflmas› özlemiyle…
EEssnnaaff vvee SSaannaattkkâârrllaarrOOddaallaarr›› BBflflkk.. AAbbddüüllkkaaddiirrTTeekkssöözz:: Antakya,eskiça¤larda 2. büyükflehir unvan›na sahipti.Marangozlar, demirciler,tafl ustalar› gibiçeflitli esnaf ve
zanaatkâr›m›z, tarihi dokuya yapm›fl oldu¤u katk›ve dokunufllar ile Antakya do¤al yap›s›n› korumuflve tarihi kimli¤inden ödün vermemifltir.
MMiimmaarrllaarr OOddaass›› BBflflkk..YYaaflflaarr CCooflflkkuunn:: Turunç,hurma, limon, erik,dut a¤açlar›, tafldöfleli avlusu veyaflama mekânlar›ylageleneksel evlerimizkorunmal›d›r. ‹mrenerek
bakt›¤›m›z Avrupa kentlerinde, baflar›n›n sahipleribelediyelerdir. Bu nedenle belediyeler korumayave uygulamaya yönelik çözümler üretmelidir.Mimarlar Odas› olarak görev üstlenmeye haz›r›z.
TTiiccaarreett vvee SSaannaayyiiOOddaass›› BBaaflflkkaann››HHiikkmmeett ÇÇiinnççiinn::Ortado¤u’nun zorflartlar›nda bu masaetraf›ndakilerlebüyüdük, çok fleypaylaflt›k. Bu nedenle
Antakya Medeniyetler Korosu’nun destekledik.Koro, burada gördü¤ünüz, bar›fl u¤runa yolaç›km›fl amatör insanlardan olufluyor.
Prof. Dr. Metin Sözen Medeniyetler Korosu ile birlikte
Seminer kat›l›mc›lar› Ortodoks Kilisesi’nde
13
Kültür Elçileri TKB üyelerine Mozaik Müzesi’ni gezdirdi
Panel, soru ve cevaplarla sona erdi
ntakya Semineri’nin ikinci gününde, TTKKBBBBaaflflkkaann›› MMeehhmmeett ÖÖzzhhaasseekkii baflkanl›¤›nda“Kültürel Miras: Ortak Paydada Buluflma”
konulu bir panel yap›ld›. Konuflmac›lar TTaarrssuussBBeelleeddiiyyee BBaaflflkkaann›› BBuurrhhaanneettttiinn KKooccaammaazz,, fifiaannll››uurrffaaBBeelleeddiiyyee BBaaflflkkaann›› DDrr.. AAhhmmeett EEflflrreeff FFaakk››bbaabbaa vveeGGaazziiaanntteepp BBüüyyüükkflfleehhiirr BBeelleeddiiyyee BBaaflflkkaann›› DDrr.. AAss››mmGGüüzzeellbbeeyy, kentlerinde çok kültürlülü¤e dayanankoruma çal›flmalar›n› aktard›lar.
Panel öncesinde aç›l›fl sunumunu yapan AntakyaBelediye Baflkan› DDooçç.. DDrr.. LLüüttffüü SSaavvaaflfl,, kenttekoruma çal›flmalar›n›n, kendinden önceki belediyebaflkanlar› ‹ris fientürk ve Mehmet Yero¤ludöneminde bafllat›ld›¤›n› söyleyerek konuflmas›nabafllad›. Valilik, sivil toplum kurulufllar› ve cemaatönderlerinin de bu çal›flmalara kat›lmas›yla birlikte,Antakya’da tarihi dokunun h›zla aya¤a kalkaca¤›n›söyledi: “Antakya’daki birikimden hareketle, valilik,STK’lar ve cemaat önderleri ile birlikte yolumuzadevam ediyoruz. ÇEKÜL ve TKB’nin birikimleribizim için önemliydi. Sorular›m›z› yan›ts›zb›rakmad›lar. Tarihi dokuyu aya¤a kald›rmak içinne yapabiliriz diye düflünürken ‘Kültürel MirasYürüyüflü’nü düzenledik ve cesaretimiz artt›.
Yürüyüflün ard›ndan topland›k ve bir güzergâhçizdik. ÇEKÜL Vakf›’na yol göstericili¤i için teflekkürediyoruz. Kurtulufl Caddesi, Habib-i Neccar Camisive çevresi, tarihi Uzunçarfl› ve trafi¤e kapatmay›planlad›¤›m›z sokaklarla birlikte dört projehaz›rl›yoruz. Bir ay içinde ilk çal›flmalar bitecek.Gaziantep’i inceledik. As›m Bey ve ekibininbirikimlerinden faydalan›yoruz. Ayr›ca Ankara-Alt›nda¤,Eskiflehir gibi kentlerde de neler yap›ld›¤›n›inceledik. Önce, KUDEB ve proje grubunu kurduk.‹fiKUR ile iflbirli¤i yaparak kent atölyesi kurmayakarar verdik. Tafl, ahflap ve ferforje alan›ndayetiflecek 60 usta restorasyonlarda çal›flacak.Belediye’nin batan bir flirketi vard›. Bu flirketiyeniden güçlendirdik ve ihalelere girmeye kararverdik. Dünya çap›nda ikinci büyük arkeolojimüzesi Antakya’da; fakat daha büyük yeni birmüze yap›lmas› için çal›flmalar bafllad›. Tüm buprojeleri A¤ustos ay›nda hayata geçirmeyebafllayaca¤›z. Düflüncelerimizin eyleme geçmezaman› geldi. TKB ve ÇEKÜL’e bizi destekledi¤i içinteflekkür ediyorum.”
TTKKBB BBaaflflkkaann›› MMeehhmmeett ÖÖzzhhaasseekkii,, göçle bafllayançarp›k kentleflme ve küreselleflmenin olumsuzetkilerinden örnekler vererek ve kimliksiz kentlerinsorunlar›na de¤inerek oturumu bafllatt›. Kültüröncelikli kalk›nma plan› haz›rlayan üç kent olaraktan›mlad›¤› Tarsus, fianl›urfa ve Gaziantepkentlerinde yap›lan çal›flmalar›n, kimlikli kentleryaratma konusunda baflar›l› ad›mlar att›¤›n›söyleyerek sözü konuflmac›lara b›rakt›.
PANEL:
“Kültürel Miras:
Ortak Paydada Buluflma”
A
15
Tarsus Belediye Baflkan› BBuurrhhaanneettttiinn KKooccaammaazz,,ortak payda anlay›fl›ndan bahsederek sözlerinebafllad›: “Ortak payda, sadece günü kurtaracak birkavram olmamal›; gelece¤e tafl›nabilmeli. Temelindeinsanl›k olmal›. Antakya’daki bar›fl ve kardefllikortam›n› gördük; çok etkileyici. Tarsus’ta farkl›dinlere mensup yaflayan insanlar yok; fakat 1800’lüy›llarda yap›lm›fl bir Ortodoks kilisesi olan St. PaulKilisesi hâlâ dimdik ayakta. Tarsus ‹ncil’de yedisayfada yer al›yor; kentimiz H›ristiyanl›k için önemli.2001 y›l›nda tüm semavi dinlerin liderlerinin veKültür Bakanl›¤› yetkililerinin kat›ld›¤› bir ‘HoflgörüSempozyumu’ düzenledik. Sempozyum, yapaca¤›m›zçal›flmalar›n bafllang›c› oldu. St. Paul’un do¤du¤ubölgede istimlâk yapt›k ve bölgeyi yeniden düzenledik.Konaklama sorununu çözmeye çal›fl›yoruz. Di¤erkültür varl›klar›n›n restorasyonu ve kent müzesikurma haz›rl›klar› da devam ediyor. Gördük ki farkl›kesimlerle yap›lan iflbirlikleri, kentinize olumlu yans›yor.Önemli olan hoflgörü ve kardefllik içinde, karfl›l›kl›anlay›fla dayanan iliflkiler gelifltirmek. Kültürelde¤erler, kimsenin kiflisel mal› de¤il; bu ülkeye vedünyaya ait. Korumak hepimizin ortak görevi.”
Panel, fianl›urfa Belediye Baflkan› DDrr.. AAhhmmeett EEflflrreeffFFaakk››bbaabbaa’n›n konuflmas›yla devam etti:“Çal›flmalar›m›za tarihi hanlar bölgesinden bafllad›k.Önce altyap› sorununu çözdük. Ard›ndan sundur-malar› yeniledik. Tarihi 14 mahallede elektrik kablo-lar›n› yeralt›na ald›k. Bu çal›flmalar› yaparken, tümkurumlar›n eflzamanl› çal›flmas› için özen göster-dik. Ortak paydan›n önemi iflte burada ortaya ç›kt›.Tüm kesimlerin belediye ile birlikte çal›flmas›n›sa¤lad›k. Çal›flmalarla ilgili özelefltiri yapmal› veyanl›fllar›m›z› da paylaflmal›y›z. Örne¤in, çarfl›dakiüst örtü yenilemesini ahflap de¤il, daha ucuz birmalzemeden yapm›fl›z. Sonra üst dokunun günefliçok yans›tt›¤›n› ve s›cak oldu¤unu ö¤rendik. Yanl›fl›kabul edip yeniden düzenleme yapt›k. Uygulamayageçmeden önce farkl› kesimlerden, halktan,esnaftan görüfl almam›z gerekiyor. fianl›urfa Türklerve Araplar›n ortak yaflad›¤› bir kent; hiçbirsorunumuz yok. Burada da müthifl bir kültürelmozaik var. Gaziantep gibi koruma alan›nda öncükentleri örnek almak gerekli. Urfa’da bafllang›çtaortak paydada buluflamad›k. Bu durum halka dayans›d›. Sonra vali, üniversite, STK, bas›n veifladamlar›yla bir araya geldik. Gaziantep BelediyeBaflkan› As›m Bey tecrübeli ekibini bize destekvermesi için görevlendirdi. Urfa’da, ÇEKÜL Vakf› veAntep Belediyesi’nin teknik destek ekibinin kat›ld›¤›toplant›lar yapt›k. Güneydo¤u illeri olarak ortakak›lda buluflmal›y›z.”
Seminerin son konuflmac›s› Gaziantep BüyükflehirBelediye Baflkan› Dr. AAss››mm GGüüzzeellbbeeyy oldu. Güzelbeyson befl y›lda Antep’in geçirdi¤i de¤iflimi özetleyerekbaz› önemli noktalara vurgu yapt›: “Biz yöneticilerintek hedefi, kenti yaflanabilir hale getirmektir. Bununiçin düflünmek ve istemek yeterli de¤ildir. Ortak ak›lçerçevesinde harekete geçmek gerekir. Gaziantep’tekarfl› durufllarla çok karfl›laflt›k. Kimi zaman iknayöntemini kulland›k, kimi zaman yapt›¤›m›z iflin
BurhanettinKocamaz: Ortak paydan›ntemelinde önceinsanl›k olmal›.
Ahmet EflrefFak›baba:Özelefltiri yapmal›ve yanl›fllar›m›z›da paylaflmal›y›z.
As›m Güzelbey:Projeleri istemeyenler mutlaka olacakt›r,önemli olangönülden çal›flmak.
Metin Sözen:Burada kendinigerçek bar›flaadam›fllar›ntoplant›s› yap›l›yor.
Lütfü Savafl:Valilik, STK’larve cemaatönderlerininkat›l›m›yla ilerliyoruz.
do¤rulu¤una inan›yorsak, çatlak sesleri duymad›k.Balicilerin mesken tuttu¤u tarihi yap›lar› onard›k.Bu çocuklar›m›z için rehabilitasyon merkezi açt›k.El sanatlar›, tafl iflçili¤i, çeflitli spor dallar› gibi pekçok alanda e¤itimler vermeye devam ediyoruz.Birço¤u ifl buldu ve hayat› düzene girdi. Önemliolan sadece tarihi yap›lar› kurtarmak de¤il, kentteyaflayan insanlar›n sosyo-kültürel seviyelerini deyükseltmek olmal›d›r. KUDEB de çok önemli.Uzman bir kadroyla iflleriniz do¤ru ve h›zl› ilerliyor.Avrupa Birli¤i’ne proje haz›rlayarak, pek çok eserirestore ettik. Bey Mahallesi’nde ise 200 ev yenilendi.Mahallede sokak ›fl›klar›n› yerden yapt›k; çünkü okadar güzel bir doku ortaya ç›kt› ki, sokaklambalar›n›n bu güzelli¤i örtmesine raz› olamad›k.Antakya, Mardin, Urfa, Ad›yaman, Diyarbak›r,Kahramanmarafl gibi flehirler ortak ak›l konusundaflansl›. Çünkü önlerinde Antep gibi bir örnek var.Havza ölçe¤inde kültür odakl› kalk›nma için bukentlerin de elinden geleni yapaca¤›n› düflünüyorum.Bey Mahallesi’nde harap durumdaki bir binay›restore ederek Metin Sözen E¤itim ve Kültür Eviolarak ifllevlendiriyoruz. Aç›l›fl›n› en k›sa zamandayaparak, havza ölçe¤inde e¤itimlerin verilece¤i birmerkez haline getirece¤iz.”
ÇEKÜL Vakf› ve TKB Dan›flma Kurulu Baflkan› Prof.Dr. MMeettiinn SSöözzeenn ise seminerin de¤erlendirme
konuflmas›nda, do¤ru kadrolar›n kurulmas›na özengösterilmesi gerekti¤ini söyleyerek, ranta dayal›taleplerin TKB üyeleri taraf›ndan kabul görmemesigerekti¤ine vurgu yapt›: “Burada kendini gerçekbar›fla adam›fllar›n toplant›s› yap›l›yor. Ortak paydadabuluflmak için bir araya geldi¤imiz Antakya’daherkesi bir arada görmek do¤ru sonuçlaralaca¤›m›z›n iflaretidir. Nereden kaynak bulaca¤›n›soran küçük kentlere önce ortak ak›l oluflturmakgerekti¤ini söylüyorum. Valiler nas›l il ölçe¤indedestek veriyorsa, art›k kaymakamlar›m›z da butoplant›lara kat›lmaya bafllayarak, ilçe ölçe¤indekentlere destek verecek. TKB ile yola ç›karken,kentlerin, mahallelerin plan›n› yapaca¤›z sözünüvermifltik. Bugün As›m Güzelbey Do¤u Akdeniz’i deiçine alan bir havza haritas› gösterdi. Art›k herölçekte dayan›flma sözü veriyoruz. Dün aç›l›flta tümcemaat önderleri ve kent yöneticileri, birlikte çokgüzel bir resim verdi. Önemli olan o resmin içinidoldurmak. Çal›flmalar›m›z gelifltikçe rant eldeetmeye çal›flanlar karfl›m›zda durmaya bafllayacaklar.Bizler yeni bir dünyan›n beraberli¤ini kurmayaçal›fl›yoruz. Rahmetli Turgut Cansever, ‘Bütün imarplanlar›n› yakal›m; o zaman belki daha faydal›oluruz,’ demiflti. Masa bafl› planlar› TKB üyelerineyol göstermez. Sizlerden düzey ve aç›kl›k istiyoruz,do¤ru kadrolar istiyoruz. Her ölçekte kayna¤›nnereden geldi¤ini araflt›rmal›, ancak inand›r›c›buldu¤umuzda kullanmal›y›z.”
Habib-i Neccar Camisi
17Sunumlar›n ard›ndan gelen sorularla birlikte, farkl›kesimlerle birlikteli¤e dayal›, kültürel miras›n korunmas›yolunda nas›l çal›flmalar gerçeklefltirildi¤inin yan›tlar›arand›.
Çan ve ezan sesleri eflli¤inde kent gezisi…
Antakya sokaklar›nda oldu¤unuzu, çan ve ezanseslerinin birbirine kar›flmas›yla daha çokhissediyorsunuz. Yaklafl›k 500 kifli bu bar›fl vekardefllik seslerinin yükseldi¤i kentin darsokaklar›nda kültürel ve tarihi dokuyu inceledi.
St. Pierre Kilisesi ve Cehennem Kay›kç›s›, Habib-iNeccar Camisi, Sermaye Camisi ve Katolik Kilisesi,Kurtulufl Caddesi, tarihi Antakya sokaklar›, Esnaf veSanatkârlar Odas› Sanat Evi, Belediye Kültür Evi,Ortodoks Kilisesi, Uzun Çarfl›, Kurflunlu Han vedünyan›n ikinci büyük mozaik müzesi gezilerek,kentlilerle sohbet edildi.
TKB üyeleri, Antakya’n›n yaflayaca¤› de¤iflimetan›kl›k etmek için her ayr›nt›y› dikkatlice inceledi.Belki de bir sonraki gelifllerinde yürüdükleriyollar›n, gördükleri harabe evlerin, bak›ms›z tarihieserlerin hiçbiri olmayacak. Antakya, de¤iflimebafllamak için kararl› oldu¤unu TKB semineri ile birkez daha göstermifl oldu.
Rahibeler, pederler ve imamlar Medeniyetler Korosu’nda bir araya geldi…
“Farkl› dinlerde, farkl› dillerde tek Allah’a inand›k.Bizim farkl›l›klar›m›z zenginli¤imizdir.”
Antakya’da yaflayan farkl› din ve mezheplerdenkifliler bir araya gelerek 2007 y›l›nda MedeniyetlerKorosu’nu kurdular. Antakya Ticaret ve SanayiOdas›’n›n önderli¤inde kurulan koro, seminerin sonetkinli¤i olarak, TKB üyelerine bir konser verdi.
Müzisyen ekibiyle birlikte yaklafl›k 80 kifli bar›fl›temsil eden beyaz ve mavi renkli k›yafetleriylesahneye ç›karak, farkl› din ve mezheplere aitilahileri farkl› dillerde seslendirdi. Salonu dolduranbine yak›n insan›n alk›fllar› aras›nda, fieyda Koyafl’›nflefli¤inde konser veren Medeniyetler Korosu, isteküzerine herkesin ezbere bildi¤i “Bir Baflkad›r BenimMemleketim” flark›s›n› iki kez söyledi. Prof. Dr.Metin Sözen, coflkulu alk›fllar aras›nda sahneyeç›karak koroyu yaln›z b›rakmad›.
Medeniyetler Korosu
Saint Pierre Kilisesi
19
Mozaik Müzesi
Antakya Semineri nelerdüflündürdü?Mahmoud Zein AlabidinMimar, ÇEKÜL Vakf› Suriye Temsilcisi
Antakya seminerine kat›lmak bana, ÇEKÜLVakf›’n›n Suriye temsilcisi olarak ayr› bir sorumlulukve sevinç verdi. Belediye baflkanlar› neleryapt›klar›n› anlatt›lar, yeni fleyler ö¤rendim. Fakatkendime baz› sorular sormadan da edemedim;evet, korumac›l›k güzel ama kimin için koruyoruz?Sanki bu çal›flmalar turizme, turistlere yönelikyap›l›yor gibi geldi. Oysa kentleri sadece turistleriçin de¤il bu kentlerde yaflayan insanlar için dekorumak önemli. Ayr›ca bazen biraz acelecidavran›ld›¤›n› düflündüm. Planl›, yol haritalar›ç›kar›larak yap›lmal› ifller. Yoksa bir fleyi kurtar›rkenbaflka bir fleye zarar verme olas›l›¤› ortaya ç›k›yor.Halep’te de benzer sorunlar yaflad›k. Örne¤in birmahallede eski evlerin hemen hepsi otel oldu, buyanl›fl bir uygulamayd›. Yeni ifllev verirken bile birplana göre hareket edilmesi, kentin bütünlü¤üiçinde düflünülmesi gerekiyor. Fakat ümitliyim, bunoktaya geliniyor. Bu seminerlerde bir araya gelmek,tecrübeleri izlemek, hatalardan ders almak; önemliolan bu… Bugün Metin hocam›z beni say›n vali vebelediye baflkan› ile tan›flt›rd›. Türkiye’den mezunolan bir Halepli olarak Antakya üzerine bir fleyleryapmak isterim, bunu konufltuk. Bir ortak envanterçal›flmas› yapmay› önerdim, olumlu bakt›lar. Halepliolmama ra¤men ilk defa Antakya’ya geldim. ‹steristemez biraz ihmal edilmifl bir kent. Örne¤in Arapça,Türkçe, ‹ngilizce haz›rlanacak bir gezi haritas›ylaHaleplilere Antakya’y›, Antakyal›lara Halep’i tan›tabiliriz.Hocam›z›n dedi¤i gibi s›n›rlar› kald›ral›m. Mademvize kalkt›, s›n›rlar da kalkmal›, bunun için en güzeliletiflim arac› da kültür… Gaziantep’le yapt›¤›m›zçal›flmalarda bunu baflard›k, devam› gelmeli. BenAntakya ile ilgili çal›flmaya haz›r›m; takip edece¤im.
Bar›fl BulutMuratpafla Belediyesi Meclis Üyesi
Antakya semineri umdu¤umdan çok daha farkl› verenkli bir seminer oldu. Ortak ak›lda buluflmam›z veortak de¤erlerimizi paylaflmam›z gerekti¤inin; somutprojeleri, soyut projelerle birlefltirerek bunlar› dahakal›c› hale getirmemizin önünü açt›. TKB’nin buseminerleri bütün belediye baflkanlar›, yürütmekurullar›nca yak›ndan takip edilmesi gereken, ufukaçan seminerler. Metin hocam›z›n da söyledi¤i gibisorular art›k çok daha ileri seviyede. Bu dakat›l›mc›lar›n bilinçlendi¤ini, daha iyi projelerüreteceklerini gösteriyor.
Cennet Kay›kç›s› Heron
Antakya evi
21
Mehmet GönençBergama Belediye Baflkan›
Antakya’da farkl› kültürlerin, inançlar›n uzunzamand›r bir arada yafl›yor olmas› bizi çok etkiledi.Bugünkü seminerde de özellikle Gaziantep BüyükflehirBelediyesi ve di¤er çal›flmalar çok ayd›nlat›c›, ufukaç›c› oldu. Çünkü küçük belediyeler baz› konulardageriden geliyor; seminerler okula yeni kat›lan bizimgibi ö¤renciler için oldukça iyi geçiyor…Korumac›l›k anlam›nda Bergama’daki en büyükeksi¤imiz sokaktaki yurttafl›n bu bilinci henüzyeterince benimsemifl olmamas›. Oysa bu, sadeceyerel yönetimlerin ya da kamunun bilinçlenmesi,deste¤i ile olabilecek bir ifl de¤il. Korumaçal›flmalar›na mutlaka yurttafllar›n da kat›lmas›gerekiyor. Bergama Belediyesi olarak bir AvrupaBirli¤i projesi kapsam›nda, Hollanda BelediyelerBirli¤i ile bir çal›flma yürüttük. Bergama’daki eskiyap› sahiplerini restorasyon konusunda bilgilendirdik,bunu sürdürmeyi düflünüyoruz. Bergama’n›n Antakyaile benzeflen yanlar› da var: Anadolu’nun ilk kiliselerindenbirisi Bergama’da, ayr›ca bu y›l restorasyon yapmakarar› ald›¤›m›z bir sinagog var. Yani Bergama dadin turizmi aç›s›ndan önemli bir merkez, Antakya’dakisüreç bize de çal›flmalar›m›zda ›fl›k tutacak.
Nilay Özcanfiehir Planc›s›, Seferihisar Belediyesi
Üniversiteden yeni mezun oldum, 4 ayd›r dabelediyede çal›fl›yorum. Seferihisar 2005 y›l›ndanbu yana birli¤e üye ama bu benim kat›ld›¤›m ilkTKB semineri. Çok iyi geçti. Antakya’da farkl›kültürlerin bir arada yaflad›¤›n› biliyordum ama bukadar›n› beklemiyordum. Kentlerin daha yaflanabilirhale gelmeleri çok önemli. Özellikle Gaziantepörne¤i beni çok etkiledi. Neler yap›ld›¤›n› biliyordumama baflkandan dinlemek farkl›yd›. Onu dinlerkenmutlaka gidip gezmeliyiz diye düflündüm… Yap›lankonuflmalarda flöyle bir sorun hissettim: Sanki turistgelsin diye yap›l›yor bu ifller, oysa önemli olan okentte yaflayanlard›r. Kamu yarar› ön plandaolmal›d›r. Ama seminerden genel olarak çokmemnun kald›m, baz› fleyleri yapman›n mümkünoldu¤unu, yap›labilece¤ini gördüm. Ayr›cauygulamalar› görmek de benim için çok e¤iticioldu… Seferihisar bir süre önce cittaslow (sakinflehir) oldu. fiimdi cittaslow’un kriterlerini yerinegetirmek için yo¤un bir flekilde çal›fl›yoruz. Bu tarzçal›flmalarda halk›n deste¤ini almak çok önemli.Örne¤in bir yaya yolu düzenlemesi yapmakistiyoruz, insanlar›n bu konuda bile tereddütleri var.Genç bir ekibiz, belediye baflkan›m›z bu konulardaçok hevesli. Seferihisar’da güzel çal›flmalaryapaca¤›z.
Mahmoud ZeinAlabidin
Bar›fl Bulut
Mehmet Gönenç
Nilay Özcan
Antakyal› ustalar
Dünyada ve Türkiye’de koruma
bilincinin geliflim süreci
nsanl›k tarihine yön veren dönüflümlere tan›kl›ketmifl, benzersiz bir co¤rafyan›n zengin miras›nasahip olan Türkiye’de, koruma hareketinin
2000’li y›llara kadar da¤›n›kl›ktan kurtulamad›¤›,baflar›s›z bir görünüm sergiledi¤i bilinen bir gerçek.Bu yöndeki s›n›rl›, kesintili ve tepeden inmecigiriflimler, halk kesimlerine koruma bilinci kazand›ramad›,tarihi ve kültürel de¤erleri koruman›n önemitopluma anlat›lamad›, ekonomik ve toplumsaldönüflümlerin çalkant›lar›na karfl› durulamad›,yayg›n bir y›k›m, k›y›m ve kay›p yafland›. Bunlaraeklenen kurumlararas› eflgüdüm eksikli¤i, kaynakyetersizli¤i ve uzman kadrolar›n haz›rl›ks›zl›¤›sonucunda, kararl›l›k ve süreklilikten yoksunçabalar Türkiye’de etkin bir koruma politikas›n›nyerleflmesini baflar›s›z k›ld›. Ülkenin toplumsal vekültürel özünü büyük ölçüde yaralayan, kentlerimizigündelik ç›karlara feda eden, zevksizlik örne¤i,
koruma dosyas›
birbirinin efli yerleflmelere dönüfltüren bu süreç,atalar›n›n incelikli ve sayg›l› estetik anlay›fl›ndanhabersiz bir toplumun giderek kimli¤indenuzaklafl›p savrulmas›na neden oldu. Türkiyeonbinlerce y›l boyunca, kuzeyden güneyden,bat›dan do¤udan bu co¤rafyaya gelen insantopluluklar›n›n, kültürlerin, uygarl›klar›n gerideb›rakt›¤› izlerle zenginleflmifl, farkl›l›klar›nharmanland›¤›, birbiriyle iç içe geçip uzlaflarakbenzersizleflti¤i bir miras devralm›fl oldu¤unu sankiunuttu, belle¤ini yitirdi.
Taa ki 2000 y›l›na kadar… Unutulanlar›, gerçeksahipleri olan bugünün insanlar›yla, bu halk›n tümkesimleriyle paylaflarak, bu ola¤anüstü do¤al, tarihive kültürel birikimi koruma ve yaflatmasorumlulu¤u, Tarihi Kentler Birli¤i çat›s› alt›nda etekemi¤e büründü. Ülke insan›n› bu mirastabuluflturmak için yar›m yüzy›ld›r bir mücadele
‹
sürdürenler el ele omuz omuza verdi. Bubuluflmada, 2010 y›l›nda 20. y›l›n› kutlayan,kurulufl günlerinden çok öncelere uzanan birkoruma mücadelesinin tüm deneyim ve birikiminiözünde tafl›yan bir gönüllü kurulufl, ÇEKÜL Vakf›vard›. Kuruldu¤u 1954 y›l›ndan bu yana kent,toplum ve ülke ç›karlar›n› gözeten çal›flmalar›ylaetkin bir mücadelenin içinde seçkinleflen TürkiyeMimarlar Odas› vard›. TKB’nin kurulufl sürecinigerçeklefltiren Osmanl›’n›n ilk büyük baflkentiBursa’n›n Büyükflehir Belediyesi, UNESCO TürkiyeMilli Komisyonu, Arkeoloji ve Arkeologlar Derne¤i,ilgili üniversiteler vard›. Onlar›n yan›nda ve arkas›ndaKültür, ‹çiflleri, D›fliflleri, Orman ve Milli E¤itimBakanl›klar›’n›n güçlü deste¤i yer ald›. Tarihi KentlerBirli¤i, Türkiye’de korumay› yerel yönetimlere maleden, kültürel miras ilkelerine, bu topraklar›nyetifltirdi¤i seçkin bir bilim insan› El Cezeri’nin“Uygulamaya dönüflmeyen bilgi do¤ru ile yanl›flaras›nda bir yerdedir” sözüne yak›fl›rcas›na somutlukkazand›ran, kentlerin günlük yaflam›yla buluflturanbir kimlik kazand›.
2010 y›l›nda 10. y›l›n› dolduracak olan TarihiKentler Birli¤i, Türkiye’nin koruma tarihinde birdönüm noktas› olarak de¤erlendirilmesi gereken biroluflumdur. Bu oluflumun içinde yer alan herkesin,koruman›n tarihçesini ve Türkiye’deki gelifliminibilmekle sorumlu oldu¤u düflüncesiyle, GeçmifltenGelece¤e Yerel Kimlik dergisi olarak bir yaz› dizisinebafll›yoruz. Bu say›da birinci bölümü yay›mlanandizi, Tarihi Kentler Birli¤i ile onun kuruluflunaöncülük eden ÇEKÜL Vakf› ve Mimarlar Odas› gibisivil kurulufllar›n, 1985 y›l›ndan bu yana Bursa’n›ntarihsel miras›n› korumay› amaç edinen BursaBüyükflehir Belediyesi’nin Türkiye’nin korumatarihindeki yerini ve rolünü, bu mücadeleninnerelerden bafllay›p nerelere geldi¤ini, nerelereuzanma potansiyeli bar›nd›rd›¤›n› ana çizgileriylede¤erlendirmeyi amaçlamaktad›r.
23
Koruma bilinciEski eserleri koruma kayg›s›, tarihin her dönemindefarkl› amaçlar ve nedenlerle gündeme gelmifltir.Korunmaya de¤er görülen an›t, mimari yap› veyerleflmeler, genellikle dönemlerinin ekonomik,sosyal ve siyasal koflullar›na göre belirlenmifl, kimizaman dinsel, kimi zaman da milli duygular›nkorumaya yön verdi¤i görülmüfltür. Korumac›müdahalelerde ise yine dönemin sanatsal ve estetikanlay›fl›n›n izleri seçilir. Dolay›s›yla her ça¤daegemen olan sosyal yap› ve sanatsal ak›mlar›netkileri koruma davran›fl›nda gözlemlenebilir vekoruma davran›fllar› devirden devire de¤iflikliklergösterir.
‹lk insan, ölümlü oldu¤unun bilinci ile geride bir izb›rakma iste¤i duymufl, bir tafl kümesi, bir topraky›¤›n›, dikili bir kayadan oluflan ilk an›tlar› infla etmifl.Geçmifli ve gelece¤i, “flu an” kadar önemsemeyebafllad›ktan sonra an›tlara da de¤er vermeyebafllam›fl. ‹lk an›tlar›n dikilmesinin ard›ndan bak›m›ve korunmas› da gündeme gelmifl. An›tlar zamaniçinde ve kuflaklar aras›nda devaml›l›¤› sa¤lam›fl.
‹lk insan yerleflmeleri, gelenek ve törelerin, siyasigücün simgesi olan yönetim merkezlerinindevaml›l›¤›n› gözetmifller. Eski M›s›r ve Mezopotamyauygarl›klar›nda an›tlar› koruma duygusu, hemenher zaman dini inançlardan ve törelerdenkaynaklanm›fl. Mezopotamya’da tap›naklar›n belliaral›klarla onar›lmas› ve her yerleflmenin biröncekinin devam› olarak geliflmesi bir tarihkavram›n›n da varl›¤›na iflaret eder. Örne¤inSümerlilerin binlerce y›l ayn› tap›na¤› yenileyerekkullanmaya devam ettikleri bilinmektedir. Egeuygarl›klar›nda ise, M.Ö. ilk biny›llarda Girit’tekiKnossos ve Kuzey Ege’deki Troya gibi yerleflmelerde,her yeni kent bir öncekinin üzerine kurulsa da,kutsal mekânlar›n aynen korundu¤u görülür.
Eski Yunan kültürlerinde dinsel ba¤lar›n zay›flad›¤›,buna karfl›l›k an›tlar›n daha çok kifliler ad›nadikilmeye baflland›¤› gözlemlenir. Bu dönemsanatç›lar›, kendilerinden önce yap›lm›fl eserleritaklit etmekten çekinmez; böylelikle eski kuflaklar›neserlerine sayg›l›, gelene¤i koruma anlay›fl›n› daortaya koyar. M.S. 2. yüzy›l›n ünlü gezgini Pausanias,Olympia’daki Hera tap›na¤›ndan söz ederken,yaklafl›k 800 y›ll›k tap›na¤›n ilk sütun ve payelerinin
a¤açtan yap›ld›¤›n›, zamanla çürüyenlerinde¤ifltirilerek yerlerine tafl sütunlar yerlefltirildi¤inedikkat çeker (Erder, 1999:19).
Roma dönemine gelindi¤inde, M.Ö.1. yüzy›ldazenginli¤inin doru¤unda olan Pompei’de, Yunandöneminden kalan eski forumun oldu¤u gibi korunmuflolmas› ilgi çekicidir (a.g.e.:36). Ayn› yüzy›lda,‹mparator Augustus döneminde, günümüze kadarulaflan Mimarl›k Hakk›nda On Kitap adl› eserindeMarcus Vitruvius Pollio, yenilikle gelene¤iba¤daflt›rma çabas›n› çok aç›k flekilde savunur.Uzun bir süre Avrupa mimarisini etkilemifl olan bukitapta, yeni bir eser yarat›rken, önceki örneklerikorumaktan vazgeçilmemesi gerekti¤ini vurgular(a.g.e.:37-38). Bu ça¤da, imparatorlu¤un baflkentiRoma’da ev sahipleri, evlerini onarmaya mecburediliyor, önlerindeki yol ve kald›r›mlardan sorumlututuluyor, kas›tl› y›k›mlar cezaland›r›l›yordu (a.g.e.:45). Daha sonralar› baz› imparatorlar›n, örne¤inHadrian’›n (MS 117-138) eski eserlere karfl› sonderece duyarl› davrand›klar›, imparatorlu¤un çeflitliyerlerindeki Yunan eserlerini onard›klar› görülmüfltür(a.g.e.: 46). Son Roma imparatorlar›ndan Mayorianus’ungelenekleri ve kenti korumakta ›srarl› oldu¤u, baflageçer geçmez tarihi an›tlar›n y›k›lmas›n› engellemekiçin senatodan karar ç›kard›¤› bilinir (a.g.e.: 51).
Birinci Bölüm:
Bat› dünyas›ndan
Türkiye’ye
Göbeklitepe, fianl›urfa, 11 bin y›l önce
Genellikle ekonomik zafiyetin, siyasal istikrars›zl›¤›nve savafllar›n, tarihi eserlerin gözden ç›kar›lmas›naneden oldu¤u bir gerçektir. Büyük Roma‹mparatorlu¤u’nun y›k›lmas›na neden olan Vizigotistilas› sonras›nda (M.S. 410), bütün Romatap›naklar› h›zla ya¤ma edilmiflti. Karanl›k ça¤›nbafllang›c›na da iflaret eden bu dönemdeHristiyanl›¤›n yay›lmas› farkl› dinlere karfl›hoflgörüsüzlü¤ü art›rm›fl, eski an›tlar h›zla y›k›mau¤ram›flt›. Ancak ayn› dönemde, ‹stanbul’da e¤itimgörmüfl bir Ostrogot olan ‹mparator Theodorik (M.S.455-526), 32 y›ll›k hükümdarl›¤› s›ras›nda kültüralan›nda Yunan ve Roma uygarl›klar›n›n eserlerinikorumaya yönelik uygulamalar›yla “uygarl›¤›nbarbar flampiyonu” olarak ün yapm›flt›. Tarihiyap›lar› “müzelik eserler olarak de¤il, çal›flan, ifleyarayan” özellikleriyle de¤erlendirmifl, tüm ‹talya’daonar›m faaliyetlerini titizlikle uygulam›flt›. Mimarlarahitaben yazd›¤› mektupta da, “Bu mükemmelyap›lar, benim zevkim, imparatorlu¤un kudretinintasviri, fleref ve büyüklü¤ünün tan›¤›d›r. Eskiolanlar› bütün ihtiflamlar› ile koruman› ve her yeniyapt›¤›n›n bunlara stil yönünden uymas›n›sa¤laman› arzu ediyorum,” der (a.g.e.: 64-69).
Korumaya yönelik çabalar›n güçlendi¤i as›l dönem18. yüzy›ld›r. Bunda, tüm Avrupa’da Helen ve
Roma eserlerine karfl› uyanan ilginin etkisi olmufl,baz› yasal düzenlemelerle koruman›n ilk ad›mlar›at›lm›flt›r. 19. yüzy›l bafllar›nda Viollet-le-Duc’ünrestorasyon çal›flmalar› Avrupa’da korumaanlay›fl›n›n geliflimine öncülük eder ve Fransakorumac›l›kta liderli¤i üstlenir. Frans›z mimarValadier’nin 1821’de Roma’da gerçeklefltirdi¤i TitusAn›t› onar›m› hâlâ en iyi örneklerden biri say›l›r.
Koruman›n bir disiplin halini almas›, II. DünyaSavafl› sonras›na rastlamaktad›r. Bu tarihten sonra,an›tlar tarihi bir belge ve insan ürünü olarak,insanl›k serüvenini anlatan, güven ve aidiyetduygular›n› pekifltiren, uygarl›klar›n ve toplumlar›nsüreklili¤ini güvence alt›na alan ö¤eler olarak eleal›nmaya bafllam›flt›r. Parçac›l bir yaklafl›mla tek tekyap›lar de¤il, tarihi yap›n›n çevresiyle birlikte eleal›nmas›, yap› gruplar›, yerleflmeler ve bölgelerolarak de¤erlendirilmesi gündeme gelmifltir.Müdahale yöntemleri ve hukuki düzenlemeler debu bak›fl›n sonucu olarak flekillenir.
Geçmiflten kalan tarihi yap› ve dokularla yeniyap›laflmalar›n ba¤daflt›r›lmas› gere¤i ça¤daflmimarl›k ve flehir planc›l›¤›n›n temel ilkelerindendir.Bu yaklafl›m, eski güzel günlere özlem, geçmifliyeniden canland›rma, de¤iflime karfl› koyma gibi
Titus Zafer An›t›, Roma
25
tutucu ve gelenekselci bir anlay›fl›n ürünü de¤ildir.Ancak insanlar ve toplumlar her ça¤da geçmifleba¤l›l›k ile yenilikçi gelece¤in aras›nda gider gelirler.Koruma kurallar›n› sosyal, ekonomik ve siyas›tercihler ve toplumlar›n öncelikleri belirler,kamuoyunun e¤ilimleri ve de¤erleri yönlendirir.O nedenle yine her ça¤da, nelerin nas›l korunaca¤›ve nelerin gözden ç›kar›laca¤›na iliflkin kararlar herzaman kritik bir sorunsal olarak karfl›m›za ç›kar.Geri kalm›fl ya da geliflmekte olan ülkelerde, tarihieserler özellikle turizmin etkisiyle bir gelir kayna¤›olarak düflünülmekte ise de, koruma sorununuinsanla ve insan›n yarat›c›l›¤›yla ba¤daflt›rmak,yaflam›n ve gelene¤in bir parças› olarak ele almaköncelikli hedeftir.
Tarihi çevreyi koruma serüvenine Bat› dünyas›n›nönde gelen ülkelerinin öncülük etti¤i bir gerçektir.Ancak flimdi hayranl›kla, özenerek bakt›¤›m›zBat›’n›n iyi korunmufl kentleri çok dikenli yollardangeçerek bu günlere gelmifltir. Koruma fikrinin ilkfilizlenip doruk noktas›na ulaflt›¤›, koruma ilkeleri veuygulamalar›yla önce Avrupa ülkelerine, ard›ndanda tüm dünyaya örnek olan ‹talya’da, korumaanlay›fl›n›n, ilkelerinin ve kurumsal yap›lanmaörneklerinin yerleflmesi için yüzy›llar süren birmücadele yaflanm›flt›r. ‹talya, Fransa ve ‹ngiltere’ninkoruma tarihleri, bugün bu alanda yeni yeni yol katetmeye çal›flan ülkemiz için zengin derslerledoludur.
Koruman›n yüzlerce y›ll›k tarihi:‹talya örne¤i
Anl› flanl› Roma ‹mparatorlu¤unu üç gündeçökerten Vizigot istilas›yla bafllayan kültürel,sanatsal ve an›tsal yap›lar›n ya¤ma edilmesiRomal›lar› harekete geçirir. Görkemli bir tarihin vekültürün izleri, bir anda yok olma tehdidi ile karfl›karfl›yad›r. Ancak yüzy›llar boyu süren çalkant›lar,sürekli ve tutarl› koruma uygulamalar›na amanvermeyecektir. Kimi zaman din, kimi zaman kifliseliktidar u¤runa ülkenin yönetimine el koyanlar›n,eski eserlere gösterdikleri bireysel ilgi inifl ç›k›fllarlasürüp giderken, araya giren savafllar y›k›mlar›nönüne geçilmesine f›rsat tan›maz.
14. yüzy›lda, hayalindeki Roma özlemiyle kentegelen ozan Petrark, büyük bir düfl k›r›kl›¤›ylay›k›nt›lar› gezer ve Romal›lar›n tarihlerine iliflkinsayg›s›z davran›fllar›na ve cehaletlerine karfl›isyan›n› hayk›rmadan edemez. Yine de 14.yüzy›lda, dönemin sanatç›lar› ve hümanistlerininantik döneme duydu¤u ilgi ve klasisizm hayranl›¤›sayesinde, koruma bilincinin uyanmaya bafllad›¤›görülür. Bu dönemde Papal›k Roma’s›n›
parçalamay› hedefleyen siyasi hareketin ard›nda,biraz da Roma’ya ve onun tarihi geçmifline duyulantutku vard›r. Roma’y› Roma yapan kültürün kal›nt›lar›olan tarihi eserlerin bir listesinin ç›kar›lmas›çal›flmalar› da bu dönemde bafllayacakt›r. Rönesansöncesinde ‹talya kimli¤ini bulma yolundad›r. 15.yüzy›l›n güçlü yöneticisi Papa Nicolaus V. Roma’yageldi¤inde kenti güzellefltirmek için kollar›s›vayacakt›r. Ölümünden sonra, onun Roma’n›n eskian›tlar›n› koruma ve kenti güzellefltirmeçal›flmalar›n›n etkileri bütün ‹talya’ya yay›lmayabafllam›flt›r.
17. yüzy›l sonlar›na gelindi¤inde, Rönesansdöneminin de etkisiyle, kültür ve koruma bilinciAvrupa’ya da s›çram›flt›r; hatta Fransa’n›n bualandaki giderek artan a¤›rl›¤› hissedilmektedir.Roma hâlâ gözde kenttir, ziyaretçisi çoktur, tarihi ve
18. yüzy›l: Pantheon, Roma
19. yüzy›l: Pantheon, Roma
20. yüzy›l: Pantheon, Roma
kültürel varl›klar›yla esin kayna¤›d›r. Ancak buyayg›n ilgi sonucunda, Roma’dan di¤er Avrupaülkelerine do¤ru yo¤un bir tarihi eser kaçakç›l›¤›bafllam›fl, Avrupa müzeleri Roma eserleriylezenginleflme yolunu tutmufltur. Bu ya¤ma, duyarl›Romal›lar›n tepkisini çekerken, bir yandan daantikac›l›k büyük bir h›zla gelifliyor, taklitler,kopyalar, eksikleri yeni parçalarla tamamlanarakticarete sunulan eski eser kal›nt›lar› ra¤bet görüyordu.Yine de bu yüzy›l›n ayn› zamanda, tarihi eserlerleilgili belgelerin topland›¤›, sistemli bir flekildede¤erlendirilmeye çal›fl›ld›¤› bir dönem oldu¤unuda belirtmek gerekir.
Roma’n›n tarihi eserlerine ve kültür ürünlerine karfl›afl›r› ilginin yaratt›¤› heyecan, 18. yüzy›lda yeriniso¤ukkanl› ve ak›lc› yaklafl›mlara b›rakt›. Korumauygulamalar›na karfl› elefltiriler yükseliyor, tarih vekültür tarafs›z ve insanc›l bir yaklafl›mla incelemealt›na al›n›yordu. 19. yüzy›l bilimsel bak›fl aç›s›n›negemenli¤ini ilan etti¤i dönem oldu. Üniversitelerdetarihi eserlerin korunmas› ile ilgili kürsüler kuruluyor,belgeler didik didik taran›yor, önyarg›s›zde¤erlendirmeler yap›l›yordu. Colosseum, TitusZafer An›t› gibi tarihi an›tlar›n onar›m›nda da art›kçok titiz ve hassas uygulama ilkeleri gözetiliyordu.Kopya ve taklit azalm›flt›.
1870 y›l›nda ‹talya’da siyasi birli¤in kurulmas›ndansonra baflkent ilan edilen Roma’da yeniden birplanlama ve imar hareketi bafllar. Ancak ça¤dafl birkent kurma giriflimleri, birçok eserin ve kal›nt›n›nyeni kentin alt›nda kalmas›na da yol açar. 1873’teyap›lan naz›m plana ra¤men çeliflkili uygulamalarve elefltiriler devam etmektedir. 1906’dan sonra,kentteki geliflmenin heveslendirici etkisine kap›lanyat›r›mc›lar eskiyi, yeninin önünde engel olarakgörecekler, y›k›mlar›n artmas›na neden olacaklard›r.Ard›ndan gelen Mussolini ise 1936’dan sonra,kente görkemli bir çehre kazand›rmak içinyenileme çal›flmalar›na h›z vermek ister, ancakplanc›lar›n aras›ndaki sanat tarihçi, arkeolog veflehir planc›lar› buna karfl› direnirler. Giderek güçkazanan bilinçlenme sayesinde Roma eski karak-terini fazla kaybetmeden bugünlere gelir.
19. yüzy›l Avrupa’da büyüme ve zenginlik y›llar›yd›ve k›tan›n hemen hemen her yerinde, ayakta kalanve kullan›labilir durumda olan tarihi yap›lar bir birgözden ç›kar›ld›, yat›r›mc›lar›n sözü geçti. Yine deRoma’da bu y›llarda kurulan Eski Eserler Müdürlü¤übaflar›l› bir mücadele verdi; 1863’te kurulan SanatEserleri ile Tarihi An›t ve Eski Eserleri KorumaKomisyonu, 1865 y›l›nda yap›lan koruma yasas›,koruma odakl› bir kurumsal yap›n›n oluflmas›n› sa¤lad›.
Roma meydanlar›ndan örnekler
Tuscolo Meydan›
Cancelleria Meydan›
Santi Apostoli Meydan›
Sant'Andrea della Vale Meydan›
27
Koruma anlay›fl›n›n yerleflmesinde büyük katk›lar›olan, koruma kurumlar›nda yöneticilik, e¤itimkurumlar›nda hocal›k yapm›fl seçkin bir kifliyi,Gustavo Giovannoni’yi (1873-1947) burada anmakgerekir. Giovannoni özellikle tarihi eserlerinçevresinde yer alan dokunun yap›ya de¤er katt›¤›,bu nedenle mutlaka korunmas› ve yerleflmeninbütünlü¤ünün, mimari düzenin bozulmamas›gerekti¤ine iliflkin fikirleriyle yeni bir anlay›fl getirdi.Giovannoni’nin görüflleri, 1931 y›l›nda Uluslararas›Müzeler Örgütü taraf›ndan Atina’da düzenlenentoplant›da kabul edilen ve “Carta del RestauroItaliana” olarak bilinen onar›m esaslar› ve kurallar›nflekillenmesinde etkili olmufltu.
Ayd›nlar ve koruman›n kurumsallaflmas›: Fransa örne¤i
Frans›zlar da, koruma ilkelerine getirdikleri tan›mlamalarve 1887 y›l›ndan itibaren ç›kard›klar› yasalarla,hukuki altyap›n›n kurulmas›na öncülük ettiler vekorumaya yön verdiler. Bu süreçte, baflta“Y›k›c›larla Savafl” makalesi ile Victor Hugo ve“Onar›mc›lar en az y›k›c›lar kadar tehlikeli” ç›k›fl›yladikkat çeken, ünlü yazar, arkeolog ve tarihçi
Prosper Merimée olmak üzere, ayd›nlar›n toplumunkayg›lar›n› dile getirmesinin, 1887 yasas›n›nç›kar›lmas›nda önemli etkisi oldu. Korumay› sahiplenensivil kurulufllar›n ve derneklerin say›s›n›n artmas› dabir baflka etkendi. Frans›z Arkeoloji Derne¤i’nin kurucusuArcisse de Caumont’un resmi kurumlarla tart›flmalar›,yaz›lar› ve konferanslar›, Frans›z kamuoyundaönemli yank›lar yapt›.
Merkezi yönetim, 1830’dan sonra korumasorumlulu¤unu üstlenerek bu amaçla yap›lanmayabafllam›flt›. Bu geliflmenin ayd›nlar ve sivilkurulufllarca da desteklenmesi, bu arada e¤itiminde devreye sokulmas› Avrupa’da yeni bir ça¤›nbafllang›c› oldu. Ne yaz›k ki, bu dönemde an›tlar›nbelgelenmesi ve korunmas› çal›flmalar› toplumsalçalkant›lar yüzünden, kaynak ve kadro sorunlar›nedeniyle baflar›ya ulaflamad›. 19. yüzy›ldan sonrakoruma çal›flmalar› Viollet-le-Duc ve Haussmanngibi kiflilerin önderli¤inde h›zland› ancak bu kez derestorasyonlar›n niteli¤inden hoflnut olmayandernekler seslerini yükseltti. Paris An›tlar›n› SevenlerDerne¤i ve Frans›z Turing Kulübü elefltirilerde bafl›çekiyor, kamuoyu oluflturuyorlard›.
Colosseum, Roma
19. yüzy›ldan sonraki dönemde en dikkat çekenuygulamalar›n bafl›nda kamulaflt›rmalardaki art›flgelir. Ancak koruma çal›flmalar› II. Dünya Savafl› ilekesintiye u¤rayacak, ard›ndan savafl›n y›k›m›nakarfl› seferberlik bafllayacakt›. Art›k yap›lara ulusalkültür aç›s›ndan de¤il, kamu yarar› gerekçesiyleyaklafl›l›yor, el konabiliyordu. 1930’dan sonra listeyeal›nan tüm yap›lar›n restorasyonu ve bak›m›devletten yard›m al›yordu. Yap›n›n kiflili¤ine sayg›l›,
gelene¤e uygun malzemeyle, ancak fark edilmeyecekflekilde uygulanan onar›m anlay›fl› egemendi. 1962Malraux yasas›n›n kabulüne kadar olan budönemde, yasal düzenlemelerde eksikler olsa da,korumada merkeziyetçi sistem gelene¤i yerleflmiflti.Bundan sonra sadece tarihi de¤eri için korumakyerine, geçmifli temsil eden mimari yap› ve eserleringünlük yaflam›n içinde sosyal, ekonomik ve sanatde¤erini bulmas› amaçlan›yordu.
Paris’te bir Ortaça¤ yap›s› Paris’te 17. yüzy›l yap›lar›
Porte Hotel de Clisson, Paris, 14. yüzy›l Hotel de Massa, Paris, 19. yüzy›l
29
Korumada sivil kurulufllar›n gücü: ‹ngiltere örne¤i
‹ngiltere’de koruma sorumlulu¤unun resmikurumlarca ele al›nmas› oldukça geç bir tariherastlar. Tarihi çevrenin korunmas› hareketi daha çokgiriflimci kiflilerin ve Eski Eserler Derne¤i, TarihiYap›lar› Koruma Derne¤i, Oxford Mimarl›k Derne¤igibi sivil kurulufllar›n önderli¤inde geliflmifltir.
19. yüzy›l bafllar›nda Kilise Yapma Derne¤i (ChurchBuilding Society) taraf›ndan bafllat›lan yayg›n kiliserestorasyonlar›, ayn› yüzy›l›n ikinci yar›s›ndan sonraSir George Gilbert Scott’›n sorumlulu¤una verilir,ancak çok savruk ve y›k›c› oldu¤u savunulançal›flmalar, baflta ayd›nlar olmak üzere toplumunbüyük tepkisini çeker. ‹tirazlara göre, yap›lara eskigörünümünü kazand›rmak u¤runa, “restorasyon”ad› alt›nda yap› bozulmakta, restoratörler boflluklar›kendi bilgi ve görgülerine göre doldurarak yap›n›neskili¤inin silinmesine, cans›z ve yavan, sahte bireserin ortaya ç›kmas›na yol açmaktad›r. O kadar ki,‹ngiltere’de ‘restorasyon’ sözcü¤ü a¤za al›nmas› bilehofl karfl›lanmayan, yaln›z hatal› onar›mlar içinkullan›lan bir terime dönüflür. 1877’de kurulanTarihi Yap›lar› Koruma Derne¤i, bu tart›flmalara sonveren bir geliflmenin önünü açacak, tüm ülkedekionar›mlar›n bir anlamda denetçili¤ini üstlenecektir.Gördü¤ü genifl destekle toplumda bilinçlenmeningeliflmesini de sa¤layacakt›r. Christ Church Spitalfields, Londra
Londra Kulesi
16. yüzy›l yap›s›: Hall Place Topiary, Londra
18. yüzy›l yap›s›: Charlton House, Londra
S›raevler: Compton Road, Londra 19. yüzy›l yap›s›, Londra
18. yüzy›l yap›s›: Kenwood House, Londra
31
19. yüzy›l sonunda koruma faaliyetinde, ‹ngiltere’yeözgü bir oluflum, özel giriflimin rolü ortayaç›kacakt›r. 1895 y›l›nda, Octavia Hill ve HarwickRawsley adl› iki giriflimci taraf›ndan, Avrupa’dakibenzerlerinden çok farkl› bir yap›yla kurulanNational Trust, ba¤›fl ya da sat›n alma yoluylasahiplendi¤i mimari ve tarihi yap›lar ile do¤alalanlar› kamu yarar›na koruma görevini üstlenir.‹ngiltere’de devletin korumaya katk›s› ancak20. yüzy›la do¤ru görülecektir. Tarihi an›tlar›nkorunmas›yla ilgili ilk yasa önerisi 1873 y›l›ndaparlamentoya getirilir, ancak kifli haklar›na vemülkiyete ayk›r› oldu¤u gerekçesiyle reddedilir.1882 y›l›nda yumuflat›larak, yetersiz bir flekildegeçen yasa daha sonra birçok de¤iflikli¤eu¤rayacakt›r.
20. yüzy›l bafl›nda Londra Tarihi Yap›lar Dairesi’ninyap›lar› belgeleme, sat›n alma ve bak›m›n› yapmayönünde etkili çal›flmalar› göze çarpar. II. DünyaSavafl› s›ras›nda ve sonras›nda tarihi yap›lar›nkorunmas›na yönelik bilinçlenmede ve kurumsalyap›lanmalarda bir art›fl dikkati çekecektir. Bunuizleyen y›llarda k›sa sürede etkin önlemler al›nd›¤›,yeni uzmanl›k dallar›nda yap›lanmalara gidildi¤i,bunlar›n sonucunda birçok ülkenin örnek alaca¤›baflar›l› sonuçlar elde edildi¤i görülür. Yine de‹ngiltere’de tarihi yap›lar› korumakla u¤raflan,say›lar› 500’ü aflk›n dernek ve sivil kuruluflun gücüher zaman kendini hissettirir. Nitekim bakanl›kçaal›nan bir karar gere¤ince, tescilli bir yap›n›ny›k›lmas›na karar verilmeden önce, KraliyetTarihi An›tlar Komisyonu’nun yan› s›ra, befl sivilkuruluflun bilgisine baflvurulmas› koflulugetirilmifltir.
Korumada ça¤dafl restorasyon ilkelerine do¤ru
Korumada restorasyonun bilimsel yöntemlere vebelirli ilkelere ba¤l› olarak gerçeklefltirilmeyebafllanmas› 19. yüzy›la dayanmaktad›r. Bu yüzy›lda,“tarihi çevre nas›l korunmal›, koruma amaçl›müdahale nas›l olmal›?” sorular›, koruma gündemininbafl›nda yer al›r. Farkl› ülkelerde yapt›klar›restorasyon uygulamalar›yla öne ç›kan seçkinmimarlar, tart›flmalara ve giderek benimsenenilkelere yön verirler.
Bu y›llarda Fransa’da VViioolllleett--llee--DDuucc’ün (1814-1879) “üslup birli¤i” düflüncesiyle gerçeklefltirdi¤irestorasyon çal›flmalar› korumac›l›k tarihinde ilkönemli ad›mlar olarak an›lmaktad›r. 10 ciltlik eseriMimarl›¤›n Ak›lc› Ansiklopedisi’nde ilk kez
“restorasyon” kelimesini kullanan Viollet-le-Duc,restoratör mimar›n tarihi yap›y› yeniden yorumlayarak,gerekti¤inde yap›n›n daha önce hiç sahip olmad›¤›bir form oluflturarak yeni bir bütünlük kazand›rmas›gerekti¤ini savunuyordu. Ele ald›¤› eserlerden“mükemmel bir Ortaça¤ yap›s›” yaratma çabas›ylagerçeklefltirdi¤i “restorasyonlar”›, tarihsel gerçeklerleyarat›c› tadilat› harmanlayan bir özellik tafl›yordu. Entan›nm›fl çal›flmalar›n›n bafl›nda gelen Paris’tekiNotre Dame Kilisesi restorasyonunda, yap›y›temizlemekle kalmay›p “güncellemek”tençekinmemifl, üçüncü bir kule ve groteskheykelcikler eklemekte sak›nca görmemiflti.
Viollet-le-Duc’ün bu yaklafl›m›, yap›n›n tarih içindeeklenmifl olan katmanlardan ar›nd›r›larak yeni birbiçim kazanmas›n›n tarihe ve yap›ya sayg›s›zl›koldu¤u elefltirilerine neden olacakt›. En fliddetli tepki‹ngiltere’den, romantik görüflün öncüleri JJoohhnnRRuusskkiinn ve WWiilllliiaamm MMoorrrriiss’ten geldi. Ruskin, yap›n›nköklü müdahalelerle sahte bir kopyayadönüfltürülmesi yerine, bak›m›n›n yap›larak kendi
St. Denis Kilisesi, Viollet-le-Duc restorasyonu
haline b›rak›lmas›n›n en iyi koruma yolu oldu¤unusavunuyordu. Morris de bu tip uygulamalardakiflisel kararlar›n, binalar›n belge niteli¤ini yoketti¤ine dikkat çekiyordu.
Ça¤dafl restorasyon ilkeleri 1880-1890 y›llar›aras›nda, bu tart›flmalar›n ›fl›¤›nda geliflecektir.Öncü ‹talyan mimar CCaammiilllloo BBooiittoo,, tarihi birer belgeolan an›tlarda yap›lacak de¤iflikliklerin yan›lt›c›sonuçlar do¤urabilece¤ini vurguluyordu. Befl bafll›kalt›nda aç›klad›¤› restorasyon ilkelerine göre; zorunluhaller d›fl›nda yenileme ve eklerden olabildi¤incekaç›n›lmal›, önceki dönemlerde yap›lan eklentilerde korunmal›, yap›n›n görsel bütünlü¤üne vebiçimine sayg› gösterilmeli, yap›lan müdahaleleralg›lanabilir olmal› ve görsel malzeme ve raporlarlabelgelenmeliydi.
1883’te 3. Roma Mimarlar ve MühendislerKonferans›’nda sunulan Boito’nun ilkeleri,konferans bildirgesinin temelini oluflturdu vesonraki y›llarda ““PPrriimmeerraa CCaarrttaa ddeell RReessttaauurroo””((Birinci Restorasyon fiart›) olarak tan›nd›:
1. Yap›n›n eski ve yeni ö¤eleri aras›ndaki üslup fark›alg›lanabilir olmal›
2. Eski ve yeni malzemeler ay›rt edilebilmeli
3. Yeni s›va ve dekoratif ö¤elerden olabildi¤incekaç›n›lmal›
4. Restorasyon s›ras›nda yap›dan sökülmekzorunda kal›nan parçalar, yap›n›n yak›n›ndasergilenmeli
5. Yap›n›n yap›m tarihi yeni dokunun üzerindegösterilmeli
6. Uygulanan restorasyonun özelliklerini aç›klayanbir pano yerlefltirilmeli
7. Restorasyonun de¤iflik evrelerinin aflamalar›foto¤raflarla belgelenmeli
8. Restorasyon çal›flmas› anlafl›l›r bir flekildesergilenmeli
Boito’nun ard›ndan gelen ve onun kuram›n›gelifltiren GGuussttaavvoo GGiioovvaannnnoonnii (1873-1947),an›tlar›n çevreleri ve içinde bulunduklar› tarihi dokuile birlikte korunmalar› anlay›fl›na öncülük etti.Tarihi yap›lara kimliklerine uygun ifllev verilerekkullan›lmas›n›n yolunu açt›. Yap›daki tarihidönemlerin izlerinin silinmemesi, düzenli bak›m veiyilefltirmelerin yap›lmas›, yap›n›n oldu¤u gibikorunup tamamlamalardan kaç›n›lmas›,eklemelerin en az düzeyde, yal›n ve alg›lanabilirolmas›, müdahalelerin titizlikle belgelenmesi,geleneksel yöntemler yetersiz kald›¤›nda modern
Chateau de Pierrefonds, Viollet-le-Duc restorasyonu
33
tekniklerden de yararlan›labilece¤ine iliflkin ilkelerisavundu. 1931 tarihli Atina Konferans›’ndauzmanlar taraf›ndan tart›fl›lan ve kabul gören builkeler ““CCaarrttaa ddeell RReessttaauurroo IIttaalliiaannaa”” ad› alt›ndakurumsallaflt›.
Venedik Tüzü¤ü ve sonras›
II. Dünya Savafl›’n›n ard›ndan Avrupa’da yaflanany›k›m koruma alan›nda da yeni ihtiyaçlar›beraberinde getirdi. 1964 y›l›nda Venedik’tetoplanan 2. Uluslararas› Tarihi An›tlar Mimar veTeknisyenleri Kongresi’nin gündemi bu sorunlardo¤rultusunda belirlendi. Yar›m yüzy›la yak›n birsüredir uygulanan, kültür varl›klar›n›n korunmas› verestorasyonuna iliflkin temel uluslararas› belge olanVenedik Tüzü¤ü bu kongrede flekillendi. Dahasonra UNESCO’nun önderli¤inde tüm dünyadauygulanan bu belgede yer alan kararlar olufltu.‹zleyen y›llarda Avrupa Konseyi sempozyumlar›,1972 y›l›nda Dünya Miras› Kongresi, 1975 y›l›n›n“Avrupa Mimari Miras Y›l›” ilan edilmesi, ard›ndançal›flmalar›n UNESCO ve ICOMOS gibi kurulufllar›ndenetiminde gerçeklefltirilmesi ile devam etti.
1964 Venedik Tüzü¤ü’nün getirdi¤i ilkeler flöyleözetlenebilir:
• Tarihi eserler, sanatsal niteliklerinin yan› s›ratarihi belge de¤eri de tafl›maktad›r.
• An›tsal eserlerin yan› s›ra belge niteli¤i tafl›yantüm eserler koruma kapsam›na al›nmal›d›r.
• Tarihi an›tlar tek bafl›na de¤il çevreleriyle birlikteele al›nmal› ve korunmal›d›r.
• Korunacak yap›/yap› grubu uygun bir ifllevle veçevresiyle birlikte yaflat›larak sürekliliklerisa¤lanmal›d›r.
• Gerekmedikçe, an›t tüm ö¤eleriyle birliktebulundu¤u yerde korunmal›d›r.
• Korumada geleneksel tekniklere öncelikverilmeli, gerekti¤inde ça¤dafl tekniklerindenyararlan›lmal›, ancak yap›lacak eklerin kendinibelli etmesi sa¤lanmal›d›r.
• Her onar›m bilimsel çal›flma ve araflt›rmalaradayand›r›lmal›d›r.
• Tarih içerisinde an›ta yap›lm›fl olan eklere desayg› gösterilmeli, bunlar›n da birer belge niteli¤itafl›d›¤› unutulmamal›d›r.
• Arkeolojik alanlarda yap›lan çal›flmalarda yenideninfla yap›lmamal›, ancak yeni ve eski malzemeninbütünlenmesine dikkat edilmelidir.
• Çal›flmalar her aflamas›, ilgili raporlar ve görselmalzeme ile belgelenmeli, arflivlenmelidir.
Santi Maria e Donato Kilisesi, Murano-Camillo Boito restorasyonu
dahilinde her türlü resmi yap›m ve onar›m ifliniyürütmekle görevliydi. Hassa Mimarlar›n›n birincigörevi; padiflahlar›n veya hanedan mensuplar›n›nyapt›racaklar› binalar ile masraflar› devlethazinesinden ödenecek olan her tür yap›m veonar›m›n planlar›n› yapmak, keflif bedellerinihesaplamak ve projeler kabul edildikten sonrayap›m› yürütmekti. Yaln›z saray, cami, han,hamam, dükkân gibi binalar de¤il, köprüler,kay›khaneler, kaleler, hatta saray mensuplar›na aittürbeler de sorumluluklar› içinde yer al›yordu.
Öte yandan, suistimallerin önüne geçmek için,vak›flar taraf›ndan yapt›r›lacak çeflitli yap›m veonar›m ifllerinin de Hassa Mimarlar› taraf›ndandenetlenmesi öngörülüyordu. Bir baflka görevleriise; az›nl›klara ait ibadet yap›lar›n›n onar›mlar›ndakeflif ve denetimi üstlenmekti. ‹stanbul’da, kentdüzenini sa¤lamak ve yang›nlar›n yay›lmas›n›önlemek amac›yla, özel kiflilerin yapt›racaklar› han,hamam, dükkân, hatta evlerin yap›m› da HassaMimarlar›n›n ruhsat›na ba¤l› k›l›nm›fl, hatta y›kt›rmayetkisi verilmiflti. Örnek vermek gerekirse, Ayasofyaçevresinde, caminin sa¤ ve solunda "35"er arfl›n vemedrese taraf›nda da yol için "3" zira olarakbelirlenen inflaata yasak bölgede, kurallarauymayan yap›lar derhal y›kt›r›l›rd›.
Hassa Mimarlar› Oca¤›, 19. yüzy›l›n ikinci çeyre¤inekadar devam etti. 1831’de II. Mahmut taraf›ndanfiehreminli¤i ile Mimarbafl›l›k birlefltirilerek, Ebniye-iHassa Müdürlü¤ü kuruldu. Ebniye-i Hassa
1970’lerden itibaren, kentlerin eskime bölgelerindekitarihi dokular›n tekrar kentin yaflayan, canl› birparças› haline getirilmesi amaçland›. Yeni ile eskiaras›nda iliflki kurularak, tarihi bölgenin yenidende¤erli hale getirilmesi öngörüldü. Tarihi kentdokular›n›n, bugünün insanlar›na ve gelecekkuflaklara, dönemin yaflam felsefesini, toplumsal veekonomik yap›s›n› yans›tacak flekilde aya¤akald›r›lmas› ve günümüz ihtiyaçlar›na uygun birifllevle yaflat›lmas› önem kazand›. Kendi bafllar›naan›t olmayan, fakat bir arada tarihsel, geleneksel,görsel de¤erler tafl›yan kasabalar›n, kentlerinkendilerine özgü karakterlerini yaratan tüm ö¤eleri,bir arada de¤erlendirilerek koruma kapsam›naal›nd›. Geçmiflin izlerini bar›nd›ran bir çevredeyetiflen bireylerin, kültürel süreklilik bilincikazanacaklar› vurguland› ve “ortak bellek” kavram›gündeme getirildi. Böylelikle Venedik Tüzü¤ü,ça¤dafl restorasyon prensiplerinin evrensel düzeydegelifltirilmesi bak›m›ndan de¤erli bir belge olarak,tarihi çevrenin korunmas› ve yaflat›lmas›nda birdönüm noktas› oldu.
Türkiye’de korumaOsmanl›’dan Cumhuriyete
Osmanl› döneminde koruman›n tarihini HassaMimarlar› ile bafllatmak mümkün. Ne zamankuruldu¤u bilinmeyen Hassa Mimarlar Oca¤›,saraydan bafllayarak ‹stanbul'da ve imparatorluk
35
Müdürlü¤ü’nde çal›flan ve askeri amaçla kurulmuflolan Mühendishane-i Berri-yi Hümayun’dan yetiflenmühendislerin sivil mimariye tam uyum sa¤layamamas›üzerine, 1881’de Sanayi-i Nefise Mekteb-i Âlisi(Güzel Sanatlar Akademisi) aç›ld› ve ilk Türkmimarlar› buradan yetiflti (Turan, 1963).
Korumay› kurumsallaflt›rma giriflimlerinin gerçekanlamda Tanzimat döneminde (1839-1876)bafllad›¤› görülmektedir. An›tlar›n ve tarihi eserlerinkorunmas›na yönelik kurumsal düzenleme, ilki1868’de ressam, arkeolog ve müzeci OOssmmaannHHaammddii BBeeyy’in giriflimleriyle ç›kar›lan ve daha sonra1874, 1884 ve nihayet 1906’da yenilenen Asar-›Atika Nizamnamesi’dir. ‹lk nizamname arkeolojikkaz›lar ve buluntulara yönelikti. ‹kincisi, “tarihieserler” hakk›nda bir tan›m getiriyor ve bunlar›ndevlet mülkiyetinde oldu¤unu vurguluyor, ancakOsmanl› eserlerini kapsam d›fl› tutuyordu. Üçüncünizamname, koruman›n temel ilkelerinitan›ml›yordu; bu ilkeler daha sonra TürkiyeCumhuriyeti’nin mevzuat›na da temel olacakt›. Bunizamnamede tarihi eserler tan›m› geniflletildi veOsmanl› dönemi eserleri de kapsam içine al›nd›. ‹lkkez eserler üzerinde sahiplerinin haklar›nak›s›tlama getiriliyor, yurtd›fl›na ç›kar›lmas›yasaklan›yordu. 1826’dan beri kentlerde korumadansorumlu olan Nezaret-i Evkaf-› Hümayun’un yetkisiMaarif Nezareti’ne devredildi. 1906 nizamnamesiise tarihi eser kapsam›n› daha da geniflletti,Türk-‹slam eserleri ile kilise, havra, manast›r gibigayr›müslim eserlerini de tan›ma dahil etti. Maarif
Nezareti’ne ba¤l› bir müze komisyonu oluflturulmas›da tavsiye ediliyor, tafl›n›r tafl›nmaz eserleri bulankiflilere yetkililere haber verme yükümlülü¤ügetiriliyordu. Cumhuriyet kurulduktan sonra da,1973 y›l›na kadar bu mevzuata ba¤l› kal›nacakt›.
Osmanl› nizamnameleri korumay› düzenlerkenhiçbir cezai flart getirmiyordu. 1912’de ç›kar›lanAn›tlar› Koruma Yasas› bu konuda bir ilkti. Özelliklekaleler, surlar ve burçlara yap›lacak müdahaleleriçin yerel müzelerde kurulacak komisyonlar›nraporlar› gerekecekti. Ancak o dönemde yaln›zcaüç büyük kentte müze bulunmas› nedeniyle, bukarar uygulamaya yans›yamad›.
‹stanbul’daki tarihi eserlerin belgelenmesi ve bu eserlereyap›lacak müdahalelerin gözetim alt›na al›nmas›nailiflkin ilk haz›rl›klar 1917’de Eski An›tlar› KorumaKurulu ile bafllad›. Kurula ayn› zamanda MaarifNezareti, ‹stanbul fiehremaneti ve ‹stanbul EvkafMüdürlü¤ü’ne dan›flmanl›k yapma sorumlulu¤u da verildi.
Bütün bu geliflmeler olurken kentlerde tarihimahalleler yeni geliflme alanlar›ndan kopmayabafllam›flt›. Avrupa’daki sanayileflme hareketi, 17.yüzy›ldan 19. yüzy›l ortalar›na kadar hiçbir geliflmegöstermeyen Osmanl› kentlerindeki toplumsal veekonomik yap›y› sars›yordu. ‹stanbul bu olumsuzgeliflmelerden en çok pay›n› alan kent oldu.
Osmanl›’n›n son dönemlerindeki imar hareketlerinekoruma ve planlama aç›s›ndan bak›ld›¤›nda; an›tsalyap›lar›n ve arkeolojik alanlar›n korunmas›na önem
verilirken sivil yap›lar›n korunmas›n›n gözard›edildi¤i, bütüncül kent plan› uygulamas›n›n yerineyol düzenlemeleri ve yang›n yeri planlar› ve acildurumlarda tarihi merkezlerden uzak yenimahallelerin kurulmas› ile yetinildi¤i görülür.
Cumhuriyet sonras› ilk ad›mlar (1923-1950)
1923’te kurulan genç Cumhuriyet, uygar birtopluma dayal› bir ulus devlet yaratmay› hedefleyenkültür politikas› do¤rultusunda, Osmanl› kurumlar›n›laik kurumlara dönüfltürmek üzere harekete geçti.Bir yandan Türk Tarih Kurumu ve Türk Dil Kurumugibi yeni kurumlar oluflturuluyor, bir yandan daOsmanl› öncesine uzanan tarihsel miras araflt›r›l›yorve Bat›’dan esinlenen yeni bir mimarl›k ak›m› teflvikediliyordu. Osmanl›’dan devral›nan vak›flar ise1924’te kurulan Evkaf ve fieriye Vekaleti içindeaynen muhafaza ediliyor, 1936’dan sonra kurulanVak›flar Genel Müdürlü¤ü’ne devrediliyordu.
Bu y›llarda ne kültürel varl›klar›n korunmas›ndansorumlu Maarif Vekaleti ne de vak›f eserlerinin ba¤l›oldu¤u Evkaf ve fieriye Vekaleti korumaya yöneliketkin bir giriflimde bulunamad›. Daha çok‹stanbul’daki eserlere yönelik oluflturulan TarihiEserler Kurulu, tarihi varl›klar konusunda karar
verme yetkisine sahip ilk uzman kurulufltu. Ancakyeni Cumhuriyet çok s›n›rl› bütçelerle büyükat›l›mlar gerçeklefltirmeye çal›fl›rken, elindeolmayan nedenlerle koruma konusunda fazla birvarl›k gösteremedi. Osmanl›’dan kalan tarihi eserlerboflalt›lm›fl, Saltanattan kalanlar, korumakonusunda uzmanl›ktan ve kaynaktan yoksunkurumlar›n sorumlulu¤una verilmifl, ciddi biçimdeihmale u¤ram›fllard›.
15 Nisan 1931’de Mustafa Kemal’in emriylekurulan Türk Tarih Kurumu, bu topraklardayaflam›fl tüm uygarl›klar›n incelenmesi vekorunmas›n› amaçl›yordu. 1935 y›l›nda FloryaKöflkü’ne ça¤›rd›¤› Türk Tarih Kurumu Baflkan›Hasan Fehmi Çambel ve Afet ‹nan’a Atatürk, “hertürlü kültürel ve arkeolojik belgelerin toplama,koruma, restorasyonu için yeterli tedbirlerinal›nmas›, ilgili kurumlarla iflbirli¤ine gidilmesi, yerelçevrelerin duyarl› olmalar›, yaln›zca kaz›lar›n yeterliolmayaca¤›, buluntular›n restorasyonunun yap›larakkorunmalar›” konusunda uyar›da bulunacakt›. Yineayn› y›llarda, eski eserler konusunda görevlendirilenyüksek düzeyde bir komisyon taraf›ndan haz›rlananraporda yer alan kayg›lar üzerine, 1933’te ulusal birAn›tlar› Koruma Kurulu oluflturulacakt›. Ard›ndantarihi yap›lar›n h›zla kay›t alt›na al›nmas›,
Zeyrek Camisi (Pantokrator Kilisesi)
37
belgelenmesi ve onar›lmas›na iliflkin uygulamalarbelirsizlik dönemine son verdi. 3500 an›t kay›talt›na al›nd›, tehlike alt›ndaki yap›lar belirlendi,ayr›nt›l› raporlar haz›rland›.
Cumhuriyetin ikinci döneminde, Vak›flar GenelMüdürlü¤ü’nün öncülü¤ünde Osmanl› yap›lar›nakarfl› bir ilgi uyand›. Ancak bu yap›lar›n genelmüdürlü¤ün mülkiyetine verilmesi bütüncülkoruma ilkelerine ters düflecekti; üstelik bu kurumböylesine zengin bir varl›¤›n onar›lmas› için yeterlikayna¤a sahip de¤ildi. Nitekim 1954’te kurulanVak›flar Bankas› ile bu kuruma kaynakoluflturulmas› amaçlan›yordu.
Osmanl› döneminde temelleri at›lan yasal mevzuatve yap›lanma Türkiye Cumhuriyeti döneminde deaynen devam etti. 1930’da yap›s› ve sorumluluklar›tan›mlanan belediyelerin, koruma ile ilgili rolleri,tarihi kamu yap›lar›n›n proje ve onar›mlar›n›onaylamaktan ibaretti. 1933’te yap›lan bir düzenlemeylebelediyeler, kent planlar› haz›rlamak için bir uzmançal›flt›rmak, bu plan s›n›rlar› içinde kalan an›tlar›belirlemek ve çevresinde 10 metre geniflli¤inde biraç›k alan b›rakmak zorunda b›rak›ld›. 1973 y›l›nakadar belediyelerin koruma ile ilgili tekyükümlülü¤ünü tan›mlayan bu hüküm, 1984’ekadar geçerlili¤ini koruyacakt›. An›tlar›n çevrelerininaç›lmas› tarihi dokudan kopar›lmalar›na,bütünlü¤ün parçalanmas›na yol açacakt›. 1950’liy›llara böyle gelindi.
Nurlu ufuklar (1951-1973)
1950 sonras›, 1970’lere kadar sürecek olandönem, eskinin yeninin önündeki en büyük engelolarak görüldü¤ü, tarihi yap›lar›n imar hareketlerinefeda edildi¤i, geleneksel kent yap›lar›n›n temeldende¤iflti¤i yeni bir anlay›fl›n egemen oldu¤u, korumaaç›s›ndan talihsiz bir zaman dilimiydi. Buolumsuzluklara koflut olarak, tarihi yap›lar›nbelgelenmesi ve kay›t alt›na al›nmas› da bir yandansürüyor, ancak kentlerdeki y›k›m ve yenilemefaaliyetinin bask›s›, kaynak ve uzman kadroyetersizli¤i, koruma çal›flmalar›n›n uygulamayadönüflmesine engel oluyordu. Yine de 1972’deBaflbakanl›¤a ba¤l› olarak görev yapan TarihiEserler ve Müzeler Genel Müdürlü¤ü’nün kentlerdeaç›lan flubeleri arac›l›¤›yla yerel teflkilat oluflmayabafll›yordu.
Bu dönemin koruma aç›s›ndan en dikkat çekicigeliflmesi olarak GGaayyrr››mmeennkkuull EEsskkii EEsseerrlleerr vvee AAnn››ttllaarrYYüükksseekk KKuurruulluu (GEEAYK)’nun oluflturulmas›gösterilebilir. 1964 tarihli Venedik Tüzü¤ü ve
hemen ard›ndan kurulan ICOMOS (Uluslararas›An›tlar ve Sitler Konseyi), uzmanlar ile yerelyönetim ve sivil toplum temsilcilerinden bir üstkurul oluflturulmas›n›, kentlerdeki korumaçal›flmalar›n›n bu üst örgüte ba¤lanarak projelerinbürokrasi sarmal›ndan kurtar›lmas›n› öngörmüfltü.Bu geliflmenin hemen sonras›nda Türkiye’deoluflturulan Gayrimenkul Eski Eserler ve An›tlarYüksek Kurulu da Venedik Tüzü¤ü’nü kabuletmiflti. Böylelikle tarihsel yap›lar›n çevreleriylebirlikte ele al›nmas› gere¤i 1970’lerin bafl›ndabenimsenmeye bafllad› (Ulusoy, 2008). Merkezi veyerel idarenin üzerinde karar yetkisine sahip,tümüyle özerk olan bu kurul, Türkiye’de korumafikrinin oluflmas›nda önemli bir rol oynad›. Giderek“tteekk yyaapp›› ööllççee¤¤iinnddeenn aallaann kkoorruummaass››nnaa ggeeççiiflfl”intart›flmaya aç›lmas›na neden oldu. “KKoorruummaa aallaann››””ve ““tteesscciillllii bbiinnaallaarraa öözzeelllliikklleerriinnee uuyygguunn mmüüddaahhaalleebbiiççiimmlleerrii”” kavramlar›n› getirdi. VenedikTüzü¤ü’nün, “estetik, etnolojik veya antropolojikaç›dan istisnai düzeyde evrensel bir de¤ere sahipolan, arkeolojik sitlerin de dahil oldu¤u, insantasar›m› eserlerin veya do¤ayla insan›n birlikteyaratt›¤› eserlerin bulundu¤u alanlar” olaraktan›mlad›¤› ““ssiitt aallaann››”” kavram› kabul edildi.
Tek yap› ölçe¤inden alan korumas›na(1973-1983)
1973 y›l›nda ç›kar›lan 1710 say›l› yasa, 1906 tarihlison Osmanl› Nizamnamesi’nden sonra, kültürmiras›n›n korunmas›na yönelik ilk yasad›r. ‘Sit,tarihi sit, arkeolojik sit ve do¤al sit’ sözcükleri ilkkez bu yasada yer ald›. Dahas› An›tlar YüksekKurulu tek yap›lar›n yan› s›ra tarihi ve do¤alalanlar›n da korunmas›ndan sorumlu tutuldu.Böylelikle ““bbüüttüünnccüüll yyaakkllaaflfl››mm”” k⤛t üzerinde deolsa Türkiye’nin koruma tarihinde yerini ald›. Hatta1975 tarihli Amsterdam Bildirgesi’nden 2 y›l önce.
AAmmsstteerrddaamm BBiillddiirrggeessii,, 1975 y›l›nda toplananAmsterdam Avrupa Mimarl›k Miras› Kongre’sitaraf›ndan kabul edilen “bütünsel koruma”y› flusözlerle tan›ml›yordu: “Mimarl›k miras›n›nkorunmas›, ikincil bir kayg› olmak yerine kentsel vebölgesel planlaman›n bütüncül bir parças›olmal›d›r.” Bu hedefin gerçekleflmesi için gereklikoflullar› ise; (a) yerel yönetimlerin sorumlulu¤u vehalk›n kat›l›m›, (b) toplumsal etkenlerin göz önüneal›nmas›, (c) yasal ve yönetsel önlemlerin uyarlanmas›,(d) uygun mali kaynaklar›n sa¤lanmas›, ve (e)restorasyon ve iyilefltirmeye yönelik yöntemlerin veteknik becerilerin gelifltirilmesi olarak belirliyordu(Güçhan ve Kurul, 2009).
Bergama Akropol
39
Ne var ki, An›tlar Yüksek Kurulu’nun kararlar› veyeni yasan›n emirlerinin uygulamaya konulmas› hiçde kolay olmad›; toplumda hâlâ koruman›n,kentleflmenin ve geliflmenin önünde bir engeloluflturdu¤una iliflkin bir kan› egemendi.
An›tlar Yüksek Kurulu yeni düzenlemeye göre,arkeolojik ve koruma alanlar›n› belirlemeyebafllad›ktan sonra, daha önce onaylanm›fl olan imarplanlar› geçerlili¤ini yitirdi. Koruma alan› ilanedilmesinden sonraki iki y›l içinde, belediyelerinkoruma nâz›m planlar›n› haz›rlamas› gerekiyordu.Tart›flmalar bafllad›. Hem imardan sorumlu yerelyönetimler, hem de mülk sahipleri bu yeni düzenlemeyekarfl› büyük bir direnifl gösterdiler. Belediyeler 1710say›l› yasay› imar›n önünde önemli bir engel olarakgörüyor, nâz›m plan haz›rlamakta ayak diremeyisürdürürken, gayr›menkul sahipleri de yasay›mülkiyet haklar›na tecavüz olarak de¤erlendiriyordu.Bir yandan müteahhide kat karfl›l›¤›nda verilen arsaspekülasyonlar› sonucu kentlerin dokusu h›zlade¤iflirken, bir yandan da yeni yasa ile özelliklekent dokular›n›n korunmas›na önem verilmeyebafllan›yor, eski evlerin y›k›lmas› ve onar›m› belirliyasalara ba¤lanarak kent belle¤ini oluflturan fizikselyap›, Gayrimenkul Eski Eserler ve An›tlar YüksekKurulu kararlar› ile korunmaya çal›fl›l›yordu. 1960ve 70’lerde bu çeliflkili durum olanca h›z›yla sürüpgiderken, kentlerde öylesine hummal› bir inflaatfaaliyeti egemendi ve rant öylesine yüksekti ki,tarihi yap›lar bu gidiflin önünde duram›yorlard›.
Öte yandan, yaln›zca yasal düzenlemelerle getirilmeye
çal›fl›lan koruma gayretleri özünde tepeden inme,yukar›dan afla¤›ya bir hareketti. Tarihi ve kültürelvarl›klar›n önemi ve de¤eri konusunda bilinçlendirmeyeyönelik hiçbir çaba gösterilmemesi, bu varl›klar›nyitirilmesinin yol açaca¤› ulusal bellek ve kimlikkayb›n›n gündemde hiç mi hiç yer almamas› dadirencin çok önemli nedenlerinden biriydi. Buboyutun gözard› edilmesi koruma alan›n› birmücadele ve çekiflme alan›na çevirdi. Bu olguyaErder flu sözlerle dikkat çekmekteydi: “An›t veçevre korunmas›nda var›lan kararlar›n ve bunlar›nuygulamas› için oluflturulan idari ve hukukitedbirlerin, koruma anlay›fl›nda halkla bir iliflkisikurulmam›flsa, yeterliliklerinden flüphe etmeklaz›md›r. Aksi halde çal›flmalar›n olumlu oldu¤u, birsan› olarak kalmaktad›r. Onar›mda al›nacakkararlarda teknik yönden oldu¤u kadar insanadönüklü¤ü yönünden de ilgili bilimsel çal›flmalarayer vermenin önemi büyüktür.” (Erder, 1975: 247).
Yerelleflmeye do¤ru: 1983-2000
Bütün itirazlara ve tepkilere ra¤men 1973’ten1983’e kadar An›tlar Yüksek Kurulu koruman›n tekpatronu oldu. Geliflmenin önündeki engel oldu¤ualg›s› ve sürtüflmeler sürdü gitti, ama bu süreçtetescillemeler ve belgelemeler de devam ediyordu.‹ller Bankas›, belediyeler ve Tapu KadastroDaireleri, imar planlar›n› koruma ilkelerine görehaz›rlamalar› yönünde bilgilendiriliyor, ama gereklimekanizmalar oluflturulam›yordu. Nitekim Koruma‹mar Planlar›’n›n haz›rlanmas›na iliflkin sözleflmenin
Süleymaniye Camisi, ‹stanbul
1990’da haz›rlanmas›na kadar geçen süredeyap›lan imar planlar›, koruma alt›na al›nm›fl tescilliyap›lar› göz ard› ettiler.
1983 y›l›nda ç›kar›lan Kültür ve Tabiat Varl›klar›Koruma Kanunu ile “eski eser” tan›m› yerine““kküüllttüürreell vvaarrll››kk vvee kküüllttüürreell mmiirraass”” kavramlar› getirildi,konu daha genifl bir kültürel ba¤lamda yorumland›.Sit alanlar›, ev ve mahalle korumac›l›¤› gibi konular,an›tsal yap›lar›n yan› s›ra gündeme al›nd›. An›tlarYüksek Kurulu’nun yerini Kültür ve Tabiat Varl›klar›Koruma Bölge Kurullar› ve Kültür ve TabiatVarl›klar› Koruma Yüksek Kurulu ald›. BölgeKoruma Kurullar› kararlar›n bir ölçüde yereledevredilmesini sa¤lad› ise de, bu kez de bu kurullaryerelin bask›s› ile karfl› karfl›ya kald›lar. Bugün 33Koruma Kurulu’nun görev bafl›nda olmas›nara¤men, uzman eksikli¤i ve baz› uzmanlar›n al›nankararlar›n uygulanmas›ndaki engeller ve zorluklarnedeniyle görev almaktan kaç›nmas› sonucunda,kurullar›n etkin çal›flt›¤›n› söylemek iyimserlik olur.
1989’da Kültür Bakanl›¤› kuruldu ve 1972’den beriBaflbakanl›¤a ba¤l› çal›flan Tarihi Varl›klar veMüzeler Genel Müdürlü¤ü ikiye ayr›larak TescilliAn›tlar ve Müzeler Genel Müdürlü¤ü ve Kültür veTabiat Varl›klar› Genel Müdürlü¤ü kurularakbakanl›¤a ba¤land›. Bu tarihten sonra korumasorumlulu¤u art›k Kültür Bakanl›¤›’na aitti. Bütünkoruma nâz›m planlar› ve tüm müdahale projeleri,Bakanl›¤›n belirledi¤i ilkeler ve Bölge Kurullar›’n›nonay› do¤rultusunda gerçekleflmek zorundayd›.Belediyeler art›k “Koruma nâz›m planlar›”gelifltirmek, bu planlar› uygulayabilmek için BölgeKurullar›n›n onay›ndan geçirmekle yükümlüydüler.Bu yap›, köklü de¤iflikliklerin yürürlü¤e girdi¤i2000’li y›llara kadar geçerlili¤ini korudu.
Sonuç
Ana çizgileriyle özetlemeye çal›flt›¤›m›z dünyakoruma tarihi, Türkiye’deki tarihi ve kültürelçevrenin korunmas› sürecine iliflkin de¤erli dersleriçeriyor. 2000’li y›llara kadar Türkiye’de tarihiçevrenin korunmas›na yönelik yaflananlar, korumatarihimiz aç›s›ndan pek de övünülecek bir geliflmeyiyans›tm›yor. Buna karfl›l›k 2000 y›l›ndan sonras›,koruman›n kaderinin bir ölçüde de¤iflmeyebafllad›¤› bir dönem olarak kabul edilebilir. Bu
dönemin en dikkat çeken özelli¤i, 1970’lerdenbafllayarak, akademisyen ve ayd›nlar›n, giderek siviltoplum kurulufllar›n›n, ard›ndan da yerelyönetimlerin koruma mücadelesinde daha aktif birrol üstlenmeleridir. Ayn› dönemde, çok say›daeksikliklere ve boflluklara ra¤men, yasaldüzenlemelerde yap›lan gerçekçi güncellemelerinde bu geliflmeye koflut geliflti¤i söylenebilir. Budönem, Tarihi Kentler Birli¤i’nin kuruluflu ile ba¤lant›l›olarak, bir sonraki say›m›zda ele al›nacakt›r.
2009: Alt›nda¤, Ankara
41
Kaynakça: Arabac›o¤lu, P., Aydemir, I., “Tarihi ÇevrelerdeYeniden De¤erlendirme Kavram›”, Megaron, YTÜMim. Fak. E-Dergisi YTÜ, Cilt 2, Say› 4, 2007, s.204-1212
http://www.nuveforum.net/.../19108d1235679610-02-04-megaron-204-212-pdf
Erder, C. (1975). Tarihi Çevre Bilinci, ODTÜMimarl›k Fakültesi, Yay›n No. 24, Ankara
Erder, C. (1999). Tarihi Çevre Kayg›s›, ODTÜMimarl›k Fakültesi Yay›nlar›, Ankara
Güçhan, N. fi., Kurul, E. “A history of the develop-ment of conservation measures in Turkey: from the
mid 19th century until 2004”, METU JFA, 2009, 2,s. 19-44
Turan, fierafettin, “Osmanl› Teflkilat›nda HassaMimarlar›”, Tarih Araflt›rmalan Dergisi, C. i. Sa. 1(1963), s. 157-202;http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/18/820/10407.pdf
Ulusoy, ‹pek, “Korumac›l›k Tarihinde Bir DönümNoktas›: Venedik Tüzü¤ü”, Kültür ve Sanat Dergisi,Kas›m 21, 2008; http://www.boltart.net/korumacilik-tarihinde-bir-donum-noktasi-venedik-tuzugu/
http://commons.wikimedia.org/, 3 – 17, 23 no.lufoto¤raflar, Mart 2010.
etkinlik
BAKAB “Havza Ölçe¤inde Koruma”
toplant›s›nda çok boyutlu birliktelik
at› Karadeniz Kalk›nma Birli¤i (BAKAB),2008 y›l›nda havza kentlerinin do¤al,kültürel ve tarihi de¤erlerinden yola ç›karak,
bütüncül korumaya dayal› bir iflbirli¤i ve kalk›nmamodeli oluflturmak amac›yla kuruldu. KarabükValisi Nurullah Çak›r’›n giriflimleriyle bir araya gelenKarabük, Kastamonu, Bart›n, Bolu il özel idarelerive belediyeleri; Safranbolu, Eskipazar, Ovac›k,Eflani, Yenice, Devrek, Çaycuma, Gökçebey, Alapl›,Amasra, Araç, Taflköprü, P›narbafl›, Daday,
B Göynük, Mudurnu ve Tarakl› ilçe belediyeleri;Yortan, Ovacuma ve Filyos belde belediyeleri veBulak ve Yörük köy muhtarl›klar› temsilcileriBAKAB’›n üyeleri aras›nda yer al›yor.
K›sa sürede örnek çal›flmalar yapan BAKAB, 19-20Mart tarihlerinde Safranbolu’da ÇEKÜL Vakf› ileortak bir toplant›ya ev sahipli¤i yapt›. Mimar, flehirplanc›, turizmci, gazeteci ve bilim adamlar›ndanoluflan kalabal›k bir heyetle ÇEKÜL Vakf›, BAKAB
43
üyeleri, ulusal ve yerel bas›n temsilcileri, STKtemsilcileri, kent yöneticileri, kanaat önderleri vehavza kentlerinin eski belediye baflkanlar›ndanoluflan, çeflitli kesimlerden yaklafl›k 200 kat›l›mc›n›nhaz›r bulundu¤u toplant›da, ““HHaavvzzaa BBooyyuuttuunnddaaKKoorruummaa”” bütün yönleriyle ele al›nd›.
Tarihi toplant› cuma günü Safranbolu kent gezisi ilebafllad›. Tarihi dokudaki koruma çal›flmalar› tek tekincelenerek, yaklafl›k 35 y›l önce Prof. Dr. Metin
Sözen ve arkadafllar›n›n Safranbolu’da düzenledi¤i200 kiflilik toplant›n›n ard›ndan kentte bafllayankoruma ve yaflatma hareketinin izledi¤i süreçanlat›ld›. ÇEKÜL Vakf› Baflkan› Prof. Dr. MetinSözen önderli¤inde yap›lan kent gezisinde, ilky›llardaki heyecanlar, karfl›lafl›lan zorluklar vezorluklar›n nas›l afl›ld›¤› da paylafl›ld›. KaymakamlarEvi, Kent Müzesi, tarihi çarfl› ve arasta ile kent sokaklar›,restorasyon aflamas›ndaki konaklar incelendi.
45
Havza Boyutunda Koruma veHavza BirlikleriTarihi buluflman›n ikinci gününde, iki oturumgerçeklefltirildi. ““HHaavvzzaa BBooyyuuttuunnddaa KKoorruummaa vveeHHaavvzzaa BBiirrlliikklleerrii”” bafll›kl› birinci oturumda, Prof. Dr.Metin Sözen, ‹çiflleri Bakanl›¤› Müsteflar Yard›mc›s›Dr. Hasan Canpolat ve Dünya Gazetesi Genel Yay›nYönetmeni Osman Arolat’›n moderatörlü¤ünde, havzaboyutunda koruma ve planlama, yerel g›da ve tar›m,ekonomi, kültür turizmi ve tan›t›m alanlar›nda Bat› Karadenizhavzas›nda yap›lmas› gerekenler tart›flmaya aç›ld›.
Ev sahibi Karabük Valisi ve BAKAB Baflkan› NNuurruullllaahhÇÇaakk››rr,, toplant›y› flu sözlerle açt›: “ÇEKÜL’ünkurumsallaflt›¤› 90’l› y›llardan itibaren havza boyutundakoruma felsefesinin ve prati¤inin oluflmas›, TKB’ninde arac›l›¤›yla ulusal boyuta ulaflt›. BAKAB biry›l önce kurulmas›na ra¤men, ortak akl›noluflturulmas›nda önemli bir yol ald›. Bu y›l EMITTfuar›nda havza ölçe¤inde korumay›, 200 m2'lik biralanda tan›tt›k ve plaket ald›k. Bu toplant›daçizilecek yol haritas›yla da hem havza hem Türkiyeölçe¤inde yolumuza devam edece¤iz. Safranbolu’yaeme¤i geçenlerin eme¤inin daimi olmas›n› diliyorum.”
Toplant›n›n kat›l›mc›lar›ndan Tarihi Kentler Birli¤iBaflkan› ve Kayseri Büyükflehir Belediye Baflkan›MMeehhmmeett ÖÖzzhhaasseekkii de konuflmas›nda flu görüfllereyer verdi: “Do¤ru bir amaç için do¤ru bir yolaç›km›flsan›z, bu birliktelik yafl›yor ve devam ediyor.H›zl› ve çok boyutlu bir de¤iflim yafl›yoruz. Özellikleverimsiz, hantal bir yap› sergileyen, politize olmuflkamu da, belediye baflkanlar› da kendileriniyenilemek zorunda. Bir zamanlar kente su getirdi¤i
ve yol yapt›¤› için baflar›l› say›lan baflkanlar art›kkentlilerin yaflam standard›n› yükseltecek iflleryapmal›d›r. BAKAB gibi birliklerin ülkemizinkalk›nmas›nda birincil ad›m olaca¤›na inan›yorum.”
Safranbolu’daki koruma çal›flmalar›n›n bafllamas›naöncülük eden ÇEKÜL Vakf› Baflkan› Prof. Dr. MMeettiinnSSöözzeenn ise kat›l›mc›lara flu cümlelerle hitap etti:“1950’li y›llar›n sonunda, arkadafllar›mla‹stanbul’dan bafllayarak Tarakl›, Mudurnu, Göynüküzerinden Safranbolu, Bart›n, Amasra hatt›n›, Ayaflve Beypazar› ile ba¤layan kültür aks›n›, ana yollabuluflturmay› hedef edindik. Elli y›l önceki ülkeflartlar›nda, ‘Safranbolu koruman›n kilit noktas›d›r’diyebilmek için çok u¤raflt›k. Kente yukar›danbak›ld›¤›nda çarfl›n›n, mahallenin ve kentin yaflamalanlar›n›n alg›lanmas› için koruma çal›flmalar›naburadan bafllad›k. ‹flte bu toplant› o günden bugünegeldi¤imiz yeri görmek ve gelecek hedeflerimizibelirlemek için çok önemli. ‹stanbul gibi büyükkentler gelifltikçe, merkez noktalar›n› kaybediyor,ama Safranbolu öyle de¤il. Burada hata yapmaflans›m›z yok. Oturdu¤u yerden fetva verenlerlede¤il, alanda çal›flanlarla bugünlere geldik. Bugüngörüyorum ki ayn› birliktelik devam ediyor. Bundansonraki hedefimiz Safranbolu’daki toplant›n›ndevam›n› di¤er kentlerde yapmak olmal›d›r.”
Nurullah Çak›r
Mehmet Özhaseki
Metin Sözen
Her kesimden uzmanlar söz ald›… Aç›l›fl konuflmalar›n›n ard›ndan söz alan çeflitli kesimlerden kat›l›mc›lar, BAKAB’›n gelece¤e dönük yol haritas› veeylem plan›n›n de¤iflik boyutlar›na iliflkin görüfllerini ve önerilerini dile getirdiler.
FFaarruukk GGöökkssuu,, flfleehhiirrppllaanncc››ss››,, ÇÇEEKKÜÜLLYYüükksseekk DDaann››flflmmaaKKuurruulluu üüyyeessii::“BAKAB, havzakalk›nma, planlamave yol haritas›üzerinden hedeflerineulaflabilir. Havzadaki
beklentiler, her kesimden insan›n kat›l›m›yla hayatageçebilir. Yol haritas›n›n üç boyutunu oluflturanvizyon, hedefler ve proje belirlendikten sonra,kalk›nman›n kayna¤›n› oluflturan 6 ö¤eyi hareketegeçirmek gereklidir: ‘‘BBiirriikkiimm,, BBeerreekkeett,, BBiilliinnçç,, BBuulluuflflmmaa,,BBeekklleennttii,, BBaakk››flfl’’. Planlama aflamas›nda ise göz önüneal›nmas› zorunlu olan 6 ö¤e flunlard›r: ‘‘EEkkoonnoommii,,EEkkoolloojjii,, EEflfliittlliikk,, EEttkkiinn OOllmmaa,, EEllddee EEddiillmmee,,EEnntteeggrraassyyoonn’’. Bunlar hep birlikte havza boyutundakalk›nman›n vazgeçilmezleridir. TemelleriSafranbolu’da at›lan anlay›fl baflka bölgelere detafl›nmal›, yerel liderler ve giriflimcilik art›r›lmal›d›r,güç ve yetki eflit paylaflt›r›lmal›, kamu kaynaklar›etkin kullan›lmal›d›r. Gelece¤i yeniden kurgulamakiçin, her yörenin yol haritas›n›n haz›rlanmas›zorunludur.”
OOssmmaann AArroollaatt,, DDüünnyyaaGGaazzeetteessii GGeenneell YYaayy››nnYYöönneettmmeennii:: “KelkitHavzas› Kalk›nmaBirli¤i’nin kuruluflsürecinden al›nacakiyi dersler var. Bilgitaramas›, envanter veproje üretme
aflamalar›n›n ard›ndan Kelkit havzas› sonucaulaflmaya bafllam›flt›r.”
DDooçç.. DDrr.. RRüüflflttüüBBoozzkkuurrtt,, DDüünnyyaaGGaazzeetteessii kkööflflee yyaazzaarr››::““Ortak de¤erlere veortak iradeye ulaflmakiçin konuflabilir olmakçok önemli. BAKABtoplant›s› bu zemini
haz›rlam›fl bulunuyor. Tart›flarak ve konuflarakproje üretmek önemli sonuçlar do¤urur, di¤ertoplant›larda da uygulanmal›d›r.”
47
KKaayyhhaann KKaavvaass,,MMeerrkkeezz VVaalliissii,, BBüüyyüükkMMeennddeerreess HHaavvzzaaBBiirrllii¤¤ii eesskkii BBaaflflkkaann››::“Kalk›nma birliklerinintemel sorunu beklen-tilerden kaynaklan›r.Birlik tüzüklerinihaz›rlarken beklenti
ve amaçlar› do¤ru, öncelikle ortak sorumluluklar›belirlemek gerekir. Birliklerde konuflma ortam› vefark›ndal›k yarat›lmal›, ortak dil gelifltirmeli,koordinasyon ve bilgilendirmeye önem verilmelidir.”
DDrr.. HHaassaann CCaannppoollaatt,,‹‹ççiiflfllleerrii BBaakkaannll››¤¤››MMüüsstteeflflaarr YYaarrdd››mmcc››ss››::“Hizmet sektöründee¤itim çok önemli;havzadaki üniversitelergelifltirilmeli veihtisaslaflmal›d›r.Havza birliklerinde
de¤iflim ve dönüflüm süreçleri birbirine uyumluolmal›, ortak bir sorun etraf›nda anlaflman›n de¤eribilinmelidir. Bat› Karadeniz havzas›nda, yöreninkaynaklar›n› do¤ru kullanarak e¤itim odakl› birstrateji gelifltirilmelidir.”
DDrr.. YYuussuuff ÖÖrrnneekk,,AAkkddeenniizz ÜÜnniivveerrssiitteessiiöö¤¤rreettiimm üüyyeessii,, ÇÇEEKKÜÜLLYYDDKK üüyyeessii::“ÇEKÜL’ün ‘KöylerYaflamal›d›r’ projesido¤rultusunda,BAKAB üyesi köylerkültür turizmine
sa¤l›kl› bir flekilde aç›labilmeli. Bu köylerde do¤alçevrenin bozulmam›fl, özgün mimarinin korunmuflolmas›na dikkat edilmeli, temiz ve sa¤l›¤a uygunkonaklama koflullar› oluflturulmal›d›r.”
AAyyffeerr YYaavvii,, SSllooww FFooooddTTüürrkkiiyyee YYaa¤¤mmuurrBBöörree¤¤ii bbiirriimmii lliiddeerrii::“ÇEKÜL ile ‘TohumdanSofraya’ e¤itiminiyürütüyoruz. Bat›Karadeniz havzas›ndayetiflen tohumlarla ilgili
bir envanter çal›flmas› yapmak istiyoruz. BAKABkentleri, Türkiye’de ilk kez uygulayaca¤›m›z ‘G›daKütü¤ü’ çal›flmas›na yard›mc› olabilirler.”
TTaacceettttiinn ÖÖzzkkaarraammaann,,BBAAKKAABB üüyyeessii TTaarraakkll››BBeelleeddiiyyee BBaaflflkkaann››::“Safranbolu’yu örnekalarak, Osmanl› dönemisivil mimari eserlerinirestore ediyoruz.Yatak kapasitesiniço¤alt›yoruz. Tarihi
çarfl› hareketlenmeye bafllad›. Kad›nlar restoreedilen dükkânlarda yöresel el sanatlar› ve yöreseltatlar üzerine iflletme aç›yorlar.”
““DDüünnyyaa MMiirraass KKeennttiiSSaaffrraannbboolluu vveeGGeelleecceekk HHeeddeefflleerrii””bafll›kl› ikinci oturumdaise, SafranboluBelediye Baflkan› Dr.NNeeccddeett AAkkssooyy,Safranbolu’daki sonçal›flmalar› anlatt›.
Restorasyonlarda geleneksel malzemeyeulaflmakta zorluk çektiklerini, eski ustalar›n güngeçtikçe azald›¤›n›, kent atölyesinin acilen aç›lmas›gerekti¤ini söyledi. Tarihi çarfl›da Çin mal›ürünlerin sat›lmas›na karfl› önlem almakgerekti¤ini de vurgulad›.
MMeehhmmeett AAttaa TTaannssuu¤¤,,ttuurriizzmmccii,, ÇÇEEKKÜÜLL YYDDKKüüyyeessii:: “Biliflim ça¤›ndabilginin teknolojiyleyay›lmas› sa¤lanmal›.Yabanc› turistler art›kkalabal›k turlar yerineküçük gruplarla gezmeyi
tercih ediyor; ulafl›m kolayl›klar› yarat›lmal›. Yöreseltatlar ve yöresel ürünlerin tan›t›lmas› da önemli.”
HHuurrflfliitt AArrssllaann,, ÇEKÜLYDK üyesi: “Gaziantep’teyatay örgütlenmeyeönem verdik, sorunlar›nkayna¤› ile sorunçözücüleri bir arayagetirdik, bürokratikifllemlerde pratikçözümler gelifltirdik. Tüm
hareketi ortak ak›l yönlendirdi. Gaziantep birikiminidi¤er kentlere aktar›yor; Metin Sözen E¤itim ve KültürEvi yak›nda hizmet vermeye bafllayacak. ÇEKÜLKültür Elçileri e¤itim projesi de gençleri bilinçlendiriyor.”
MMiitthhaatt KK››rraayyoo¤¤lluu,mimar, ÇEKÜL Vakf›Baflkan Yard›mc›s›:“Türkiye dünyadakidönüflümü yakalamaçabas› içinde. Ulus-devlet merkeziyetkilerin bir bölümünüyerel yönetimlere ve
ÇEKÜL, TKB gibi gönüllü kurulufllara, sivil toplumadevrediyor. Kültür Bakanl›¤›’n›n koruyamad›klar›n›belediye baflkanlar› koruyor. Avrupa’da bafllayanbilinç, ayn› y›llarda Safranbolu’da ve sonra Türkiye’dede geliflti. Buras› bir laboratuar, mimari aç›dan dabir maket alan›d›r. Yapt›¤›m›z nostalji de¤il, dünyan›nde¤iflim çizgisiyle uyumlu yeni bir siyasettir.”
KK››zz››llttaann UUlluukkaavvaakk,,1970-1980 y›llar›aras›nda Safranbolubelediye baflkan›:“Metin Sözen vearkadafllar›n›nbafllatt›¤› korumaçal›flmalar› Safranboluiçin çok önemlidir.
Tarihi kentler insandan ar›nd›r›larak korunamaz.Safranbolu evleri el de¤ifltiriyor ve otel, lokanta,kafe olarak turizm amaçl› restore ediliyor. Bininüzerindeki tescilli binam›z›n konut olarak dakorunmas› gerekir. Somut olmayan kültürel mirasda mutlaka korunmal›d›r.”
Gaziantep Büyükflehir Belediye Baflkan› DDrr.. AAss››mmGGüüzzeellbbeeyy,, fianl›urfa Belediye Baflkan› DDrr.. AAhhmmeett EEflflrreeffFFaakk››bbaabbaa ve Kelkit Havzas› Kalk›nma Birli¤i’ninkurucu üyelerinden Erbaa Belediye Baflkan› AAhhmmeettYYeenniihhaann da kentlerindeki kamu-yerel-sivil-özelbirlikteli¤ine dayal› çal›flmalar› anlatt›lar.
Bart›n Valisi VVeellii ‹‹ssaa KKüüççüükk, Bart›n ÜniversitesiRektörü Prof. Dr. RRaammaazzaann KKaappllaann ve KarabükÜniversitesi Rektörü Prof. Dr. BBuurrhhaanneettttiinn UUyyssaall;tüm imkânlar›n› havza çerçevesinde seferberetmeye haz›r olduklar›n› belirttiler. Kilis Eski KültürMüdürü ÇEKÜL Zonguldak gönüllüsü RRaaiiff TTookkeell,Düzce ‹l Kültür Müdürü ÖÖzzccaann BBuuddaakk deneyimleriniaktard›lar.
1975’ten 2010’a Safranbolu veGelecek Hedefleri
YYrrdd.. DDooçç.. DDrr.. SSuuaattÇÇaabbuukk,, flehir planc›s›,Safranbolu GüzelSanatlar Fakültesiö¤retim görevlisi,ÇEKÜL Safranbolugönüllüsü: “ÇEKÜLVakf› ile Kapadokyabölgesinde yapt›¤›m›z
a¤ yaklafl›m›na dayanan çal›flmalar, Bat›Karadeniz’de de uygulanabilir. Üniversite olarakhavza ölçe¤inde çaba göstermeye haz›r›z.”
49
Önceki y›llarda Safranbolu’da baflkanl›k yapm›flolan Karabük milletvekili MMeehhmmeett CCeeyyllaann dadeneyimlerini paylaflt›. Safranbolu’da yaflayanturizmci-mimar ‹‹bbrraahhiimm CCaannbbuullaatt’›n aktard›¤›, kentegelen turist profili ve ihtiyaçlar›na iliflkin araflt›rmasonuçlar› ilgiyle izlendi.
Safranbolu ve Bat› Karadeniz havzas›n›ngelece¤inin konufluldu¤u tarihi toplant›da,““KKoorruummaann››nn BBaaflflkkeennttii SSaaffrraannbboolluu””nun 35 y›ld›ryürüttü¤ü örnek çal›flmalar›n havza ölçe¤indepaylafl›lmas› için “Koruma Enstitüsü” kurulmas›önerisi olumlu karfl›land›. Bat› Karadeniz havzas›n›nkültür aks› üzerinde kilit noktada bulunanSafranbolu’dan bafllayan kültür turizminin, di¤erhavza kentlerine de yay›lmas› için yeni bir yolharitas› haz›rlanmas›, bunun için öncelikle di¤erkentlerin do¤al ve kültürel özelliklerini vurgulayantan›t›m çal›flmalar›n›n bafllamas› gerekti¤i sonucunavar›ld›.
Sonuç BildirgesiToplant› sonunda yay›nlanan sonuç bildirgesinde;Bat› Karadeniz Havzas›’n›n bereketli topra¤›n›n vesuyunun yaratt›¤› do¤al-tarihsel-kültürel miras›n,birli¤in temel ö¤esi ve “baflar›n›n ba¤lay›c› kayna¤›”oldu¤u, havzadaki dayan›flma ruhunu ve özgünkimli¤ini harekete geçirerek, kat›l›m› öngören “yenibir kalk›nma anlay›fl›n›” egemen k›lman›namaçland›¤›, bütünleflik yönetim stratejisi ve k›y›kullan›m ilkelerinin belirlenmesiyle bölge geliflimprojelerinin önceliklerinin saptanaca¤› veeflgüdümün h›zlanaca¤›, “do¤a-insan-kültüriliflkisi”ne dayal› “bütünleflik bir yönetim” plan›oluflturulmas›n›n hedeflendi¤i vurguland›.
ultanhisar ve çevresinin tipik üretimiflletmelerinden biri olan zeytinya¤› fabrikas›,döneminin izlerini tafl›yan bir tarihi miras
niteli¤i tafl›maktad›r. Ahmet Hakk› Balc›o¤lutaraf›ndan 1900’lü y›llar›n bafl›nda sat›n al›nanfabrikan›n kesin kurulufl tarihi bilinmiyor. 1970’liy›llarda kapat›ld›ktan sonra 2000 y›l›nda SultanhisarBelediyesi’ne hibe edildi. Yap› grubununrestorasyonu, TKB’nin proje deste¤i ve Balc›o¤luailesi taraf›ndan sa¤lanan maddi kaynak ilegerçeklefltirildi. Restorasyonun ard›ndan fabrika,Adnan Menderes Üniversitesi Sultanhisar MeslekYüksek Okulu’na ek derslik, sosyal ve kültüreletkinlik alan› olarak kullan›lmak üzere devredildi.
Yak›n tarihte yap›lan imar planlamas› sonucunda,fabrikan›n arsas›n›n ortas›ndan yol geçirilerek arsaikiye bölünmüfl, demiryoluna bitiflik bölümükamulaflt›r›larak dini tesis alan› olarak kullan›lm›fl,istif yerleri ve di¤er bölümler ile fabrikaya ait özeldemiryolu ba¤lant› hatt› y›k›lm›flt›.
örnek proje
S
“200 Ortak 200 Eser” program›ndan örnekler
Sultanhisar Zeytinya¤› Fabrikas›
KKÜÜNNYYEE‹‹llkk ssaahhiibbii:: Ahmet Hakk› Balc›o¤luKKoonnuummuu:: Kurtulufl Mahallesi, Nazilli
Caddesi No:148 Sultanhisar, Ayd›n
ÖÖzzeellllii¤¤ii:: Geç Osmanl› dönemi endüstrimiras›, zeytinya¤› fabrikas›
EEsskkii eesseerr tteesscciill yy››ll››:: 2002MMüüllkkiiyyeettii:: Sultanhisar Belediye Baflkanl›¤›
(restorasyon s›ras›nda)KKuullllaann››mm hhaakkkk››:: Sultanhisar Belediye Baflkanl›¤›PPrroojjee ssaahhiibbii:: Sultanhisar Belediye Baflkanl›¤›
(Baflkan Ertegün Ünal)
RREESSTTOORRAASSYYOONN PPRROOJJEESS‹‹MMüüeelllliiffii:: Mimar Emre Kaynak PPrroojjee nniitteellii¤¤ii:: Adnan Menderes Üniv. Sultanhisar
MYO. Hakk› Balc›o¤lu kampüsükapsam›nda, zeytinya¤› müzesi,toplant› ve sergi salonu, kütüphane, idari bina
PPrroojjee tteesslliimm ttaarriihhii:: 26.12.2008TTKKBB kkaattkk››ss››:: Sözleflme bedeli 28.320 TL
(1. ödeme 14.11.2006, 2. ödeme 15.10.2009)
OOnnaayy ttaarriihhii:: 26.07.2006 tarihli Ayd›n Kültürve Tabiat Varl›klar›n› Koruma Bölge Kurulu Karar›
UUYYGGUULLAAMMAAYYüükklleenniiccii:: Kaynak ‹nflaatRReessttoorraassyyoonn ttaarriihhii:: 2009
Yap›lan çal›flmalarla sar› renkli idari bina, yönetimve personel ihtiyaçlar› için planland›, bahçeyeaç›lan iki odas› da ö¤rencilere yönelik sosyalkullan›mlara ayr›ld›. K›rm›z› renkli depo yap›s› isekütüphane olarak onar›larak okuma salonu, çal›flmaodas›, internet laboratuar› ve ana kütüphanebölümü olarak tasarland›. Orta bölümde yap›n›nmekânsal derinli¤ini vurgulamak amac›yla galerib›rak›ld›.
Tafl olarak korunan ana fabrika yap›s›n›n birincibölümü, içindeki tafl bask› presi yerinde b›rak›larak,sergi salonu ve fuaye olarak düzenlendi ve ekbölümü kafeye dönüfltürüldü. Yap›n›n ikinci bölümüise toplant› salonu olarak restore edildi, buradakidinlendirme kazanlar›na ait altl›klar korunarak üzericam döfleme ile kapland›. Yap›lara ayr›ca,M.Y.O.’nun ek derslik ihtiyac›n›n karfl›lanmas›amac›yla yeni bir yap› eklendi.
51
yeni kitaplarMardin mimarisinin süslemeleri bir arada
A. Süheyl Ünver Sanat Atölyesi sanatç›lar›n›n, tarih içinde farkl› inançlar›n ve kültürel zenginliklerinuyumla harmanland›¤› Mardin’deki mimari yap›lar›n özgün bezemelerini yorumlamak amac›yla
gerçeklefltirdi¤i çal›flmalar bir albümde topland›. Tezhip, minyatür, ebru gibi klasikTürk sanatlar›nda uzmanlaflm›fl sanatç›lar grubu, Artuklu, Müslüman ve Süryaniyap›lar›n›n tafl oymac›l›¤› örneklerini, kendi süsleme teknikleriyle yorumlayarak, gün›fl›¤›na ç›kar›yor. GAP ‹daresi Baflkanl›¤› ve Mardin Valili¤i’nin deste¤iyle gerçekleflenMardin Mimari An›tlar›ndan Tezyini Yorumlar bafll›kl› kitapta, her biri yorumlad›¤› eserefarkl› bir de¤er katan 100’ü aflk›n ürün yer al›yor. Mardin’in zengin kültürel birikimininfarkl› bir yönünü yans›tan 254 sayfal›k büyük boy kitap, her sanatseverin kitapl›¤›ndaseçkin bir yer tutabilecek nitelikte.
Sanatç›lara ilham veren eserler aras›nda, 12-13. yüzy›l Artuklu dini ve sivil mimariyap›lar›n› süsleyen yaz›l› ve bezeme motifli tafl kabartmalar›n yan› s›ra, dirhemler,aynalar, kap› tokmaklar›, flamdanlar, sikkeler gibi maden iflçili¤i örnekleri yer al›yor.Erken dönem Türk minyatürünün Mardin’de yap›lm›fl önemli eserleri, Artuklu veAkkoyunlu dönemine ait mimari an›tlar, geç Osmanl› dönemine ait yap›lardaki
süslemeler, resimli el yazmalar› ve Mardin kalesi eteklerindeki tafl konaklar›n zengin cephe ve iç mekântafl bezemeleri… Hepsi, A. Süheyl Ünver Sanat Atölyesi sanatç›lar›n›n ürünlerine yans›m›fl.
Mardin’in zengin kültürel birikimine hak etti¤i sayg›n›n da bir göstergesi olan kitap, Mart ay›nda ‹stanbul’daCemal Reflit Rey Konser Salonu fuaye alan›nda, Mardin Valisi Hasan Duruer taraf›ndan aç›lan bir sergiile tan›t›ld›.
Burdur Kültür Varl›klar› Tarihöncesi ça¤lardan bu yana Bat› Akdeniz’de varl›¤›n› sürdüren Burdur’un geçmifli neolitik dönemekadar iniyor. Antik dönemde Psidia bölgesinin bir kenti iken, 11. yüzy›ldan sonra Türkmen boylar›ndanK›nal› aflireti buraya yerleflmifl. O dönemde Tirkemifl ad›yla an›lan yerleflme, bugünkü çarfl›n›n çevresinde
oluflmufl. Söylentiye göre, çay kenar›ndaki düzlükte pefl pefle yaflanan selfelaketlerinin ard›ndan yamaçlara tafl›nan halka, afliret beyinin “sen burada dur,burda dur” demesi üzerine kente Burdur ad› verilmifl. Selçuklu dönemininsonlar›nda Hamito¤ullar› beyli¤ini kuran yöre halk›, Osmano¤ullar›’na ba¤lananakadar ba¤›ms›z bir devlet olarak yaflam›fl.
Burdur Arkeoloji Müzesi ekibinin titiz bir çal›flmayla haz›rlad›¤› Burdur kültürenvanteri, Burdur Belediyesi taraf›ndan 2009 y›l›nda yay›mland›. Burdur BelediyeBaflkan Yard›mc›s› Hasan Duygulu ve Özel Kalem Yetkilisi Ufuk Gökduman’›nkoordinatörlü¤ünde yay›na haz›rlanan 202 sayfal›k kitap, nitelikli foto¤raflar› veayr›nt›l› bilgileri ile dikkat çekiyor.
Neolitik döneme uzanan Hac›lar Höyük ve Kuruçay Höyük, Uylup›nar Nekropolü, birLidya kenti olan Kibyra, Helenistik ve Roma kal›nt›lar›yla Balbura, Kremna vegörkemli Sagalassos gibi Burdur’un zengin arkeolojik varl›klar› kitapta tan›t›l›yor.
1300 tarihli Ulu Mescit çevresindeki yerleflim, depremlere ra¤men onar›mlarla bugünlere gelmifl. Bu bölgedekian›tsal yap›lar, medreseler, mevlevihaneler, hamamlar, çeflmelerin yan› s›ra Selçuklulardan kalan SusuzHan ve ‹ncir Han kervansaraylar› Burdur’un zenginlikleri aras›nda. Piribafllar Kona¤›, Ulucami, Tafloda,Saat Kulesi, M›s›rl›lar Evi gibi tescilli an›tsal yap›lar›n yan› s›ra 58 konut, 7 konut-dükkân ve 53 dükkândanoluflan geleneksel sivil mimari yap›lar› ile Burdur’un kültür varl›klar› bu kitapla gözler önüne seriliyor.
53
Kültür Varl›klar› ile Kemah
Erzincan-Elaz›¤-Malatya-Tunceli illeri aras›nda yer alan Kemah, 12. ve 13. yüzy›llar›n en güçlübeyliklerinden Mengüceklilerin baflkenti olarak, Anadolu-Türk mimarisinin erken dönemlerine tan›kl›keden önemli eserleri bar›nd›r›r. Geçmifli ilkça¤lara kadar uzanan aç›khava tap›naklar›,kült merkezleri, manast›r, kilise, flapel, cami, mescit, medrese, han, hamam,türbe, çeflme ve evlerden oluflan zengin bir mimari çeflitlili¤i ile dikkat çeker.
Atatürk Üniversitesi’nin kuruluflunun 50. y›ldönümü dolay›s›yla, Kemah’›nkültürel varl›klar›, Kültür Varl›klar› ve Kemah isimli kitapta topland›. Uzun y›llarErzurum Koruma Kurulu’nda görev yapm›fl olan Prof. Dr. Hamza Gündo¤dubaflkanl›¤›nda, Doç. Dr. Ali Bayhan, Yrd. Doç. Dr. Ali Murat Aktemur, Ö¤r. Gör.Sibel T›¤c› ve Arfl. Gör. Muhammet Arslan’dan oluflan bir ekip taraf›ndanhaz›rlanan kitap, foto¤raf ve mimari çizimlerle destekleniyor.
Prof. Dr. Hamza Gündo¤du kitab›n önsözünde, Kemah’›n tarihsel süreci hakk›ndabilgi vererek, kent merkezinde bafllayan onar›m çal›flmalar›n›n ümit verici oldu¤unusöylüyor. Atatürk Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Hikmet Koçak ise sunufl yaz›s›nda,Atatürk Üniversitesi’nin yöre için önemini vurgulayarak Sanat Tarihi, Arkeoloji, Peyzaj ve Mimarl›k bölümlerinin,tüm kesimlerle yard›mlaflma ve dayan›flma içinde çal›flmalar›n› yürüttü¤ünü belirtiyor.
Kemah ve çevresindeki kültür varl›klar›n› ayr›nt›lar›yla gözler önüne seren kitab›n yay›n ekibi, kentin yokolan eserlerine de yer vererek, Kemah ve çevresinde koruma ve yaflatma çal›flmalar›n›n h›zla bafllamas›gerekti¤ine dikkat çekiyor.
Kars ve çevresinin kültür varl›klar› envanteri yay›mland›
Kars Valili¤i ‹l Özel ‹daresi taraf›ndan yay›mlanan Kars ‹li Kültür Envanteri 2009, son dönemde birbiri ard›s›ra yay›mlanan kent envanterlerinin son örneklerinden. Kars Müze Müdürü Necmettin Alp, sanattarihçisi Kaptan Zeynel Abidin Yafll› ve arkeolog Hatice Özdemir’den oluflan birekip taraf›ndan haz›rlanan kitap 12 bölümden olufluyor.
Kars’›n sit alanlar›, kent merkezi ve ilçelerdeki tescilli tüm eserler, envanterfiflleriyle kitapta yer al›yor. Kümbetler, kiliseler, köprüler, sivil mimari örnekleri gibitafl›nmaz kültür varl›klar›, foto¤raflar eflli¤inde tek tek anlat›l›yor. Kentin karakteristikyap›lar› aras›nda önemli bir yer tutan Balt›k mimarisini yans›tan eserler ise ayr›bir bölüm alt›nda incelenmifl; bu bölümde 113 esere yer veriliyor. Kars’›n Akyaya,Arpaçay, Digor, Ka¤›zman, Sar›kam›fl ve Susuz ilçelerinde bulunan kültürvarl›klar› da envanterin kapsam› içine al›nm›fl. Bunlar›n yan› s›ra cami, kilise,manast›r, kervansaray, hamam, köprü, ma¤ara ve tap›nak gibi pek çok farkl›yap›s›yla Ani Ören Yeri, kitab›n en önemli bölümlerinden birini oluflturuyor.
Envanter kitab›n›n önsözünde Kars Valisi Ahmet Kara, kentin yak›n gelecekteAvrupa ile Uzak Do¤u’yu birbirine ba¤layan bir köprü niteli¤i kazanaca¤›n›, TürkiCumhuriyetlerin buluflma noktas› olaca¤›n› dile getirerek, Kars ve çevresindeki binlerce tarihi eserintan›t›m›n›n bu ba¤lamda önemli oldu¤unu vurguluyor. Kentlerde koruma ve yaflatma çal›flmalar›n›n ilkad›m›n› oluflturan kültür envanterlerinin son y›llarda kent yöneticilerinin giriflimleri ve yerel uzmanlar›nçabalar›yla h›z kazanmas›, önemli bir bofllu¤u doldururken, sevindirici bir geliflme olarak da dikkat çekiyor.
arihi Kentler Birli¤i üyesi Bitlis, tarihi vekültürel varl›klar›n› koruyarak kente tarihikimli¤ine yak›fl›r bir görünüm kazand›rmak
amac›yla ilk ad›m› att›. Uzun y›llar uygulanan yanl›flimar politikalar› nedeniyle, tarihi ve do¤al dokununalg›lanamaz hale geldi¤i kentte, Bitlis BelediyesiÇEKÜL Vakf› ile yap›lan iflbirli¤i sonucundahaz›rlanacak ““BBiittlliiss YYooll HHaarriittaass››”” ile kentte köklüde¤ifliklikler yapmaya haz›rlan›yor.
2010 y›l›n›n ilk aylar›nda ÇEKÜL Vakf› merkezindeyap›lan toplant›da, Bitlis Belediyesi yetkilileri, Vak›fBaflkan› Prof. Dr. Metin Sözen ve ÇEKÜL YüksekDan›flma Kurulu üyesi, flehir planc›s› Faruk Göksuile bir araya geldi. Geçen y›l bafllayan inceleme vede¤erlendirme toplant›lar› dizisinin ard›ndan eldeedilen veriler ›fl›¤›nda yol haritas›n›n ilk tasla¤›haz›rland›.
Yo¤un geçen iki günün ard›ndan, Bitlis kentölçe¤inde yap›lacak çal›flmalar›n öncelikleri vehedefleri belirlendi. Tarihi doku ile yeni kent
aras›nda dengenin iyi kurgulanmas› gereklili¤indenyola ç›karak, imar plan›n›n revize edilmesi, yeni kentmerkezinin oluflturulmas›, geleneksel çarfl› ve yenimerkezin fonksiyonlar›n›n belirlenmesi sa¤lanacak.
“Vadideki Güzel fiehir” yenidencanlanacakTarihte “Vadideki Güzel fiehir” diye an›lan Bitlis,Büyük ‹skender’in infla ettirdi¤i kalesiyle, tarihi cami,medrese, kervansaray ve köprüleriyle Anadolu’nunözellikli kentleri aras›nda. Kentin geçmiflteki kimli¤inicanland›rmak amac›yla yap›lacak çal›flmalarkapsam›nda, ilk olarak kentin içinden geçen dereninüstüne infla edilen yap›lar›n y›k›lmas›, tarihi de¤eriolanlar›n ise restore edilmesi planlan›yor. Bitlis’insivil mimari örneklerinin bulundu¤u Zeydanmahallesinde ise öncelikle bir envanter çal›flmas›yap›lacak. Ard›ndan, rölöve, restitüsyon verestorasyon projeleri haz›rlanarak, gelenekseldokunun görünür olmas› sa¤lanacak.
T
Bitlis’te koruma
çal›flmalar› bafll›yor
haberler
55
Bitlis imar kapsam›nda yenilenirken ve tarihidokunun korunmas› çal›flmalar› devam ederken, biryandan da kentin bölgesel gücü ve s›n›r ötesiba¤lant›lar› güçlendirilecek. Kültür odakl› kalk›nmaplan›n›n belirlenmesiyle, kültür-turizm ba¤lant›s›yeniden de¤erlendirilecek.
Bitlis Belediyesi yerel kaynaklar› kullanarak, valilik,üniversite, meslek odalar› ve sivil toplumörgütleriyle birlikte çal›flmalar›n› yürütecek.
alatya Valisi Doç. Dr. Ulvi Saran’›n davetiüzerine, fiubat ay›nda Malatya’y› ziyareteden Gaziantep Büyükflehir Belediyesi ve
ÇEKÜL Vakf› Gaziantep teknik destek ekibi, korumaalan›ndaki baflar›l› çal›flmalar›n› Malatyal› yetkililerlepaylaflt›. Kentlerindeki koruma deneyimlerini TarihiKentler Birli¤i toplant›lar›nda her f›rsatta paylaflanGaziantep ekibi, fianl›urfa, Antakya, Mardin veDiyarbak›r’›n ard›ndan, bu kez de Malatya’n›n yolharitas›na katk›da bulunmak amac›yla, ““GGeeççmmiiflfltteennGGüünnüümmüüzzee GGaazziiaanntteepp”” bafll›kl› toplant›daçal›flmalar›n› anlatt›.
Vali vekili fiükrü Azcan baflkanl›¤›nda yap›lantoplant›ya, Battalgazi Kaymakam› AbdulmuttalipAksoy, Milli E¤itim Müdürü Mehmet Bulut, ‹l Özel‹daresi Genel Sekreteri Sami Er, Mimarlar Odas›Baflkan› Fevzi Çelebi ve ekibi, ‹l Kültür TurizmMüdür Vekili Mehmet Kazanc›, Vak›flar BölgeMüdürlü¤ü, ‹nönü Üniversitesi ve STK temsilcileriile ilgili Malatyal›lar kat›ld›.
Havza ölçe¤inde kültürel kalk›nma modelini,bölgedeki genifl bir aks üzerinde yayg›nlaflt›rmayaçal›flan Gaziantep ekibi, Malatya’n›n havzadakiönemine dikkat çekti. Gaziantep BüyükflehirBelediyesi Genel Sekreteri Cengiz A¤ar, alt› y›ldayapt›klar› projeleri aktard›ktan sonra, Malatya’daortak paydada buluflma ortam›n›n haz›r oldu¤unugözlemlediklerini belirtti. Malatya kültürenvanterinin haz›rlanmas›yla çal›flmalar›n h›zkazanaca¤›, bu nedenle kamu-yerel-sivil-özelkesimlerin yol haritas›n› birlikte oluflturmak için biran önce çal›flmalara bafllamas› gerekti¤i üzerindeduruldu. Ciddi bir çal›flmayla birkaç y›lda baflar›l›sonuçlar al›nabilece¤i ve Gaziantep’te yerindeyap›lacak bir incelemenin de yararl› olaca¤›konusunda görüfl birli¤ine var›ld›.
Uzun y›llard›r Prof. Dr. Metin Sözen baflkanl›¤›ndakiÇEKÜL Vakf› heyetinin Malatya’ya verdi¤i desteksonucunda, Befl Konaklar ve ‹stanbulluo¤lu Kona¤›restorasyonlar›n›n tamamland›¤› hat›rlat›ld›. Kenttekikoruma çal›flmalar›n›n bafllang›c› olan bu projelerin,Malatya’n›n ilçelerinde de etkisini göstermifloldu¤u ve yerel yöneticilerin kültürel varl›klar›sahiplenmeye bafllad›klar›na dikkat çekildi.
M
Malatya, Gaziantepdeneyimi ile tan›flt›
Büyük Mimar Sinan ölümünün 422. y›l›nda
Kayseri’de an›l›yor
8-11 Nisan 2010 tarihleri aras›nda, büyük Mimar Sinan’› do¤du¤u kent Kayseri’de anmakamac›yla, uluslararas› bir sempozyum, cami mimarisi üzerine bir fikir yar›flmas› ile bir de afiflyar›flmas› düzenleniyor. Kayseri Büyükflehir Belediyesi, Mimarlar Odas› Kayseri fiubesi ve ÇEKÜL Vakf› taraf›ndan düzenlenen “Sinan & His Age” (Sinan ve Ça¤›) bafll›kl› uluslararas› sempozyum, 16. yüzy›l mimarl›k ortam›n› flekillendiren geliflmeleri, bu ba¤lamdaSinan ve eserleri ile ça¤dafllar›n› karfl›laflt›rmal› incelemeyi, Do¤u-Bat› eksenleri aras›ndakigeçifllerin mimarl›k ortam›ndaki yans›malar›n› gündeme tafl›may› amaçl›yor.
7 Nisan günü A¤›rnas gezisiyle bafllayacak olan sempozyum, 11 Nisan’da Kapadokya gezisiylesona erecek. Üç gün boyunca düzenlenen befl oturumda, bildirilerin yan› s›ra davetlikonuflmac›lara da yer veriliyor.
08 NisanOturum I: Sinan Yap›lar›na Anlamsal Bak›flOturum II: Sinan Yap›lar›n›n Strüktürel Analizi ve Onar›m›Davetli konuflmac›: Gelene¤in Mimar Sinan Taraf›ndan fiekillendirilmesi, Ali Uzay Peker09 Nisan Oturum III: Sinan Yap›lar›na Mekansal Bak›flDavetli konuflmac›: The Dome as Space-Ordering Cover in Sinan's Mosque,
Paola Sonia GennaroOturum IV: Akdeniz Havzas›nda Mekan; Do¤u-Bat› Karfl›laflmalar›Davetli Konuflmac›: Osmanl› Mimarisi Klasik Ça¤›n›n Simgesi Sinan, Suphi Saatçi10 Nisan Oturum V: Osmanl› Kentlerinde Sinan ‹mgesiDavetli konuflmac›: Beyond the Age of Sinan: The Ottoman Architectural Culture of the
Eighteenth Century, Shirine Hamadeh
ÇEKÜL Akademi 2010 E¤itim Program Takvimi
24-26 fiubat 2010 Yap› Özelliklerine Göre Müdahale Teknikleri ve Bak›m-Onar›m Esaslar›Nüvit Bayar
10-12 Mart 2010 Restorasyon Projelerinde "Bilgisayarl› 3D Modelleme"Gökhan K›l›nçk›ran
24-26 Mart 2010 Kültür ve Tarih TurizmiDr. Yusuf Örnek
7-9 Nisan 2010 Tarihsel ve Kültürel Miras Proje ve Uygulamalar›nda ‹fllevlendirmeMetin Keskin
20-22 Nisan 2010 Korunan Alanlarda Yap›laflma ‹lkeleriSinan Polvan
5-7 May›s 2010 Kültürel Koruma Alan›nda Proje YönetimiSezer Cihan, Ahmet Ertürk
12 - 14 May›s 2010 Restorasyon ‹lkeleri ve Bak›m-Onar›m Esaslar›Nüvit Bayar
2-4 Haziran 2010 Kentsel Koruma ve Kentsel Geliflim StratejileriFaruk Göksu
9-11 Haziran 2010 Kültürel Koruma ve Alan YönetimiYeflim Dizdaro¤lu
23-25 Haziran 2010 Somut Olmayan Kültürel Miras›n Korunmas› ve Sürdürülebilirlik Handan Dedehay›r
ÇEKÜL Akademie-posta: [email protected]
Tel: (212) 249 64 64
TKB
GEÇ
M‹fi
TEN
GEL
ECE⁄
E YE
REL
K‹M
L‹K
SA
YI: 2
1
yerel kimlikSAYI: 21 OCAK-fiUBAT-MART 2010 ÜÇ AYDA B‹R YAYIMLANIR-ÜCRETS‹ZD‹R
ANTAKYA SEM‹NER‹KORUMA DOSYASIBAKAB TOPLANTISISULTANH‹SAR ZEYT‹NYA⁄IFABR‹KASINDAN KÜLTÜRMERKEZ‹NE
GEÇM‹fiTEN GELECE⁄E
TAR
‹H‹ K
ENTL
ER
B‹R
L‹⁄
‹ DER
G‹S
‹
