Teorija sistema i upravljanja Prof.Đuro Mikić

Ispitna pitanjaB.Luka: 2008/2009od (III god).1. Sistemi i sistemsko mišljenje Sistem je kompleks elemenata, neki dio svijeta ili čitav svijet koji se nalazi u međusobnoj povezanosti, a moguće ga je bez zaustavljanja u ma koje vrijeme posmatrati i opisivati. ILI sistem je skup (cjelina) međusobno povezanih elemenata sa o određenom strukturom i sposobnošću funkcionisanja, koji se nalaze u interakciji.Sistem je pomoćna apstraktna konstrukcija predstavljena skupom elemenata povezanih relacijama koja za ostvarenje cilja podrazumijeva odgovarajuću složenu funkciju upravljanjaStruktura apstraktnog sistema dobija se uopštavanjem odnosa pretpostavljenog sistema određenog na sintetički način i to samo kada nije određena konstanta sistema koja predstavlja skup koeficijenata odnosa hipotetičkog spoja (poretka)Cilj predstavlja viziju budućnosti, odnosno postavljeni skup tačaka kojem se teži svjesnim djelovanjem a da bi to bilo moguće takođe je neophodno identifikovati i ciljeve okruženja do različitih dubina i granicaStrukturu relacije sistema predstavljaju odnosi u funkcionisanju sistema koji se svode na primanje i davanje informacija, resursa i rezultata, stvarajući na taj način nove kategorije uzajamnog djelovanjaSvi elementi sistema i potencijalnih veza nemaju isti značaj, tako da je funkcionisanje uslovljeno hijerarhijskim primatom elemenata, tj. primatom dinamičkog optimuma onog sistema koji je na višem nivou, koji ima veći broj eleinenata i njihovih funkcija, koji je dugoročniji i koji diktira jačinu promjena. Posmatranje sistema kroz neka njegova svojstva omogucava rješavanje nekih naučnih fenomena, tako da se npr. preduzeće može posmatrati kao sistern u kojem se prikupijaju i obrađuju informacije, donose odluke, izražavaju akcije i na taj način mijenjaju stanja. Upravo su različite karakteristike objekata koji se posmatraju kriterij kiasifikacije sistema na osnovu kojeg razuikujemo prirodne i vjetačke sisteme kao dijelove svijeta to nas okružuje. Sistensko mišljenje je skup teorija koje imaju zajedničko objašnjenje i opis obilježja pojedinih klasa sistema i osnovni mu je zadatak da precizno objasni zakone postanka, organizacije, ponašanja, razvoja i djelovanja realnih sistema korištenjem apstraktnog sistema koji nastaje kao rezultat matematičkog opisa dijela stvarnog svijetaSistemsko mišljenje polazi od toga da je svaki sistem istovremeno podsistem, tako da sistemska analiza vidi okruženje kao ključno mjesto u odnosu na dio koji se posmatra sa aspekta promjene i prilagodavanja.

2.Matematički aspekt teorije sistemaUpoznavanje metodologije matematičkog modeliranja u svojstvu je sticanja sposobnosti istražvanja procesa i pojava raz1ičite fizičke sadržine koja se može apstraktno opisati jednoznačnim matematičkim simbolima. Ovakvim postupkom formira se matematički model realnog sistema čija sličnost ponekad dozvoljava određivanje apsolutno adekvatne kopije originala koja omogućava korištenje ponašanja modela u svrhu ocjenjivanja autentičnih svojstava konkretnog sistema.Matematički model koji formalizacijom opisuje funkcionisanje sistema izražava osnovne karakteristike zakonomjernosti funkcionisanja u vremenskom intervalu (t0 t1). Matematički model funkcionisanja sistema je skup odnosa karakteristika stanja koji je u zavisnosti od početnih uslova, izlaza, ulaza i parametara sistema.Stanje posmatranog sistema može se okarakterisati veličinama Z1(f)=x, Z2(f)=y, Z3(f)= dy/dx sa parametrima k1 i k2 X y Y

A B C

D

A je ulazni signal X i izlazni signal y ali kao povratna veza. Znači razika X-Y predstavlja ulazno dejstvo čiji je koeficijent k1. identično se formira dejstvo signala na elementu B u obliku k1(y-y). Kako na elemenat B djeluje i elemenat D sa koeficijentom k2, novoformirani signal na elemenat B dejstvuje intezitetom k1k2(x-y). Opisana zavisnost može se izraziti u obliku diferencijalne jednačine.dy dx =k1k2(x-y) ili +k1k2y=k1k2xdx dy

Relacije predstavljaju međusobne odnose kako između elemenata tako i unutar elemenata i skupa, a činjenica da neki elementi (ej) pripadaju ili nepripadaju određenom skupu S može se napisati Ej pripada S ili obrnuto. Skupovi mogu biti Identični, ekvivalentni, nejednaki..., a odnosi njihove međusobne uređenosti definisani su aksiomima refleksivnosti, simetričnosti, tranzitivnosti, transpozitivnosti, aritmetikom, algebrom.. 3. Sistemski pristup – sinergetski efekatTeorija sistema tijesno je povezana sa razvojem informatike i sistemskim pristupom naučnom istraživanju, čije je osobine moguće djelimično uočiti, opisati i shvatiti koristeći samo deskriptivne i analitičke mctode. Kompleksnost prirode sistema se zbog dinamike ne može do kraja opisati, tako da je neophodno znati sljedeće činjenice u cilju pojednostavljivanja i potpunijeg razumijevanja sistemskog pristupa: - Sinergija je efekat zajedničkog djelovanja elemenata - Dinamičko posmatranje pojava podrazumijeva jedinstvo vremena i prostora - Holističko posmatranje podrazumijeva sistem kao ukupnost - Relativnost sistema proizilazi iz prirodnih zakona U sistemskom pristupu su integrisane opšta teorija sistema, kibernetika, teorija informacija, semiotika kao nauka o znakovima i znakovnim sistemima, što znači da sistemski pristup koji se ostvaruje uz pomoć intelekta čini metodološke osnove svih sistemskih nauka a sam koncept izvođenja zasnovan je na sistemskom mišljenju, tj. U kontekstu sistemskog pristupa moraju postojati određeni elementi, relacije, zajednička svrha-cilj, pravila funkcionisanja, određena struktura koja vrši zadanu funkciju, proizvodnja i distribucija informacija, relativna izolacija u okviru koje se određuju svojstva elemenata ponašanja i funkcionisanja cjelineSinergetski efekat u sistemskom pristupu možemo očekivati samo ako postoji harmonija između elemenata sistema, tj. Minorna snaga jednog neophodnog elementa dozvoljava kompoziciju koja daje veći efekat od snage zbira.Sinergetski efekat svoju primjenu objašnjava metodom dedukcije koja pretpostavlja donošenje zaključka od opšteg ka pojedinačnom. To znači da dijelovi cjeline funkcionišu istovremeno i kao uzorak i kao posljedica, tako da je zbirni efekat cjeline veći od zbira pojedinanih efekataSistemski pristup temelji se na dijalektičkom zakonu o međusobnoj povezanosti i uslovljenosti, uzima se u obzir i povezanost sa uticajem okruženja. Pri tome nastaje skup-cjelina, međusobno povezanih elemenata sa određenom strukturom i sposobnošću funkcionisanja koju nazivamo sistem. Osnovno svojstvo sistema je interakcija elemenata koja predstavlja cjelinu složeniju od elementarnog zbira, tako da se ne može rastavit na sastavne dijelove a da pri tom ne izgubi svoja osnovna obilježja.Sistemski pristup sa aspekta organizacije sugeriše optimalno ponašanje cjeline koje se jedino može ostvariti uzajamnim usklađivanjem svih funkcija. Sa aspekta cilja sistema teži optimalizaciji procea funkcionisanja čitavog sistema.Sinergetski efekat predstavlja da je optimum cjeline jednak zbiru suboptimuma (parcijalne optimizacije) i predstavlja se nejednačinom f(a, b, c)>f(a)+f(b)+f(c)

4.Sistem i okolinaOdređivanje okoline sistema, a time i njegovih granica koje nisu egzaktne prirode, je važna etapa u procesu istraživanja sistema, a posebno bitna dimenzija je vrijeme u kome se mijenjaju ulazi i izlazi, a time i sam sistem kao i okruženje.Okruženje sistema je skup svih neuključenih sistema sa kojima je posmatrani sistem u aktivnom, pasivnom ili interaktivnom odnosu za vrijeme istražvanja tokova ulaza i izlaza kao medija razmjene. Okolina je uvijek integralni dio sistema jer promjene u okruženju imaju direktne manifestacije na ulazno-izlazni odnos što lančano i povratno stvara potrebu regulisanja relacije sa okruženjem.Istraživanje međuzavisnosti sistema i okoline služi za dobijanje podataka u cilju postavljanja funkcije kriterijuma i određivanja osnove za prijektovanje informacionih tokova strukture sistema

5.Ulazi i izlazi sistemaUlazne veličine mogu biti date u obliku materijalnih, energetskih i signalnih veličina odredenih sadržajem informacija. Osnovni oblici ulaznih veličina pojedinih sistema mogu se predstaviti odgovarajućim funkcijama, Izlazi (y) su reagovanje sistema na određeni intenzitet pobude, što ima za rezultat neku količinu stvaranja novog kvaliteta iz datih sastojaka, tj. ko1ičine ulaza. Način na koji ulaz biva transformisan u izlaz, naravno pod uslovom da ni razvoj ni istraživanje nisu dijelovi sistema, predstavlja tehnologiiu koja takode djelimično čini okolinu. U skladu sa navedenim može se uopštiti sledeće:-ulaz (x) i izlaz(y) kao stanje sistema, imaju svoje višedimenzionalne promjene u vremenu-ulaz zavisi i realizuje se prema potrebi sistema, zahvaljujući neograničenom izvoru materije, energije, informacija i ideja,-izlazi su reakcije sistema na ulazno, interno ili eksterno dejstvo,-svaki sistem izbačen iz ukupnosti je podsistem,granice sistema obuhvataju sve ulaze i izlaze relevantne za ostvarivanje cilja, -elementi stanja sistema su akumulacija u sistemu u kojem se akumulira razlika ulaznih i izlaznih promjena-upravljanjem se rješava savladavanje proračuna ograničenih ulaza i neograničenih potreba. Uprošćeni model procesa poslovnog sistema može se prikazati na sljedeći način: ULAZ X IZLAZ YResursi Okruženje-materija, -energija Proizvodni sistem Roba i usluga tržište -informacija-rad

6.Osnovni principi teorije sistemaOsnovni principi sistemskog pristupa su1. sistem je više od sume njegovih dijelova2. sistem zahtijeva istragu sa više aspekata3. proučavani sistem mora pokazati izvjesnu sposobnost predviđanja I učenja4. podsistem je uvijek dio nekog šireg I višeg reda5. parcijalni ciljevi se uvjek žrtvuju za globalni cilj6. svaki sistem je I informacioni, tako da mora preispitati koliko su iskorišteni simboli odgovarajući7. otvoreni sistem je veoma povezan sa okolinom8. složeni sistem se može razložiti na podsisteme pogodne za analizu I razumijevanje9. sistem se sastoji od paleta ciljeva I njihovih odnosa10. sistem je dinamična mreža međusobno povezanih odnosa, promjene na jednom elementu proizvode

promjene na ostalim11. ako su podsistemi poredani u seriji, tada je izlazna vrijednost jednog podsistema ulazna vrijednost

drugih12. svi sistemi teže ravnoteži, što je rezultat izjednačenosti pojedinih sila unutar I van sistema13. granice sistem mogu se iznova crtati po volji u intervalu od nedjeljivosti do beskonačnosti14. da bi bio održiv, sistem mora biti okrenut cilju, vođen povratnom informacijom I imati mogućnost

adaptiranja promjena koje su jedina konstanta Neki od principa koje možemo dodatno navesti su:

• Princip složene stvarnosti• Princip povezanosti i medusobnog djelovanja• Princip neprekidnih promjena

• Princip poimanja funkcionalnog sklada• Princip uticaja okoline na promjene oblika postojanja • Princip strukturne analize složenosti• Princip internog uticaja u prostoru i vremenu

7.Zakoni opšte teorije sistemaZakoni opšte teorije koji važe za sve sisteme pri razlicitim uslovima ponašanja i ispitivanja su:

- zakon zavisnosti; svakom sistemu ili njegovom elementu moguće je naći sistem koji posjeduje bar jedan element ili obilježje sa kojim je u vremenskoj ili funkcionalnoj vezi. Razlikujemo simetričnu, asimetričnu, krutu I elastičnu zavisnost)

- Zakon razlike, odnosno jednakosti ( raspodjela razlika, opšti zakon)- Zakon promjene, odnosno stabilnosti. Kad statička ili dinamička relacija pretrpi određenu

promjenu tada se govori o struktualnim promjenama koje mogu bit: kvalitativne, kvantitativne, pozicione i struktualne promjene

- Zakon neprekidnih promjena. Razlikujemo spore I postepene promjne, brze I nagle promjene-

8.Osnovne karakteristike sistemaOsnovna sistemska svojstva svakog sistema su:

- funkcija (funkcionalna struktura i elementarne funkcije), zasniva se na principu finaliteta I razvoja kroz odnos sa okruženjem, tako da funkcionalni parametri gornje I donje granice sistema rastu vremenom a njihovo podešavanje se vrši automno I vještači. Za svaku funkciju, podfukciju ili parcijalnu funkciju treba utvrditi svrhu, raspored I ulogu, izvršiti sistemazizaciju klasa elementarnih funkcija (promjena vremeskih koordinata, promjena prostornih koordinata, projena veliine stanja, promjena svojstava I promjena oblika postojanja)

- ponašanje (stnuktura ponašanja i elementarne transformacije) - građa (struktura građe i elementarni nosioci), građu sistema ine elementi različitih nivoa

srazmjernosti u logičkom poretku u kom se odvijaju prirodni procesi koji ostvaruju ukupnu funkciju sistema

9.Osnovne osobine (obilježja) sistema

1. izolovanost2. stabilnost- stabilnost stanja sistema je obrnuto proporcionalna stepenu izolacije3. ravnoteža- određena je poljem dopuštenog odstupanja u odnosu na funkcionisanje sa stabilnom

ravnotežom4. samoudesivost-sposobnost da isključuje spoljne uticaje koji u zoni stabilnosti izazivaju

poremećaje funkcionisanja5. određenost6. adaptivnost

10. Klasifikacija sistemaKlasifikacija sistema predstavlja formiranje skupova za koje je nužno prethodno usvojiti kriterijume sličnosti kao zajedničku osobinu povezanu logičkim iskazima ili njihovim alternativama. Podjela sistema prema broju veza sa okolinom, pogodna za proučavanje i rezonovanje je:

- monovarijabilni sistem, jedna ulazna i jedna izlazna veza- konjuktivno-disjunktivni sistem,više ulaznih i jedna izlazna veza- distributivni sistem, jedna ulazna i više izlaznih veza- multivarijabilni sistem, više ulaznih i više izlaznih veza

klasifikacija sistema na globalnom nivou sa aspekta unutrašnjih karakteristika i njihovog okruženja

1. prema globalnim obilježjimaa) prema načinu nastanka b) prema pojavnom oblikuc) prema stepenu složenostid) prema povezanosti sa okolinom (otvoreni, zatvoreni i poluotvoreni)e) prema funkcionisanjuf) prema kompleksnosti ponašanja(samoregulišući,adaptivni,samoobučavajući,samorazvojni)g) prema buldibgovoj klasifikaciji

2. prema internim obilježjima klasifikacija sistema na globalnom nivou sa aspekta unutrašnjih karakteristika i njihovog okruženja

1. prema okruženju ( prirodni, tehnički i organizacioni)2. prema karakteru relacija između elemenata sistema (linearni, nelinearni, deterministički i

stohastički)3. prema ponašanju povratnog dejstva u sistemu4. prema strukturi (jednostavni i složeni)5. po dinamici ponašanja (stabilni i nestabilni)6. po mehanizmu zaključivanja (kibernetski)

11. KRITERIJI KLASIFIKACIJE SISTEMA- prema načinu ponašanja: prirodni i vještački- prema obliku postojanja: realni i apstraktni- prema aktivnosti i ponašanju: pasivni statički i aktivni dinamički koji po ponašanju može biti

stohaistički i deterministički- prema stabilnosti: nestabilni, stabilni- prema načinu organizovanja: samoorganizujući, sistemi koji se spolja organizuju i sistemi koji se

sami i spolja organizuju- prema povezanošću sa okolinom: samoupravljivi, upravljivi i regulacioni

sisteme prema nastanku dijelimo na prirodne i tehničke, na organizacione (vještačke) te prema funkcionisanju, na proste i složene itd.Prirodni sistemi obuhvataju geološke, atmosferske, kosmičke, biološke i druge sisteme, a zakone njihovog postanka i opstanka izučavaju brojne prirodne nauke.Tehnički sistemi su djela ljudskog stvaralaštva koja se baziraju na eksploataciji prirodnih zakonaOrganizacioni sistemi predstavljaju sve materijalne, umne i moralne tekovine koje je stvario ljudski mozak. Dijele se na moralne (politički sistem), instrumentalne (računarski program) i materijalne (poslovni sistem)Česta je podjela i na- Prosti sistemi I Složeni sistemi, a znaaj podjele zavisi od kriterijuma za izražavanje stepena složenosti od kojih je to naješće struktura sistema ili broj upravljačkih jedinica Takođe česta podjela je na Dinamički sistem-pripadaju kategoriji sistema sa otvorenim problemom upravljanja, odnosno procesom upravljanja promjenama koje po svojoj prirodi mogu biti endogene ili strukturalne, egzogene ili funkcionalne i sa manifestacijom na odnos ulaz-izlaz.Statički sistemi-nema potrebe za upravljanjem jer ostaju izvan domena i interesa kibernetskih upravljakih rješenjaSa aspekta mogućnosti predviđanja i odredivosti ponašanja razlikujemo-Deterministički sistemi-karakteriše ih stabilne transformacije, stabilna pravila ponašanja i precizan upravljački isho-Stohastički sistemi-oni sistemi čije je ponašanje za upravljača nepredvidivo zbog nedovoljnog pznavanja pretpostavki funkcionisanja

prema kriterijumu otvorenosti-Otvoreni sistemi-sistem koji može da vri razmjenu materije i energije i informacija i ideja sa okolinom ili drugim sistemima-Zatvoreni sistemi-ne prpmaju niti distribuiraju energiju materija, ideja i informacijaSvi sistemi se razlikuju po veliini, broju, funkciji i načinu povezivanja elemenata, pa prema stepenu apstrakcije dijele se na apstraktne i na konkretne

12. Logika nastanka i funkcionisanja sistemaApstraktni sistemi su istraživačke konstrukcije, formalne. uopštene, misaone, idejne i matematičke prirode, odnosno oni su opšti, formalni, misaoni, idejni i matematički. Svrha im je da opišu realne sisteme i da bez mnogo troškova eliminišu nejasnoce i logičke greške kroz čisto formalne veze u okviru istraživačke apstrakcije. Za objašnjavanje opšteg apstraktnog sistema kao univerzalnog modela za sve sisteme, neophodna je primjena matematičke teorije koja postaje formalni i opšte priznati univerzalni jezik, indukovano korišten za efektivnu proceduru.Orijentisani opstraktni sistemi predstavljaju skup uređenih parova odsječaka funkcije vremena koji nisu kontradiktorni, tako da svakom ulaznom dejstvu odgovara skup različitih izlaznih dejstava i svakom fiksiranom izlaznom dejstvu odgovara skup različitih ulaznih dejstavaOsnovne karakteristike apstraktnog sistema su

- ima logiku ponašanja- predstavlja skup uzajamno dejstvujućih elemenata- zahtijeva složenost funkcija za izvršavanje postavljenog cilja- posjeduje mogućnost dekompozicije na podsisteme- zahtijeva upravljanje pomoću informacione mreže- zahtijeva identifikaciju interakcije unutrašnjih faktora kao i rezistenciju na sluajnu komponentu- bazira se na zakonima organizacije- određen je koncepcijom i strukturom

Koncepcija funkcionisanja sistema predstavlja dinamiku zbira koncepcija funkcionisanja pripadajućih podsistema (funkcija) tako da za svaku sledeću funkciju spoljni zahtjev predstavlja rezultat funkcionisanja prethodne funkcije, a sve koncepcije funkcionisanja imaju svoj vijek, svoje odstupanje, svoju dinamiku promjena, elastičnost u prostoru i vremenu, reformulaciju itd.Osnovni cilj obezbjeđenja funkcionisanja sistema u smislu promjene stanja sistema podrazumijeva težnju upravljanja sa svhom osiguranja novog kvaliteta i kvantiteta

13. Struktura apstraktnog sistemaNačin spajanja dijelova u sistem predstavlja njegovu strukturu koja u određenom poretku elemenata označava organizaciju povezivanja u uređenu cjelinu. Dakle, struktura predstavlja logiki red elemenata koji zadovoljavaju niz uslova kao što su preglednost, fleksibilnost, funkcionalni sklad, blokiranje neproduktivnog ulaza, razvijanje odbrambenog mehanizma i imuniteta od remetilačkih faktora, upravljivost, održivost itd. Struktura sistema je skup i poredak svih veza i relativno stabilan raspored uloga elemenata unutar kojih postoji odredena zakonitost svojstvena datom sistemu kao integralnoj cjelini.Struktura apstraktnog sistema predstavlja kvantitativno određen I relativno stabilan poredak unutrašnjih relacija elemenata stanja sistema, kao I posjedovanje sposobnosti da izmjeni svoje stanje do potpuno nove strukture. Sistem koji ima stabilniji poredak unurašnjih odnosa između elemenata teže podnosi radikalnije promjene, dok sistemi koji imaju sposobnost adaptacije svojih glavnih koordinata, lakše to podnoseOsnovni principi strukture apstraktnog sistema su:

- svojstvo autoregulacije-omogućava samoorganizovanje- svojstvo transformacije-omogućava strukturama da se razlikuju od statičkih formi- svojstvo totaliteta strukture- asocijacija elemenata nezavisna od cjeline ali da su ti elementi

podređeni zakonima koji određuju sistem kao cjelinuTri bitna principa svakog sistema

- princip očuvanja automnosti- princip nekontradiktornosti- princip slobode kretanja

14. Funkcionisanje apstraktnog sistema

U povezivanju sistema sa njegovim okruženjem interakcije su uslovljene, što ukazuje da postoji veći broj principa i pravilnosti po kojima se reguliše i odvija funkcionisanje sistema.Umnožavanjem interakcija povecava se i potreba za njihovim regulisanjem, jer promjene na jednom elementu izazivaju promjene na više drugih elemenata istog sistema. Prepuštanjem namnoženih interakcija prirodnoj regulaciji, funkcionisanje sistema teži nuli, a sistem odumiranju, što je naročito tipično i očigledno kod vještačkih sistema.Broj faktora koji utiču na funkcionisanje sistema, a preko toga i na njegovo ponašanje praktično je neograničen i stalno se povećava, sa jedne strane zbog namnožavanja promjena, a sa druge zbog namnožavanja praktičke primjene naučnih fondova.Funkcionisanje sistema mora da ima svoju koncepciju funkcionisanja u pripadajućem okruženju sa kojim razmjenjuje rezultate funkcionisanja za uslove funkcionisanja. Funkcionisanje sistema podrazumijeva kibernetsku strukturu koja obuhvata koncept funkcionisanja, informacije o funkcionisanju i intervencije za održavanje funkcionisanja sistema, jer cilj kibernetskog pristupa je proučavanje razvoja, reprodukcije i interakcije sa okruženjem čiji je dio funkcionisanje sistema sa svim njegovim komponentamaKoncepcija funkcionisanja sistema posmatra se kao sistem ideja koje moraju da zadovolje određene standarde i uslove. Svaka devijacija se mora registrovati, mora postojati protokol izvještavanja, sistem prijavljivanja i intervencija u svrhu korigovanja devijacija, procedura pripremanja i donošenja inicijativnih odluka..., jer funkcionisanjem sistema treba da se osigura njegov opstanak i olakša razvoj. Za funkcionisanje sistema važi drugi zakon termodinamike uz odgovarajuću analogiju koja glasi da se entropija sistema može smanjivati samo ako se u njega ulaže energija potrebna za to smanjivanjeFunkcionisanje sistema predstavlja funkcionalni zbir svih njegovih elemenata, ija se suština sastoji u dinamičkim promjenama koje se dešavaju kako u elementima tao i u međusobnim odnosima-bez promjnea nemaq funkcionisanja. Osnovni principi funkcionisanja su: postojanost, dostupnost, definisanje lemenata i njihovih funkcija, raspored funkcija po izvršiocima, vremenski raspored funkcija, sankcije za odstupanje i devijaciju, hijerarhija odlučivanja i informacije i definisane relacijeVrijednost pokazatelja efikasnosti sistema je njegova funkcionala koja zavisi kako od strukture i parametara sistema tako i od karakteristika odstupanja u ponašanju elemenata sistema.

15. Stabilnost i ponašanje sistemaNačin na koji sistem preslikava ulazne u izlazne veličine odreduje njegovo ponašanje, odnosno prilagodavanje i usklađivanje tog ponašanja sa funkcijom prilagođavanja sistema okolini, promjeni okoline ili promjeni svojstava i stanja. Odredenost ponašanja sistema je stohaističke prirode, tako da se odredenost smanjuje povećanjem broja veza sa okolinom, a redukcijom veza sistem se smanjuje. Ukupno ponašanje sistema sastoji se od ponašanja njegovog okruženja, ponašanja njegovih ulaza, ponašanja njegovih izlaza, pretvaranja ulaza u izlaze I načina promjene njegovih internih obilježja, odnosno stanja. Sistemi koji mogu beskrajno dgo da funkcionišu imaju determinističko ponašanje, dok sistemi koje karakteriše neizvjesnost, nesigurnost I dilema u pogledu ishoda imaju stohaistiko ponašanje

16. Povratna sprega (dejstvo) sistemaSistemi kod kojih relacije izmedu elemenata mogu biti takve da jedan element posredno, preko drugih elemenata, utiče sam na sebe, posjeduju povratno dejstvo, Sistemi sa povratnim dejstvom imaju tacno reprodukovane ulaze, smanjene efekte nelinearnosti i poremecaja, ispoljenu tendenciju ka oscilacijama i nestabilnosti, mogucnost ponovnog uspostavljanja ravnotežnog stanja itd. Povratna sprega je relativno izolovan sistem čiji su elementi devijacija, informacija, regulator i intervencija. Regulator informaižcije pretvara u odluke, a intervencije su postupci korigovanja devijacije,Važne osobine sistema sa povratnim dejstvom su: povećanje tačnosti, precizne specifikacije ulaza (reprodukovanje), smanjenje efekta nelinearnosto, povećanje obima fluktuacije poovjnog ulaza, saznanje o sopstvenoj preciznosti koja se postiže funkcionisanjem pod uticajem greške.

17. Entropija

Norbert Viner potvrđujr sljcdećom rečenicom; «Kao što je entropija mjera dezorganizacije, tako je i informacija mjera organizacije».Viner primjećuje da odgovori o funkcionisanju jednog skupa sistema važe kao moguci odgovori i za širi skup sistema, postajući vjerovatniji ukoliko sistemi postaju stariji, a sama mjera ove vjerovatnoće naziva se entropija, Viner dalje konstatuje da dok entropija raste, svemir i svi sistemi u njemu prirodno teže ka raspadu u gubitku svog entiteta, odnosno da iz stanja organizacije i diferencijacije pređu u stanje jednoznačnosti i haosa. Haos je statičko stanje sistema koje troši energiju neophodnu za održavanje uređenosti, tj, suprotstavljanje rastu entropije kao prirodne težnje ka beživotnom. Sistem sa vecom entropijom je i manje elastičan pa mu je potrebna i intenzivnija regulacija za borbu, odnosno funkcionalnu ravnotžu tako da bi bilo pretjerano očekivati apsolutno jasnu definiciju entropije.Potencijal organizacionog sistema izražava stepen efikasnosti u osvarivanju sistemskih ciljeva, a njegova dinamika izražava se dinamikom entropijeEntropija se definiše kao mjera neizvjesnosti dešavanja slučajnih događaja (Xi) i=1,2..n različitih vjerovatnoća (Pi) i=1,2...mVeličina entropije je vjerovatnoća stanja sistema između ekstremnih slučajeva devijacije

18. Organizaciona forma sistemaSimbiozom prirodnih, tehničkih i upravljačkih kao povezujućih podsistema, nastaju organizovani sistemi a najveći dio obilježja apstraktnih sistema su istovremeno i obilježja organizovanih sistema. Takođe su im svojstvena i neka druga obilježja vezana za njihovu specifičnost u pogledu zakona organizovanja, kao npr, da su stvoreni svjesnom ljudskom aktivnošcu, da im je zadan cilj prije njihovog stvaranja i da ih projektant svojom upravljakom akcijom neprestano usmjerava ka željenom cilju.Zbog značaja cilja, kao motiva stvaranja organizacione kompozicije sistema, cilj se može uzeti i kao osnovni kriterijum klasifikacije, prema kojem sve organizovane sisteme možemo posmatrati kao

- Moralni sistem, nastali i nastaju radi ostvarivanja moralnog cilja pod kojim podrazumijevamo sve ono čijim ostvarenjem se uspostavlja izvjesna ravnoteža i odnosi među ljudima. Rezultat funkcionisanja su moralne norme i vrijednosti koje se ispoljavaju kroz afinitete između ljudi

- Instrumentalni sistem predstavljaju svi sistemi organizacione forme čija je namjena da služe kao instrument razvoja bilo kojoj društvenoj aktivnosti gdje se zajednički ostvaruju ciljevi

- Materijalni sistem –oni koji konstituišu i funkcionišu na materijalnom ulazu i izlazuMaterijani i moralni sistemi su sistemi cilja koji se postiže njihovim funkcionisanjem tako da imaju karakter funkcionalnih organizovanih sistema, a izlazima kao efektima funkcionisanja ostvaruju svoj cilj Promjene u toku funkcionisanja dijelimo na: evolucione promjene strukture, adaptivne promjene strukture sa reverzibilnim dejstvom sredine i revolucionarne promjene strukture sistema nastale kao posljedica intercepcije jednog sistema u drugeUspješnost sprovođenja principa komponovanja i funkcionisanja moralnih, materijalnih i instrumentalnih organizacionih formi sistema, predstavlja kvalitet koji odražava određeno kvalitativno stanje sistema, tako da se stopa promjene kvaliteta u dinamici izražava diferencijom sukcesivnih kompozicija Modeli organizovanja sistema su

- funkcionalna organizacija- karakteristike su funkcionalna podjela rada, vertikalna koorinacija i formiranje štapskih funkcija, primjenjuje se kod manjih sistema i relativno stabilnog okruženja

- diviziona organizacija-odlika je postojanje odjeljenja sa automnom strukturom funkcionisanja- projektna organizacja-odlika je projekat kao izdvojena organizaciona jedninica ciljno

orijentisanog dijela iz matičnog sistema, sa vlastitim funkcionanim odjeljenjem- matrična organizacija- kombinacija funkcionalne i projektne strukture i manifestuje se kao

kombinacija postojećih funkcija i formiranih projektnih grupa- inovativna organizacija- predstavlja strukturu koja ubrzava transformaciju istraživačkih i

razvojnih aktivnosti u nova znanja

19. Principi i pravila organizovanja sistema (modeli organizovanja)Prema izdiferenciranosti njihovih karakteristika, principe organizovanja sistema možemo posmatrati kao principe cilja, principe kompozicije (konstitucije) i principe funkcionisanja.

1. Princip cilja je elementarna i eliminatorna pretpostavka za stvaranje i nastanak novog organizacionog modela sistema čiju struturu i funkcionisanje treba prilagodavati zakonima reda.

RazlikujemoPrincip maksimuma-je zajedničko obilježje svakog organizacionog zadatka sistema koji služi za postizanje postavljenog cilja i rijetko se poistovjećuje sa optimumom koji je u praktičnom životu vezan za razna ograničenja. Ostvarenje maksimalnog izlaza iz sistema pokazatelj je efikasnosti ostvarenja cilja koji često je neograničen a težnja ka maksimumu beskonačnaKod moralno-organizacionog modela sistema traži se odredena ravnoteža kroz balansiranje zahtjeva za maksimalnim izlazima i društveno ograničenim ulazima. Ravnoteža se uspostavlja na nivou optiuma mjerenog podsistemom kvaliteta koji se kvantitativno izražava kao ruštvena valorizacija ulaza I izlazaPrincip minimumaPrincip optimuma

2. princip kompozicije predstavlja strukturu i funkcionalne efekte organizacionog aspekta koje je potrebno uključiti od momenta startovanja na putu organizacione uređenosti apstraktnog sistema. Kljunu ulogu imaju principi:

-potpunosti- znai uključivanje podsistema čiji bi pojedinačni izopstanak narušavao ili umanjivao funkcionalna svojstva a time i sistem činio inferiornim u odnosu na postavljeni cilj-sveobuhvatnosti- precizno reguliše organizacioni status svakog elementa ili podsistema datog sistema, struktualno ili funkcionalno-optimalnog razvoja podsistema i sistema je uslov stabinosti organizacionog stanja sistema. Cilj primjene je obezbjeđenje optimalnog razvoja podsistema principi optimalnog razvoja sistema su uslovljeni principima razvojnog optimuma njegovih podsistea sa kojima mogu biti i u suprotnopsti, a od stepena njihove usklađenosti zavisi stepen stabilnosti organizacionog redaprincip ravnoteže podsistema u organizcionom dejstvu sistema zasniva se na oržanju sistema u granicama dejstva zajedničkog cilja svih posistema, sve dok se održava organizaciona ravnoteža između motivisanja minimalnog razvoja jednih i ograničenja maksimalnog razvoja drugih podsistema.

3. Osnovni principi funkcionisanja su: postojanost, dostupnost, definisanje lemenata i njihovih funkcija, raspored funkcija po izvršiocima, vremenski raspored funkcija, sankcije za odstupanje i devijaciju, hijerarhija odlučivanja i informacije i definisane relacije

20. Organizacija kao sistemska zakonitost

Zakonima organizovanja se ostvaruju postavljeni ciljevi, a nakon realizacije oni gube smisao i opravdanje, a gašenje cilja, odnosno prerastanje u ciljeve podsistema vodi samouništenju sistema. Potencijalni broj upravljačkih informacija je uslovljcn organizacijskom složenošću sistema, kao i nivoom njegove entropije čije povecavanje i smanjivanje se reguliše dodavanjem ili oduzimanjcm upravljačke inteligencije. U procesu razvoja sistema njegovi pojedini organizacioni nivoi se supstituišu tehničkim podsistemima cije su upravljačke funkcije tehnizirane. Time je proces supstitucije organizacionih zakona tehničkim istovremeno i proces tehnizovanja upravljačke funkcije čiji viši nivo znači manje potreban broj upravljačkih akcija, odnosno niži nivo entropije.

21. Modeliranje organizacionog sistema

Modeli stanja sistema definišu ono što upravljač želi da ostvari pri funkcionisanju sistema, dajuci tako okvire za tipsko upravljačko stanje koje može da se očekuje u datim okolnostima. U praksi najcešci oblici ovih modela su

- pozitivnopravni propisi, predstavljaju norme pozitivnog prava kojima se reguliše status pojedinih organizacionih varijanti, tj. Modela organizacionih stanja tih sistema

- matematski modeli, - simulacioni modeli, - predstavljau matematičke obrasce za simuliranje- simbolički modeli, - su modeli stvarnih ili željenih stanja sistema tako da služe I kao kontrolni

instrument stvarnog ponašanja I njegovog odstupanja od standardne organizacione šeme- metode scenarija- i drugi teorijski modeli organizovanja.

Kibernetsko kolo povratne sprege predstavlja postavljanje sprege između sadašnjeg stanja I željenog ponašanja sistema u kojoj sadašnji rezultat uslovljava buduće stanje između rezultata funkcionisanja. Suština kib. Kola povratne sprege je što se u njemu izvršava simbioza informacija o sadašnjem stanju sistema s porukama o budućem ponašanju, što se može ostvariti samoregulaciono I upravljačkiProces prilagođavanja postupka upravljanja organizovanog funkcionisanja samoregulacionog centra naziva se proces kibernetizacije upravljnja 22.Upravljanje tokovima i prenosom organizovanjaPretpostavka održavanja organizacionog reda je komponovanje upravljačkog podsistema od kojeg dolaze upravljačke akcije i gdje se često kreiraju upravljačke odluke na osnovu kojih nastaju upravljački impulsiU zavisnosti od odnosa izmedu centra kreiranja upravljačih odluka i adrese preko koje se upravljačke akcije, u cilju izvršenja tih odluka, prenose, razlikujemo

- decentralizovano upravljanje, je upravljački podsistem preko kojeg se odluke prenose na konkretan organizacioni sklop a uslov za to je postojanje elemenata ulaza i izlaza, na osnovu kojih se može donositi globalna ocjena dinamike kvaliteta, a značajni su sa aspekta zatvaranja kibernetskog kola povratne sprege koje se može samo djelimično zatvoriti u određenom organizacionom poretku

- delegiranje upravljacke vlasti - vrši se indirektno vještačko djelimično zatvaranje u kojem se kreiraju upravljačke odluke i prenose upravljaki impulsi, sopstveog i gdrugog sistea. Ova forma ima za posljedicu inverziju upravljačke vlasti jer tako upravljanjem podsistemima iz jednog podsistema u stvari upravlja i višim sistemom

- centralizovano upravljanje- ostvaruje se kada se iz upravljačkog podsistema upravlja ne samo njegovim ponašanjem već i ponašanjem svih njegovih podsistema koji mogu da imaju svoje upravljačke centre. Obezbjeđuje viši stepen priliva informacija, objektivna mjerila, nesmetan ra upravljačkog centra a time i potentnost sistema u pogledu upravljačkog kapaciteta

podsistemi upravljanja su uslov za funkcionisanje dinamičkih organizacionih sistema a podsistemi kvaliteta uslov za funkcionisanje podsistema upravljanja 23. Hijerarhijeska struktura organizovanjaU organizacionom redu hijerarhijska struktura se vidi gotovo eksplicitno i uzima kao da apriori postoji u prirodi upravljanja svake funkcionalnc cjeline.Sa gledista opštc teorije sistema preduzece se posmatra kao postojanje mnoštva podsistema sa hijerarhijski uređenim ciljevima. Iako postoje pravila koja određuju koje su jedinice višeg, a koje nižeg nivoa, to još uvijek ne dokazuje da su hijerarhijski odnosi jedini i najpovoljniji sa gledišta upravljanja. Iz ovakvog shvatanja proizašla je teorija gdje se hijerarhija eksplicitno proučava kao prirodni fenomen, na osnovu čega otpada imperativ hijerarhijskog uredenja. Svakako da hijerarhijska struktura ne predstavlja izdvajanje upravljačkih objekata u vidu posebnih dijelova sistema. Hijerarhijske jedinice u organizacionomznačenju treba da budu zamijenjene koorinacijom delagiranja izvršenja izvjesnih upravljačkih aktivnosti i pokretanja organizacionih tokovoa

24. Upravljanje sistemima – koncept upravljanja

Sistem upravljanja čine uprav1jački i upravljani dijelovi sistema, ali da bi došlo do promjene mora postojati i izvršni organ koji posjeduje uprav1jačko dejstvo. Između upravljanog i upravIjačkog organa, kao i između uprav1jačkog i izvršnog organa instaliran je tok informacija.Upravljanje je izbor akcije kao nosioca promjene, jer gdje nema akcije nema ni promjene, a gdje nema izbora nema ni adekvatnog upravljanja.Upravljanje predstavlja izbor dejstva na osnovu raspoloživih informacija u cilju realizacije postavljenog programa, dok kibernetsko (optimalno) upravljanje predstavlja minimiziranje odstupanja programiranog djelovanja između optimalnog i realizovanog programa, jer ekstremizira funkciju ciljaJedna od mogućih varijanti rada i funkcionisanja sistema upravljanja

Definicija cilja (kriterija)+ prikupljanje informacije+ analiza informacija+modeliranje+razvoj alternativeIzbor alternativa+ donošenje odluke (odlučivanje)+akcije+mjerenje rezultata (kontrola)+korekcijaTri osnovne vrste sistema upravljanja suOtvoreni sistem upravljanja- su sistemi u kojima se u postupku upravljanja ne koriste informacije o vrijednostima izlaznih veličina ostvarenih u toku procesa upravljanjaZatvoreni sistem upravljanja- sistemi u kojima se za formiranje upravljačkih dejstava koriste informacije o vrijednostima izlaznih (upravljanjih) veličina Kombinovani sistem upravljanja- Pozitivna povratna sprega-je povratna sprega kojom se uvećava uticaj ulaznih dejstava na rad sistema i uvećava njegovo iskustvoNegativna povratna sprega- kad se signalima koje dobivamo kanalom povratne sprege suprostavljamo uticaju ulaznih dejstava, tj onome što sistem već radi. 25.Sistem informacijaInformacije o buducnosti su se prikupljale još u starom vijeku, što je bilo objašnjavano proročanstvom kao rezultatom mašte, intuicije i nadahnuca, pa sve do našeg vremena predviđanja koje se zasniva na podacima, informacijama i njihovom logičkom povezivanju sa zakonima prema kojima funkcioniše sistem.Slav o futurističkim informacijama je stav prema upravljanju iznenadenjima, odnosno budućem dogadanju u sistemu u kojem će se odvijati naša buducnost, tj, njen konačan dio označen kao bliska, dalja ili daleka perspektiva.Upravljanje funkcionisanjem sistema i promjena uopšte, prvenstveno zavisi od broja i kvaliteta informacija kao stimulansa čiji je obim potrebno povećati pri onošenju poslovnih odluka. Povezanost informacija a time i pojava na koje se odnose, ubrzano raste po vrsti i trajanju, tako da svaka nova informacija utiče na strukturu prehodnih veza, što znači da ih treba neprestano proizvoditi, ažurirati i osvježavati u borbi protiv zablude 26.Koncepcijske osnove modeliranjaProvjeravanje planiranih pretpostavki u realnom svijetu i korištenje matematičkih modela za izvodenje korektivnih akcija utiče na smanjenje slučajnosti i stihijnosti u upravljanju sistemom, u skladu sa promjenama.Matematifiki model za formalizovano opisivanje realnog sistema koristi se onda kada složenost dozvoljava apstraktni opis sistema, tako da se matematičkom metodom vrši adekvatno modeliranje posmatranog konkretnog sistema, u svrhu izražavanja zakonomjeraosti fuikcionisanja u odredenom vremenskom intervalu posmatranja.

27. Modeli i metodologija modeliranjaMetoda modeliranja je najšire korišteni postupak ispitivanja raznih pojava i procesa, posebno u današnjim uslovima koji se karakterišu promjenama i uticajem slučiajnih faktora širokog spektra.Razlikujemo fizičiko modeliranje koje se bavi procesima prirodnog oblika, gdje se prave modeli u obliku maketa (maketa aviona umjesto stvarnog aviona, dječiji automobil umjesto stvarnog automobila) i matematičko modeliranje koje se bavi imaginacijom stvarnosti. Fizičkim modeliranjem vrši se prirodno eksperimentisanje, ali uslovi realizacije modela (kopije) mogu se značajno razlikovati od uslova originala.

28.Formalizacija sistema modeliranjaPri formalizaciji sistema radi se o operacionalizaciji matematičke analogije, tj. neki fizički problem se prevodi i predstavlja kao matematički, pri čemu definisanje sistema moee započeti formalizaciju ulaza i izlaza.

29.Matematički opis modeliranja sistemaIzgradnja matematifikog modela koji treba da sadrži sva pitanja operativne i razvojne strategije. Dakle, matematički model poslovnog sistema treba biti tako napravljen da se mogu istraživati brojni problemi uslovljeni uticajem raznih promjena, kao što su lansiranje novog proizvoda, nova struktura organizacije, novi kriteriji odlučivanja, kadrovske promjene itd.

30.Jednačine elemenata stanja sistema

31.Jednačine elemenata promjene stanja sistema U formi jednačina elemenata stanja sistema kao i jednačina promjene elemenata stanja sistema nema posebnih ograničenja. Promjena jednačine elemenata stanja sistema ne sadrži vremenski interval, ne može joj se pojaviti neki element promjene stanja sistema na desnoj strani. Prema tome, jednačina elementa promjene stanja sistema je iskaz o tome kako se informacije sistema prevode u odluke i akcije prikazujući kako sistem sam sebe kontroliše, odnosno, kako kod organizacionih sistema ljudska zapažanja o stanju sistema dovode do odlučivanja. Jednačina elemenata promjene stanja sistema pokazuje kako se promjene u tokovima sistema kontrolišu i zavise od stanja sistema i upravljačkih konstanti, tako da se u jednačinama promjene stanja nalaze te veličine. Prema tome, vrijednosti elemenata promjene stanja sistema za interval K,L se izračunava u momentu K korištenjem informacija o vrijednostima odgovarajućih stanja, tako da jednačima ima oblik:PSS.KL = f(SS.K; parametri sistema), odnosno PSS.KL = DT (OSS.K-ŽS.K) gdje je PSS.KL – promjena stanja sistema u intervalu K.LOSS.K – ostvareno stanje sistema u KŽSS.K – željeno stanje sistema u momentu KJednačina elemenata stanja prikazuje nivo elemenata stanja u određenom momentu, jednačina elemenata promjene stanja prikazuje promjenu koja se odigrava na nivou elemenata stanja u jednom vremenskom intervalu, a pomoćne jednačine pomažu da se formulišu i razumiju jednačine pomoćnih elemenata promjene stanja. 32.Modelska podrška odlučivanju Opšti model donošenja odluke pri neizvjesnosti može se formalno opisati samo onda kad postoji:O - objekt na koji se odnosi odlukaY - skup mogućih odluka koje nam stoje na raspolaganju pri izboru ulaznih upravljačkih akcija.X - skup mogucih ishoda u zavisnosti od odabrane odluke (izlazne veličiine; upravljane veličine)M - skup mogucih poremećajnih dejstava iz okoline koja mogu da utiču na ishod odlukeF - transformacija kojom se odluke u neizvjesnosti preslikavaju u ishod.Suština odlučivanja sastoji se u tone, da se izabere takva odluka za koju će efikasnost koja se postiže upravljanjem biti unutar tolerancije poslovnog odlučivanja.Kod svakog odlučivanja je bitno:- eliminisati neizvodljive odluke- eliminisati osluke za koje nemamo sredstva (resursa)- eliminisati odluke koje izazivaju velike promjene- jasno definisati cilj- dovoljno poznavanjeresursa koji su nam na raspolaganju- privrženost članova organizacije ciljuKažemo da model postoji ako između dva objekta možemo ostvariti sličnost koja analognim zaključivanjem omogućava razmjenu informacija o parametrina koje ispitujemo. Cilj modeliranja je najčešće da ustanovimo ili poboljšamo strukturu i ponašanje sistema do nivoa optimalnog upravljanja sinhronizovane organizacije. Modeliranje se provodi sljedećim koracima:- prikupljanje saznanja o pojavi ili objektu- definisanje elemenata I njihove strukture- izgradnja modela- izbor (optimalnog) modela- prenošenje rezultata sa modela na orginal- postoptimalna analizaModel je dobar samo ako se ponaša u skladu sa ciljem, tj. onako kako se ponaša (og) orginal I ako pruža mogućnost razvoja novih osobina na objektu.

33.Optimalno upravljanje sistemimaPrincip optimizacije treba staviti u odnos prema problemu neutralizacije posljedica i karakterisati načinom i šansom kojim on tu svoju funkciju ostvaruje.Dakle, tehnička optimizacija nije nikakva kompenzacija naučne istine jer cilj navodi protiv tvrdnje da pojedini parcijalni izrazi poslovnog uspjeha mogu utemeljiti optimalnu ispravnost pojedinačnog djelovanja, Sto je ispravno, ali gubi polemički karakter. Optimizacija iziskuje opreracionalizovanje u smislu empirijskih fiksiranja kriterijuma uspjeha jer se inače ne može izvesti jednoznačno odredeno dešavanje. Upravljanjem pokušavamo ostvariti unaprijed zadano ponašanje, sa više alternativnih puteva, na strateškom, taktičkom I operativnom nivou. Načini upravljanja su: programsko (unaprijed određen algoritam), sa slijeđenjem (slijedi se dinamički postavljen program), anticipativno (posmatranje budućih promjena I relacija), kompleksno (na bazi više definicija, ciljeva) I kompromisno (kompromis ciljeva). Takođe, optimalno upravljanje u kontekstu regulacije možemo posmatrati kao:- samoregulišće, samooptimizujuće, samoorganizujuće.Optimalno upravljanje je takvo upravljanje gdje se pri zadatim spoljašnjim uslovima postiže maksimalna vrijednost kriterijuma efikasnosti poduzetih akcija, u skladu sa postavljenim ograničenjima u sistemu. Kriterijum efikasnosti je i funkcija korisnosti odnosno veličina koju treba maksimizirati ili minimizirati radi izbora odgovarajućeg rješenja, čiji je osnovni zadatak da podržava osnovni cilj akcije. Mjerenje efikasnosti se može vršiti raznim postupcima, a tri su osnovna indikatora efikasnosti:- pitanje determinisanosti- pokazatelj korištenja resursa- mjerenje smetnji.Kriterijumi efikasnosti upravljanja u praksi mogu se pojaviti npr. kao novčani rashodi i deficitarni materijal, novčani rashodi i modernizacija oruđa za rad itd.

34.Automatsko upravljanje sistemimaAutomatsko upravljanje je upravljanje koje se ostvaruje bez neposrednog učešća čovjeka. Prave se sistemi sa elementima koji mogu sami da ga kontrolišu, upravljačke odluke i izvršne odluke se samostalno donose i provjeravaju. Kod automatske regulacije možemo imati otvoren i zatvoren sistem automatskog upravljanja. Ako je sistem otvoren onda postoji neki algoritam program upravljanja, uređaj za pamćenje (koji je zapamtio program) i postoji izvršni uređaj (koji će izvršiti kontrolu uređaja). 35.Kibernetika kao upravljačka disciplinaOsnovna tri obilježja kibernetičkih sistema, kako ih je definisao Viner, složenost, stohastičnost i autoregulacija. Na osnovu toga je moguće razgraničiti tri osnovna metodološka aspekta kibemetskog učenja: metoda tlcrne kutije", teorija informacija i povratna sprega (autoregulacija). Kibemetika je nauka o opštim zakonima procesa upravljanja, komunikacije i organizovanja sistema (tehničkih i prirodnih) i njihovom medusobnom odnosu u pogledu načina primanja, predaje, čuvanja, obrade i korištenja informacija. .

36.Istraživanje sistema metodom crne kutijeMetoda „cme kutije" (Black Box Method) se primjenjuje da bi se prevazišao problem velike složenosti stanja sistema, tako da se posmatra redukovan broj ulaznih i izlaznih veličina i pokušavaju se otkriti zakonitosti procesa transformacije. Ova metoda se koristi i u svakodnevnoj praksi što se može ilustrovati brojnim primjerima iz medicine (ljekar pacijentu daje test -ulaz i na bazi odgovara - izlaz uspostavlja dijagnozu), u nastavi (provjera znanja na ispitu), u upravljanju poslovnim sistemiraa (menadžer primjenjuje logiku „crne kutije"), kod upotrebe računara itd. Analogno pojmu crne kutije uveden je i pojam BIJELA KUTIJA gdje su poznati zakoni ponašanja i procesa u dinamičkom sistemu. Tako se problem kompleksnosti rješava

metodom crne kutije, a problem stokastičnosti se rješava teorijom informacija.

37.Kibernetski sistemJedna specifičina klasa sistema označava se teraunima kibernetski, upravljivi ili sistem sa povratnom informacionom vezom. Odlikuju se mehanizmom kojim se ostvaruje funkcija upravljanja po principu samoupravljivosti koju najčešće izvršavaju sami elementi sistema naimenovani za upravljanje.Kibernetski sistem je ekvivalent samoupravljivog sistema gdje je objekt upravljanja baza, a upravljački subjekt nadgradnja organizovana kao informacioni, upravljački i izvršno-kontrolni sistem, povezani u kibernetski redoslijed.Kibemetski sistem se može razdvojiti na objekat kojim se upravlja i nadgradnju koja upravlja, kao dva dijela iste cjeline, tako da se jedan broj elemenata odnosi na upravljačke objekte, a drugi na upravljanje. Osnovna karakteristika kibemetskih sistema je da se jedan broj elemenata odnosi na upravljačke, a drugi na upravljane objekte. Između upravljačkog I upravljanog dijela postoji dvojna relacija, gdje preko jedne – upravljani dio daje informacije o svom stanju, a preko druge – upravljački dio djelimo na promjenu stanja. 38.Poslovni sistem (PS)Funkcionisanje poslovnog sistema može se posmatrati kao adaptivni i racionalni proces sklon reakcijama na mnoštvo unutrašnjih i spoljnih uticaja u realizaciji postupka odlučivanja i dolaženja do upravljačkih rješenja.. Poslovni sistem je ciljem orijentisan sistem, iskazan paketom resursnih vrijednosti, određenim ekonomskim efektima koji se moraju naći u granicama društveno – priznatih veličina. Poslovni sistem je kompleks pod sistema za rješavanje različitih poslovnih problema koji podstiču iz raznovrsnih promjena, čije uticaje opisujemo informacionim tokovima raspoređenim u vidu informacionog sistema. Time IS kao pod sistem PS dobija ulogu da upravlja tokovima informacija od izvora do donosioca odluke, sa ciljem davanja pravovremenog odgovora na informacione zahtjeve i formiranje dokumentacione osnove poslovnih promjena. Struktura upravljanja poslovnog sistema principijalno se ispoljava kao IS. 39.Proces modeliranja i odlučivanja u poslovnom sistemuSa aspekta odvijanja procesa odlučivanja prioritet imaju spoljašnja dejstva koja se raščlanjuju na pojedine oblike meduzavisnosti sa sistemom, što se može pokazati slikom modela pojednostavljene stvarnosti, zbog čega se sa siguraošcu može reci da je faza modeliranja u procesu odlučivanja kritična i zahtijeva posebnu opreznost. Prema Rivetu, u procesu modeliranja sistema polazi se od realnog problema, koji je primjenljiv, mjeriv i sistematičan. Tako da se nakon definisanja realnog problema odlučivanja može vršiti klasifikovanje skupa uzoraka, skupa stanja i skupa kriterijuma. Model se uvijek namjenski određuje za rješavanje konkretnog problema procesom odlučivanja i ne može se univerzalno koristiti tretiranje većeg broja orginala. Posmatranjem i analizom mogućih šema odlučivanja dolazimo do zaključka da se proces odlučivanja zapravo sastoji od poznavanja mnogih strategija, baza podataka iz okruženja, baza podataka očekivanih rezultata, prognoze i pretpostavki i kriterijuma odlučivanja.

40.Struktura poslovnog sistemaTransformacija ulaza u izlaze odvija se kroz složenu strukturu poslovnog sistema koja se formira od tokova materijalnih i nematerijalnih resursa i u sebi sadrži kriterijume odlučivanja kao instrumente indeksa promjena elemenata stanja. Relacije elemenata i stopa njihovih promjena formiraju dva kola povratnog dejstva, gdje prvo nastaje kao posljedica medusobne prirodne zavisnosti elemenata sistema, pa tako dobijamo prirodnu strukturu. Drugo nastaje kao posljedica ugradnje kola povratnog dejstva sa ciljem kontrole stanja sistema, pa tako dobijamo kontrolna kola koja sa prirodnom strukturom formiraju takode strukturu preduzeca sa pretpostavkom optimalnog upravljanja. Dakle,promjena veličine bilo kojeg elementa stanja poslovnog sisitema može se kontrolisati ili formiranjem spregnutog kola iliformiranjem kontrolnog kola, koje ujedno kontroliše i priraštaj kvaliteta upravljanja na svim elementima. Dakle u upravljanju poslovnim

sistemom postoji unaprijed odabrani skup ciljeva (željena stanja) koja se odnose na ulaze i izlaze, kao i stanje sisitema, ali se istovremeno provjeravaju pretpostavke tog sistema.

41.Informacioni sistemi

Sistemi, pored materije i energije, sa okruženjem razmjenjuju ideje i informacije. S obzirom na odnos ulaznih i izlaznih informacionih veza, moguće je razlikovati informisane (informaciono pasivne, tj. postoji samo informacioni ulaz), informirmišuće (informaciono aktivni, tj. postoji samo informacioni izlaz) i informacione sisteme (sa ulazno-izlaznim informacionim vezama) koji su najčešći u stvarnosti. Informacioni sistem, djelujući u okviru poslovnog sistema, omogućava unutranju komunikaciju, kao i komunikaciju sa okruženjem, što potvrduje konstataciju da neposredno doprinosi kvalitetu uprav1jačkih i izvršnih funkcija. Procesom transformacije ostvaruje se informacioni sinergetski efekat kojim sistem ovladava dijelovima okruženja I postaje upravljački informacioni sistem (M.I.S.)Informacioni sistemi mogu se podijeliti na:

- operativne informacione sisteme-imaju zadatak da obezbijede zapisivanje, organizovanje, memorisanje I obradu podataka koji nastaju I koriste se za proizvodnju informacija(operativnim nivoima procesa)

- sistemi za podršku odlučivanja u menadžmentu-potenciraju menadžersku orijentaciju, preferirajući informacione tehnologije (MID, DSS, ES) u odnosu na intuiciju I iskustvo

Da bi informacioni sistem bio eksterno kvalitetan kao informacioni resurs, mora biti intrno kvalitetan što se obezbjeđeuje parcijalnim kvalitetom strukture svih komponenata, a to su

- hardver -fizičke jedinice sistema- softver – računarski programi- dejtaver- podatci, informacije, znanje- lajfver- kadrovski resursi- orgever –organizaciono-koordinisani rad- netver-računarske mreže

tj, informacioni sistem mora biti u funkciji menadžmenta, što podrazumijeva permanentno prilagođavanje njegover strukture upravljačkim potrebama i zahtjevima.Informacija je podatak uređen s ciljem da pomogne u izboru neke promtne ili buduće akcije odnosno ne-akcije, jer u procesu korporativnog upravljanja i u kontekstu procedura razmatranja, kao i evalvacije poslovnih informacija, izbor akcije ili ne-akcije naziva se proces poslovnog odlučivanjaInformacijsko preopterećenje-nepovoljni efekt koji nastaje zatrpavanjem prekomjernih podataka. Za potrebe menadžmenta služe informacije a ne podatci. 42.Informacioni sistemi za podršku menadžmentuInformacioni sistem za podršku menadžmentu (Management Information System - MIS), podrazumijeva se kao sistem s osnovnim zadatkom prikupljanja informacija neophodnih u rješavanju problema. MIS je mehanizam za detekciju problema koji sadrži sve neophodne elemente problemske strukture, odnosno jedan mehanizam za analizu problema koji obezbjeduje neophodne podatke menadžerima koji donose odluke, tj MIS kao mehanizam za donošenje odluka uključuje neophodne strukturisane metode ili algoritme za izbor najbolje od raspoloživih alternativa, a pore toga posjeduje modul –šta-ako, koji omogućava menadžerrima da eksperimentišu i provjeravaju šta se dešava kod različitih vrijednosti parametara koje utiču na sam finalni ishod saniranja otkrivenog problema 43.Sistemi obezbjeđivanja i inžinjeringa kvalitetaJedan od najznačajnijih standarda je svakako usvajanje koncepta kvaliteta. U prilog toga je vodeci autoritet u oblasti upravljanja kvalitetom Vilijem Edvards Deming primjetio da kada se unapređuje kvalitet, lančano se unapređuje bogatstvo i znanje.Implementacija i unapredivanje sistema kvaliteta stvaraju uslove za razvoj ostalih faktora koji utiču na postizanje konkurentske sposobnosti, odnosno na rast i uspješnost poslovnog sistema jer su direktno povezani sa strateškim funkcijama i njihovom koordinacijom i optimizacijom.

Optimizacija pojedinih poslovnih funkcija podrazumijeva ulaganje izuzetnih naučnih napora u pravcu zajedničkog djelovanja na planu istraživanja koncepta kvaliteta koji se ogleda u ostvarivanju vlastitog razvoja i postizanja fleksibilnosti razvojnog potencijalaKvalitet je skup svih karakteristika izlaza koji se odnosi na definisane potrebeModerni koncept poimanja kvaliteta svoje interesovanje sa tehniloškog aspekta proširue i prenosi na nivo menadžmenta, gdje se dugoročno posmatra kvalitet poslovanja kroz tržišnu, poslovnu i društvenu perspektivu kao dimenziju koja se odnosi na tržišnu poziciju (konkurentsku prednost), povećanje efikasnosti (profit) i zaštitu ljudi i sredine (čuvanje prirodnih i društvenih dobara) Osnovni efekti standardizacije su racionalizacija rada i sredstava, unapređenje ekonomije zaliha, potpunije korištenje svih kapaciteta i fondova, olakšano servisiranje, ujednačavanje kvaliteta, zaštitia ljudi i dobara, funkcionisanje po svojenim principima, ujednačavanje uslova i metoda rada, olakšanje razmjena informacija i robe, internacionaliozacija, unifikacija, tipizacija, standardi tza tehničko sporazumijevanje i poslovno komuniciranje, sistem upravljanja poslovanjem, metod kontrole, način pakovanja...Standard kao naučno-pravni dokument sadrži precizno definisane zahtjeve koje mora da ispuni određeni izlaz iz sistema kao i sam sistem, tako da ga usvaja samo nadležna organizacija a može biti interni, nacionalni i međunarodni.Britanski zavod za standardizaciju izražuje dokumentacionu bazu za nastanak serije standarda ISO 9000, kao bitan momenat u kome je opredmećen i publikovan razvoj koncepta upravljanja kvalitetom. Serija međunarodnih standarda je orijentisana na menadžment pristup upravljanja kvalitetom kroz poštivanje i zadovoljenje zahjteva kupaca, a u cilju unapređenja konkrentske prednosti i tržišne pozicijeNova verzija standarda zasniva se na principima: liderstvo, uključenost ljudi, procesni pristup, sistemski pristup, stalna unapređenja, činjenini pristup odlučivanju i reciprotet sa poslovnim partnerimaMeđunarodni standardi ISO 9000 iz 2000.godine imaju sledeću strukturuISO 9000:2000-sistem upravljanja kvalitetom( osnove i riječnik)ISO 9001:2000-sistem upravljanja kvalitetom( zahtjevi)ISO 9004:2000-sistem upravljanja kvalitetom( upustva za unapređivanje)Upravljanje kvalitetom na bazi standarda ISO 9000 podrazumijeva dokumentovani pristup, jer organizacija mora da izgradi dokumentaciju sistema kvaliteta u skladu sa zahtjevima standarda. Dokumenta kvaliteta treba da prikažu šta i kako se radi u organizciji a struktura dokumentacije sistema ima tri nivoa: poslovnik o kvalitetu, proceduru i radna upustva, a kao 4 nivo uzima se i baza podatakaProces uvođenja sistema kvaliteta sastoji se od 4 faze: priprema za razvoj sistema kvaliteta, razvoj sistema kvaliteta, uspostavljanje i održavanje sistema kvaliteta i atestiranje sistemaProvjera sistema kvaliteta vrši se na 2 naina: provjerom dokumentacije sistema kvaliteta i provjerom primjene dokumentacije sistema kvaliteta.Provjere sistema kvaliteta mogu biti-interne provjere- obavljaju se unutar organizacije od zaposlenih-provjere preko druge strane- jedna organizacija provjerava drugu-provjera treće strane-nezavisna provjera s ciljem dobijanja sertifikata od akreditovanih sertifikovanih tijela Koncept TQM- upravljanje totalnim kvalitetom-japanska i američka strategija za unapređenje kvaliteta poslovanjaEFQW-evropska fondacija za upravljanje kvalitetom, određuje TQM kao metod menadžmenta u kompaniji za ostvarivanje poslovne izvrsnosti, zasnovan na fokusu kupca, partnerstva sa dobavljačima, razvoju i uključivanju zaposlenihEvropska fondacija za upravljanje kvalitetom EFQM je usvojila Evropski model za ocjenu izvrsnosti preduzeća i sastoji se od elemenata: liderstvo, upravljanje zaposlenim, politika i strategija, resursi, procesi, zadovoljstvo zaposlenih, zadovoljstvo kupaca, uticaj na društo i poslovni rezultatAlati kvaliteta su

- dijagram toka procesa, najednostavniji i najkorišteniji alat kvaliteta za analizu toka svih resursa i procesa. Osnovni elemeti pri izradi procesa toka ovog dijagrama: određivanje ulaza i izlaza,

efinisanje svih aktivnosti procesa, grafičko prikazivanje procesa, utvrđivanje među zavisnosti u elementima ijagrama i provjera logičnosti toka aktivnosti.

- lista sakupljenih grešaka-alat kvaliteta koji sakuplja sve vrste grešaka i njihovu učestalost u nekom procesu

- histogram-alat kvaliteta koji prikazuje distribuciju grešaka u tabelarnoj ili grafičkoj formi- pareto dijagram-alat kvaliteta koji se koristi za identifikaciju relativne važnosti određenih

podataka, utvrđivanje prioriteta u masi činjenica, s ciljem korektivnog djelovanja- išikava dijagram- alat kvaliteta koji na jednostavan, sistematizovan i uočljiv nain stvara

preduslove za analizu problema otkrivajući stvarne uzroke nastalih posljedica- koleracioni dijagram-alat kvaliteta koji omogućava analizu uzajamne povezanosti dvije

kvantitative promjenjive sa dvije grupe podataka, na osnovu kojih se izračunava stepen koleracije varijacija posmatranih pojava

- kontrolne karte kvaliteta-alat kvaliteta koji se koristi za ocjenu stabilnosti nekog procesaDemongov model za unapređenje kvaliteta poslovanja: PDCA= planiranje, izvođenje, provjera i kontrola

44.Marketing informacioni sistem

Marketing informacioni sistem obezbjeđuje pravovremene i istinite informacije o marketing prilikama unutar preduzeća, kao i njgovog odnosa sa okruženjem, na bazi čega se obezbjeđuje dotok informacija iz podsistema internih i eksternih marketing izvještaja, podsistema marketing istraživanja i podsistema marketing analize i kontrolePogledaj sliku strana 282.

45.Sistem menadžmenta – menadžersko odlučivanjeFunkcija menadžerske sposobnosti je u neposrednoj ulozi ostvarivanja preduzetničkih i organizacionih aktivnosti i rasporedivanja raspoloživih potencijala, omogucila preduzetničku uspješnost iskazanu visokom efikasnošću i efektivnošću. Menadžerske slabosti mogu izazvati zaostajanje u poslovanju, gubljenje pozicije na tržištu, ispadanje iz tržišnog mehanizma, povećanje šansi za rizik i neuspjeh, gubitak nade za profitabilne ideje i kreativnost, odnosno, jednom riječju, preduzetničku krizu. Ciljevi procesa odlučivanja prožeti su težnjom za angažovanjem potrebnih resursa, tako da menadžeri imaju različitu odgovornost i funkcije koje su određene hijerarhijskim nivoom i širinom njihovog djelovanja, pa u skladu s tim razlikujemo vrhovni menadiment (top managers), srednji nivo menadžimenta (middle managers) i menadžere prve linije (first-line managers).Odlučivanje i odluke prate glavni cilj menadžmenta koji se odnosi na promjenu situacije u željenom pravcu u smislu obezbjeđivanja konkurentnosti, povećane prouktivnosti, rentabinosti, lividnosti, efiksnosti, profitabilnosti i finansijske snage