T.C.

SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

İŞLETME ANABİLİM DALI

ALMANYA VE TÜRKİYE’DEKİ TÜRK GİRİŞİMCİ TİPOLOJİSİ VE

KARŞILAŞTIRMASI

Abdullah BALLI

1240201073

DOKTORA TEZİ

DANIŞMAN

Prof.Dr. Murat KAYALAR

ISPARTA – 2018

ii

BALLI, Abdullah, Almanya ve Türkiye’deki Türk Girişimci Tipolojisi ve

Karşılaştırması, Doktora Tezi, Isparta, 2018

ÖZET

Dünyadaki bütün ülkelerin ekonomileri açısından büyük önem taşıyan

girişimcilik konusunda, başlangıç aşamasından itibaren girişimcinin başarıya ulaşabilme

olasılığını artırabilecek yöntemler bilimsel olarak araştırılmaktadır. Girişim ve girişimci

özelliklerinden hareketle yapılan araştırmalarda temel hedef noktası, yaşanabilecek

evrelerin öngörülebilmesidir. Bunun için birçok bilim dalı konuya farklı bakış açıları ile

yaklaşmakta, girişim ve girişimcilik konusunda sınıflandırmalar yapılmaktadır. Girişimci

tipolojileri, girişimcilerin sınıflandırılabilmesi esasına dayanmaktadır. Bu konuda yapılan

çalışmaların birleştiği iki girişimci tipolojisi bulunmaktadır. Smith ve Miner (1983)

bunları “esnaf girişimci” ve “fırsatçı girişimci” tipolojileri olarak tanımlamaktadır.

Bu çalışmada Türkiye’deki girişimciler ile Almanya’daki Türk girişimcilerin

girişimci tipolojilerinin belirlenmesi, aralarındaki benzerlik ve farkların ortaya

konulabilmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda Türkiye’den 100 ve Almanya’dan

100’er Türk girişimci olmak üzere toplam 200 girişimci ile anket çalışması yapılarak

veriler toplanmıştır. Verileri toplamak için İşletme Kuruluş Nedenlerinin Etkisi ve

Girişimcilikle İlgili İfadelere Katılma ölçekleri kullanılmıştır. Yapılan analizler

sonucunda Türkiye’deki girişimcilerin ve Almanya’daki Türk girişimcilerin farklı

parametreler altında “esnaf girişimci” ve “fırsatçı girişimci” özelliklerinden hangisine

yakın oldukları tespit edilmiştir. Türkiye’deki girişimcilerin eğitimleri, işçilik

deneyimleri, yönetim deneyimleri, işletme yapıları, riske girme düzeyleri, fırsatları

görebilmeleri, belirsizlik durumlarına yaklaşımları, yeniliğe bakışları ve karar alma

süreçleri yönünden “fırsatçı girişimci”; finansal kaynak çeşitliliği ve kişisel yapıları

yönünden ise “esnaf girişimci” özelliklerini daha fazla taşıdıkları sonucuna ulaşılmıştır.

Almanya’daki Türk girişimcilerin tipolojilerine bakıldığında ise eğitimleri, finansal

kaynak çeşitliliği, işletme yapıları, belirsizlik durumlarına yaklaşımları, kişisel yapıları

ve karar alma süreçleri yönünden “fırsatçı girişimci”; işçilik deneyimleri, yönetim

iii

deneyimleri, riske girme düzeyleri, fırsatları görebilmeleri ve yeniliğe bakışları yönünden

“esnaf girişimci” özelliklerini daha fazla taşıdıkları tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Girişimci, girişimcilik, girişimci tipolojileri, esnaf girişimci, fırsatçı

girişimci

iv

BALLI, Abdullah, Typology and Comparison of Turkish entrepreneurs in Germany

and Turkey, Ph.D. Thesis, Isparta, 2018

ABSRACT

As regards entrepreneurship, which is of great importance in terms of the

economies of all countries in the world, the methods that can increase the success of the

entrepreneur from the beginning are being scientifically investigated. The main goal in

researches based on entrepreneurship and entrepreneurial characteristics is to predict the

stages that may be experienced. For this reason, many scholars are approaching the

subject with different perspectives, and classifications are made about entrepreneurship

and entrepreneurship. For this reason, many scholars are approaching the subject with

different perspectives, and classifications are made about entrepreneurship and

entrepreneurship. Entrepreneur typologies are based on the classification of

entrepreneurs. There are two entrepreneur typologies in which the studies carried out in

this regard are combined. These are "craftsman entrepreneurs" and "opportunistic

entrepreneurs" typologies.

In this study, the determination of entrepreneurs with entrepreneurs in Turkey

typology of Turkish entrepreneurs in Germany, aimed revealing the similarities and

differences between them. 100 entrepreneurs from Turkey in line with this aim, including

100 Turkish entrepreneurs from Germany, made with 200 entrepreneurs survey data were

collected. The Effect of Company Establishment Factors and Entrepreneurship

Participation Scales were used to collect the data. The analysis results under the different

parameters of Turkish entrepreneurs in Germany and entrepreneurs in Turkey "craftsman

entrepreneurs" and "opportunistic entrepreneurs" have been identified which of the

properties they are close to. Entrepreneurs in Turkey, education, work experience,

management experience, company structures, not to risk levels, can see opportunities,

uncertainties approach to the situation, innovative perspective and in terms of decision-

making "opportunistic entrepreneurs"; the diversity of financial resources and the

personal structure of the "craftsman entrepreneur" properties have reached the result of

carrying more. When looking at the typologies of Turkish entrepreneurs in Germany,

v

"opportunistic entrepreneurs" in terms of training, financial resource diversity, firm

structures, approaches to uncertainty situations, personal structures and decision making

processes; it was found that they carried more "craftsman entrepreneurs" in terms of work

experience, management experiences, levels of risk taking, opportunities to see

opportunities and newness of views.

Keywords: Entrepreneur, entrepreneurship, entrepreneur typologies, craftsman

entrepreneur, opportunistic entrepreneur

vi

İÇİNDEKİLER

Sayfa

YEMİN METNİ ......................................................................................................... i

ÖZET.......................................................................................................................... ii

ABSRACT ................................................................................................................. iv

İÇİNDEKİLER .......................................................................................................... vi

KISALTMALAR DİZİNİ .......................................................................................... xii

TABLOLAR DİZİNİ ................................................................................................. xiii

ŞEKİLLER DİZİNİ .................................................................................................... xvi

ÖNSÖZ ...................................................................................................................... xvii

GİRİŞ ......................................................................................................................... 1

BİRİNCİ BÖLÜM

GİRİŞİMCİLİK İLE İLGİLİ KAVRAMLAR VE TEORİLER

1.1. GİRİŞİMCİLİK İLE İLGİLİ KAVRAMLAR ............................................ 7

1.1.1. Girişim Kavramı ................................................................................... 7

1.1.1.1. Girişimin Tanımı .................................................................... 7

1.1.1.2. Girişimin Kapsamı, Türleri ve Önemi .................................... 9

1.1.2. Girişimci Kavramı ................................................................................ 10

1.1.2.1. Girişimci Kavramının Tanımı................................................. 10

1.1.2.2. Girişimci Kavramının Benzer Kavramlarla İlişkisi ................ 11

1.1.2.2.1. Yönetici ve Girişimci İlişkisi ................................. 11

1.1.2.2.2. Sermayedar ve Girişimci İlişkisi ............................ 12

1.1.2.2.3. Lider ve Girişimci İlişkisi ...................................... 12

1.1.2.3. Girişimcilerde Olması Gereken Özellikler ............................. 13

1.1.2.3.1. Özerklik .................................................................. 23

1.1.2.3.2. Başarı İhtiyacı ........................................................ 23

1.1.2.3.3. Fırsat Yönelimi ...................................................... 24

1.1.2.3.4. Kişisel Kontrol Odağı ............................................ 25

1.1.2.3.5. Belirsizliğe Karşı Tolerans ..................................... 26

1.1.2.3.6. Risk Almak ............................................................ 27

1.1.2.3.7. Yenilik ve Yaratıcılık ............................................. 28

vii

1.1.2.4. Girişimcilerde Cinsiyet Farklılıkları ....................................... 30

1.1.2.5. Girişimci Olmayı Etkileyen Faktörler .................................... 34

1.1.2.5.1. Kültür ve eğitim ..................................................... 34

1.1.2.5.2. Aile ve Sosyal Çevre .............................................. 35

1.1.2.5.3. Psikolojik Faktör .................................................... 35

1.1.2.5.4. Yasal, Siyasal ve İdari Faktörler ............................ 36

1.1.2.5.5. Mali Çevre .............................................................. 36

1.1.3. Girişimcilik Kavramı ............................................................................ 37

1.1.3.1. Girişimcilik Kavramının Tanımı ............................................ 37

1.1.3.2. Girişimcilik Eğilimi Kavramı ................................................. 43

1.1.3.3. Başlıca Girişimcilik Türleri .................................................... 48

1.1.3.3.1. Orijinal Girişimcilik ............................................... 48

1.1.3.3.2. İç Girişimcilik ........................................................ 49

1.1.3.3.3. Kurumsal Girişimcilik ............................................ 50

1.1.3.3.4. Profesyonel Girişimcilik ........................................ 51

1.1.3.3.5. Teknik Girişimcilik ................................................ 51

1.1.3.3.6. Sosyal Girişimcilik ................................................. 53

1.1.3.3.7. Çevreci Girişimcilik ............................................... 54

1.1.3.3.8. Girişimci Girişimcilik ............................................ 55

1.1.3.3.9. Etnik Girişimcilik ................................................... 55

1.1.3.3.10.Göçmen Girişimcilik ............................................. 57

1.1.3.4. Girişimciliğin Önemi .............................................................. 59

1.1.3.5. Girişimcilik Süreci .................................................................. 68

1.1.3.5.1. Fırsatların Tanımlanması ve Koşulların İncelenmesi 69

1.1.3.5.2. Kaynakların Belirlenmesi ve Analizi ..................... 71

1.1.3.5.3. Organizasyon.......................................................... 73

1.1.3.5.4. Girişimci ................................................................. 74

1.2. GİRİŞİMCİLİK İLE İLGİLİ TEORİLER .................................................. 76

1.2.1. Girişimcilik ile İlgili Ekonomik Yaklaşımlar ....................................... 76

1.2.1.1. Fizyokrat Düşüncede Girişimcilik .......................................... 77

1.2.1.2. Klasik Okulda Girişimcilik ..................................................... 80

1.2.1.3. Neo-Klasik Okulda Girişimcilik ............................................. 82

1.2.1.4. Schumpeter ve Girişimcilik .................................................... 85

1.2.1.5. Schumpeter Sonrasındaki Gelişmeler ..................................... 89

viii

1.2.2. Girişimcilik ile İlgili Psikolojik Teoriler .............................................. 92

1.2.2.1. Başarı Yaklaşımı ..................................................................... 93

1.2.2.2. Kişilik Yaklaşımı .................................................................... 95

1.2.2.3. Bilişsel Duygusallık Yaklaşımı .............................................. 97

1.2.2.4. Temsilci Kişilik Yaklaşımı ..................................................... 98

1.2.3. Girişimcilik ile İlgili Sosyolojik Teoriler ............................................. 99

1.2.4. Girişimcilik Niyeti ve Planlı Davranış Teorisi ..................................... 103

1.2.4.1. Davranışa Yönelik Tutum....................................................... 105

1.2.4.2. Algılanan Davranış Kontrolü .................................................. 105

1.2.5. Girişimcilikte Yönetimsel Yaklaşımlar ................................................ 106

İKİNCİ BÖLÜM

GİRİŞİMCİLİK TİPOLOJİLERİ

2.1. TİPOLOJİ KAVRAMI VE KAPSAMI ........................................................ 108

2.1.1. Tipoloji Kavramının Tanımı ................................................................. 108

2.1.2. Girişimcilik Tipolojisi Kavramının Girişimcilik Türleri Kavramından

Farkı ...................................................................................................... 110

2.2. TİPOLOJİ OLUŞTURMANIN ÖNEMİ ...................................................... 110

2.3. GİRİŞİMCİ TİPOLOJİLERİ ....................................................................... 115

2.4. GİRİŞİMCİ TİPOLOJİLERİNE YÖNELİK ELEŞTİRİLER .................. 132

2.5. GİRİŞİMCİLİK TİPOLOJİLERİ LİTERATÜR TARAMASI ................ 134

2.5.1. Türkiye’de Yapılan Çalışmalar ............................................................. 134

2.5.2. Yurtdışında Yapılan Çalışmalar ............................................................ 135

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

ALMANYA’DA VE TÜRKİYE’DE TÜRK GİRİŞİMCİLİĞİ

3.1. ALMANYA’DA TÜRK GİRİŞİMCİLİĞİ ................................................... 138

3.1.1. Almanya’da Girişimcilik ...................................................................... 138

3.1.1.1. Almanya’da Girişimciliğin Mevcut Durumu ......................... 138

3.1.1.2. Almanya’da Etnik Girişimcilik .............................................. 141

3.1.1.3. Almanya’nın Etnik Girişimciliğe Yönelik İzlediği Politikalar 142

3.1.2. Almanya’daki Türk Varlığı .................................................................. 144

3.1.2.1. Almanya'da Türk Varlığının Gelişimi .................................... 144

3.1.2.2. Almanya’da Türk Varlığına İlişkin Farklı Kuşaklar .............. 149

ix

3.1.2.3. Türkler’in Avrupa Birliğine Ekonomik Katkısı ..................... 151

3.1.2.4. Almanya’da Türk Çalışanlar ve Girişimcilerin Gelişimi ....... 152

3.1.3. Almanya’da Türk Girişimciliğinin Durumu ......................................... 154

3.1.3.1. Almanya'daki Türk Girişimciliğinin Gelişimi ve Temel Politikalar

................................................................................................ 154

3.1.3.2. Almanya’daki Türk Girişimcilerin Ekonomik Durumu ......... 158

3.1.3.3. Almanya’daki Türk Girişimcilerin Sektörel Dağılımı ............ 161

3.1.3.4. Almanya’daki Türk Girişimciliğinin Önemi .......................... 163

3.1.3.4.1. Almanya Açısından Türk Girişimciliğinin Önemi . 163

3.1.3.4.2. Türkiye Açısından Almanya’daki Türk

Girişimciliğinin Önemi .......................................... 165

3.2. TÜRKİYE’DE GİRİŞİMCİLİK ................................................................... 166

3.2.1. Türkiye'de Girişimcilik ve Özellikleri .................................................. 166

3.2.2. Türkiye'de Girişimciliğin Önemi .......................................................... 167

3.2.3. Türkiye'de Girişimciliğin Tarihsel Gelişimi ......................................... 170

3.2.4. Türkiye'de Girişimcilik Tipolojileri ...................................................... 172

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

GİRİŞİMCİ TİPOLOJİLERİNİN ALMANYA VE TÜRKİYE AÇISINDAN

TESPİTİ VE KARŞILAŞTIRILMASI

4.1. ARAŞTIRMA METODOLOJİSİ ................................................................. 175

4.1.1. Araştırmanın Problemi .......................................................................... 175

4.1.2. Araştırmanın Hipotezleri ...................................................................... 176

4.1.3. Araştırmanın Kapsamı ve Örneklemi ................................................... 177

4.1.4. Ölçüm Araçları ..................................................................................... 179

4.1.5. Verilerin Toplanması ve Değerlendirilmesi ......................................... 181

4.2. BULGULARIN DEĞERLENDİRİLMESİ .................................................. 181

4.2.1. Araştırmada Kullanılan Ölçeklerin Güvenirlik Analizi ........................ 182

4.2.2. Normallik Testi ..................................................................................... 183

4.2.3. Araştırma Örneklem Gruplarına İlişkin Betimleyici İstatistikler ......... 185

4.2.4. Girişimci Tipolojilerinin Temel Özelliklerine Yönelik Analizler ve

Bulgular ................................................................................................ 204

4.2.4.1. Eğitim Düzeylerine Yönelik Analizler ................................... 206

4.2.4.2. Girişimcilerin İşçilik Deneyimlerine Yönelik Analizler ........ 208

4.2.4.3. Girişimcilerin Yönetim Deneyimlerine Yönelik Analizler .... 209

x

4.2.4.4. Girişimcilerin Finansal Kaynak Çeşitliliğine Yönelik Analizler

................................................................................................ 211

4.2.4.5. Girişimcilerin İşletme Yapılarının Esnek veya Katı Olmasına

Yönelik Analizler.................................................................... 212

4.2.4.6. Girişimcilerin Riske Girme Düzeylerine Yönelik Analizler .. 213

4.2.4.7. Girişimcilerin Fırsatları Görebilme Durumlarına Yönelik

Analizler ................................................................................. 215

4.2.4.8. Girişimcilerin Belirsizlik Durumlarına Bakış Açılarına

Yönelik Analizler.................................................................... 217

4.2.4.9. Girişimcilerin Yeniliğe Bakış Açılarına Yönelik Analizler ... 218

4.2.4.10. Girişimcilerin Kişisel Yapılarına Yönelik Analizler .............. 220

4.2.4.11. Girişimcilerin Karar Alma Süreçlerine Yönelik Analizler ..... 221

4.2.5. Girişimcilerin Demografik Bilgilerine Yönelik Analizler ve Bulgular 223

4.2.5.1. Girişimcilerin Cinsiyetlerine Yönelik Analizler ..................... 223

4.2.5.2. Girişimcilerin Yaşlarına Yönelik Analizler ............................ 224

4.2.5.3. Girişimcilerin Yaşamlarının Büyük Bölümünü Geçirdikleri

Yere Yönelik Analizler ........................................................... 225

4.2.5.4. Girişimcilerin İşletme Kuruluş Sermayesinin %50’den Fazlasını

Sağladıkları Yere Yönelik Analizler ...................................... 226

4.2.6. Ölçeklerin Madde Analizleri ................................................................ 226

4.2.6.1. Türkiye’deki Girişimciler ile Almanya’daki Türk

Girişimcilerin İşletme Kuruluş Nedenlerinin Etkisi

Maddeleri Üzerinden Karşılaştırılması ................................... 227

4.2.6.2. Türkiye’deki Girişimciler ile Almanya’daki Türk

Girişimcilerin Girişimcilikle İlgili İfadelere Katılma

Maddeleri Üzerinden Karşılaştırılması ................................... 229

4.2.7. Türkiye’deki Türk Girişimciler ile Almanya’daki Türk Girişimciler

Arasındaki İlişki Analizleri ................................................................... 230

4.2.7.1. Girişimcilik Eğilimleri Yönünden Türkiye’deki Girişimciler

ile Almanya’daki Türk Girişimcilerin Karşılaştırılması ......... 231

4.2.7.2. İşletme Kuruluş Nedenleri Yönünden Türkiye’deki

Girişimciler ile Almanya’daki Türk Girişimcilerin

Karşılaştırılması ...................................................................... 232

4.2.7.3. Türkiye’deki Girişimcilerin Girişimcilik Eğilimleri ile

İşletme Kurma Nedenlerinin Karşılaştırılması ....................... 235

4.2.7.4. Almanya’daki Türk Girişimcilerin Girişimcilik Eğilimleri

ile İşletme Kurma Nedenlerinin Karşılaştırılması .................. 238

xi

4.2.7.5. Türkiye’deki Girişimciler ile Almanya’daki Türk

Girişimcilerin Girişimcilik Eğilimleri ile İşletme Kurma

Nedenleri Arasında Farklılık Analizi...................................... 240

SONUÇ ...................................................................................................................... 243

KAYNAKLAR ......................................................................................................... 257

EKLER ...................................................................................................................... 290

EK 1. ANKET FORMU ........................................................................................... 290

ÖZGEÇMİŞ .............................................................................................................. 297

xii

KISALTMALAR DİZİNİ

AB Avrupa Birliği

ABD Amerika Birleşik Devletleri

Akt: Aktaran

AR-GE Araştırma Geliştirme

ATİAD Avrupa Türk İşadamları ve Sanayicileri Derneği

GİMAT Gıda ve İhtiyaç Maddeleri Toptancıları Sitesi

GSYİH Gayri Safi Yurtiçi Hasılası

GVK Gelir Vergisi Kanunu

KOBİ Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler

KOSGEB Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi

Başkanlığı

OECD Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü

OSTİM Ortadoğu Sanayi Ticaret Merkezi

PDM Planlı Davranış Modelinde

TDK Türk Dil Kurumu

TPB Theory of Planned Behaviour

TÜSİAD Türk Sanayicileri ve İşadamları Derneği

vd. Ve diğerleri

xiii

TABLOLAR DİZİNİ

Tablo 1.1. Girişimci Tanımları .................................................................................... 10

Tablo 1.2. Girişimcilerin Özellikleri ........................................................................... 13

Tablo 1.3. Kadın ve Erkek Girişimcilerin Karşılaştırılması ....................................... 32

Tablo 2.1. Girişimci Tiplerinin Temel Özellikleri .................................................... 117

Tablo 2.2. Filley ve Aldag’ın Girişimci Sınıflandırması .......................................... 117

Tablo 2.3. Girişimci Tipoloji Örnekleri .................................................................... 120

Tablo 3.1. Almanya’daki İşletmelerin İşçi Sayılarına Göre Dağılımı ...................... 139

Tablo 3.2. Almanya’da Göçmen Olmayanlar Arasında ve Göçmenler Arasında

Girişimcilik Oranları ................................................................................ 142

Tablo 3.3. Almanya’nın Alman-Olmayan Nüfusu ve Türk Azınlık ......................... 147

Tablo 3.4. Almanya Türk Kökenli Haneler Ekonomik Verileri (2015) .................... 148

Tablo 3.5. Avrupa Birliği Ülkelerinde Türk Nüfus (2015) ....................................... 148

Tablo 3.6. Almanya’daki Türk Girişimcilerin Ekonomik Gücü (1987 - 2015) ........ 159

Tablo 3.7. Federal Almanya’daki Türk Girişimcilerin Sektörel Dağılımı (2010) .... 163

Tablo 4.1. Ölçekler ve Güvenirlik Analizleri ............................................................ 183

Tablo 4.2. Ölçeklerin ve Nedenlerin Normal Dağılıma Uygunluk Analizi .............. 184

Tablo 4.3. Girişimcilerin Cinsiyet, Yaş, Medeni Hal, Eğitim ve Doğum Yeri

Dağılımları ............................................................................................... 185

Tablo 4.4. Çocuk ve Kardeş Sayıları ile Kardeşler Arasındaki Sıra Dağılımları ..... 188

Tablo 4.5. Büyüme Çağına Kadar En Çok Bulunulan Ortam ile Yaşantının

Büyük Bölümünün Geçirildiği Ortam Dağılımları .................................. 191

Tablo 4.6. İşletmeyi Kurmadan Önce Başka Bir Yerde Çalışma Durumu

Dağılımları ............................................................................................... 192

Tablo 4.7. Önceden Başka Yerlerde Çalışanların Çalıştıkları İşlere, Görevlere

ve Sürelere Göre Dağılımlar .................................................................... 193

Tablo 4.8. Girişimcilerin İlk İşletmelerini Kurdukları Yaş Grubu ve İşletme

Kuruluşundaki Medeni Durum Dağılımları ............................................. 196

Tablo 4.9. Girişimcilerin Şu Anki İşletmelerini Ne Zaman Kurduklarına,

İşletmenin Türüne ve İşletmedeki Görevlerine Yönelik Dağılımları ...... 197

xiv

Tablo 4.10. İşletmenin Kuruluşunda Gerekli Olan Sermayenin %50’den

Fazlasının Sağlandığı Yere Göre Dağılımlar ........................................... 200

Tablo 4.11. İşletme Faaliyet Alanlarına Yönelik Dağılımlar ...................................... 201

Tablo 4.12. Girişimcilerin İşletmelerinde Yönetimin Kimin Elinde Olduğuna ve

İşletmelerde Çalışan İşçi Sayılarına Yönelik Dağılımlar ........................ 203

Tablo 4.13. Türkiye’deki ve Almanya’daki Türk Girişimcilerin Eğitim

Düzeylerinin Karşılaştırılması ................................................................. 207

Tablo 4.14. Türkiye’deki ve Almanya’daki Türk Girişimcilerin İşçilik

Deneyimleri Grup İstatistikleri ve t-Test Analizi .................................... 208

Tablo 4.15. Türkiye’deki ve Almanya’daki Türk Girişimcilerin Yönetim

Deneyimleri Grup İstatistikleri ve t-Test Analizi .................................... 210

Tablo 4.16. Türkiye’deki ve Almanya’daki Türk Girişimcilerin Finansal Kaynak

Çeşitliliğine Yönelik Grup İstatistikleri ve t-Test Analizi ....................... 211

Tablo 4.17. Türkiye’deki ve Almanya’daki Türk Girişimcilerin İşletme Yapısına

Yönelik Grup İstatistikleri ve t-Test Analizi ........................................... 213

Tablo 4.18. Türkiye’deki ve Almanya’daki Türk Girişimcilerin Riske Girme

Düzeyine Yönelik Grup İstatistikleri ....................................................... 214

Tablo 4.19. Türkiye’deki ve Almanya’daki Türk Girişimcilerin Fırsatları

Görebilme Durumu Yönelik Grup İstatistikleri ....................................... 216

Tablo 4.20. Türkiye’deki ve Almanya’daki Türk Girişimcilerin Belirsizlik

Durumlarına Bakış Açılarına Yönelik Grup İstatistikleri ........................ 218

Tablo 4.21. Türkiye’deki ve Almanya’daki Türk Girişimcilerin Yeniliğe

Bakışlarına Yönelik Grup İstatistikleri .................................................... 219

Tablo 4.22. Türkiye’deki ve Almanya’daki Türk Girişimcilerin Kişisel

Yapılarına Yönelik Grup İstatistikleri ..................................................... 221

Tablo 4.23. Türkiye’deki ve Almanya’daki Türk Girişimcilerin Karar Alma

Süreçlerine Yönelik Grup İstatistikleri .................................................... 222

Tablo 4.24. Türkiye’deki ve Almanya’daki Türk Girişimcilerin Cinsiyetleri

Arasında Çapraz Karşılaştırma ve Ki-Kare Test Analizi ......................... 223

Tablo 4.25. Türkiye’deki ve Almanya’daki Türk Girişimcilerin Yaşları

Arasındaki İlişkiye Yönelik t-Test Analizi .............................................. 224

xv

Tablo 4.26. Türkiye’deki ve Almanya’daki Türk Girişimcilerin Yaşamlarının

Büyük Bölümünü Geçirdikleri Yer Arasındaki İlişkiye Yönelik

t-Test Analizi ........................................................................................... 225

Tablo 4.27. Türkiye’deki ve Almanya’daki Türk Girişimcilerin İşletme Kuruluş

Sermayesinin %50’den Fazlasını Sağladıkları Yer Arasındaki

İlişkiye Yönelik Anova Analizi ............................................................... 226

Tablo 4.28. Türkiye’deki ve Almanya’daki Girişimcilerin İşletme Kuruluş

Nedenlerinin Etkisi Ölçek Maddeleri Ortalama ve Standart Sapma

Değerleri .................................................................................................. 227

Tablo 4.29. Türkiye’deki ve Almanya’daki Girişimcilerin Girişimcilikle İlgili

Maddelere Katılma Ölçek Maddeleri Ortalama ve Standart Sapma

Değerleri .................................................................................................. 229

Tablo 4.30. Türkiye’deki Girişimciler ile Almanya’daki Türk Girişimcilerin

Girişimcilik Eğilimleri Arasındaki İlişki Analizi .................................... 231

Tablo 4.31. Türkiye’deki Girişimciler ile Almanya’daki Türk Girişimcilerin

İşletme Kuruluş Nedenleri Arasındaki İlişki Analizi .............................. 233

Tablo 4.32. Türkiye’deki Girişimciler ile Almanya’daki Türk Girişimcilerin

İşletme Kuruluş Nedenleri Grup İstatistikleri .......................................... 234

Tablo 4.33. Türkiye’deki Girişimcilerin Girişimcilik Eğilimleri ile İşletme

Kuruluş Nedenleri Arasında Korelasyon Analizi .................................... 235

Tablo 4.34. Almanya’daki Türk Girişimcilerin Girişimcilik Eğilimleri ile

İşletme Kurma Nedenleri Arasında Korelasyon Analizi ......................... 238

Tablo 4.35. Türkiye’deki Girişimciler ile Almanya’daki Türk Girişimcilerin

Girişimcilik Eğilimleri ile İşletme Kurma Nedenleri Arasındaki

Farklılık Analizi ....................................................................................... 241

xvi

ŞEKİLLER DİZİNİ

Şekil 1.1. Girişimci Özellikleri ..................................................................................... 14

Şekil 1.2. Girişimcilik Sürecindeki Temel Faktörler.................................................... 69

Şekil 2.1. Yeşil Girişimci Tipolojisi ........................................................................... 125

Şekil 2.2. Girişimcilik Politikası Tipolojileri ............................................................. 130

Şekil 3.1. 2016 Yılı Verilerine Göre Almanya’daki İşletmelerin İşçi

Sayılarına Göre Dağılımı ........................................................................... 140

Şekil 3.2. Almanya’da Türk Kökenli Girişimcilerin Gelişimi ................................... 159

Şekil 4.1. Girişimcilerin Cinsiyet, Yaş, Medeni Hal, Eğitim ve Doğum Yeri

Dağılımları ................................................................................................. 187

Şekil 4.2. Çocuk ve Kardeş Sayıları ile Kardeşler Arasındaki Sıra Dağılımları ........ 190

Şekil 4.3. Büyüme Çağına Kadar En Çok Bulunulan Ortam ile Yaşantının

Büyük Bölümünün Geçirildiği Ortam Dağılımları .................................... 192

Şekil 4.4. İşletmeyi Kurmadan Önce Başka Bir Yerde Çalışma Durumu

Dağılımları ................................................................................................. 193

Şekil 4.5. Önceden Başka Yerlerde Çalışanların Çalıştıkları İşlere,

Görevlere ve Sürelere Göre Dağılımlar ..................................................... 195

Şekil 4.6. Girişimcilerin İlk İşletmelerini Kurdukları Yaş Grubu ve İşletme

Kuruluşundaki Medeni Durum Dağılımları ............................................... 197

Şekil 4.7. Girişimcilerin Şu Anki İşletmelerini Ne Zaman Kurduklarına,

İşletmenin Türüne ve İşletmedeki Görevlerine Yönelik Dağılımları ......... 199

Şekil 4.8. İşletmenin Kuruluşunda Gerekli Olan Sermayenin %50’den

Fazlasının Sağlandığı Yere Göre Dağılımlar ............................................. 201

Şekil 4.9. İşletme Faaliyet Alanlarına Yönelik Dağılımlar ........................................ 202

Şekil 4.10. Girişimcilerin İşletmelerinde Yönetimin Kimin Elinde Olduğuna ve

İşletmelerde Çalışan İşçi Sayılarına Yönelik Dağılımlar ........................... 204

xvii

ÖNSÖZ

Bu çalışma aynı etnik kökenden gelen insanların içerisinde bulunmuş oldukları

toplumun demografik yapısı ile zamanla etkileşim içerisinde olduklarını ve bireylerin

aynı etnik kökenden gelmiş olsalar dahi bulunulan coğrafyaya bağlı olarak bazı

değişimlere uğradıkları ve bu değişimler sayesinde bireylerin girişimcilik ile ilgili

algılarının farklılaşabildiğini göstermek ve ülkemizde “Türk Girişimci Tipolojileri”nin

belirlenmesine yönelik yapılacak çalışmalara da temel olabilecek bir kaynak oluşturmayı

amaçlamaktadır.

“Almanya ve Türkiye’deki Türk Girişimci Tipolojisi ve Karşılaştırması”

konulu tezimi yazmamda bana destek olan başta danışmanım Prof.Dr. Murat

KAYALAR’a ve Tez İzleme Komitesi üyesi olan ve yardımlarını benden esirgemeyen

Dr.Öğrt.Üyesi Zafer YILDIZ’a sonsuz teşekkürlerimi sunuyorum.

1

GİRİŞ

İktisadi açıdan gelişmenin başlıca etkeni olarak sayılan girişimcilik, kavramsal

olarak yıllardır bilinen bir olgu olmasına karşılık özellikle 1980’li yıllardan sonra

popülaritesini daha da artırmıştır. Artan işsizlik sorununa bir çözüm oluşturabilmesi,

ekonomik konjonktürde yaşanan değişimler, iktisadi kaynakların daha verimli

kullanılabilecek alanlara yönlendirilmesi ve üretkenliğin artırılabilmesi, piyasalarda

rekabetin teşvik edilmesi gibi birçok iktisadi konuda girişimcilik, önemli bir aktör olarak

yer almaktadır. Bundan dolayı girişimcilik birçok bilimsel disiplinin ilgi alanına

girmekte, girişimcilikte başarıya ulaşma olasılığını artırabilmek üzere birçok akademik

çalışma yapılmaktadır.

Girişimcilikte yeteneğin, fikrin, sermayenin ve enformasyonun bir arada olması

gereklidir (Sexton ve Smilar, 1996: 2). Schumpeter’e göre girişimci, bu bileşenleri farklı

bir çalışma üslubu yaratarak kullanabilen, yenilik üreten ve mevcut teknolojileri

farklılaştırabilen kişidir (Kuratko ve Hodgetts, 2001: 29). Girişimcilik ise bir süreçtir. Bu

süreç kişi veya kişilerin birlikte, toplumun gereksinimi olan mal ve hizmetleri üretmek ya

da dağıtmak üzere kazanç odaklı bir organizasyon kurması, sürdürmesi ve geliştirmesi

evrelerini kapsamaktadır (Ufuk ve Özgen, 2000). “Ekonomi Okulu” yandaşları

girişimcilerin yeni işletmeler kurduklarını, böylece yeni mesleki alanlar oluşturduklarını,

bunun sonucu olarak bütüncül şekilde ekonomik gelişmeye katkı sağladıklarını ve

gelişmişlik düzeyini artırdıklarını ileri sürmektedirler (Casson, 1990: 2). “Eğitim Okulu”

yandaşlarına göre ise girişimcilik kavramı geniş bir anlam ve uygulama alanına sahiptir.

Girişimcilik, bireyin hayal gücünü, yaratıcılığını, sorumluluk yüklenmesini,

düşünceleri organize etmesini ve betimlemesini, karar vermesini ve iletişim becerilerini

kapsayan bir kavramdır (Bridge vd., 1998: 21). Girişimci ise girişimi hayal edip

kurgulamasının yanında hayata geçiren kişidir (Coulter, 2003: 16-17). Girişimciliğin

özünde yeni bir işletme kurma ve sürdürebilme kavramını içeren birçok farklı tanımlama

ve açıklama bulunmakta, bunlara ilerleyen bölümlerde ayrıntılı şekilde değinilmektedir.

Evrensel olarak uygulanabilir girişimci paradigmalarının yokluğu, yeniden

tanımlamaların yetersizlikleri, girişimcilik konusunda ortak bir tanımlamaya

2

ulaşılamamış olmasından kaynaklanmaktadır (Rauch ve Frese, 2000: 118, Özkul: 2008:

131).

Girişimcilik iktisadi açıdan işgücüne olan talebi artırmakta, iktisadi kalkınmayı

hızlandırmakta, yeni sanayi dallarının ortaya çıkmasına yol açmakta, toplumsal gelir

düzeyinin artmasına ve daha geniş kitlelere dağılmasına destek olarak orta gelir grubunun

güçlenmesine destek olmakta, bölgeler arasında kalkınmışlık düzeylerindeki uçurumları

azaltmakta işlevseldir (İlhan, 2005; Carree ve Thurik, 2003; Van Praag ve Versloot, 2007;

Özkul ve Dulupçu, 2007). Sosyal açıdan ise değer yaratmada, üretilen inovatif mal ve

hizmetleri toplum yararına sunarak yaşam kalitesinin iyileştirilmesine katkı sağlamada,

toplumsal yapıda yenilikçi ve değişimci bir süreç başlatmakta girişimciliğin işlevsel

yönleri bulunmaktadır (Acs and Varga, 2005; Bozkurt vd., 2012: 234).

Bu bağlamda girişimcilik, birçok ülkede olduğu gibi Türkiye’de de önemini her

geçen gün artırmaktadır. Geçmiş yıllarda KOBİ politikalarının bir eklentisi olarak ele

alınan girişimcilik politikası, artık ayrı bir politika olarak ele alınmaya başlanmıştır.

Onuncu Kalkınma Planı hazırlık çalışmaları kapsamında girişimcilik konusuna yönelik

olarak KOBİ’lerden ayrı bir İhtisas Komisyonunun oluşturulması, Plan kapsamında

girişimciliğe ayrı bir başlık açılması bunun önemli göstergeleridir. Bu kapsamda

KOSGEB tarafından hazırlanan “Girişimcilik Stratejisi ve Eylem Planı 2015-2018”,

01.01.2015 tarih ve 29403 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir.

Girişimcilerin temel özellikleri konusunda literatürde ortak bir çerçevenin

çizilemediği görülmektedir. İnsanların çok farklı kişilik özellikleri sergilemeleri, bunun

temel nedeni olarak gösterilebilir. Konuyla ilgili yapılan araştırmalara bakıldığında

girişimcilerin bazı özellikleri yenilikçi ve yaratıcı (Schumpeter, 1954; Thompson, 1999;

Hisrich vd., 2005), risk alan (McClelland, 1961; Hull vd., 1980; Thompson, 1999; Hisrich

vd., 2005; Bozkurt ve Alparslan, 2013), inisiyatif sahibi (Schumpeter, 1954), başarı

güdülü (McClelland, 1961; Hansemark, 1998; Kutanis, 2006), liderlik özellikleri taşıyan

(Hull vd, 1980; Raposo vd., 2008), değişim odaklı (Hisrich, 2005) şeklinde sayılabilir.

Bunların dışında girişimci özellikleri arasında kaynak bulma, değer yaratma, ağ

bağlantıları kurabilme, bilgi ve beceri sahibi olma, sermaye yaratabilme, hırs sahibi olma,

bağımsızlık ve özerklik tutkusu olma, kendini işe adama gibi birçok özelliğe

araştırmalarda yer verilmektedir. Girişimci özellikleri ve girişimlerin nitelikleri, yeni

3

girişimlerin başarıya ulaşabilmeleri için uygulamaları gereken stratejileri önceden

belirleyebilmek adına önemlidir. Bireysel deneyimler kadar başkalarının yaşadıklarını ve

ortaya koyduklarını bilmek, başarıya ulaşabilme olasılığını artıracaktır.

Girişimci özelliklerinin çok farklı olması, sınıflamayı da zorlaştırmaktadır. Bu

noktada girişimci tipolojileri devreye girmektedir. Sözcük anlamı nesnelerin türlerine

göre sınıflandırılması olan tipoloji, çeşitliliğin organize edilmesini sağlamanın bir yolunu

sunmaktadır (Woo vd., 1991: 95). Girişimcilerin heterojen bir grup olması, literatürde

farklı girişimci tiplerinin de ortaya çıkmasına yol açmış, farklı tipler ve alt gruplar içinde

sınıflandırmalar yapılmıştır. Bazı araştırmacılar girişimcilerin demografik özellikleri

üzerinden, bazıları psikolojik yönden, bazıları iş ve yönetim strateji yönünden girişimci

özelliklerini inceleyerek farklı tipolojiler geliştirmişlerdir (Rauch ve Frese, 2000: 118).

Bütün girişimcileri kapsayacak nitelikte tek bir tipoloji tanımının geliştirilmesi veya

sınırları belirli bir sınıflandırma yapılması, girişimcilerin farklı kişilik özellikleri

göstermeleri nedeniyle mümkün değildir. Girişimciler, gösterdikleri özellikler ile birden

fazla sınıflandırmaya girebilmektedirler. Tipolojiler, girişimcilerin değerlerini, düşünme

sistemlerini, genel etkinliklerini, eylem öncesi hareketlerini anlamak, ortaya koydukları

uygulamaları çözümlemeyebilmek adına bir temel sağlamaktadır (Filion, 1998: 3).

Girişimcilerin aldıkları kararlar, izledikleri strateji tipini doğrudan veya dolaylı

olarak etkilemektedir. İşletmenin karar alma süreçlerinde girişimci aktif bir rol aldığı için,

girişimci tipinin işletme stratejileri üzerinde önemli bir etkisi bulunmaktadır (Dinçer vd.,

2012: 257). Bu bağlamda, girişimci tipolojilerinin belirlenmesi daha fazla değer

kazanmaktadır. Her ne kadar girişimciliği sınıflandırabilmek adına iyi tanımlanmış bir

özellikler kümesi oluşturmak zor olsa da (Siu, 1995: 53-54), literatürde girişimcilerin

birtakım özelliklerini temel alarak yapılan farklı tipoloji tanımları bulunmaktadır. Bu

tipolojiler arasında en çok bilinen sınıflandırma, Smith (1967) tarafından yapılan “esnaf

girişimci” ve “fırsatçı girişimci” sınıflandırmasıdır. Esnaf girişimci tipi düşük seviyede

eğitim ve öğretim görmüş, sosyal farkındalık ve katılımcı yönü düşük, sosyal çevre ile

mücadelede beceriksizlik hissi, finansal kaynakları sınırlı girişimciyi tarif etmektedir.

Fırsatçı girişimci tipinde ise daha yüksek bir eğitim ve öğretim, daha yüksek sosyal

farkındalık ve katılım, sosyal çevre ile baş etmek konusunda kendisine daha fazla güven

duyma, geleceğe ve yeniliklere yönelik bilinçlenme ve yönlenme eğilimi olan, farklı

4

finansal kaynakları kullanabilen ve farklı stratejiler geliştirebilen girişimci tipi

tanımlanmaktadır (Smith ve Miner, 1983: 326).

Türkiye’de girişimcilik alanındaki literatürde girişimcilik tipolojilerine yönelik

çok fazla bir çalışmaya rastlanılmamıştır. Girişimcilerin veya girişimlerin özellikleri

yönelik birçok çalışma var iken, girişimci tipolojilerinin fazla çalışılmamış bir konu

olduğu tespit edilmiştir. İşletmelerin stratejilerine etkisi olduğu bilinen girişimci

tipolojilerinin araştırılmasının ve konuyla ilgili daha fazla akademik çalışmanın

yapılmasının, yeni girişimlerin başarısını da artıracağı düşünülmektedir.

Ülke ekonomilerinin gelişmesinde girişimcilik dinamik bir güç oluşturmaktadır.

Bu açıdan ekonomik sistem içerisinde girişimciliğin hayati bir önemi vardır.

Girişimciliğin başarıya ulaşmasında girişimcinin bilgi birikimi, cesareti, yeteneği ve

yaratıcılığı gibi faktörlerin dışında girişimci tipolojilerinin bilinmesi, özellikle başlangıç

sürecinde yapılacak değerlendirmeler açısından önem taşımaktadır. Bu çalışmada

Türkiye’deki girişimcilerin tipolojilerinin belirlenmesi ile birlikte Almanya’daki Türk

girişimcilerin de tipolojilerinin belirlenmesi, her iki ülkedeki Türk girişimciler arasında

tipoloji yönünden benzerlik ve farklılıkların ortaya konulması öncelikli amaç olarak

belirlenmiştir. Nitel ve nicel araştırma yöntemlerinin karma olarak kullanıldığı çalışmada

verilerin toplanması için anket yöntemi kullanılmıştır. Araştırma, Ankara ilindeki

işletmeler ile Almanya’da Türklerin yoğun şekilde yaşadıkları birkaç il ile sınırlı

tutulmuştur.

Çalışmanın birinci bölümü girişim, girişimci ve girişimcilik kavramları ile

girişimcilik teorilerinin ele alındığı bölümdür. Bu bölüm girişimcilik ile ilgili kavramlar

ve girişimcilikle ilgili teoriler olmak üzere iki alt bölüme ayrılmıştır. Birinci alt bölümde

girişim, girişimci ve girişimcilik kavramları ele alınmıştır. Girişim tanımı, kavramı,

kapsamı, türleri ve önemi incelendikten sonra girişimcilik kavramına yönelik tanımlara

yer verilmiştir. Girişimci kavramının benzer kavramlarla ilişkilerine yönelik açıklamalar

yapılmış, devamında girişimcilerde olması gereken özellikler konusu irdelenmiştir.

Girişimci özelliklerine yönelik açıklamaların devamında insanları girişimci olmaya

yönelten faktörlere yönelik açıklamalara yer verilmiştir. Girişimciliğin ele alındığı alt

bölümde ise öncelikle girişimcilik kavramına yönelik tanımlar incelenmiş, girişimcilik

eğilimi kavramı açıklanmıştır. Başlıca girişimcilik türlerine yönelik açıklamalardan sonra

5

girişimciliğin önemi ve formel girişimcilik süreci incelenmiştir. Çalışmanın birinci

bölümünün ikinci alt bölümü girişimcilik ile ilgili teorilere ayrılmıştır. Bu bölümde

öncelikle girişimcilik ile ilgili ekonomik yaklaşımlar incelenmiştir. Fizyokrat düşünce,

klasik okul, neo-klasik okul, Schumpeter ve sonrası dönemlerdeki girişimcilik

yaklaşımlarının açıklanmasından sonra girişimcilikte yönetimsel yaklaşımlar ele

alınmıştır. Girişimciliğe yönelik psikolojik yaklaşımlar içerisinde başarı yaklaşımı,

kişilik yaklaşımı, duygusallık yaklaşımı ve temsilci kişilik yaklaşımı üzerinden konuya

açıklık kazandırılmıştır. Sosyolojik açıdan girişimcilik yaklaşımlarında ise sosyal çevre,

güven ve ahlak konuları irdelenmiştir. Bu alt bölümün sonunda girişimcilik niyeti ve

planlı davranış teorisine yönelik açıklamalara yer verilmiştir.

Çalışmanın ikinci bölümü girişimcilik tipolojileri incelemesini kapsamaktadır. Bu

alt bölümde öncelikle tipoloji kavramına açıklık kazandırılmış, devamında tipoloji

oluşturmanın önemi açıklanmıştır. Girişimci tipolojilerine yönelik araştırmalar üzerinden

yapılan derlemeler ile girişimci tipolojileri incelendikten sonra bu tipolojilere yönelik

eleştirilere yer verilmiştir. Girişimcilik tipolojileri ile girişimcilik teorileri arasındaki

ilişkilere yönelik açıklamalardan sonra girişimcilik tipolojileri konusunda literatür

taraması sonuçları ile bölüm bitirilmiştir.

Çalışmanın üçüncü bölümü Almanya’da Türk girişimciliği ve Türkiye’de

Girişimcilik konularını içermektedir. Bu bölüm Almanya’da girişimcilik, Almanya’daki

Türk varlığı, Almanya’da Türk girişimciliği ve Türkiye’de girişimcilik olmak üzere dört

alt bölümden oluşmaktadır. Birinci alt bölümde Almanya’da girişimcilik konusu ele

alınmış, etnik girişimcilik konusundaki incelemelerden sonra Almanya’da yabancı

kökenli girişimcilere yönelik izlenen politikalara açıklık getirilmiştir. İkinci alt bölümde

Almanya’daki Türk varlığı ele alınmıştır. Öncelikle tarihsel süreçte Almanya’daki Türk

varlığının gelişimi açıklanmıştır. Devamında Türklerin Avrupa Birliğine ekonomik

katkılarına yönelik araştırmaların sonuçlarına yer verilmiştir. Almanya’daki Türk

çalışanlar ve girişimciler konusu bu alt bölümün sonunda ele alınmıştır. Üçüncü alt

bölümde Almanya’daki Türk girişimciliği konusu irdelenmiştir. Bu alt bölümde

Almanya’daki Türk girişimciliğinin gelişimi ve temel politikalar açıklandıktan sonra

ekonomik açıdan Almanya’daki Türk girişimcilerin durumlarına yönelik tespitlere yer

verilmiştir. Almanya’daki Türk girişimcilerin sektörel dağılımına yönelik incelemelerden

6

sonra Almanya’daki Türk girişimciliğinin önemi açıklanarak bu alt bölüm bitirilmiştir.

Dördüncü alt bölümde Türkiye’de girişimcilik konusu ele alınmıştır. Türkiye’deki

girişimciliğin tanımı, özellikleri ve önemi ile ilgili açıklamalardan sonra tarihsel gelişim

incelenmiş, Türkiye’deki girişimcilerin tipolojilerine bölüm sonunda yer verilmiştir.

Çalışmanın dördüncü bölümü araştırma ve analizlere ayrılmıştır. Bu bölümde

öncelikle araştırmanın metodolojisi açıklanmıştır. Araştırmanın problemi, hipotezleri,

araştırma alanının tanımlanması, ana kütle ve örneklem gruplarına yönelik açıklamalar,

ölçüm araçları ve verilerin toplanması konularında metodoloji bölümünde gerekli

açıklamalar yapılmıştır. Almanya’daki Türk girişimciler ve Türkiye’deki girişimciler ile

yapılan anket çalışmasından elde edilen verilerin analizlerine, elde edilen sonuçlara ve

yorumlara bulguların değerlendirilmesi alt bölümünde yer verilmiştir. Bu alt bölümde

öncelikle kullanılan ölçeklerin güvenirlik analizleri ve normallik testi yer almaktadır.

Daha sonra betimleyici istatistikler, araştırma hipotezlerine yönelik analizler ve bulgular

gelmektedir.

7

BİRİNCİ BÖLÜM

GİRİŞİMCİLİK İLE İLGİLİ KAVRAMLAR VE TEORİLER

Girişim, girişimcilik ve girişimci kavramları uygulamada çoğu zaman idareci,

müessese ve ticari işletme kavramları ile birbirlerine karıştırılmaktadır. Bu kavramlar

arasındaki farklılıkları ortaya koymak ancak bunların birbirlerinden farklı özelliklerini

vurgulamak ile mümkündür. Bu nedenle, çalışmanın ilk bölümünde bu kavramlara ilişkin

kavramsal tanımlamalar ve açıklamalar sunulacak ve farklı yaklaşımlar çerçevesinde

bilgiler özetlenecektir.

1.1. GİRİŞİMCİLİK İLE İLGİLİ KAVRAMLAR

Bu bölümde girişimcilik ile ilgili girişim, girişimci ve girişimcilik kavramları

sırayla ele alınmakta ve açıklanmaktadır.

1.1.1. Girişim Kavramı

Bu alt bölümde öncelikle girişim tanımı ele alınarak incelenmektedir. Bölümün

devamında girişimin kapsamı, türleri ve önemine yer verilmiştir.

Girişimin Tanımı

Global bir çevrede, bilgi ve enformasyon büyük bir hızla el değiştirebildiği bu

ortamda zorlu rekabet şartlarında toplumların varlıklarını sürdürebilmeleri ve ayakta

kalabilmeleri ancak bu toplumların gelişmişlik ve ekonomik düzeylerine bağlıdır.

İnsanlığın ve medeniyetin gelişiminde sanayi toplumundan bilgi toplumuna geçişle

birlikte girişimcilik büyük bir önem kazanmıştır. Girişimciliğin hayatımıza girmesi ile

birlikte yeni düşünce ve idelerin üretim araçları ile birlikte bir araya gelmesiyle üretim

gerçekleşmiştir. Üretimin meydana gelmesi buna bağlı olarak istihdamın artmasını

sağlamış toplumların ekonomik ve yaşam standartlarının gelişmesine katkıda bulunarak

refah düzeylerinin artmasını sağlamıştır. İnsanlık tarihi kadar eski olduğunu

8

söyleyebileceğimiz girişimcilik tarihin farklı dönemlerinde farklı şekillerde karşımıza

çıkmış zaman içerisinde değişik yolculuklar yaparak günümüz bilgi çağında ise çok daha

farklı biçim ve şekillerde karşımıza çıkmaktadır (Aşkın vd., 2011: 55).

Günümüzde girişim çeşitli ölçeklerde bir işletmenin kurulması veya kurulan

işletmenin büyütülmesi olarak tanımlanmaktadır. Söz konusu bu yaklaşım biçimi birçok

kişi tarafından da daha farklı şekillerde tanımlanmıştır. Diğer bir tanım ile Türk Dil

Kurumu'na göre girişim, herhangi bir işe girişme veya teşebbüs etme olayına, girişimci

kavramı ise söz konusu bu girişme eylemine özne konumunda olan kişiye girişimci veya

müteşebbis de denmektedir. Müteşebbis herhangi bir ticari alanda gerek beşeri gerekse

maddi sermaye koyan kişidir (Gözek, 2006: 3).

Bireylerin herhangi bir kimseye bağlı olmadan hayallerini gerçekleştirmek

istemeleri, yeteneklerini ortaya koymak veya içinde bulundukları topluma

yaratıcılıklarını ispatlamak istemeleri bu bireylerin arzu ettikleri bu hedeflere

ulaşabilmeleri maksadıyla onları bir işletme kurmaları konusunda zorunlu hale getirir. Bu

sayede kurulan her işletme birer girişimdir ve girişim vasıflarını barındırır. Başka

insanların yanında çalışma olanağına sahip olmayan bireyler her ne kadar kendi

işletmelerini kurulmuş olsalar dahi bu kişilerin bu işletmeleri kurmalarında en büyük

etken sahip oldukları girişimcilik ruhunun kendilerinde uyandırmış olduğu bir girişimci

içgüdüsüdür. En yalın haliyle girişimci, içinde bulunmuş olduğu toplumun ihtiyacı olan

mal ve hizmetleri üretmek amacıyla sahip olduğu beşeri sermayeyi ve maddi olanaklarını

ne riske atan kimsedir. Risk almak, girişimciliğin en tabii doğasıdır. Belirli riskleri alarak

pazara giren her girişimci üretmiş olduğu mal ve hizmetlerin karşılığında kazanç olarak

belirli bir kar veya kazanım elde etmek ister. Bu düşünce girişimci olmanın temelini teşkil

eder (Müftüoğlu, 1994: 74-75).

OECD, girişim kavramı ve girişimciliğin uygulanmasına yönelik iki kavramdan

bahsetmektedir. Bunlardan ilki girişimi, işletme girişimciliği olarak ele almaktadır. Bu

denli bir girişimciliğin gelişip mesafe kat edebilmesi için, işletme kurmak yada idare etme

hususunda genellikle deneme yanılma temelini baz alan ve konuya eğitim öğretim

müfredatı içerisinde değinerek, genç bireylere yardımcı olacak bir program dizayn etme

sorunu olarak değerlendirmektedir. Diğer yaklaşım ise girişimciliği, kişilere, kurumlara,

işletmelere, toplumlara güç veren, imkânlara sunan, bir takım nitelikler ve kabiliyetler

9

silsilesi olarak görmektedir. Toplumlar, medeniyetler bu nitelikler ve kabiliyetler dizisi

ile karşı karşıya kaldıklarında, süratle sosyal ve ekonomik bir farklılaşma ile daha elastik,

inovatif ve yaratıcı bir vasıf kazanmaktadırlar (Bridge, O’Neil ve Cromie, 1998: 22).

Girişimcilik, yetenek, fikir, sermaye ve enformasyonun birlikte bir arada olmasını

gerekli kılar. Bu bir arada olma prosesi, riskli, net olmayan ve bazen de gelişigüzel olabilir

ancak sürekli aktif bir yapıya sahiptir. Girişimcilik, kişiden kişiye farklı anlamlar ifade

etmektedir. “Girişimcilik” ve “Girişimci” kavramı ile ilgili olarak tam bir mutabakat söz

konusu değildir (Sexton ve Smilar, 1996: 2).

Girişimin Kapsamı, Türleri ve Önemi

Girişim kavramının tanımından da anlaşılacağı üzere, girişim kendine özgü

birtakım karakteristik özellikleri taşımakta ve bu yönleri ile genel anlamdaki işletme ve

ticari işletme kavramlarından ayrılmaktadır.

Genel olarak işletme kavramı ile girişim kavramlarının birbirine karıştırıldığı

görülmektedir. Ancak bu iki kavram birbirine yakın anlamlar ifade etse de değişik

anlamlar taşımaktadırlar. İşletme ve girişimin ortak yanı, içinde bulunmuş oldukları

toplumun gereksinimleri olan mal ve hizmetleri üreten ekonomik ve teknik yapılar

olmasıdır. Girişim ve işletmeyi birbirinden ayıran en önemli fark, girişimin belirli bir

piyasa içerisinde olması ve içinde bulunmuş olduğu piyasada gelir elde eden bir işletme

olmasıdır. Dolayısıyla girişim, anlam bakımından işletmeye göre daha dar bir anlam ifade

etmektedir. Bu nedenle girişim bir işletmenin taşımış olduğu tüm özellikleri bünyesinde

barındırmasına rağmen her işletme girişimin sahip olmuş olduğu tüm özellikleri

bünyesinde barındırmaz. Bu bağlamda her girişimin işletme olduğu fakat her işletmenin

girişim olmadığı anlaşılmaktadır (Yıldız, 2007: 5).

Örneğin Kızılay’ı bir işletme olarak, devlet hastaneleri, Atatürk Orman Çiftliği ve

Gazi Üniversitesi ise bir girişim örneği olarak verilebilir. Aynı zamanda Rixos Oteli,

Kelebek Mobilya, Kuaför Ahmet ise işletme ve girişimin sahip olduğu tüm özellikleri

taşımaktadır ve insanların gereksinimleri olan mal ve hizmetleri üreten ekonomik ve

teknik yapılardır. Ayrıca bahse konu olan her üç kuruluşunda birer piyasası vardır ve bu

piyasadan kazanç elde etmektedirler. Bu nedenle temel gayeleri bir kazanç yahut kar elde

10

etmektir. Temel amacı kazanç elde etmek ya da kar sağlamak olan işletmelere ticari

işletmeler denilmektedir (Tatar ve Üner, 1992: 2-3).

1.1.2. Girişimci Kavramı

Girişimcilik kavramı başlığı altında öncelikle girişimcilik kavramının tanımı

incelenmiştir. Girişimcilik kavramına yönelik açıklamalardan sonra girişimcilik

kavramının benzer kavramlarla ilişkisi ele alınmıştır. Devamında girişimcilerde olması

gereken özerklik, başarı ihtiyacı, fırsat yönelimi, kişisel kontrol odağı, belirsizliğe karşı

tolerans, risk almak, yenilik ve yaratılcılık özellikleri açıklanmıştır. Bölüm sonunda

girişimcilerde cinsiyet farklılıkları ve girişimci olmayı etkileyen faktörlere yer verilmiştir.

Girişimci Kavramının Tanımı

Girişimci birey, girişimin başlamasından ve işlemesinden sorumlu olan kişidir. Bu

bağlamda, girişimci olanakları yalnızca belirleyen değil, aynı zamanda girişimi

gerçekleştiren kişi olarak ele alınmaktadır. Buna bağlı olarak girişimci girişimi hayal edip

kurgulamasının yanında hayata geçiren kişidir (Coulter, 2003: 16-17).

Girişimcinin uygun bir tanımını yapabilmek adına yazında birçok araştırma

yürütülmüş ve kavram birçok yazar tarafından farklı şekilde incelenerek tanımlanmıştır

(Ocak, 2014: 13). Genel olarak girişimcinin uygulamaya dönük olması gerektiği üzerine

odaklanan yazarların farklı dönemlerde yaptıkları girişimci tanımları Tablo 1.1’de

verilmektedir.

Tablo 1.1. Girişimci Tanımları

Yazar Adı Tanım

Cantillon (1931) Bir malı belirli bir fiyattan satın alıp belirsiz bir fiyata satan kişidir.

Schumpeter (1954)

Yeni ürünler, yeni süreçler geliştirme, yeni ihracat pazarları bulma, yeni

hammadde, yarı mamul arz kaynakları bulma veya yeni bir örgüt yapısı

oluşturma gibi örgüt açısından yeni birleşimler yaratarak mevcut ekonomik

düzeni yıkan kişidir.

Say (1971) Ekonomik kaynakları düşük üretim alanından yüksek üretim ve verim

alanlarına kaydıran kişidir.

Hull vd. (1980) Miras veya satın alma yoluyla bir girişime sahip olan ve bu girişimi

büyütme çabası içinde olan kişidir.

Silver (1983) İşinde memnun olmayanların kendi işlerini başlatmalarıdır.

11

Tablo 1.1 (Devam) Girişimci Tanımları

Yazar Adı Tanım

Bygrave (1998) İnisiyatif, hayal gücü ve esneklik gösteren kişilerdir Geleceğe yönelik

düşünmeyi ve değişimi fırsat olarak görmektedirler.

Hisrich ve Peters

(1998)

Emek, hammadde ve diğer varlıkları daha büyük değer/imkân yaratacak

şekilde bir araya getiren kişidir. Girişimci, aynı zamanda değişiklik, yenilik

ve yeni bir düzenin yaratıcısıdır.

Johnson (2001) Temsil yetkisi ve inisiyatif alan, bir şeyleri yapma ve sahip olma

sorumluluğunu yüklenen, yeniliğe açık ve yenilik yapabilen, süreçlerle ilgili

riskleri yönetebilen, engellerle veya güçlüklerle karşılaştığında bile olayların

sonuna odaklanabilen bireydir

Ardichvili vd. (2003) Muhtemel girişimler kurmak, kâr elde etmek ve paydaşlara değer yaratmak

için fırsatları tanımlayan kişidir.

Kaynak: Cantillon, 1931; Schumpeter, 1954; Say, 1971; Hull vd., 1980; Silver, 1983; Bygrave, 1998;

Hisrich ve Peters, 1998; Johnson, 2001; Ardichvili vd., 2003.

Girişimci Kavramının Benzer Kavramlarla İlişkisi

Yönetici, sermaye sahibi, lider gibi kavramlar, girişimcilik kavramı ile

kıyaslanmakta ve birbirlerinin yerlerine kullanılmaktadır. Bu kavramların çok yakın

ilişkilere sahip olmaları ve benzerlikler göstermesi birini diğerinden ayırmayı

zorlaştırmaktadır. Fakat tüm zorluğa rağmen bahsi geçen kavramları birbirinden ayırmak

ve açıklığı kavuşturmak elzem olmaktadır.

1.1.2.2.1. Yönetici ve Girişimci İlişkisi

Girişimci kavramını, başkalarının fark edemediği olanakların farkına varıp onları

birer iş fikrine dönüştüren, ekonomik, araçsal ve psikolojik riskler alabilen kişi olarak

tanımlamak mümkündür. Yönetici, tekrarcı, sürdürücü, sistem ve yapılar üzerinde

odaklanan denetime güvenen, kısa süreli görüşe sahip olan, nasıl ve ne zaman biçiminde

sorular soran, var olan durumu daima kabul eden bir yapıya sahip ve emrine verilmiş bir

grup insanı belirli bir takım hedeflere ulaştırmak için uyum ve işbirliği içinde çalıştıran

kişi olarak da ifade edilmektedir. Yönetici riski aza indirmek isterken girişimci riskler

konusunda oldukça heveslidir. Girişimcinin bitip tükenmek bilmeyen tutkusu

başkalarının fark edemediği olanakları görmek iken, yöneticinin amacı yöneteceği iş

gereğini sevse de sevmese de yerine getirmektir (Okur, 2002: 10).

Gerber (1996: 25-26), Girişimcilik Tutkusu adlı kitabında girişimcilik ve yönetici

arasındaki farkları şu şekilde açıklamaktadır;

12

1. Girişimci gelecekte, yönetici geçmişte yaşar,

2. Girişimci kontrole önem verirken yönetici düzene önem verir,

3. Girişimci olaylardaki olanakları hemen yakalar, yönetici sorunlarda takılır,

4. Girişimci yeniliklerle başarı sağlarlarken, yönetici alışılagelmiş olana bağlı

kalır,

5. Yönetici bir ev yapar ve sonuna kadar orada yaşar. Girişimci ise evi inşa eder

etmez bir sonrakini planlamaya başlar,

6. Yöneticinin işleri düzgün ve özenlidir, girişimci ise yöneticinin sıraya

koyacağı şeyleri meydana getirir,

7. Yönetici, girişimcinin arkasından ortalığı toplayan kişidir ve girişimci

olmazsa temizlenecek bir şey de olmaz.

8. Yönetici eksikliğinde işler ve toplum aksar. Girişimci olmazsa yenilik olmaz.

1.1.2.2.2. Sermayedar ve Girişimci İlişkisi

Girişimci her daim üretim sürecine sokulan anamala sahip olmayabilir. Anamal

sahibi üretim uygulamalarından edindiği pay faiz olurken girişimcinin payı kârdır (Okur,

2002: 11).

Bu durumda girişimcilik ile para sahipliğinin birbirinden ayrılması zorunlu olup

fiilen yatırımda bulunan ve işletmenin kurucusu olan anamal sahibi için kazanç inovasyon

yapmaktan, riske girmekten, yeni başarılar peşinde koşmaktan daha çekicidir. Oysa

girişimcinin, risk alma, dinamizm, yenilikçi, yaratıcılık vb. özelliklere sahip olması

gerekmektedir. Buna bağlı olarak, girişimcilik becerilerine sahip ancak yeterli sermayesi

olmayan bireyleri potansiyel birer girişimci olarak tanımlamak mümkündür. Çünkü

girişim kavramı, paranın varlığından ziyade yeni ürün ve üretim tekniklerini, geniş bir

vizyonu ya da değişen koşullara uyum yeteneğini çağrıştırmaktadır (Bozkurt ve Erdurur,

2013: 597).

1.1.2.2.3. Lider ve Girişimci İlişkisi

Girişimci diğer insanların göremediği fırsatları görüp değerlendiren, risk alan,

yatırım yaparak ürün ve hizmet üreten kişi olup lider ise bir gruptan çıkarak grubun

13

hedeflerini grup üyeleri ile beraber belirleyen ve üyelerin duygusal olarak kabul ettiği

kişidir (Kaya, 2007: 75–76).

Lider, yeniliğe karar verme, vizyon yaratma ve yayma, değişimi gerçekleştirme

süreci gerçekleştiren kişi olarak tanımlanabilir. Başka bir deyişle lider, ayrıntılarla çok

fazla ilgilenmeyen, kurallardan çok neticelere odaklanan, çalışma arkadaşlarıyla devamlı

iletişim halinde olan, pozisyonunun liderlik karakterini duygusal anlamda etkilemesine

izin vermeyen, zor ve karmaşık durumların üzerine giden fakat tüm problemleri şahsi

olarak çözmeye çalışmayan, sorunların çözümünde personellerin potansiyelinin önemli

olduğunun farkında olan bireylerdir (Yiğit, 2002: 17).

Girişimcilerde Olması Gereken Özellikler

Bir ülkede emek, anamal, doğa gibi üretim etkenlerin kısıtlı oluşu gibi

sanayileşme ile beraber üretim etkeni özelliği edinen girişimcilerin de kısıtlı olduğu

görüşünden hareketle girişimci olanların olmayanlardan bazı özelliklerle ayırt edilmesi

hususunda yazında birçok çalışma yürütülmüştür (Ceylan ve Demircan, 2002). Yapılan

bu araştırmaların yıllar itibariyle üzerinde durdukları nitelikler Tablo 1.2’de

verilmektedir. Girişimcinin nitelikleriyle ilgili yapılan birçok araştırma neticesinde

üzerinde ortak karar alınmış bir çerçeve çizilememiştir.

Tablo 1.2. Girişimcilerin Özellikleri

Yazar Adı Tanım

Schumpeter (1954) Yenilik Yapan, İnisiyatif Sahibi

McClelland

(1961)’den aktaran

Garland vd. (1984)

Risk Alan, Başarı Güdülü

Hull vd. (1980) Yaratıcı, Risk Alan, Israrcı, Esnek, Lider Standart Düzenlemelere Karşı

Hansemark (1998) Başarı Güdülü, Kontrol Odaklı

Thompson (1999)

Fark Yaratan, Fırsatlardan Yararlanan, Kaynak Bulan, Değer Yaratan, Ağ

Bağlantıları Kuran, Bilgi-Beceri Sahibi Olan, Sermaye Yaratan, Risk

Üstlenen, Zorluklarla Mücadele Eden, Yaratıcılık Sahibi ve Yenilik Yapan

Witt (2004) Ağ Bağlantıları Kuran

Hisrich vd. (2005) Yenilikçi, Risk Alan, Değişim Odaklı, Proaktif

Kutanis (2006) Risk Alan, Başarma Güdülü

14

Tablo 1.2 (Devam) Girişimcilerin Özellikleri

Yazar Adı Tanım

Raposo vd. (2008) Liderlik ve Özgüven sahibi. Ekonomik Hırs Sahibi, iyimser. Bağımsızlık ve

Özerklik Tutkunu, İşe Adanmış

Bozkurt ve Alparslan

(2013)

Özgüvenli, Dürüst, Risk Alan, Yenilikçi Düşünen

Kaynak: Schumpeter, 1954; Garland vd., 1984; Hull vd., 1980; Hansemark, 1998; Thompson, 1999; Witt,

2004; Hisrich vd., 2005; Kutanis, 2006; Raposo vd., 2008; Bozkurt ve Alparslan, 2013.

Başka bir çalışmada ise Kenney ve Mujtaba (2007), girişimcilerin Şekil 1.1’deki

özelliklere sahip olanlar olarak görülmesi gerektiğini söylemişlerdir.

Şekil 1.1. Girişimci Özellikleri (Kenney ve Mujtaba, 2007: 76)

Girişimcinin nitelikleri ele alındığında girişimci üzerinde yürütülen araştırmalarda

genel olarak girişimci olanların olmayanlardan bazı nitelikler ile farklı kılınması

gerektiğini savunan özellikler yaklaşımı ve girişimcinin uygulamaya açık olması

gerektiğini savunan davranışsal yaklaşımı olmak üzere iki yaklaşımın kullanıldığı

görülmektedir. Covin ve Slevin’e (1991) göre davranışsal yaklaşım ölçülebilir ve

yönetilebilir olmasından kaynaklı olarak daha avantajlıdır. Bu nedenle girişimcilik

araştırmalarında temel davranış biçimi olmalıdır.

Girişimcileri açıklamak ve girişimci bireyi diğer bireylerden ayırt etmek için

nüfusbilimsel ve karakter özelliklerinden faydalanılmıştır. Örneğin girişimcilerin

15

nüfusbilimsel özellikleri ele alındığında; ailede ilk çocuk olanların, erkeklerin, küçük

işletmelerde çalışmış olan veya daha önce bir iş kurmuş olanların ve anne babaları

girişimci olan bireylerin girişimci olma olanaklarının daha fazla olduğu görülmektedir.

Bununla beraber bu niteliklere sahip bir bireyin girişimci olacağını iddia etmek veya bu

niteliklere sahip bir bireyin girişimci olamayacağını öngörmek olanak dışıdır. Bu durum

karakter nitelikleri için de geçerli olup bununla beraber araştırmacıların girişimcilerin

karakter özelliklerini ortaya koyma gayretleri sürmektedir. Girişimcilerin karakter

yapıları ele alındığında; motivasyonu yüksek, özgüvenli, uzun süre kendini bir işe

adayabilen, enerjisi yüksek, problemleri giderme konusunda kararlı, öncelik alabilen,

hedefleri olan, risk alabilen, ısrarcı, kaynakları olan, kendini yönetme konusunda istekli

ve kabiliyetli, bağımsız kişiler oldukları gözlemlenmiştir (Coulter, 2003: 18-19).

Entrialgo (2000) kontrol alanı, başarı güdüsü ve belirsizliğe hoşgörü niteliklerini

girişimci olmayı belirlemede önemli olan etkenler olarak ele almıştır. Stewart (1998)

yürüttüğü araştırmada ise kendine güvenme, risk altına girme yatkınlığı ve yenilikçilik

nitelikleri girişimcileri diğer bireylerden ayıran nitelikler olarak ele almıştır. Bu 6 kişisel

niteliğin bireylerin girişimsel tutumlarının göstergesi olabileceği belirtilmektedir (Akt:

İplikçioğlu ve Taşer, 2009: 92). Bu sebepten dolayı bu tez kapsamında da girişimsel

karakter niteliği bu altı özellik ile derecelendirilmiştir.

Gürol ve Atsan (2006) çalışmalarında kontrol alanı, başarı güdüsü, belirsizliğe

gösterilen hoşgörü, kendine güvenme derecesi, risk altına girebilme yatkınlığı ve

yenilikçilik olmak üzere girişimciliği belirleyen altı esas karakter niteliğini ele alarak

öğrencilerin girişimsel profilini incelemişlerdir. Çalışmalarında mezun olduktan sonra

kendi işini kurmayı hedefleyen ve böyle bir düşüncesi olmayan öğrencileri söz konusu

altı nitelik bakımından karşılaştırmışlardır. Çalışma sonuçlarına göre, kendi işini kurmayı

hedefleyen ve böyle bir girişimsel yatkınlığı olmayan öğrenciler belirsizliğe hoşgörü ve

kendine güven seviyesi bakımından bir farklılık göstermemişlerdir. Diğer dört nitelik ise

kendi işini kurmayı hedefleyen öğrencilerde daha fazla gözlenmiştir.

İplikçioğlu ve Taşer (2009: 92)’de benzer olarak gelecek dönemde kendi işini

kurmayı hedefleyen işletme öğrencileri üzerinde yaptıkları ve cinsiyetin girişimcilik

üzerindeki etkisini araştırdıkları çalışmalarında kadın ve erkek katılımcıların kontrol

alanı, başarı güdüsü ve yenilikçilik açısından bir farklılık göstermediklerini ortaya

16

koymuşlardır. Araştırma neticesine göre göre, erkek katılımcıların risk altına girme

yatkınlığının, belirsizliğe hoşgörülerinin ve kendine güven seviyelerinin kadın

katılımcılara göre daha yüksek olduğu gözlemlenmiştir.

Yetim (2002) ise kadın girişimcilerin karakter ve girişimcilik niteliklerini

incelediği çalışmasında, kadın girişimcilerin karakter özelliklerini, “özgüven”,

“yaratıcılık”, “yenilikçilik”, “risk altına girme”, “akılcılık”, “özgürlük” ve “rekabetçilik”

bakımından ele almıştır. Araştırma neticeleri kadın girişimcilerin, “özgüven”,

“yaratıcılık” “yenilikçilik” ve “risk altına girme” niteliklerinin baskın olduğunu ortaya

çıkarmıştır. Araştırma neticesine göre kadın girişimcilerde “özgürlük” ve “rekabetçilik”

nitelikleri daha az gözlemlenmiştir. Araştırmacı bu neticeyi, araştırmayı yürüttükleri

Mersin bölgesinin geleneksel toplulukçu değerleri ve bu niteliklerin toplum tarafından

negatif yönlü algılanması ile açıklamaktadır.

Uzun ve Dirlik (2007) ise, çalışmalarında girişimcinin karakter niteliklerini,

dışadönük, içe kapanık, duygu, sezme, düşünce, hissetme, anlayışlı, yargılayıcı olarak ele

almışlardır. Çalışma sonuçları araştırmaya katılan girişimcilerin büyük bir bölümünün,

girişimcilik karakter niteliklerini göstermediklerini ortaya koymuşlardır. Çalışmaya

katılan girişimcilerin büyük bir bölümü başarılı girişimcilerden oluşmasına rağmen,

girişimci karakter niteliklerinin oldukça düşük olduğu gözlemlenmiştir.

Soysal (2010) ise Kahramanmaraş Sanayi ve Ticaret Odasına kayıtlı 76 kadın

girişimci katılımcı ile yürüttükleri çalışmalarında kadın girişimcilerin şahsi bakış

açılarından en önemli gördükleri karakteristik niteliklerin sırasıyla, yenilikçilik, özgüven,

risk altına girme ve yaratıcılık olduğu neticesine ulaşılmıştır.

Kişilik araştırmalarında genel olarak; başarma gereksinimi, denetim odağı ve risk

altına girme tutumu (Aytaç, 2006: 142), belirsizliğe hoşgörü (Entrialgo, 2000),

yenilikçilik ve kendine güven niteliklerinin baz alındığı gözlemlenmektedir. Sınırlı sayıda

çalışma bu niteliklerin tamamını birden ele almakta (İpçioğlu ve Taşer, 2009: 92), fakat

bu çalışmalarda işletme öğrencileri üstünde yürütüldüğünden girişimciler bakımından

geçerliliği bilinmemektedir.

17

Yukarıda bahsi geçen çalışma sonuçlarının da belirttiği üzere, karakter

niteliklerine dayalı bu anlayış girişimci bireyi diğer bireylerden ayıran kesin ölçütler

belirlemek hususunda yetersiz kalmaktadır. Bu sebeple girişimciler arasında benzerlikleri

araştırarak, tüm girişimcilerde bulunan ortak nitelikler tanımlamanın girişimcilik alanına

önemli bir katkı sağlamayacağı düşünülmektedir. Çünkü girişimcilerin ortak kişisel

niteliklere sahip oldukları varsayımı doğru olsa bile, bu nitelikler ne nadir, ne de taklit

edilmesi güç niteliklerdir. Bu sebeple “girişimcinin yeni bir iş ala yaratmış olması ve

girişimci olmayan diğer bireylerin yeni bir iş kurmamış olması” girişimci olanı, girişimci

olmayan bireyden ayırmakta yararlanılabilecek temel özelliklerdendir (Dollinger, 1999:

39-40).

Wickham (2004: 67-69)’de benzer şekilde girişimciliğin en genel tanımının

“kişinin kendi işini kumuş olması” olduğunu ifade etmektedir. Girişimcilere atfedilen

özelliklerle ilgili yine kişinin karakterini içinde bulunduğu koşullardan bağımsız şekilde

değerlendirmek gerektiğini ifade etmektedir. Örneğin bir girişimcinin aktivitelerinin

birçoğunun risk alma ile yakından ilişkili olduğunu, bu durumun bu kişinin risk alma

eğiliminin yüksek olmasından ziyade yaptığı işin doğasından kaynaklandığını ifade

etmektedir. Girişimci olmayan bir bireyin ise, çalıştığı işin koşulları nedeniyle risk alma

durumunda olmamasının da risk alma eğiliminin düşük olması ile açıklanamayacağını

belirtmektedir. İkinci olarak bahsi geçen bireyin risk alma eğiliminin düşük olarak

algılanma sebebi, bu eğilimi ortaya koymaya fırsat bulamamış olmasından kaynaklanıyor

olabilir (Dollinger, 1999: 41).

Kişilik araştırmalarına ilişkin bu bölümde ele alınan araştırma bulguları

incelendiğinde, kişilik araştırmalarına yönelik eleştiriler haklı gözükmektedir. Ancak

yapılan araştırmaların çoğunluğunun öğrenciler üzerinde gerçekleştirilmesi, kişilik

araştırmalarındaki tutarsızlığın örneklem hatasından kaynaklanıyor olabileceğini de akla

getirmektedir (İpçioğlu ve Taşer, 2009: 94).

Başarı güdüsü yüksek bireyler sorunları kendi başlarına çözmek isteyen, kendileri

için amaçlar belirleyip kendi çabalarıyla bunları gerçekleştirmeyi seven ve yaptıklarına

ilişkin geri bildirim almaktan hoşlanan bireylerdir. Girişimcilik ile en çok ilişkilendirilen

ve ele alınan karakter özelliklerden ikincisi kontrol alanıdır. Bu teoriye göre iki tip insan

bulunmaktadır; kendi başına gelenleri kader, şans gibi kendi dışında güçlerle

18

ilişkilendiren dışa yönelimli bireyler ve geleceğin büyük bölümünü kendi çabalarıyla

kontrol edebileceklerine inanan içe yönelimli bireyler. Girişimcilik alanında ele alınan bir

diğer özellik ise risk alma eğilimidir. Yeni bir işin kurmak risk içerdiğinden girişimcilik

risk alma davranışı ile sıklıkla ilişkilendirildiği görülmektedir. Bununla birlikte, araştırma

sonuçları bahsi geçen bu kişilik özelliklerinin sadece girişimciye özgü olduğunu ortaya

koymak bakımından yetersiz kalmaktadır. Örneğin araştırma sonuçları yeni bir iş kurma

eğiliminin başarı güdüsü ile açıklanamayacağı, sanıldığının aksine içe yönelimli

bireylerin, dışa yönelimli bireylere göre daha girişimci olmadıklarını ve risk alma

davranışı bakımından girişimciler ve yöneticilerin birbirinden farklılık göstermediğini

ortaya koymaktadır (Dollinger, 1999: 38).

Bir diğer kişilik özelliği olan özgüven, girişimcinin belirlemiş olduğu hedefleri

başarabileceğine inanmasıdır. Yenilikçilik ise girişimciliğin odak noktası ve hayati

özelliği olarak tanımlanmaktadır. Girişimci bireylerin yenilikçilik davranışının yüksek

olduğu ve başarılı olmak için gerekli yenilikleri gerçekleştireceği ifade edilmektedir. Bir

kültür boyutu olan belirsizliğe tolerans ise bireyin belirsiz durumlardan ne ölçüde

kaçındığını ve sakındığını ifade etmektedir. Belirsizlikten kaçınma düzeyinin düşük

olması durumunda, bireylerin daha özerk hareket edecekleri, risk üstlenebilecekleri ve

yeniliklere açık olacakları düşünülmektedir (Bozkurt, 2007: 100).

Girişimci, iktisadi kaynakları daha az verimli alanlardan yüksek getirisi olan yeni

iş sahalarına yönlendirilmesinde girişimcinin rolü yadsınamaz. Keza girişimci, gerek

kendisi tarafından gerekse farklı kimselerin geliştirdiği inovatif eylemleri iktisadi yapıya

kazandıran kişidir. Hatta öyle ki girişimcinin işletmeye kazandırdığı küçük yenilikler bile

üretim anlamında pozitif yönlü katkı sağlayarak verimlilik artışı sağlar. Özellikle riskli

ve muğlak çevrelerde ve dönemlerde bir takım yeni istihdam sahalarını keşfeder, bu

fırsatları kazanca döndürerek işletmesini büyütebilen her kişiye “girişimci” denir.

Girişimciler çoğunlukla risk ve sorumluluk alabilen ve bu doğrultuda eğilime sahip olan,

başarılı olma azmi ve kararlılığında, dinamik bir yapıya sahip, pazardaki fırsatları çok iyi

takip edebilen, öngörü sahibi, hayallerini somutlaştırmak arzusunda olan, başarılı olmayı

maddi kazançtan daha ön planda tutan, farklılaşan durumlar ve olaylar karşısında şartlara

çabuk adapte olabilen kişilerdir (Bozgeyik, 2005: 37). Girişimci dendiğinde ilk akla

gelen, pazar fırsatlarını görebilen, bunları elemine edip yorumlayan ve belirsiz bir

19

çevrede inovasyon yapma becerisine sahip kişi olarak yorumlanabilir (Bozkurt ve

Erdurur, 2013: 59). Girişimci niteliklerine tesir eden bazı faktörler vardır. Bunlar,

başarma gereksinimi hissetme, kontrol merkezi, risk alma eğilimi, belirsizliğe tolerans,

özgüven ve yenilikçiliktir (Ferrante, 2005).

Sonuç itibariyle, girişimci esasen bir yenilikçidir. Schumpter, yenilik kavramını

girişimcilikte geniş kapsamlı olarak ele alan ilk kişi olma özelliğine sahiptir. Bu konuda

Schumpeter’in girişimcilik kavramına olan katkıları birçok çevre tarafından ilgi

görmüştür. Joseph A. Schumpeter’e göre yenilikçilik girişimci olmanın temelini teşkil

etmektedir. 1961 yılında Schumpeter girişimciyi şu şekilde tanımlamaktadır:

- Toplumun gereksinimi olan yeni mal ve hizmet üretme,

- Yeni prosesler geliştirme,

- Yeni satış pazarları keşfetme,

- Yeni hammadde, yarı mamul arz kaynakları bulma,

- Yeni bir örgütsel yapı kurma.

gibi organizasyon için farklı alternatifler geliştirerek var olan iktisadi düzeni sil

baştan değiştiren kişidir. Bu ise yıkıcı girişimcilik olarak ifade edilmektedir (Yıldız,

2007: 3).

1983 yılında Harvard Business School’da icra edilen bir takım konferanslar

neticesinde iştirakçilerin girişimcilikle ilgili vardıkları ortak görüş;

- Pazardaki fırsatları sezebilme ve bunları değerlendirebilmek suretiyle,

- Planlanan iş ile uyumlu risk alma yönetiminin sağlanması ile,

- Planlanan işin arzu edilen neticede nihai sonuca varmasını sağlayacak yönde

Fiziki, iktisadi, yarımamul, ihtiyaç duyulan ekipman ve kaynakları süratle bir

araya getirmek maksadıyla organizasyonda ihtiyaç duyulan iletişim ve idare becerileri ile

kişi yada kişilerin değer yaratma çabasıdır (Yıldız, 2007: 3).

Kao’nun 1989 yılında bu tanımlamayı esas almak suretiyle yapmış olduğu bir

takım düzeltmeler ile girişimciliği, görevler silsilesi şeklinde ifade etmiştir. Bu bağlamda

girişimcilik; pazardaki fırsatları görebilmek, fiziki ve diğer kaynakları idare edebilmek

20

ve pazar fırsatlarını realize edici sonuçlara dönüştürebilmektir. 1985 yılında Robert

Hisrich girişimciyi, iktisadi, sosyal, psikolojik risklerle birlikte maddi ve bireysel tatmin

elde eden, bu maksatla ihtiyaç duyulan zaman ve gayreti sarfederek farklı değere sahip

bir şey ortaya koyma prosesi şeklinde ifade etmektedir (Döm, 2006: 6).

Pekçok değişik araştırma neticesinde, bir takım özelliklerin başarılı bir girişimciyi

diğerlerinden ayırt ettiğini ortaya koymaktadır. Öncelikle, kimseye bağlı olmadan

çalışma arzusu içinde olan girişimci, bu nedenle bu durumun getirdiği riskleri de peşinen

kabullenen kimsedir. Gayreti, duruşu ve kabiliyetleri, rekabetin yoğun yaşandığı

çevrelerde karşılaştığı güçlükleri aşmasında kendisine rehber olmaktadır. Nitekim günlük

hayatımızda bu alanda söz sahibi olan başarılı ve çalışkan insanları tasvir etmek

maksadıyla kullanılan “tüccar kişi”, “iş adamı zekâsı var”, “ekmeğini taştan çıkartır” gibi

söylemlerin kullanılması, bir takım niteliklerin girişimciler tarafından sahip olunduğunun

en bariz göstergelerindendir. Girişimci, öncelikle bizler gibi birer insandır. Bu nedenle,

yaradılış ve içgüdüsel olarak farklı bir takım karakteristiklere sahip oldukları

görülmektedir. Ayrıca, bu alanda yapılan çalışmalar, başarıyı elde etmiş girişimcilerin bir

takım ortak özelliklere sahip oldukları anlaşılmaktadır. Bu konuda örnek girişimci

diyebileceğimiz kişilerin sahip oldukları ortak karakteristikleri harmanlayacak olursak şu

şekilde sıralayabiliriz (Bozgeyik, 2005: 77-78; Döm, 2006: 27-28; Yıldız, 2007: .6-7):

- İyi bir gözlemci: Toplumun gereksinimlerini görmeli, sezinlemeli, empati

yapabilmeli. Sürekli olarak pazardaki fırsatları kollamalı, “ben olsaydım bunu

almak isterdim” demeli, üretmeli, pazarlamasını bilmeli.

- İş ve Görevlere Bağlanma: Elde edilen büyük kazanımların asla birer tesadüf

olmayacağı gerçeğini bilerek, hayatında ihtimallere yer vermeyerek işini

sağlam temellere oturtup, varmak istediği hedefe ulaşıncaya kadar büyük bir

özveri ve çaba gösterirler.

- Önderlik: Çalışma arkadaşlarını ve çevresindekileri motiv