Embed Size (px)
Citation preview
MA TÚY & HIV
Thông tin cơ bản về kỳ thịliên quan đến
Thông tin cơ bảnvề kỳ thị liên quan đến ma túy và HIV
�
Mục LụcGiới thiệu................................................................5
Sử dụng ma túy và nghiện ma túy.................................................8
Sử dụng ma túy và HIV.....................................18
Luật pháp, chính sách của nhà nước và các chương trình can thiệp dành cho người sử dụng ma túy.........................................................27
Kỳ thị và phân biệt đối xử với người sử dụng ma túy.........................................................33
Các thông điệp chính........................................43�
THÔN
G TIN
CƠ BẢ
N VỀ K
Ỳ THỊ
LIÊN Q
UAN Đ
ẾN M
A TÚY
& HIV
�
Giới thiệuTừ năm 2002, Viện Nghiên cứu Phát triển Xã hội đã hợp tác cùng Trung tâm Nghiên cứu Quốc tế về Phụ nữ liên tục triển khai các hoạt động nghiên cứu, can thiệp và vận động chính sách nhằm giảm thiểu kỳ thị, phân biệt đối xử liên quan đến HIV và AIDS ở Việt Nam. Những cố gắng của chúng tôi đã góp phần thu hút sự quan tâm của các nhà làm chính sách, thúc đẩy những nỗ lực chung trong việc đưa hoạt động giảm kỳ thị trở thành một trong những trọng tâm của chương trình quốc gia phòng chống HIV/AIDS. Sự thay đổi tích cực cũng được thể hiện trong cách mà các chương trình truyền thông đại chúng và thái độ của người dân đề cập đến HIV/AIDS và những người có HIV. Kết quả đánh giá những can thiệp của chúng tôi tại một số địa phương thuộc tỉnh Quảng Ninh và Cần Thơ khẳng định rằng sự kỳ thị liên quan đến HIV/AIDS đã giảm thiểu rõ rệt. Tuy nhiên, những kết quả đó cũng chỉ ra rằng sự kỳ thị liên quan đến HIV mà bắt nguồn từ sự kỳ thị đối với những người sử dụng hoặc nghiện ma túy giảm đi rất chậm so với những dạng kỳ thị khác. Kinh nghiệm làm việc với các cộng đồng cho thấy rằng sự kỳ thị liên quan đến ma túy chính là rào cản lớn nhất đối với những nỗ lực nhằm đối phó với kỳ thị liên quan đến HIV.
Sở dĩ sự kỳ thị liên quan đến ma túy trầm trọng đến như vậy là vì từ nhiều năm nay Việt Nam phải đối mặt với vấn nạn sử dụng ma túy ngày càng gia tăng và đang gây ra hậu quả nặng nề đối
�
với sức khỏe và hạnh phúc của cá nhân, gia đình và cộng đồng. Điều đáng lo ngại nhất là việc sử dụng ma túy liên quan chặt chẽ tới sự lan truyền HIV. Hơn nữa, sự sợ hãi và kỳ thị đối với những người sử dụng ma túy càng làm cho đại dịch HIV trở nên khó kiểm soát hơn. Nghiện ma túy đang là vấn đề nổi cộm ở nhiều địa phương trong cả nước nhưng các gia đình và cộng đồng lại thiếu thông tin để có thể hiểu biết tốt hơn về vấn đề này. Bởi vậy, đã có nhiều lo lắng, hoang mang và tuyệt vọng về việc nghiện ma túy và hậu quả của nó.
Điều này được minh chứng rõ ràng qua dự án “Giảm nguy cơ lây nhiễm HIV cho bạn tình chính của những người sử dụng ma tuý đã qua các trung tâm cai nghiện” do Viện Nghiên cứu Phát triển Xã hội và tổ chức Abt Associates thực hiện tại Hà Nội từ năm 2007. Mặc dù nhiều người vợ, người bạn gái gắn bó thiết tha với những người sử dụng ma tuý và mong muốn hơn ai hết bảo vệ họ khỏi ma tuý và HIV, sự hạn chế trong hiểu biết của họ về ma tuý, về nguy cơ, về cách dự phòng khiến cho họ không những không bảo vệ được người thân của mình, mà còn có nguy cơ bị lây nhiễm HIV cao.
Tờ Thông tin cơ bản của chúng tôi mong muốn cung cấp thông tin giúp hiểu biết tốt
THÔN
G TIN
CƠ BẢ
N VỀ K
Ỳ THỊ
LIÊN Q
UAN Đ
ẾN M
A TÚY
& HIV
�
hơn về mối liên quan giữa kỳ thị đối với những người nghiện ma túy và sự kỳ thị liên quan đến HIV đồng thời đưa ra những gợi ý nhằm góp phần đối phó với chúng.
Tờ Thông tin cố gắng trả lời một số câu hỏi hiện đang là nỗi băn khoăn của nhiều người, đó là:• Sử dụng ma túy là thế nào? Nghiện ma túy là
gì? Có gì khác biệt giữa hai khái niệm này?• Tại sao người ta bắt đầu sử dụng ma túy?
Một khi đã nghiện ma túy, tại sao việc cai nghiện lại khó khăn đến thế?
• Những người sử dụng ma túy nhiễm HIV như thế nào? Tại sao những người tiêm chích ma túy lại dùng chung bơm kim tiêm/dụng cụ tiêm chích?
• Kỳ thị và phân biệt đối xử là gì - chúng ta kỳ thị những người nghiện ma túy như thế nào?
• Việc kỳ thị những người sử dụng ma túy sẽ làm gia tăng sự lây truyền HIV như thế nào?
• Nhà nước đã triển khai các luật, chính sách và những hoạt động can thiệp nào nhằm giải quyết vấn đề ma túy và nghiện ma túy?
• Chúng ta có thể làm gì để giúp những người sử dụng/nghiện ma túy, giúp gia đình họ và cộng đồng đương đầu với ma túy và giúp cải thiện cuộc sống, sức khỏe và các mối quan hệ của họ?
�
Sử dụng ma túy và nghiện ma túy
Sử dụng ma túy ở Việt Nam
Việt Nam nằm gần khu vực Tam giác Vàng - một trong những trung tâm sản xuất ma túy lớn nhất thế giới - và nằm trên con đường vận chuyển ma túy bất hợp pháp tới các khu vực khác. Điều đó khiến ma túy khá rẻ và dễ kiếm ở Việt Nam, đây là một trong những tác nhân khiến sự sử dụng ma túy dễ gia tăng. Mặc cho những nỗ lực kiểm soát và bài trừ ma túy của Nhà nước, số lượng ma túy thâm nhập vào Việt Nam vẫn tiếp tục gia tăng trong vòng thập kỷ vừa qua.
THÔN
G TIN
CƠ BẢ
N VỀ K
Ỳ THỊ
LIÊN Q
UAN Đ
ẾN M
A TÚY
& HIV
9
Nguồn: Van T. Nguyen and Maria Scannapieco (2008) “Drug Abuse in Vietnam: A Critical Review of the Literature and Implications for Future Research”. Addiction, 103: 535-543Vivian Go, Constaintine Frangakis, Le Van Nam và cộng sự. “High HIV Sexual Risk Behaviors and Sexually Transmitted Disease Prevalence Among Injection Drug Users in Northern Vietnam. Implications for a Generalized HIV Epidemic”. JAIDS 2006; 42:108Y115.
Số liệu thống kê về sử dụng ma túy và nghiện ma túy ở Việt Nam
• Từ 1994 - 2004 số người nghiện ma túy đã tăng gấp 3 lần (từ 55445 lên tới 170407 người);
• Tỷ lệ gia tăng số người nghiện ma túy hàng năm là: 11.9%
• Trước kia, sử dụng ma túy chủ yếu xuất hiện ở nông thôn, nhưng trong những năm của thập kỷ 1990, người sử dụng ma túy lại sống chủ yếu ở thành thị, đến năm 2004 số người sử dụng ma túy sống ở Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh đã chiếm tới 36%;
• 96.2% số người sử dụng ma túy là nam (2001);• Phụ nữ mại dâm sử dụng ma túy đang gia tăng, chiếm
tỷ lệ từ 20% đến 44% ;• 64.9% số người sử dụng ma túy là người trẻ tuổi – ở
độ tuổi 18 - 25;• Đa số người sử dụng ma tuý có quan hệ tình dục.
Khoảng 40% trong số họ đã có gia đình. • Khoảng một nửa trong số họ (43.7% - 62.5%) đang
không có việc làm. • 66.8% số người nghiện ma túy sử dụng heroin, và
29.3% sử dụng thuốc phiện. • Phần lớn những người sử dụng ma túy hiện nay dùng
ma túy bằng cách tiêm chích.• Có tới 80% số người tiêm chích ma túy dùng chung dụng
cụ tiêm chích với những người sử dụng ma túy khác.• Tỷ lệ nhiễm HIV trong số người tiêm chích ma túy đã
tăng từ 9.4% (1996) tới 28.6% (2005)
10
Tại sao người ta lại sử dụng ma túy
Người ta dùng ma túy do rất nhiều nguyên nhân, trong đó bao gồm: tò mò muốn thử, muốn gây ấn tượng cho bạn cùng lứa, nhằm giảm đau hoặc giảm trầm cảm, hoặc để trốn tránh/ hay quên đi những rắc rối buồn phiền trong cuộc sống của họ. Người ta sử dụng ma túy cũng có thể vì ma túy dễ kiếm. Nguyên nhân sử dụng ma túy khá phức tạp, và thường liên quan tới những yếu tố kinh tế hay xã hội, như thiếu việc làm, đói nghèo, biến đổi kinh tế-xã hội quá nhanh chóng, v.v. Th anh niên có thể bắt đầu sử dụng ma túy như một cách giải trí và trốn tránh những rắc rối phiền muộn, và họ cũng thường bị ảnh hưởng bởi các bạn bè cùng trang lứa. Những người nhiều tuổi hơn thường bắt đầu sử dụng ma túy nhằm giảm đau trong khi điều trị bệnh tật.
Lầm tưởng 1: Rất khó bị nghiện ma túy. Nhiều thanh niên khi bắt đầu sử dụng ma túy nghĩ rằng rất khó bị nghiện ma túy. Vì vậy họ bắt đầu dùng ma túy và nhanh chóng dùng ngày càng nhiều ma túy hơn và trở thành người nghiện. Vì vậy, lời khuyên thứ nhất là:
ĐỪNG BAO GIỜ DÙNG MA TÚY, BỞI VÌ NẾU BẠN ĐÃ BẮT ĐẦU DÙNG MA TÚY, BẠN SẼ RẤT KHÓ TỪ BỎ NÓ !
THÔN
G TIN
CƠ BẢ
N VỀ K
Ỳ THỊ
LIÊN Q
UAN Đ
ẾN M
A TÚY
& HIV
11
Sự khác nhau giữa sử dụng ma túy và nghiện ma túy là gì
Nhiều người sử dụng ma túy mà không bị nghiện. Họ sử dụng ma túy một cách không thường xuyên. Những người khác sử dụng ma túy một cách thường xuyên và sử dụng ma túy ngày càng nhiều hơn và dần dần họ đã bị lệ thuộc vào ma túy mà hầu như không nhận thấy điều đó. Sử dụng ma túy trở thành một thói quen thường xuyên và người sử dụng trở nên lệ thuộc vào ma túy, không có ma túy họ sẽ có cảm giác rất khó chịu.
Tuy nhiên, có không ít những lầm tưởng xung quanh việc sử dụng và nghiện ma túy.
Mọi người thường cho rằng sử dụng ma túy và nghiện ma túy là như nhau, nhưng đó là hai điều khác nhau. Người sử dụng ma túy dùng ma túy nhưng có thể ngừng không dùng ma túy. Người nghiện ma túy không thể ngừng việc sử dụng ma túy, không thể sống thiếu ma túy - người đó bị lệ thuộc vào ma túy và thường tăng liều sử dụng. Nhiều người sử dụng ma túy không trở thành người nghiện ma túy. Tại Mỹ, chỉ có khoảng 10% số người đang sử dụng ma túy là người nghiện. Tại Oxtrâylia có khoảng 30% số người đang sử dụng ma túy là người nghiện ma túy. Một số người nghiện ma túy ngay sau lần sử dụng đầu tiên, những người khác trở nên nghiện sau khi sử dụng ma túy nhiều lần. Điều gì khiến cho một người trở thành người nghiện vẫn đang là một câu hỏi lớn đối với các nhà khoa học. Tuy nhiên, cho rằng một người có kết quả thử dương tính với ma túy là người
12
nghiện, trong nhiều trường hợp có thể là một giả định sai. Một số gia đình đã cho rằng một khi con cái họ dính vào việc sử dụng ma túy là chúng đã nghiện, vì vậy họ đã gửi con mình vào trại cai nghiện. Nhưng thực ra con họ chưa hẳn đã bị nghiện, do vậy không nhất thiết phải gửi đi trung tâm cai nghiện ngay - điều con họ cần làm chỉ là ngừng không sử dụng ma túy.
Lầm tưởng 2: Ai đã bắt đầu sử dụng ma túy cũng sẽ bị nghiện. Điều này SAI. Chỉ có một số nhất định nào đó trong số người sử dụng ma túy sẽ bị nghiện ma túy. Do đó, lời khuyên thứ 2 là:
ĐỪNG CHO RẰNG BẤT KỲ AI SỬ DỤNG MA TÚY CŨNG LÀ NGƯỜI NGHIỆN MA TÚY.
Lầm tưởng 3: Sử dụng ma túy nhiều lần mới trở thành nghiện ma túy. Điều này SAI. Một số người trở thành nghiện chỉ sau một hoặc hai lần thử dùng ma túy . Do đó, lời khuyên thứ 3 là:
ĐỪNG CHO RẰNG NẾU BẠN CHỈ DÙNG MA TÚY MỘT HOẶC HAI LẦN LÀ KHÔNG THỂ BỊ NGHIỆN.
Nghiện là gì? Cơ chế nghiện như thế nào?
Khi người ta bắt đầu sử dụng ma túy một cách thường xuyên và nhiều lên, trí óc và cơ thể có thể bắt đầu cảm thấy nhu cầu dùng ma túy đang chế ngự mình. Khi trí óc cảm thấy như
THÔN
G TIN
CƠ BẢ
N VỀ K
Ỳ THỊ
LIÊN Q
UAN Đ
ẾN M
A TÚY
& HIV
13
Lầm tưởng 4: Người nghiện sử dụng ma túy để tìm kiếm cảm giác sung sướng. Điều này là SAI. Mục tiêu của người nghiện ma túy là nhằm giải thoát khỏi các triệu chứng vật/vã thuốc. Do đó, lời khuyên thứ 4 là:
KHI NGƯỜI NGHIỆN MA TÚY TÌM KIẾM MA TÚY, ĐIỀU HỌ MUỐN NHẤT LÀ ĐỂ KHẮC PHỤC ĐƯỢC CÁC TRIỆU CHỨNG VẬT/VÃ THUỐC.
vậy, điều đó được gọi là sự lệ thuộc. Khi cơ thể cảm thấy như vậy, điều đó được gọi là nghiện. Khi người ta bắt đầu sử dụng ma túy, động lực chính của họ là có được cảm giác dễ chịu/khoan khoái hoặc bớt đau đớn hay bớt buồn phiền. Những cảm giác này tạo nên các ký ức mạnh được lưu lại trong não và tạo thành mong muốn sử dụng thêm ma túy - để có lại cảm giác dễ chịu/khoan khoái mà họ đã trải qua khi sử dụng
1�
ma túy lần đầu. Nhưng một khi họ bị nghiện, lý do sử dụng ma túy chủ yếu lại là để chế ngự cảm giác vật/vã thuốc khi thiếu ma túy. Các triệu chứng vật/vã thuốc bao gồm: nhịp tim đập nhanh, cảm giác bất an, bồn chồn, tăng huyết áp, toát mồ hôi, và đau đớn trong cơ thể. Người nghiện ma túy cảm thấy rất khó chịu, như là khi họ không thể thở được. Vào giai đoạn này, lý do chủ yếu họ tìm đến ma túy là để đối phó với những triệu chứng bị vật/vã thuốc này, để trở lại cảm giác “bình thường”.
Tại sao những người nghiện ma túy lại khó bỏ được ma túy?
Nhiều người nghiện muốn từ bỏ ma túy, họ ý thức được những khó khăn mà ma túy gây ra cho họ và gia đình, nhưng quyền lực của tình trạng nghiện ma túy quá mạnh khiến họ rất khó dừng lại. Một khi đã bị nghiện, họ trải qua những triệu chứng thèm thuốc rất đau đớn, khổ sở đến nỗi họ có thể “làm mọi thứ” để có được ma túy nhằm giải thoát khỏi những triệu chứng đó và để được cảm thấy “bình thường” trở lại. Họ cũng có thể bị những người nghiện ma túy khác tác động khiến họ tiếp tục sử dụng ma túy; và họ còn chịu ảnh hưởng bởi sự kỳ thị của cộng đồng. Thêm nữa, nếu người nghiện từ bỏ được ma túy, cộng đồng vẫn có thể nhìn nhận và ứng xử với họ như khi họ còn đang sử dụng ma túy. Do vậy người nghiện ma túy cảm thấy rằng họ từ bỏ ma túy chẳng để làm gì nếu như họ vẫn bị kỳ thị như trước. Một người nghiện ma túy đã cho biết: “Gia đình tôi
THÔN
G TIN
CƠ BẢ
N VỀ K
Ỳ THỊ
LIÊN Q
UAN Đ
ẾN M
A TÚY
& HIV
1�
chẳng quan tâm gì đến tôi. Thậm chí kể cả khi tôi cai nghiện thành công, không ai cho rằng tôi là người tốt. Họ tiếp tục không tin tưởng tôi, thậm chí cả khi tôi đã không dùng ma túy”.
Hầu hết những người nghiện ma túy có ý định từ bỏ ma túy đều đã cố gắng nhiều lần để bỏ ma túy trước khi họ thành công. Họ có thể từ bỏ ma túy được một thời gian ngắn hoặc dài, và sau đó lại tái sử dụng ma túy. Một số nguyên nhân khiến người nghiện ma túy thất bại trong việc từ bỏ ma túy là:
a) Những người khác bắt ép họ cai nghiện mà không phải là họ tự nguyện - đó không phải là quyết định của họ.
b) Sự kỳ thị của gia đình và cộng đồng đã khiến họ quay lại với ma túy.
c) Những người sử dụng ma túy khác thuyết phục họ dùng lại ma túy.
d) Ký ức về những cảm giác dễ chịu mà họ đã có được khi sử dụng ma túy đã dẫn dắt họ quay lại với ma túy.
e) Tình trạng đau đớn thường xuyên do bệnh mãn tính.
Từ bỏ được ma túy (cai nghiện) là rất khó và phụ thuộc nhiều vào sự hỗ trợ của gia đình và cộng đồng - một số gia đình đã hỗ trợ người thân nghiện ma túy của họ một cách kiên trì, mặc dù người đó tiếp tục tái nghiện nhiều lần. Phần lớn những người đã nghiện ma túy chỉ có thể cai nghiện thành công sau khi đã cố gắng nhiều lần.
1�
Lầm tưởng 5: Từ bỏ ma túy là điều dễ dàng – chỉ cẩn có ý chí/quyết tâm là được. Nhiều người cho rằng có thể dễ dàng khắc phục được cơn nghiện - vấn đề ở chỗ cần có quyết tâm. Họ nghĩ rằng người nghiện ma túy “không muốn từ bỏ thói quen xấu đó của họ”, rằng họ là “những người yếu đuối”. Họ không biết được rằng người nghiện thường không thể kiểm soát được cơn nghiện. Các triệu chứng “đói thuốc” khiến việc chống lại cơn nghiện ma túy trở nên rất khó khăn. Không phải vì họ không muốn từ bỏ ma túy, hay vì họ là người yếu đuối, hay họ lười biếng, hay không muốn cố gắng, mà chỉ vì quyền lực của cơn nghiện quá mạnh. Do vậy, lời khuyên thứ 5 là:
CHO RẰNG NGƯỜI NGHIỆN MA TÚY KHÔNG MUỐN TỪ BỎ MA TÚY VÌ HỌ LÀ “TỆ NẠN “ HOẶC LÀ VÌ HỌ THIẾU Ý CHÍ LÀ ĐIỀU KHÔNG ĐÚNG.
Sử dụng ma túy quá liều (sốc thuốc) là gì?
Sử dụng ma túy quá liều là khi người nghiện dùng nhiều ma túy hơn lượng ma túy mà cơ thể có thể chấp nhận được. Điều này thường xảy ra khi người sử dụng ma túy trộn lẫn heroin với các chất gây nghiện khác, sau khi ngừng sử dụng ma túy một thời gian. Quá liều cũng có thể xẩy ra do ma túy bán bất hợp pháp thường không tinh khiết và có hàm lượng ma túy cao thấp khác nhau. Người đang sử dụng ma túy có pha nhiều tạp chất mà dùng loại ma túy tinh khiết hơn cũng có thể bị quá liều. Hiện tượng quá liều không
THÔN
G TIN
CƠ BẢ
N VỀ K
Ỳ THỊ
LIÊN Q
UAN Đ
ẾN M
A TÚY
& HIV
1�
xảy ra ngay sau khi tiêm thuốc mà phải mất vài giờ đồng hồ sau người sử dụng ma túy quá liều mới rơi vào trạng thái nguy kịch. Các triệu chứng của sử dụng ma túy quá liều là: co cứng cơ, thở chậm và khó nhọc, thở nông, hoặc ngừng thở, đồng tử co nhỏ, miệng khô, da lạnh và ướt, lưỡi bợt màu, môi và móng tay có màu xanh tím, co thắt dạ dày và/hoặc co thắt đường tiêu hóa, triệu chứng táo bón, mạch yếu, huyết áp tụt thấp, rơi vào tình trạng ngủ lơ mơ, mất phương hướng, mê sảng và hôn mê.
Nếu một người dùng ma túy quá liều, hãy đặt người đó ở tư thế hồi sức - nằm nghiêng sang một bên, chân hơi co vào bụng, cổ thẳng. Chú ý để miệng nghiêng sang một bên nhằm tránh bị sặc do đờm dãi hoặc dịch nôn, và để đường thở thẳng và thông thoáng. Kiểm tra xem người đó còn thở không. Nếu người đó không còn thở, cần làm động tác hà hơi thổi ngạt và ngay lập tức tìm kiếm sự cấp cứu y tế
1�
Sử dụng ma túy và HIVNhững người sử dụng ma túy dễ bị nhiễm HIV hơn những người khác. Họ có thể nhiễm HIV qua việc dùng chung các dụng cụ tiêm chích hoặc có quan hệ tình dục không an toàn.
Người tiêm chích ma túy nhiễm HIV như thế nào?
Tiêm chích vào mạch máu là phương pháp sử dụng heroin chủ yếu ở Việt Nam. Tiêm chích là một cách đưa thuốc vào cơ thể một cách
Lầm tưởng 6: Tất cả những người tiêm chích ma túy đều nhiễm HIV. Điều này SAI. Nếu người tiêm chích ma túy luôn sử dụng riêng bơm kim tiêm đã được tiệt trùng họ sẽ không bị nhiễm HIV. Người tiêm chích ma túy chỉ truyền hoặc lây nhiễm HIV khi họ dùng chung dụng cụ tiêm chích. Do vậy, lời khuyên thứ 6 là:
KHÔNG DÙNG CHUNG BƠM VÀ KIM TIÊM - NẾU BẠN LÀM VẬY, BẠN CẦN CHẮC CHẮN RẰNG CÁC DỤNG CỤ TIÊM CHÍCH ĐÓ ĐÃ ĐƯỢC LÀM SẠCH ĐÚNG CÁCH TRƯỚC KHI SỬ DỤNG.
THÔN
G TIN
CƠ BẢ
N VỀ K
Ỳ THỊ
LIÊN Q
UAN Đ
ẾN M
A TÚY
& HIV
19
hữu hiệu vì có thể tận dụng hết số lượng ma túy. Nếu hít, ma túy sẽ bị mất nhiều qua khói thuốc. Thêm nữa, tiêm chích có thể thực hiện nhanh hơn là hít, đồng thời không để lại mùi, do vậy người tiêm chích ma túy sẽ ít bị phát hiện hơn. Tiêm chích cần ít thời gian, có thể thực hiện ở mọi nơi, và có thể vứt bỏ bơm và kim tiêm một cách dễ dàng.
Tiêm chích ma túy làm tăng nguy cơ đưa máu có nhiễm HIV một cách trực tiếp vào mạch máu của người chưa bị nhiễm – là một điều kiện lây truyền HIV. Tuy nhiên, với điều kiện là trong bơm và kim tiêm có máu đã nhiễm HIV. Điều này xảy ra khi người tiêm chích ma túy DÙNG CHUNG bơm và kim tiêm với những người tiêm chích ma túy khác. Đây là một hiện tượng khá phổ biến ở Việt Nam. Hai hay ba người bạn dùng chung bơm và kim tiêm để tiêm chích, và thường là bơm và kim tiêm không được làm sạch đúng cách giữa các lần chích. Một lượng máu nhỏ, có khi không thấy rõ, có thể còn đọng lại trong kim tiêm hoặc ống bơm sau khi được sử dụng. HIV có
20
Tại sao người tiêm chích ma túy lại dùng chung dụng cụ tiêm chích với những người tiêm chích ma túy khác?
Có rất nhiều lý do• Sở thích hay thói quen tiêm chích ma túy
theo nhóm, đặc biệt trong thanh niên. Các nhóm thanh niên nam hoặc nữ đi cùng nhau để tiêm chích ma túy và chung nhau dụng cụ tiêm chích.
• Những người sử dụng ma túy thường nghèo nên họ sẽ đề giành tiền cho ma túy (hơn là tiêu cho bơm và kim tiêm) - vì vậy họ chỉ cần một bộ bơm kim tiêm và dùng chung cho cả nhóm.
• Người tiêm chích ma túy sợ bị phát hiện và bị bắt nếu bị nhìn thấy đang mua hoặc mang theo bơm kim tiêm trong người.
• Khó mua bơm kim tiêm vào ban đêm hoặc ở những khu vực hoang vắng là nơi họ thường tiêm chích ma túy, hoặc các hiệu thuốc từ chối bán bơm kim tiêm cho họ nếu họ bị nghi ngờ là người tiêm chích ma túy.
• Những người nghiện bị áp lực phải chích ma túy thật nhanh bởi vì họ sợ bị phát hiện, do đó họ không làm sạch bơm và kim tiêm sau mỗi lần chích.
• Những người tiêm chích ma túy không ý thức được các nguy cơ khi dùng chung các dụng cụ tiêm chích hoặc là họ cho rằng
thể còn sống sót trong khoảng một tuần trong máu đọng lại ở bơm hay kim tiêm. Nếu dụng cụ tiêm chích được tái sử dụng, máu đó sẽ được tiêm chích thẳng vào mạch máu của người sử dụng sau và người đó có thể sẽ bị nhiễm HIV.
THÔN
G TIN
CƠ BẢ
N VỀ K
Ỳ THỊ
LIÊN Q
UAN Đ
ẾN M
A TÚY
& HIV
21
những người tiêm chích ma túy chung với họ không bị nhiễm HIV.họ không bị nhiễm HIV.
Lầm tưởng 7: Những người nghiện ma túy trông khỏe mạnh và trẻ tuổi thì không nhiễm HIV. Một số người sử dụng ma túy cho rằng những người sử dụng ma túy trông khỏe mạnh và không bị các bệnh nhiễm trùng da, hoặc là những người trẻ tuổi, thì chưa bị nhiễm HIV. Điều này SAI. Nhiều người có HIV không có các triệu chứng hoặc dấu hiệu nào chứng tỏ họ có HIV. Do đó, lời khuyên thứ 7 là:
KHÔNG THỂ BIẾT ĐƯỢC AI LÀ NGƯỜI CÓ HIV NẾU CHỈ NHÌN BỀ NGOÀI.
Làm gì để ngăn ngừa việc sử dụng chung dụng cụ tiêm chích?
• Hãy làm cho những người tiêm chích ma túy nhận thức được các nguy cơ từ việc sử dụng chung các dụng cụ tiêm chích và cách họ có thể tiêm chích an toàn.
• Giúp người tiêm chích luôn có sẵn dụng cụ tiêm chích sạch bằng cách hỗ trợ họ tiếp cận với các đồng đẳng viên làm việc cho các chương trình, dự án phân phát bơm kim tiêm, hoặc mua sẵn bơm kim tiêm sạch để ở nơi thuận tiện cho người tiêm chích.
• Làm việc với những người tiêm chích ma túy để thay đổi các chuẩn mực và thực hành tiêm chích của họ.
• Xúc tiến chương trình sử dụng thuốc thay thế, như chương trình điều trị nghiện ma túy bằng thuốc methadone.
22
Người sử dụng ma túy nhiễm và lây truyền HIV qua đường tình dục như thế nào?
Kết quả một cuộc khảo sát đã cho thấy 30% số người sử dụng ma túy mắc các bệnh lây truyền qua đường tình dục (LTQĐTD). Điều này cho thấy những người sử dụng ma túy có nguy cơ nhiễm các bệnh LTQĐTD cao, bao gồm cả HIV. Khi một người mới dùng ma túy, khả năng tình dục của họ thường mạnh lên và họ có khả năng sinh hoạt tình dục cao. Khi ma túy đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống của họ, nhiều nam giới sử dụng ma túy gặp phải tình trạng lâu xuất tinh khi quan hệ tình dục, dẫn tới trầy xước bộ phận sinh dục của họ và của bạn tình – tạo điều kiện cho HIV thâm nhập. Th êm vào đó, do đều bị kỳ thị và nhu cầu nương tựa lẫn nhau cả về tình cảm lẫn
THÔN
G TIN
CƠ BẢ
N VỀ K
Ỳ THỊ
LIÊN Q
UAN Đ
ẾN M
A TÚY
& HIV
23
Lầm tưởng 8: Những người sử dụng ma túy chỉ nhiễm HIV qua tiêm chích chung. Điều này SAI. Người sử dụng ma túy có thể nhiễm HIV thông qua việc dùng chung bơm hoặc kim tiêm, nhưng họ còn có thể nhiễm HIV qua tình dục không an toàn. Những người sử dụng ma túy đều có quan hệ tình dục và nhiều người trong số họ có quan hệ tình dục không an toàn với những người khác, là những người không sử dụng ma túy, góp phần làm lây truyền HIV trong cộng đồng. Do đó, lời khuyên thứ 8 là:
KHÔNG NÊN GIẢ ĐỊNH RẰNG ĐỐI VỚI NHỮNG NGƯỜI SỬ DỤNG MA TÚY, HIV CHỈ LÂY TRUYỀN QUA VIỆC SỬ DỤNG CHUNG DỤNG CỤ TIÊM CHÍCH.
kinh tế, nhiều người sử dụng ma túy và phụ nữ hành nghề mại dâm cặp đôi với nhau. Trong khi nhiều phụ nữ hành nghề mại dâm sử dụng bao cao su với khách hàng nhưng lại thường không sử dụng bao cao su với những người mà họ coi là người yêu hoặc khách hàng thân thiết – trong số đó có nhiều người sử dụng ma túy. Hơn nữa, người nghiện cần tiền để mua ma túy, do đó một vài người trong số họ, cả nam và nữ, đã đi vào con đường mại dâm. Một số khách hàng có thể sẵn lòng trả tiền cao hơn cho họ để không sử dụng bao cao su, và vì rất cần tiền, một số người nghiện có thể chấp nhận thực hiện hành vi tình dục không an toàn, dẫn đến việc mắc HIV và lây truyền cho bạn tình của mình.
2�
Nguy cơ cho vợ và bạn tình thường xuyên của người sử dụng ma túy
Một tỷ lệ đáng kể người sử dụng ma túy có vợ hoặc người yêu và có quan hệ tình dục. Những mối quan hệ tình dục này thường không được bảo vệ vì quan niệm cho rằng sử dụng bao cao su là thể hiện sự thiếu tin tưởng, thiếu gắn bó. Đây chính là một con đường quan trọng làm lây truyền HIV ra cộng đồng dân cư nói chung. Trên thực tế ở Việt Nam có nhiều phụ nữ nhiễm HIV từ những người chồng bị nhiễm HIV qua tiêm chích ma túy, và lây truyền HIV cho con mình trong quá trình mang thai, sinh nở hoặc cho con bú. Nghiên cứu ở một số nước và nghiên cứu ban đầu ở Việt Nam cũng cho thấy, tỷ lệ nhiễm HIV trong số những người vợ của người tiêm chích ma túy cũng rất cao, có thể cao hơn cả nhóm phụ nữ hành nghề mại dâm.
THÔN
G TIN
CƠ BẢ
N VỀ K
Ỳ THỊ
LIÊN Q
UAN Đ
ẾN M
A TÚY
& HIV
2�
Phụ nữ và sử dụng ma túy
Phụ nữ cũng bị nhiễm HIV – phụ nữ chiếm khoảng 1/3 số nhiễm HIV mới tại Việt Nam hiện nay.
Mọi người thường nghĩ rằng những người sử dụng ma túy là nam giới, tuy nhiên số người sử dụng ma túy là phụ nữ ở Việt Nam đang gia tăng. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng những phụ nữ sử dụng ma túy có nguy cơ nhiễm HIV cao hơn do dùng chung dụng cụ tiêm chích và do quan hệ tình dục không an toàn. Nhiều phụ nữ nghiện ma túy có bạn trai là người nghiện ma túy, và nhiều người trong số phụ nữ này đã làm mại dâm để có thể có đủ tiền mua ma túy cho mình và cho bạn trai. Không ít phụ nữ hành nghề mại dâm sử dụng ma túy để quên đi những phiền muộn và tình cảnh bế tắc mà họ gặp phải trong cuộc sống. Họ có thể bị nhiễm HIV qua quan hệ tình dục không an toàn với khách hàng, hoặc với bạn tình (nhiều người trong số họ sử dụng
Lầm tưởng 9: Phụ nữ chung thủy thì không có nguy cơ nhiễm HIV và không cần sử dụng bao cao su. Điều này SAI nếu chồng hoặc người yêu của người đó có tiêm chích chung hoặc có quan hệ tình dục với người khác và không sử dụng bao cao su. Do đó lời khuyên thứ 9 là:
VỢ VÀ BẠN TÌNH THƯỜNG XUYÊN CỦA NGƯỜI TIÊM CHÍCH MA TÚY CẦN ÁP DỤNG CÁC BIỆN PHÁP AN TOÀN TÌNH DỤC NHƯ SỬ DỤNG BAO CAO SU ĐỂ BẢO VỆ BẢN THÂN VÀ CON CÁI MÌNH.
2�
ma túy) đồng thời có thể bị nhiễm HIV qua sử dụng chung bơm kim tiêm khi tiêm chích ma túy.
Phụ nữ sử dụng ma túy bị kỳ thị và phân biệt đối xử nặng nề hơn rất nhiều, trong khi đó các chương trình can thiệp đối với người sử dụng ma túy thường hướng tới đối tượng là nam giới. Chỉ có một vài chương trình can thiệp hướng tới đối tượng là phụ nữ sử dụng ma túy.
THÔN
G TIN
CƠ BẢ
N VỀ K
Ỳ THỊ
LIÊN Q
UAN Đ
ẾN M
A TÚY
& HIV
2�
Luật pháp, chính sách của nhà nước
và các chương trình can thiệp dành cho người sử dụng ma túySử dụng ma tuý và cai nghiện
Ở Việt Nam, sử dụng các chất dạng thuốc phiện bất hợp pháp (ma tuý) là một hành vi bị pháp luật nghiêm cấm. Tuy nhiên, theo Luật sửa đổi một số điều của Luật Phòng chống Ma tuý (năm 2008), chính sách của nhà nước đối với người nghiện ma tuý là áp dụng chế độ cai nghiện, và khuyến khích cai nghiện tự nguyện (Điều 25). Cũng theo luật này, các biện pháp cai nghiện ma tuý bao gồm cai nghiện tự nguyện và cai nghiện bắt buộc, và các hình thức cai nghiện bao gồm cai nghiện tại gia đình, cộng đồng và cơ sở cai nghiện (Điều 26a).
Trung tâm cai nghiện
Một số lớn những người sử dụng ma túy được gửi tới các trung tâm cai nghiện bắt buộc, nơi đó họ trải qua quá trình cắt cơn, học tập về sự nguy hại của sử dụng ma túy, nguy cơ nhiễm HIV, và lao động cải tạo.
Tỷ lệ tái nghiện của người sử dụng ma túy sau khi rời các trung tâm cai nghiện rất cao - thường hơn 90%. Để giải quyết vấn đề này, một số tỉnh đã
2�
triển khai chương trình quản lý sau cai nghiện, chương trình này cung cấp đào tạo nghề và cơ hội việc làm cho người cai nghiện ma túy trong thời gian từ 1-3 năm. Chương trình cai nghiện bậc hai này là bắt buộc đối với những người cai nghiện ma túy có “nguy cơ tái nghiện cao”. Tính hiệu quả của chương trình này vẫn chưa được đánh giá đầy đủ.
Luật sửa đổi một số điều của Luật Phòng Chống Ma tuý chính thức quy định việc giáo dục sau cai nghiện tại cộng đồng hoặc cơ sở cai nghiện từ 1-2 năm đối với những người có khả năng tái nghiện cao.
Chương trình giảm tác hại
Nhà nước cũng đang triển khai các chương trình giảm tác hại. Mục đích là nhằm giảm những tác hại những tác động tiêu cực của việc tiêm chích ma túy - như sự lan truyền HIV và các hành vi phạm tội để lấy tiền mua ma túy. Những chương trình này được xây dựng trên quan điểm cho rằng việc sử dụng ma túy là một tình trạng bệnh lý và người sử dụng ma túy là một người bệnh.
THÔN
G TIN
CƠ BẢ
N VỀ K
Ỳ THỊ
LIÊN Q
UAN Đ
ẾN M
A TÚY
& HIV
29
Các “bước” giảm tác hại bao gồm: Không được sử dụng ma túy. Nếu bạn đã bắt đầu sử dụng ma túy, hãy
dừng lại trước khi bị nghiện. Nếu bạn sử dụng ma túy, bạn không được
tiêm chích ma túy. Nếu bạn tiêm chích ma túy, bạn không
được dùng chung dụng cụ tiêm chích với người khác.
Nếu bạn dùng chung dụng cụ tiêm chích với người khác, hãy làm sạch đúng cách trước khi sử dụng.
Chương trình trao đổi bơm kim tiêm sạch: Trong chương trình này, người tiêm chích ma túy được giáo dục về phòng tránh HIV và được cung cấp bơm kim tiêm sạch miễn phí để sử dụng một lần. Mục đích là nhằm đảm bảo việc tiêm chích ma túy được thực hiện với bơm kim tiêm sạch, là một cách để giảm sự lây nhiễm HIV trong nhóm người sử dụng ma túy. Hiện
Việt Nam đã triển khai thành công chiến dịch toàn dân đội mũ bảo hiểm bắt buộc nhằm giảm các tác động nguy hại khi bị tai nạn xe máy. Việc bắt buộc đội mũ bảo hiểm không làm giảm được ý thức lái xe máy cẩu thả, nhưng đó là một cố gắng đối phó với những hậu quả xấu của hành vi lái xe không an toàn và giảm chấn thương sọ não khi tai nạn xẩy ra. Tương tự, các can thiệp giảm tác hại của sử dụng ma túy không làm tăng sử dụng ma túy mà làm giảm các tác động xấu của việc sử dụng ma túy. Các can thiệp giảm tác hại của nghiện ma tuý đã chính thức được quy định trong Luật Phòng chống HIV/AIDS năm 2006 và trong Luật Bổ sung Sửa đổi một số điều của Luật Phòng chống Ma tuý năm 2008.
30
nay nhiều tỉnh thành đã thực hiện chương trình này. Cung cấp bơm kim tiêm sạch cho người tiêm chích ma túy là một trong những hoạt động can thiệp được ưu tiên trong Chiến lược Quốc gia Phòng chống HIV/AIDS.
Trị liệu bằng phương pháp uống thuốc Methadone: Đây là một quá trình điều trị lâu dài cho những người nghiện heroin. Phương pháp này dựa trên hiểu biết rằng nghiện ma túy là một trạng thái bệnh lý mãn tính. Phương pháp trị liệu bằng Methadone có thể so sánh với việc sử dụng insulin cho người mắc bệnh tiểu đường. Do methadone tác động tương tự lên não như heroin nên khi uống methadone người nghiện heroin sẽ không phải chịu đựng những triệu chứng cai nên họ không cần phải tìm kiếm heroin để làm giảm những đau đớn, khó chịu.
Tác dụng của việc trị liệu này là làm giảm được các tác hại về mặt sức khỏe, xã hội và kinh tế cho
THÔN
G TIN
CƠ BẢ
N VỀ K
Ỳ THỊ
LIÊN Q
UAN Đ
ẾN M
A TÚY
& HIV
31
người sử dụng ma túy và cho cộng đồng. Nó làm giảm sử dụng ma túy bất hợp pháp và ngăn chặn được việc tiêm chích ma túy và giảm nguy cơ nhiễm HIV cho họ do bệnh nhân uống thuốc methadone dạng sirô nên không có nguy cơ lây nhiễm HIV qua đường tiêm chích. Methadone không gây cho người sử dụng trạng thái “phê” như khi sử dụng heroin, do vậy người bệnh có đầu óc tỉnh táo và có thể hoạt động bình thường. Điều này giúp những người nghiện ma túy tránh xa những nguy cơ dính dáng đến những hoạt động tội phạm, ổn định cuộc sống, và tái hòa nhập cộng đồng.
Trong Kế hoạch Hành động về can thiệp giảm tác hại nhằm dự phòng HIV trong giai đoạn 2007-2010, Bộ Y tế đã đặt ra mục tiêu đến năm 2010, tất cả các tỉnh thành trong toàn quốc sẽ triển khai các can thiệp giảm tác hại, nhằm đạt đến 90% người tiêm chích sử dụng bơm kim tiêm sạch, và có ít nhất 10 tỉnh thành sẽ triển khai chương trình điều trị nghiện ma tuý bằng chất thay thế.
32
Lầm tưởng 10: Chương trình giảm tác hại làm tăng việc sử dụng ma túy và tăng số người sử dụng ma túy.
Các nghiên cứu về hai chương trình Trao đổi bơm kim tiêm sạch và Trị liệu bằng thuốc thay thế methadone đã cho thấy rằng chúng không dẫn tới việc người sử dụng ma túy dùng ma túy nhiều hơn, và chúng cũng không khuyến khích người khác bắt đầu sử dụng ma túy. Chương trình Trao đổi bơm kim tiêm sạch đã khuyến khích việc sử dụng ma túy một cách an toàn và nâng cao trách nhiệm cá nhân của người tiêm chích ma túy và từ đó làm giảm việc lây truyền HIV. Phương pháp điều trị duy trì bằng methadone giúp làm giảm việc sử dụng ma túy một cách nguy hiểm (như tiêm chích chung) và giảm việc người nghiện ma túy phải thực hiện các hành vi tội phạm để lấy tiền mua ma túy. Do đó, lời khuyên thứ 10 là:
ĐỪNG GIẢ ĐỊNH RẰNG CHƯƠNG TRÌNH GIẢM TÁC TẠI DẪN TỚI VIỆC TĂNG SỬ DỤNG MA TÚY.
THÔN
G TIN
CƠ BẢ
N VỀ K
Ỳ THỊ
LIÊN Q
UAN Đ
ẾN M
A TÚY
& HIV
33
Kỳ thị và phân biệt đối xử với người sử dụng ma túyKỳ thị và Phân biệt đối xử là gì?
Kỳ thị là việc áp đặt một cách đánh giá tiêu cực lên một cá nhân hay một nhóm nào đó nhằm tách biệt nhóm/cá nhân đó ra khỏi cộng đồng. Phân biệt đối xử là sự kỳ thị đã được chuyển thành hành động, thông qua cách đối xử không công bằng đối với cá nhân/nhóm bị kỳ thị.
Khi chúng ta kỳ thị người sử dụng ma túy, chúng ta cô lập họ, cho rằng họ là sự nguy hiểm và mối đe dọa đối với chúng ta, vì họ có thể ăn cắp/trộm tiền của chúng ta để mua ma túy, hoặc nếu họ có HIV dương tính, họ có thể lây truyền HIV sang cho chúng ta; hoặc chúng ta “lên án và làm nhục” họ, cho rằng họ đã phá hoại các chuẩn mực xã hội và họ phải bị lên án, bị chê trách vì họ đã nghiện ma túy. Nghiện ma túy bị coi là một tệ nạn xã hội bởi vì hành vi này đã hủy hoại sự ổn định và hạnh phúc của gia đình và có ảnh hưởng tiêu cực tới thế hệ trẻ tuổi.
Nghiên cứu của chúng tôi về kỳ thị và phân biệt đối xử liên quan đến HIV đã phát hiện ra rằng, sự kỳ thị đối với những người sống chung với HIV bắt nguồn từ sự kỳ thị đối với những
3�
người sử dụng ma túy và hành nghề mại dâm. Những người sống chung với HIV và gia đình họ bị cộng đồng xa lánh, ghét bỏ, cô lập và từ chối giúp đỡ vì họ quan niệm rằng những người này đã từng tiêm chích ma túy hoặc liên quan đến mại dâm.
Luật Phòng chống HIV/AIDS của Việt Nam đã định nghĩa “sự kỳ thị người nhiễm HIV là thái độ khinh thường hay thiếu tôn trọng người khác vì biết hoặc nghi ngờ người đó nhiễm HIV hoặc vì người đó có quan hệ gần gũi với người nhiễm HIV hoặc bị nghi ngờ nhiễm HIV” (Điều 2, mục 4, Luật Phòng chống HIV/AIDS).
“Phân biệt đối xử với người nhiễm HIV là hành vi xa lánh, từ chối, tách biệt, ngược đãi, phỉ báng, có thành kiến hoặc hạn chế quyền của người khác vì biết hoặc nghi ngờ người đó nhiễm HIV hoặc vì người đó có quan hệ gần gũi với người nhiễm HIV hoặc bị nghi ngờ nhiễm HIV” (Điều 2, mục 5, Luật Phòng chống HIV/AIDS).
Người sử dụng ma túy phải chịu những hình thức kỳ thị và phân biệt đối xử nào?
Những người sử dụng ma túy bị lên án là “tệ nạn xã hội” bởi vì họ sử dụng ma túy bất hợp pháp và một bộ phận trong số họ thực hiện những hoạt động tội phạm để có tiền mua ma túy. Kết quả là họ phải đối mặt với rất nhiều dạng kỳ thị và phân biệt đối xử khác nhau từ phía gia đình, cộng đồng và những thể chế khác:• Những người thân trong gia đình làm họ
THÔN
G TIN
CƠ BẢ
N VỀ K
Ỳ THỊ
LIÊN Q
UAN Đ
ẾN M
A TÚY
& HIV
3�
thấy hổ thẹn vì hành vi của mình, không tin tưởng họ và từ bỏ mọi cố gắng giúp đỡ họ; một số gia đình đã đuổi người nghiện ma túy ra khỏi nhà và từ bỏ họ.
• Hàng xóm chỉ trỏ và thì thào đưa chuyện về họ, cố tránh gặp họ;
• Chủ lao động cho họ thôi việc một khi biết họ là người sử dụng ma túy.
• Ở cơ sở y tế, nếu bị phát hiện, người sử dụng ma túy thường bị đối xử một cách bất bình đẳng. Nhân viên y tế có thái độ khá gay gắt, giữ khoảng cách với họ, tránh tiếp xúc với họ và không giữ qui tắc bảo mật khi kể chuyện về họ với những nhân viên y tế khác hoặc với các bệnh nhân khác. Một số nhân viên y tế đã than phiền rằng người sử dụng ma túy là những bệnh nhân “bất trị” – những bệnh nhân này hay cáu giận, nguy hiểm, bất cần, và không tuân thủ lịch hẹn khám hay không tuân thủ phác đồ điều trị. Do đó, họ ít quan tâm chăm sóc những bệnh nhân này hoặc từ chối tiếp nhận họ. Trong một số trường hợp, họ cản trở những người sử dụng ma túy có HIV (+) tiếp cận dịch vụ điều trị (điều trị bằng thuốc kháng
3�
virút- ARV). Nhiều người sử dụng ma túy đã bị bắt buộc xét nghiệm HIV mà không có sự đồng ý của họ /hay tư vấn với họ (như, khi đưa họ đi trung tâm cai nghiện); và thường họ không được thông báo kết quả xét nghiệm.
• Do sự kỳ thị và do chương trình bài trừ tệ nạn ma túy, người sử dụng ma túy bị bắt buộc phải sống một cuộc sống “ẩn náu”, “bí mật”, ngoài lề xã hội; hoặc họ phải sống trong các trung tâm cai nghiện. Th ậm chí những người sử dụng ma túy đã cai nghiện vẫn tiếp tục gánh chịu sự kỳ thị. Th êm vào đó, những người nghiện ma túy có HIV phải đối mặt thêm một tầng kỳ thị nữa, do sự sợ hãi nhiễm HIV qua tiếp xúc với họ. Kết quả là người sử dụng ma túy rất khó tìm việc làm, khó tiếp cận tới dịch vụ y tế hay các dịch vụ trợ giúp xã hội khác.
Gia đình của những người nghiện ma túy cũng phải chịu sự kỳ thị - họ bị hàng xóm giữ khoảng cách hoặc cô lập và lên án họ vì họ đã không biết cách dạy dỗ con trai/ con gái họ đúng đắn. Nhiều hàng xóm đã không còn đến thăm và
ngăn cấm con em họ chơi với con em của gia đình có người sử dụng ma túy. Gia đình có thành viên sử dụng ma túy không đủ tiêu chuẩn để đạt danh hiệu “Gia đình văn hóa mới”.
THÔN
G TIN
CƠ BẢ
N VỀ K
Ỳ THỊ
LIÊN Q
UAN Đ
ẾN M
A TÚY
& HIV
3�
Lầm tưởng 11: Người sử dụng ma túy không tuân thủ điều trị ARV. Quan điểm này của nhiều nhân viên y tế chủ yếu dựa trên sự kỳ thị và sợ hãi. Họ cho rằng người sử dụng ma túy là những người không đáng tin và sẽ không tuân thủ phác đồ điều trị ARV. Kinh nghiệm quốc tế đã cho thấy nếu cho họ cơ hội, những người sử dụng ma túy có khả năng tuân thủ sự điều trị ARV. Bí quyết ở đây là đối xử tôn trọng đối với họ. Do đó lời khuyên thứ 11 là:
HÃY ĐỂ CHO NHỮNG NGƯỜI SỬ DỤNG MA TÚY CÓ HIV CÓ CƠ HỘI CHỨNG TỎ RẰNG HỌ CÓ TINH THẦN TRÁCH NHIỆM TRONG VIỆC TUÂN THỦ ĐIỀU TRỊ THUỐC ARV.
3�
Sự kỳ thị có tác động như thế nào đối với những người sử dụng ma túy ?
Sự kỳ thị làm cho người sử dụng ma túy bị tổn thương. Họ cảm thấy bị gia đình và cộng đồng khinh rẻ và chối bỏ. Sự kỳ thị đã hủy hoại lòng tự trọng của họ - họ dần dần mất hy vọng và nghi ngờ về bản thân. Họ cảm thấy rằng mọi người không tin tưởng họ, vì vậy họ lảng tránh gia đình và cộng đồng, gần gũi với những người sử dụng ma túy khác, và có thể bị lôi kéo vào những hành vi tội phạm để có tiền mua ma túy.
Sự kỳ thị cũng tác động nghiêm trọng đến việc những người sử dụng ma túy chăm sóc cho sức khỏe của bản thân. Họ có thể trở nên bất cần trong việc bảo vệ sức khỏe của mình và sức khỏe của bạn tình. Nhiều người sử dụng ma túy tin rằng việc họ bị nhiễm HIV là điều không thể tránh khỏi và không nghĩ rằng họ có thể kiểm soát được điều này thông qua kiểm soát hành vi của mình. Điều này dẫn tới việc họ che giấu việc dùng ma túy và không dùng bơm kim tiêm sạch – và như vậy họ đặt mình vào nguy cơ nhiễm HIV. Nếu họ
THÔN
G TIN
CƠ BẢ
N VỀ K
Ỳ THỊ
LIÊN Q
UAN Đ
ẾN M
A TÚY
& HIV
39
quan hệ tình dục không sử dụng bao cao su, HIV có thể lan truyền sang bạn tình của họ. Những người sử dụng ma túy tin rằng nguy cơ
lây nhiễm HIV từ tình dục không an toàn là thấp hơn nhiều so với nguy cơ nhiễm HIV từ việc dùng chung bơm kim tiêm, do đó họ không quan tâm lắm về việc có sử dụng bao cao su hay không.
Tại sao mỗi người cần chấm dứt sự kỳ thị đối với người sử dụng ma túy?
Chúng ta không tán thành việc sử dụng ma túy bất hợp pháp. Hành vi này cần phải bị ngăn chặn. Từ nhiều năm nay, Nhà nước đã triển khai các hoạt động bài trừ ma túy bất hợp pháp và ngăn chặn việc sử dụng ma túy. Tuy nhiên, vấn đề sử dụng ma túy sẽ không thể được giải quyết thông qua sự kỳ thị vì kinh nghiệm của chúng ta trong những năm qua đã cho thấy sự kỳ thị không giúp người nghiện từ bỏ được ma túy.
Mặt khác, phòng tránh HIV và hỗ trợ người sử dụng ma túy phòng tránh HIV cũng là mục tiêu chung của Nhà nước và của tất cả chúng ta. Nếu người sử dụng ma túy bị coi là “tệ nạn xã hội” họ sẽ có xu hướng che giấu hành vi sử dụng ma túy của mình và do đó không có cơ hội và động cơ thực hiện các biện pháp an toàn – điều này làm cho đại dịch HIV càng lan rộng.
�0
Người xưa đã nói “Nhân chi sơ tính bản thiện” – Con người bản chất là tốt từ khi sinh ra. Cách chúng ta hành xử phụ thuộc vào việc người khác ứng xử với chúng ta như thế nào. Chúng ta là những người tốt và sẽ là những người tốt nếu có được sự chia sẻ, cảm thông và hỗ trợ từ mọi người. Những người nghiện ma túy về bản chất là những người tốt. Hầu như tất cả họ đều muốn từ bỏ ma túy, và cần sự hỗ trợ để thực hiện việc khó khăn đó. Do vậy chúng ta không nên từ chối việc giúp đỡ họ. Hãy tìm kiếm những điều tốt trong mỗi con người, cả trong những người nghiện ma túy để tạo cơ hội cho họ chứng tỏ họ có thể làm được những điều tốt, hơn là chỉ tập trung vào những lỗi lầm của họ do sử dụng ma túy. Chúng ta cần thực sự tin tưởng và tạo cơ hội cho họ thay đổi cuộc sống.
Sử dụng ma túy là điều không đúng. Mặc dù bạn không đồng tình với những hành vi của người sử dụng ma túy, bạn cũng không có quyền xem thường người đó – điều này gây tổn thương cho họ. Chúng ta cần xem xét từ góc độ ai cũng là con người và ai cũng có thể mắc sai lầm, do đó họ cần được thông cảm và được tôn
THÔN
G TIN
CƠ BẢ
N VỀ K
Ỳ THỊ
LIÊN Q
UAN Đ
ẾN M
A TÚY
& HIV
�1
trọng. Kỳ thị họ sẽ xóa đi tính nhân văn của họ và sẽ không khơi dậy được những giá trị khác trong họ.
Hãy thử đặt mình vào vị trí của những người đó – bạn sẽ cảm thấy thế nào nếu bị nhiều người gọi mình bằng những từ ngữ kỳ thị? Mặc dù chúng ta không thích người nào đó, nhưng hãy cố gắng hiểu hoàn cảnh của người đó và hãy tôn trọng họ.
Mỗi người chúng ta nên chấm dứt kỳ thị đối với người sử dụng ma túy vì một khi không bị kỳ thị:• Những người sử dụng ma túy sẽ không cảm
thấy bị cắt rời khỏi gia đình và cộng đồng, và sẽ có trách nhiệm hơn trong việc bảo vệ sức khỏe cho chính họ, và phòng tránh HIV;
• Người nghiện ma túy sẽ đấu tranh với cơn nghiện ma túy dễ dàng hơn nếu họ biết rằng gia đình và cộng đồng đang hỗ trợ họ;
• Người sử dụng ma túy sẽ dễ dàng từ bỏ cuộc sống tội phạm hơn, thiết lập lại mối quan hệ với cộng đồng và chứng tỏ rằng họ có thể đóng góp cho cộng đồng;
Chúng ta hãy chấm dứt việc đánh giá việc nghiện ma túy từ khía cạnh đạo đức cá nhân mà hãy ứng xử với thói nghiện ma túy như một căn bệnh, cũng như với các thói nghiện khác như nghiện rượu, nghiện thuốc lá. Điều này sẽ giúp giảm bớt hay cởi bỏ được sự lên án, phán xét những người nghiện ma túy- những người nghiện ma túy nên được coi như những người có “bệnh” chứ không phải là những người có tư cách đạo đức xấu.
�2
Thay vì kỳ thị và chối bỏ những người sử dụng ma túy, chúng ta nên chăm sóc và cảm thông với họ để họ có thể có một cuộc sống khỏe mạnh và hành xử có trách nhiệm với bản thân và với những người khác (sử dụng bơm kim tiêm sạch, thực hiện tình dục an toàn, v.v). Việt Nam đã có truyền thống lâu đời về tình đoàn kết, tương trợ lẫn nhau, và truyền thống này cần được phát huy trong việc hỗ trợ người sử dụng ma túy.
Một con ngựa đau cả tàu bỏ cỏ
Cần tôn trọng, cảm thông, ghi nhận nỗ lực cai nghiện của họ và hỗ trợ, khuyến khích họ. Nếu chúng ta đối xử tốt với họ - thông cảm và tôn trọng – chúng ta sẽ giúp họ rất nhiều trong việc đấu tranh để cai nghiện, và họ sẽ có trách nhiệm hơn với hành vi và sức khỏe của bản thân (như dùng bơm kim tiêm sạch, sử dụng bao cao su). Nếu chúng ta ứng xử với họ một cách tiêu cực, cực đoan và thù ghét - ngoài việc cảm thấy bị tổn thương, hổ thẹn và mất tự tin, họ sẽ không còn muốn cố gắng mà sẽ buông thả trong việc sử dụng ma túy (dùng chung bơm kim tiêm), và họ sẽ đặt mình và bạn tình của họ vào nguy cơ nhiễm HIV.
THÔN
G TIN
CƠ BẢ
N VỀ K
Ỳ THỊ
LIÊN Q
UAN Đ
ẾN M
A TÚY
& HIV
�3
Có thể làm gì để giúp những người sử dụng và người nghiện ma túy ?
Mắng chửi và hạ nhục con em hoặc những người sử dụng ma túy sẽ không mang lại kết quả mà chỉ làm cho họ che giấu việc sử dụng ma túy nhiều hơn. Những người sử dụng ma túy sẽ cảm thấy xấu hổ, bị chối bỏ. Một khi che giấu, họ sẽ không quan tâm tới sức khỏe của họ - và sẽ dẫn tới tình trạng dùng ma túy quá liều/sốc thuốc hoặc nhiễm HIV.
Có thể làm gì để thay đổi?
1) Hãy tìm hiểu thêm về sử dụng ma túy và cơ chế nghiện ma túy. Có thêm kiến thức sẽ giúp giảm sự sợ hãi và bớt đi cảm giác không được giúp đỡ và sẽ có sự chuẩn bị tốt hơn để ứng phó với vấn đề này. Nếu bạn biết nhiều hơn, bạn sẽ ít sợ hơn đối với ma túy và biết cách ứng xử với vấn đề này hơn. Bạn sẽ cảm thấy có kiểm soát tốt hơn và sẽ sẵn sàng giúp đỡ người sử dụng ma túy với những chiến lược cụ thể giúp họ thay đổi. Tìm hiểu để biết về sự khác nhau giữa sử dụng ma túy và nghiện ma túy và các con số thống kê về tỉ lệ nghiện. Đừng nghĩ rằng ai sử dụng ma túy cũng là người nghiện ma túy hoặc sẽ trở thành nghiện ma túy. Cần ghi nhận một điều là một khi đã nghiện ma túy, sẽ rất khó cai nghiện. Nhiều người chỉ cai nghiện thành công sau khi đã thất bại
Các thông điệp chính
��
nhiều lần. Người nghiện ma túy và gia đình cần biết rằng từ bỏ ma túy là một việc làm lâu dài và sẽ gồm rất nhiều lần cai nghiện – họ cần thật sự kiên nhẫn. Đây không chỉ là vấn đề ý chí – người nghiện ma túy có thể rất muốn từ bỏ ma túy nhưng những cơn đau thể chất khi vật/vã thuốc rất đau đớn đã ngăn cản họ.
2) Hãy tìm hiểu thêm về sử dụng ma túy không an toàn và HIV. Tìm hiểu xem HIV có thể lây truyền như thế nào qua việc dùng chung bơm và kim tiêm và tình dục không an toàn. Hãy nói với tất cả mọi người; Nếu bạn là người sử dụng ma túy, cố gắng không tiêm chích. Nếu bạn tiêm chích ma túy, cố gắng không được dùng chung bơm và kim tiêm. Và nếu bạn dùng chung bơm kim tiêm, hãy làm sạch đúng cách các dụng cụ tiêm chích. Cũng như vậy, đừng bao giờ quên rằng người sử dụng ma túy có thể nhiễm HIV qua quan hệ tình dục và từ đó có thể truyền HIV sang cho bạn tình của
THÔN
G TIN
CƠ BẢ
N VỀ K
Ỳ THỊ
LIÊN Q
UAN Đ
ẾN M
A TÚY
& HIV
��
mình. Hãy sử dụng bao cao su khi bạn bắt đầu có quan hệ giao hợp. Hãy giúp họ hiểu được tác hại và các nguy cơ tiêm chích ma túy chung, không chỉ là HIV mà còn các bệnh lây truyền qua đường máu khác như viêm gan B, viêm gan C.
3) Hãy tìm hiểu về hoạt động giảm tác hại như một giải pháp đối với vấn đề này. Mục đích là giảm các tác động tiêu cực của sử dụng ma túy, thí dụ lây truyền HIV, dùng quá liều, hành vi phạm tội, v.v.
Việt Nam bắt đầu đưa chương trình sử dụng liệu pháp duy trì điều trị methadone cho những người nghiện heroin. Hãy tìm hiểu về chương trình này và hãy để bạn hoặc người thân yêu của bạn bắt đầu sử dụng chương trình duy trì điều trị bằng methadone nếu thấy phù hợp.
4) Thay đổi thái độ với người sử dụng ma túy. Không nên coi họ như những người phạm
��
tội hoặc là tệ nạn xã hội, hãy chấp nhận họ như những người có bệnh mãn tính cần được chữa trị. Bạn có thể bực tức họ nhưng không nên lên án hoặc từ bỏ sự giúp đỡ. Hãy tìm kiếm những điểm tốt trong con người họ và tạo cho họ cơ hội thể hiện mình làm những việc tốt. Hãy dũng cảm tin tưởng họ, tạo cho họ cơ hội thay đổi cuộc đời.
5) Hãy thay đổi quan hệ của bạn với người sử dụng ma túy. Không nên mắng chửi, sử dụng hình phạt để bắt họ cai nghiện. Thay vào đó, nên đối xử với họ bằng cách lắng nghe những tâm sự về mối quan tâm, hy vọng của họ và giúp họ tìm cách cải thiện cuộc sống. Hãy động viên, hỗ trợ, nhìn nhận và tôn trọng họ. Nếu bạn đối xử tốt và giúp đỡ đúng cách họ sẽ có thêm sức mạnh để thay đổi, để chiến đấu từ bỏ ma túy, và có trách nhiệm với hành vi sức khỏe của
THÔN
G TIN
CƠ BẢ
N VỀ K
Ỳ THỊ
LIÊN Q
UAN Đ
ẾN M
A TÚY
& HIV
��
mình (dùng bơm kim tiêm sạch và bao cao su). Nếu phương pháp của bạn tiêu cực và thù địch, họ sẽ cảm thấy bị tổn thương và sẽ mất đi sự tự tin. Họ sẽ bất cẩn trong việc sử dụng ma túy (như dùng chung bơm kim tiêm) và do đó đứng trước nguy cơ nhiễm HIV cho mình và bạn tình của họ. Hãy giúp họ vượt qua được cảm giác bất lực, xấu hổ và giúp họ xây dựng lòng tự tôn, giúp họ có khả năng kiểm soát cuộc sống của họ tốt hơn. Hãy lắng nghe những quan tâm và hy vọng của họ, và giúp họ tìm cách thay đổi cuộc sống.
6) Hãy giúp họ từ bỏ ma túy nhưng cần phải rất kiên trì và không nên ép buộc họ. Hãy động viên, an ủi khi họ thất bại và kiên trì giúp họ khi họ muốn cai lại. Khi họ chưa thể từ bỏ ma túy ngay lập tức, hãy giúp họ bằng các biện pháp giảm tác hại như dùng bơm kim tiêm sạch, chấm dứt việc dùng chung bơm kim tiêm, v.v.
7) Hãy cho họ cơ hội và phương tiện để sống bằng cách giúp họ tìm việc làm và chịu trách nhiệm chăm sóc gia đình. Nếu có việc để làm, họ sẽ có nhiều việc phải lo lắng quan tâm hơn là chỉ có mỗi một việc sử dụng ma túy.
8) Đưa kiến thức về sử dụng ma túy và cơ chế nghiện ma túy vào trường học. Nhà trường cần giúp các em học sinh hiểu rõ các vấn đề của việc sử dụng ma túy và giúp các em xây dựng lòng tự tôn để chống lại sức ép phải sử dụng ma túy.
Những bức ảnh đăng trong ấn phẩm này đã được sự đồng ý của các nhân vật. Họ đều là những người đã
từng sử dụng ma túy. Đến nay, họ đã tìm lại được cuộc sống của mình và đang đóng góp hết mình cho gia đình
và xã hội, ảnh do nhà nhiếp ảnh Phạm Hoài Thanh thực hiện.
BẠN CÓ THỂ TÌM HIỀU THÊM THÔNG TIN VỀ CÁC BIỆN PHÁP CAN THIỆP GIẢM TÁC HẠI CỦA NGHIỆN MA TÚY TẠI CÁC TRUNG TÂM PHÒNG CHỐNG AIDS CÁC
TỈNH, THÀNH PHỐ, CÁC TRUNG TÂM Y TẾ DỰ PHÒNG CÁC QUẬN HUYỆN, VÀ TẠI CÁC
TRẠM Y TẾ.
Viện Nghiên cứu Phát triển Xã hội
Phòng 225, Cầu thang 11, Tòa nhà CT5 khu Sông Đà-Mỹ Đình.
Đường Phạm Hùng, Hà Nội. ĐT: (04) 37820058; Fax: (04) 37820059
Email: [email protected]: www.isds.org.vn
Bạn có thể tìm hiểu thêm thông tin về các biện pháp can thiệp giảm tác hại của nghiện ma túy tại các trung tâm Phòng chống AIDS các tỉnh, thành phố, các trung tâm y tế dự phòng các quận huyện và tại các trạm y tế.
