The photo stories documented in this book are written by ordinary people, mainly youth living in rural communities of Armenia. All the participants of the exercise were asked to present stories about their communities keeping in the focus the disaster risks their communities were exposed to. Also they were asked to combine the stories with photos given that the picture makes the story more convincing and sometime it is worth thousand words.

The purpose of this exercise is to give people an opportunity to make their voices heard by policy and decision makers, encouraging them to strive for resilient communities, regions, countries… and, eventually - a resilient world.

Այս գրքում բերված ֆոտոպատմությունների հեղինակները Հայաստանի գյուղական համայնքներում բնակվող սովորական մարդիկ են, հիմնականում` երիտասարդներ: Այս նախաձեռնության շրջանակներում ընդգրկված մասնակիցներին առաջարկվել է գրել պատմություններ իրենց համայնքների մասին՝ ուշադրության կենտրոնում պահելով համայնքներին սպառնացող աղետների ռիսկերի խնդիրը: Առաջարկվել է նաև, պատմություններն ուղեկցել լուսանկարներով, քանի որ պատկերը` պատմությունը դարձնում է ավելի համոզիչ և, հաճախ, այն կարող է հազար բառի արժեք ունենալ:

Այս նախաձեռնության նպատակն է հնարավորություն ընձեռել մարդկանց բարձրացնելու իրենց ձայնը՝ հասցնելով այն բոլոր նրանց, ովքեր քաղաքականություն են թելադրում և որոշումներ ընդունում, ինչպես նաև, քաջալերել մարդկանց աղետակայուն համայնք ստեղծելու ձգտումը… աղետակայուն համայնքներ, մարզեր, երկրներ… և, ի վերջո, աշխարհ:

Ամեն աղետի ժամանակ, մենք հաճախ բնությանն ենք մեղադրում: Սակայն հազվադեպ ենք մտածում, որ մարդկանց գործողություններն են ահագնացնում սպառնալիքը, իսկ վտանգը վերածում աղետի:

Այս տարի Բնական աղետների ազդեցության նվազեցման միջազգային օրվա շրջանակներում ճանաչվում է երեխաների և երիտասարդների առանցքային դերակատարությունը:

Ուղերձը ակնհայտ է. բնական աղետների ազդեցության նվազեցումը պետք է ամեն մեկի ամենօրյա մտահոգության առարկան լինի:

Եկեք բոլորս ավելի անվտանգ վաղվա օրվա համար ներդնենք այսօր:

ԲՆԱԿԱՆ ԱՂԵՏՆԵՐԻ ԱԶԴԵՑՈՒԹՅԱՆ ՆՎԱԶԵՑՄԱՆ ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ՕՐ

13 հոկտեմբեր, 2011թ.

ԲԱՆ ՔԻ-ՄՈՒՆԳլխավոր քարտուղարի ուղերձից

INTERNATIONAL DISASTER RISK REDUCTION DAY

13 October, 2011

Each time disaster strikes, nature is often blamed. Rarely do we think about human actions that increase risk and turn danger into catastrophe.

This year's observance of the International Day for Disaster Reduction recognizes the vital role of children and young people.

The message is clear: Disaster risk reduction should be an everyday concern for everybody.

Let us all invest today for a safer tomorrow.

BAN KI-MOONFrom the Secretary-general's message

Անիկա Աղայան | 16 տարեկան | Anika Aghayan | 16 years old

Կլիմայի գլոբալ փոփոխության հետ կապված խնդիրը համընդհանուր է, և մարդն է, որ կանգնած է դրա ետևում:

Climate is a global issue and it's a man who stands behind it.

Տաթևիկ Ղազարյան | 13 տարեկան | Tatevik Ghazaryan | 13 years old

Մարդիկ, եղե՛ք զգոն ու ուշադիր, մի՛ ոչնչացրեք անտառները, չէ՞ որ դրանք ձե՚զ են պետք:

People, please be alert and careful, do not destroy the forests. It is you who need them.

Անի Ադամյան | 20 տարեկան | Ani Adamyan | 20 years old

Անհրաժեշտ է, որ մեզանից յուրաքանչյուրն իր փոքրիկ լուման ներդնի:

Each one of us has to do something, just a bit.

Անի Ադամյան | 20 տարեկան | Ani Adamyan | 20 years old

Փորձենք մի բան անել, ինչքան պիտի նստենք ձեռքներս ծալած:

We can no longer afford to stand aside and do nothing.

Համայնքի ընդհանուր տվյալները General data

Ծուխ 720 Families Բնակչությունը 2200 Population տղամարդ 1165 men կին 1035 women անչափահաս 600 teenagers թոշակառու 365 pensioners Նպաստառու ընտանիք 172 Families receiving allowance Բազմազավակ ընտանիք 47 Families with dependent children Ժամանակավոր կացարաններում բնակվող ընտանիք 60 Families living in temporary shelters Վարչական տարածքը (հա) 6800 Administrative territory (ha)

Ցանքատարածք (հա) 1600 Arable lands (ha)

որից օգտագործվող (հա) 1200 out of which in use (ha)

Արոտավայր (հա) 4000 Pastures (ha)

որից օգտագործվող (հա) 1500 out of which in use (ha)

Խոտհարք (հա) 90 Hayfields (ha)

Համայնքին սպառնացող վտանգավոր երևույթներ

Երկրաշարժ / Սելավ / Գետի վարարում / Կարկուտ / Ուժեղ քամի / Անտառային հրդեհ / Խոտածածկի հրդեհ / Ցրտահարություն

Mets Parni community is located in Lori marz at the right bank of Pambak river of Spitak region. The distance from Mets Parni to Vanadzor, the marz centre is 33 km to north - west. Height above the sea level: 1680 m. Climatic conditions: harsh, freezing winters, cool summers.

Mets Parni

Մեծ Պարնի համայնքը գտնվում է Լոռվա մարզի Սպիտակի տարածաշրջանում՝ Փամբակ գետի աջ ափին: Հեռավորությունը մարզկենտրոն Վանաձորից` 33 կմ դեպի հյուսիս-արևմուտք: Բարձրությունը ծովի մակերևույթից` 1680 մ: Բնակլիմայական պայմանները` ցրտաշունչ ձմեռ, զով ամառ:

Մեծ Պարնի

Նախքան երկրաշարժը գյուղատնտեսությանը զուգահեռ գյուղում գործում էր երկու արդյունաբերական արտադրամաս` կարի ֆաբրիկան և Արզնու բյուրեղապակյա գործարանի մասնաճյուղը: Ներկայում բնակչությունը հիմնականում զբաղվում է անասնապահությամբ և դաշտավարությամբ` մշակում հացահատիկ, կարտոֆիլ և կերային կուլտուրաներ: Գործում է երկու ֆերմերային սերմաբուծական տնտեսություն, որոնք արտադրում են բարձրորակ կարտոֆիլի և հացահատիկի սերմացու: Եթե չլինեն բնական աղետներ, ապա համայնքը կկարողանա բավարարել սեփական պահանջներն, ու արտադրանքի մի մասն էլ՝ դուրս բերել շուկա: Համայնքի աղքատության մակարդակը կազմում է 70%:

Before the earthquake, apart from agriculture, people worked in two local industrial enterprises, namely the tailoring factory and Arzni branch of crystal plant. At present the population is mainly engaged in livestock and crop farming growing mainly wheat and fodder crops. Also the community has established two seed farms producing high quality potato and wheat seeds. If not for natural disasters the community would have been able to satisfy its own needs, moreover put its produce on the market.The community poverty rate is 75 per cent.

Risks the community is exposed to:

Earthquake / Mud flows / Flooding of the river / Hail / Strong winds / Forest fires, field fires / Cold spells

Սեդրակ Մկրտչյան | Sedrak MkrtchyanPanARMENIAN Photo

Աշխեն Նազարյան | Ashkhen Nazaryan

Ասյա Քոսյան | Asya Kosyan

Աշոտ Գասոյան | Ashot Gasoyan

Հրայր Յաղուբյան | Hrayr Yaghubyan

6

The non-cultivated lands of our village are totally covered with wild plants and aveluk (sorrel). Year by year, these unwanted plants impact the cultivated lands too. It requires enormous efforts by farmers, resources and time, to make these infected lands useful for planting once again. Given the scarcity of land in Armenia, it is simply a crime to leave these lands uncultivated.

Գյուղի անմշակ հողերը ամբողջովին պատված են մոլախոտով և ավելուկով: Ավելուկը` տարեցտարի տարածվելով, վարակում է նաև մշակովի հողերը: Վարակված հողերը մշակելու և պիտանի դարձնելու համար գյուղացուց հսկայական միջոցներ ու ժամանակ է պահանջվում: Ւսկ մեր սակավահող Հայաստանում հողն անմշակ թողնելն, առնվազն, հանցագործություն է:

Աշխեն Նազարյան | 14 տարեկան | Ashkhen Nazaryan | 14 years old

7

There is a large number of buildings and houses in Metz Parni left totally destroyed and in ruins by the earthquake of 1988. Although nobody lives or work there, people still use them for different purposes; as warehouses or cellars for storing goods. Often, one can see children playing or running around inside them. This is very dangerous since these buildings may fall down at any time.

Մեծ Պարնիում շատ են 1988թ. երկրաշարժի հետևանքով ավերված, ամբողջովին խարխլված շինություններն ու տները: ճիշտ է, այդտեղ մարդիկ չեն աշխատում կամ ապրում, բայց օգտագործում են դրանք տարբեր նպատակներով, ասենք՝ որպես պահեստ կամ մառան: Հաճախ այդ կիսափուլ շինություններում վազվզում և խաղում են երեխաներ: Շատ վտանգավոր է, չէ՞ որ ամեն վայրկյան այդ շինությունները կարող են վերջնականորեն փլվել:

8

This building was probably left to remind coming generations about the House of Culture (community/entertainment centre) Metz Parni once had. If only it could be renovated and returned to us. At least we'd have a place to get together and pass the time. Who knows, maybe we'll also come up with ideas on how to make our lives better and more meaningful.

As if the earthquake wasn't enough, now the hail has finished the job.

Այս շենքր հավանաբար թողել են ի հիշեցում եկող սերունդներին, որ ժամանակին Պարնին էլ է մշակույթի տուն ունեցել: Ու՜ր էր, թե այն վերականգնեինք: Գոնե մի տեղ կունենայինք հավաքվելու, միմյանց հետ շփվելու: Գո՞ւցե, մի բան էլ կմտածեինք, թե ինչպե՞ս մեր կյանքը դարձնենք հետաքրքիր ու ավելի բովանդակալից:

Կարծես երկրաշարժը քիչ էր, կարկուտն էլ իր գործն արեց:

Ասյա Քոսյան | 17 տարեկան | Asya Kosyan| 17 years old

9

After the earthquake of 1988, our village was divided into two parts. The new village was built some 2-3 kilometers away from the old one. This is the main and the only road connecting the two parts - a road full of potholes and distinguished by its deep puddles. Travelling this road, even the ambulance hurrying along to help others- needs help itself.

1988թ. երկրաշարժից հետո մեր գյուղը երկու մասի է բաժանվել: Նոր գյուղը կառուցվել է հին գյուղից 2-3 կիլոմետր հեռավորության վրա: Սա երկու տարածքները միմյանց կապող ճանապարհն է, որն ամբողջովին քարուքանդ է և աչքի է ընկնում խոշոր ջրափոսերով: Այս ճանապարհով անցնելիս շտապ օգնությունն անգամ` շտապ օգնության կարիք ունի:

10

There is around 1600 ha of arable land in the village and only the 700ha is being irrigated. If the destroyed part of the irrigation system is not re-established, then I wonder whether we'll manage to fully handle the lands relying on the rainfalls only.

Գյուղում կա մոտ 1600 հեկտար վարելահող, որից փաստացի ոռոգվում է ընդամենը 700 հեկտարը: Եթե չվերականգնվի ոռոգման համակարգի շարքից դուրս եկած հատվածը, ապա, դժվար թե, միայն տեղումների հաշվին կարողանանք լիարժեք մշակել մեր հողերը:

Աշոտ Գասոյան | 50 տարեկան | Ashot Gasoyan | 50 years old

11

20-25 per cent of lands belonging to the village are isolated and untilled being totally covered with wild plants. Whereas at appropriate capacity and favorable conditions these lands could produce a lot of crops.

Գյուղին պատկանող հողատարածքների մոտ 20-25 տոկոսը անմշակ է ու ամայի՝ ամբողջովին ծածկված մոլախոտով: Մինչդեռ հնարավորության և բարենպաստ պայմանների պարագայում այդ հողերը կարելի էր մշակել ու ստանալ բերք ու բարիք:

12

The issue of houses damaged by the earthquake of 1988 still remains unresolved. Given that our community is located in a seismically active zone, even the smallest shocks may cause serious destruction. There is an urgent need for state intervention and elaboration of a relevant plan of action aimed at strengthening the houses under the threat of collapse. In our community the number of third category unsafe houses is about 30.

1988թ. երկրաշարժի հետևանքով վթարված տների հարցը մինչ այժմ մնացել է անորոշ: Քանի որ մեր համայնքը գտնվում է սեյսմավտանգ գոտում, ապա անգամ միջին հզորության ցնցումների դեպքում, այդ տները կարող են հիմնովին քանդվել: Անհրաժեշտ է պետական շտապ միջամտություն և այդ տների ամրացմանն ուղղված միջոցառումների համապատասխան պլանի ձևավորում: Համայնքում 3-րդ կարգի վթարային տների թիվը համարյա հասնում է երեսունի:

Հրայր Յաղուբյան | 60 տարեկան | Hrayr Yaghubyan | 60 years old

13

Flooding of the river in the result of heavy rains and the spring thaw is another serious risk our community faces. Flooding to the cellars of around 35 houses located in the surrounding area, where crops and other agricultural products are stored, as well as flooding of adjacent lands, causes a lot of material damage to local farmers This calamity happens every year without exception. Construction of a 300-350 m long retaining wall is the only solution to avoid such a disaster.

Համայնքում վտանգավոր գործոն է նաև վաղ գարնանային ձնհալի և անձրևների հետևանքով գետի վարարումը: Գետի վարարումից ափամերձ տարածքի շուրջ 35 տան նկուղային հարկեր, որոնք ծառայում են որպես գյուղմթերքների պահեստավորման մառան, ինչպես նաև տնամերձ հողամասեր լցվում են ջրով՝ գյուղացուն պատճառելով զգալի նյութական վնասներ: Այս աղետը, առանց բացառության, կրկնվում է ամեն տարի: Աղետի կանխման միակ միջոցը գետի ափի երկայնքով շուրջ 300-350 մետր երկարությամբ արգելապատնեշի կառուցումն է:

14

People and animals are exposed to the danger of being hit by electricity. The last time local power poles were changed was 20-25 years ago. The wood of the poles has rotted through and even the lightest winds, not to mention the strong ones that have recently become rather frequent in our area, bring the poles down together with electrical wires and create an overall danger zone for residents. The appropriate agencies in charge do not even think of replacing them before they fall.

Մարդկանց և անասունների համար մեծ է նաև էլեկտրահարման վտանգը: Էլեկտրասյուները վերջին անգամ փոխվել են 20-25 տարի առաջ: Սյուների փայտն արդեն փտել է, մի փոքր քամուց, էլ չեմ ասում, ուժեղ քամիներից, որոնք վերջերս հաճախակի են դարձել մեր կողմերում, ընկում են լարերի հետ միասին՝ ստեղծելով վտանգավոր գոտի: Համապատասխան ծառայությունները չեն էլ մտածում փոխել այդ խարխլված սյուները` մինչ նրանց ընկնելը:

15

This house was destroyed during the flood, but the children don't seem to mind since a new playground has been created for them.

Այս տունը քանդվել է ջրհեղեղից, բայց երեխաներին դա այդքան էլ չի անհանգստացնում, քանի որ նրանց համար նոր խաղահրապարակ է բացվել:

Արթուր Գևորգյան | լուսանկարիչ | Arthur Gevorgyan | photographer

16

This river is a great joy for children, but a big concern for their parents, since it may overflow at any time, washing away their crops and goods.

Այս գետը երեխաների համար շատ մեծ ուրախություն է, բայց ծնողների համար` անհանգստություն. այն կարող է ցանկացած պահին վարարել ու սրբել տանել իրենց բերքն ու ունեցվածքը:

17

Mother and son look in despair at the ceiling of their house, seriously damaged by the earthquake of 1988.This is a 4th category unsafe house and poses a serious danger to people inside.

Մայր ու որդի հուսահատ նայում են 1988 թվականի երկրաշարժից քանդված իրենց տան առաստաղին: Չորրորդ կարգի այս վթարային տունը, ինքնին արդեն, վտանգ է ներսում գտնվողների համար:

Sedrak Mkrtchyan | լուսանկարիչ | Սեդրակ Մկրտչ յան | photographer

18

The old woman tells about her past life, about her father participating in WW2 and her current state. Her husband passed away, the son permanently left for the Krasnoyarsk region of Russia, and her married daughter occasionally visits. The woman has problems with hearing. Since the1988 she has lived alone in a trailer that has fully rotted-out over the past few years.

Այս տարեց կինը պատմում է իր անցած կյանքից, հորից, որը եղել է 2-րդ համաշխարհային պատերազմի մասնակից, խոսում է իր ներկա կարգավիճակից: Նրա ամուսինը մահացել է, տղան մշտական բնակության է մեկնել Ռուսաստանի Կրասնոյարսկի շրջան, աղջիկն՝ ամուսնացած է, երբեմն այցելում է իրեն: Նա խնդիրներ ունի լսողության հետ: 1988 երկրաշարժից հետո ապրում է մենակ`ավտոտնակում, որը վերջին տարիների ընթացքում ամբողջովին փտել է ու խարխլվել:

19

A shepherd stands in a field with his flock of sheep from several surrounding villages. Grazing sheep in the area is problematic due to floods and droughts. Two weeks ago 10 sheep were struck by lightning and died.

Հովիվը կանգնած է դաշտում՝ շրջապատված մոտակա մի քանի գյուղերից բերված ոչխարի հոտով: Այս տարածքում ոչխար արածեցնելը խնդիր է՝ կապված բնական այնպիսի աղետների հետ, ինչպիսիք են՝ ջրհեղեղն ու երաշտը; Ավելին, երկու շաբաթ առաջ կայծակի հարվածից սատկեց տաս ոչխար:

Համայնքին սպառնացող վտանգավոր երևույթներ

Երկրաշարժ / Սելավ / Ուժեղ քամի / Կարկուտ / Երաշտ / Ցրտահարություն / Կրծողներ

Lusaghbyur community is located in Shirak marz, north-east from Jajur mountain pass. The distance from Lusaghbyur to Gyumri, the marz centre is 22 km. Height above the sea level: 1470 m. Across the community goes the road: Gyumri-Armavir and runs the railroad: Yerevan-Tbilisi. Climatic conditions: moderate climate, long and cold winters, short and cool summers. The highest temperature registered in July is +36O, the lowest - registered in January: -28O. Amount of precipitations: 507-600mm. Northern cold winds are observed due to the location.

Lusaghbyur

Լուսաղբյուր համայնքը գտնվում է Շիրակի մարզի Ջաջուռ լեռնանցքի հյուսիս-արևել յան մասում: Հեռավորությունը մարզկենտրոն Գյումրիից` 22 կմ: Բարձրությունը ծովի մակերևույթից`1470 մ: Համայնքի տարածքով անցնում է Երևան-Թբիլիսի երկաթգիծը և Գյումրի-Արմավիր ավտոճանապարհը: Բնակլիմայական պայմանները` բարեխառն կլիմա, երկարատև, ցուրտ ձմեռ, կարճ ու զով ամառ: Դիտվող ամենաբարձր ջերմաստիճանը` +36O հուլիսին, նվազագույնը` -28O հունվարին: Տեղումների քանակը` 507-600 մմ: Հաճախակի հյուսիսային սառը քամիներ՝ պայմանավորված տեղադիրքով:

Լուսաղբյուր

Համայնքի ընդհանուր տվյալները General data

Ծուխ 179 Families Բնակչությունը 700 Population տղամարդ 349 men կին 351 women անչափահաս 216 teenagers չափահաս 290 adults թոշակառու 194 pensioners Վարչական տարածքը (կմ2) 20.2 Administrative territory (km2)

Ցանքատարածք (հա) 688 Arable lands (ha)

Արոտավայր (հա) 1250 Pastures (ha)

Վարելահողերի 80% անջրդի են` Նալբանդի ջրանցքի անմխիթար վիճակի պատճառով: Ոռոգելի է միայն տնամերձ տարածքների 30 հեկտարը: Բնակչությունը հիմնականում զբաղվում է հողագործությամբ և անասնապահությամբ: Համայնքի աղքատության մակարդակը կազմում է 75%:Շրջակայքում տարածված են կրաքարի, պեմզայի, սև տուֆի, ավազի ու բազալտի պաշարներ:

80% of arable lands are not irrigated due to poor condition of Nalband channel. Under irrigation are only 30 ha of adjacent lands.The population is mainly involved in agriculture and livestock farming. The community poverty rate is 75 per cent. In the surroundings are supplies of limestone, pumice, black tuff, sand and basalt.

Risks the community is exposed to:

Earthquake / Mud flows / Strong winds / Hail / Drought / Cold spells / Pests

Սեդրակ Մկրտչյան | Sedrak MkrtchyanPanARMENIAN Photo

Հրանտ Հովսեփյան | Hrant Hovsepyan

Մարուսյա Բադալ յան | Marusya Badalyan

Մամիկոն Թադևոսյան | Mamikon Tadevosyan

Նոնա Բադալ յան | Nona Badalyan

22

A sand mine not far from the village. Due to the absence of appropriate equipment people work with shovels exposing themselves to danger.

Գյուղի մոտակայքում գտնվող ավազահանք: Քանդող տեխնիկա չունենալու պատճառով մարդիկ աշխատում են բահերով՝ վտանգի ենթարկելով իրենց կյանքը:

Հրանտ Հովսեփյան | 15 տարեկան | Hrant Hovsepyan | 15 years old

23

In our village there is only one drinking water spring, built in 1938. The same spring is used both by people and domesticated animals. It is also used by women to do the laundry or wash wool.

Մեր գյուղն ունի խմելու ջրի միայն մեկ աղբյուր, որը կառուցվել է 1938թ.: Այդ նույն աղբյուրից օգտվում են ինչպես մարդիկ, այնպես էլ ընտանի կենդանիները, իսկ կանայք ամռանը այդտեղ լվացք են անում ու բուրդ լվանում:

24

The bridge of our village was built in 1953. It was reconstructed in 2007, though it still doesn't correspond to accepted safety standards. The distance from the water surface till the bridge is 1.5 meters, instead of the required 6. During heavy rain falls, the level of the river rises engulfing the bridge surface, thus creating emergency situations both for people and passing cars.

Մեր գյուղի կամուրջը կառուցվել է 1953 թվականին: Այն վերանորոգվել է 2007թ., սակայն չի համապատասխանում անվտանգության կանոններին: Ջրի մակարդակից մինչև կամուրջ բարձրությունը ընդամենը կազմում է մեկ ու կես մետր՝ պահանջվող 6 մետրի փոխարեն: Առատ տեղումների ժամանակ կամուրջը ծածկվում է ջրով՝ ստեղծելով վթարային իրավիճակներ ինչպես մարդկանց, այնպես էլ մեքենաների համար:

Մարուսյա Բադալ յան | 13 տարեկան | Marusya Badalyan | 13 years old

25

This 75 year-old man daily walks from one end of the village to the other for a pail of water. Oftentimes, he is forced to make the trip a few times a day. Well, we have only the one spring to drink water from, haven't we? ….and it is so far.

Այս 75-ամյա ծերունին ամեն օր գյուղի մի ծայրից մյուսն է հասնում մի դույլ ջուր տանելու համար: Հաճախ նա ստիպված անցնում է այդ երկար ճանապարհը օրը մի քանի անգամ: Չէ՞ որ խմելու ջրի աղբյուրը միակն է, այն էլ՝ այդքան հեռու:

26

And here is another nuisance – the garbage… The scene is quite ugly and a real source of infection. There are no special garbage dumps in our village, so people dump the trash next to their houses. What else can they do? In addition, the garbage is not collected. Is there a way out? I wish this problem is somehow dealt with so that people who visit speak about our village with admiration.

Սա էլ մի ուրիշ չարիք է՝ աղբը... Իհարկե, սա շատ տգեղ է ու տեղով վարակ: Մեր գյուղում չկան աղբը թափելու համար նախատեսված տեղեր, դե մարդիկ էլ թափում են տների մոտակայքում: Բայց ի՞նչ անեն, որտե՞ղ թափեն աղբը: Դրա հետ միասին մեր գյուղում աղբահանություն էլ չի կատարվում… Սրա ելքը ո՞րն է: Ես շատ կուզենայի, որ այս խնդիրը ինչ-որ լուծում ստանար, ու մարդիկ՝ այցելելով մեզ, հիացմունքով խոսեին մեր գյուղի մասին:

27

I have planted trees to have a green zone in this part of the village. I figured the trees would grow, produce crops, and that passersby would enjoy them and give thanks to the one who had planted them. Alas, my dreams did not come true. There was no rain and the trees dried up. You'll wonder why I didn't water them. It's simple - there is no irrigation water in our village.

Այս ծառերը ես տնկել էի, որ գյուղի այս հատվածում ունենանք կանաչ գոտի: Ծառերը կմեծանային, բերք կտային, անցորդներն էլ կօգտվեին ու շնորհակալություն կասեին տնկողին ու խնամողին: Ափսոս, նպատակիս չհասա, անձրև չեկավ ու ծառերը չորացան: Դե, ոռոգման ջուր էլ մեր գյուղը չունի, թե չէ՝ կջրեի:

Մամիկոն Թադևոսյան | 16 տարեկան | Mamikon Tadevosyan | 16 years old

28

Դե, սա էլ Նորիկի չորրորդ կարգի վթարային տան կոտրած պատուհանն է…

And this is the broken window of Norik's 4th category unsafe house.

Մեր համագյուղացին է՝ Նորիկը: Հետևում էլ նրա երկրաշարժից վնասված չորրորդ կարգի վթարային տունը:

This is Norik – our fellow villager. In the background is his house damaged by the earthquake and ranked as a 4th category unsafe house.

29

Սա էլ Նորիկի չորրորդ կարգի վթարային տան կիսախարխուլ պատը:

And this is the dilapidated wall of Norik's 4th category unsafe house.

Սա էլ բաց տանիքն է: Մի խոսքով, այս ավերված տան մեջ այսպես էլ ապրում են ծեր միայնակ ամուսինները՝ Նորիկն ու իր կինը:

And here is the open roof. In a word, this is how this lonely, elderly couple, Norik and his wife, lives in their tumbledown house.

30

This is the antenna of our village for receiving the state H1 TV channel. But it does not function. Most families have no personal antennas and thus have no possibility to watch TV. If a disaster ever strikes our village we'll learn about it when it happens.

Նկարում մեր գյուղի ալեհավաքն է, որով Հ1-ն է հեռարձակվում: Բայց չի աշխատում: Շատերը չունեն անձնական ալեհավաք և զրկված են նույնիսկ հեռուստացույց դիտելուց: Եթե մեր գյուղին աղետ սպառնա, ապա մենք այդ մասին կիմանանք միայն աղետի ժամանակ:

Նոնա Բադալ յան | 15 տարեկան | Nona Badalyan | 15 years old

31

Years ago, this building used to be the village club. It is one of the many buildings damaged during the earthquake and never reconstructed. The youth of the village are anxious to rebuild and rehabilitate it, but the community cannot afford to given its tight budget.

Այս շինությունը տարիներ առաջ ծառայել է որպես գյուղի ակումբ: Սա մեկն է գյուղի այն տասնյակ ու տասնյակ կառույցներից ու շինություններից, որոնք վնասվել են երկրաշարժից ու այդպես էլ մնացել կիսաքանդ: Մեծ է գյուղի երիտասարդների ցանկությունն այն վերականգնել ու կենդանացնել, սակայն համայնքի սուղ հնարավորությունները դա թույլ չեն տալիս:

32

This is the only drinking water spring of our village and it creates great problems for residents. It is no secret that even this water is not good for drinking. Every year the community is fined 40,000 drams for using it. We pay the fine and continue to drink the water. We have no other option, have we? In some houses, however, where they have supplies of artesian water, people are compelled to drink even that water which causes health problems.

Այս աղբյուրը միակն է մեր գյուղում, ու դա մեծ դժվարություններ է ստեղծում մարդկանց համար: Բոլորը գիտեն, որ անգամ այս միակ աղբյուրի ջուրն էլ պիտանի չէ խմելու համար: Ամեն տարի համայնքը սանէպիդկայանին 40 հազար դրամ տուգանք է վճարում: Տուգանքը վճարում ենք ու շարունակում օգտվել, քանի որ այլ տարբերակ չունենք: Իսկ որոշ տներում էլ, որտեղ կան արտեզյան ջրհորներ, մարդիկ ստիպված օգտագործում են այդ ջուրը խմելու համար, ինչը՝ հաճախ առաջ է բերում առողջական խնդիրներ:

33

Different generations of the Mghdzon family gather at the place where the house of their grandfathers once stood. It was totally destroyed by the 1988 earthquake. Today, different branches of the family live in new houses built in the surrounding area.

Մղձոների ընտանիքի տարբեր սերունդներ հավաքվում են այնտեղ, որտեղ ժամանակին կանգնած է եղել իրենց պապերի տունը: Այն վերջնականապես քանդվել է 1988 թվականի երկրաշարժի ժամանակ: Այսօր ընտանիքի տարբեր ճյուղերը ապրում են այդ տարածքի հարևանությամբ կառուցած նոր տներում:

Սեդրակ Մկրտչ յան | լուսանկարիչ | Sedrak Mkrtchyan | photographer

34

Children play in the ruins of a house destroyed by the earthquake. Dozens of houses in Shirak and Lori Marzes (Regions) were partially or fully destroyed during 1988 earthquake. Most of these houses create a danger for people living in the area today.

Երեխաները խաղում են երկրաշարժից հետո ավերակների վերածված տան մեջ: Շիրակում և Լոռիում կան տասնյակ տներ, որոնք ամբողջությամբ, կամ մասնակիորեն քանդվել են 1988 թվականի երկրաշարժի ժամանակ: Այսօր դրանցից շատերը մեծ վտանգ են ներկայացնում այդ տարածաշրջանում ապրող մարդկանց համար:

35

A boy plays near a water outlet in Lousaghbyur village, Shirak. The village has no source of pure drinking water and often artesian water is used instead.

Երեխան խաղում է Շիրակի Լուսաղբյուր գյուղի ջրի ակունքի մոտ: Գյուղը չունի խմելու պիտանի ջրի աղբյուր, և հաճախ խմելու համար օգտագործում են արտեզյան ջրեր:

Համայնքին սպառնացող վտանգավոր երևույթներ

Երաշտ / Անտառային հրդեհ / Խոտածածկի հրդեհ / Երկրաշարժ / Սողանք

Shikahogh community is located in Syunik marz on the slope of Megri mountains eastern ranges. The distance from Yerevan to Shikahogh is 345 km, from Kapan, the marz centre - 23 km to south-east, from the state border – 3 km. Height above the sea level is 980 m. Climatic conditions: warm, average level of humidity, moderate winters; the average temperature in July is +23O, throughout the year: +11.5O, the highest temperature is +38O, the lowest: - 23O. Amount of precipitations: 450-600 mm.

Shikahogh

Շիկահող համայնքը գտնվում է Սյունիքի մարզի Մեղրու լեռների արևել յան ճյուղերից մեկի լանջին: Հեռավորությունը Երևանից` 345 կմ, մարզկենտրոն Կապանից` 23 կմ դեպի հարավ-արևելք, ՀՀ պետական սահմանից` 3 կմ: Բարձրությունը ծովի մակերևույթից` 980 մ: Բնակլիմայական պայմանները` տաք, համեմատաբար խոնավ, մեղմ ձմեռ, հուլիսի միջին ջերմաստիճանը` +23O, տարվա միջին ջերմաստիճանը` +11,5O, առավելագույնը` +38O, իսկ նվազագույնը` -23O: Տեղումների քանակը` 450-600 մմ:

Շիկահող

Համայնքի ընդհանուր տվյալները General data

Ծուխ 78 Families Բնակչությունը 262 Population տղամարդ 130 men կին 132 women անչափահաս 69 teenagers չափահաս 136 adults թոշակառու 57 pensioners Նպաստառու ընտանիք 6 Families on allowance Բազմազավակ ընտանիք 1 Families with dependent children Ժամանակավոր կացարաններում բնակվող ընտանիք 2 People living in temporary shelters Վարչական տարածքը (հա) 1580 Administrative territory (ha)

Ցանքատարածք (հա) 395 Arrable lands (ha)

Արոտավայր (հա) 380 Pastures (ha)

Այգի ու բանջարանոց (հա) 24,3 Gardens and orchards (ha)

Բնակչությունը հիմնականում զբաղվում է հողագործությամբ և անասնապահությամբ: Դպրոցում և «Շիկահող» պետական արգելոցում աշխատում է 54 մարդ, իսկ աշխատունակ բնակչության մնացած մասը մշտական աշխատանք չունի:

The population is mainly involved in crop and livestock farming. 54 people work at school and the state forest reserve, the other part of the employable population has no permanent occupation.

Risks the community is exposed to:

Droughts / Forest fires, field fires / Earthquake / Landslides

Արեգ Բալայան | Areg BalayanPanARMENIAN Photo

Անիկա Աղայան | Anika Aghayan

Լուսինե Զաքարյան | Lusine Ghazaryan

Գոռ Նավասարդյան | Gor Navasardyan

Տաթևիկ Ղազարյան | Tatevik Ghazaryan

38 In our village around 50 per cent of crops are spoilt just as shown in the picture - dried out on the trees. They say it's due to climate change and the unfavorable consequences that follow. To me, it's a global issue and it's a man who stands behind it.

Մեր գյուղում բերքի մոտ 50 տոկոսը այ այսպես փչացել է, ուղղակի չորացել ծառի վրա: Ասում են, դա տեղի է ունեցել կլիմայի փոփոխության, և դրանից բխող անբարենպաստ պայմանների պատճառով: Կարծում եմ, որ կլիմայի գլոբալ փոփոխության հետ կապված խնդիրը համընդհանուր է, և մարդն է, որ կանգնած է դրա ետևում:

Անիկա Աղայան | 16 տարեկան | Anika Aghayan | 16 years old

39

Probably, these incomprehensible climate changes affect the soil, also causing landslides or mudflows. As a result, the walls start to crack, houses collapse…

Հավանաբար բնակլիմայական պայմանների անհասկանալի փոփոխություններն ազդում են նաև հողերի վրա՝ առաջ բերելով սողանքներ կամ սելավային հոսքեր: Արդյունքում՝ տները ճաք են տալիս, փլվում են պատերը…

40

— Ես Շիկահողն եմ և շատ վաղուց է, որ ապրելով Սյունիքի այս գեղատեսիլ անտառներում, երբեք չեմ եղել նման դժվար կացության մեջ: Ուր նայում եմ՝ աղբակույտեր են: Կարծես, ամեն ինչ խառնվել է իրար: Օգնե՛ք ինձ, խնդրում եմ: Մարդիկ անգամ չեն էլ հասկանում, թե ինչ վնաս են հասցնում ինձ ու ամբողջ շրջապատին:

— Ես էլ եմ վաղուց ապրում այստեղ, բայց, գոնե, իմ շուրջը միշտ մաքուր է եղել: Առանց այն էլ ես շատ եմ տուժել արհավիրքներից ու պատերազմներից, հիմա էլ՝ շուրջս է աղտոտված,— լսվում է եկեղեցու ձայնը:

"My name is Shikahogh. Living for so long in these beautiful forests of Syunik I've never been in such a difficult situation as I am now. Wherever I look I see piles of garbage. What a mess. Please, help me! People don't even realize how they hurt me and the environment."

"I have also been living here for a very long time, but it has always been clean around me. You know, in the past I suffered very much from different disasters and wars, and now I suffer from the garbage scattered all about," says a voice heard from the church.

41

— Ես շատ լավ եմ ձեզ հասկանում: Չէ՞ որ, ի վերջո, այս ամբողջ աղբը թափվում է իմ մեջ: Հոգնել եմ արդեն անիմաստ պայքարելուց,— բողոքում է գետը հեռվից:

— Հասկանում եմ, որ մեղավոր եմ, կիսում եմ ձեր տագնապը: Բայց ի՞նչ կարող եմ անել: Մարդիկ ինձ չեն հարցնում, նետում են որտեղ պատահի: Այ, եթե գիտակցեին, գուցե այդպես չանեին, չէ ՞որ ես կարող էի անգամ օգտակար լինել,— տարբեր տեղերից արձագանքում է աղբը:

"I perfectly understand you. All this waste is eventually dumped into my waters. I am tired of struggling, it's useless," complains the river from afar.

"I know I am guilty, I share your fears. But what can I do? Nobody asks where to dump me. I am just dumped all over. If only they knew how useful I could be, they would never behave so," responds the garbage from different places.

42

"Please, please, don't be so disappointed. I believe the situation will improve. Lots of people understand me, take care of me, clean up around and light a candle. I am sure our voice will be heard eventually," says the church in an effort to calm everyone down.

— Ոչինչ, ոչինչ, մի՛ հուսահատվեք, կարծում եմ դեռ ամեն ինչ կորած չէ: Կան մարդիկ, ովքեր հասկանում են ինձ, վարվում խնամքով, հաճախ մաքրում են շուրջս և մոմ վառում: Հուսով եմ, որ, ի վերջո, մեր ձայնը կլսվի,— հանգստացնում է բոլորին եկեղեցին:

43

Apart from natural disasters the environment of Shikahogh greatly suffers from garbage scattered all around. People leave the garbage where they feel appropriate. Various toxic substances and materials littered here and there cause the poisoning of people and animals, create fires, etc. It is not even possible to count the places turned into garbage dumps, as it is dumped everywhere — the river, forests, around the houses and even the church… just about anywhere one can think of. Let's take the river as an example. Before contaminating it with waste, people didn't even bother to think they would be swimming in that very river and it may turn into a source of infection. I am sure if there were garbage cans all around or at least an assigned dumping place, it wouldn't be such a concern and we would eventually have a clean and beautiful village.

Շիկահողում բնական աղետներից բացի շրջապատին մեծ վնաս է հասցնում աղտոտվածությունը: Մարդիկ աղբը նետում են որտեղ պատահի: Նետում են տարբեր վտանգավոր նյութեր, որոնք կարող են մարդկանց և կենդանիների մոտ առաջ բերել թունավորումներ, առիթ դառնալ հրդեհների և այլն: Այժմ աղբանոցների թիվն անհնար է հաշվել, քանի որ ամեն մեկն աղբը թափում է այնտեղ, որտեղ իրեն է հարմար, ասենք՝ գետում, եկեղեցու մոտ, տան շրջակայքում, անտառում, մի խոսքով՝ ամենուր: Վերցնենք, թեկուզ, գետը. աղտոտելով այն մարդիկ չեն էլ մտածում, որ այդ նույն գետում լողանում են, և այն կարող է վարակի աղբյուր դառնալ: Իմ կարծիքով, եթե գյուղում լինեն աղբամաններ կամ, գոնե, ընդհանուր աղբանոց, ապա մտահոգվելու կարիք էլ չի լինի, և մենք կունենանք մաքուր ու գեղեցիկ գյուղ:

44

This road is damaged by landslides due to the incorrect installation of drainage systems.

Ճանապարհը ենթարկվել է սողանքի՝ ջրահեռացման ոչ ճիշտ կազմակերպման պատճառով:

Լուսինե Զաքարյան | 14 տարեկան | Lusine Ghazaryan | 14 years old

45

Landslides have damaged part of our neighbor's arable land and it is no longer fit for farming.

Մեր հարևանի հողատարածքի մի մասն էլ է սողանքից վնասվել ու մշակման համար դարձել անպիտան:

46

Our village and the lands surrounding it are exposed to sliding. Maybe it is caused by heavy rain falls, or droughts following the rainfalls, or wood cutting… I am not sure. I just feel the climate has changed and often we come across phenomena never known before. Let's take this area, for instance: it is located 2-3 kilometers south-east from our village. This is a typical scene of a landslide — not a rare phenomenon in our region.

Մեր գյուղի և շրջակա տարածքների հողերը ենթակա են հոսունության: Գու՞ցե, դա հորդառատ անձրևների առատությունից է, կամ ասենք, դրանց հաջորդող երաշտներից, կամ էլ՝ անտառահատումներից… չգիտեմ: Միայն գիտեմ այն, որ մեր կլիման փոխվել է, և տեղի են ունենում անհասկանալի երևութներ: Վերցնենք, թեկուզ, այս տարածքը, որը գտնվում է գյուղից երկու կիլոմետր հեռավորության վրա՝ դեպի հարավ-արևելք: Սա հողի սողանքի շատ տիպիկ պատկեր է, որ հաճախ կարելի է տեսնել մեր կողմերում:

47The Harutyunyan family of our village lives in this "hardly breathing house" totally ruined by landslides. As grandfather Harutyun, the owner of the house says, "The walls are cracked and during the heavy rains all the water leaks in."

Այս սողանքներից ավերված, հազիվ շնչող տանը ապրում է մեր գյուղի Հարությունյանների ընտանիքը ու, ինչպես Հարություն պապն է ասում. «Պատը ճաքած ա, ու հորդառատ անձրևների ժամանակ սաղ անձրևաճյուրը նի ա տռնում մըր տոն»:

Գոռ Նավասարդյան | 17 տարեկան | Gor Navasardyan | 17 years old

48

"The base of the house is also cracked because of the rains", notes his grandson David and quickly continues, "The main path leading to our place is also blocked and no one dares to pass through."

«Տանը տակեն պատպոռնինալ ա քանդված անձրևներից»,— վրա է բերում Հարություն պապիկի թոռնիկը՝ Դավիթը, ու արագ ավելացնում,— «Տոն տանող ճանապարհը փակած ա, ու ոչ մինը տաղավ ռիսկ չի անում անցկենա:»

49

Even this newly renovated highway could not combat the landslides and eventually retreated.

Այս նոր վերանորոգված ճանապարհն էլ չդիմացավ սողանքներին ու տեղի տվեց:

Տաթևիկ Ղազարյան | 13 տարեկան | Tatevik Ghazaryan | 13 years old

50

— Տեսնու՞մ ես այս ծառը, այն հրդեհից է այրվել, ու էլ երբեք բերք չի տա: Այդպես էլ կչորանա, կգնա: — Ինչ ցավոտ է լսել այս ամենը:— Տեսնում ես, դու էլ տխրեցիր:— Բայց, ահա, այստեղ պաստառ կա, որտեղ զգուշացվում է անտառային հրդեհների մասին:— Ու՜ր էր թե մարդիկ հետևեին դրանց:

Մարդիկ, եղե՛ք զգոն ու ուշադիր, մի՛ ոչնչացրեք անտառները, չէ՞ որ դրանք ձե՛զ են պետք:

— Իմ սիրելի գյուղ, ինչո՞ւ ես այդքան տխուր:— Իմ տխրության պատճառը անտառների տխրությունն է:— Անտառներ, ինչո՞ւ եք այդքան տխուր:— Մենք կարող ենք ոչնչանալ մարդկանց անփույթ վերաբերմունքից: — Բայց, ինչպե՞ս:— Շատ պարզ, լսիր, ու ամեն ինչ կհասկանաս: Մարդիկ մեզ այրում են, գուցե և` չգիտակցելով: Նրանք ջարդում են ապակե շշերը և նետում չոր խոտերի մեջ: Ապակին արևի ճառագայթների ազդեցության տակ առաջացնում է հրդեհ:— Էլ ինչի՞ց կարող է առաջանալ հրդեհը:— Չհանգցրած խարույկից կամ, թեկուզ, ծխախոտից:— Հրդեհը ի՞նչ հետևանքներ է թողնում:

51

"Do you see that tree? It is burnt by fire and will never reproduce. It will just dry out and die. "Oh, I am so sorry to hear that.""I can see you are now sad too.""But look, here is a warning poster regarding forest fires.""I do wish people read it."

People, please be alert and careful, do not destroy the forests. It is you — who need them.

"My dear village, why do you look so sad?""I look sad because the forests are sad.""Hi forests, why you look so sad.""We are about to disappear because of the people's negligent behavior.""But, how?""Simply, just listen and you will understand. People set us on fire, often not even realizing what they do. They break their bottles and dump them around, and the glass pieces magnify sunrays and cause fires." "What else may cause fire?""Well, a bonfire or a cigarette which is not properly extinguished."What consequences may the fire have?"

52

"Let's see how long will I survive?"

«Տեսնես, ինչքա՞ն դեռ կդիմանամ»:

53

Granny Tsoghi was born in a house right next to the church. Today, the house of her childhood is a total wreck and she lives somewhere else. I don't think the church will last too long, the underlying soil is unstable… there is a large tree growing atop the church.

Granny said something else… it was distressing to hear. She said: "Areg jan, I want so much to meet one of our "big" governors and tell him the village is totally neglected. Even if they pay attention to the village now, it is late, too late –there is no way to bring the people back. Who knows, maybe some people from diaspora will return, but never our people."

Ցողի Տատիկը ծնվել է գյուղի եկեղեցու անմիջապես կողքի տանը, այսօր արդեն Ցողի տատիկի մանկության տունը ավերակ է, ինքն էլ ուրիշ տանն է ապրում: Հավանաբար եկեղեցին էլ երկար կանգնած չի մնա, տակի հողը անկայուն է... գլխին էլ մի մեծ ծառ է աճել:

Ցողի Տատը մի բան ասաց… շատ ծանր էր լսելը. Ասում է. «Արեգ ջան, էնքան եմ ուզում մեր «մեծ» ղեկավարներից մեկին տեսնեմ ու մի բան ասեմ, ասեմ, որ գյուղին վափշե ուշադրություն չեն դարձնում, բայց ուշ ա արդեն, դաժը որ էսօրվանից սկսեն մեկ ա ուշ ա, շատ ուշ ա, էլ ոչ մի բան հետ չեն բերի, միգուցե, եթե սփյուռքից գան ապրեն՝ կարողա... բայց մերոնք էլ հետ չեն գա»:

Արեգ Բալայան | լուսանկարիչ | Areg Balayan | photographer

54

And Vahan was making vodka from grapes grown by his father.

Վահանն էլ հոր աճեցրած խաղողից օղի էր քաշում:

55

For the last ten years the climate has warmed up and such fruit as grapes, figs, persimmons, can now be cultivated in Shikahogh. People also have started to grow laurel trees. Gisho is Shikahogh's winegrower. On the one hand, it's great that he's started to grow grapes, but the apple trees have suffered as a result. Gisho adds that the crops rot right on the trees before ripening and that the warmer weather has given rise to invasive insects that really harm the trees. He says that just a few years ago each apple tree yielded one and a half tons of fruit and today almost nothing is left on the trees to harvest.

Կլիման վերջին տաս տարում տաքացել է, ու Շիկոհողում որոշ պտուղներ սկսել են հասնել` խաղողը, թուզը: Մարդիկ դափնի են աճեցնում... ու այդպես: Գիշոն էլ Շիկահողի խաղողագործն է, մի կողմից լավ է, որ խաղող է սկսել աճեցնել, մյուս կողմից էլ խնձորենիներն են շատ տուժել, ասում է, որ բերքը մինչև հասնելը ծառերի վրա փտում է, ծառը հիվանդանում է: Տաքությունից վնասատու միջատներն են շատացել ու մեծ վնաս են տալիս ծառերին: Ասում է նաև, որ խնձորի ծառերից ամեն մեկը մի քանի տարի առաջ մեկ ու կես տոննա բերք էր տալիս, իսկ հիմա համարյա բան չի մնում ծառին:

56

These are Granny Tsoghi's persimmons - the trees are small but are full of luscious fruit.

Ցողի տատիկի «կառալյոկներն» են, փոքր ծառեր են, բայց լիքը բերքով:

57

Granny Tsoghi recounts that she attended school during World War II and there were 25 pupils in the class. Only 23 graduated since two died during the war. Now the school is empty. There is only one pupil studying in the first grade of the village school.

Ցողի տատիկը պատմում է, որ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ է սովորել, ու իրենց դասարանում 25 հոգի կար: Պատերազմի տարիներին 2 հոգի զոհվել է, և դպրոցն ավարտել են 23 հոգով: Հիմա դպրոցը դատարկ է: Առաջին դասարանում սովորում է մեկ աշակերտ:

Համայնքին սպառնացող վտանգավոր երևույթներ

Սողանք / Սելավ / Երկրաշարժ / Ուժեղ քամի / Կարկուտ / Ցրտահարություն / Երաշտ / Գետի վարարում, հեղեղում

Getahovit community is located in Tavush marz at the left bank of Aghstev river around the downstream of the river Sarnadjur. The distance from Getahovit to Ijevan, the marz centre is 2 km to north-west. Height above the sea level is 700 m. Climatic conditions: warm, mild winters with temperature around 0O in January, not very hot summers with average temperature of around +23O in July. Amount of precipitations: 563 mm.

Getahovit

Գետահովիտ համայնքը գտնվում է Տավուշի մարզի Սառնաջուր գետի ստորին հոսանքի շրջանում՝ Աղստև գետի ձախ ափին: Հեռավորությունը մարզկենտրոն Իջևանից` 2 կմ դեպի հյուսիս-արևմուտք: Բարձրությունը ծովի մակերևույթից` 700 մ: Բնակլիմայական պայմանները` տաք, մեղմ ձմեռ, ոչ շատ շոգ ամառ: Դիտվող ջերմաստիճանը հունվարին՝ 0O-ին մոտ, հուլիսի միջին ջերմաստիճանը` +23O: Տեղումների քանակը` 560 մմ:

Գետահովիտ

Համայնքի ընդհանուր տվյալները General data

Ծուխ 701 Families Բնակչությունը 2090 Population տղամարդ 1057 men կին 1033 women անչափահաս 258 teenagers չափահասն 1660 adults թոշակառու 1722 pensioners Վարչական տարածքը (կմ2) 8,99 Administrative territory (km2)

Ցանքատարածք (հա) 235 Arable lands (ha)

Արոտավայր (հա) 489 Pastures (ha)

Խոտհարք (հա) 180 Hayfields (ha)

Նախկինում բնակչության մի մասը աշխատում էր Իջևան քաղաքի արդյունաբերական և շինարարական կազմակերպություններում: Ներկայում բնակչությունը հիմնականում զբաղվում է անասնապահությամբ, այգեգործությամբ, բանջարեղենի, հացահատիկի և ծխախոտի մշակությամբ:

Արթուր Գևորգյան / Artur GevorgyanPanARMENIAN Photo

Անի Ադամյան | Ani Adamyan

Մարատ Ավագյան | Marat Avagyan

Քրիստինե Աղաբեկյան | Kristine Aghabekyan

Մհեր Մկրտումյան | Mher Mkrtumyan

In the past the population worked in the industrial and construction enterprises of Ijevan. Currently they are mainly involved in livestock farming, gardening and growing of vegetable, wheat and tobacco.

Risks the community is exposed to:

Landslides / Mudflows / Earthquake / Strong winds / Hail / Cold spells / Droughts / Flooding, floods

60

This is the eldest resident of our village. If only you knew what hardships this 98 year-old woman have experienced. Who can tell us about our village better than she? "Well kids, besides my life which, as such, has been a long string of personal disasters, I have seen everything you can imagine — landslides that have destroyed many houses forcing people to move out and become homeless, the longest drought which struck us a few years ago leaving the whole village to starve, the earthquake, the consequences of which we still face and cannot get rid of, and lots of other things."

Սա մեր գյուղի ամենատարեց կինն է: Այս 98-ամյա կնոջ գլխով ինչե՜ր ասես որ չի անցել: Նրանից ավելի լավ ո՞վ կպատմի մեր գյուղի պատմությունը: «Է՜, բալա ջան, բացի իմ աղետալի կյանքից, էլ ի՜նչ ասես, որ չեմ տեսել՝ սողանքի հետևանքով տունը կորցրած ու անօթևան մնացած մարդիկ, մի քանի տարի առաջ մեծ երաշտ` ինչից, կարելի է ասել, ամբողջ գյուղը սովի մատնվեց, երկրաշարժ, որ մինչև հիմա դեռ հետևանքներից չենք ազատվել ու էլի շատ ու շատ բաներ»:

Անի Ադամյան | 20 տարեկան | Ani Adamyan | 20 years old

61

At first sight nothing comes to mind while looking at these glass jars. In fact, they belong to a man who was made homeless, a fate he shares with others, due to such landslides.

Առաջին հայացքից ոչինչ չհիշեցնող ապակե բանկաներ: Իրականում սրանք իրերն են մի մարդու, ով իր բախտակիցների նման սողանքի հետևանքով մնացել է անօթևան:

62

Landslides are also the "enemy" of this house. But the old woman does not leave her "floating house". She believes that a woman is the strength of a house and must never abandon it. I do agree, but I also realize she needs to be helped. Thus, each one of us has to do something, just a bit, to at least make her life tolerable.

Այս տան «թշնամին» նույնպես սողանքն է: Սակայն այս տարեց կինը չի լքում իր «օդում սավառնող տունը»: Նա գտնում է, որ տան ամրությունը կինն է, որն իրավունք չունի լքել իր տունը: Համաձայն եմ, պարզապես նրան օգնել է պետք: Անհրաժեշտ է, որ մեզանից յուրաքանչյուրն իր փոքրիկ լուման ներդնի այս կնոջ կյանքը գոնե մի փոքր թեթևացնելու համար:

63

Մեր համագյուղացիներից է: Սողանքից վնասված և ճեղքված տանից նա իր վերջին իրն է հանում, իսկ փոքրիկն այս, չի էլ գիտակցում, թե ինչ վտանգ է իրեն սպառնում:

This woman is moving out her last possession from the landslide damaged and cracked house, whereas the baby in the cradle does not even realize the threat she faces.

64

This is a disaster too. Lots of people earn big money without even thinking that by doing so they facilitate the occurrence of landslides, as well as giving rise to new ecological problems. We can no longer afford to stand aside and do nothing.

Մի աղետ էլ սա է, բայց դե, ոչ բոլորի համար: Մարդիկ կան, ովքեր մեծ գումարներ են աշխատում, չմտածելով անգամ, որ դրանով էլ ավելի են նպաստում սողանքների առաջացմանը, միևնույն ժամանակ առաջ բերելով բնապահպանական նոր խնդիրներ: Փորձենք մի բան անել, ինչքան պիտի նստենք ձեռքներս ծալած:

65

Life in our village was as green and bright as the leaves here. Now, it has become as miserable and dejected as these walls.

Այս տերևի պես կանաչ ու պայծառ է եղել մեր գյուղի բնակիչների կյանքը, հիմա այն դարձել է այս պատերի պես խղճուկ ու անմխիթար:

Մարատ Ավագյան | 18 տարեկան | Marat Avagyan | 18 years old

66

The trees are being cut down. Doesn't anyone think about the consequences? It seems this will all end with disappearance of the forests themselves.

Իսկ անտառները հատում են ու հատում: Ինչ որ մեկը կմտածի՞ հետևանքների մասին: Թվում է, թե անտառահատումը կվերանա միայն անտաnների վերացման հետ միասին:

67

It is not hard to foresee the consequences of careless wood cutting – landslides, a "virus" that our village is infected with.

Սա էլ չմտածված անտառահատման արդյունքն է — սողանքը՝ «հարուցիչ», որով վարակվել է մեր գյուղը:

68

It is not her life she is pondering while living in this tumbledown house. Even though she is not very old, she lives only for the sake of her children, dreaming of a better life for them…at least one protected from disasters.

Բնակվելով այս կիսավեր տանը, նա իր կյանքի մասին չէ, որ մտածում է: Չնայած ոչ այնքան մեծ տարիքին, նա ապրում է իր զավակներով և թոռներով՝ նրանց համար երազելով ավելի լավ կյանք, գոնե՝ քիչ թե շատ աղետներից պաշտպանված:

Քրիստինե Աղաբեկյան | 16 տարեկան | Kristine Aghabekyan | 16 years old

69

People bring firewood from the forests for heating their homes in order to survive during the cold winters. The forests get emptied. People do not realize what damage they are causing to nature and, first of all, to themselves in the process - creating suitable conditions for even greater disasters.

Ձմռանը տները տաքացնելու և ցրտերին դիմակայելու համար մարդիկ կտրում են ծառերը և փայտը տուն տանում: Անտառները դատարկվում են, իսկ մարդիկ չեն էլ հասկանում, թե ինչ մեծ վնաս են հասցնում բնությանը և, առաջին հերթին, իրենց՝ ստեղծելով բարենպաստ պայմաններ ավելի մեծ աղետների համար:

70

A house that has been badly hit by nature.

Տուն, որ ծանր հարված է ստացել բնությունից:

71

Lots of families have lost their houses due to landslides and have become homeless. If somewhat protected, people would stay in the village and live with us. I can just imagine how hard it is for them to leave their homes, abandoning the places where they were born and grew up. If this continues, very soon our village will become empty and deserted… I don't know why, but it makes me sad…

Սողանքների հետևանքով շատերն են կորցնում իրենց տներն ու մնում անօթևան: Եթե մարդիկ, գոնե, ինչ-որ չափով պաշտպանված լինեին, կմնային գյուղում ու կապրեին մեր կողքին: Պատկերացնում եմ, որքան դժվար է նրանց համար թողնել իրենց տունն ու հեռանալ այն վայրերից, որտեղ ապրել ու մեծացել են: Եթե այսպես շարունակվի, ապա շատ շուտով մեր ամբողջ գյուղը կդատարկվի ու կամայանա… իսկ ես, դրանից չգիտես թե ինչու, տխրում եմ…

72

People cut the trees without thinking about their future or the future of their children. Cutting the forests results in a scarcity of oxygen. The tree is not only firewood; is it? Look, we have to protect our children just as these geese here protect their chicks. Let's save our forests and instead of cutting the trees - stop those cutting them down.

Մարդիկ չմտածելով իրենց կամ գոնե երեխաների ապագայի մասին, անխնա հատում են անտառները, ինչն, իր հերթին, առաջ է բերում թթվածնի պակաս: Չէ՞ որ ծառը միայն վառելանյութ չէ: Այ, ինչպես այս նկարում հայտնված սագերն են պաշտպանում իրենց ձագերին, այնպես էլ մենք պետք է պաշտպանենք մեր երեխաներին և փրկենք մեր անտառները՝ ծառերը կտրելու փոխարեն կանգնեցնենք կտրողին:

Մհեր Մկրտումյան | 12 տարեկան | Mher Mkrtumyan | 12 years old

73

The lands start to slide in our village and many have suffered from it.

This is the only bridge leading home that the old woman, who lives alone, must fearfully overcome every day. Last year, when there were no landslides, her son renovated the house, adding another room. Now the stone stairs leading to that room and part of the balcony is likely to fall down. The old woman knows her house is in danger but she refuses to leave it. She has been living here all her life and now it is falling apart before her eyes.

Գյուղում սողանք է սկսվել և դրանից քանի-քանի մարդ է տուժել:

Սա տուն տանող միակ կամուրջն է, որով, վախը սրտում, ամեն օր անցնում է այդ տանը միայնակ ապրող տատիկը: Անցած տարի, երբ դեռ սողանք չկար, տատիկի տունը որդին վերանորոգել էր, նոր սենյակ էր ավելացրել: Հիմա այդ սենյակ տանող քարե աստիճաններն ու պատշգամբի մի մասը ևս խարխլվել է: Տատիկը գիտի, որ ամեն վայրկյան տունը կարող է փլվել: Սակայն նա չի ուզում հեռանալ իր տանից: Տատիկը մի ամբողջ կյանք է ապրել այստեղ, իսկ հիմա աչքի առաջ այդ ամենը փլվում է:

74

Though part of the house had been totally destroyed, and the other part looked so miserable, the lady of the house did not abandon it, preferring to live on her own land. "We can't all leave, can we? We have a lot to do here yet."

Չնայած, որ տան մի մասը ավերվել էր, իսկ մյուս մասն էլ անմխիթար վիճակում էր, տան տիրուհին չէր լքել իր տունը՝գերադասելով ապրել իր հողում. «Բոլորս թողնենք ո՞ւր գնանք, էստեղ դեռ ահագին անելիք ունենք»:

Արթուր Գևորգյան | լուսանկարիչ | Arthur Gevorgyan | photographer

75

Landslides not only destroy homes, but also…Սողանքի հետևանքով ոչ միայն տներն են ավերվում, այլ նաև…

76

This house has been abandoned for the past three months. Human conversation no longer warms the house or enlivens the atmosphere inside. The house is slowly collapsing from "neglect." There are transverse cracks on the walls caused by landslides which expand and daily get deeper. These cracks remind me of lightning, destructive lightning…

Երեք ամիս է, ինչ այս տունը դատարկվել է: Մարդիկ էլ չեն տաքացնում տան օդը և ջերմացնում մթնոլորտը, տունն էլ քիչ-քիչ «անտերությունից» քանդվում է: Սողանքի հետևանքով պատերին առաջացել են լայնակի ճեղքեր, իսկ եղած ճեղքերը օրեցօր խորանում ու կրկնապատկվում են: Այս ճեղքերը կայծակ են հիշեցնում, կործանարար կայծակ…

77

A Candidate of Sciences degree holder used to live in this house. He's been forced to live outside, hardly surviving. When it had a roof, the house was still able to serve as a shelter of sorts, but now the roof too is gone. Today — the roof, tomorrow — the walls, the next day — the house will be just a memory.

Այս տանն ապրում էր գիտությունների թեկնածու, ով այժմ ստիպված բնակվում է դրսում և հազիվ գոյատևում: Տունը դեռ ծառայում էր նրան որպես օթևան, երբ առաստաղ կար, իսկ հիմա՝ դա էլ չկա: Այսօր առաստաղը չկա, վաղը պատերը չեն լինի, մյուս օրն էլ տունը հիշողություն կդառնա:

ՆՇՈՒՄՆԵՐԻ ՀԱՄԱՐ / FOR NOTES

Works were carried out within the frames of Local Level Risk Management (LLRM) module of UNDP funded "Strengthening of National Disaster Preparedness and Risk Reduction Capacities" project, 3rd phase, by the joint efforts of UNDP Armenia project staff and regional representatives of Ministry of Emergency Situations (MoES) of Armenia in partnership with "ARTSIGHT" studio & "PanARMENIAN Photo" agency.

Աշխատանքներն իրականացվել են ՄԱԶԾ «Աղետներին պատրաստվածության և ռիսկի նվազեցման ազգային կարողությունների հզորացում» ծրագրի «Տեղական մակարդակում ռիսկերի կառավարում» բաղադրիչի շրջանակներում՝ ծրագրում ընդգրկված ՄԱԶԾ աշխատակիցների և Արտակարգ իրավիճակների նախարարության մարզային ներկայացուցիչների համատեղ ջանքերով՝ "ARTSIGHT" ստուդիայի և "PanARMENIAN Photo" գործակալության մասնակցությամբ: