Upload
phamliem
View
223
Download
3
Embed Size (px)
Citation preview
Terroryzm w Unii Europejskiej na początku XXI wieku: wnioski dla Polski
241
Aleksandra Zięba
Terroryzm w Unii Europejskiej na początku XXI wieku: wnioski dla
Polski
Zagrożenia terrorystyczne
Państwa Wspólnot Europejskich, przede wszystkim Republika Federalna
Niemiec, Francja, Włochy, Wielka Brytania oraz Hiszpania, w odróżnieniu od
Polski, dotknięte były zarówno terroryzmem wewnętrznym, jak i terroryzmem
międzynarodowym. Grupy wewnętrzne o orientacji narodowowyzwoleńczej
aktywne były jeszcze przed integracją polityczną: walcząca od 1918 roku
z brytyjskimi władzami Irlandzka Armia Republikańska (Irish Republican Army,
IRA) czy od 1959 roku z Hiszpanią i Francją organizacja pod nazwą Kraj
Basków i Wolność (Euskadi ta Askatasuna, ETA). Fenomenem była Organizacja
Tajnej Armii (Organisation de l'Armée Secrète, OAS), organizująca skrytobójcze
zamachy w latach 1961–1963 o utrzymanie francuskiej kolonii w Algierii.
Apogeum aktywności terrorystycznej przypadło na lata 70./80. XX wieku.
Neolewicowe organizacje, takie jak zachodnioniemieckie Frakcja Czerwonej
Armii (Rote Armee Fraktion, RAF) i Ruch 2. Czerwca (Bewegung 2. Juni, B2J),
włoskie Czerwone Brygady (Brigatte Rose, BR), francuska Akcja Bezpośrednia
(Action Directe, AD), belgijskie Walczące Komórki Komunistyczne (Cellulues
Communistes Combattantes, CCC), grecka Rewolucyjna Organizacja
17 Listopada (Epanastatiki Organosi 17 Noemvri, 17N) znacznie wpłynęły na
ukształtowanie się systemów antyterrorystycznych zarówno w państwach, na
terenie których działały, jak i miały wpływ na przyjęte rozwiązania europejskie1.
Realność zagrożenia terroryzmem międzynarodowym uświadomił dopiero
atak organizacji palestyńskiej Czarny Wrzesień podczas Igrzysk Olimpijskich
w Monachium we wrześniu 1972 roku. Nieudolnie przeprowadzona akcja
ofensywna, która zakończyła się śmiercią zakładników, wykazała pilną potrzebę
stworzenia specjalnych jednostek kontrterrorystycznych oraz konieczność
wymiany doświadczeń2. Z inicjatywy brytyjskiej ukształtowała się w 1975 roku
nieformalna grupa TREVI (Terrorisme, Radicalisme, Extrémisme et Violence
Internationale), funkcjonująca aż do wejścia w życie Traktatu z Maastricht
1 Zob. szerzej: S.Z. BUKOWSKI: Terroryzm europejski: geneza i współczesne zagrożenia. Słupsk
2010, s. 30-78; B.DE GRAAF: Evaluating Counterterrorism Performance: a Comparative Study.
New York 2011. 2 Echa wydarzeń w Monachium miały swoje konsekwencje również w Polsce. 1 sierpnia 1981 r.
w kawiarni hotelu Victoria w Warszawie postrzelono – aż siedmiokrotnie – lidera Czarnego
Września, współautora planu zamachu podczas olimpiady – Muhammada ‘Awdę (alias Abu
Dawud). Przypuszcza się, że zamach na ‘Awdę był częścią izraelskiej operacji odwetowej „Gniew
Boży” (Mivtzah Zaam Ha'el). Zob. szerzej: S. REEVE: One Day in September: The Full Story of the
1972 Munich Olympics Massacre and the Israeli Revenge Operation “Wrath of God”. New York
2001.
Aleksandra Zięba
242
(1 listopada 1993 roku), która umożliwiła współpracę pierwszych oficerów
łącznikowych państw Wspólnoty. Cztery lata później powołano
ogólnoeuropejską Policyjną Grupę Roboczą do Walki z Terroryzmem (The
Police Working Group on Terrorism, PWGOT). W 1993 roku utworzono przy
Radzie UE Grupę Roboczą ds. Terroryzmu (Terrorism Working Party, TWP).
mającą charakter doradczy, a nie operacyjny. Podobnie jak istniejąca od
1986 roku Grupa Robocza ds. Zwalczania Terroryzmu (Counter Terrorism
Working Group, COTER). TWP zajmuje się aspektami terroryzmu
wewnętrznego, zaś COTER zewnętrznymi3.
Analizując raporty Europejskiego Urzędu Policji (Europolu) z ostatnich
lat, można zauważyć, że w grupie państw najbardziej narażonych na ataki
terrorystyczne nadal pozostają: Hiszpania, Francja i Wielka Brytania (zob. tab.
1). Jednak wedle raportu australijskiego Institute for Economics and Peace (IEP)
Global Terrorism Index 2014, w którym poddano analizie 162 państwa pod
kątem zagrożeń terroryzmem międzynarodowym, z państw Unii Europejskiej
najbardziej zagrożone w 2013 roku były Wielka Brytania (27. miejsce
w rankingu) oraz Grecja (29.). Zaś autorzy dokumentu średnie zagrożenie
wytypowali dla Francji – na 56. miejscu, Hiszpanii – 69. oraz niskie dla Niemiec
– 83. miejsce w rankingu4. Podobnie jak w raporcie Europolu, nie zawarto
wszystkich form i metod ataków, w tym cyberterroryzmu i porwań.
W statystykach Europolu uwzględniono ataki przeprowadzone oraz te
incydenty, którym udało się zapobiec lub się nie udały, np. z powodu
przedwczesnej detonacji, koncentrując się na terroryzmie wewnętrznym.
Z danych przedstawionych w tabeli wynika, że na czele państw najbardziej
zagrożonych terroryzmem znajdują się: Francja z liczbą 1160 ataków w latach
2006-2013 i Hiszpania, w której miały miejsce 1082 ataki terrorystyczne. Na
2684 incydentów zarejestrowanych w Europie w tym okresie prawie
85% przypada na te dwa kraje. W głównej mierze były to ataki dokonywane
przez ugrupowania narodowowyzwoleńcze i separatystyczne (zob. tab. 2).
W latach 2006-2009 ponad 90% ataków było przeprowadzonych również przez
organizacje przypisane do tej kategorii, głównie ETA i Frontu Narodowego
Wyzwolenia Korsyki (Fronte di Liberazione Naziunale di a Corsica, FLNC).
W pierwszej połowie roku 2013 roku uaktywnił się na terenie Francji również
Narodowy Front Wyzwolenia Prowansji (Front de Libération Nationale
de Provence, FLNP). Wraz z zaprzestaniem kampanii militarnej przez ETA, od
jesieni 2011 roku, spadła też liczba ataków terrorystycznych odnotowanych
w Hiszpanii i we Francji. Stale utrzymuje się aktywność międzynarodowej
organizacji – Partii Pracujących Kurdystanu (Partiya Karkerên Kurdistan,
PKK/KONGRA GEL), głównie w Niemczech. Na przykład w 2007 roku jej
członkowie dokonali kilkunastu akcji terrorystycznych na terytorium RFN5.
3 L. WOJNICZ:, Polityka Unii Europejskiej wobec terroryzmu. Toruń 2011, s. 142-150. 4 IEP: Global Terrorism Index 2014: Measuring and Understanding the Impact of Terrorism.
Sydney/New York/Oxford 2014, s. 8, www.visionofhumanity.org/sites/default/files/Global
%20Terrorism%20Index%20Report%202014_0.pdf. Dostęp: 20.11.2014. 5 Zob. BUNDESMINISTERIUM DES INNERN: Verfassungsschutzbericht 2007. Berlin 2008, s. 220-231.
Terroryzm w Unii Europejskiej na początku XXI wieku: wnioski dla Polski
243
Na drugim miejscu po organizacjach narodowowyzwoleńczych
i separatystycznych znajdują się ugrupowania anarchistyczno-rewolucyjne, jak
hiszpańskie Antyfaszystowskie Grupy Oporu Pierwszego Października (Grupos
de Resistencia Antifascista Primero de Octubre, GRAPO) i aktywne od 2008
roku greckie Konspiracyjne Komórki Ognia (Synomosía Pyrínon Tis Fotiás,
SPF).
Tab. 1. Ataki terrorystyczne w państwach Unii Europejskiej w latach 2006-2013
Państwo 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Austria 1 1 6 6 2 0 0 0
Belgia 1 0 0 0 0 0 2 0
Bułgaria* - 0 0 0 0 0 2 0
Chorwacja** - - - - - - - 0
Cypr 0 0 0 0 0 0 0 0
Republika
Czeska
0 0 0 0 1 0 0 0
Dania 0 1 0 0 2 4 0 0
Estonia 0 0 0 0 0 0 0 0
Francja 294 267 147 95 84 85 125 63
Grecja 25 2 14 15 21 6 1 14
Hiszpania 145 279 263 171 90 47 54 33
Holandia 0 0 0 0 0 0 0 0
Irlandia 1 0 2 0 0 0 0 0
Litwa 0 0 0 0 0 0 0 0
Luksemburg 0 0 0 0 0 0 0 0
Łotwa 0 0 0 0 0 0 0 0
Malta 0 0 0 0 0 0 0 0
Niemcy 13 20 0 0 0 1 0 0
Polska 1 0 0 0 0 0 0 0
Portugalia 1 2 0 0 0 0 0 0
Rumunia* - 0 0 0 0 0 0 0
Słowacja 0 0 0 0 0 0 0 0
Słowenia 0 0 0 0 0 0 0 0
Szwecja 0 0 0 0 1 0 0 0
Węgry 0 0 0 4 0 0 0 0
Wielka
Brytania
5 2 74 0 40 26 24 35
Włochy 11 9 9 3 8 5 11 7
Łącznie 498 583 515 294 249 174 219 152
*Bułgaria i Rumunia zostały członkami UE 1 stycznia 2007 roku.
**Chorwacja jest państwem członkowskim od 1 lipca 2013 roku.
Kolorem ciemnoszarym zaznaczono w tabeli największą liczbę incydentów w danym roku.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie raportów Europejskiego Urzędu Policji „TE-SAT EU”:
Terrorism Situation and Trend Report 2007-2014, www.europol.europa.eu. Dostęp: 30.08.2014.
Aleksandra Zięba
244
Tab. 2. Liczba ataków terrorystycznych na terenie Unii Europejskiej w latach 2006-2013
z uwzględnieniem motywacji sprawców
Rok Separa-
tystyczne
Lewi-
cowe
Prawi-
cowe
Islam-
skie*
Jednej
Sprawy
Nie
sprecy-
zowane
Suma
2006 424 55 1 1 0 17 498
2007 532 21 1 4 1 24 583
2008 397 28 0 0 5 11 515
2009 237 40 4 1 2 10 294
2010 160 45 0 3 1 40 249
2011 110 27 1 0 0 26 174
2012 167 18 2 6 0 26 219
2013 84 24 - - - 44 152
Łącznie 2111 258 9 15 9 198 2684
*W raportach Europolu za lata 2007-2010 figuruje wyróżnienie: terroryzm islamski, rozumiany,
jako motywowany w całości lub w części przez błędną interpretację islamu. Akty przemocy
popełniane przez członków danych ugrupowań lub indywidualne osoby są aktami sakramentalnymi
lub aktami samoofiarowania się. W 2012 roku zmieniono nazwę na terroryzm motywowany
religijnie jako bardziej poprawny politycznie. Umieszczono w tym typie terroryzmu przede
wszystkim organizacje i osoby powiązane z islamskim nurtem terrorystycznym, w tym siecią
Al-Qa’ida.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie raportów Europolu „TE-SAT EU”: Terrorism Situation
and Trend Report z lat 2007-2014, www.europol.europa.eu. Dostęp: 30.08.2014.
Uwzględnione ataki organizacji prawicowych powiązane były przede
wszystkim z ideologią narodowego socjalizmu i działalnością organizacji
neofaszystowskich, takich jak Krew i Honor (Blood & Honor, BH),
Hammerskins, White Power, mające liczne stowarzyszenia w Europie.
Zaznaczony w tabeli nr 1 incydent w 2006 roku w Polsce miał związek
z rozpowszechnianiem treści powiązanych z ideologią BH. Serwer znajdował się
w USA, jednak strona internetowa aktualizowana była w Polsce. W ramach
kooperacji Policji z Federalnym Biurem Śledczym (Federal Bureau
of Investigation, FBI) zatrzymano trzech polskich obywateli6.
Do terroryzmu jednej sprawy w statystkach zaliczani są np. aktywiści
organizacji środowiskowych, jak Front Wyzwolenia Zwierząt (Animal Liberation
Front, ALF), Powstrzymać Okrucieństwo wobec Zwierząt w Huntington (Stop
Huntingdon Animal Cruelty, SHAC).
Stosowana przez Europol typologia terroryzmu wedle kryterium
motywacji sprawcy/organizacji zaczerpnięta została z prac Bruce’a Hoffmana
(Inside Terrorism, 2006), Paula Wilkinsona (Terrorism versus democracy, 2001)
i Marthy Crenshaw (Terrorism in Context, 2003)7. W kontekście różnorodności
terroryzmu i celów poszczególnych organizacji oraz środków i metod, jakimi
posługują się terroryści, typologia ta jest zbyt ogólna i nie przedstawia jasnego
rozgraniczenia między terroryzmem egzogenicznym i endogenicznym oraz
6 EUROPOL: “Te-Sat 2007“: EU-Terrorism Situation and Trend Report. Haga 2007, s. 35,
www.europol.europa.eu/sites/default/files/publications/tesat2007_1.pdf. Dostęp: 3.08.2014. 7 EUROPOL: “Te-Sat 2008”: EU-Terrorism Situation and Trend Report. Haga 2008, s. 8,
www.europol.europa.eu/sites/default/files/publications/tesat2008_1.pdf. Dostęp: 2.08.2014.
Terroryzm w Unii Europejskiej na początku XXI wieku: wnioski dla Polski
245
różnego oblicza terroryzmu w Europie, w tym problemu terroryzmu rodzimego
(homegrown terrorism), czyli podejmowania działań terrorystycznych
inspirowanych radykalnym islamem przez osoby urodzone i wychowane głównie
na terenie państw zachodnich8. Innym przykładem mogą być ataki cybernetyczne
w Estonii wiosną 2007 roku (27 kwietnia – 11 maja), nieuwzględnione
w statystykach, które jednak spełniają kryteria znamion czynu przestępczego
o charakterze terrorystycznym poprzez element zastraszenia i wywołania
poważnych zakłóceń w funkcjonowaniu państwa. Jeśli ideologia jest podstawą
rozróżnienia, to co z alterglobalistami – terroryzm jednej sprawy czy lewicowy?
Dlaczego skrajny ekologizm nie jest umieszczany w kategorii: „lewicowy”,
a „tylko jednej sprawy”? Czy można organizacje millenarystyczne
(absolutystyczne), takie jak np. założona w 1988 roku w USA – Rahmthańska
Szkoła Oświecenia (Rahmtha’s School of Enlightenment, RSE), działająca
prężnie w Europie, przede wszystkim we Francji, łączyć z terroryzmem
religijnym, czy jednak uznać je za sekty religijne i nie umieszczać
w statystykach? Czy w typie prawicowym będą organizacje działające
np. w państwach nordyckich, odwołujące się do rasizmu, nazizmu w połączeniu
z symboliką religijną (chrześcijańskie symbole, pogańskie wierzenia)9? Czy
mieszcząca się w tych ugrupowaniach „krucjata” Andresa Behringa Breivika,
mająca apogeum 22 lipca 2011 roku w Oslo i na wyspie Utøya, powinna zostać
uznana za terroryzm religijny? Czy ochrona życia, przybierająca formy przemocy
politycznej, poparta narracją religijną (terroryzm antyaborcyjny), jest
terroryzmem jednej sprawy czy terroryzmem religijnym? Organizacje pro life
występują przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie i Australii, ale
sympatyków pozyskują również w Europie, szczególnie w Wielkiej Brytanii10
.
Mimo że wedle raportu Te-Sat w roku 2013 trudno było przypisać
jakikolwiek incydent terrorystyczny na terenie UE do terroryzmu
motywowanego religijnie, to jednak wiele organizacji terrorystycznych – w tym
salafickie – traktuje Niemcy, Hiszpanię, Francję, Wielką Brytanię, Danię czy
Holandię przede wszystkim jako bazę dla rewitalizacji, rekrutacji, szkoleń (nowe
technologie) oraz pozyskiwania środków finansowych na działalność. Większe
kraje europejskie, zróżnicowane pod względem narodowościowym, ze względu
chociażby na atrakcyjność rynku pracy i dużą liczbę imigrantów, są idealnym
miejscem do przygotowania ataku. Przykładowo na ogólną liczbę ludności we
Francji, szacowaną w roku 2013 na 65,8 mln, 4 mln stanowili cudzoziemcy, przy
gwałtownym wzroście ludności napływowej z Maroka oraz Algierii. Podobnie
w Hiszpanii liczba imigrantów stanowiła w 2013 roku 5 mln, tyle samo
w Wielkiej Brytanii. Łączna liczba osób niebędących obywatelami kraju
zamieszkania, przebywających na terytorium państw członkowskich UE,
wynosiła 20,3 mln osób. Najwięcej cudzoziemców zamieszkałych w UE
8 Zob. szerzej: M. ADAMCZUK: Rodzimy terroryzm jako zjawisko zagrażające bezpieczeństwu
w Europie. „Bezpieczeństwo Narodowe”, 2011, nr 17, s. 61-80. 9 K. IZAK: Zagrożenie terroryzmem i ekstremizmem w Europie na podstawie wybranych
przykładów. Teraźniejszość, prognoza ewolucji i kierunki rozwoju. „Przegląd Bezpieczeństwa
Wewnętrznego”, 2011, nr 5, s. 141-144. 10 Zob. szerzej: E. POSŁUSZNA: Single-issue Terrorism: Special Interest. Warszawa 2013.
Aleksandra Zięba
246
przebywało w Niemczech (7,69 mln osób), w Polsce zaś niewiele ponad 58 tys.11
Wedle raportu Europejskiego Urzędu Policji zatrzymano w krajach Unii
Europejskiej 216 osób podejrzanych o działalność w ugrupowaniach
terrorystycznych motywowanych religijnie (w 2012 roku 179, zaś w 2010 roku
było to zaledwie 110), z tego 143 osoby zatrzymane zostały przez francuskie
organa ścigania; aresztowano zaś 535 osób (o dwie mniej w stosunku do roku
poprzedniego). Najwięcej osób podejrzanych o terroryzm w ogóle zatrzymano
we Francji (225 osoby), prawie połowa z nich była powiązana z ruchami
islamskimi, na drugim miejscu znalazła się Hiszpania – 90 osób, na trzecim
Wielka Brytania – 7712
.
Błędy polityki wobec imigrantów warunkują niepowodzenie integracji
muzułmanów ze społeczeństwami krajów europejskich, w których zamieszkują.
Przejawia się to przede wszystkim w segregacji kulturowej, wyznaniowej
i najczęściej geograficznej danych mniejszości (dzielnice zamieszkałe wyłącznie
przez mniejszości). Istotne jest, że poczucie przynależności członka ugrupowania
islamskiego nawiązuje do szerszej idei: ojczyzny, globalnej społeczności
muzułmańskiej (ummy), kwestii palestyńskiej, w konflikcie do kultury
europejskiej/zachodniej. Ten konflikt będzie podstawą narracji, indoktrynacji
i umacniania motywacji, powiązanej z czynnikami indywidualnymi, czyli
podatnością osoby na fascynację przemocą13
. Również zagrożenie ze strony
pojedynczych jednostek, mieszkających na terenie UE, mających kontakt
z radykalną propagandą (chociażby przez Internet lub szkoły przykoraniczne,
centra kultury) jest realne. Problemem od 2011 roku stają się ochotnicy z państw
europejskich udający się do Syrii i Iraku w celu przyłączenia do Państwa
Islamskiego w Iraku i Wielkiej Syrii (ad-Dawla al-Islamijja fi al-’Iraq wa Asz-
Szam, ISIS). Minister spraw wewnętrznych Bernard Cazeneuve potwierdził
w połowie września 2014 roku, że około 930 obywateli Francji przyłączyło się
do „dżihadu” w tym regionie14
. Odnotowano również udział osób z Irlandii,
Austrii, Holandii, Danii, jednostkowe przypadki z Hiszpanii, Luksemburga,
Włoch ale również masowe dołączanie się do ISIS w 2014 roku obywateli Belgii
– ponad 300 osób, Szwecji – 400 i największą liczbę z Wielkiej Brytanii,
szacowaną na 600-2000 osób15
.
W reakcji na radykalizację postaw i zachowań prowadzących do
aktywnego udziału w terroryzmie, brytyjski premier David Cameron
zaproponował zaostrzenie przepisów antyterrorystycznych. Między innymi
11 Statystyki dotyczące migracji i populacji zob. EUROSTAT, www.epp.eurostat.
ec.europa.eu/portal/page/portal/population/data/main_tables. Dostęp: 1.08.2014. 12 EUROPOL:”Te-Sat 2014“: EU – Terrorism Situation and Trend Report. Haga 2014, s. 47,
www.europol.europa.eu/sites/default/files/publications/europol_tsat14_web_1.pdf. Dostęp:
3.08.2014. 13 Zob. M. SIRSELOUDI: Understanding Radicalization in Europe: Clusters and Narratives.
W: Counterterrorism in Diverse Community. Red. S. EKICI. Amsterdam (et al.) 2011, s. 9-15. Zob.
szerzej: A. RUSINEK: Nurt radykalny wśród społeczności muzułmańskich w wybranych państwach
Unii Europejskiej. Warszawa 2012. 14 Zob. France says 930 citizens or residents involved in jihad. „France24”(on-line), 14.09.2014. 15 Foreign Fighters in Iraq and Syria: Where do They Came From?. „Radio Free Europe” (on-
line), 21.11.2014.
Terroryzm w Unii Europejskiej na początku XXI wieku: wnioski dla Polski
247
pojawił się postulat tymczasowego unieważnienia paszportów dla obywateli
Wielkiej Brytanii, którzy przyłączyli się do ISIS. Spotkało się to z ostrą krytyką
liberalnej sceny politycznej16
. Jednak dotychczasowe rozwiązania walki
z radykalizacją nie sprawdziły się. Na przykład kluczowym elementem ochrony
przed terroryzmem17
była do tej pory agencja „Channel”. Głównym jej celem jest
ochrona osób narażonych na wpływy brutalnego ekstremizmu i terroryzmu.
Wykorzystano istniejącą współpracę między władzami lokalnymi, partnerami
ustawowymi (przede wszystkim z sektora oświaty i zdrowia) oraz policji
i lokalnej społeczności, aby zidentyfikować osoby podatne na ryzyko
wciągnięcia do terroryzmu. Ocenie podlega też charakter podatności i zakres
ryzyka. W konkretnych przypadkach opracowywane są plany wsparcia dla
wytypowanych osób (zarówno dzieci, jak i dorosłych). Ta wczesna interwencja
w formie doradztwa może przyczynić się do zniwelowania szansy młodego
muzułmanina na stanie się terrorystą18
. W ramach projektu między kwietniem
2007 roku a marcem 2014 roku obserwacji poddano 3 934 osób, z których
najwięcej w ciągu ostatniej fazy realizacji projektu. Prawie 1 450 osób (37%)
z nich, w momencie kierowania przez instytucje współpracujące, nie ukończyło
18 roku życia. W okresie od kwietnia 2012 roku i do końca marca 2014 roku
wśród nadesłanych rekomendacji, które zostały zarejestrowane, 56% stanowili
muzułmanie19
.
Inną strategię przyjęła Francja. W 2012 roku rząd francuski ogłosił plan
mający na celu przejęcie kontroli przez siły policyjne nad tzw. strefami bez
wstępu (dzielnicami zamieszkałymi przez imigrantów, niedostępnymi dla
niemuzułmanów), w których odnotowano najwyższe wskaźniki przestępczości,
związane przede wszystkim z handlem narkotykami, czarnym rynkiem
i terroryzmem. Francuskie Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (Ministère
de l'Intérieur), wydzielając w lipcu 2012 roku Priorytetowe Strefy
Bezpieczeństwa (Zones de Sécurité Prioritaires) w okolicach Paryża, Marsylii,
Strasburga, Lille i Amiens, miało na celu zapobieżenie falom protestów, które
zdarzyły się w 2005 roku w paryskiej dzielnicy Seine-Saint-Denis (36 z 40
okręgów administracyjnych – komun – tej dzielnicy znajduje się na liście „stref
16“Anti-Terror” Law Would Stop British Jihadist from Coming Home for Two Years, Says David
Cameron. „Independent” (on-line), 13.11.2014. 17 Strategia Antyterrorystyczna Wielkiej Brytanii (The United Kindom’s Strategy for Countering
Terrorism, CONTEST) z lipca 2011 roku wymienia 4 elementy zwalczania terroryzmu, tzw. „4 P”
od pierwszych liter nazw poszczególnych poziomów: pursue – ściganie terrorystów i osób
wspierających wszelką działalność terrorystyczną i ich karanie, prevent – zapobieganie procesom
stawania się terrorystą, zwalczanie źródeł; protect – ochrona obywateli, interesów państwa,
infrastruktury krytycznej oraz granic państwa oraz prepare – przygotowanie na konsekwencje
potencjalnych ataków terrorystycznych, budowanie szybkiej zdolności reagowania kryzysowego
i likwidowanie skutków ataków. Zob. tekst dokumentu: www.gov.uk/government/uploads/system/
uploads/attachment_data/file/97995/strategy-contest.pdf. Dostęp: 11.08.2014. 18 HOME OFFICE: Channel: Protecting Vulnerable People from Being Drawn into Terrorism:
A Guide for Local Partnership. London, 23 October 2012, www.gov.uk/government/
uploads/system/uploads/attachment_data/file/118194/channel-guidance.pdf. Dostęp: 3.08.2014. 19 Dane dostępne na stronie internetowej Stowarzyszenia Komendantów Policji (Association
of Chief Police Officers, ACPO), www.acpo.police.uk/ACPOBusinessAreas/PREVENT/
Channel.aspx. Dostęp: 11.08.2014.
Aleksandra Zięba
248
bez wstępu”) oraz w innych miastach (Rennes, Rouen, Lille, Tuluza i Lyon)20
.
Polityka antyterrorystyczna Francji w obszarze zapobiegania w ostatnich latach
jest bardziej „agresywna” od brytyjskiej. Doświadczenia z lat 90. XX wieku
związane z aktywnością Islamskiej Grupy Zbrojnej (Groupe Islamique Armé,
GIA), klęska „indywidualistycznej” polityki integracyjnej oraz wzrost
przestępczości w podmiejskich muzułmańskich enklawach (banlieues) powodują
zaostrzenie kampanii walki z radykalną przemocą polityczną na poziomie
operacyjnym i taktycznym21
.
Szczególna pozycja Hiszpanii w statystykach wiąże się również
z problemem finansowania terroryzmu. Hiszpania uznana jest za główną bazę
przerzutową narkotyków (kokainy z Ameryki Łacińskiej oraz haszyszu z Afryki
Północnej) na rynek europejski. Zyski płynące z narkobiznesu mogą
współfinansować terroryzm, w tym islamski oraz narodowowyzwoleńczy. Na
54 odnotowane ataki w roku 2012 na terenie Hiszpanii, 46 przypisano
organizacjom etniczno-narodowym i separatystycznym, 7 lewicowym,
a zatrzymano tylko 8 osób powiązanych z terroryzmem islamskim (rok później
już 20)22
. Według bazy danych National Consortium for the Study of Terrorism
and Responses to Terrorism (START) Uniwersytetu Maryland – Global
Terrorism Database (GTD)23
na terenie Hiszpanii jest obecnie aktywnych
14 organizacji, w tym o charakterze międzynarodowym: Klątwa i Wygnanie
(Takfir wal-Hidżra), Marokańska Islamska Grupa Walcząca (franc. Groupe
Islamique Combattant Marocain, GICM), Brygady Abu Hafsa Al-Masriego,
które przyznały się do dokonania zamachów w Madrycie w roku 2004 oraz
w Londynie w 2005 roku. W ciągu ostatnich lat największą aktywność
odnotowały:
GRAPO24
, których początki działalności sięgają połowy lat 70. XX w.
Sześciu członków komunistycznej GRAPO zostało aresztowanych przez
Guardia Civil w 2007 roku. Datę tę uznaje się za rozbicie tej formacji.
ugrupowania separatystyczne: baskijska ETA, nieaktywne od lat 90.
XX w. – katalońska Wolny Kraj (Terra Lliure, TLL) i Ruch na Rzecz
Samostanowienia i Niepodległości Archipelagu Wysp Kanaryjskich
(El Movimiento por la Autodeterminación e Independencia
del Archipiélago Canario, MP AIAC), walczący o utworzenie państwa
20 Zob. MINISTERE DE L’INTERNIUER: Zones de Sécurité Prioritaires, www.interieur.gouv.fr/ZSP.
Dostęp: 1.08.2014. 21 Zob. szerzej: W.J. FISCHER: Militant Islamist Terrorism in Europe: are France and the United
Kindom Legally Preapared for the Challange? „Washington University Global Studies Law
Review”, 2007, vol. 6, nr 2, s. 255-280. 22 EUROPOL: “Te-Sat 2013” EU-Terrorism Situation and Trend Report. Haga 2013, s. 19, 27 i 32,
www.europol.europa.eu/sites/default/files/publications/europol_te-sat2013_lr_0.pdf. Dostęp:
1.08.2014. 23 Warto zaznaczyć, że system START (www.start.umd.edu) jest bezpośrednio powiązany
z Departamentem Bezpieczeństwa Wewnętrznego USA (Department of Homeland Security), więc
nie stanowi obiektywnego źródła. 24 Organizacja ta obok ETA została uznana przez Unię Europejską za terrorystyczną w załączniku
do Wspólnego stanowiska Rady 2001/931/WPiZB z dnia 27 grudnia 2001 r. w sprawie
szczególnych środków w celu zwalczania terroryzmu. Dz.U. UE L 344/90-96 z dn. 28.12.2001.
Terroryzm w Unii Europejskiej na początku XXI wieku: wnioski dla Polski
249
Berberów zamieszkujących Wyspy Kanaryjskie, oraz najbardziej
aktywny w latach 2010-2011 Galicyjski Ruch Oporu (Resistência
Galega, RG).
We wrześniu 2010 roku ETA ogłosiła bezterminowe zawieszenie broni,
nie rezygnując jednak z dążeń do niepodległości kraju Basków, zaś rok później,
w październiku, zadeklarowała definitywne zakończenie stosowania działań
zbrojnych. Jak dotychczas (sierpień 2014 roku) nie odnotowano żadnych ataków
przeprowadzonych przez działaczy ETA. Organizacja nie zaprzestała jednak
istnienia, w dalszym ciągu rekrutuje nowych członków (szczególnie
w młodzieżowej przybudówce – Segi) oraz prowadzi działalność rozpoznawczą
i logistyczną. Obecnie nie figuruje na liście organizacji terrorystycznych Unii
Europejskiej.
Zgodnie ze Strategią bezpieczeństwa Hiszpanii z 31 maja 2013 roku25
,
która uznaje terroryzm za jedno z głównych zagrożeń i wyzwań dla
bezpieczeństwa państwa, zobowiązano rząd do corocznego składania przed
parlamentem Raportu Bezpieczeństwa. Oprócz aktualnej oceny zagrożenia,
planów reagowania w raporcie umieszczane są potencjalne scenariusze
interwencji oraz działania mające zabezpieczyć duże metropolie i niwelujące
napięcia na tle ekonomicznym, mogące przyczynić się do radykalizacji postaw
i zachowań. Oczywiście kwestie związane ze współpracą międzynarodową
w wymiarze multilateralnym i bilateralnym, w tym jednostek
kontrterrorystycznych, również są uwzględniane w raportach. Głównym
zamierzeniem Strategii jest utrzymanie i rozwijanie zdolności do zapobiegania
oraz zwalczania zagrożeń26
.
Istotną rolę w typowaniu zagrożeń terrorystycznych o podłożu
ideologicznym (eurosceptycyzm) i religijnym (dżihadyzm) odgrywa Belgia, ze
względu na to, że jest państwem, na którego terenie znajdują się siedziby
najważniejszych organów Unii Europejskiej oraz innych organizacji
międzynarodowych, w tym Główna Kwatera NATO. Podobnie jak w Wielkiej
Brytanii, odnotowano przypadki uczestnictwa obywateli belgijskich
w szkoleniach militarnych w Afganistanie i Pakistanie oraz obecnie w Iraku
i Syrii. Istotną rolę pośrednika w nawiązywaniu kontaktu z salafickimi
ugrupowaniami terrorystycznymi odgrywało Belgijskie Centrum Muzułmańskie
(Centre Islamique Belge, CIB) w Molenbeek (gmina Brukseli)27
.
Zamachy terrorystyczne z 11 września 2001 roku na World Trade Center
i Pentagon dotknęły Unię Europejską w szczególny sposób, przede wszystkim
RFN. Trzech z czterech pilotów zamachowców żyło i studiowało w Niemczech,
w tym lider ataku Mohammed Atta („komórka hamburska”). Znamienne jest, że
przed samym zamachem władzom udało się wykryć komórki islamistów
i zapobiec potencjalnym atakom na terytorium Niemiec. W taki sposób
uniemożliwiono przeprowadzenie zamachów przez „komórkę frankfurcką”, która
25 MINISTERO DE DEFENSA: Estrategia Nacional de Seguridad 2013, Madryt 2013, www.segurida
dparatodos.es/2013/05/estrategia-de-seguridad-nacional-2013.html. Dostęp: 2.08.2014. 26 Zob. S. KAMIEŃSKI: Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Hiszpanii. Notka Analityczna BBN.
Warszawa 1.10.2013, www.bbn.gov.pl. Dostęp: 2.08.2014. 27 A. RUSINEK: op. cit., s. 192.
Aleksandra Zięba
250
planowała ich dokonanie podczas dni świątecznych w Strasburgu. W grudniu
2001 roku federalny minister spraw wewnętrznych zdelegalizował działalność
innych radykalnych ugrupowań islamskich, w tym Związku Islamskich
Stowarzyszeń i Gmin Kolonia (Kalifatstaat ICCB), którego liderem był Metin
Kaplan (zwany „Kalifem z Kolonii”). Pod koniec lipca 2002 roku
zdelegalizowano stowarzyszenie Al-Aqsa, również powiązane z Kaplanem.
Kaplana wydalono z Niemiec do Turcji 12 października 2004 roku28
. Warto
zaznaczyć, że już 22 listopada 1993 roku zdelegalizowane zostały działające na
terytorium RFN organizacje powiązane z problemem kurdyjskim, m.in.: Partia
Pracujących Kurdystanu (Arbeiterpartei Kurdistan, APK), Narodowy Front
Wyzwolenia Kurdystanu (Nationale Befreiungsfront Kurdistans, NBK),
stowarzyszenie Kurdistan-Komitee. Niemniej w dalszym ciągu w Niemczech
istnieją liczne stowarzyszenia promujące problem kurdyjski i powiązane
z terroryzmem. Warto wspomnieć też o tureckiej Wizji Narodowej (Millî Görüş)
działającej prężnie w Niemczech i w Holandii, oskarżanej o powiązania
z ugrupowaniami islamskimi, w tym Hamasem i Al-Qa’idą29
.
Według danych służb niemieckich na terenie Niemiec w 2001 roku
przebywało prawie 31 950 członków radykalnych organizacji islamistów, w tym
3 000–4 000 zbrojnych muzułmanów, gotowych do użycia siły30
. Opublikowany
18 czerwca 2014 roku doroczny raport Federalnego Urzędu Ochrony Konstytucji
(Bundesamt für Verfassungsschutz, BfV) za najgroźniejsze zagrożenie dla
bezpieczeństwa RFN uznaje radykalne organizacje islamskie, szacując ich liczbę
na terenie Niemiec na 30, zaś liczbę ich członków w 2013 roku na terenie
Niemiec na 43 190 (liczbę ekstremistów lewicowych oszacowano na 27 700,
a prawicowych – na 21 700). Jednak brakuje danych dotyczących
sympatyzowania z organizacjami czy członkostwa w organizacjach takich, jak:
komórki Al-Qa’idy, islamsko-kurdyjska sieć Ansar al-Islam, Islamski Ruchu
Uzbekistanu (Islamic Movement of Usbekistan, IMU) lub Islamskie Centrum
Hamburg (Islamisches Zentrum Hamburg, IZH )31
. W 2013 roku
zdelegalizowano w Niemczech trzy organizacje: Dawa FFM, an-Nusrah, Dawa
Team Islamische Audio, które były powiązane z islamskim terroryzmem32
.
W austriackim dorocznym raporcie Federalnego Urząd Ochrony
Konstytucji i Zwalczania Terroryzmu (Bundesamt für Verfassungsschutz und
Terrorismusbekämpfung, BVT) zawarto informacje dotyczące czynów
zabronionych. W 2013 roku czynów dokonanych przez ekstremistów
lewicowych było 182, przez prawicowych – 574, zaś popełnionych przez
28 Zob. szerzej: M. SIRSELOUDI: The Meaning of Religion and Identity for Violent Radicalization of
the Turkish Diaspora in Germany. „Terrorism and Political Violence”, 2013, Vol. 24, Nr 5,
s. 807–824. 29 Zob. BUNDESMINISTERIUM DES INNERN: Verfassungsschutzbericht 2012. Berlin 2013, s. 30–32,
www.verfassungsschutz.de. Dostęp: 1.07.2014. 30 BUNDESMINISTERIUM DES INNERN: Verfassungsschutzbericht 2001. Berlin 2002, s. 196-197,
www.bmi.bund.de. Dostęp: 1.07.2014. 31 BUNDESMINISTERIUM DES INNERN, Verfassungsschutz Bericht 2013. Berlin 2014, s. 70, 140 i 206,
www.verfassungsschutz.de. Dostęp: 2.08.2014. 32 Ibidem, s. 34. Por. A. ZIĘBA: Niemcy i Polska wobec problemu terroryzmu: analiza
porównawcza. „Studia Politologiczne”, 2014, vol. 34, s. 128-129.
Terroryzm w Unii Europejskiej na początku XXI wieku: wnioski dla Polski
251
obrońców praw zwierząt – 14 (głównie niszczenie mienia i wtargnięcia do
budynków). W raporcie poświęcono dużo uwagi terroryzmowi islamskiemu,
analizując sytuację międzynarodową z uwypukleniem Arabskiej Wiosny,
z apogeum – wojną domową w Syrii, niemniej nie upubliczniono statystyk
dotyczących osób podejrzanych w Austrii33
.
Innym czynnikiem wpływającym na wzrost zagrożeń terrorystycznych jest
sojusz Wielkiej Brytanii, Francji, Niemiec oraz Hiszpanii z USA. Przypadek
francuski jest szczególny. Interwencja w Mali (od 11 stycznia 2013 roku)
dodatkowo stworzyła zagrożenie dla bezpieczeństwa Francji i jej obywateli34
.
Operacja Serwal przy wsparciu logistycznym innych państw unijnych – RFN,
Wielkiej Brytanii, Hiszpanii – oraz USA i żołnierzy w ramach działań
Organizacji Narodów Zjednoczonych i Unii Europejskiej (MINUSMA, EUTM
Mali), może wywołać podobną reakcję odśrodkową, jak w przypadku Iraku.
* * *
Od czasu zamachów w Madrycie 11 marca 2004 roku i Londynie 7 lipca
2005 roku na terenie Unii Europejskiej nie było większych zamachów
terrorystycznych. Nie oznacza to jednak, że zintegrowana Europa nie uwolniła
się od zjawiska terroryzmu. Atak w Madrycie – ze względu na jego
konsekwencje – jest przypadkiem szczególnym. W wyniku symultanicznych
eksplozji w czterech pociągach w czasie porannego szczytu komunikacyjnego
śmierć poniosło 191 osób, w tym 4 Polaków, a 1 876 zostało rannych.
Sprawcami zamachu okazało się 3 Marokańczyków i 2 Hindusów powiązanych
z marokańskim ugrupowaniem Salafija Dżihadia. Grupa była ugrupowaniem
stowarzyszonym razem z Brygadami Abu Hafs Al-Masirego z ówczesną
Marokańską Grupą Walki i Męczeństwa, obecnie: Al-Qa’ida w Islamskim
Maghrebie (Tanzim al-Qa'ida fi Bilad al-Maghrib al-Islami, AQIM). Wydarzenia
te zaważyły na wyniku wyborów parlamentarnych przeprowadzonych 14 marca
i zdyskredytowały rządzącą Partię Ludową (Partido Popular, PP) José Marii
Anzara. Konkurent do władzy, Socjalistyczna Partia Robotnicza (Partido
Socialista Obrero Español, PSOE) José Luisa Rodrígueza Zapatero, której
jednym z głównych postulatów było wycofanie wojsk hiszpańskich z Iraku,
wygrał wybory, przewagą niecałych 5% głosów (42,59%) i poniekąd spełnił
żądania terrorystów35
.
33 BUNDESMINISTERIUM FÜR INNERES, BUNDESAMT FÜR VERFASSUNGSSCHUTZ UND
TERRORISMUSBEKÄMPFUNG: Verfassungsschutz Bericht 2014. Wiedeń 2014, www.bmi.gv.at/cms/
BMI_Verfassungsschutz/BVT_VSB_2014_V20140613_online.pdf. Dostęp: 2.08.2014. 34 Pod koniec 2013 roku na stronie internetowej al Minbar Jihadi Media Network zamieszczono
kilka plakatów wzywających do bojkotowania Francji oraz nawołujących do zamordowania
prezydenta „niewiary i przestępstw” – François Hollande’a. Zob. S. TOMLINSON: Francois
Hollande 'Vigilant' after Islamist Group Calls for his Assassination in Response to France Helping
Central African Republic in its Fight against Muslim Rebels. „Daily Mail” (on-line), 11.03.2014. 35 Zob. szerzej: Hiszpania: Media masowe i wybory w obliczu terroryzmu. Red. B. DOBEK-
OSTROWSKA, M. KUŚ. Wrocław 2007.
Aleksandra Zięba
252
Przeciwdziałanie terroryzmowi
Podstawą zmian dotyczących systemu antyterrorystycznego, jak również
dla ustawodawstwa innych państw kandydujących oraz państw członkowskich
UE, była Decyzja ramowa Rady Unii Europejskiej z dnia 13 czerwca 2002 roku
w sprawie zwalczania terroryzmu36
. Unia traktuje terroryzm jako przestępstwo,
bardziej koncentrując się na reagowaniu: przestępca jest ujęty, gdy popełni
przestępstwo. Takie podejście zakłada, że terroryzm, tak jak inne formy
działalności przestępczej – przestępczość kryminalna zwykła czy zorganizowana
– nie zaniknie, choć na poziomie krajowym od kilku lat utrzymuje się tendencja
zatrzymań osób podejrzanych o udział w organizacji terrorystycznej, przed
bezpośrednim udziałem lub popełnieniem aktu terrorystycznego. Zdefiniowanie
przez Decyzję Ramową aktów terrorystycznych, właściwie scharakteryzowanie
przestępstwa terrorystycznego37
i grupy terrorystycznej38
, umożliwia
podejmowanie działań antyterrorystycznych defensywnych (współpraca
w ramach Europolu, Europejskiej Jednostki Współpracy Sądowej/Eurojustu oraz
Europejskiej Agencji Zarządzania Współpracą Operacyjną na Granicach
Zewnętrznych Państw Członkowskich UE/Fronteksu), w tym zaangażowanie
w globalną walkę z terroryzmem oraz tworzenie dobrych praktyk w tym
zakresie39
.
36 Decyzja Rady ramowa z dnia 13 czerwca 2002 roku w sprawie zwalczania terroryzmu
(2002/475/WSiSW), Dz.U.UE L 164/3 z dn. 22.6.2002, zob. szerzej: D. SZLACHTER: Walka
z terroryzmem w Unii Europejskiej: nowy impuls. Toruń 2007. 37 Ibidem. Zgodnie z art. 1. Przestępstwo terrorystyczne przybierające formy:
ataków na życie, mogących spowodować śmierć;
ataków na integralność cielesną osoby;
porwań lub brania zakładników;
spowodowania rozległych zniszczeń obiektów rządowych, publicznych, infrastruktury,
zajęcia/zniszczenia środka transportu, wytwarzania/uwalniania substancji
niebezpiecznych, zajęcia statku lub innego środka transportu;
wytwarzania, posiadania, nabywania, przewożenia, dostarczania lub używania broni,
materiałów wybuchowych, broni masowego rażenia, jak również badania i rozwój broni
biologicznej i chemicznej;
• uwalniania substancji niebezpiecznych/wzniecanie pożarów;
• zakłócenia/przerwy w dostawie wody, energii elektrycznej itd.
• groźby popełnienia któregokolwiek z wyżej wymienionych czynów.
Czyn terrorystyczny jest przestępstwem kierunkowym, którego konsekwencją jest wyrządzenie
poważnej szkody państwu/organizacji międzynarodowej poprzez celowe działanie: poważne
zastraszenie ludności bądź bezprawne zmuszenie władzy do działania lub zaniechania działań bądź
poważnej destabilizacji/zniszczenia podstawowych struktur politycznych, konstytucyjnych,
gospodarczych, społecznych. 38 Ibidem. Art. 2 uznaje za grupę terrorystyczną, rozwiniętą strukturę, w skład której wchodzą
minimum 3 osoby, ustanowioną na przestrzeni czasu, działającą w uzgodniony sposób
o charakterze celowym popełnienia przestępstwa terrorystycznego. W grupie tej występuje
formalne określenie ról poszczególnych członków grupy oraz ciągłość członkostwa. 39 Zob. Decyzję ramową Rady 2008/919/WSiSW z dnia 28 listopada 2008 r. zmieniającą decyzję
ramową z dnia 13 czerwca 2002 r. w sprawie zwalczania terroryzmu. Poszerzyła ona m.in. katalog
przestępstw związanych z działalnością terrorystyczną (fałszowanie dokumentów, kradzież
kwalifikowana, wymuszenie) o nawoływanie do popełnienia przestępstwa terrorystycznego,
rekrutację i szkolenia na rzecz terroryzmu. Dz. U.UE L330/21 z dn. 9.12.2008.
Terroryzm w Unii Europejskiej na początku XXI wieku: wnioski dla Polski
253
Współpraca międzynarodowa dotyczy także tworzenia prawa
międzynarodowego, stosowania instrumentu ekstradycji i podejmowania działań
wymierzonych przeciw państwom uznanym za sponsorów terroryzmu.
Stosowane przez Unię Europejską środki restrykcyjne wobec wybranych państw
i ugrupowań terrorystycznych (w ramach Wspólnej Polityki Zagranicznej
i Bezpieczeństwa, WPZiB) są stale aktualizowane. Niemniej zauważyć można,
że umieszczane na listach osoby i ugrupowania oraz instytucje podejrzane
o finansowanie (najczęściej fundacje) mają (dane na 31 lipca 2014 roku)
charakter głównie międzynarodowy (Islamski Ruch Oporu/Hamas, AQ, PKK,
Tamilskie Tygrysy LTTE, Rewolucyjne Siły Zbrojne Kolumbii FARC), a nie
wewnętrzny40
, choć do niedawna figurowały na niej również: ETA i GRAPO,
działające na terenie Hiszpanii, Prawdziwa Irlandzka Armia Republikańska (Real
Irish Republican Army, RIRA), Irlandzka Armia Republikańska – Kontynuacja
(Continuity Irish Republican Army, CIRA), Obrońcy Czerwonej Ręki (Red Hand
Defenders, RHD), Stowarzyszenie Obrony Ulsteru/Bojownicy o Wolność
Ulsteru (Ulster Defendence Assosiation/Ulster Freedom Fighters, UDA/UFF),
Ochotnicze Siły Lojalistyczne (Loyalist Volunteer Force, LVF) – Wielka
Brytania; 17N, Komórki Rewolucyjne (Espanastatiki Pirines, EP) – Grecja41
.
Lista organizacji terrorystycznych sporządzana przez Radę UE nakłada na
państwa członkowskie obowiązek ich zwalczania. Decyzję o wpisaniu do
wykazu państwa Unii podejmują jednogłośnie. Również zgodnie
z Rozporządzeniem Rady (WE) nr 881/2002 z dnia 27 maja 2002 roku
(zmienione Rozporządzeniem Rady nr 1286/2009 z dnia 22 grudnia 2009 roku),
wprowadzającym szczególne środki ograniczające skierowane przeciwko
niektórym osobom i podmiotom związanym z Usamą bin Ladinem, siecią
Al-Qa’ida (AQ) i talibami, rozpoczęto publikowanie list osób i instytucji
powiązanych z salafickim globalnym dżihadem, dostosowując się do list
tworzonych w ramach ONZ42
.
Zdefiniowanie grupy terrorystycznej i ataku terrorystycznego w UE stało
się fundamentalnym środkiem przeciwdziałania terroryzmowi i umożliwia
podejmowanie działań karnych. Obowiązkowi penalizacji podlega również
wsparcie organizacji terrorystycznej, w tym tworzenie baz logistycznych,
udzielanie schronienia, wsparcie finansowe, szkolenie, pomoc w planowaniu
zamachu, zaopatrywanie w broń, rozpowszechnianie treści promujących
terroryzm. Z tymi elementami zwalczania terroryzmu powiązane są również
działania legislacyjne w obrębie państw członkowskich. Ważną konsekwencją
Decyzji ramowej było uznanie terroryzmu za działalność nielegalną, co
40 Skonsolidowany wykaz osób, grup i podmiotów podlegających sankcjom finansowym UE
zaktualizowany 31 lipca 2014 zob. www.ec.europa.eu/external_relations/cfsp/sanctions/list/
version4/global/e_ctlview.html. Dostęp: 4.08.2014; Środki ograniczające (zgodnie z art. 115
Traktatu Lizbońskiego), aktualizacja 26 maj 2014, zob. www.eeas.europa.eu/cfsp/sanctions/docs/
measures_en.pdf. Dostęp: 2.08.2014. 41 Zob. szerzej: P. EBBIG, R. FIEDLER, A. WEJKSZNER, S. WOJCIECHOWSKI: Leksykon współczesnych
organizacji terrorystycznych. Poznań 2007. 42 „EU Offical Journal” z dn. 23.12.2009 L 346, s. 42-46. Por. UN, Al-Qaida Sanctions List,
15. April 2014, www.un.org/sc/committees/1267/aq_sanctions_list.shtml. Dostęp: 1.05.2014.
Aleksandra Zięba
254
jednocześnie nadało kształt kampanii antyterrorystycznej UE (public relations)
oraz nakreśliło wyzwania związane z działaniami w społecznościach narażonych
na radykalizmy (odwet/kara)43
. Dysfunkcyjności systemu przeciwdziałania
terroryzmowi Unii Europejskiej na etapie zapobiegania z uwzględnieniem
wyzwania, jakim jest radykalizacja postaw i zachowań, wiąże się ze specyfiką
uwarunkowań i historii terroryzmu na konkretnym terenie (w państwie
członkowskim). Mogą się również pojawiać różnice między wizerunkiem
terrorystów w oczach opinii publicznej a przejawami terroryzmu
(np. wyolbrzymianie zagrożenia generuje niepotrzebne koszty i instytucje
zajmujące się problematyką oraz może prowadzić do wykluczenia pewnych grup
społecznych).
Sam proces radykalizacji można sprowadzić do trzech faz:
faza pierwsza – podatność, która odnosi się do uwarunkowań
dotyczących życia jednostki przed przystąpieniem do organizacji
(kontekst kulturowy, społeczny, ekonomiczny, polityczny);
faza druga – rekrutacja i indoktrynacja. Inicjacja może odbywać się na
zasadzie wprowadzenia przez sieci społeczne, rówieśników, członków
rodzin. Nie wyklucza to oczywiście samodzielnego poszukiwania przez
organizację potencjalnych członków, np. do przeprowadzenia
konkretnego typu ataku, oraz zgłaszania się wolontariuszy,
niepowiązanych wcześniej z ruchem;
faza trzecia – działanie. Występuje wtedy, gdy jednostka jest już
członkiem organizacji terrorystycznej i bierze udział w nielegalnej
działalności (niekoniecznie związanej z przemocą polityczną, może to
być np. finansowanie). Problem podatności nakłada się na indywidualne
predyspozycje osoby i jak dotychczas wymyka się wszelkim
statystykom44
. Można go rozważać na poziomie micro, badając
uwarunkowania i kondycję jednostki, mezo: socjalizacja do ekstremizmu
środowiska i macro: mobilizacja społeczeństwa, radykalizacja opinii
publicznej. Na poziomie macro również decydenci polityczni mogą
ulegać radykalizacji45
. Na poziomie narracyjnym przejawia się to
w upolitycznieniu „walki z terroryzmem” oraz przeciwdziałania
radykalizacji postaw na rzecz zaostrzenia regulacji antyterrorystycznych
czy polityki migracyjnej oraz azylowej.
Bruce Hoffman wymienia pięć podstawowych elementów wspierających
terroryzm: fanatyzm, nienawiść, pogardę dla ludzkiego życia, doskonałe
wyszkolenie, dostęp do niezbędnych środków finansowych46
. Wszystkie one
występują w Unii Europejskiej, pierwsze trzy są praktycznie niemożliwe do
wytępienia w „zarodku”, ze względu na mechanizmy psychologiczno-społeczne
43 Por. B. GANOR: The Counter-Terrorism Puzzle. London/New York 2005, s. 6. 44 Por. J. HORGAN: Psychologia terroryzmu. Warszawa 2008. 45 Zob. szerzej: A.P. SCHMIDT: Radicalisation, De-Radicalisation, Counter-Radicalisation:
A Concepual Discussion and Literature Review. ICCT Research Paper. The Haque March 2013.
Międzynarodowe Centrum Zwalczania Terroryzmu w Hadze (International Center for Counter-
Terrorism, ICCT), www.icct.nl. Dostęp: 11.08.2014. 46 B. HOFFMAN: Oblicza terroryzmu. Warszawa 2001, s. 5.
Terroryzm w Unii Europejskiej na początku XXI wieku: wnioski dla Polski
255
skłaniające jednostki do fascynacji przemocą. W kontekście wydarzeń w Syrii
i w Iraku oraz narastającego zainteresowania obywateli UE przyłączaniem się do
Państwa Islamskiego problemem ważnym jest terroryzm religijny. Należy się
zgodzić z Gillesem Kepelem, który uznaje za „najbardziej kłopotliwą cechę”
współczesnego terroryzmu islamskiego „zdolność do ukrywania swojej
prawdziwej natury i zachowanie ekstremalnych przekonań, mimo przyjęcia przez
członków ruchu najdrobniejszych szczegółów kultury zachodniej”47
. Walka ze
źródłami terroryzmu nakreślona w dokumencie Strategia UE w sprawie walki
z radykalizacją postaw i rekrutacji do ugrupowań terrorystycznych z 2 grudnia
2005 roku48
stawia sobie za cel rozerwanie sieci komórek terrorystycznych oraz
uniemożliwienie im rekrutacji nowych członków49
. Niemniej stereotypowe
utożsamianie islamu z dżihadyzmem wywołuje w niektórych państwach napięcia
powodujące radykalizację. Na przykład w Holandii lider Partii Wolności (Partij
voor de Vrijheid, PVV) Geert Wilders, słynący ze sprzeciwu wobec polityki
przyjmowania imigrantów z państw muzułmańskich, wypromował
krótkometrażowy film w Internecie Fitna w 2008 roku, który miał dowodzić
powiązań między Koranem a islamskim skrajnym fundamentalizmem. Film oraz
liczne antyislamskie wypowiedzi polityka przyczyniły się do wielu gróźb pod
jego adresem, aż w konsekwencji został objęty ochroną policji50
. Kilka lat
wcześniej, w 2002 roku, inny aktor sceny politycznej – Wilhelmus Simon Petrus
„Pim” Fortuyn, publicznie krytykujący islam i muzułmanów, został
zamordowany przez Volkerta van der Graafa ekośrodowiskowego aktywistę51
.
Słynne również morderstwo reżysera Theo van Gogha przez Mohammada
Bouyeriego (Abu Zubair) dwa lata później zaostrzyło napięcia międzykulturowe
w Holandii52
. Mimo licznych inicjatyw integracji osób pochodzenia
marokańskiego podejmowanych przez państwo holenderskie, jak np. werbowanie
kobiet i mężczyzn ze środowiska imigrantów do policji w meczetach, próba
zastąpienia radykalnych imamów wykształconymi w Holandii spotkała się
z brakiem akceptacji społeczności muzułmańskiej. Innym kontrowersyjnym
pomysłem był projekt ustawy z 2012 roku, który przewidywał odpłatną
rezygnację z holenderskiego obywatelstwa przez muzułmanów z Bośni
i Hercegowiny (dożywotnia renta dla osoby 470 EUR miesięcznie, dla
małżeństwa 670 EUR plus koszty podróży do 15 000 EUR)53
. Również
47 G. KEPEL: Święta wojna: Ekspansja i upadek fundamentalizmu muzułmańskiego. Warszawa
2000, s. 25. 48 Zmieniona w listopadzie 2008 roku (CS/2008/15175). 49 Zob. D. SZLACHTER: op. cit., s. 161. 50 K. IZAK: op. cit., s. 136. 51 V. van der Graaf w kwietniu 2003 roku został skazany na 18 lat pozbawienia wolności,
po odbyciu 2/3 kary (prawie 12 lat), wyszedł na wolność w maju 2014 roku. Zob. Dutch
Politician’s Killers Freed after 12 Years, „Daily Mail” (online), 2.05.2014. 52 Zob. szerzej: I. BURUMA: Śmierć w Amsterdamie: Zabójstwo Theo van Gogha i granice
tolerancji. Kraków 2008. 53 Amsterdam: z meczetu do policji, 31.12.2009, www.eurislam.pl, Bosnian refugees offered paid
move home, „DutschNews.nl” (on-line), 6.01.2011; M. BOWLBY, B. VAN IMPELEN:, The Imam
Training Debate: The Future of Religion for Dutch Muslims, Netherlands 2006, www.humanityin
Aleksandra Zięba
256
niemiecka policja na szczeblu krajowym podjęła się rekrutacji do swoich struktur
w meczetach54
.
Walka z terroryzmem w Unii Europejskiej jest polityką
wielopłaszczyznową55
. Strategia w sprawie zwalczania terroryzmu z 2005 roku
określa potrzebę m.in.: wypracowania wspólnego podejścia do identyfikacji
zagrożeń, przeciwdziałania podżeganiu i rekrutacji do organizacji
terrorystycznych, szkoleniom, finansowaniu, propagowaniu zakazanych treści,
dostępowi do broni i materiałów wybuchowych, umocnienia krajowych
systemów antyterrorystycznych w ramach wzajemnej ewaluacji ustaleń
dotyczących walki z terroryzmem i współpracy oraz wdrażania uzgodnionych
wspólnych standardów dotyczących bezpieczeństwa lotnictwa cywilnego, portów
i bezpieczeństwa morskiego. W Strategii wyróżniono cztery podstawowe filary:
zapobieganie, ochronę, ściganie i reagowanie56
. Ważnymi instrumentami polityki
antyterrorystycznej Unii są: ekstradycja, Europejski Nakaz Aresztowania (ENA),
Europol, System Informacyjny Schengen (SIS) i Eurojust, Frontex, Koordynator
ds. Terroryzmu oraz decyzje ramowe UE dotyczące problematyki zwalczania
terroryzmu oraz powołana w reakcji na 11/09 Grupa Zadaniowa Szefów Policji
(Police Chiefs Task Force, TFCP). W jej ramach powołano ATLAS, zrzeszający
centralne jednostki kontrterrorystyczne państw europejskich. W ramach niego
polska jednostka – Biuro Operacji Antyterrorystycznych (BOA) – ma okazję
szkolić się od najlepszych w obrębie grup roboczych: budynki (przewodniczy
austriacka Einsatzkommando Cobra, EKO Cobra); statki wodne (niemiecka
Grenzschutzgruppe 9 der Bundespolizei, GSG9); transport publiczny – pociągi
i autobusy (paryska Recherche Assistance Intervention Dissuasion, RAID),
samoloty (francuska National Gendarmerie Intervention Group, GIGN) i kolejki
miejskie/metro (brytyjska Specialist Crime and Operations Specialist Firearms
Command, SCO19). Celem przedsięwzięcia jest przeprowadzanie wspólnych
warsztatów, ćwiczeń praktycznych przygotowujących jednostki do działań na
dużą skalę i realizacja projektów badawczych. Od października 2012 roku
Atlasowi przewodniczy dowódca GSG 9, Olaf Linder (kadencja czteroletnia).
Przed powstaniem Strategii z 2005 roku, ważne dokumenty strategiczne
nadające kształt polityce antyterrorystycznej UE i tym samym mające wyraźny
wpływ na podejście wobec tego zagrożenia w Polsce, to m.in.: Europejska
Strategia Bezpieczeństwa (tzw. Strategia Solany) z 12 grudnia 2003 roku57
,
Deklaracja o Zwalczaniu Terroryzmu, powołująca instytucję Koordynatora
ds. Zwalczania Terroryzmu, Europejski Plan Działania odnośnie do Zwalczania
action.org/knowledgebase/190-the-imam-training-debate-the-future-of-religion-for-dutch-muslims.
Dostęp: 2.08.2014. 54 Polizei wirbt in Moschee für ihren Beruf, „Die Welt” (on-line), 14.04.2014. 55 Szerzej zob. L. WOJNOWICZ: op. cit.; I. OLEKSZIEWICZ: Polityka antyterrorystyczna Unii
Europejskiej. Lublin 2013.
56 RADA UNII EUROPEJSKIEJ: Strategia Unii Europejskiej w dziedzinie walki z terroryzmem.
Bruksela 30 listopada 2005, www.register.consilium.europa.eu/doc/srv?l=PL&f=
ST%2014469%202005%20REV%204. Dostęp: 1.08.2014. 57 RADA UNII EUROPEJSKIEJ: Europejska Strategia Bezpieczeństwa: Bezpieczna Europa w lepszym
świecie. Luksemburg 2009, www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/librairie/PDF
/QC7809568PLC.pdf. Dostęp: 2.08.2014.
Terroryzm w Unii Europejskiej na początku XXI wieku: wnioski dla Polski
257
Terroryzmu z 25 marca 2004 roku58
, Program haski – wzmacnianie wolności,
bezpieczeństwa i sprawiedliwości w UE przyjęty 5 listopada 2005 roku na lata
2005-200959
oraz Program sztokholmski – Otwarta i bezpieczna Europa dla
dobra i ochrony obywateli 2010-2014 z 11 grudnia 2009 roku i plan działania do
jego realizacji60
. Ponadto skupiono się na wykorzystaniu Internetu do działań
terrorystycznych: komunikacji, finansowania, szkoleń, rekrutacji i działalności
propagandowej. W tym celu między innymi uruchomiono z początkiem
2013 roku Europejskie Centrum ds. Walki z Cyberprzestępczością (EC3)
w ramach Europolu61
.
Odpowiedzialność za zwalczanie terroryzmu spoczywa na państwach
członkowskich. Unia przede wszystkim koncentruje się na: wzmocnieniu
zdolności działania poszczególnych państw członkowskich (szerzenie dobrych
praktyk, wymiana wiedzy i doświadczenia), usprawnieniu koordynacji
europejskiej (wymiana informacji, mechanizmy współpracy organów ścigania
i wymiaru sprawiedliwości), rozwijaniu kolektywnej zdolności działania
(wspólna ocena zagrożenia), promowaniu międzynarodowej współpracy na rzecz
zwalczania terroryzmu62
. Na przykład w ramach programu ogólnego
Bezpieczeństwo i ochrona wolności Unia Europejska ustanowiła na lata
2007-2013 program szczegółowy Zapobieganie, gotowość i zarządzanie
skutkami terroryzmu i innymi rodzajami ryzyka dla bezpieczeństwa (CIPS).
Wsparto w nim starania państw członkowskich mających na celu poprawienie
efektywności w obszarze zapobiegania i przygotowania na ataki63
. Polska
kierowała w ramach CIPS m.in.: projektami z Republiką Czeską i Słowacją
(„Terroryści na tamie”, wspólne ćwiczenia policji w Niedzicy 4-6 czerwca
2008 r.), Wielką Brytanią, Niemcami, Litwą, Rumunią i ze specjalnym statusem
Ukrainą („Działania antyterrorystyczne podczas międzynarodowych imprez
sportowych. Rola narodowych centrów antyterrorystycznych”, ćwiczenia
OFFSIDE 11-13 października 2010 roku)64
.
Konkludując rozważania nad podejściem do zjawiska terroryzmu w Unii
Europejskiej, należy stwierdzić, że państwa członkowskie są zgodne co do tego,
że:
nie istnieje jedno źródło terroryzmu na terenie UE;
terroryzm międzynarodowy i wewnętrzny nie jest homogeniczny;
58 Pierwszy plan działania został przyjęty we wrześniu 2001 roku. Tekst Deklaracji z marca 2004 r.
dostępny na stronach Rady Europejskiej: www.consilium.europa.eu/uedocs/cmsUpload/DECL-
25.3.pdf. Dostęp: 2.08.2014. 59 Dz.U.UE C 53/1-14 z dn. 3.3.2005. 60 Dz.U.UE C 115/1-38 z 4.5.2010, KOM(2010) 171 wersja ostateczna z dn. 20 kwietnia 2010 r. 61 Zamiar ustanowienia Europejskiego Centrum ds. Walki z Cyberprzestępczością Komisja
Europejska ogłosiła w Strategii bezpieczeństwa wewnętrznego UE w działaniu, którą przyjęła
w dniu 22 listopada 2010 r. 62 Strategia Unii Europejskiej w dziedzinie walki z terroryzmem… 63 Dz.U.UE L58/1 z 24.02.2007. 64 T. SZEWCZYK: Europejski program ochrony infrastruktury krytycznej. „Przegląd Bezpieczeństwa
Wewnętrznego”, nr 6(4), s. 163-166.
Aleksandra Zięba
258
terroryzm jest strategią działania stosowaną przez różne grupy w celu
manifestacji ich przekonań oraz dążeń wobec różnych podmiotów
(militarnych, niemilitarnych);
ustalenie i ujęcie sprawców ataków terrorystycznych ze względu na
specyfikę i tajny charakter grup spiskowych jest ograniczone;
wzmożone środki prewencji z zastosowaniem akcji odwetowych mogą
przyczynić się do nasilenia ataków terrorystycznych (przestrogą jest
konflikt palestyńsko-izraelski oraz obecna sytuacja w Iraku i Syrii);
słabość systemów penitencjarnych w poszczególnych krajach, sprzyja
radykalizacji poglądów65
;
współpraca międzynarodowa w zwalczaniu terroryzmu napotyka na
określone ograniczenia;
świadomość społeczeństw na terenie Unii Europejskiej odnośnie do
zagrożeń terrorystycznych w krajach, w których ataki występowały, jest
wysoka (głównie Europa Zachodnia);
doświadczenie z terroryzmem wewnętrznym/rodzimym w wybranych
krajach poszerza również zdolności reagowania poszczególnych
systemów antyterrorystycznych poprzez znajomość celów oraz metod
działania.
Wyodrębnienie tych wszystkich problemów, ze względu na złożoność
zjawiska i odpowiedzialność za politykę antyterrorystyczną spoczywającą na
państwach powoduje, że w dalszym ciągu terroryzm w Europie jest zjawiskiem
obecnym.
Wnioski dla Polski
Najczęściej występującymi zagrożeniami w Polsce są katastrofy naturalne,
w tym powodzie, pożary, lawiny i gwałtowne zjawiska pogodowe oraz
zagrożenia związane z działalnością człowieka, jak: awarie w kompleksach
przemysłowych, wypadki związane z transportem niebezpiecznych substancji,
katastrofy techniczne, a nie zagrożenia terrorystyczne. W przypadku Polski
dopiero atak na World Trade Center i Pentagon 11 września 2001 roku oraz
konsekwencje tych zdarzeń wpłynęły w istotny sposób na ustawodawstwo.
Definicja przestępstwa o charakterze terrorystycznym została wprowadzona
16 kwietnia 2004 roku do polskiego kodeksu karnego w art. 115 §20
(nowelizacja kk weszła w życie z 1 maja 2004 roku). Był to wymóg
wspomnianej decyzji ramowej Rady Unii Europejskiej z 13 czerwca 2002 roku.
65Wyjątkową politykę „rozproszenia więźniów skazanych za terroryzm” przyjęły państwa mające
doświadczenie z ruchami separatystycznymi (Wielka Brytania i Hiszpania). Ograniczenia praw
obywatelskich nie tylko wiążą się z zatrzymaniem (przedłużony czas zatrzymania w Hiszpanii
do 5 dni, a w Wielkiej Brytanii nawet do 14), ale i odosobnieniem. Terroryści osadzani są
w więzieniach o najwyższym rygorze, nie mogą korzystać z przedterminowego zwolnienia oraz
np. w Hiszpanii pozostają pod kontrolą instytucji bezpieczeństwa nawet po odbyciu kary.
Zob. C. RODRIGUEZ YAGUE: Política penitenciaria antiterrorista en España: La dispersión de las
„prisiones de seguridad”. Valencia, www.congresos.adeituv.es/imgdb//archivo_dpo15391.pdf.
Dostęp: 1.08.2014.
Terroryzm w Unii Europejskiej na początku XXI wieku: wnioski dla Polski
259
Według wprowadzonego artykułu przestępstwo o charakterze terrorystycznym
jest to przestępstwo kierunkowe, popełniane w zamiarze bezpośrednim
o szczególnym zabarwieniu zagrożone karą pozbawienia wolności do lat 5. Czyn
ten popełniany w jednym z trzech wskazanych alternatywnie celów:
„1) poważnego zastraszenia wielu osób, 2) zmuszenia organu Rzeczypospolitej
Polskiej lub innego państwa albo organu organizacji międzynarodowej do
podjęcia lub zaniechania określonej czynności; 3) wywołania poważnych
zakłóceń w ustroju lub gospodarce RP, innego państwa lub organizacji
międzynarodowej, a także groźba popełnienia takiego czynu”66
.
Położenie geograficzne Polski w samym centrum Europy jest kuszącą
perspektywą dla organizacji terrorystycznych, ale głównie jako kraju
szkoleniowego i tranzytowego. Otwarci kulturowo sąsiedzi, jak np. Niemcy, są
atrakcyjni jako kraj docelowy, w którym organizacje terrorystyczne poszukują
wsparcia finansowego, osobowego i propagandowego. Nie oznacza to jednak, że
przestępstwa powiązane z terroryzmem nie są na terenie Polski popełniane.
Ekstremizm prawicowy i lewicowy w Polsce jest obecny oraz odnotowywana
jest współpraca z organizacjami z innych krajów na płaszczyźnie wymiany
doświadczenia, obozów treningowych, zaopatrzenia oraz propagandy. Według
opublikowanego 18 listopada 2014 roku raportu Global Terrorism Index 2014
dotyczącego terroryzmu międzynarodowego Polska plasuje się na 124. miejscu
na 162 uwzględnione państwa i nie była bezpośrednio zagrożona terroryzmem
w roku 201367
. Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego (ABW) również
w swoich dorocznych raportach uznaje, że zagrożenie terroryzmem w Polsce jest
niskie. Generalny Inspektor Informacji Finansowej w 2013 roku skierował
9 powiadomień do Centrum Antyterrorystycznego ABW odnośnie do transakcji
podejrzanych o finansowanie terroryzmu. W 2013 roku prowadzono łącznie
7 spraw związanych z przestępstwami o charakterze terrorystycznym68
.
Terrorystyczne organizacje o wymiarze międzynarodowym, jak
np. Al-Qa’ida69
, przekraczają współcześnie narodowe, kulturowe, językowe
i geograficzne granice między państwami. Od sympatyzowania z salaficką
transnarodową ideologią do stania się aktywnym członkiem, mogą prowadzić
różne drogi, poprzez np.: kontakty rodzinne i osobiste relacje (co w przypadku
Polski jest ograniczone), radykalizację postaw i zachowań na skutek
doświadczeń przemocy, traumy narodowej, sympatyzowanie chociażby z kwestią
palestyńską, rekrutację w środowisku przestępczym (bycie zwerbowanym/droga
66 Zob. art. 115, Kodeks karny. Kodeks Postępowania karnego. Wydanie 19. Edycja Prokuratorska,
Warszawa 2011. Zob. szerzej: C. SOŃTA: Przestępstwo o charakterze terrorystycznym w prawie
polskim. W: Terroryzm materia ustawowa. Red. K. INDECKI, P. POTEJKO. Warszawa 2009,
s. 146-170. 67 IEP: Global Terrorism Index 2014… s. 9. 68 ABW: Raport z działalności Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego w 2013 r. Warszawa 2014,
s. 17., dostępny on-line www.abw.gov.pl. Dostęp: 4.08.2014; MINISTERSTWO FINANSÓW:
Sprawozdanie Generalnego Inspektora Informacji Finansowej z realizacji ustawy z dnia
16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu praniu brudnych pieniędzy i finansowania terroryzmu
w roku 2013. Warszawa 2014, s. 20, dostępny on-line www.mf.gov.pl. Dostęp: 4.08.2014. 69 Zob. szerzej. A. ZIĘBA: Al.-Qa’ida: Wróg nr jeden, dwa, trzy… W: Wybrane idee, partie
i organizacje na Bliskim Wschodzie. Red. F. ILKOWSKI, S. SULOWSKI. Warszawa 2014, s. 181-201.
Aleksandra Zięba
260
kariery – rola czynnika materialnego), rekrutację w centrach wiary/kultury
i innych stowarzyszeniach oraz rekrutację online (najbardziej prawdopodobny
scenariusz). Obywatele i cudzoziemcy, przebywający na terenie Polski, nie
wydają się podatni na tę swoistą „filozofię życia”, choć nie wyklucza się
możliwości tzw. indywidualnego dżihadu poprzez fascynację materiałami
zamieszczanymi w Internecie. 19 września 2014 roku zatrzymano na terenie
Niemiec trzy osoby podejrzane o wspieranie Państwa Islamskiego, w tym
25-letnią Polkę posiadającą również paszport niemiecki. Zatrzymana jest
podejrzana o działania na rzecz promowania ideologii ISIS, w tym dostarczania
sprzętu służącego do nagrywania i upowszechniania filmów propagandowych.
Ponadto Polska może stać się celem potencjalnych ataków terroryzmu
międzynarodowego ze względu na członkostwo w NATO, Unii Europejskiej,
udział sił zbrojnych i policyjnych w misjach pokojowych i stabilizacyjnych
(w tym udział w siłach ISAF, sojusz ze Stanami Zjednoczonymi, dobre stosunki
z Izraelem). Tradycji „terrorystycznej” w Polsce nie ma, choć „rodzime”
ugrupowania sięgające po przemoc polityczną działały choćby w czasach, gdy
Polski na mapie Europy nie było. Jednak ich historyczny kontekst i postulaty
narodowowyzwoleńcze, wpisywały się w ogólne tendencje rewolucyjnej
fascynacji Wiosną Ludów i buntu przeciwko władzy70
.
Współcześnie dla Polski i innych państw europejskich ważne jest ustalenie
jednolitej typologii terroryzmu i klasyfikacji ugrupowań w zależności nie tylko
od motywacji sprawców, celu czy obszaru występowania (separatystyczny,
anarchistyczno-rewolucyjny, jednej sprawy, religijny, międzynarodowy,
rewolucyjny, subrewolucyjny, transnarodowy, wewnętrzny itd.). Mimo
publikowania przez UE list osób i grup podejrzanych o terroryzm, klasyfikacja
taka nie została przyjęta. Jej sporządzenie pomogłoby instytucjom europejskim
oraz państwom członkowskim przyjąć własną politykę (perspektywę
i instrumenty) w przypadku konkretnych wyzwań związanych z różnymi
rodzajami terroryzmu. Również różna skala zagrożeń winna proporcjonalnie
wpływać na wydatki przeznaczane na reagowanie. Niemniej ograniczone metody
prognozy (typowanie miejsca i czasu zdarzenia terrorystycznego) mogą
generować nadmierne koszty.
Państwa członkowskie Unii Europejskiej, w tym Polska, są
sygnatariuszami antyterrorystycznych konwencji sektorowych Organizacji
Narodów Zjednoczonych. Dostosowują również przepisy prawa krajowego do
konwencji Rady Europy w tym zakresie. Przynależność większości państw do
NATO (bez Irlandii, Austrii, Finlandii, Malty oraz Szwecji) daje możliwość
korzystania z informacji i zdolności wywiadowczych, wsparcia militarnego
i doradztwa tej organizacji polityczno-militarnej. Poszukiwanie ciągłych
usprawnień w obszarze zapobiegania atakom terrorystycznym koncentruje się
w UE obecnie na wyzwaniu, jakim jest zapobieżenie procesowi stawania się
terrorystą. Jednak zgodnie z zasadą subsydiarności najlepsze efekty przynieść
może współdziałanie instytucji bezpieczeństwa ze społecznościami lokalnymi.
70 Zob. szerzej: W. POTAŃSKI: Terroryzm na usługach ugrupowań lewicowych i anarchistycznych
w Królestwie Polskim do 1914 roku. Kraków 2014.
Terroryzm w Unii Europejskiej na początku XXI wieku: wnioski dla Polski
261
Zaangażowanie policji i współpraca z usługodawcami społecznymi (szkołami,
ośrodkami pomocy, centrami kultury, domami wyznaniowymi) mogłyby
uchronić – szczególnie młodych ludzi – przed radykalizacją71
. Jednak, gdy
np. w roku 2012 w Hiszpanii na 100 000 mieszkańców przypadało 505,8
policjantów, we Włoszech – 411,2, we Francji – 390,5, w Polsce jedynie 259,5,
z tendencją spadkową i reorganizacją posterunków72
.
Polska, niemająca dotychczas doświadczenia w reagowaniu na incydenty
terrorystyczne, stoi przed poważnym dylematem: poszukiwania tożsamości
swojej polityki antyterrorystycznej (chociażby poprzez instytucjonalizację,
np. utworzenie w 2008 roku Centrum Antyterrorystycznego w ramach Agencji
Bezpieczeństwa Wewnętrznego) a nadmiernym koncentrowaniem się na
zagrożeniu, które z perspektywy bezpieczeństwa narodowego nie jest aż tak
istotne. Przypuszcza się również, że Polska może stać się w przyszłości idealnym
schronieniem dla radykalnych ugrupowań, nie tylko powiązanych ze światowym
dżihadem, ale również skrajnie nacjonalistycznych. Jednakże sztuczne kreowanie
zagrożenia może przyczynić się do niepotrzebnych wydatków z budżetu państwa
i niepokojów społecznych. W wypadku jednak wystąpienia realnego zagrożenia,
doświadczenie innych państw europejskich oraz mechanizmy konsultacyjne Unii
Europejskiej stanowić będą nieocenioną wartość. Kompleksowe zwalczanie
terroryzmu obejmuje szereg elementów, jak m.in. delegalizację ugrupowań,
aresztowania członków, zatrzymania, zabezpieczenia obszarów wrażliwych,
gromadzenie i wymiana informacji, konfiskatę majątku, śledztwo, proces sądowy
i skazanie oraz uniemożliwienie odrodzenia się struktur, a przede wszystkim
współpracę międzynarodową.
71 Zob. szerzej: G.L. KELLING, C.M. COLES: Wybite szyby. Jak zwalczać przestępczość i przywrócić
ład w najbliższym otoczeniu. Poznań 2000; Por. MINISTERSTWO SPRAW WEWNĘTRZNYCH
I ADMINISTRACJI: Tworzenie i funkcjonowanie map osiedlowych oraz miejskich map
bezpieczeństwa. Warszawa 2009. 72 Statystyki Eurostatu dostępne online: www.epp.eurostat.ec.europa.eu/statistics_explained/
index.php/File:Police_officers,_average_per_year,_2007%E2%80%9309_and_2010%E2%80%931
2_(per_100_000_inhabitants)_YB14.png#file. Dostęp: 1.2.2014.