7/25/2019 TILOVINA2

1/92

7/25/2019 TILOVINA2

2/92

U M A R S K I L I S T

GLASILO SAVEZA UMARSKIH DRUTAVA SR HRVATSKE

Redakcijski odbor

Dr Mi lan A n d r o i , d r Roko B e n i , i ng . S t j epan B e r t o v i , ing._ a rko

H a j d i n , ing. J os ip P e t e r n e l , dr Z vo nk o P o t o i , in g. J os ip S a f a r

Glavn i i odgovorn i u redn ik :

Prof dr Zvonimir Potoi

Tehnik i u redn ik , l ek to r i korek tor :

Ing. uro Kneevi

5 / 6 SVI B ANJ L I PANJ

L A N C I A R T I C L E S A U F S T Z E

I . S p a i : Nek a ekolo ka o pa anja i rezu l tat i s uzb i janja mo ljca je l inih igl ica (A rgy res thia funde l la

F .

R . ) Som e ecological observ a t ion s and re sul t s of cont ro l l ing the F i r need le moth (Argy res th ia

funde l l a F . R . ) Cer ta ines obse rva t ion s ecologiques a ins i que les resu l t a t s de lu t t e con t re l a

tord euse des a igui l l e s du sapin (A rgyres th ia fund e l l a F . R . ) Einige kologische Beo bach tung en

und E r ge b n i s s e de r B e k m pf u ng von T a nn e nna de l m o t t e ( A r gy r e s t h i a f unde l la F . R . ) .

V . H r e n : D i na m i ka ho r i z on t a l nog i r e n j a k r o a n j a bukve i j e le u ne k i m z a j e dn i c a m a z a pa dne

Hrv a t ske Dynam ics of the hor izo nta l c rown sp read ing of Beach and F i r spec ies in ce r t a in

fores t a s soc ia t io ns of we s te rn Croa t i a Le dy nam ism e de l ' ex tens ion h or izo nta le des c imes d u

he t r e et du sapin d ans ce r t a in es as soc ia t ion s fores t i e res d e la Croa t i e occ iden ta le Die Dynamik

de r ho r i z on t a l e n K r one n a us b r e i t ung de r T a nne un d B uc he i n e i n i ge n W a l da s s oz i a ti one n de s

w e s t l i c he n K r oa t i e ns .

N . i v a n o v J . M a r k o v i : P oj av a o te e nj a s ad n ic a t op o la o d n is ki h t e m p e ra t u ra . ( Os vr t

na l a na k d r a M . V a s i a ) I n j u r i e s f r om l ow t e m p e r a t u r e s t o P op l a r p l a n t s . ( C o m m e n t s on

the a r t i c l e by Dr . M. Va s i ) . Dom mag es aux p la nt s des peu pl i e r s causes par des bas se s

tem pe ra t ur es . (Revue de l' a r t i c l e ec r i t pa r Dr . M. Vas i ) Auf t re ten d er Schde n an Papp e l -

H e i s t e r n du r c h n i e d r i ge T e m pe r a t u r e n . ( E i n R c kb l i c k a u f de n A uf s a t z von D r . M . V a s i ) .

J . a f a r : T okov i i z m je ne s m j e se j e l e i bukv e u p r a u m i P a t t e r n of c ha nge s of m i x t u r e p r o

por t ion be tween F i r and Beech spec ies in a v i rg in fores t L 'a l lure du chan gem ent de la pro

por t ion en t re l e s apin e t le he t re da ns une fore t v ie rge Ver lauf des Wechse l s des M ischungs

ve r h l t n i s s e s z w i s c he n B uc he und T a nne i m U r w a l d .

A. S t i p a n i : U t je c aj b r o j a i z m je r a v i si n a n a s a s to j i n sk u v is i n sk u k r i v u lj u E f fe ct of t h e

nu m be r o f he igh t m e a s u r e m e n t s on t he s ta nd he i gh t c u r ve L ' i n f lue nc e du n om br e de m e s u -

rages des hau teu rs sur l a cou rbe des ha ute urs d u peup lem ent Einf lus s de r Anzahl de r H hen

m e s s unge n a u f d i e B e s t a nde s hhe nkur ve .

R . C u r i e : R a s p r o s t r a n j e n j e z a n o v ij e ti ( P e t t e r i a r a m e n t a c e a ( S i e b e r ) P r es s l .) u H e r c e go v i n i

Dis t r ibu t ion of Pe t t e r i a ram enta cea (S ieb er ) P re s s l . i n Herzegovina Rep ar t i t ion d e l a Pe t t e r i a

r a m e n t a c e a ( S i e be r ) P r e s s l . e n H e r z e gov i ne V e r b r e i t ung de r P e t t e r i a r a m e n t a c e a ( S i e be r )

Pressl . i n H e r z e gow i na .

Naslovna sl ika: Brezik na Prokopu (Vel . Jast rebac)

Snimio: ing. S. Kolarovi

7/25/2019 TILOVINA2

3/92

U M A R S K I L I S T

S A V E Z I N E N J E R A I T E H N I A R A U M A R S T V A I

D R V N E I N D U S T R I J E H R V A T S K E

GODITE 92 SVIBA NJ LIPANJ GODINA 1968.

N E K A E K O L O K A O P A A N J A I R E Z U L T A T I S U Z B I J A N J A

M O L J C A J E L I N I H I G L I C A ( A r g y r e s t h i a f u n d e l l a F . R . )

Dr IVAN SPAIC

1 . PROBLEM

N a p o d r u j u * u m a r i j e F u i n e u G o r s k o m k o t a r u z a p a e n e s u 1 9 5 4 . g o d .

v e l i k e t e t e n a j e l a m a . S t a b l a su o s t a j a l a b e z i g l i c a , k o j e su o t p a d a l e j e r su

b i l e o t e e n e o d n e k o n n e p o z n a t o g i n s e k t a . N a p o z i v t a d a n j e g u p r a v i t e l j a u

m a r i j e d i p l . i n . D . B h m a p r e g l e d a o s a m o t e e n e s a s t o j i n e i u t v r d i o d a s u

t e t e n a s t a l e u s l i j e d p r e n a m n o e n j a m o l j c a j e l i n i h i g l i c a

Argyresthia fundella

F . R . O v a j i n s e k t b i o j e n a o j u m a r s k o j p r a k s i p o t p u n o n e p o z n a t k a o u m s k i

t e t n i k . M e u t i m t e t e k o j e j e o n p r o u z r o k o v a o b i l e s u v e t a d a v e o m a v e l i k e .

P r e m a A n d r o i u (1) k o j i j e n a s t a v i o i s t ra i v a t i o v aj p r o b l e m , s a m o u 1 95 5.

g o d . u n a p a d n u t i m s a s t o j i n a m a b i l o j e p o s j e e n o o k o 1 0 . 0 0 0 m

3

s u h i h i p o l u -

s u h i h s t a b a l a . O t e i v a n j e j e s i z v j e s n i m o s c i l a c i j a m a u i n t e n z i t e t u i d a l j e n a

s t a v l j e n o . S a s t o j i n a V . M l a k a d j e l o v a n j e m m o l j c a b i la j e k o n a n o t o l i k o d e v a

s t i r a n a d a j e 1 96 6. g o d . m o r a l a b i t i p o s j e e n a . V j e r o j a t n o j e t o b i o p o v o d d a

s e o v o m p r o b l e m u n a j z a d p r i s t u p i s p o t r e b n o m p a n j o m , u p r v o m r e d u d a s e

u t v r d i p r i s u t n o s t i s t a n j e z a r a z e j e l . m o l j c a i u d r u g i m u m a m a G o r s k o g k o

t a r a iz v a n p o d r u j a F u i n a . T a j p r e g l e d j e i z v r e n u p r o l j e e 1 9 6 7. g o d . P o k a

z a l o s e d a s u p r e d v i a n j a s t r u n j a k a b i l a i s p r a v n a , j a k a z a r a z a j e l . m o l j c a

p r o n a e n a j e u m n o g i m u m a m a iz v a n F u i n a . N a p o d r u j u F u i n a , p a k , u

B i t o r a j u , z a r a z a j e b i l a t a k o j a k a d a s u s e s a s i g u r n o u m o g l e p r o g n o z i r a t i

v e l i k e t e t e . D o n e s e n a j e o d l u k a d a s e o v o g t e t n i k a p o k u a s u z b i t i a v i o k e m i j -

s k i m p u t e m , t o j e i u i n j e n o . S o b z i r o m n a p o m a n j k a n j e i s k u s t v a u s u z b i j a n j u

j e l . m o l j c a a k c i j a je i m a l a k a r a k t e r p o k u s a

U

o v o m r a d u u p r v o m s e r e d u

i z v j e t a v a o r e z u l t a t i m a t ih p o k u s a . B u d u i d a s e r a d i o p r a k t i k i n o v o m i

n e d o v o l j n o p o z n a t o m t e t n i k u , n a s t o j a l o se k o l i k o j e t o o v o g a p u t a b i lo

m o g u e u t v r d i t i i d r u g e p o d a t k e o b i o l o g i ji i e k o l o g i j i A. fundella, p o s e b n o

o n e k o j i m o g u n e p o s r e d n o u t j e c a t i n a u s p j e h s u z b i j a n j a . D o b r o p o z n a v a n j e

* Is t ra iva ke rad ove , koj i su ovdje opisani , f inanci ra lo j e Poslo vno ud ru enj e

umsko-pr iv redn ih o rgan izac i j a i z Zagreba .

Vel iku pom o u izvoenju te r ens kih rado va pru io mi je up rav i te l j um ari je

Fuine dipl . in. M. Ostoji kao i osoblje te umarije.

Determinaci ju paraz i ta je l . mol jca izvri l i su dr Z. Bouek, Narodni muzeum,

Prag i dr J . .Sedivy, Ust fedmi vyzkumny stav rost l inne vyroby, Prag.

Svima navedenim kao i drugim osobama i ustanovama, koje su mi na bi lo koj i

nain pomogle u ovdje opisanim radovima, iz raavam svoju zahvalnost .

165

7/25/2019 TILOVINA2

4/92

ivota

A. jundella

osnovni je pre duv jet za prona laenje efikasnih m etoda suz

bijanja. Ovo uostalom vrijedi za sve gospodarski znaajne insekte. Dosadanje

tete pokazuju da se radi o veoma opasnom tetniku jele, kojega je potrebno

svestrano prouiti .

U konkretnom sluaju u Gorskom kotaru tete od jel . moljca ne pogaaju

samo umsku privredu nego i elektroprivredu. ume ugroene od jel . moljca

nalaze se u oborinskom podruju akumulacionih jezera kod Lokava i Fuina.

Na temelju prorauna hidroenergetskog potencijala ovog oborinskog podruja

izgraena je hidroelektrana Nikola Tesla Tribalj . Ako doe do masovnog

propadanja okolnih umskih sastojina (kao to se to desilo u Mlaki i nekim

drugim sastojinama), promijenit e se i retenciona mo oborinskog podruja.

To moe dovesti do tekih posljedica po ele ktro priv red u jer bi se iz osnova

prom ijenilo hidroloko stanje na temelju kojega je kal ku liran a i izgrae na

spomenuta e lektrana .

U umarskoj je struci ve oko stoljee i pol poznat problem masovnog

suenja jele. Ova pojava postoji i kod nas (Macelj , Papuk, Velebit) . Miljenja

stru njak a o uzrocima suenja nisu ujednaen a. Kao uzroci suenja istiu se:

nepovoljno stanje t la (nedostatak kalcija, smetnje u ishrani kalijem, nedo

statn a vlaga), zatim klim atske pril ike (sua, mraz), umskou zgojne mjere,

otrovni plinovi, bil jni i ivotinjski paraziti (posebno u Dreifusia nsslini) i dr.

O uzronicima suenja jele postoji brojna l i teratura (v. npr. l i teraturu koju o

tom e p rob lem u navod i S c h w e r d t f e g e r l l , a u nas a f a r 15). Ni u

jednom od tih radova ne spominje se moljac jel . iglica A. jundella kao uzro

nik suenja. Oito ovaj insekt i nije bio od znaaja za navedeni problem. Me

utim isto je tako oito da se barem na naem podruju ostalim uzro

nicima masovnog suenja jele pridruio i jedan novi, veoma vaan faktor

moljac jelinih iglica

Argyresthia jundella.

2. P O D A C I I Z L I T E R A T U R E

U umarskoj l i teraturi moljac jel . iglica A. jundella veom a se malo spo

minje. Prvi i do unatrag 15-tak godina jedini podaci o ovom insektu kao um

skom te tni ku potjeu od H a r t i g a (6) iz 1896. god. Har tig je opisao m asov nu

pojavu jel . moljca na podruju umarija Amberg i Freising u Bavarskoj. Ovaj

don edavn a jedini pod atak o biologiji i tetam a od A. jundella spom inju u

svojim djelima poznati auto ri kao n pr. N s s1 i n - R h u m b l e r (9), E s c h e

r i c h (5), P f e f f e r (10) i dr., a kod n as K o v a e v i (8). G. 1952. B r a u n s

je objavio dva rada o A. jundella. Pr vi (B r a u n s 2) je u stv ar i biljek a o

pojavi moljca kod mjesta Bredstedt u pokrajini Schleswig-Holstein u sjevernoj

Njemakoj i to na kavkaskoj jeli Abies Nordmanniana. Ovdje se tako er ras

p rav l ja o mono- odnosno o ligofagi ji ovog insek ta . U d rugom radu ( B r a u n s

3) detaljno je opisan nain oteivanja iglica, a izneseni su i neki novi bioloki

podaci. Trei au tor, koji je iznio origin alne po datk e o ovom in sektu je A n-

d r o i (1). On je 1955. god. u Fuina ma vrio bioloka opaanja i proveo po

kuse suzbijanja gusjenica sistem atinim insekticidima, a 1959. god. prigodom

nekih drugih radova doao do iskustva da se jel . moljca moe suzbijati kon

taktnim insekticidima u stadiju leptira.

P re m a tom e H a r t i g , B r a u n s i A n d r o i je din i su a uto ri koji su

iznijeli originalne podatke o jel . moljcu kao gospodarski tetnom insektu. Svi

166

7/25/2019 TILOVINA2

5/92

ostali auto ri s podru ja pr imijen jene tj . um arsk e entomologije, koji spominju

ovog insekta, pozivaju se na nave den a tr i au tora, u prv om redu na H a r t i g a.

Inae sistematiari , koji se bave grupom mikroleptira te faunisti ee spo

minju moljca A. fundella nego prim ijenjen i entom olozi. M eutim iz njihovih

radova doznajemo uglavnom o rasprostranjenosti ovog insekta. Ovi autori na

vedeni su u l i ter atu ri kod B r a u n s a (1). Ipak u njihovim radov im a (posebno

M i t t e r b e r g e r ) n al az i se v a an p o d at ak za p r ak t i n u za t it u um a . R a di

se,

naime, o informaciji da

A. fundella

osim na jeli kao glavno j bil jci-dom a-

inu moe takoer doi na boru i smreki. Nisam sklon prihvatit i ove informa

cije kao gotove injenice prije nego to budu eks peri m enta lno dokaz ane.

Lako je mogue da je posrijedi zamjena npr. s vrstama

Ocnero stoma piniariella

Zli.

i O. copiosella Fr ey, i l i nek im drug im . H a r t i g dodue tako er navodi

da se odrasle gusjenice A. fundella nak on prezimljenja mogu razviti i u iglici

smreke, ako na nju sluajno dospiju. Sve su to meutim kratke usputne pri

mjedbe bez sigurnije eksp erim enta lne verifikacije, koje bi svakak o treba lo

provjer i t i . Radi se , na ime, o veoma vanom prakt inom pi tanju . Meu uma

rima Gorskog kotara ve se uju miljenja da bi jelu zbog ugroenosti od

A.

fundella, trebalo zamijeniti smrekom. Meutim jedna ovako dalekosena odluka

bila bi sasvim promaena ako se A. fundella doista moe lako adaptirati na

smreku. Prema mojem iskustvu za sada o tome nema kod nas n ikakvih zna

kova.

3. SADANJE STANJE ZARAZE

Kako je ve naprijed spomenuto, na podruju Gorskog kotara pregledane

su u maju 1967. god. sve gospo darske jed inice u kojima pridolaz i jela s nam je

rom da se utvrdi stanje zaraze jel . moljca. Pregled je uglavnom obavilo lugar-

sko osoblje podrunih umarija. Kako u tome poslu nije bilo skoro nikakvog

iskustva, a zbog pomanjkanja jedne objektivne metode stanje zaraze moralo

se okularno ocijeniti , prethodno je s ovim osobljem odran sastanak u jednom

jako zaraenom objektu. Bio je to Bitoraj na podruju Fuina, dakle upravo

pokusni objekt u kom su obavljeni radovi koji se ovdje opisuju. Sastanak je

imao svrhu da se po mogunosti to vie ujednai kriterij za procjenu ste-

pena zaraze t j . da se to vie eliminira subjektivni utjecaj. Rezultat ovog pre

gleda iskazan je u tab. br. 1.

Un ato podu zetim mjeram a sasvim je sigurno da je subjek tivni faktor

imao odreenu ulogu u prikupljanju ovih podataka i da ih se zbog toga ne bi

moglo smatrati sasvim tanim. Meutim uzevi u cjelini, oni po mom miljenju

ipak daju dovoljno pouzdanu sliku o veliini i jaini zaraze jel . moljca u Gor

skom kotaru. Ovdje je potrebno napomenuti da u podacima tabele nije obu

hvaeno podruje Nacionalnog parka Risnjak (povrina 3.014 ha).

Iz navedenih se podataka razabire da je u Gorskom kotaru jelinim mol j -

cem zaraeno vie od polovine povrine svih gospodarskih jedinica u kojima

pridolazi jela. Na cea polovini zaraene povrine zaraza je slaba, a na polovini

opet srednja do jaka. Prema tome na povrini od dvadesetak hiljada hektara

jelovih uma u Gorskom kotaru mogu idue godine nastati znatnije do veoma

znatne tete. Ustvari oteivanje je ve u toku jer je zaraza ocijenjena po ko-

konima u maju 1967, a sada (zima 1967/1968) se u glicama nalaze gusjenice,

proizale iz tih kokona. Ovu tetu nemogue je vie sprijeiti.

167

7/25/2019 TILOVINA2

6/92

Tab. 1

Sadanje s tanje zaraze je l . mol jca A. fundel la u Gorskom kotaru

(prema brojnosti kokona u maju 1987.)

Ge genw r t ige r Befa l l szus t and de r Tan nen nad e lm ot t e A. funde l la im Gebie t

von Gorski Kotar (gemss der Kokonzahl im Mai 1967).

Po vrin a gosp. . 'ed . u Inten zi te t zarazeum ar i j a ko j ima pr ido laz i j e l a Befa l l s ra t e

Fo rs t am t F lch e d . W i r t scha f t s

e inhe i t wo die Tan ne jak srednj i s lab

v o r k o m m t s t a r k m i t t e l s t a r k s c h wa c h

ukupna za raena

gesamt befa l len

K l a n a

P r e z i d

M r k a p a l j

D e l n i c e

T r e

R i j e k a

F u i n e

Z a l e s i n a

S k r a d

R a v n a G o r a

C r n i L u g

G e r o v o

S u m . g o s p .

D e l n i c e

h a

5.354

5.599

9.335

7.741

4.375

1.551

5.645

550

8.705

6.267

5.790

8.542

69.454

h a

2.513

5.503

9.171

4.253

3.042

294

3.888

100

1.037

2.011

1.748

7.434

40.994

/o

47

98

98

55

70

19

69

18

12

32

30

87

59

h a

1.263

254

1.939

182

977

4.615

> /

2 3

5

21

2

17

7

h a

846

1.273

4.603

889

920

1.361

5.353

15.245

V

16

22

49

11

16

24

63

22

h a

404

3.976

2.629

3.182

3.042

294

1.991

100

1.037

2.011

387

2.081

21.134

Vo

8

71

28

42

70

19

36

18

12

32

6

24

30

4.

P O K U S N I O B J E K T

P o k u s i s u z b i j a n j a j e l . m o l j c a , k a o u o s t a l o m i d r u g a o p a a n j a k o j a s e o v d j e

o p i s u j u , p r o v e d e n i s u n a p o d r u j u u m a r i j e F u i n e i t o u u m . p r e d j e l u B i t o -

r a j , k o j i s p a d a u g o s p o d a r s k u j e d i n i c u K o b i l j a k B i t o r a j . i t a v a o v a g o s p .

j e d i n i c a i m a p o v r i n u o d 2 . 6 4 0 h a . U u m . p r e d j e l u B i t o r a j , n a r o i t o u o d j e l i m a

12,

1 3 , 1 9 , 2 0 , 3 3 , 3 9 i d r . z a r a z a j e b i l a v e o m a j a k a . Do n j a s t r a n a g r a n i c a n a

n e k i m s t a b l i m a u o v i m j a k o z a r a e n i m o d j e l i m a g o t o v o s e b i j e l i l a o d v e l i k o g

m n o t v a k o k o n a j e l . m o l j c a . B i l o j e , m e u t i m , o d j e l a ( n p r . 1 6, 1 7, 3 6) u k o j i m a

j e z a r a z a b i l a s l a b a t a k o d a s e n a g r a n i c a m a t e k p o m n i j i m p r e g l e d o m m o g a o

p r o n a i p o k o j i k o k o n . I p a k , u z e v i u c j e l i n i , z a r a z a j e u B i t o r a j u b i l a j a k a

t a k o d a su j e l a m a p r i j e t i l e v e l i k e t e t e .

V e p r i g o d o m p l a n i r a n j a r a d o v a b i l o j e o d l u e n o d a s e p o k u s i s u z b i j a n j a

p r o v e d u n a p o v r i n i o d o k o 1 . 0 0 0 h a . N a k o n p r e g l e d a s t a n j a z a r a z e u B i t o r a j u

j e u t u sv r h u o d r e e n a su v i s l a p o v r i n a o d 1 . 1 3 7 h a .

N a o v o j p o v r i n i n a l a z e s e s r e d n j o d o b n e i s t a r e s a s t o j i n e j e l e i b u k v e , k o j e

s e u p o j e d i n i m o d j e l i m a p r i b l i a v a j u i li p r e b o r n o m i li j e d n o d o b n o m t i p u .

Uz e v i u c j e l i n i j e l e o v d j e i m a v i e o d b u k v e , o d n o s j e n a j e e 0 ,8 : 0 ,2 u n j e n u

k o r i s t , i a k o j e u m a n j e m b r o j u o d j e l a b u k v a z a s t u p a n a s a 0,5 p a i 0 ,6 . N a o v o m

p o d r u j u j e l a v e o m a d o b r o u s p i j e v a t a k o d a s u t o v e i m d i j e l o m v e o m a l i j e p e

s a s t o j i n e . U n u t a r o v e z a p o k u s n o t r e t i r a n j e o d r e e n e p o v r i n e i m a i s a s t o j i n a

t a k o d o b r e k v a l i t e t e d a s u o n e i z d v o j e n e k a o s j e m e n s k a b a z a . B i l j n o s o c i o l o k i

o v e s a s t o j i n e p r e t e n o p r i p a d a j u s k u p u b u k o v o - j e l o v i h u m a

Fagetum croati-

cum abietetosum

H o rv . (7).

168

7/25/2019 TILOVINA2

7/92

itava ova povrina od 1 .137 ha , odabrana za pokusno suzbi janje lept i ra je l .

mol jca , podi je l jena je u 4 rad na sekto ra . Ovo se kod avio t re t i ran ja veih pov rina

uvi jek ini , kako bi pi lot i mogl i obavi t i rad to kval i te tni je . Granice pojedinih rad

nih sektora bi le su oznaene zastavama od bi je log pla tna , koje su bi le pr ivrene

u vrhovima po jed in ih v i sok ih g ran in ih s t aba la . P i lo t ima su b i l e p r i reene ka r t e

ovog podru ja s uc r t an om po kusno m povr inom i oznaen im mjes t ima na ko j ima

su se na laz i le granine zastave .

Fo t . 1 Izgled sta ba la u jedno j jel inoj sas tojini , o teeno j od mo ljca je l inih igl ica

A. fundel la (Vranjak, o dj . 69 gosp. jed. Ko bi l jak Bitora j , um ari ja Fuine) .

Baumaussehen in e inem von de r Tannennade lmot t e A. funde l l a geschd ig

ten Ta nn enb esta nd (V ranjak, Ab t . 69, W ir tschaf tse inh ei t Ko bi l jak Bitora j ,

Fors t amt Fu ine ) .

O v o j e p o d r u j e z a a v i o t r e t i r a n j e v e o m a t e k o z b o g j a k e v e r t i k a l n e r a z u -

e n o s t i s m n o g o b r o j n i m g r e b e n i m a i d u b o k i m u d o l i n a m a . N a j n i a k o t a n a

p o k u sn o m o b j e k t u j e o k o 7 2 0 m ( m a l o i z n a d r a z i n e L i k o g p o l j a ) , a n a j v i a

1 3 8 0 m ( v r h B i t o r a j a ) . Usp j e h sv a k e a v i o a k c i j e u v i j e k u v e l i k e o v i s i o k v a l i t e t i

r a d a p i l o t a . Ov o m p r i l i k o m t o j e p o se b n o d o l o d o i z r a a j a j e r j e k v a l i t e t a n

r a d z a h t i j e v a o v e l i k u l e t a k u s p o s o b n o s t i h r a b r o s t .

5.

O P E N I T O O S U Z B I J A N J U

J e l i n m o l j a c o d l i k u j e s e p o s e b n i m n a i n o m i v o t a . N j e g o v e g u s j e n i c e i v e

u u n u t r a n j o s t i i g l i c a , a n a p o v r i n u i z l a z e s a m o p r i g o d o m p r e l a s k a i z u n i t e n e

u n o v u , z d r a v u i g l i c u . N i j e p o z n a t o k o l i k o s e d u g o p r i t o m e z a d r a v a j u n a p o

v r i n i , n o v j e r o j a t n o to t r a j e v r l o k r a t k o j e r d u e z a d r a v a n j e i z v a n i g l ic e

z n a i l o b i g l a d o v a n j e . Z b o g o v a k v o g n a i n a i v o t a g u s j e n i c e n a j v j e r o j a t n i j e

n i j e m o g u e u n i t i t i d o d i r n i m i n s e k t i c i d i m a . S a m a s e p o s e b i n a m e e m i s a o

169

7/25/2019 TILOVINA2

8/92

d a b i s e n a jb o l ji u sp j e h m o g a o p o s ti i s i s te m i n i m i n s e k t ic i d i m a . A n d r o i

(1) j e 1 95 5. g o d . p r o v e o t a k v e p o k u s e . P o s t i g a o j e d o b r e r e z u l t a t e s p r e p a r a

t i m a P a r a t h i o n i M e t a s y s t o x . M e u t i m s o b z i r o m n a v e l i k u o t r o v n o s t o v i h

p r e p a r a t a , n j ih o v a p r i m j e n a n a v e l i k i m p o v r i n a m a n e b i s e m o g l a p r e p o r u

it i. G o d . 1 95 9. A n d r o i j e p r o v e o s u z b i j a n je g u s j e n i c a j e l in o g s a v i j a a

Cacaecia murinana

i t o u i s t i m u m a m a u k o j i m a j e p o s t o j a l a i z a r a z a j e l .

m o l j c a . B i l a j e p r i m i j e n j e n a t o p l a a e r o s o l m e t o d a r u n i m z a m a g l j i v a e m , a

k a o i n s e k t i c i d p o s l u i o j e d o m a i D D T - p r e p a p a r a t P a n t a k a n . T o m p r i l i k o m

p r i m i j e e n o j e d a s u l e p t i r i m o l j c a p a d a l i n a t l o i u g i b a l i u o g r o m n o m b r o j u .

B i o j e t o v e o m a v r i j e d a n p o d a t a k k o j i j e u k a z i v a o d a s e j e l . m o l j c a m o e

u s p j e n o s u z b i j a t i u s t a d i j u l e p t i r a . M e u t i m p o s t o j i r a z l i k a i z m e u s u z b i j a

n j a g u s j e n i c a i s u z b i j a n j a l e p t i r a . S u z b i j a n j e g u s j e n i c a m o e s e o b a v i t i j e d n o

k r a t n i m t r e t i r a n j e m n a p a d n u t e p o v r i n e . U t u s v r h u p o t r e b n o j e p r i e k a t i d a

se i z l e g u sv e ( i l i g o t o v o sv e ) g u s j e n i c e , b e z b o j a z n i o d v e i h t e t a i t a d a p r o

v e s t i t r e t i r a n j e . K o d s u z b i j a n j a l e p t i r a j e d r u g a i j e . O v d j e s e t a k o r e i m o r a

u n i t i t i i p r v o g i z a d n j e g l e p t i r a j e r se n e sm i j e d o p u s t i t i o d l a g a n j e j a j a . T u

m e u t i m n a s t a j u t e k o e . I a k o t r a j a n j e e k l o z ij e l e p t i r a je l . m o l j c a n e p o z n a

j e m o d o v o l j n o , p o a n a l o g i j i s d r u g i m l e p t i r i m a m o g l o s e z a k l j u i t i d a j e o n a

r a z v u e n a i d a v j e r o j a t n o t r a j e o k o m j e s e c d a n a . P r i t o m e s e i m a l o u v i d u d a

v i s i n s k a r a z l i k a t e t o p l e i h l a d n e e k s p o z i c ij e j o z n a t n o v i e u t j e u n a p r o d u

e n j e e k l o z i j e n e g o t o j e t o s l u a j s a t e t n i c i m a u n i z i n sk o m p o d r u j u . S d r u g e

s t r a n e i z v i e k r a t n i h o p a a n j a ( S p a i 1 2, 13 , 1 4) p o z n a t o j e d a i n se k t i c i d

( D D T ) u u m i z a d r a v a e f i k a s n o s t n a j v i e d v a d e s e t a k d a n a , o b i n o j o m a

n j e .

P r e m a t o m e v e u n a p r i j e d s e m o r a l o r a u n a t i b a r e m s d v o k r a t n i m t r e t i

r a n j e m , r a u n a j u i d a e i n s e k t i c i d u u m i n a k o n t r e t i r a n j a z a d r a t i e f i k a s n o s t

o k o 15 d a n a . K o l i k o e t r e t i r a n j a d o i s t a b i t i p o t r e b n o t r e b a l a s u p o k a z a t i t o

j e m o g u e t o n i j a o p a n j a o p o e t k u i t r a j a n j u e k l o z i je l e p t i r a t e o r e z i d u a l

n o m d j e l o v a n j u i n s e k t i c i d a .

6 . T OK POJAVE L E PT I R A

P o z n a v a n j e t o k a e k l o z i je l e p t i r a p r e d s t a v l j a d a k l e j e d a n o d o s n o v n i h

u v j e t a z a u s p j e h s u z b i j a n j a . K o n t r o l i e k l o z i j e l e p t i r a p o s v e e n a j e z b o g t o g a

p o s e b n a p a n j a . U t u s v r h u b i l a s u u p o k u s n o m o b j e k t u o d a b r a n a t r i o p a a k a

mjes t a . Prvo se na laz i lo u od j . 72 t zv . Ba j t i , na nadm. v i s in i od oko 730 m.

B a j t a j e s a s v i m b l a g i b r e u l j a k , k o j i s e i z d i e iz L i k o g p o l j a i g o t o v o d a

p r e d s t a v l j a z a r a v a n a k b e z p o s e b n o i z r a e n e e k s p o z i c i j e . D r u g o o p a a k o m j e

s t o n a l a z i l o s e u o d j . 3 0 n a 9 5 0 m n a d m . v i s i n e i t o n a i z r a z i t o j j u n o j e k sp o z i

c i j i . T r e e o p a a k o m j e s t o n a l a z i l o s e u o d j . 1 2 t a k o e r n a n a d m . v i s i n i o d

9 5 0 m , a l i n a iz r a z i t o j s j e v e r n o j e k sp o z i c i j i . Na o v i m m j e s t i m a p r e g l e d a n o j e

s v a k o g d r u g o g d a n a p o 100 k o k o n a j e l . m o l j c a i u t v r e n o k o l i k o j e l e p t i r a

i z a l o . N a t a j n a i n p r i k u p l j e n i s u v i e - m a n j e s i g u r n i p o d a c i o p o e t k u , t o k u

i z a v r e t k u e k l o z i j e . Ov i p o d a c i p r i k a z a n i su u t a b . 2 i

graf.

1.

I z p o d a t a k a t a b e l e i g r a f i k o n a k a o n a j v a n i j e r a z a b i r e se o v o :

E k l o z i j a l e p t i r a j e l . m o l j c a u B i t o r a j u 1 9 6 7 g o d . t r a j a l a j e , b a k a o t o s e

i p r e d v i a l o , m j e se c d a n a . P r v i l e p t i r p r i m i j e e n j e u B a j t i 3 . VI , a 4 . V I I

n i g d j e v i e n i j e b i l o n e i z l e e n i h k o k o n a . Po e t a k i t o k e k l o z i j e o v i s e o n a d

m o r sk o j v i s i n i i e k sp o z i c i j i t j . o t o p l i n i . U B a j t i j e e k l o z i j a b i l a v e o m a i n t e n

z i v n a , u r o k u o d 8 1 0 d a n a i z l e g l o s e v i e o d 9 0 % l e p t i r a . Ov d j e j e o n a z a v r -

170

7/25/2019 TILOVINA2

9/92

7/25/2019 TILOVINA2

10/92

i l a ve 26. VI, a u k u p n o je t r a j a l a d v a d e s e t a k d a n a . Na o s t a l a dva m j e s t a na

n a d m . v i s i n i od 950 m k r i v u l j e i z l a s k a l e p t i r a i m a l e su s a s v i m d r u g a i j i tok

u o d n o s u na B a j t u , ali su m e u s o b n o b i l e g o t o v o p a r a l e l n e s tim to je na

s j e v e r n o j e k sp o z i c i j i e k l o z i j a z a p o e l a

6

d a n a , k a s n i j e . I p a k e k l o z i ja

je na oba

m j e s t a z a v r i l a i s t o v r e m e n o , 4. VII svi su k o k o n i i na j u n o j i na s j e v e r n o j

e k sp o z i c i j i b i l i p r a z n i .

%

100

90

5

5

80

5

70

0

5 0

' 40

| 30

20

10

I

TF

1. seri ja

1. Serie

zamagl j ivanja

d Vernebelung

14 16

Juni

20

22

26

28 30

2. seri ja zam aglj ivan ja

2.

Serie

d

Vernebelung

2 4

Juli

2.*

/

s

**

r*

^

r

'

-

i o

w

T2

/nm i p rezuMo

0m / 1 "

,/

/

/

H

/

V

sv

_ 7

9 5

(

wy

/

*

Oft

" * 9 5

u

'

< s\ev

" " " "

/: u

In

SO

""

1

*

^

5

b

>

5>

S

1

-

/

/

f

^

/

?'

i

i

i

i

t

\,

i

i

/

/

f

i

r

>

.

^

s

9

a

,,*

'

'*

\

\

V

/

^

\

\

\

\

I?

I

Graf. 1 Tok pojave lept i ra ( iz jednae ne kr ivul je) na tri opaaka mjes t a u

Bi tora ju

1967. god.

Ver lauf des Fa l t e rau ssch lp fens (ausgeg li chene Ku rven) an d re i Beo

bach tungss t e l l en

in

Bi to ra j

im

J a h r e

1967.

N a tok e k l o z i j e s v a k a k o je z n a t n o u t j e c a o v e l i k i pad t e m p e r a t u r e i z m e u

cea 1016.

VI. Da

n i j e b i lo

tog

p a d a n a j v j e r o j a t n i j e

bi

k r i v u l j e t o k a e k l o

z i j e na j u n o j i s j e v e r n o j e k sp o z i c i j i i m a l e d r u g a i j i i z g l e d , s l i n i j i k r i v u l j i

e k l o z i j e u B a j t i . S d r u g e s t r a n e pad t e m p e r a t u r e n i j e z n a t n i j e u t j e c a o na

i z g l e d k r i v u l j e t o k a e k l o z i j e

u

B a j t i ,

jer se

o v d j e p r i j e

tog

p a d a i z l e g l o

ve

b l i z u 90 l e p t i r a . Bez tog j a k o g p a d a t e m p e r a t u r e v j e r o j a t n o bi e k l o z i j a op

e n i t o t r a j a l a n e k o l i k o d a n a k r a e .

U

tab. 3

n a v e d e n e

su

m i n i m a l n e , m a k s i m a l n e

i

s r e d n j e d n e v n e t e m p e r a t u r e

te

dnevne ko l i ine obor ina

od 1. V do

kra ja opaanja

tj. 4. VII 1967.

Sredn je dnevne

t e m p e r a t u r e i kol i ine obor ina u vr i jeme eklozi je lept i ra vidl j ive su, dodue , i iz

graf.

1. Me u t i m na zapoc imanje ek loz i j e svakako u t j eu t empera tu re p re thodnog

172

7/25/2019 TILOVINA2

11/92

7/25/2019 TILOVINA2

12/92

razdobl ja (maj)

t

koje iz graf ikona nisu vidl j ive pa su s toga navedene u tabel i . Vje

rujem da e to kor isno poslui t i pr igodom buduih s l inih opaanja za objanjenje

eventualne raz l ike u zapoimanju eklozi je lept i ra .

Podaci tabele pr ikupl jeni su na meteorolokoj s tanic i I I I reda ,koja se na laz i

u mjestu Fu ine na nadm . vis ini od oko 720 m. On a je u zranoj l in i j i ud al jen a

oko 3 km od poe tka , a oko 8 km od sredita poku snog objekta . Razu mlj ivo je da

su t empera tu re u samom pokusnom umskog ob jek tu b i l e d ruga i j e od on ih u Fu i -

nama s obzi rom na ut jeca j nadmorske vis ine , ekspozic i je , um. sastoj ine i dr . Meu

t im opi tok kre tanja tempera tura svakako je na oba mjesta bio i s t i .

P r i g o d o m s v a k e b u d u e a k c i j e p r o t i v l e p t i r a j e l . m o l j c a b i t e n e o p h o d n o

p r a t i t i t o k e k l o z i j e j e r o t o m e o v i si p o e t a k a k c i j e i b r o j t r e t i r a n j a . S t i m u

v e z i s m a t r a m k o r i s n i m u p o z o r i t i n a o v o :

N a k o n p o e t k a e k l o z ij e t e o r e t s k i b i s e s u k c e s i v n o s v a k o g d a n a m o r a l o

n a i s v e v i e p r a z n i h k o k o n a il i e v e n t u a l n o j e d n a k o k a o i p r e t h o d n o g d a n a ,

a l i n i k a k o m a n j e . P r a k t i k i m o g l o b i s e d o g o d i t i d a s e p o n e k a d i p a k n a e m a

n j e p r a z n i h k o k o n a n e g o p r e t h o d n i h d a n a , n o r a z l i k a n e b i s m j e l a b i t i v e l i k a .

I z p o d a t a k a t a b . 2 v i d i s e d a j e u o d j . 12 i 7 2 z a i s t a b i l o t a k o . U o v i m o d j e

l i m a b r o j p r a z n i h k o k o n a s t a l n o s e p o v e a v a o , a s a m o 1 2 p u t a d e s i l a su s e

m a n j a o d s t u p a n j a . M e u t i m u o d j . 3 0 o d s t u p a n j a j e b i l o v i e , a r a z l i k e s u b i l e

v e e .

O b j a n j e n j e o v o m e v j e r o j a t n o j e u m i k r o k l i m i . K o k o n i s u t r a e n i n a

v i e s t a b a l a k a o i n a p o d s t o j n i m s t a b a l c i m a n a p o t e z u o d p e d e s e t a k m e t a r a .

Na s j e v e r n o j e k sp o z i c i j i (o d j . 12 s t a l n a s j e n a ) i n a z a r a v a n k u ( o d j . 7 2) t e m p e

r a t u r e su n a o v o l i k o m p o t e z u j e d n o l i n i j e n e g o n a j u n o j e k sp o z i c i j i ( o d j . 3 0 )

g d j e p o s t o j e v e e t e m p e r a t u r n e r a z l i k e i z m e u o s u n a n o g i z a s j e n j e n o g d i j e la

k r o n j e . i n j e n i c a d a su n a j u n o j e k sp o z i c i j i u t v r e n e e e i v e e o sc i l a c i j e

u b r o j u p r a z n i h k o k o n a v j e r o j a t n o j e u z r o k o v a n a t i m e t o j e n a p o j e d i n e d a n e

p r e g l e d a n o z n a t n o v i e k o k o n a i l i i z o su n a n o g i l i i z z a s j e n j e n o g d i j e l a k r o n j e .

7.

O R G A N I Z A C I J A I P R O V E D B A S U Z B I J A N J A

K a o t o j e v e n a v e d e n o , b i l o j e o d l u e n o d a s e s u z b i j a n j e o b a v i z a m a

g l j i v a n j e m ( t o p l o m a e r o s o l m e t o d o m ) i z a v i o n a i t o u d v a n a v r a t a : p r v i p u t a

i m z a p o n e e k l o z i j a l e p t i r a , a d r u g i p u t a n a k o n c e a 15 d a n a . N a k o n t o g a o d

l u i lo b i s e o e v e n t u a l n o j p o t r e b i t r e e g t r e t i r a n j a . K a o i n s e k t i c i d u p o t r e b -

l je n j e 2 0 % - t n i D D T - p r e p a r a t P a n t a k a n z a g r e b a k e t v o r n i c e C h r o m o s .

B i l o j e p r e d v i e n o d a se d e p o n i r a 3 l i t . / h a o v o g p r e p a r a t a , a t o z n a i 60 0 g / h a

a k t i v n e i n s e k t i c i d n e m a t e r i j e . O v o j e n e t o v e a d o z a o d o n e k o j u n a j e e

u p o t r e b l j a v a m o p r o t i v r a z n i h g u s j e n i ca u h r a s t o v i m n i z i n s k i m u m a m a . U

p r v o j s e r i j i z a m a g l j i v a n j a u t r o e n o j e m e u t i m 3 ,7 2 l i t / h a i n s e k t i c i d a i t o zb o g

p o n a v l j a n j a n e k i h n e u s p j e l i h l i j e to v a ( v. d a l j e ). U d r u g o j s e r ij i u t r o a k i n

se k t i c i d a i z n o s i o j e 2 , 9 4 l i t / h a d a k l e o n o l i k o k o l i k o j e b i l o p l a n i r a n o .

S obzi rom na pokusni znaaj akcHe i re l je f ovog gorskog podruja ht je lo se

provjer i t i da l i su za obavl janje t re t i ranja pogodni j i ve i i l i manj i avioni . Zbog toga

je prv o t re t i ra nje obav l jeno s ve l ikim av ionom AN> sovie tsk e proizvodnje , a drug o

s ma l im av ionom P 'pe r -Paunnee amer i ke p ro izvodnje . Za uz le t i t e se kor i s t io u re

eni aerodrom na Grobnikom pol ju . Zrana udal jenost ovog aerodroma do sredita

pok usn og objek ta iznosi la je oko 25 km . (Uz sam po ku sni objek t na laz i se nro st ra no

Liko pol je . Ono se , naalost , n i je moglo kor is t i t i za uz le t i te zbog neravnog terena ,

i je bi ureenje bi lo odvie skupo. Osim toga vr lo este ju tarnje magle na Likom

pol ju onemogu i l e b i p ravovremeno dovren je t r e t i r an ja ) .

D n e 3 . V I p r i m i j e e n i su u B a j t i p r v i l e p t i r i . B i o j e t o s i g n a l z a p o e t a k

a k c i j e , k o j a j e o d m a h z a p o e l a . P r v a s e r i ja t r e t i r a n j a o b a v l j e n a j e u v r e m e n u

174

7/25/2019 TILOVINA2

13/92

3 5 . VI s

a v i o n o m

AN2.

M o r a

se

o d m a h n a g l a s i t i

da

k v a l i t e t a r a d a o v o g

a v i o n a n i j e z a d o v o l j i l a . Os i m t o g a dva d a n a n a k o n z a v r e t k a p r v e s e r i j e za

m a g l j i v a n j a n a s t a l o je k i o v i t o v r i j e m e . Na d a n e 8, 9. i 10. VI p a l o je s v a k o g

d a n a oko 30 mm k i e (v. graf. 1), k o j a je v j e r o j a t n o s p r a l a s i g l ic a o d r e e n i

d i o i n s e k t i c i d a .

U

s v a k o m s l u aj u n a k o n z a v r e t k a p r v e s e r ij e z a m a g l j i v a n j a

n i j e p r i m i j e e n n i k a k a v e f e k t ,

o

e m u

e u

s l i j e d e i m p o g l a v l j i m a b i t i v i e

r i j e i .

D r u g a s e r i j a z a m a g l j i v a n j a o b a v l j e n a je i z m e u 2 2 . 2 5 . VI a v i o n o m Pi-

p e r - P a u n n e e . Na dan z a p o i m a n j a d r u g e s e r i j e z a m a g l j i v a n j a (22. VI) u Ba j t i

j e e k l o z i j a p r a k t i k i ve b i l a z a v r i l a . M e u t i m na j u n o j e k sp o z i c i j i na 950

m / n . m. b i l o se t a d a i z l e g l o oko 40 , a na s j e v e r n o j s v e g a oko 17 l e p t i r a .

K v a l i t e t a r a d a a v i o n a u d r u g o j s e r i j i z a m a g l j i v a n j a b i l a je v e o m a d o b r a . O s i m

t o g a u v r i j e m e z a m a g l j i v a n j a kao i o s a m d a n a n a k o n z a v r e t k a r a d a n i j e b i l o

k i e (s i z u z e t k o m 28. VI k a d a je p a l o 2,2 mm). O v o g a p u t a r e z u l t a t t r e t i r a n j a

b io je o i t . Na k o n t r o l n i m m j e s t i m a kao i p o s v u d a po u m i m o g l i su se n a i

o t r o v a n i l e p t i r i j e l i n o g m o l j c a .

8 . R E Z UL T AT I SUZ B I JANJA I D I S K U S I J A

Uspjeh suzb i j an ja u tv r ivan je pom ou kon trolnih ploa , tani je kon t rolnih

p la tna .

Na

drvene okvire bi lo

je

n a t e g n u t o

i

pr ivreno pla tno dimenzi ja 0 ,8X0,8

m.

O k v i r je bio visok oko 10 cm t ako da vje tar ni je mogao lako odpuhat i s p l a t n a o t r o -

vane insekte . est ovakvih kontrolnih pla tna bi lo je j edno l iko ra sporeeno po i t a

vom pokusnom objek tu , a jo dva su bi la postavl jena u Ba j t i . P l a tna su pos t av l j ana

pod kronje s tabala na 4 s tupa oko 1 m iznad zemlje . Svakog dana u isto vri jeme

n a p l a t n i m a

su

b i l i p rebro jan i mr tv i odnosno o t rovan i l ep t i r i

jel.

moljca.

N a k o n p r v e s e r i j e z a m a g l j i v a n j a , k o j e

je

o b a v l j e n o

u

v r e m e n u i z m e u

3 . 5 .

VI na

k o n t r o l n i m p l a t n i m a u o p e n i j e b i l o l e p t i r a

jel.

m o l j c a . Ma l i i z u

z e t a k bio je j e d i n o k o n t . p l a t n o 4 na k o j e m je 10. i 11. VI n a e n po j e d a n u g i

n u l i l e p t i r . P r a k t i k i p r v a s e r i j a z a m a g l j i v a n j a b i l a

je

p o t p u n o b e z u s p j e n a .

N e u s p j e h je u p r v o m r e d u p o s l j e d i c a s l a b o g r a d a a v i o n a . M o g l o bi se, d o d u e ,

t v r d i t i da je u to v r i j e m e u u m i b i l o jo p r e m a l o i z l e e n i h l e p t i r a ( k a k o to

p o k a z u j u p o d a c i

tab. 2 i graf. 1), a da bi se

r e z u l t a t t r e t i r a n j a m o g a o p o k a z a t i

n a k o n t r o l n i m p l a t n i m a . I p a k , da je t r e t i r a n j e d o b r o o b a v l je n o m o r a l o bi bi t i

b a r e m n e t o o t r o v a n i h l e p t i r a na o n i m k o n t . p l a t n i m a k o j a su se n a l a z i l a na

j u n o j e k sp o z i c i j i .

Ako u

u m i

u

v r i j e m e t r e t i r a n j a

i 1015

d a n a n a k o n t o g a

i n i j e b i l o m n o g o l e p t i r a jel. m o l j c a , b i l o je m n o g o d r u g i h in s e k a t a . M e u t i m

n a k o n t r . p l a t n i m a tek tu i t a m o n a a o se p o n e k i i n s e k t ( u g l a v n o m s i t n i o p n o -

k r i l c i

i

d v o k r i l c i ) k o j i

je

i s p o l j a v a o o i te z n a k o v e o t r o v a n j a D D T - e m . P r e m a

t o m e p o k u s n i o b j e k t n i j e bio d o v o l j n o p o k r i v e n i n s e k t i c i d o m . Ne bi s t a j a l a ni

e v e n t u a l n a p r i m j e d b a da je t r e t i r a n j e d o b r o o b a v l j e n o , ali da su k i e i sp r a l e

i n s e k t i c i d . K a k o

se

r a z a b i r e

iz

p o d a t a k a

s

k o n t r o l n i h p l a t n a , n a k o n d r u g e

s e r i j e z a m a g l j i v a n j a (tab. 4) o d m a h n a k o n t r e t i r a n j a na p l a t n i m a je n a e n

v e l i k i b r o j l e p t i r a . N a k o n p r v e s e r i j e z a m a g l j i v a n j a to n i j e bio s l u a j i a k o je

k i a p a l a

.tek

t r e e g d a n a

po

z a v r e t k u

ove

s e r i je z a m a g l j i v a n j a . P r e m a t o m e

n e u s p j e h u p r v o j s e r i j i u z r o k o v a n je u p r v o m r e d u s l a b o m k v a l i t e t o m z a m a

g l j i v a n j a .

U d r u g o j s e r ij i z a m a g l j i v a n j a k o j a je z a p o e l a 17 d a n a po z a v r e t k u p r v e

i o b a v l j e n a

u

v r e m e n u 2 2 . 2 5 .

VI

u s p j e h

je bio

o i t .

To

p o k a z u j u p o d a c i

tab. 4.

I z o v i h se p o d a t a k a v i d i da su na s v i m k o n t r o l n i m p l a t n i m a p r o n a e n i o t r o

v a n i l e p t i r i jel. m o l j c a . P o r e d l e p t i r a na p l a t n i m a se n a l a z i l o v e o m a m n o g o

175

7/25/2019 TILOVINA2

14/92

7/25/2019 TILOVINA2

15/92

raznih drugih o trovanih insekata . Osim na kontroln im pla tn ima masovno uni

tenje leptira jel . moljca moglo se zapaziti svuda po umi na t lu bez trave

ili na lokvama vode. Na istinama u jako zaraenim odjelima tamno tlo bilo

je ponekad iarano bjelkastim leptiriima kao da je bio poeo promicati snijeg.

Iz podataka tab . 4 razabire se da je broj ukupno pronaenih mrtvih lep

tira na pojedinim, kontr. platnima veoma razliit . To je odraz stanja zaraze u

poje dinim odjelima. Na pom inje se da su pl at na bila veliin e 0,8 X 0,8 m =

0,64 m

2

. U tab. 5 ovi su podaci preraunati na povrinu od 1 m

2

.

Podaci o broju uni tenih lept i ra pr ikupl jeni na kontr . p la tn ima kao i opa-

eno golemo mnotvo uginulih leptira u umi bez sumnje pokazuju da se jeli-

nog moljca moe uspjeno suzbijati opisanim nainom. S druge strane iz njih

se ne moe razabrati koliki je stvarno postignuti uspjeh. Moe biti da je zna

tan dio leptira preivio tretiranje i produio zarazu. S obzirom na neuspjeh

u prvoj serij i zamagljivanja to je ak i vrlo vjerojatno. Postignuti uspjeh bio

bi jasniji kad bi se broj unitenih leptira mogao izraziti postotkom od ukup

nog broja leptira prije tretiranja. Mi znamo broj unitenih leptira, ali ne znamo

koliko je bilo leptira, to je za takav obraun neophodno potrebno. Pitanje je

da li e se takav podatak ikada moi dovoljno pouzdano utvrditi .

Meutim postoji i jedan drugi put da se postignuti uspjeh brojano izrazi.

To je pokuaj da se utvrdi koliku opasnost po umu predstavljaju uniteni lep

tir i odnosno kolika je teta sprijeena njihovim unitenjem.

Pokuao sam to izraunat i . Odmah napominjem da e lementi , koje sam pr i

tome uzimao u obraun, predstavljaju vrlo iroke prosjeke i da su nesigurni.

Prema tome i krajnji rezultati isto su tako nepouzdani i slue vie za orijen

taciju. ini mi se, m eu tim , da je pu t ispr av an. K ad bi se bolje poznava lo

elemente koji su uzeti u obraun, a njih bi se daljnjim istraivanjima moglo

poblie i pouzdanije utvrditi , rezultati bi bil i mnogo sigurniji .

Pr or a un efekta suzbijanja teme lji se na dva osnovna pitanja i to: 1) ko

lika se budua teta moe oekivati od jednog leptira t j . koliko e jelinih iglica

biti uniteno od gusjenica koje e dati leptir i 2) koliko je iglica potrebno za

proizvo dnju 1 m

3

jelovine.

Ve pri odgovoru na prvo pitanje nailazi se na potekoe. Bilo bi potrebno

znati koliko jaja prosjeno odloi jedna enka jel . moljca. Osim toga za pre

ciznije proraune trebalo bi jo znati omjer spolova u populaciji leptira protiv

kojih je provedeno suzbijanje, zatim mortali tet odloenih jaja odnosno gusje

nica. Biologija jel . moljca openito je nedovoljno p roue na pa se nigdje n e

moe nai podatak o tome koliko jaja odloi enka ovog insekta. Ovo se, dakle,

moralo oci jeni t i prema drugim vrs tama, srodnim je l . moljcu . Meutim takav

podatak ne postoji ni za druge vrste roda Argyresthia pa ak ni za vrs te dru

gih rodova podfamilije Hyponorneutinae. S obzirom na neke drug e mik ro-

leptire smatram prihvatlj ivim da enka jel . moljca odlae etrdesetak jaja.

Ra unaju i s omjerom spolova 1 : 1 te uzevi u obzir m ort ali te t (paraziti su

izgleda praktiki bez djelovanja v. dalje) u kalkulacijama sam uzeo da jedan

lep tir u budu nosti znai 15 gusjenica. Na teem lju ne kih opaanja* zakljuio

* N e ko l i ko pu t a t oko m j u na na s t o j a o s a m u t v r d i t i u um i na ko l i ko un i t e n i h i g li c a do la z i p r o

s j eno j eda n kok on. ( = 1 odr as la gu s jenic a ) . Rezul t a t bro janja b io j e raz l i i t , a l i gotovo uvi j ek ve i

od 15 . P r i tom e t reba uze t i u obz i r da j e u to vr i j em e odre en i , mo da i zna tan bro j uni t en ih ig l i ca

bio ve o tpao.

Gus jen ice su toko m svog ivota akt iv ne bar em 3 mjeseca u j esen i 1 mjese c u prol j ee t j . ba rem

120 dana . Kad b i s e u j ednoj ig l i c i zadra le samo 6 dana zna i lo b i to oko 20 uni t enih ig l i ca . Dodue

m o e b it i da m l a da gus j e n i c a u j e s e n o s t a j e i z na t no du e u j e dno j i g li c i. N o A n d r o i ( 1 ) j e p r i

mi je t io u prol j ee da j e gus jenica os ta la u ig l i c i svega j edan dan. Iz svega ovoga zakl juujem da broj

od 15 uni t enih ig l i ca tokom i t avog ivota j edn e gus jenice n i j e p reve l ik .

177

7/25/2019 TILOVINA2

16/92

s a m d a j e d n a g u s j e n i c a u t o k u s v o g iv o t a u n i t i b a r e m 1 5 i g l ic a . P r e m a o v o m e

i z l a z i z a o k r u u j u i i z r a z l o g a o p r e z n o s t i n a n i e d a j e d a n l e p t i r z n a i u

b u d u n o s t i o k o 2 00 u n i t e n i h i g li c a . O v u b r o j k u s a m u z i m a o u d a l j n j i m p r o

r a u n i m a .

O d g o v o r n a d r u g o o s n o v n o p i t a n j e t j . k o l i k o j e i g l ic a p o t r e b n o z a p r o i z

v o d n j u 1 m

3

je l o v in e , n a a o s a m u B u r g e r u (4 ). I o v d je s a m s e m o r a o s l u

i t i v r l o i r o k i m p r o s j e c i m a . D o n j i h s a m d o a o n a o v a j n a i n :

P r e m a B u r g e r u j e d n a 5 6 -g o di n ja j e d n o d o b n a j e l o v a s a st o ji n a i m a la

j e 2 9 . 0 0 0 k g / h a sv j e i h i g l i c a , k o j e su g o d i n j e p r o i z v o d i l e 1 9 , 4 m

: i

d e b l o v i n e .

Z a p r o i z v o d n j u 1 m

: i

t r e b a l o j e d a k l e u o v o m s l u a j u 1.5 00 k g / h a sv j e i h

ig l i ca .

U j e d n o j d r u g o j i t o p r e b o r n o j m j e o v i t o j s a s t o j in i j e l e - s m r e k e - b u k v e

u k u p n i p r i r a s t i z n o s i o j e 6 , 7 m

3

o d e g a j e 8 1 % o t p a l o n a j e l u . U o v o m s l u a j u

z a p r o i z v o d n j u 1 m

3

j e l o v i n e b i l o j e p o t r e b n o 3 . 2 0 0 k g / h a j e l i n i h i g l i c a .

O v o s u j e d i n i m e n i p o z n a t i b r o j a n i p o d a c i o v e z i i z m e u k o l i i n e i g li c a

i p r i r a s t a . U z e o s a m p r o s j e k i z o v a d v a s l u a j a v e o m a d o b r o g i d o s t a s l a b o g

p r i r a s t a j e l e . P r e m a t o m e z a p r o i z v o d n j u 1 m

3

j e l o v i n e u v r l o i r o k o m p r o

s j e k u p o t r e b n o j e 2 . 4 0 0 k g / h a i g l i c a .

U B u r g e r u s e m o g u n a i i p o d a c i o t o m e k o l i k o s v je ih ig li ca j e le i m a

u 1 k g . I o v d j e j e r a s p o n i r o k , k r e e se i z m e u 7 0 .0 0 0 1 7 0. 00 0 k o m a d a . S a m

B u r g e r n a v o d i p r o s j e k o d 9 5 . 0 0 0 k o m / k g . I z o v i h p o d a t a k a p r o i z l a z i d a j e z a

p r o i z v o d n j u 1 m

3

j e l o v i n e p o t r e b n o 2 2 8 , 0 0 0 . 0 0 0 i g l i c a .

P o v e z a v i o v u b r o j k u s o n o m o_ t e t n o s t i j e d n o g l e p t i r a ( = 2 00 u n i t e n i h

i gl ic a ) i s b r o j e m o t r o v a n i h l e p t i r a n a e n i h n a k o n t r o l n i m p l a t n i m a , m o g a o

s a m i z r a u n a t i k o l i k a j e t e t a s p r i j e e n a t r e t i r a n j e m . P o d a c i o t o m e i s k a z a n i

su u tab. 5 .

Tab. 5

Orijentacioni proraun spaenog prirasta

Or i e n t i e r u n g sb e r e c h n u n g d e s g e r e t t e t e n Ma sse n z u wa c h se s

Kont ro lno

p la tno b r .

Ko n t r o l l

tafel Nr.

1

2

3

4

5

6

Odjel

b r .

A b t e i

lung Nr.

2 6

12

13

:n

33

39

Broj un i t en ih

lept i ra po 1

Anzah l

m -

vern ich te t e r

Fa l t e r j e

2 6

SOS

4 2

50

131

59

m -

Broj spaenih igl ica

po 1 ha

Anzah l ge re t t e t e r

Nade ln j e ha

52,000.000

1.018,000.000

842,000.000

100,000.000

262,000.000

118,000.000

Spaen i p r i ra s t

Gere t t e t e r

Ma sse n z u wa c h s

nr ' / ha

0,23

4,46

3,69

0,44

1,15

0,52

K a k o s e i z p o d a t a k a t a b e l a r a z a b i r e , s p a e n i p r i r a s t u p o j e d i n i m o d j e l i m a

iznosi 0 ,234,46 m

:

/ h a . P o n o v n o n a p o m i n j e m d a s u o v e b r o j k e r e z u l t a t v r l o

n e s i g u r n o g p o s r e d n o g o b r a u n a n e k i h i r o k i h p r o s j e k a i a k p r o c i j e n j e n i h

v r i j e d n o s t i . K a d b i s e e l e m e n t i z a o v a k a v o b r a u n n e p o s r e d n o u t v r i v a l i u

s v a k o m k o n k r e t n o m s l u a j u , r e z u l t a t i b i b i l i m n o g o p o u z d a n i j i .

9. R E Z I D U A L N O D J E L O V A N J E I N S E K T I C I D A

Z a u s p j e n o s u z b i j a n j e l e p t i r a j e l . m o l j c a v e o m a je v a n o z n a t i k o l i k o

d u g o i n s e k t i c i d u u m i z a d r a v a e f i k a s n o s t . V e j e r a n i j e n a v e d e n o d a s e z b o g

r a z v u e n o s t i e k l o z i j e l e p t i r a u n a p r i j e d z n a l o d a e s e t r e t i r a n j e m o r a t i s p r o

v e s t i b a r e m u d v a n a v r a t a . P r i t o m e s e r a u n a l o d a e i n s e k t i c i d u u m i b i t i

d o v o l j n o ef i k a s a n o k o 15 d a n a n a k o n t r e t i r a n j a . P r i g o d o m s u z b i j a n j a g u b a r a

178

7/25/2019 TILOVINA2

17/92

u h r a s t o v i m n i z i n s k i m u m a m a v i e p u t a s u p r o v e d e n a o p a a n j a o r e z i d u a l

n o m d j e l o v a n j u i n s e k t i c i d a . ( S p a i 1 2 , 1 3 , 1 4 ). D D T j e o b i n o p o k a z i v a o

p u n u e f i k a s n o s t j o n a k o n 1 8 2 2 d a n a , a s a m o u v e o m a v l a n i m g o d i n a m a

8 d a n a . R a u n a l i s m o d a k l e , s p r o s j e n i m t r a j a n j e m o d o k o 1 5 d a n a . P o s e b n i m

o p a a n j i m a u t o k u s a m e a k c i j e t r e b a l o j e u t v r d i t i k o l i k o e d u g o i n s e k t i c i d

s t v a r n o z a d r a t i p u n u e f i k a s n o s t .

M etodika ovih opaanja naelno je bila is ta kao i pr igodo m ran i j ih opaanja

na gubaru. Meut im kako se ovoga puta radi lo o suzbi janju lept i ra , a ne gusjenica ,

bi le su nune neke pre inake . Kontrola dugotra jnost i d je lovanja insekt ic ida vrena

je na ovaj nain:

Iz okolnih uma izvan pokusnog objekta sabi rani su kokoni je l . mol jca i dono

eni u pol jski labora tor i j u Fuinama zbog uzgoja lept i ra . Svaki kokon bio je za

sebno stavl jen u maleni s takleni f lakon. Na ta j na in tano se znala s tarost iz leenih

lepi i ra , a i m anip ulac i ja s nj ima bi la je jedn osta vna . Poev od dan a zam agl j ivanja

s p re thodno odabranog s t ab la u pokusnom ob jek tu svakog drugog dana uze ta j e

je l ina gran ica , don esena u labo ra to r i j i s tavl jen a u iani inse ktar i j d imenz i ja

15X 15X2 5 cm, U insekta r i j je i s tovrem eno stav l jeno i 10 lept i ra s tar ih 1 dan . Sva

kom insek ta r i ju sa za t rovanom gran icom (pokusn i i nsek ta r i j ) i s tovremeno j e po

s t av l j en i kon t ro ln i s neza t rovanom gran icom iz ne t re t i r an ih uma , u ko j i j e t akoer dod ano 10 lept i ra . (Zbog po m anjk anja dovol jnog broja lept i ra odgo vara ju e

staro st i 1 dan u drug oj ser i j i opaanja u insek tar i je je s tavl jeno po 5 lept i ra) .

Polaz i lo se od pre tpostavke da e u poetku lept i r i u pokusnim insektar i j ima sa za

t rovan im gran icama ug inu t i , dok e u kon t ro ln im iv je t i mnogo due . Kasn i j e kad

insekt ic id u umi pone gubi t i e f ikasnost , smanj iva t e se i morta l i te t lept i ra u po

kusnim insektar i j ima i konano se iz jednai t i s onim u kontrol i . To e znai t i da je

insekt ic id izgubio ef ikasnost .

O v a k v a m e t o d i k a p r i g o d o m r a n i j i h e k s p e r i m e n a t a s g u s j e n i c a m a d a l a j e

u v i j e k j a s n e i s i g u r n e r e z u l t a t e . O v o g a p u t a , m e u t i m , n i j e b i l o t a k o . O p a

a n j a s u v r e n a i n a k o n p r v e i n a k o n d r u g e s e ri j e z a m a g l j i v a n j a . R e z u l t a t i s u

o b a p u t a b i l i n e j a s n i , n i p r i b l i n o t a k o i z r a z i t i k a o p r i g o d o m r a d a s g u s j e n i

c a m a . D o d u e u p o k u s n i m i n s e k t a r i j i m a l e p t i r i s u g o t o v o u v i j e k u g i n u l i n e t o

r a n i j e n e g o u k o n t r o l n i m , a l i r a z l i k a n i j e b i l a s i g u r n o i o t r o i z r a e n a . U o s t a

l o m t o p o k a z u j u p o d a c i t a b . 6 .

T a b .

6

Rez idua lno d je lovan je insek t i c ida nakon druge se r i j e zamagl j ivan ja

Res idue l l e Wi rkung des Insek t i z ides nach de r zwe i t en Vernebe lungsse r i e

Iglice uze te iz u m e . . .

dana nakon t re t i r an ja

Nade ln en tnommen aus

d em W a ld e . . . . T ag e

n a c h d e r B e h a n d l u n g

6 t j . 28. VI

8 tj. 30. VI

10 tj. 2. VII

12 tj. 4. VII

Iglice

Nade ln

o t r o v a n e

vergi f te te

n e o t r o v a n e

unverg i f t e t e

o t r o v a n e

vergi f te te

n e o t r o v a n e

unverg i f t e t e

o t rovane

vergi f te te

n e o t r o v a n e

unverg i f t e t e

o t r o v a n e

vergi f te te

n e o t r o v a n e

unverg i f t e t e

Ju n i

29

5

5

30

4

5

1 2

Broj

An z a h l

3

5

5

5

3

4

3

4

3

ivih

J u l i

4 5

lept i ra

6

l ebend ige r Fa l t e r

1

3

0

3

4

5

0

2 1

2 1

2 1

3 2

4

4

0

1

1

2

2

2

7

0

0

1

0

1

8

0

0

179

7/25/2019 TILOVINA2

18/92

Slabi rezultati ovih ispitivanja u prvoj serij i t j .nakon prvog dijela za

magljivanja mogli su se dodue, i oekivati i oni se lako mogu objasniti . Kako

je ve navedeno, kvaliteta prve serije zamagljivanja bila je slaba, iglice nisu

bile dovoljno zatrovane. To su pokazala i kontrolna platna, na kojima nije bilo

otrovanih lept i ra . Meutim iznenauju s labi rezul ta t i isp i t ivanja rez idualnog

djelovanja insekticida nak on drug e serije zam agljivanja. Ovoga pu ta ra d je

obavl jen veoma dobro i na svim kontroln im pla tn ima naeno je mnotvo kon

tam inir ani h leptira. To znai da je um a bila dobro i jednolino zatro van a.

Teko bi bilo povjerovati da je sluajno insekticidom slabije bilo zahvaeno

ba ono stablo s kojeg su uzimane zatrovane granice. To se stablo nalazilo

neposredno uz kont. platno br. 4, na koje su padali zatrovani leptir i . Ist ina,

ba na ovom platnu i platnu br. 1 palo ih je najmanje, ali je to posljedica sla

bije zaraze u ovom dijelu ume.

Nejasni rez ulta ti najvjer ojatnije su posljedica injenice da se lep tiri u

relativno malim icanim kavezima vrlo malo kreu. Oni su najee mirovali

na stijenama kaveza, rijetko su sjedali na granice i zbog toga su malo dolazili

u pril iku da se otruju. U ovim kavezima nikada nije primijeena ni kopulacija

(ona je samo iznimno zapaena u neto veim kavezima, koji su sluili u druge

svrhe) . Do jednakih iskustava to se t ie mirovanja leptira u kavezima doao

je i B r a u n s .

Iz pod atak a tab. 4 vidi se ipak da je insekticid u um i bio efikasan jo

barem 1112 dana nakon tretiranja. Toliko su dugo, naime, jo uvijek padali

o trovani lept i r i na kontr . p la tna . Usporeujui podatke tab . 4 i graf. 1 vidi se

da je insekticid zadrao efikasnost do kraja eklozije.

10.

DUINA IVOTA LEPTIRA

Poznavanje duine ivota lept i ra ima i naunu i prakt inu vanost . Ovaj

po dat ak utvrdio sam usp ut prigodom opaanja o rezidu alnom djelovanju in

sekticida. U tu svrhu posluili su mi kontrolni insektarij i iz obje serije opaa

nja. U prvoj serij i promatrano je 40, a u drugoj 19 leptira.

Prosjena duina ivota leptira u prvoj serij i bila je 8,2 dana, a kretala se

izme u 312 dan a. U drug oj seriji prosje no traj an je ivota bilo je gotovo

upo la kra e, iznosilo je 4,4 dan a, a kr eta lo se izm eu 28 dan a. Ra zlik a je

velika i ne moe ju se sigurn o objasniti . Najvjerojatn ije uzrok ovoj injenici

treb a traiti u klim atsk im pril i kam a jer su inae ostali uvje ti u kojim a su

ivjeli leptir i bil i jednaki. Prva serija razvijala se u vremenu izmeu 7. VI

23.

VI. Sred nja dne vna t em pe ra tur a tog perioda iznosila je 12,4 C. D rug a

serija ivjela je izmeu 28. VI7. VII, a srednja dnev na t em pe rat ur a tog pe

rioda bila je 18,2 C. Pr em a tome u vrijem e ra zvoja dru ge serije bilo je m nogo

toplije. No to ne mora znaiti da su ba poviene temperature djelovale na

skraenje ivota leptira. Moe biti da je u tome vanu ulogu imala i vlaga

zraka, koja je u toplom i sunom periodu krajem junapoetkom jula bila

manja nego u prvoj i drugoj dekadi juna kada je bilo mnogo oborina. Na va

nost vlage za ivot leptira posebno upuuje i jedan inae dosta neprecizan

poda tak B r a u n s a (3). Ovaj auto r spominje da su u n jegovom uzgoju

leptiri odmah po izlasku traili kapljice tekuine odnosno da su rado sjedali

na kom adie vat e i l i f i l ter-pap ira, koji su bili natop ljeni otopinom eera.

Brauns kae da je na taj nain uspio leptire odrati na ivotu oko 3 t jedna.

On ne spominje da l i je u svom uzgoju vodio rauna o svakom leptiru i da l i

180

7/25/2019 TILOVINA2

19/92

j e n a v e d e n i p o d a t a k s r e d n j a k p o j e d i n a n i h o p a a n j a il i j e m o d a o p e n i t o

i m a o i v e l e p t i r e u p e r i o d u o d o k o t r i t j e d n a . i n i s e d a s e r a d i o o v o m p o

s l je d n j e m j e r B r a u n s n a v o d i d a s e u n j e g o v i m l a b o r a t o r i j s k im o p a a n j im a

p r v i l e p t i r i z l e g a o 1 4 . V , a p o s l j e d n j i o k o 2 8 . V . U p r i r o d i j e iz l a z a k l e p t i r a

m n o g o v i e r a z v u e n t o j e i r a z u m l j i v o .

11. P A R A Z I T I

Pa r a z i t i j e l . m o l j c a b i l i su d o s a d a p o t p u n o n e p o z n a t i . T o j e , u o s t a l o m , i

r a z u m l j i v o j e r k a o t o j e n a p r i j e d n a v e d e n o , o n j e m u k a o g o s p o d a r s k o m t e t

n i k u p o s to j e sv e g a e t ir i i t o n e b a o p s e n a r a d a . B r a u n s (3) i z ri it o n a

v o d i d a u s v o m u z g o j u j e l . m o l j c a n i j e d o b i o n i j e d n o g j e d i n o g p a r a z i t a . I p a k

i B r a u n s i K o v a e v i (8) p r e t p os t a v l j a ju d a j e l. m o l j a c s l i no k a o i

d r u g e

Argyresthia

v r s t e i m a m n o g o p r i r o d n i h n e p r i j a t e l j a , n a r o i t o m e u

o s a m a n a j e z n i c a m a i z p o r o d i c a

Ichneumonidae

i

Chalcididae.

U t o k u o v d j e o p i s a n i h r a d o v a i m a o s a m u s t a k l e n k a m a o k o 2 . 0 0 0 k o k o n a

j e l i n o g m o l j c a . I z t o g m a t e r i j a l a , k o j i j e p o t j e c a o iz o k o l i c e F u i n a , d o b i o

s a m u k u p n o 1 0 p a r a z i t a i t o 7 i z p o r o d i c e

Eulophidae

i 3 i z po rod ice

Ichneu

monidae.

M a t e r i j a l j e b i o p o s l a n n a d e t e r m i n a c i j u u e h o s l o v a k u . D r . Z .

B o u e k j e o d r e d i o o v e v r s t e :

DicladoceruS' euryalus

H a l i d a y

(Hymeno ptera, Eulophidae)

2 e n k e .

P r e m a s a o p e n j u d r B o u e k a , h a l c i d o l o g a s v j e t s k o g g l a s a , k o j i n a j b o l j e p o

z n a j e f a u n u

Chalcidoidea

J u g o s l a v i j e i o t o m e u p r a v o p r i p r e m a j e d n u r a d n j u ,

o v a v r s t a d o s a d a n i j e u J u g o s l a v i j i b i l a u t v r e n a . ( T a n i j e : u p r a v o j u j e

d r B o u e k k o d n a s k o n s t a t i r a o j o p r i j e n e k o l i k o g o d i n a n o n i j e p o z n a v a o

d o m a i n a ; u s v a k o m s l u a j u p o d a t a k o t o m e n i j e d o s a d a p u b l i c i r a n ) . O v u

v r s t u d r B o u e k p o z n a j e t a k o e r iz v i c a r s k e k a o p a r a z i t a m o l j c a Ocnero-

stoma copiosella

F r e y . , k o j i iz g r i z a i g l i c e l i m b e n a s l i a n n a i n k a o i

A. fun-

della

ig l i ce j e l e .

Tetrastichus

s p e c .

(Hym., Eulophidae)

5 e n k i . P o m i l j e n j u d r B o u e k a

v r l o v j e r o j a t n o s e r a d i o n o v o j , d o s a d a n e o p i s a n o j v r s t i , k o j a s p a d a u s k u p i n u

evonymellae

i b l i s k a j e v r s t i

galactopus

R a t z . U t u s k u p i n u s p a d a j u v r s t e k o j e

s e e s t o r a z v i j a j u k a o h i p e r p a r a z i t i . M e u t i m p r e m a p i s m e n o m s a o p e n ju

d r B o u e k a , o v u v r s t u d o b i o j e u S l o v a k o j i a p e k i t o t a k o e r k a o p r i m a r

n o g p a r a z i t a i z k u k u l j i c a

A. fundella.

N a j v j e r o j a t n i j e e d r B o u e k o p i s a t i

o v u v r s t u .

Gelis providus

F o r s t .

(Hym., Ichneumonidae)

1 e n k a i 2 m u j a k a .

V r s t u j e o d r e d i o d r J . S e d i v y . R o d

Gelis

( sy n . :

Pezomachus)

i m a v e o m a m n o g o

v r s t a ( s a m o u e h o s l o v a k o j p r e k o 1 50 ), k o j e s u s v e h i p e r p a r a z i t i r a z n i h i n s e -

k a t a . D o m a i n v r s t e

G. providus

n i j e d o s a d a p o z n a t . D r Se d i v y m i s l i d a j e

o v a v r s t a h i p e r p a r a z i t i r a l a n e k o g p a r a z i t a je l . m o l j c a , m o d a k o j u Apantheles

v r s t u . M e u t i m n e b i t r e b a l o i s k l j u i t i m o g u n o s t d a j e

G. providus

i p r i m a r n i

p a r a z i t j e l . m o l j c a s l i n o k a o i s p o m e n u t a

Tetrastichus

v r s t a .

No b e z o b z i r a n a t o o s t a j e i n j e n i c a d a j e p a r a z i t i r a n o s t k u k u l j i c a A. fun

della

1 96 7. g o d . n a i n a e j a k o z a r a e n o m p o d r u j u F u i n a b i l a v e o m a m a l e n a .

P r e m a t o m e i a k c i j a p a r a z i t a u g u e n j u g r a d a c i j e j e l . m o l j c a d o s a d a j e p r a k

t i k i b i l a b e z n a a j n a . T o n i k a k o n e z n a i d a e t a k o b i t i i i d u e g o d i n e . Po

z n a t o j e d a k r i v u l j a g r a d a c i j e p a r a z i t a k u l m i n i r a u v r i j e m e k a d a s e t e t n i k -

- d o m a i n n a l a z i v e u s t a d i j u r e t r o g r a d a c i j e . P o z a k o n i m a g r a d o l o g i j e i n s e -

k a t a i d u e g o d i n e t r e b a l o b i o e k i v a t i j a e u e e p a r a z i t a u r e d u k c i j i p o p u l a -

181

7/25/2019 TILOVINA2

20/92

i j e j e l . m o l j c a . O t o m e se, m e u t i m , z a s a d a n i t a o d r e e n i j e n e m o e r e i j e r

p r i j e sv e g a o g r a d o l o g i j i j e l . m o l j c a

A. fundella

z n a m o v e o m a m a l o , a s d r u g e

s t r a n e o n j e g o v i m p a r a z i t i m a t e k s m o s a d a n e t o m a l o d o z n a l i .

12. U T V R I V A N J E S T A N J A Z A R A Z E

i n j e n i c e p o k a z u j u d a j e j e l i n m o l j a c v e o m a o p a sa n t e t n i k , s k o j i m e s e

u b u d u e m o r a t i o z b i l j n o r a u n a t i . i n j e n i c a j e t a k o e r d a p r o b l e m n i j e l o k a l

n o g z n a a j a t j . d a n i j e o d v a n o s t i s a m o z a u e f u i n sk o p o d r u j e , k a k o s e t o

d o s a d a s m a t r a l o , n e g o u n a j m a n j u r u k u z a v e i d i o G o r s k o g k o t a r a i s u s j e d n o

s l o v e n s k o p o d r u j e . B u d u i d a j e o v a j t e t n i k n a o j o p e r a t i v i g o t o v o n e p o z n a t ,

l a k o s e m o e d e s i t i d a i z n e n a d a n a s t a n u o d n j e g a t e t e i u o s t a l i m p o d r u j i m a

j e l e o d a k l e d o s a d a n e m a m o o n j e m u p o d a t a k a . U s v a k o m s l u a j u o s t a n j u

z a r a z e j e l i n o g m o l j c a m o r a t e s e u b u d u e m n o g o v i e v o d i t i r a u n a .

S t i m u v e z i n a m e e s e p o t r e b a z a j e d n o m p o m o g u n o s t i o b j e k t i v n o m , a

i p a k j e d n o s t a v n o m m e t o d o m u t v r i v a n j a s t a n j a z a r a z e . O v d j e p r e d l a e m j e d n u

t a k v u m e t o d u , z a k o j u m i s e i n i d a i m a o b a o v a u s l o v a .

Pr i sus tvo j e l . mol j ca na j l ake se i na j s igurn i j e moe u tv rd i t i po kokonima . Ja j a

do sada ne poznajemo, a po gusjenicama i lept i r ima to je mnogo tee i nesigurni je .

Is t ina , pr i su stvo je l . mol jca lako se poznaje i po svojevrsno oteenim igl icama.

Meut im utvrivanje s tanja zaraza po oteenim igl icama ima i ve l ikih nedosta tka .

Imao sam pr i l ike vidje t i neke sastoj ine , koje su bi le jako napadnute od je l . mol jca

(npr . um. p red je l Suho , umar i j a Klana ) s red inom maja i k ra j em ju l a . I zg led na

padnut ih sastoj ina bio je oba puta sasvim raz l i i t . U maju sastoj ine su bi le uka-

stosive boje od veoma brojnih oteenih i posuenih igl ica . Kra jem jula te i s te sasto

j ine bi le su tamno ze lene , na izgled potpuno zdrave , je r su oteene i posuene igl ice

bi le opale , a ponovno napadnute igl ice jo su bi le ze lene . Prema tome utvrivanje

stanja zaraze ( i numeriko i skazivanje njenog intenzi te ta) po oteenim igl icama bi lo

bi nepou zdano bud ui da one opad aju. Ko kon i se nika da ne na laze na oteenoj

igl ic i nego uvi jek na ze lenoj i oni na njoj dugo ostanu, esto puta i do novih kokona.

Ipak, s ta r i i novi kokoni lako se raz l ikuju.

O k u l a r n a p r o c j e n a s t a n j a z a r a z e ( b r o j n o s t i k o k o n a ) s u b j e k t i v n a j e i n e

p o u z d a n a . Z b o g t o g a p r e d l a e m p r e g l e d a v a n j e s t a b a l a i u t v r i v a n j e b r o j a k o

k o n a n a 1 00 0 i g l i c a . K o l i k o s t a b a l a u o d j e l u i k o j a s t a b l a d a s e p r e g l e d a j u ?

N a j j e d n o s t a v n i j e j e p o s l u i t i s e p r i t o m e m e t o d o m p o l a g a n j a l i n ij a , a l i n i k a k o

o n a k o p r e c i z n o k a o t o s e t o i n i p r i g o d o m t a k s a c i j s k i h r a d o v a . D o v o l j n o j e

d a k o n t r o l o r p o e d i j a g o n a l n o i z j e d n o g k r a j a o d j e l a u s u p r o t n i i d a p r e g l e d a

s v a s t a b l a i s t a b a l c a n a k o j a n a i e . N i t a n e s m e t a a k o s e o n p r i t o m e p o n e k a d

k r e e u c i k - c a k l i n i j i , v i e p r e g l e d a n i h s t a b a l a d a t e s i g u r n i j i r e z u l t a t . N a

s v a k o m s t a b l u n a k o j e n a i e p o t r e b n o j e p r e g l e d a t i 1 0 0 0 i g l i c a i u t v r d i t i b r o j

k o k o n a n a n j i m a . K o n t r o l o r n e e n a s v a k o m s t a b l u o d b r o j a v a t i 1 00 0 i g li c a ,

b i o b i t o m u a n i d u g o t r a j a n p o s a o . D o v o l j n o j e d a p r i j e p o e t k a r a d a n a n e

k o l i k o s t a b a l a p r e b r o j a v a n j e m s t e k n e i s k u s t v o , k o l i k o i m a i g li c a n a 10 c m

d u i n e g r a n i c e . T a d a e z n a t i k o l i k o d e c i m e t a r a n e k e d o h v a t l j i v e g r a n e t r e b a

p r e g l e d a t i n a s v a k o m s t a b l u . * P o d a t k e s a s v a k o g s t a b l a t r e b a p r i b i l j e i t i , a

z a t i m i z r a u n a t i s r e d n j a k z a c i j e l i o d j e l .

U o b i a j e n o j e d a z a r a z e t e t n i k a r a z v r s t a v a m o u t r i k a t e g o r i j e i t o s l a b u ,

s r e d n j u i j a k u . K o l i k i b r o j k o k o n a j e l . m o l j c a n a 1 00 0 i g l i c a d a s m a t r a m o

s l a b o m , s r e d n j o m o d n o s n o j a k o m z a r a z o m ?

* Pr i moj im pro bn im preb rojav anj im a na 1 dm na laz i lo se oko 80 ig l i ca . P rem a tom e 1000 ig l ica

na laz i lo se na uku pn oj du in i od oko 1213 dm . S obz i ro m n a pos t ran e i zbojke ova j bro j ig l ica obino

se na laz i na vrnom di j e lu gran ice dugom svega 23 dm. Naravno to ovi s i o bro ju i du in i pos t ranih

izbojaka .

182

7/25/2019 TILOVINA2

21/92

Odgovor na ovo pitanje povezao sam s veliinom tete. Jak om zarazom

sm atr am onu kod koje nastaje gub itak vei od 1 m

3

/ha drvne mase, srednjom

ako je taj gubitak izmeu 0,11 m

3

/ha, a slabom ako je gubitak manji od 0,1

m

3

/na.

Ovako razluene stepene zaraze iskazao sam brojem kokona na 1000 iglica,

do kojeg sam pak doao raunskim putem na isti nain kako je to prikazano

u poglavlju 8. P o tome obrau nu gub itak od 1 m

3

/ha nastaje ako se na 1000

iglica nalazi prosjeno 5 kokona.* Prema tome predlaem da se jakom zarazom

sm atr a onu kada se na 1000 iglica nae vie od 5 kokona, srednjom izmeu

0,55

kokona, a slabom manje od 0,5 kokona na 1000 iglica. Po svoj prilici su

ove brojke preniske. S obzirom na prirodni mortali tet za unitenje 1000 iglica

vjeroja tno je potrebno vie od 5 kokona. Meutim o toku pr i rodnog morta l i

teta kod jel . moljca ne znamo gotovo nita. Opreza radi bolje je neku zarazu

precijeniti nego potcijeniti . Kad jelinog moljca budemo bolje prouili , moi

emo navedene brojke tanije odrediti .

13.

TROKOVI SUZBIJANJA

U svakoj akciji suzbijanja visina trokova ima odlunu vanost. Ope je

pravilo da trokovi suzbijanja ne smiju biti vei od tete koja bi nastala da

suzbijanje nije provedeno. Od ovog pravila odustaje se samo u iznimnim slu

ajevima i to iz posebnih razloga.

U tab. 7 iskazan i su trokov i ovdje opisanih radov a na suzbijanju jel .

mal jca . Oni su razvrs tani na t r i g lavne grupe izdataka .

Ako se ukupni trokovi suzbijanja (91.800 n.din) podijele s ukupno treti

ran om p ovr inom (1137 ha) izlazi da dv ok rat no tre tir an je po 1 ha stoji 80,47

n.din. U tablici je naveden i postotak s kojim pojedina grupa izdataka sudje

lu je u ukupnim trokovima. Ovdje je potrebno napomenuti da u podacima o

trokovima ima manjih odstupanja od oekivanih trokova. Tako je npr. s po

duzeima priv red ne avijacije cijena aviousluga utan ae na sa 17,50 n.din/h a.

Za dv ok rat no tre tira nje to bi iznosilo 35,00 n.di n/ha , a u tabel i stoji 38,02

n.din/h a, koliko je stva rno izdano . Do toga je dolo zbog prizn avan ja trokova

ponavljanja neuspjelih l i jetova u prvoj serij i zamagljivanja. Osim toga pri

godom obrauna s ovim poduzeima veliina tretirane povrine zaokruena je

na pune desetice hektara, to ovdje nije uinjeno. Ipak, radi se o manjim od

stupanjima koji ne utjeu znatnije na iznos i relativni odnos pojedinih glavnih

stavki trokova suzbijanja.

Ukupni trokovi suzbijanja leptira jel. moljca iznosili su dakle 80,47

n.din/ha. To je veliki iznos koji pokazuje da je aviokemijsko suzbijanje leptira

jel . moljca vie nego dvostruko skuplje od suzbijanja gusjenica u hrastovim

umama. U kakvom je odnosu taj izdatak prema sprijeenoj teti?

U tab. 5 prikazani su podaci orijentacionog prorauna tete, koja je ovom

akcijom sprijeena. Kako se razabire veliina spaenog prirasta kree se iz

meu 0,234,46 nr'Vha. Bilo bi teko izraunati prosjeni spaeni prirast po

1 ha za itavu tretiranu povrinu. Poznavajui stanje zaraze i imajui u vidu

nav ede ne brojke vjerujem da on iznosi najm anje 1 m

3

/ha. Prosjena vrijed

nost 1 m

3

jelovine u ovim kva litetn im sastojinam a sigurno iznosi ba rem 80

n.din. S druge strane treba imati u vidu da trokove suzbijanja treba raspo-

* Da bu de un i te no 228,000.000 igl ica ( = 1 m

1

) po t r e bno j e 1,140.000 kokon a . P r e m a t om e z a un i

t enje 1000 ig l ica t r eba 5 kok on a .

183

7/25/2019 TILOVINA2

22/92

dijeliti na nekoliko (barem 23) godina. Ukoliko je, naime, suzbijanje dobro

obavljeno i zaraza likvidirana, insektu koji ima jednogodinju generaciju treba

najmanje nekoliko godina da se ponovno masovno pojavi. Prema tome uloena

sredstva rentiraju se jer su manja od vrijednosti spaenog prirasta. Kad bi se

u obraun uzele i druge mogue tete, a ne samo spaeni prirast (masovno

suenje stabala i itavih sastojina, trokovi umjetne obnove, tete po elektro

privredu zbog promjene hidrolokih prilika i dr.), onda bi rentabilnost uloe

nih sredstava za suzbijanje jel. moljca jo vie dola do izraaja.

Tab. 7

Ukupni trokovi suzbijanja

Ge sa m t k o s t e n

der

B e k m p f u n g sa k t i o n

U k u p n o

Po 1 ha

I n s g e s a m t

/o Je 1 ha

N.Din. N.Din.

Insekticid 28.018,80 31 24,64

Insekt iz id

Aviousluge 43.225,00

47

38,02

Bef lugskos ten

Ostalo 20.556,20 22 18,08

br iges

91.800,00 100 80,74

Iz

tab. 7 se

v i d i

da oko

p o l o v i n e s v i h t r o k o v a s u z b i j a n j a o t p a d a

na

p l a

a n j e u s l u g e p o d u z e i m a p r i v r e d n e a v i j a c i j e . Ne z n a m da li je ovu z n a a j n u

s t a v k u i z d a t a k a m o g u e s n i z i t i b i l o na k o j i n a i n . M e u t i m u s t a v c i i z d a t a k a

z a i n s e k t i c i d m o d a

bi se to

m o g l o u i n i t i .

U tu

s v r h u b i l i

bi

p o t r e b n i d a l j n ji

e k s p e r i m e n t i k o j i m a

bi

t r e b a l o is p i t a t i m o g u n o s t s m a n j e n j a d o z e i n s e k t i c i d a

p o 1 ha, s m a n j e n j a k o n c e n t r a c i j e a k t i v n e i n s e k t i c i d n e m a t e r i j e i si. I s t o t a k o

v j e r o j a t n o

bi se

b o l j o m o r g a n i z a c i j o m m o g l i n e t o s n i z i t i tr o k o v i s t a v k e

o s t a l o , k o j a v r l o i r o k o o b u h v a a sve o s t a le m n o g o b r o j n e i r a z l i i t e i z d a t k e

o s i m a v i o u s l u g a i i n s e k t i c i d a .

S v a k a k o

bi se

n a j z n a a j n i j e s n i e n j e t r o k o v a p o s t i g l o

u

o n o m s l u a j u

k a d a bi se jel. m o l j c a u s p j e lo u n i t i t i j e d n o k r a t n i m t r e t i r a n j e m . Za s a d a za to

p o s t o j e m a l i i z g l e d i . M e u t i m

ne

t r e b a s m e t n u t i

s uma da jel.

m o l j c a s l a b o

p o z n a j e m o i da e m o d a l j n j i m p r o u a v a n j e m n j e g o v e b i o l o g ij e i e k o l o g i j e

m o d a p r o n a i m o g u n o s t da se i u t o m e u s p i j e . No i s t o t a k o t r e b a r a u n a t i

i

s

m o g u n o u

da e

p o n e k a d

iz

b i l o k o j i h r a z l o g a b i t i p o t r e b n o

ne

s a m o

dvo-

k r a t n o n e g o i t r o k r a t n o t r e t i r a n j e . U k o l i k o se r a d i o s u z b i j a n j u l e p t i r a , o n d a

e na to u p r v o m r e d u u t j e c a t i v r e m e n s k e p r i l i k e ( r a z v u e n a e k l o z i j a l e p t i r a ) .

T r o k o v i s u z b i j a n j a , p r e m a s a d a n j i m c i j e n a m a , p o d i g l i

bi se u tom

s l u a j u

n a oko 120n . d i n / h a . M e n i i z g l e d a da bi jo i ti i z d a c i i m a l i s v o j e o p r a v d a n j e .

I p a k , i t a v u a k c i j u t r e b a l o bi t a d a p l a n i r a t i jo r i g o r o z n i j e i s t u d i o z n i j e .

14. R E K A P I T U L A C I J A

U j e l i n i m u m a m a na p o d r u j u F u i n a u G o r s k o m k o t a r u p r i m i j e e n e su

1954. god. z n a t n e t e t e na j e l a m a , k o j e je p r o u z r o k o v a o m o l j a c j e l i n i h i g l i c a

Argyresthia fundella

F. R.

O v a j i n s e k t

bio je do

t a d a

kod nas

p r a k t i k i

ne

p o z n a t kao u m s k i t e t n i k pa je i p o z n a v a n j e n j e g o v e b i o l o g i je , e k o l o g i j e i

n a i n a s u z b i j a n j a b i l o o s k u d n o . t e t e su se i d a l j e p o v e a v a l e , a n e k e d e v a -

184

7/25/2019 TILOVINA2

23/92

s t i rane sas to j ine morale

su

biti posjeene. Postalo

je

oito

da je

A. jundella

vrlo opasan primarni tetnik jele.

U maju

1967. god.

obavljen

je

pregled stanja zaraze ovog insekta

u

svim

gospodarskim jedinicama Gorskog kotara , u kojima pridolazi jela. Utvreno je

da

je 59 ove

povrine zaraeno. Jaka zaraza postoji

na 4615 ha,

srednja

na

15.245

ha, a

slaba

na

21.134

ha (tab. 1).

S

tim u

vezi bilo

je

odlueno

da se

izvre pokusi suzbijanja lept ira

jel.

moljca aviokemijskim putem

i to

metod om toplog zam agljivanja. Pokusi

su

obavljeni

na

podruju Fuina

u um.

predjelu Bitoraj

na

povr in i

od 1137 ha.

Bilo

je to

prvi puta

da se

pristu pa suzbijanju le ptira,

do

sada

smo u u

mama aviokemijskim putem gotovo uvijek suzbijali gusjenice. Budui

da se

moralo, tako rei, uniti t i prvog

i

posljednjeg leptira, ekloziji leptira posve

ena

je

posebna panja.

Na tri