Tiyatro Yönetmeninin Eğitimi-Özdemir Nutku

7/31/2019 Tiyatro Ynetmeninin Eitimi-zdemir Nutku

1/11

TYATRO YNETMENNN EGTM

Prof. Dr. zdemir NUTKU

(Ankara niversitesi)

Aristoteles, insanda temel faaliyet olduunu belirtir: Bunlarsrasyla tanma, eylem ve yaratclk'tr. Ona gre bu faaliyet, bir-biriyle ilikili olarak ayr alma alan gerektirir: Tanma teoretike,eylem praktike ve yaratclk poetike ile salanabilir. te Aristotelesin szn ettii bu temel faaliyet, insann kendini yanslayp yeni-den yaratt ve kendi varoluunun nedenini anlad tiyatro sanat-nn douunda bulunur.

Bilimsel aratrma ve sanatsal yaratclk alanlarn kapsayan ti-yatro eitimi, bylece, temel akademik dzeyde ele alnmaldr:1) kuramsal dersler, 2) kuramlar tamamlayc nitelikte eitli deneyleriieren uygulamalar ve 3) yaratcl gelitirecek seminerler. Yksekretim kurumlarnda bu dzeylerden biri savsaklanacak olursa; bakadeyile bu dzeylerden biri eitim program dnda braklrsa tiyatroretimi ve eitimi de eksik kalacaktr. Tek bana kuramsal derslertiyatroyu anlamaya yetmiyecei gibi, yalnzca uygulama da yardmcbilgi daarcn ve genel kltr anlayn eksik brakacaktr. Ku-ramsal derslerin uygulamasz braklmas ya da tarihsel bilginin tiyatroteknii retilmeaen verilmesi, tpk operasyon zerine bilgisi olupda amelyat masasnda h almam br doktorun dece durumuortaya karr. Kuramsal bilgi mutlaka deneylerle desteklenmeli vedeneyler de seminerlerde yaplacak yaratc alma ile deerlendiril-

melidir.

niversitede tiyatro retiminin gelenei -ok uzun olmasa da-bizlere ok neml bir ey retmitir: Edebiyat renimi iin kulla-

nlan yntemler tiyatro iin hi mi hi geerli olmamaktadr. Bununbir nedeni, metin, edebiyat rencisi iin temel malzeme iken, tiyatrorencisi iin ok saydaki malzemelerinden bir tanesidir. Tiyatro -rencisinin lleri ve deerlendirme yntemleri edebiyat rencisinin-


2/11

54 ZDEMR NUTKU

kinden tamamen deiiktir. Tiyatro olgusunun varedilmesinde eitlielerin birbiriyle kaynatrlmas, bu elerin uyumlu bir biimde so-

nulandrlmas gerektiinden, bu alann deerlendirmesi, hem ku-ramsal, hem deneysel olmak zere, birok adan gerekletirilir. Ti-yatro sanatnn kollektif nitelii, edebiyattan daha deiik yntemlergerektirdii kadar, rencileri yetitirmede yeni eitim yollarn zorun-

lu klmaktadr.

Bugn hala -az da olsa- tiyatronun niversitede yeri olmadnya da niversitelerin teknik uygulamalarla deil, yalnzca "entellek-lektel" konularla uramas gerektiini dnenler vardr. Baka birtipik eilim de, teknik uygulamann, akademik disiplinlerin saygnl-nn altnda olduu yanlgsdr. Kanmca, bu tr bir kendini been-milik, uygulama almalarnn "entellektel" almalarn altndabulunduunu sanan dnce sisteminden domaktadr. Ama uraskesin ki, bir doktor operatrn pratik bilgisi ve el yetenei, bir trloyun yazar olamam bir kiinin "entellektel" abasndan daha s-tn bir itir.

Bugn, kimya, diilik, eczaclk, vb. gibi disiplinlerin ancak la-boratuvar almalar iinde tamamlanabildii btn niversitelercekabul edilmi bir eydir. Ama nedense, tiyatro gibi youn bir teknikbilgiyi gerektiren sanat dallarnda genellikle entellektel dzeyde ka-lnmakla yetinilir ve dikkat tarih ve kuram zerine ekilir. Bu yanldzeltmek iin niversitelerdeki tiyatro blmlerinin ne amala kurul-duunu saptamak gerekir.

niversitelerdeki tiyatr.o blmleri ne iin kurulmutur? Kltrataeleri yetitirmek iin mi? Kltrleri geniletilmi memur imaletmek iin mi? Ya da tiyatro zerine biraz daha fazla konuabilecekeylemsiz aydnlar ortaya kartmak iin mi?

Hi kukusuz, niversitelerin tiyatro blmleri bu amalar iinkurulmu deillerdir. Ancak tiyatro alannda yksek deerde kiileryetitirebilmek iin, o kiilerin sonraki yaamlarnda profesyonel,baka deyile ustalam olmalarna, onlarn bilgi ve becerilerine gide-cek yolu niversite eitimi srasnda am olmak zorunludur. Tiyatroeletirmenlerinin yeterli teknik bilgisi, idarecilerin gerekli kltr,ynetmenlerin dnya gr, geni kltr ve teknik bilgisi, oyuncu-larn bir kltr daarc olmasnda ykmllk tayan en yksek ku-rum niversitelerin tiyatro blmleridir. niversitelerde tiyatro re-nimi kapsam iinde kuram ya da deneyden biri savsaklanacak olursa,


3/11

TYATRO YNETMENNN EGTM 5 5

yarm yetimi mezunlar ortal saracaktr ve bunlar ksa bir sre son-ra bu alann eitli iilerine yabanclaacaklardr. Oyun yazarlar ve

eletirmenler yalnzca kurarnda kalacaklar, br yanda ynetmen veoyuncu tiyatronun yalnzca uygulama alannda snrlanacaklardr. Bu

da bir sarlar svmesini ortaya karacaktr. Bunun iin de, ynet-menler ve oyuncular eletirmeni sularken, eletirmen de onlar seyir-

ci gznde kk drecektir.

Kanmca, tiyatro eitiminde ne kuram ne uygulama tekindendaha nemli deildir; bunlar birbirini tamamlayan birimlerdir. nem-li olan, rencinin dnce ve hayal etme yeteneini gelitirmektir.

Bu da yalnzca kuramsal derslerle zmlenemez; kuramlar, uygula-malarla sahne zerinde canlandrlmak zorundadrlar. Yoksa l ka-lrlar. rnein, bir oyun zerinde yaplan tartma, sahne zerindesrdrlebilmelidir. Bunun iin de, eitilmi oyuncu gereklidir; metin

zerinde ortaya kan sorunlar en doru biimde sahne zerinde -zmlenebilir. Oysa bugn iin oyunculuk eitimi henz tam anlamy-le niversiteye girmediinden ve uygulamalarda eitilmemi, teknii

olmayan renciler kullanldndan yaplan i, Titania'nn o gzel

ormannda izcilik etmekten teye gitmemektedir. Oyunculuk eiti-minin girmedii tiyatro blmlerinde de uygulama almalar yetersizkalmaktadr; nk bir oyunun etkili ve anlaml bir biimde seyirciyeaktarlmasnda eitilmi oyuncunun katks en nde gelir. Amatroyunculukla yrtlen uygulamalar seyretmek, kanmca, Mozart' tek parmakla alan birini dinlemek gibi bir eyoluyor.

niversitelerin tiyatro blmlerinde kuram ile deneyi baarlbir biimde Yftebilmek iin amatr oyunculuktan kanmak ve 0-yunculuk tekniini nemsemek gerekmektedir; ancak eitilmi oyun-cuyla yaplacak uygulama almalar ile akademik retim ada

yaam koullar ile badatrlabilir.

Bu dncelerin nda asl konum olan tiyatro ynetmeninineitirnire gemek istiyorum. anzn tiyatro tarihinin, sahneye o-yun koyma sanatnn tarihi olduu ada incelemecilerle kabul edil-mi bir gerektir. Bugnk anlamda tiyatro ynetmeni, yzyl gibi ksabir gelenee sahip olmasna karn, bugn tiyatroya yol gsteren ennemli g durumundadr. ada tiyatro, varln ve geliimini byk

tiyatro ynetmenlerinin almalarna ve yaratclk/arna borludur.

Yazar bata olmakzere, o, tiyatronun btn elerini denetleyen,onlara ne yapacaklarn gsteren ve bu eleri uyumlu bir biimde

tmletiren bir otorite olmutur.


4/11

Sh ZDEMR NUTKU

ada .yazar, oyununu kesin olarak kada geirmeden nce,ynetmenin laboratuvar almas iinde bulunmakta ve onun yne-timi altnda oyununu kurmaktadr. nl ynetmenlerin bir blm-nn ayn zamanda oyun yazdklarn da izleriz. Bazan da yazar, y-netmen olarak da almaya eilim duymaktadr. Btn bunlar ynet-menin birletirici, btnleyici estetik gcn temsilcisi olmasndan ilerigelmektedir. Uygarln gittike hzlanan gelimesine paralel olarakgelien tiyatroda da, tiyatro ynetmeninin badndrc bir gelimesiolduu bir gerektir. yleyse, bir lkenin, kendi tiyatrosunu yenilemesive onu bir gelimeye sokabilmesi iin en bata dnmesi gerekli olan

ii de tiyatro ynetmenin yetimesi olmalidr.

"Srekli bir devrim" olan tiyatroda ynetmenin grevleri ve kat-klar bir haylidir. Onun temel grevi, "gerein grnn deitir-mek deil, gerei gizleyen rtleri kaldrmaktr". Bunu yapabilmekiinde, ynetmen olacak kiinin yaamdaki elikilerin bilincine vara-rak bir esneklie ve ycelie erime si gerekir. Bir yandan kendini ge-litirirken, br yandan da yazar, oyuncuyu ve seyirciyi ileriye gtr-mek zorundadr. Bunun iin de, gerek ynetmen kendi kiilii iinde

ynetmen-eitmen, ynetmen-sanat ve ynetmen-idareci niteliklerinikaynatran kiidir. O, bir yandan yaratrken, br yandan bulgularaynelen bir bilim adam, tiyatronun btn elerini dzenleyen birrgt, doruyu ve gzeli kaynatran bir estetikidir.

Tiyatro ynetmeni, ou kez bir orkestra yneticisine benzetilir.Orkestray ynetecek kii, nasl d.eiik alglarn yeteneini ve zel-liklerini bilmeden onlar bir arada ynetemezse, tiyatro ynetmenide elindeki eitli sanat dallarnn niteliklerini ve kapsamlarn bilme-

den bir tiyatro olgusunu varedemez. Ayrca, eldeki bestenin musikiasndan biimi, blmlerinin birbirleriyle olan balarn bilmedenbir orkestra altrlamad gibi, tiyatroda da eldeki oyunun biimi,bu biimin getirdii zorunlu ilikiler bilinmeden bir uygulama yapla-maz. Hatta tiyatroda oyun sahneye koymann bir adan daha: zor ol-duu kansmdaym. nk musiki alannda deer birimi olan "nota"saptanm sesleri kapsar; oysa tiyatroda deer birimi olan "szck",szlk anlammda kullanlmad iin, nceden saptanmam olarak

ynetmenin karsna gelir. Tiyatroda her szck, o szc kullanankiiyle, o szcn kullanld zamanda ve o szcn kullanlddurum ile anlam ve renk ynnden deiir. Ayrca szcn oyuncu-nun hareketi ile sinkronizasyonu, ayn szcn eitli oyunlarda,oyunlarn deiik sahnelerinde ayr bir deer kazanmasn getirir.


5/11

TYATRO YNET;\fENNN EGTM 57

Bazan bir szcn, szlk anlamnn tam kart anlamda kullanld- olur; tiyatroda hareket, herhangi bir szc, szlk anlamndanok deiik bir yne kaydrabiliL Seyircinin, genellikle duyduklarn-dan ok grdkleriyle etkilenmesi dikkate alnrsa, bir oyun kiisinin,bir durumun ya da bir atmann szcklerden nce hareketle anla-ld bir varsaym olmaktan kar. Ayrca, sahne zerind.e kullan-lan szcklerin iki deiik ynde etki alan vardr: Bunlardan biri 0-yuncuya, yani sahne zerinde dinleyene ve onunla birlikte yaayana;br de seyirciye, yani salonda oturup dinleyene ve yine onunla bir-likte yaayana yneliktir. Ynetmen, birinci etki alan ile br oyun-

cunun hareketini hazrlayp karakter zelliini ortaya karrken, ikin-ci etki alan ile salonda oturan yzlerce seyirciye, ayn and.a, doruolan vermek zorundadr.

Bu kadar zor bir ii baaran ynetmen bir yaratc mdr, yoksabir y or um c u mudur? Ynetmenin genellikle yalnzca bir yorumcu ol-duu zerinde durulur. Y ommcunun yaratc yann burada tart-mak istemiyorum. Kanmca, ynetmen, bir yazar, bir ressam, bir airkadar yaratc olmak zorundadr. Bir sahne yaptnn kusurlu yanlar-n dzelten, budama ve eklemelerle tamamlayan, estetik btnl or-taya karan bir uzman-sanat olarak ayn zamanda bir yaratcdrda. O bir yazar gibi, sahneleri deerlendirerek, bir air gibi oyununatmosferini kurarak, bir mimar ya da ressam gibi sahnedeki grn-yaratarak grevini yerine getirir. Eer ynetmen yalnzca bir yorum-cu olsayd, o zaman Shakespeare'in oyunlar, kendi dneminde nasloynanyorsa, bugn de yle oynanacak ve tiyatro olarak pek ilginyan kalmayacakt. nk yalnzca yazara ya da metne bal bir yo-rumcunun doru yorumu, yzyllar getii halde, ayn kalan edebiyat

yorumcusunun paralelinde olacak ve tiyatronun yaamnn srdrme-sinin temel nedeni olan "an yaamak" nitelii de ortadan kalka-cakt. Bu da tiyatronun sonunu getirecekti. nk tiyatro bys(evrensellii) ile varolur, gncellii (tarihsellii) ile yaar. Edebiyatyorumcusu iin bir yaptn anlam her ada ayndr; ama tiyatro y-netmeni, ikinci bir yazar olarak bir yapt yeniden dzenliyebilir, ekle-meler ve budamalar yaparak o yapt iinde yaanan gerekIere en ya-kn biime getirir. Ynetmenin yalnzca yommcu olmadna bakabir rnek de, onun, eitli sanat dallarn birletirerek bir estetik b-

tnle gitmesidir. Gerek ynetmen, yazarn yaratn aktarmaklakalmaz, ona kendi yaratn ekliyerek seyirci karsna kar.

imdi gerek ynetmenin zellikleri zerinde ksaca duralm.nce ynetmenin g kaynaklarn ele alalm. Bunlar dnya gr,


6/11

ZDEMR NUTKU

kiisel yarat1Cllk ve bilimsel yetenek'tir. Ynetmenin bu g kaynak-lar, edebiyat, musiki, sinema, mimarlk, resim, vb. gibi sanatlarla,psikoloji, sosyoloji, tarih, felsefe, dil, folklor, vb. gibi disiplinlerle vedekor, giysi, klama, ses teknii, oyunculuk, vb. gibi teknik bilgiler-

le beslenmesi gerekir. Onun g kaynaklarn vareden yaps da ken-dine zgdr. Genilemesine bir gr as olan gerek ynetmenevresindeki ve dnya yzndeki olaylar yakndan izleyen uyank vebunlar yorumlayabilen bir kiidir; bunun iin de geni ve kesin birkltr yaps!'., dolaysyle stn bir beeni aamasn ierir. Oyuncuve teki sahne sanatlaryle olan ilikilerinde baar salyabilmek

iin sanat karakterinden anlayan bir pedagog ve ayn zamanda onlarynetebilecek, disiplini getirebilecek bir otorite olmaldr.

Bir eitmen, dzenleyici, pedagog, estetiki, yaratc olan ynet-menin en byk gc z-eletiri yeteneinden gelir. annZ1n oyun-culuk ynteminde atlmlar yapan Jerzy Grotowski'nin, "oyuncular-dan yapmalarn istediinin iki mislini ynetmen kendinden bekle-melidir, " demesi z-eletirini vurgulayan bir szdr.

te bu noktada ynetmenin sorumluluklarna deinebiliriz. Ti-yatronun ierii asndan ynetmenin sorumluluu, ynetmenin ya-zarla, oyuncuyla ve seyirciyle olan ilikilerinde yol gsterici ve eiticioluudur. O yazarn yetimesine ve ustalamasna yardm ettii gibi,oyuncular eitmek ve onlara yol gstermeyi de zerine alr. Seyirciyekar daha byk bir sorumluluu vardr: Gl ve etkili bir sanatyoluyla, ona ann yorumunu yapmak, sorunlarn amak ve insan-ln gelimesinde en byk etken olan dnme ve duyma alkanl-nn yerletirilmesinde katks olmaktr.

Tiyatro iindeki grevi ve sorumluluu bu kadar nemli olan y-netmen tiyatromuzun geliimi iinde nereye kadar nemsenmitir?Trk tiyatrosuna herhangi bir biimde damgasn vuran bir ynetmenvar mdr? Trk tiyatrosunun gelitirilmesinde en nemli rollerdenbirini oynayacak olan ynetmen Nasl yetitirilecektir? Son sorumu-zu da yle sorabiliriz: Tiyatro ynetmenin yetitirilmesi iin bir ei-tim ve retim yntemi olabilir mi?

Tiyatromuzun geliimi iin, ynetmenin neminin ne kadar b-yk olduunun bugn de kavrand dncesinde deilim. Genellikle,yorgun oyuncularn ya da bir topluluun bandaki oyuncunun ynet-men olarak kabul edildii bir tiyatro ortamnda, yetenekli, yeteneksizherhangi bir sanatnn ynetmen olabileceine inananlarn oun-


7/11

TYATRO YNETMENNN EGTM 59

lukta olduu bir tiyatro evresi iindeyiz. Dnya tiyatrosunun gelii-minde ok gerilerde kalm olan "yldz oyuncu ynetmen olur" anlay

tiyatromuzda hala yaygn bir uygulama alan bulabilmektedir. Bununiin de, genellikle tiyatro yaptnn deerini ykseltmek yerine, o yap-tn ok altnda kalan sahne almalar tiyatromuzun atlm yapma-sn engellemektedir. Bir oyunu sahneye koyan kimse, ou kez seyir-ciyi, oyuncuyu ve yazar pek dikkate almadan yalnzca perdenin al-mas iin alagelinmj, kalpl bir almann tesine gidememekte-dir. Duyarl ve baarl oyun dzenleri ise pek seyrek karmza k-maktadr. nk dnya grnn nda duyarl sanatlarn tm

sahneye oyun koyma yeteneinde olmadklar gibi, yetenekli olanlarnelinde de ou kez gerekli olan malzeme yoktur. Malzeme derken, enbata ada bir teknikle yetimi oyuncuyu kastetmekteyim. Bylece,Trkiye'de baarl ve seyredeni etkiliyen bir oyun dzeni ok seyrekortaya kmaktadr. Yntemin ve tekniin geri dzeye atld byle birtiyatro ortamnda, tiyatromuza damgasn vuracak, kiiliini kabulettirecek bir ynetmen elbette var olamaz!

Bu noktada, tiyatro ynetmeninin nasl yetitirilecei, onun n

nasl bir eitim ve retim yntemi uygulanabilecei sorusunun yan-tn vermek gerekiyor.

24 mays 1940 tarihinde yrrle giren 3829 sayl Devlet Kon-servatuvan Yasas'nda, iki ana blm zerinde durulmutu: Musikive TemsiL. Bu yasaya gre, Konservatuvarda tiyatro renimi, birihazrlk, ikisi orta ve ikisi yksek olmak zere be yld. br yanda,Konservatuvar iin yaplan tzk'te Tiyatro Blm deil, drt anablme ayrmt. tzn 9. maddesine gre, bunlar Opera, Tiyatro,

Balet ve Rejisrlk blmleriydi. Yasa'da gremediimiz RejisrlkBlmnde, opera ve tiyatronun yksek ksmndan mezun olanlarazg iki yllk bir uzmanlk almas yaptrlmas istenmekteydi. Neyazk ki, gnmze dein, nemi Trk tiyatrosu iin byk olan Re-

jisrliik Blm eitli ihmal ve olanakszlklar nedeniyle altrlma-m ve yine bugne dek hi bir konservatuvar rencisi, tiyatro ynet-menlii alannda, Trkiye snrlar iinde, uzmanlk eitimi grmemi-tir. Bunun iin de, Reinhardt'n yetitirimelerinden nl oyuncu CarlEbert'in btn abalarna karn, bu blm kurulamam,. o gittikten

sonra bu blmn kurulmas iin zaman zaman gsterilen abalareitli nedenler yznden gerekleememi, hatta bir ynden engellen-mitir. Bu yzden, devletin denekli tiyatrosu yalnzca bir "aktr ti-yatrosu" olarak kalm ve bu alanda yetimi uzman ve yetenekli y-


8/11

6 0 ZDEMR NUTKU

netmenler olmad iin bu kurum, baka nedenlerin de zorlamasyle,gerilerneye balamtr. Ancak kanmca, Devlet Tiyatrosu'nun estetikalanda ileri bir atlm yapamamasnn en nemli nedenlerinden biri

gerek ynetmenin yetitirilmesinde konservatuvarzn gsterdii ihmal

ve vurdumduymazlktr.

Tiyatro ynetmeninin eitimi konusunda, lkemizdeki ilk atlm1964/1965 ders dneminde almaya balayan Ankara niversitesi,

DTC Fakltesi, Tiyatro Krss ile geldi. Sekiz smestirlik, yani drtyllk bir eitim progr.am iinde, tiyatro ynetmenlii uygulamalolarak "Sahne almas" dersleri iinde gerekletirildi. Ayrca, busahne zerindeki laboratuvar almasna yardmc olarak drt smes-tir sren "Reji Problemleri" ile yine sahne zerinde altrmalarla altsmestirde gerekletirilen "Reji Deneyleri", tiyatro ynetmeninin

eitimini btnleyen konulardr.

"Sahne almas" drt yl iinde, evrede tamamlanmaktadr.Bunlar: 1- Organik Deerlendirme, 2- Plastik Deerlendirme, 3- Tek-nik Deerlendirme evreleridir. Birinci smestirden itibaren sahne stuygulamal almalarnn balad bu eitimin Organik Deerlendir-ine evresinde "Yorum Yntemi", "Sahneler zerinde alma","Budama" ve "Oyun Dzeni Defteri" konular yer alr. Plastik De-erlendirme'de "Oyuncunun Ynetmen tarafndan sahne zerinde de-erlendirilmesi," "Kiiletirmenin lkeleri", "Sahne-Seyirci likisi","Sahnenin levi Asndan Deerlendirilmesi" , "Oyuncu Seimi","Provalar", ayrca ynetmenin oyun dzeni iin gerekli olan "Tasa-rm", "Optik Yorum", "Hareket Yapm", "Hz-Tart m-Zaman l-s," "Szsz Oyunla Dramatizasyon" bu blmde yer alr. Oyun

d.zeni zerine yaplan almalar yalnzca ereve sahne kapsam iin-de d.eil, ayn zamanda ortada oyun kavram asndan da ele alnarakuygulanr. Teknik Deerlendirme evresinde "Dekor ve Iklama Tek-nii-Estetii", "Aydnlatma Aralar", "Karartclar", "Giysi ve Mak-yaj", "Makyaj Ara ve Gereleri," "Makyaj Yapm", "Sahne Et-menleri", "Oyun Musikisi", "Aksesuvar-Butafor" gibi konular yer

alr.

Yukarda da belirttiim gibi, bu evrelerdeki btn almalar ge-

rektii biimde uygulamalarla ortaya karlr ve renciler yanlla-rn bu uygulamalarda grerek dzeltirler. Ayrca, bu evrelerin tmn-de srayla ve daha ok kendilerini ilgilendirdii konularda hem ka-fayla hem de bedenen alrlar. Szgelimi, dekorda alacak olanlar,bu dekorun yapm iin yorumlarn ynetmenle tartrlar, gerekli pl-


9/11


anlarn hazrlarlar ve bunu sahne zerinde gerekletirmek iin ma-rangozhanede, boyahanede arkadalaryle birlikte, baka deyile ime-ce ile almaya girerler. "Sahne almas" dersleri kapsam iinde,

deneysel almay btn rencilere salyabilmek iin ders dnemisonlarna doru oynanmak zere bir oyun seilir ve renciler eitligrevleri zerine alrlar. Bu almalarmzda tek aksayan, oyunculuk

eitimi olmadndan, yetenekli amatrleri kullanmamz ve doalolarak bir btn olan tiyatroda, oyunculuk konusunda aksamamz,

bu aksamayla teki alanlarda yaplan baarl almalara glge d-rmemizdir.

Bata da sylediim gibi, sahne zerinde yaplan her alma iinoyunculuk teknii en bata gelen gereksinme olduu iin, ynetmenineitiminde de teknii olan, konumasn, hareketlerini ve dikkatinitoplamay belli bir uyum iinde getirebilen elemanlara mutlaka ihti-ya olmaktadr.

Tiyatro ynetmeninin eitimi iinde, bu eitime katlan her -rencinin tiyatro ynetmeni olaca da savunulamaz. Bu eitim iin-den yine en yetenekli ve sorumluluklarnn bilincine varm, kendini

yetitirmek iin gstermelik olarak deil de, inanarak bu ie emek ver-mi kiiler ilerinin ynetmeni olarak yetiebilirler. Ynetmen olama-yanlar ise tiyatronun mutfanda alm kiiler olarak ileriki yaam-larnda tiyatroyu daha tutarl ve bilerek deerlendirme yoluna gidebi-lirler. Szgelimi, tiyatro eletirmeni, dramaturgu, tarihisi ve incele-rnecisi olarak laboratuvar eitimi grm kiiler olarak ayaklarn da-ha salam yere basabilecek kiiler olarak ortaya karlar.

Burada bir noktaya ksaca deinmeden geemiyeceim. Her a-

landa olduu gibi, lkemizde, bu alanda da bir g kayb olmaktadr.Tiyatro Krss mezunlarnn byk bir blm televizyonda grevalmakta, onlarn asl yeri olan Devlet Tiyatrosu ise baz brokratikve keyfi nedenlerden dolay kaplarn bu deerli genlere kapal tut-maktadr. Oysa sekiz smestir, teki derslerle birlikte, tiyatro ynet-meni iin gerekli eitimi olduka youn bir biimde gren bu mezun-larn baarl olanlarnn en azndan Devlet Tiyatrosu'ndaki "RejiAsistanl" kadrosuna alnmalar gerekir. Ne var ki, tiyatro ynet-meninin nemini henz hakkyle anlyamam bir evre iinde, doalolarak "ynetmen yardmcl" grevinin nemi nasl anlalabilir ki?Bu anlay srdke Devlet Tiyatrosu'ndaki "Reji Asistanl" gster-melik olarak kalacak ve bu kii bugnk gibi, sahneye oyun koyanla-rn ayak ilerine koacaktr. nk bu kii,ilerinin incelemeellerine


10/11

62 ZDEMR NUTKU

k tutacak, tiyatro tarihimizin en nemli konularndan biri olan uy-

gulama tarihi iin gerekli olan Oyun dzeni Defteri tutmasn bilme-dii iin de sahneye oyun koyann buyruklarn yerine getirecek bir

emireri durumundan ileri gidemiyecektir.

Oysa gerekte, ynetmen yardmcl ilerinin tiyatro ynetmeniolacak kiilerine deneyleri getiren bir hazrlk dneminden baka birey deildir. Ancak ynetmen yardmcs olacak kiinin de belli birsre bu eitimi grm, gerekli laboratuvar almasn tamamlamolmas gerekir. Birok kavramn birbirine kartnld, yntemin ve

tekniin anlalmad, belli bir disiplinsizliin egemen olduu bir ev-rede nasl ynetmenler duygusalolarak seiliyorsa, ynetmen yardm-clna getirilecek kiiler de ayn ciddiyetten uzak bir anlay iinde

seileceklerdir.

Trk tiyatrosunun daha birok alnnda grdmz yntemsiz-sizlik ve danklk kendini en ok tiyatro ynetmeninin almasndahissettirmektedir. nk btn tiyatro birimlerini bir araya topla-yan, eitli sanat kollann, bir ama iin, uyumlu bir biimde ve este-

tik bir btnlk iinde kaynatrmas gereken ynetmen henz orta-da yoksa, o tiyatronun birok yan da aksayacaktr. Buna bir son ver-

menin zaman gelmitir. retimi bu topluma yararl bir duruma geti-rebilmek iin, bir fabrika grnmnde olan tiyatronun kollektifalmasn artk bilime, teknie ve ynteme dayamann zamandr.stn ve sekin sanat olaylar ancak bilimle, teknikle ve yntemle

gelebilir.

Ynetmen, tiyatronun yol gstericisi, yetkileri ve sorumluluklansnrsz; Marko Paa olmak istemedii halde, oyuncularn, teknik a-damlarn ve tm tiyatro grevlilerinin dert babas; bir oyunu sahneyekoyarken diktatr olmak istemedii halde, diktatr olmak zorunda

. olan; balangta yolun sonu nereye gidiyor, onu tam olarak gre-medii halde, yol gstermek zorunda olan bir sanatdr. Byle birsanat, uzun yllarn sahne deneyleriyle ustalam, sahne zerindeortaya kabilecek her sorunun yantn bilen bir kimsedir. Ancak tek-nik adan ustalam byle bir ynetmen yaptnn bilincinde deil-

se, an kovalamyorsa, bir sanat olarak evresindeki olaylara, dn-ya yzndeki sorunlara kar duyarlln yitirmise, her almasyleyeni bir kap amyorsa, tiyatroya olan zarar yararndan daha oktur.nk teknii bilen, deneyi olan, ama her eye ve her olaya kar na-srlam bir kii, olsa olsa ldrd tiyatronun lsn ykayabilir.


11/11


Peter Brook, bu tr ynetmenler iin yle der: "ldrclkher zaman tekrarla birlikte gelir; ldrc tiyatronun ynetmeni eski

formlleri, eski yntemleri, anm esprileri, eski etkileri, khnemisahne balanglarn ve bitiIerini kullanr." yleyse, sahneye oyunkoymann temel ilkelerini bilmek ynetmen olmak iin yeterli deildir.Hi bir ey varolmadan yenilenemez, yenilenmedike de varln sr-dremez. Bir eyin yenilenebilmesi, gelitirilebilmesi ve yeni bulgular-la deitirilebilmesi iin her eyden nce varolmas gerekir. Onunyaamas iin de srekli olarak kendini yenilernesi ve deitirmesi zo-runludur.

Documents

Tiyatro Yönetmeninin Eğitimi-Özdemir Nutku