Sllajde

Fakulteti JuridikSllajdeTeoria dhe praktika parlamentareLigjerues: Prof. Behar Selimi

PARIMET E ORGANIZIMIT POLITIK TE SHTETIT DHE PUSHTETITOganizimi territorial dhe ndarja vertikale e pushtetit shteteror mbi bazen e dy parimeve: Centralizimi-shteti organizohet ne njesi administrative-territoriale,por jo konstituive.Organizimi i pushtetit behet mbi bazen e perqendrimit te vendim-marrjes ne organet qendrore. Decentralizimi-shteti organizohet ne njesi te medha politiko-territoriale (provinca apo krahina,republika autonome,kantone,lande etj.Pushteti organizohet mbi bazen e shperqendrimit te vendim-marrjes nga organet qendrore ne organet e njesive konstuive-themeluese shteterore,te cilat ne shtete te ndryshme emertohen me emra te ndryshem.

Ndarja horizontale e pushtetit shteterorPushteti shteteror organizohet ne baze te dy parimeve kryesore: Parimi i unitetit te pushtetit-perqendrimi i pushtetit vetem te nje organ i shtetit,zakonisht ne organin perfaqesues.Ishte karakteristike e sistemit politik socialist,pastaj e pushtetit pas revolucionit francez dhe e monarkive apsolute. Parimi i ndarjes se pushteteve-ndarja e pushtetit ne mes te tri institucioneve kryesore:kuvendi-qeveria-gjykata,ne te cilat perqendrohet i gjithe pushteti politik i vendosjes themelore politike,zbatimit dhe gjykimit te kontesteve,qofshin ne mes te qytetareve apo ne mes tyre dhe shtetit.1. I pari (Kuvendi)-pushteti legjislativ 2. I dyti-pushteti ekzekutiv 3. I treti-Pushteti gjyqesor

Ideologet e parimit te organizimit te pushtetit Platoni-(libri:Republika)e perkrahte aristokracine,pra te qeverisjes se pakices Aristoteli- (libri:Politika)konsderohet nismetari i ides se ndarjes se pushteteve,permes qeverisjes se perzierdisa ceshtje vendosen nga shumica,disa nga nje numer i vogel,kurse disa tjera nga vetem nje njeri.Pra perzierje e demokracise,oligarkise dhe monarkise .Arsitoteli kishte drone se demokracia mund te shnderrohet ne ohlokraci(sundim i turmes),aristokracia ne oligarki (pakice te pasurish,te familjeve ne ze,udheheqesve karizmatik shpirteror etj) dhe,monarkia ne tirani (sundim absolut i pa kufizuar i individit). Tomas Hobs anglez,homo homin lupus est..njeriu per njeriun eshte ujk.Libri Leviathan,1651 Sovraniteti nen kontrollin apsolut te mbretit Xhon Lloku-filozof anglez, (LIBRI:Dy traktate per qeverine,1689)-ndarjen e pushtetit e konsideronte parandalim te tiranise.Pushteti,sipas tij ndahet ne:LEGJISLATIV,EKZEKUTIV DHE FEDERATIV Monteskje filozof francez (LIBRI:Ne frymen e ligjit,1748)-pushtetin e ndane ne:LEGJISLATIV,EKZEKUTIV DHE GJYQESORE Zhan Zhak Ruso,Kontrata shoqerore,1762baze per sovranitetin e popullit-republikanizmin klasik.Kunder demokracise perfaqesuese

DemokraciaNga greqishtja demos popull dhe cratia-pushtet pra qeverisje e popullit greqisht, "sundim i popullit", form shtetrore, n t ciln pushteti del nga populli dhe(apo) ushtrohet direktapo indirekt prej tij. Demokracia sht regjim apo sistem politik ku pushteti ushtrohet nga populli drejtprdrejt ose nprmjet organeve te zgjedhura ku shtetasit gzojn liri dhe te drejta te barabarta . N Evrop, demokracia u zhvillua n fillim n qytet-shtetet greke si demokraci direkte apoe drejtprdrejt.(...) Demokracia modernedoli n fillim nga luftrat besimtare kalviniste t shek. XVII, posarisht n Skoci,Angli dhen Holand, vende kto, n t cilat komuna u b mbajtse ejets fetare dhe politike, si dhengadoktrina iluministe, kryesisht nga pikpamjet e tij mbi lirin dhe barazin e t gjithve dhe nga rndsianormative e mendimit t arsyeshm t donjrit mbi shtetin dheshoqrin.

Shembulli me famijen Edhe n shtet ekzistojn dy mundsi vendosjeje,si n familjen ton tvogl. Edhe ktu, mundsia e par sht ajo kur nj njeri vendos se fardo t bhet, njri pra, ai qmbanndortelekomandn. Kt person po equajmqeveritar, meq ai qeveris shtetin, pra prcaktonprogramin etij. Ky qeveritar ka shum pushtet dheudhheqnjerzit e tjer, popullin. Populli n kt rast nuk ka shum influenc, ajo ka vetm pakt drejta. Ajo nuk mund ta marr n dor telekomandn, kshtu q s'i mbetettjetr vese ta lr qeveritarint vendos pr programin (dadalos)

Tiparet e shtetit demokratik-gjashte elemente themelore Zhgjedhjet.N demokraci, i gjith pushteti delnga populli. Aizgjedh qeverin pr nj koh t caktuar. Zgjedhjetjan shenj tipikee demokracis.

Parlamenti Prfaqsuesit e zgjedhur t popullitmblidhen nparlament, nxjerrin ligje, miratojn buxhetin etj Qeveria Asnj shtet nuk mund t funksionojpa qeverin e tijdhe administratn prkatse, e cila zbaton ligjet Ndarja dhe baraspesha e pushteteve Sistemichecks and balanceskujdeset q t mos krijohet nj prqendrimi teprti pushtetit nshtetindemokratik, sepse pushtetijosh keqprdorimin. Opozita qndron prball qeveris, e kontrollon atdhe prpiqet tbhet alternativm e mir przgjedhsit. Shteti juridik N demokraci, i gjith pushteti sht i bazuar n ligje.Vet sovranitetiipopullit i gjen kufijt e tij n tdrejtat themelore.

Elementet e Demokracis Elementet kryesore te demokracis jan: -Sovraniteti popullor, -qeverisja e se drejts -shteti ligjor, -ndarja dhe kufizimi i pushtetit, -zgjedhjet e lira re drejtprdrejta dhepluraliste, -sigurimi dhe garantimi i lirive dhe te drejtave tqytetarve, -pluralizmi politik dhe ekonomik , -prgjegjsia politike, -procedura demokratike e ,marrjeve tvendimeve dhe -kultura dhe toleranca politikeFormat e demokracis sipas kriterit historik: 1-Demokracia e poliseve greke. 2-Demokracia liberale borgjeze 3-Demokracia socialiste e bazuar ne diktaturn e proletariatit 4-Demokracia bashkkohore e bazuar n shtetin modernjuridik

Sipas raporteve te demokracive me raportet shoqrore dallojm: 1-DEMOKRACIN FIKTIVE-mosprputhja e plot n mes te parimeve demokratike t proklamuara me aktetjuridike dhe p[politike te nj shtetit dhe praktiks s shkeljes flagrante t ktyreparimeve .

2-DEMOKRACIA FORMALE- ku me akte kushtetuese dhe ligjore proklamohen parimet demokratike dhe barazia paraligjit kurse ne jetn e prditshme kto parime nuk realizohen porcenohen dhe shkelen nga organet dhe institucionet shtetrore.

3-DEMOKRACIA REALE- ku parimet demokratike t proklamuara me aktejuridike dhe politike zbatohen dhe materializohen nga organet dhe institucionet shtetrore

DEMOKRACIA E DREJTPRDREJTEBazohet n qeverisjen e drejtprdrejt t qytetarve dhe popullit me pushtetin shtetror,pra kjo shprehet me parimin sovranitetit buron nga populli dhe i takonatij dhe format e ksaj demokracie jan: Referendumi, plebishiti, iniciativa popullore,tubimet zgjedhore dhe forma ttjera t deklarimit personal. Referendumi nnkupton deklarimin e drejtprdrejt personal t qytetarve ( popullit) pr ndonj akt juridik tpushtetit apo pr ndonj shtje tjetr pr t ciln organikompetent duhet t marrvendim. Vullneti prmes referendumit shpreh interesat e qytetarvedhe ka fuqin e ligjit dhe obligim te gjith ta zbatojn vendimin. Zakonisht shtja n referendum formulohet prmes pyetjeve konkretn t cilat shtetasit prgjigjen me po ose jo. Nseshumica e trupit elektoral prgjigjet n mnyr pozitive ather referendumi konsiderohet se sht i suksesshm. Referendumi sipas lnds ( llojit t aktit) pr tcilin vendoset ndahet n: -referendum legjislativ, (dy menyra:n miratimin e drejtprdrejt t ligjeve dhe me dhnjn paraprake t plqimit t popullit pr nxjerrjen e ligjeve) -referendum kushtetues, -referendum politik-statusor dhe -referendum lokal

Referendumi Legjislativ sht deklarimi i drejtprdrejt i qytetarve n procesin legjislativ dhe kjo pjesmarrje mund t shprehet n dy mnyra : n miratimin e drejtprdrejt t ligjeve dhe me dhnjn paraprake t plqimit t popullit pr nxjerrjen e ligjeve.

Referendumi Kushtetues- sht deklarimi i drejtprdrejt i qytetarve pr aktin themeltar juridik t shtetit-kushtetutn. Ky deklarim ka fuqi konstituive dhe vendimmarrse dhe obligon parlamentin t shpall ose t refuzoj kushtetutn varsisht nga deklarimi.

Referendumi Politik-Statusor, sht forma m e shpesht dhe prfshin marrjen e vendimit q prcakton statusin politik t shtetit dhe zbatohet kur formohet shteti i ri, shpallet shkputja nga shteti ekzistues, shpallja e pavarsis, bashkimi me shtetin tjetr, hyrja ose lidhja federale ose konfederate me shtet e tjera, ndrrimi i regjimit politik, prcaktimi i forms qeverisse etj.

Referendumi Lokal- Zbatohet n rastet kur merret vendim n sfern e urbanizimit, investimeve, infrastrukturn komunale, shpalljen e vetkontributit t qytetarve pr ndrtimin e objekteve vitale.

Referendumi baz t karakterit dhe pasojave juridike t vendimit t marra n referendum dallojm:Referendumi I Detyrueshm- Ku pr miratimin e nj akti juridik apo t ndonj shtje tjetr politik n kushtetut ose n ligj , caktohet shprehimisht vendosja prmes referendumit .N kto raste vendimi i marr ka karakter obligues q organet shtetrore t marrin vendim n pajtim me rezultatin e referendumit.

Referendumi Fakultativ- Paraqet formn e drejtprdrejt t deklarimit t qytetarve q nuk i obligon organet shtetrore n marrjen e vendimit , mirpo ne rast se pr shkak t rndsis se ndonj vendimi organet shtetrore vendosin q shtja t nxirret n referendum ather vendimi i marr prmes referendumit nga qytetart i obligon organet q ta zbatojn. ( Sidomos n raste kur ka mospajtime n opinion pr marrjen nj vendimi politik ose akti juridik)

Referendumi Konsultativ- Zbatohet n raste kur organet para vendimit ose pas marrjes s tij dshirojn t njoftohen me mendimin dhe vullnetin e trupit elektoral. Shpallja e ktij deklarimi nuk ka detyrim ligjor pr organet shtetrore dhe rezultatet e tij kan karakter kshilldhns dhe jodetyrues.Plebishiti- Esht form e realizimit t demokracis s drejtprdrejt kur vendoset pr shtje t rndsishme si forma e regjimit politik, bashkimi ose ndarja me nj shtet tjetr, dhnia e besimit ndonj lideri partiak etj. Pra por dallim pre referendumit pr deklarim nuk ka ndonj akt juridik konkret por shtje q jan t lidhura me strukturn e shtetit dhe mnyrn e qeverisjes. Dallim tjetr sht se referendumi ka t bj me deklarim po ose jo ndaj nj akti juridik kurse plebishiti deklarim ndaj nj individi. Zbatimi i kombinuar referendum dhe plebishitit bhet kur qytetart krahas deklarimit pr ndonj akt juridik deklarohen edhe me at se i japin besimin nj individi pr qeverisje.Iniciativa Popullore- Nnkupton autorizimin e trupit elektoral q t ndrmarr iniciativ pr fillimin e procedurs pr nxjerrjen e kushtetuts, ligjit ose t ndonj akti tjetr juridik pr zgjedhjen ose shkarkimin edonj funksionari nga funksionet politike. Iniciativa m s shpeshti paraqitet si nism q i drejtohet parlamentit pr miratimin e ndonj ligji dhe prmes mbledhjes se caktuar t nnshkrimeve pr propozimin e kandidatve pr parlament, shef shteti etj .

Tubimet e ZgjedhsveJan tubime ku zgjedhsit diskutojn dhe marrin vendime pr punn e prfaqsuesve t tyre n organet shtetrore dhe ushtrojn kontrollin politik ndaj tyre si dhe bjn kandidimin pr deputet, caktojn listat kandiduese etj

Anketat dhe Intervistat Jan form e deklarimit personal t qytetarve prmes t cilave organet shtetrore , institucionet e tjera politike shtetrore dhe jo-shtetrore bjn hulumtimin e opinionit publik dhe te disponimit t tyre lidhur me ndonj akt juridik apo politik apo veprim tjetr t organeve shtetrore . vendimet e tilla nuk kan karakter obligues por ndihmojn n marrjen e vendimeve . Anketa sidomos ndihmojn lidhur me popullaritetin e personaliteteve publike n popull dhe sidomos aplikohen n prag t zgjidhjeve parlamentare , pastaj pr prestigjin e kandidatve etj

Dy teori per demokracine Teoria e homogjenitetit e ndikuar nga Ruso bazohet n vullnetin e bashkuar(homogjen) t popullitdhe n mirqenieneprgjithshme t dhn (teoriae"identitetit" e demokracis). Ajo mohon legjitimitetin ekonflikteve t interesave. N kt botkuptim, demokracia nnkuptohet si identitet i qeverissve dhe i tqeverisurve. Parimi i prfaqsimit mohohet parimisht: sipas tij,vullneti i popullit nuk mund tprfaqsohet (demokrcia totalitare,diktatura e proletariatit ,tirani e shumices,pra forma te degjenerimit te demokracise direkte

Teoria e konkurrencs niset nga ekzistenca dhe argumentimi i interesave tndryshme. Sipas ksaj teorie, formimi i vullnetitpolitik n shoqrin pluralisteduhet t dal nga procesi i hapur i diskutimeve mes interesavetgrupeve heterogjene, pr t ciln nevojitet nj minimum bindjesh t prbashkta. Zgjidhje tdrejtaabsolute nuk mund t ket pr shkak t shumllojshmris s mendimeve dhekonflikteve sociale Parimi i shumics konsiderohet si baz pr marrjen e vendimeve Mbrojtja e theksuar e pakicave prbn pjesn konstitutive tktij botkuptimi mbi demokracin. demokraci perfaqesuese

Sistemet jodemokratike Sistemi totalitar Totalitarizmi prbn polin e kundrt t sistemeve demokratike. Sistemetklasike totalitare -nazizmi dhe sistemi sovjetik i Stalinit - karakterizohennga tiparet q vijojn: Ekzistencaenj partie tvetme, e cilalegjitimitetin e saj nuke prcakton nga zgjedhjet dhe nuk e pranon vullnetin e popullit sibarrier t pushtetittsaj. Nga ana tjetr, ajo kupton si detyrt saj ndikimin ne vullnetit t popullit duke u bazuar n pikpamjet e sajvetjake Thelb iideologjisnazistedhe asajkomuniste ishtesundimi i botsnga "racaariane", m sakt arritja e njshoqrie "paklasa". Pranimi i pikpamjevet pushtetarve, prqytetartn sistemet totalitareshti detyrueshm. Atyre nuk iu lejohett qndrojn mnjan dhe t trhiqen n sfern e tyre t lir private. Ata jan t detyruar t prkrahin nmnyr aktive pikpamjetsunduese.

Sistemi autokratik N kto sisteme, zgjedhjet jan t manipuluara. N dallim nga sistemet totalitare, pr keto, jobotkuptimet, por ruajtja e pushtetit luanrol vendimtar. N kushte normale lejohet pluralizmi i kufizuar, mekusht q ai t mos sjell rrezik pr sistemin. Mobilizimi i popullit nt mir t nj botkuptimi t caktuar, i cilizvendson rolin e besimit fetar nuk sht tipike pr kto sisteme. Pr m shum, elitan pushtetsht ngjendje ta toleroj sfern private, e madje edhe pikpamjete kundrta politike t banorve, me kusht q t mos ushtrohetkritik publike ndaj qeveris. Nje nga dallimet eshte fakti se qytetari n sistemet autoritare sht i detyruar vetm te duroj, e jo domosdoshmerisht ta prkrahqeverin,sic eshte rasti ne totalitarizem Mund te kesh edhe bindje tua,mjafton qe ato te mos jene kunder qeverise

Disa mendime per demokracineDemokraci do t thot t kesh zgjedhje. Diktatur dot thot t vihesh para zgjedhjes.Jeannine Luczak Demokracia jeton nga mosmarrveshjet,ngadiskutimet pr gjetjen e rrugs s vrtet. Pr ktarsye, pjes prbrse e saj sht edhe respektimi imendimit t t tjerve.Richard von Weizsacker Un kuptoj me termin demokraci ndarjen e barabartt shanseve pr t dobtindhe t fortin.Mahatma Gandhi Ai q synon ta oj prpara demokracinn vendin e tij,nuk duhet t pres pr te marr lejen. Bulent Ecevit Diktaturat jan rrug me nj drejtim. Ndemokraciekziston edhe drejtimi ikundrt. Albert Moravia Demokraci nuk do t thot "un jam po aq i mir sati", por "ti je po aq i mir sa un". Theodore Parker Demokracia mund t rrezikohet nga qetsia dhe rendi,sikurse nga trazirat dhe mungesa e rendit. Hildegard Hamm-Brcher

Parimi i unitetit te pushtetitEsht form ku pushteti sht i koncentruar n nj organ suprem t pushtetit shtetror i cili formon dhe mbikqyr organet e tjera. Historikisht njihen tri forma t rregullimit shtetror t bazuara n unitetin e pushtetit shtetror: sistemi autokratik, sistemi i kuvendit dhe sistemi i konvents. Sistemet Autokratike/Totalitare Jan t bazuara n parimin e unitetit t pushtetit i cili realizohet n favor t organeve ekzekutive. Ato dominojn mbi organet prfaqsuese dhe legjislative duke i mbajtur nn kontroll dhe duke marr vendime m t rndsishme politike . Shembull jan regjimet fashiste dhe monarkite apsoluteSistemi I Kuvendit- Ktu kocentrimi i pushtetit sht n kuvend si organ prfaqsues dhe legjislativ. Ky organ prve funksionit legjislativ ushtron edhe funksionin e kontrollit ndaj organeve tjera t pushtetit. Zakonisht sht zbatuar n sistemet socialiste dhe bazohet n sistemin e delegimit i cili mundson prfaqsimin ne kuvend t tri bazave deleguese: t puns s bashkuar, organizatave shoqrore-politike dhe bashksive shoqrore-politike. P.sh ish Jugosllavia dhe kuvendi i ish KSA t Kosovs me tri dhoma. Ndrsa n varantin sovjetik ky pushtet i takonte sovjetve ku vend t rndsishme kishin Presidiumi suprem dhe Kshilli i ministrave.

Sistemi I Konvents- Esht sistem n t cilin organi legjislativ pjesrisht dhe n mnyr t trthort e ushtron edhe pushtetin ekzekutiv. Pr her t par sht aplikuar gjat revolucionit francez n kohn e qeverisjes s jakobinve. Shembull sht Zvicra ku kuvendi federativ zgjedh kshillin federativ prej 7 antareve n kompetenc t cilit sht pushteti ekzekutiv. Parlamenti mund t anuloj ose pranoj propozimet e ktij kshilli.

Parimi i ndarjes se pushtetitNnkupton formn e qeverisjes shtetrore q bazohet n ushtrimin e pavarur t pushtetit legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqsor dhe ekziston n ato shtet ku do njra nga kto organe sht kompetent pr kryerjen e pavarur t punve t caktuara me kushtetut dhe me ligj. Jan tri sisteme t bazuara n parimin e ndarjs s pushtetit shtetror-sistemi parlamentar, sistemi presidencial dhe sistemi i przier Sistemi Parlamentar-sht form e ndarjes s pushtetit n t cilin rol dominant ka parlamenti si organ legjislativ dhe prfaqsues. N sistemet parlamentare siprfaqsisht duket se vend qendror ka parlamenti kurse n fakt kt rol e ka qeveria t ciln e formon shumica parlamentare. Varsisht nga raporti n mes t parlamentit dhe qeveris dallojm dy modele: sistemin parlamentar anglez dhe sistemin parlamentar evropian. Sistemi Presidencial- sht form e qeverisjes shtetrore e bazuar n ndarjen e funksioneve n mes te parlamentit dhe shefit t shtetit. Shefi i shtetit n kto sisteme paraqitet si barts i pushtetit ekzekutiv

Sistemi I Przier- ky sistem paraqet formn hibride t qeverisjes t bazuar n kombinimin e parimeve t sistemeve parlamentare dhe presidenciale. N kto sisteme parlamenti edhe pse emron shefin e shtetit dhe formon qeverin nuk ka t drejt t kontrolloj punn e tyre dhe ti shkarkoj ata

ParlamentarizmiNe kuptim e gjere fjala parlamentarizem nenkupton sistemin politik,ne te cilin ne qender tevendosjes politike eshte parlamenti si trup perfaqesues i shoqerise.Ky term eshte sinonim i demokracise parlamentare apo perfaqesuese Ne kuptim te ngushte,fjala parlamentarizem nenkupton sistemin e qeverisjes parlamentare ne te cilin qeveria formohet,eshte pjese dhe kontrollohet prej parlamentit Fjala Parlament rrjedh prej fjales latine PARLARE qe d.m.th te flasesh Ne kuptimin bashkekohore institucioni i parlamentit paraqitet dhe zhvillohet ne shekullin XVII ,ne Angli-djepi i parlamentarizmit,pas revolucionit te lavdishem Para kesaj,ekzistonin forma tjera te ngjashme,por jo te njejta.Kryesisht ne forme te kuvendit apo keshillit konsultativ, kryesisht te formuar nga vet monarku apo perandori.(Curia regis,ekleksia ne Greqine antike-te gjithe meshkujt e rritur,ne Rome Comitia,perbehej nga perfaqeuses fisesh te shquara,te ushtrise etj,pastaj Senati ne Rome,Magnum concilium ne Angli Magna carta libertatum 1215-themelet e parlamentarizmit,vjen si rezultat i perpjekjeve per kufizimin e pushtetit te mbretit (Gjoni pa atdhe)Ska tatim,pa perfaqesim-moto e feudalisteve Villiami dhe Meri, (1688)pushtuan Angline dhe morren fronin me ndihmen e pronareve te tokave,pra feudaleve dhe me ndihmen e klerikeve protestan dhe detyruan Mbretin Xhejms te abdikoj dhe te largohet per ne France.Ky revolucion vazhdon te quhet I LAVDISHEM,per shkak te pasojave te vogla gjate nderrimit te monarkeve.Wilian dhe Meri qeverisen bashkerisht dhe ne pajtim me Parlamentin.Ata edhe fronin e morren me vendimin e parlamentit.Pra,per here te pare Monarku shmanget nga e drejta hyjnore per sundim, ne te mire te se drejtes popullore per qeverisje.Peticioni i te drejtave (1628) ,me te cilin kufizohet nderhyrja e mbretit ne disa te drejta te qytetareve.Ndalohen:1. Caktimi i tatimeve,pa pelqim te parlamentit,2. Arrestimet e paligjshme 3. Rekrutimet e detyrueshme 4. Shpallja e gjendjes se luftes etj Akti i rendesishem,pas Magna Carta Libertatum (1215)dhe Petition of Rights (1628) eshte The bill of rights/Ligji per te drejtat (1689) Me kete akt,gjykohet sundimi i mehershem dhe percaktohet fuqia legjislative e parlamentit. Ligjet nuk mund te zbatohen dhe as te suspendohen pa pelqimin e parlamentit; Buxheti shteteror percaktohet nga parlamenti; Liria e fjales ne parlament, Zgjedjet e liraetj

Karakteristikat kryesore t sistemeve parlamentare jan:1. Prcaktimi i raporteve specifike midis pushtetit legjislativ dhe ekzekutiv pushteti ekzekutiv n shumicn e vendeve parlamentare i nnshtrohet kontrollit t parlamentit.2. N kto sisteme organet ekzekutive po marrin rol kryesor politik prkatsisht t qendrs vendimtare t vendosjes politike. Kjo shprehet me faktin se shumica e akteve t cilat i miraton parlamenti i prgatit dhe propozon qeveria.3. Qeveria formohet dhe funksionon sipas rregullave parlamentare. Mandatin pr formimin e qeveris e ka partia shumic n parlament, n rast se asnj parti nuk e ka shumicn ather qeveria formohet nga dy apo m shum parti.4. -Zgjedhjet e lira t drejtprdrejta dhe shum-partiake parlamentare.5. Raporti i parlamentit me shefin e shtetit n sistemet tipike parlamentare si dhe kuvendore shefi i shtetit zgjidhet dhe kontrollohet nga parlamenti. N kto sisteme ai s bashku me qeverin ushtron pushtetin ekzekutiv. Ndrsa n sistemet e kombinuara parlamenti nuk ushtron kontrolle mbi shefin e shtetit i cili zgjidhet drejtprdrejt nga populli.

LLOJET E SISTEMEVE PARLAMENTARESistemet parlamentare tipizohen sipas tri kritereve kryesore:1. Sipas forms s rregullimit shtetror (MONARKITE PARLAMENTARE DHE REPUBLIKAT PARLAMENTARE,2. Sipas raportit t parlamentit me qeverine (republika te pastra parlamentare,republika presidenciale dhe republika gjysme-presidenciale)3. Sipas numrit t partive q marrin pjes n jetn parlamentare. Njepartiake Dypartiake Shumepartiake Sipas numrit t partive q marrin pjes n jetn parlamentare sistemet parlamentare ndahen n : sisteme parlamentare nj partiake, sisteme dy partiake dhe sisteme shum partiake.Sistemet Parlamentare Nj Partiake- bazohen n parimin e monizmit politik t bazuara n ndalimin e veprimit t partive politike t tjera t pluralizmit politik. Ato kt e shprehin prmes kushtetuts. Jan shtete totalitare dhe autokratike ku edhe pse funksionojn organet prfaqsuese nuk aplikohen rregullat e demokracis parlamentare.( shembull ish shtetet socialiste

Sistemet Parlamentare Dy Partiake- sht i bazuar n luftn dhe rivalitetin n mes t dy partive kryesore politike. Kto sisteme aplikojn sistemin parlamentar t bazuar n sistemin shum partiak mirpo lufta pr pushtet ushtrohet vetm n mes t dy partive kryesore rreth t cilave pozicionohet shumica e trupit elektoral t nj shteti. Pra n jetn politike marrin pjes nj numr i madh i partive me orientime t ndryshme politike mirpo lufta bhet vetm n mes t dy partive . Karakteristik e ktyre sistemeve sht se kto dy parti i ndrrojn pozicionet n pushtet. Prfaqsues tipik jan SHBA- ku jan dy parti kryesore ajo Republikane dhe demokratike dhe Anglia ku dominojn partit :Konzervative dhe ajo Laburiste.Sistemet Shum Partiake- i hasim n ato shtete ku lufta parlamentare zhvillohet midis shum partive t ndryshme politike prej t cilave asnjra nuk ka rol dominant politik. Karakteristik tjetr sht koalicionet e shpeshta politike t cilat lidhen n mes t partive me orientime te ngjashme politike. Kto sisteme jan mjaft t prhapura n shum shtete si ne Franc, Gjermani, Itali, Spanje, Greqi, Poloni, Shqipri etj.

Fillimisht parlamenti ishte instrument pr kufizimin e pushtetit t monarkut dhe bartjes s disa funksioneve t tij n organet prfaqsueseKrahas aplikimit t sistemit parlamentar si form e qeverisjes, parlamenti merr atributet e organet ligjdhenes dhe prfaqsues . Aktualisht parlamenti n sistemet demokratike paraqet institucion kryesor politik q mundson funksionimin e demokracis parlamentare dhe pluralizmit . Funksionet e parlamentit mund t ndahen n: legjislativ ,zgjedhor dhe mbikqyres Funksionet e parlamentit mund t ndahen n :legjislativ ,zgjedhor, mbikqyres,funksioni artikulues dhe funksioni i formimit t vullnetit

FUNKSIONI LEGJISLATIVParlamenti sht trup ligjdhns t cilit i besohet ushtrimi I pushtetit legjislativ. Funksioni ligjdhns ka kufirin e lart dhe kufirin e ult. Kufiri I lart prfshin t drejt deri n nxjerrjen e aktit m t lart kushtetuts dhe kufiri I ult n nxjerrjen e urdhresave dhe akteve nnligjore. Funksioni I nxjerrjes s ligjeve prfshin tri faza t procesit legjislativ: 1. Fazn e iniciativs legjislative 2. Fazn e shqyrtimit dhe t miratimit t ligjeve 3. faza e hyrjes n fuqi t ligje.Iniciativa legjislativ-nnkupton t drejtn e propozimit t ligjve n procedurn parlamentare . kjo e drejt ju njihet n radh t par parlamentarve , mirpo n vendet me sistem parlamentar t qeverisjes propozues kryesor t ligjeve sht qeveria. Prpos qeveris kjo e drejt I njihet edhe shefit t shtetit. N shum shtete parlamentare shefi I shtetit e ka t drejtn e vetos ndaj ligjeve t parlamentit.2-Shqyrtimi I ligjeve n parlament-paraqet fazn ku parlamentart japin vrejtjet dhe propozimet tyre ndaj tekstit t propozuar ligjor. Kto vrejtje mund t jepen n form t amendamenteve. Pas shqyrtimit fillon procedura e miratimit ku propozimi mund t pranohet ose t hudhet posht. Ligjet mund t miratohen nga shumica parlamentare dhe n raste t caktuar nga shumica e kualifikuar e antarve. Kjo procedur sht e ndrlikuar n parlamentet me dy dhoma ose bikamerale. Te kto sisteme ligjet aprovohen vetm kur marrin shumicn n t dy dhomat e parlamentit.

3-hyrja n fuqi- paraqet fazn e tret dhe t fundit t procesit legjislativ ku ai fillon t prodhoj pasoja juridike. Lidhur me kt rol t rndsishm kan organet ekzekutive ( qeveria) t cilat mund t shtyjn hyrjen n fuqi te ligjeve. Parimisht ligjet e miratuara hyjn fuqi 15 dite pas shpalljes ne Gazeten Zyrtare( VOCATIO LEGIS). N raste te caktuara mund t vendoset se hyjn n fuqi ditn e miratimit apo t shpalljes s tyre e n disa raste vendoset pr fillimin e aplikimit t tryre pas nj kohe t gjat. n kuptimin e gjer funksioni ligjdhns I parlamentit prfshin edhe kto autorizime nxjerrjen e buxhetit dhe llogarin prfundimtare, ratifikimin marrveshjeve ndrkombtare q I lidh qeveria apo shefi I shtetit, Vendosja pr luftn dhe paqen dhe Shpallja e referendumitFUNKSIONI ZGJEDHOR I PARLAMENTIT- prfshin funksionet si n vijim:1. zgjedhja dhe shkarkimi I shefit t shtetit.2. zgjedhja dhe shkarkimi I qeveris apo antarve t caktuar t saj.3. zgjedhja dhe shkarkimi I eprorve t organeve dhe organizatave administrative4. zgjedhja dhe shkarkimi I bartsve t funksioneve gjyqsore5. zgjedhja dhe shkarkimi I gjykatsve t gjykatave kushtetuese6. Zgjedhja dhe shkarkimi I bartsve t tjer t autorizimeve publike.a) N sistemet parlamentare dhe kuvendare parlamenti n mnyr t pavarur zgjedhe dhe shkarkon qeverin si dhe shefin e shtetit. Pra n kto sisteme qeveria dhe shefi I shtetit pr pun e tyre I prgjigjen parlamentit.b) N sistemet e prziera parlamentare presidenciale ka t drejt t zgjedhe dhe t shkarkoj vetm qeverin kurse shefi I shtetit zgjidhet nga t gjitha qytetart me t drejt vote.c) n sistemet presidenciale , parlamenti nuk ka autorizime zgjedhore n raport me shefin e shtetit dhe qeverin. N kto sisteme shefi I shtetit zgjidhet nga trupi elektoral dhe pr punn e vet nuk I jep llogari parlamentit edhe pse kufizohet n disa obligime ndaj parlamentit

FUNKSIONI MBIKQYRS I PARLAMENTIT-Ky funksion nnkupton ushtrimin e kontrollit politik ndaj pushtetit n veanti t qeveris. Pra n sistemet parlamentare apo kuvendare parlamenti zgjedhe dhe shkarkon qeverin e edhe shefin e shtetit ( kryetarin e republiks) me shefin e shtetit autorizimet jan m t kufizuara. Qeveria e cila formohet dhe funksionon nn mbikqyrjen e parlamentit njihet si qeveria parlamentare. Instrumentet e kontrollit parlamentar t puns s qeveris sht e drejta e parlamentit te miratoj buxhetin pastaj instrumentet me t cilat shtrohet prgjegjsia e qeveris n parlament. Mjetet me t cilat shtrohet prgjegjsia e qeveris jan raportet e rregullta t qeveris n parlament e q paraqesin mjetet e prhershme .

Mjetet e rregullta te kontrollit parlamentare jan: Miratimi i buxhetit dhe paraqitja e raporteve periodike ne parlamentMiratimi i buxhetit paraqet nj akt te rndsishm pr punn e do qeverie duke prcaktuar lartsin e buxhetit parlamenti prcakton te hyrat dhe te dalat e shpenzimeve publike Paraqitja e raporteve periodike, ne sistemet tipike parlamentare qeveria sht e obliguar qe pr punn e saj te njoftoje parlamentin prmes raporteve periodike

Mjetet e jashtzakonshme te kontrollit parlamentare jan :1) pyetjet e deputetve, 2) interpelanca e parlamentare 3) komisionet parlamentare.Pyetjet e deputetve- Jan instrument I kontrollit parlamentar ku deputett I drejtohen me pyetje t caktuara qeveris apo ministrit . kto pyetje kan t bjn me njoftimin e deputetve pr aspektet konkrete te puns s qeveris. Pyetjet mund t parashtrohen me goj ose me shkrim dhe zakonisht ne fund t seancs parlamentare. Ministri mund t prgjigjet drejtprdrejt apo edhe me shkrin ne seancn tjetr nse pyetja sht br me shkrim. Dhe lidhur me pyetjen e deputetit nuk hapet diskutimi parlamentar pasi q n kt shqyrtim marrin pjes vetm deputeti q pyet dhe ministri I cili flet ne emr te qeveris.Interpelanca parlamentare- sht nj nga institutet m t vjetra t kontrollit parlamentar ndaj qeveris.Derisa t pyetjet e deputetve marrin pjes vetm deputeti q pyet dhe ministri q prgjigjet te interpelanca parlamentare hapet debate dhe shqyrtimi ku marrin pjes t gjith parlamentart dhe antart e qeveris dhe qllimi I interpelancs sht hapja e debatit pr lshimet dhe dobsit eventuale t qeveris apo ministrive prkatse Votbesimi I qeveris- Prmes tij deputett I marrin mandatin qeveris para skadimit t afatit pr t cilin sht zgjedhur ajo .

Struktura dhe kompetencat e KuvenditNeni 64 [Struktura e Kuvendit] 1.Kuvendi ka njqind e njzet (120) deputet t zgjedhur me votim t fsheht bazuar n listat ehapura. Vendet n Kuvend ndahen midis t gjitha partive, koalicioneve, nismave qytetare dhe kandidatve t pavarur, n prpjestim me numrin e votave t vlefshme, t fituara prej tyre,n zgjedhjet pr Kuvendin.

2. N kuadr t ksaj ndarjeje, njzet (20) prej njqind e njzet (120) vendeve jan t garantuara pr prfaqsimin e komuniteteve q nuk jan shumic n Kosovs, si vijon:(1) partit, koalicionet, nismat qytetare dhe kandidatt e pavarur, t cilt jan deklaruar se prfaqsojn komunitetin Serb, do t ken numrin e vendeve n Kuvend t fituar n zgjedhjet e hapura, me minimumin dhjet (10) vende t garantuara, n rast se numri i vendeve t fituara sht m i vogl se dhjet (10);(2) partit, koalicionet, nismat qytetare dhe kandidatt e pavarur, t cilt jan deklaruar se prfaqsojn komunitetet e tjera, n Kuvend do t ken numrin e vendeve t fituara n zgjedhjet e hapura me minimumin e vendeve t garantuara si n vijim: komuniteti Rom nj (1) vend; komuniteti Ashkali nj (1) vend; komuniteti Egjiptian nj (1) vend; dhe nj (1) vend shtes do ti jepet komunitetit Rom, Ashkali, ose Egjiptian, q ka numrin m t madh t votave t prgjithshme; komuniteti Boshnjak tri (3) vende, komuniteti Turk dy (2) vende dhe komuniteti Goran nj (1) vend, nse numri i vendeve t fituara nga secili komunitet sht m i vogl se numri i vendeve t garantuara

Kompetencat(1) miraton ligje, rezoluta dhe akte t tjera t prgjithshme;(2) vendos t ndryshoj Kushtetutn me dy t tretat (2/3) e votave t t gjith deputetve t tij, prfshir dy t tretat (2/3) e t gjith deputetve q mbajn vendet e rezervuara dhe t garantuara pr prfaqsuesit e komuniteteve q nuk jan shumic n Kosov; (3) shpall referendum,(4) ratifikon traktatet ndrkombtare;(5) miraton Buxhetin e Republiks s Kosovs;(6) zgjedh dhe shkarkon Kryetarin dhe nnkryetart e Kuvendit;(7) zgjedh dhe mund t shkarkoj Presidentin e Republiks s Kosovs n pajtim me Kushtetutn (8) zgjedh Qeverin dhe shpreh mosbesimin ndaj saj;(9) mbikqyr punn e Qeveris dhe t institucioneve t tjera publike, t cilat, n baz t Kushtetuts dhe ligjeve, i raportojn Kuvendit; (10) zgjedh antart e Kshillit Gjyqsor t Kosovs dhe t Kshillit Prokurorial t Kosovs, n pajtim me Kushtetutn;(11) propozon gjyqtart e Gjykats Kushtetuese;(12) mbikqyr politikn e jashtme dhe t siguris;(13) jep plqimin pr dekretin e Presidentit mbi shpalljen e Gjendjes s Jashtzakonshme;(14) vendos pr shtjet me interes t prgjithshm, t prcaktuara me ligj.

Neni 66 [Zgjedhja dhe Mandati] 1. Kuvendi i Kosovs zgjidhet me mandat katrvjear, duke filluar nga dita e seancs konstituive, q mbahet brenda tridhjet (30) ditsh nga dita e shpalljes zyrtare t rezultateve t zgjedhjeve.2. Zgjedhjet e rregullta pr Kuvend mbahen m s voni tridhjet (30) dit para prfundimit t mandatit, kurse n raste t shprndarjes s Kuvendit, jo m von se dyzet e pes (45) dit pas shprndarjes.3. Presidenti i Republiks s Kosovs e thrret seancn e par t Kuvendit. N rast se Presidenti i Republiks s Kosovs nuk sht n gjendje t thrras seancn e par, Kuvendi mblidhet pa pjesmarrjen e Presidentit.4. Mandati i Kuvendit t Kosovs mund t vazhdohet vetm n raste t Gjendjes s Jashtzakonshme pr masa emergjente t mbrojtjes ose n rast t rrezikut ndaj rendit kushtetues ose siguris publike t Republiks s Kosovs, dhe vetm pr aq sa zgjat Gjendja e Jashtzakonshme, si sht prcaktuar me kt Kushtetut Neni 67 [Zgjedhja e Kryetarit dhe Nnkryetarve]1. Kuvendi i Kosovs nga radht e veta zgjedh Kryetarin dhe pes (5) nnkryetar. 2. Kryetari i Kuvendit propozohet nga grupi m i madh parlamentar dhe zgjedhet me shumicn e votave t t gjith deputetve t Kuvendit.3. Tre (3) nnkryetart t propozuar nga tri grupet m t mdha parlamentare, zgjidhen me shumicn e votave t t gjith deputetve t Kuvendit.4. Dy (2) nnkryetar prfaqsojn komunitetet q nuk jan shumic n Kuvend dhe ata zgjidhen me shumicn e votave t t gjith deputetve. Njri nnkryetar do t jet nga radht e deputetve t Kuvendit q mbajn vendet t rezervuara ose t garantuara t komunitetit Serb, dhe tjetri nnkryetar nga radht e deputetve t Kuvendit q mbajn vende t rezervuara ose t garantuara nga komunitetet tjera q nuk jan shumic.5. Kryetari dhe nnkryetart e Kuvendit shkarkohen me votn e shumics prej dy t tretave(2/3) t numrit t prgjithshm t deputetve.6. Kryetari dhe nnkryetart formojn Kryesin e Kuvendit. Kryesia sht prgjegjse pr funksionimin administrativ t Kuvendit n mnyrn e prcaktuar me Rregulloren e Puns t Kuvendit.

Kryetari i Kuvendit:(1) prfaqson Kuvendin;(2) prcakton rendin e dits, thrret dhe kryeson seancat;(3) nnshkruan aktet e miratuara nga Kuvendi;(4) ushtron edhe funksione t tjera, n baz t ksaj Kushtetute dhe Rregullores s Puns t Kuvendit.8. N rast mungese ose pamundsie pr t ushtruar funksionin, Kryetarin e Kuvendit e zvendson njri nga nnkryetartMbledhjet e Kuvendit t Kosovs jan publike. Mbledhjet e Kuvendit t Kosovs mund t jen t mbyllura me krkesn e Presidentit t Republiks s Kosovs, t Kryeministrit ose t nj t trets (1/3) s deputetve, n rastet e prcaktuara me Rregulloren e Puns t Kuvendit. Vendimi miratohet n mnyr t hapur e transparente dhe krkon votn e dy t tretave (2/3) t deputetve t Kuvendit t pranishm dhe qe votojne Neni 69 [Orari i Seancave dhe Kuorumi] Kuvendi i Kosovs punimet vjetore i zhvillon n dy sesione. Sesioni pranveror fillon t hnn e tret t muajit janar, kurse sesioni vjeshtor fillon t hnn e dyt t muajit shtator. Kuvendi ka kuorum kur jan t pranishm m shum se gjysma e t gjith deputetve t Kuvendit. Kuvendi i Kosovs mblidhet n seanc t jashtzakonshme me krkes t Presidentit t Republiks, t Kryeministrit ose t nj t trets (1/3) t deputetve.

Neni 70 [Mandati i Deputetve]1. Deputett e Kuvendit jan prfaqsues t popullit dhe nuk i nnshtrohen asnj mandati detyrues.2. Mandati i deputetit t Kuvendit t Kosovs fillon ditn e certifikimit t rezultatit t zgjedhjes.3. Mandati i deputetit mbaron ose bhet i pavlefshm, nse: (1) nuk bn betimin; (2) jep dorheqjen;(3) emrohet antar i Qeveris s Kosovs;(4) prfundon mandati i Kuvendit;(5) mungon gjasht (6) muaj rresht n seancat e Kuvendit. N raste t veanta, Kuvendi I Kosovs mund t vendos ndryshe;(6) dnohet me vendim gjyqsor t forms s prer pr vepr penale me nj ose m shum vjet burgim;(7) ajo/ai vdes.

Grupet ParlamentareGrupim i se paku 5 per qind,perkatesisht i 6 deputeteve te Kuvendit,qe e kane njoftuar Kryetarin dhe Kryesine e Kuvendit per qellimin e tyre qe te veprojne si grup parlamentar Pra,perfaqesuesit e zgjedhur,permes subjekteve garuese politike apo edhe perfaqesues te pavarur,te cilet bashkohen ne nje grup parlamentar per ealizimin e qellimeve te perbashketa plitike,brenda Kuvendit.Parimisht,grupet parlamentare perbehen nga deputetet e subjkteve plitike,ne kuader te te cilave kane garuar ne zgjedhje (secili subjekt politik parlamentar,ka gupin e vete perfaqesues).Perjashtimisht,grupi mund te jete edhe heterogjen,apo edhe i pavarur,per shkak te levizjes se deputeteve nga nje grup ne tjetrin,apo edhe krijim te grupit te ri parlamentar.Kjo si rezultat i mandatit te LIRE te deputetit Sipas rregullores: deputeti ka te drejte te marre pjese ne menyre te barabarte ne nje grup parlamentar,te terhiqet nga grupi,te formoj nje grup te ri parlamentar,ti bashkangjitet nje grupi tjeter ose te veproj si deputet i pavarur.Per secilin rast deputeti eshte i obliguar qe,per vendimin e tij,ta njoftoje me shkrim Kryetarin e Kuvendit Grupi i ri,i formuar me vone nuk mund te kete emer te njejte me ndonje grup tjeter parlamentar.Nje deputet nuk mund te jete anetare i me shume se nje grupi parlamentar Grupeve parlamentare u sigurohen hapesira te nevojshme dhe proporcionale,kushte dhe pajisje te nevojshme,si dhe nje staf politikshih neni 20 i rregullores

Komisionet e KuvenditJane organe apo trupa te Kuvendit,permes te cilave ushtrohen funksionet kryesore te parlamentarizmit.Perbehen nga perfaqesuesit e subjekteve politike parlamentare dhe kane role dhe detyra te ndryshme,varesisht prej FUSHVEPRIMIT dhe kompetencave,te cilat caktohen,nepermjet rregullores apo vendimit te Kuvendit.Puna kryesore ne Kuvend eshte pikerisht puna ne komisione.Kuvendi i Kosoves emeron: Komisione te perhershme Komisione funksionale dhe, Komisione rastesh ad hoc

Komisionet e perhershme tek ne jane:1. Per buxhet dhe financa 2. Per te drejtat,interesat e komuniteteve dhe per kthim 3. Komisioni per legjislacion dhe gjyqesi dhe,4. Komisioni per integrim evropian Emertohen keshtu per shkak se cdo projektligj,rezolute apo deklarate,per cfare do fushe duhet doemos te kaloj nepermjet shqyrtimit dhe aprovimit neper keto komisione,te cilat vendosin sipas kompetencave te tyre

Komisione funksionale jane: 12,aktualisht dhe Kuvendi me vendim mund te shtoje apo reduktoj numrin e komisioneve.Quhen funksionale sepse krijohen mbi bazen e fushveprimeve te qeverise ne sektore te ndryshem si:ekonomi dhe financa,pune te brendshme dhe siguri,arsim,shkence,kulture,administrate publike,bujqesi,ambient etj. Secili komision shqyrton projektligjet perkatese te resoreve perkatese qeveritare,por edhe politikat dhe rezultatet e punes se resoreve te caktuar,perkatesisht te ministrive perkatese.. Psh.komisioni per bujqesi shqyrton projektligjet per bujqesi,por ben edhe mbikqyrjen e punes se ministrise se bujqesise etj

Komisionet ad hoc Krijohen me vendim te kuvendit,per shqyrtimin e ndonje ceshtje te vecane dhe ka autoritetin dhe funksionimin e njejte me ate te komisioneve funksionale.Zakonisht krijohen komisione hetimore parlamentare per hetimin e ndonje ceshtje te vecante dhe mandatohet nga Kuvendi me votim,puna e te cilit perfundon me raportin,I cili shqyrtohet dhe miratohet ne Kuvend Komisionet mund te krijojne nenkomisione,duke njoftuar Kryetarin Puna e komisoneve dhe nenkomisioneve rregullohet me rregulla te vecanta,te cilat i miratojne vete keto organe.Mbledhjet organizohen dhe vendimet merren ngjashem sikur edhe ne seancat e Kuvendit

Procedura ligjveneseZakonisht,procedura ligjvenese,kudo ne bote, percaktohet me rregulloren e punes se Kuvendit,prandaj edhe te ne.Propozim te projektligjeve mund te paraqesin:Presidenti/ja,Qeveria,deputetet e Kuvendit,komisionet parlamentare,grupet parlamentare,spaku gjashte deputet dhe dhjete mije zgjedhes.Ne praktiken parlamentare,zakonisht qeveria drafton projektligjet te cilat i dergohen parlamentit ne shqyrtim,ndryshim/plotesim dhe miratim.Ne rastet kur propozues jane institucionet tjera politike,te permendura me siper,projektligji,nepermjet Kryesise se Kuvendit,i dergohet Qeverise per mendim.Qeveria,brenda afatit prej nje muaji,nga dita e pranimit te projektligjit,duhet te jep mendimin me shkrim.Pas kalimit te ketij afati,Kuvendi fillon proceduren e shqyrtimit dhe miratimit,pavaresisht nese Qeveria eshte pergjegjur apo jo

Nisma legjislative nga qytetaretCdo qytetare mund te inicoj nismen legjislative Cdo nisme legjislative duhet te kete perfaqesuesin Qytetari/et te drejten e nismes mund ta ushtrojne ose duke hartuar vet projektligjin ose duke i propozuar Kuvendit hartimin e projektligjit 1. Perfaqesuesi njofton Kuvendin per nismen,cilen do qe e inicon.2. Brenda 6 muajve nga data e njoftimit,mblidhen 10.ooo nenshkr..3. Nenshkrimet verifikohen nga Komisioni Qendror i zgjedhjeve,ne afat prej 15 diteve.4. Parregullsite eventuale duhet eleminuar brenda 30 diteve nga dita kur njoftohet perfaqesuesi.5. Pas kesaj,perfaqesuese,qofte nismen per hartim,qofte projektligjin e hartuar me nenshkrimet i dorezone te Kryetari apo Kryesia e Kuvendit 6. Moapranimi I nismes I jep te drejte perfaqesuesit te nismes qe te inicoj proceduren gjyqesore ne Gjykaten kompetente per konteste administrative

Ne rastin e pare,pra kur qytetaret e hartojne vet projektligjin,Kuvendi eshte pergjegjes per shqyrtimin e projektligjit,ngjashem me proceduren e shqyrtimit te projektligjeve qe propozohen nga presidenti/ja,deputetet,komisionet apo grupet parlamentare.Ne rastin e dyte,pra kur nisma eshte ne formen e propozimit per hartimin e projektligjit,Kuvendi eshte pergjegjes per hartimin e tij,konforme Rregullores se Kuvendit,perndryshe,Kuvendi mund te kerkoj nga Qeveria qe te hartoj projektligjin Nese projektligjin e harton Qeveria,ajo e ngarkon ministrine e fushes perkatese qe te beje draftimin Perfaqesuesi i nismes ftohet qe te merr pjese ne Grupet perkatese te punes

Kushtet e parashtrimit te nje projektligjiPavaresisht se kush e propozon,projektligji duhet te permbaj:a) Shkresen shpjeguese per objektivat qe synon ligji b) Deklaraten per ndikimin buxhtor ne vitin e pare dhe ne vitet ne vazhdim a) Deklaraten per perafrim dhe harmonizim me legjislacionin e BE-seCdo projektligj duhet duhet te jete i hartuar ne gjuhen shqipe,serbe dhe angleze,ne leter dhe ne menyre elektronike Zyra per Propozime dhe Parashtresa e Kuvendit e verifikon aspektin formal-juridik te projektligjit,e regjistron sipas rendit dhe ua dergon deputeteve

Instrumentet e kontrollit parlamentar1. Mjetet e rregullta dhe,1. Mjetet e jashezakonshme Te rregullta jane:miratimi i buxhetit dhe paraqitja e raporteve periodike te qeverise ne parlament Te jashtezakonshme jane:pyetjet parlamentare,interpelanca parlamentare,komisionet anketuese apo hetimore,instituti i votebesimit dhe instituti i shkarkimit

Pyetjet parlamentareInstrumenti me i njohur dhe me i shpeshte i kontrollit parlamentar,permes te cilit cdo deputet ka te drejte te kerkoj pergjegje per ceshtje te caktuara nga qeveria,kryeministri apo ministrat.Pyetjet parlamentare mund te parashtrohen me shkrim dhe me goje Zakonisht percaktohet nje kohe e caktuar pyetje ne kuader te seances,por ka mundesi edhe te kete mbledhje te vecanta per pyetje parlamentare.Ne Kuvendin tone ,ne cdo seance ,pyetjet parlamentare behen menjehere pas deklarimeve jashte rendit te dites brenda kohes prej 60 min.Per nje mbledhje,deputeti mund te parashtroj me se shumti 2 pyetje.Pyetje per pergjegje me shkrim dhe per pergjegje me goje Pyetja duhet te parashtrohet ne Zyeren per Propozime dhe parashtresa spaku 48 ore para fillimit te seances.Pyetjen e bere me shkrim deputeti mund ta lezoj edhe ne sance 2 min.Pergjigjja jo me gjate se 3 min..deputeti aty per aty mund te bej pyetje plotesuese 1 min,kurse pergjegja e minisrit apo kryeministrit jo me gjate se 2.min

Kur deputeti nuk merr pergjegje brenda dy seancave te radhes,pyetja publikohet ne revisten e Kuvendit dhe ne faqen elektronike,kurse Zyra per Media,brenda 24 oresh pas mbledhjes se dyte,leshon njoftim per mediaDeputetet mund te bejne edhe pyetje per pergjegje me shkrim drejtuar kryeministrit apo ndonjerit prej ministraveper fushat e tyre te pergjegjesive.Pergjegja duhet te jepet brenda 2 javesh nga dita e parashtrimit Deklaratat jashte rendit te dites,zakonisht i bejne kryetaret e Grupeve parlamentare brenda 5 min.Mund te autorizohet ndonje deputet,poashtu qe te flas ne emer te GP.Nese deputeti paraqitet per deklarim jashte rendit te dites,ai ka te drejte qe brenda 3 min te shpreh mendimin e tij per ceshtjen e caktuar qe zakonisht jane aktuale dhe perbejne shqetesime vendore apo nacionale.

InterpelancaEshte intstrument shume i dobishem per mbikqyrje parlamentare Nenkupton llogaridhenie te qeverise,apo bartesve te funksioneve publike ,te zgjedhur nga Kuvendi,per pergjegjesite nga fusha e tyre.Zakonisht inicohet per ndonje ceshtje te rendesise se vecante per te vleresuar dhe korigjuar zbatimin e ligjeve dhe te politikave te percaktuara nga Kuvendi.Interpelancen ne Kuvendin tone mund ta paraqesin: nje Grup Parlamentar apo me shume se 6 deputet,ne forme te shkruar Interpelanca duhet te permbaj:1. Formulimin e sakte te ceshtjes 2. Arsyetimin e mocionit per interpelancen 3. Emrin dhe nenshkrimin e te autorizuarit te grupit parlamentar dhe,4. Tekstin e mocionit,qe propozohet per votim (2+7+7 dite deri ne debat parlamentar)Propozuesi arsyeton 10 min ne fillim,5 min ne fund te debatit,kurse perfaqesuesi i qeversie 15 min.Debati zgjat 3 ore dhe perfundon me votim te rezolutes apo deklarates apo,ne raste te caktuara edhe te mosbesimit.

Mosebesimi/VotebesimiMosbesimi ndaj qeverise mund te paraqitet nga 1/3 e deputeteve,kurse mosbesimi perligjet nese per te votojne shumica absoluteVotebesimi,nderkaq eshte instrument politik i qeverise,me te cilin testone mbeshtetjen politike,por edhe kercenon me shperndarje te parlamentit ne sistemet ne te cilat renia e qeverise nenkuptom shkuarje ne zgjedhje te jashtezakonshmebehet per te siguruar mbeshtetje per olitika apo ligje te diskutueshme,jopopullore,por jetike per qeberite

Mandati dhe imuniteti i deputetitMandati i deputetit eshte katervjecar,pra aq sa eshte edhe mandati i Kuvendit,i cili mund te vazhdohet ne raste te jashtezakonshme,per aq sa zgjat gjendja e jashtezakonshme Dallojme dy lloje mandatesh te deputeteve:Imperativ apo i lidhur,detyrues dhe,I lirete ne eshte mandati i lire dhe fillon diten e certifikimit te rezultateve te zgjedhjes kurse mbaron: 1. Nuk e jep betimin 2. Jep doreheqje 3. Emerohet anetar i Qeverise 4. Perfundon mandati I Kuvendit 5. Mungon 6 muaj rresht ne seancat e Kuvendit.Ne reaste te vecanta,Kuvendi mund te vendos ndryshe dhe 6. Nese me vendim gjyqesore te formes se prere denohet me nje ose me me shume vjet burgim 7. Nese vdes..8. Vendet plotesohen mga ata qe jane ne pritje,sipas rezultateve qe I kane ne zgjedhje.

ImunitetiDeputett e Kuvendit t Kosovs ushtrojn funksionin e tyre n interesin m t mir t Republiks s Kosovs dhe n pajtim me kt Kushtetut, ligjet dhe rregullat e procedurs s Kuvendit. Deputett e Kuvendit gzojn imunitet nga ndjekja penale, padit civile ose shkarkimi pr veprimet dhe vendimet e tyre brenda fushveprimit t prgjegjsive t tyre si deputet t Kuvendit. Imuniteti nuk pengon ndjekjen penale t deputetve t Kuvendit pr veprimet e ndrmarra jasht fushveprimit t prgjegjsive s tyre si deputet t Kuvendit. Deputeti i Kuvendit nuk mund t arrestohet dhe as ndalohet prderisa sht duke kryer detyrat e tij/saj si deputet i Kuvendit, pa plqimin e shumics s t gjith deputetve t Kuvendit.

Shperndarja e Kuvendit 1. Kuvendi shprndahet n kto raste: (1) nse brenda afatit prej gjashtdhjet (60) ditsh nga dita e caktimit t mandatarit nga Presidenti i Republiks s Kosovs, nuk mund t formohet Qeveria; (2) nse pr shprndarjen e Kuvendit votojn dy t tretat (2/3) e t gjith deputetve, shprndarja bhet me dekret t Presidentit t Republiks s Kosovs; - 30 - (3) nse brenda afatit prej gjashtdhjet (60) ditsh nga dita e fillimit t procedurs s zgjedhjes, nuk zgjedhet Presidenti i Republiks s Kosovs. 2. Kuvendi mund t shprndahet nga Presidenti i Republiks s Kosovs, pas votimit t suksesshm t mosbesimit t Qeveris.

Klasifikimi i sistemeve parlamentareA.Sipas formes se rregullimit shteteror 1.Monarki parlamentare (Angli,Spanje,Japoni,Holande,Norvegji etj) 2.Republike parlamentare (model dominues)B.Sipas raportit te parlamentit me qeverine dhe shefin e shtetit 1.Sistemet e pastra (te plota) parlamentare (te rralla-karakteristike e shteteve socialiste qe kane zbatuar sistemin e Kuvendit) 2.Sistemet gjysmeparlamentare 3.Sistemet e perziera parlamentare C.Sipas numrit te partive 1.Njepartiake (sistemet totalitare,autokratike-psh.,Gjermania naziste,Italia fashiste,sistemet socialiste-komuniste) 2.Dypartiake (Angli,SHBA) 3.Shumepartiake (Gjermani,Itali,Slloveni,Maqedoni,Shqiperi,Kosove etj)

Sipas raportit ne mes te dhomave dallojme dy sisteme:

1.Bikamerilmi i cekuilibruar 2.Bikamerilzmi i ekuilibruar I pari nenkupton dhoma me pushtete te ndryshme politike dhe kushtetuese,ku dhoma e dyte apo dhoma e larte ka pushtet te kufizuar (Angli,Austri,Irlande,Japoni,Gjermani etj) I dyti nenkupton dhoma me pushtete te njejta politike dhe kushtetuese (SHBA,Itali,Belgjike etj Praktika parlamentare njehe edhe sisteme parlamentare me me shume dhima tri e madje pese,psh.kuvendet e federalizmit jugosllav dhe te njesive federale.

Struktura e parlamentit parlamentet njdhomshe ( monokamerale) dhe, dy-dhomsh( bikameral) Te parat karakteristik e shteteve me rregullim unitar dhe demografi nje etnike,kurse te dytat jane karakteristike e shteteve me rregullul federal apo me shkalle te larte decentralizimi dhe me perberje demografike shume etnikeParlamenti pare i Anglis kishte (vazhdon edhe sot) dy dhoma:dhomn e komunave dhe dhomen e lordve megjithse sot n Organ i vetm ligjvns sht dhoma e komunave. Mendojme se struktura dy-dhomshe mundson prfaqsim me real t intereseit t vendit N sistemin dy-dhomsh dhoma e lart apo dhoma e dyt sht organ federal apo i njesive administrative territoriale dhe prfaqson njsit federale ,perkatesisht njesite e medha administrative territoriale. Kjo dhom paraqitet n dy forma kryesore: a) Senati- si n ShBA , Zvicr, Kanada etj. dheb) n form t kshillit si n gjermani. Ne rastin e pare,senatoret kane autonomi ne punen e tyre,kurse ne rastin e dyte deputetet jane te kufizuar dhe jane perfaqesues te vullnetit politik te njesive admin.territoriale te cilat i kane deleguar.N pikpamje t dhoms s dyt jan t njohura 4 sisteme:1-Sistemi sipas t cilit dhoma e dyt formohet n baz t prfaqsimit te njsive federale -SHBA, Zvicr, Gjermani etj,.2--Sistemi sipas t cilit dhoma e dyt formohet n baz t zgjedhjeve t prgjithshme dhe aplikohet n senatin e Italis.3- Sistemi sipas t cilit dhoma e dyt formohet n baz t emrimit t antareve dhe aplikohet n Kanada,Angli etj,te cilet me propozimin e kryeministrit i emeron guvernatori gjeneral,perkatesisht Mbreteresha.4- Sistemi sipas t cilit dhoma e dyt formohet n baz t trashgimis t funksionit (Angli etj)N disa raste kompetenca e t dy dhomave sht e njjt e ne disa raste apo vende kompetencat e dhoms s dyt jan m t kufizuara.

Mbledhjet /seancat parlamentareDy sisteme:A)Sistemi I pare I jep liri tee plote parlamentit qe me rregulloren e punes te percaktoje mbledhjet,kohezgjatjen dhe rendin e dites.Shembull Parlamenti Gjerman,I cili praktikisht funksionon gjate gjithe vitit,kurdo qe ka nevoje,pa u kufizuar ne sesione.B)Sistemi i sesioneve. Sesion quhet mbledhja e prgjithshme e parlamentit e thirrur n mnyr periodike pr t vendosur pr shtjet q jan nn kompetencat e saj psh. ne Kosove,sesioni pranveror,i cili fillon te henen e trete te Janarit dhe sesioni vjeshtor, i cili fillon te henen e dyte te shtatorit.Lidhur me organizimin dhe mbajtjen e mbledhjeve jane te rendesishme tri ceshtje: 1.Konvokimi ose thirrja e mbledhjeve 2.Caktimi i rendit te dites 3.Menyra e marrjes se vendimeve

Organizimi i brendshem i parlamentitKarktiristika te organizimit te parlamentit jane: Mbledhjet e parlamentit Vendimmarrja parlamentare Udheheqja e parlamentit Grupet parlamentare Komisionet parlamentare

Konvokimi i mbledhjeve e bn kryesuesi i parlamentit por n seance t jashtzakonshme parlamenti konvokohet edhe me krkes t kryetarit t republiks , me krkes t qeveris dhe me krkesn e nj t trets t deputetve s parlamentit-Caktimi i rendit t dits- zakonisht bhet ne baz t orarit t punimeve t parlamentit pr nj periudh m t gjat nga ana e parlamentit-dhe kjo vlen pr sesionet e rregullta ndrsa pr sesionet e jashtzakonshme rendin e dits e cakton propozuesi i sesionit pra qeveria, shefi i shtetit dhe grupi i deputetve t parlamentit

Vendim-marrja Parlamentare-Lidhur me kt do parlament merr vendime t plotfuqishme sipas mnyrs s caktuar me rregulloren e tij ose sipas parimeve kushtetuese dhe natyrisht pr marrjen e vendimeve sht i nevojshm prezenca e mjaftueshm e deputetve. Jan t njohura dy mnyra pr marrjen e vendimeve: 1-marrja e vendimeve me shumicn e thjesht t votave t deputetve dhe, 2- prmes shumics s kualifikuar pre dy t tretave te deputetve t parlamentit- zakonisht kjo bhet pr zgjedhjen dhe shkarkimin e kryetarit te shtetit, t qeveris, pr votbesimin t qeveris etj. Ndrsa n rastet kur parlamenti ka dy dhoma apo edhe m shum shpesh prcaktohet se pr marrjen e ndonj vendimi duhet t deklarohen njejt t dy dhomat e parlamentit. Zakonisht votimi n parlament bhet n mnyr publike dhe n rast kur shprehimisht sht prcaktuar bhet ne mnyr t fsheht.

Udhheqja e parlamentit-Kryetari sht organ i zgjedhur nga parlamenti i cili kryeson dhe udhheq punn e tij. Zakonisht kryetari zgjidhet nga radht e shumics parlamentare dhe i nnshtrohet rizgjedhjes kur ndrron shumica parlamentare . N kto raste mandatarin pr kryetar e propozon partia politke pozitare kurse partit opozitare propozojn kandidatt pr nnkryetar t parlamentit. Kryetari duhet t ushtroj funksionin e tij n mnyr objektive t kujdeset pr ligjshmrin e puns s parlamentit , efikasitetin e pun, procedurn e vendosjes etj.. Si rregull kryetari i parlamentit nuk merr pjes n debat .N parlamentet me dy dhoma veanrisht n dhomn e ult mund t ket dy kryesi-jopartiake dhe t depolitizuar pr shembull kryesuesi i depolitizuar sht spikeri i dhoms s ult n Angli, ai zgjidhet nga radht e antarve t dhoms s komunave me propozim t qeveris pas nj konsulte me opozitn. Mnyr tjetr sht kur funksionin e kryetarit t parlamentit e ushtron sipas nj funksioni tjetr p.sh n SHBA- nnpresidenti i shtetit sht edhe kryetar i senatit.

Grupet ParlamentareGrupim i se paku 5 per qind,perkatesisht i 6 deputeteve te Kuvendit,qe e kane njoftuar Kryetarin dhe Kryesine e Kuvendit per qellimin e tyre qe te veprojne si grup parlamentar Pra,perfaqesuesit e zgjedhur,permes subjekteve garuese politike apo edhe perfaqesues te pavarur,te cilet bashkohen ne nje grup parlamentar per ealizimin e qellimeve te perbashketa plitike,brenda Kuvendit.Parimisht,grupet parlamentare perbehen nga deputetet e subjkteve plitike,ne kuader te te cilave kane garuar ne zgjedhje (secili subjekt politik parlamentar,ka gupin e vete perfaqesues).Perjashtimisht,grupi mund te jete edhe heterogjen,apo edhe i pavarur,per shkak te levizjes se deputeteve nga nje grup ne tjetrin,apo edhe krijim te grupit te ri parlamentar.Kjo si rezultat i mandatit te LIRE te deputetit Sipas rregullores:deputeti ka te drejte te marre pjese ne menyre te barabarte ne nje grup parlamentar,te terhiqet nga grupi,te formoj nje grup te ri parlamentar,ti bashkangjitet nje grupi tjeter ose te veproj si deputet i pavarur.Per secilin rast deputeti eshte i obliguar qe,per vendimin e tij,ta njoftoje me shkrim Kryetarin e Kuvendit Grupi i ri,i formuar me vone nuk mund te kete emer te njejte me ndonje grup tjeter parlamentar.Nje deputet nuk mund te jete anetare i me shume se nje grupi parlamentar Grupeve parlamentare u sigurohen hapesira te nevojshme dhe proporcionale,kushte dhe pajisje te nevojshme,si dhe nje staf politikshih neni 20 i rregullores Komisionet e KuvenditJane organe apo trupa te Kuvendit,permes te cilave ushtrohen funksionet kryesore te parlamentarizmit.Perbehen nga perfaqesuesit e subjekteve politike parlamentare dhe kane role dhe detyra te ndryshme,varesisht prej FUSHVEPRIMIT dhe kompetencave,te cilat caktohen,nepermjet rregullores apo vendimit te Kuvendit.Puna kryesore ne Kuvend eshte pikerisht puna ne komisione.Kuvendi i Kosoves emeron: Komisione te perhershme Komisione funksionale dhe, Komisione rastesh ad hocKomisionet e perhershme tek ne jane:1. Per buxhet dhe financa 2. Per te drejtat,interesat e komuniteteve dhe per kthim 3. Komisioni per legjislacion dhe gjyqesi dhe,4. Komisioni per integrim evropian 5. Emertohen keshtu per shkak se cdo projektligj,rezolute apo deklarate,per cfare do fushe duhet doemos te kaloj nepermjet shqyrtimit dhe aprovimit neper keto komisione,te cilat vendosin sipas kompetencave te tyre. Komisione funksionale jane: 12,aktualisht dhe Kuvendi me vendim mund te shtoje apo reduktoj numrin e komisioneve.Quhen funksionale sepse krijohen mbi bazen e fushveprimeve te qeverise ne sektore te ndryshem si:ekonomi dhe financa,pune te brendshme dhe siguri,arsim,shkence,kulture,administrate publike,bujqesi,ambient etj. Secili komision shqyrton projektligjet perkatese te resoreve perkatese qeveritare,por edhe politikat dhe rezultatet e punes se resoreve te caktuar,perkatesisht te ministrive perkatese.. Psh.komisioni per bujqesi shqyrton projektligjet per bujqesi,por ben edhe mbikqyrjen e punes se ministrise se bujqesise etj Komisionet ad hoc/per raste Krijohen me vendim te kuvendit,per shqyrtimin e ndonje ceshtje te vecante dhe ka autoritetin dhe funksionimin e njejte me ate te komisioneve funksionale. Zakonisht krijohen komisione hetimore parlamentare per hetimin e ndonje ceshtje te vecante dhe mandatohet nga Kuvendi me votim,puna e te cilit perfundon me raportin i cili shqyrtohet dhe miratohet ne Kuvend Komisionet mund te krijojne nenkomisione,duke njoftuar kryetarin Puna e komisoneve dhe nenkomisioneve rregullohet me rregulla te vecanta,te cilat i miratojne vete keto organe. Mbledhjet organizohen dhe vendimet merren ngjashem sikur edhe ne seancat e Kuvendit

Roli i opozits ne parlamentNe shtetet demokratike opozita ka pr detyre kontrollin e qeveritare qe posedojn mandatin qeveriss prkatsisht telekomandn. Kjo do te thot se opozita kujdeset qe qeveritari ti prezanton interesat e atyre te cilt atij ja kane dhne pr nj kohe te caktuar baterit e tyre. Ajo kritikon zgjedhjen e programit dhe prpiqet te tregoj se cilin program me te mire do ta lshonte ajo ne rast se votuesit do te ja kishin dhne asaj baterit e tyre.

Transparenca e puns se parlamentitParlamentet si sinonim i sovranitetit popullor jan te hapura para opinionit dhe zgjedhseve ne te gjitha segmentet e puns se tyre. Qytetaret dhe zgjedhsit kane nevoje te shohin se si punon parlamenti dhe sa i realizon pritjet e tyre si zgjedhs dhe si kontribuues te formimit te parlamentit. Transparenca e puns se parlamentit siguron nj lloj kontrolli politik qe i bjn zgjedhsit puns se tij

Disiplina parlamentare dhe mbajtja e rendit ne parlamentRregullorja e brendshme e puns se parlamentit qe me te drejte quhet shpesh edhe kushtetute e parlamentit, cakton procedurat parlamentare ne funksion te krijimit te rendit dhe mirvajtjes se puns ne parlament. E cila duhet te siguroje nj atmosfere demokratike parlament pr te shmangur veprimet arbitrare.

Debati parlamentarParlamenti sht institucion i debatit, ballafaqimit politik dhe shprehjes se mendimeve dhe opinioneve te ndryshme politike. Parlamenti sht negacion i njemendesise politike dhe monizmit politik dhe vend i shprehjeve e diversiteteve dhe alternativave politike

Gjuha joparlamentareGjuhe joparlamentare konsiderohet fjala ose fjalimi fyes, i cili fyen dinjitetin personal te anatreve te parlamentit, anetarve te qeverise, kryeministrit, presidentit ose funksionarve tjere te larte ose dinjitetin dhe integritetin e bashkesive etnike gjuhesore fetare ose nxisin urrejtje etnike raciale ose diskriminime tjera.

Marrja e fjals parlamentareNse deputeti nuk i prmbahet kohzgjatjes se fjalimit te tij atij i merret fjala dhe vetm me ndrhyrjen e kryetarit mund ti akordohet nj kohe e shkurtr shtese. Fjala mund ti merret deputetit i cili arbitrarisht del ne foltore te parlamentit dhe pa ftese dhe leje merr fjaln.

Replika parlamentareReplika parlamentare paraqet institucionin e debatit parlamentar qe i jep te drejtn nj deputeti ti kundrprgjigjet folsit, i cili ne mnyre te drejtprdrejte ose te trthort ka prmendur ose aluduar emrin e tij ose ka permendur fjalimin e tij

Kriza parlamentare-kuptimi, shkaqet dhe mnyrat e tejkalimitKriza parlamentare nnkupton pamundsin e parlamentit pr te ushtruar funksionet e veta kushtetuese. Ne radhe te pare kjo pamundsi shprehet ne bllokimin e parlamentit ne ushtrimin e funksionit legjislativ dhe ne zgjedhjen qeverise.Shkaqet me te shpeshta ne shfaqjen e krizave parlamentare jan: Mungesa e mazhorancave stabile parlamentare. Konfliktet ne mes te parlamentit dhe presidentit rreth zgjedhjes se kryeministrit dhe qeverise. Dshtimi i koalicioneve parlamentare dhe qeveritare dhe pamundsia e ndrtimit te koalicioneve te reja Mosvotimi i buxhetit ne parlament. Obstruksioni parlamentar nga ana e opozits

Shprndarja e ParlamentitShprndarja e parlamentit paraqet nj institucion parlamentar qe nnkupton prfundimin e mandatit para skadimit te mandatit te rregullt pr te cilin sht zgjedhur. Shprndarja e parlamentit vjen si pasoje e rrethanave te caktuara kushtetuese dhe politike te cilat bllokojn punn e tij, bjn te pamundshme ushtrimin e funksioneve kushtetuese dhe krizave te tjera parlamentare te cilat nuk mund te tejkalohen me mjete te tjera politike.

Koalicionet parlamentare dhe qeveritareJan instrumente politike qe nnkuptojn bashkimin e dy apo me shume partive politike me qellim te krijimit te mazhorancave parlamentare dhe qeverise se koalicionit. Koalicionet politike mund te klasifikohen sipas dy kritereve kryesore:1. Ne baze te kohs se lidhje s se tyre jan te njohura koalicionet parazgjedhore dhe ato pas zgjedhore2. Ne baze te numrit te partive qe formojn koalicionet politike jan te njohura koalicionet biletarale qe ndrtojn dy parti politike dhe koalicionet e gjera qe prfshin nj spektr te gjere te partive politike ne pushtet

Mandati parlamentar-shpreh raportin n mes t zgjedhjeve dhe deputetve n parlament dhe kuptohet n dy mnyra:a- n kuptimin t kohzgjatjes funksionit t deputeteve n parlamentb-n kuptim t autorizimeve t deputetit n parlament dhe raportit t tij me zgjedhsit.Zakonisht mandati kohor zgjat 4 vjet, ndrsa n vartsi se qfare pozite ka deputeti n parlament dhe t raportit t tij me zgjedhsit jan t njohura dy lloje t mandatit parlamentar1-mandati imperativ dhe2-mandati i lir parlamentar. Mandati imperativ( urdhrues , detyrues)-nnkupton kufizimin e fushveprimit te deputetve n parlament. Ai paraqitet si prfaqsues I njsis s caktuar elektorale dhe I zgjedhsve te tij. Duke zgjedhur deputetin si prfaqsues zgjedhsit atij I japin autorizimin q ai t vendos n emr t tyre. Ky mandat quhet imperativ sepse deputeti nuk mund t bj asgj jasht asaj q sht prfshir n mandatin q ka marr nga zgjedhsit. Andaj zgjedhsit mund t I japin deputetit udhzime duke I diktuar atij zgjedhjet pr t cilat ai duhet ti votoj dhe n munges t ktyre udhzimeve ai duhet te frymzohet nga opinioni dhe interesat e zgjedhsve. Ky mandat ka pr qllim realizimin e demokracis s drejtprdrejt. Aktualisht shumica e parlamenteve e kan braktisur kt lloj mandati. Ky mandat e shndrron deputetin n transmetues mekanik t dshirave jasht parlamentit Mandati i lir- ky mandat nuk e kufizon veprimin e deputetit n parlament me qndrimet e trupit te tij elektoral. Pra sipas ktij mandati deputeti nuk prfaqson vetm trupin e tij elektoral por ai prfaqson tr popullin e atij vendi. Mirpo kjo nuk do t thot q deputeti me mandat t lir mund t ushtroj funksionin n kundrshtim me interesat dhe vullnetin e zgjedhsve

Revokimi-nnkupton marrjen e mandatit t deputetit para skadimit t mandatit pr t cilin ai sht zgjedhur. sht paraqitur pr her t par nn ndikimin e ideologve t borgjezis kur kjo po prgatitej pr marrjen e pushtetit nga fisnikria feudale. Revokimi ka gjetur zbatim sidomos n shtetet e regjimeve komuniste dhe socialiste. Prjashtimisht ksaj edhe sot revokimi gjene zbatim t kufizuar. Por prveq revokimit ekzistojn edhe mnyra t tjera t revokimit t mandatit t deputetit para afatit,si jan : vdekja e deputetit, shprndarja e parlamentit n mbarim t afatit t legjislaturs dhe para mbarimit t ktij afati, kur deputeti merr funksione t tjera q jan te pa pajtueshme me mandatin parlamentar, me dorheqjen e deputetit( pra askush nuk mund ta ndaloj at nga e drejta e tij pr dorheqje)

Imuniteti parlamentarPr her t par u aplikua n Angli me ligjin mbi te drejtat( Bill of righs) . Imuniteti ju afron bartsve t funksioneve prfaqsuese dhe politike garancin kushtetuese se gjat kohs s ushtrimit t funksioneve t tyre nuk do ti nnshtrohen masave represive shtetrore dhe prfshin paprgjegjsin penale dhe paprekshmrin penale t prfaqsuesit.Paprgjegjsia penale- nnkupton q deputeti nuk ka prgjegjsi ligjore dhe nuk mund t ndiqet pr shkak t mendimeve t shprehura dhe vots s dhn gjat funksionit si deputet

Paprekshmria penale-nnkupton kto kufizime: ndaj deputetit t parlamentit nuk mund t fillohet ndjekja penale e as q mund t privohet nga liria pa plqimin e parlamentit dhe se procedura penal ndaj deputetit mund t fillohet pa plqimin e parlamentit vetm n rast se ai kryen vepr penale t dnueshme mbi 5 vjet. Paprekshmria e deputetit pra nuk sht absolute por relative ngase me vendimin e parlamentit atij mund t i merret kjo e drejt. Deputetin nuk e mbron imuniteti kur kryen vepr penale t dnueshme mbi 5 vjet. Paprekshmria penale pr dallim nga paprgjegjsia e deputetit pr mendimin dhe votn e dhn n parlament ( e cila nuk sht e kufizuar) sht e kufizuar n aspektin kohor sepse pas skadimit t afatit t mandatin nuk gzon imunitet dhe barazohet me t gjith qytetart. Shumica e shteteve njohin imunitetin parlamentar pr kto funksione:-deputet parlamentar qendror dhe ata te parlamenteve lokale,-shefit t shtetit,-eprorve t organeve dhe organizatave administrative q i emron parlamenti,-gjyqtart, prokurort publik,-gjyqtart e gjykatave kushtetuese, dhe-persona t tjer q gzojn imunitet parlamentar sipas ndonj ligji t veant.N republikn e Kosovs t njjtat funksione si m lart kan imunitet dhe sipas kushtetuts se Kosovs pr shtje t imunitetit parlamentar kuvendi formon komisionin imunitet-mandatar i cili vendos pr raste konkrete.

SHEFI i shtetitsht institucion i cili prfaqson shtetin brenda dhe jasht dhe eshte perfaqesues i unitetit te popullit.Varsisht nga forma e e paraqitjes se shefit te shtetit ekzistojn qeverisje shtetrore monarkike dhe republikane.1) Monarku zgjidhet n baz t parimit t trashgimis dhe me mandat t prjetshm. Ai nuk ka prgjegjsi politike ndaj organeve tjera shtetrore por prgjigjet materialisht n kontestet e ndryshme civile. Format m t njohura t monarkise jan monarkia absolute , monarkia kushtetuese dhe monarkia parlamentare2) Kryetari i republiks si shef i shtetit paraqet institucion zgjedhor, ai zgjidhet n dy mnyra: t drejtprdrejt nga trupi elektoral dhe nga ana e parlamentit. Mandati i tij sht i kufizuar dhe si rregull i njjti mundet t zgjidhet shef i shtetit m s shumti dy her-dy mandate. Pozita e kryetarit t republiks sht i kushtzuar me formn e qeverisjes t ciln e aplikon nj shtet. N shtetet me sistem parlamentar dhe kuvendar ai zgjidhet nga parlamenti dhe s bashku me qeverin ushtron funksion ekzekutiv. N praktik n sistem t tilla kryetari ushtron vetm funksione formale dhe nuk ka ndikim te theksuar n jetn politike. N sistemet e prziera ( parlamentare-presidenciale) pozita e shefit t shtetit ndryshon ai zgjidhet nga trupi elektoral dhe nuk sht prgjegjs para parlamentit. N kto shtet kryetari propozon mandatarin pr formimin e qeveris , dhe zgjedh funksionar t tjer. N sistemet presidenciale kryetari i shtetit paraqet institucion kryesor politik. N kto shtete pushteti sht i ndar n tri dege kryesore, por presidenti sht funksioni kryesor dhe i cili krahas funksionit ekzekutiv ushtron edhe kontroll ndaj funksionit legjislativ t parlamentit.

Monocefalizmi dhe BicefalizmiNe sistemet bashkekohore shefi i shtetit eshte bartes i ekzekutivit te pushtetit shtetror.Varsisht se a e ushtron funksionin ekzekutiv vet apo me qeverin kemi tri lloje t pushteteve ekzekutive: pushteti monocefal, bicefal dhe t przier.1.Pushteti ekzekutiv monocefal sht kur shefi i shtetit sht barts i vetn i tr pushtetit ekzekutiv dhe njkohsisht sht shef i qeveris si p.sh SHBA.2.Pushteti ekzekutiv bicefal sht kur dy organe t larat shtetrore e ushtrojn paralelisht funksionet ekzekutive. N kto shtet roli i shefit t shtetit sht formal ndrsa barts i vrtet i pushtetit ekzekutiv sht qeveria.( sistemet parlamentare)3.Pushteti Ekzekutiv i przier ekziston n ato shtet ku shefi i shtetit dhe qeveria paralelisht ushtrojn funksionin ekzekutiv p.sh Franca.N aspektin organizativ shefi i shtetit mund t paraqitet n dy forma: individual dhe kolegial.Prderisa monarku paraqitet gjithmon individualisht, kryetari mund te funksionoj edhe individual dhe kolegjial( komitetet, presidiumet etj) kjo form kolegjial zbatohet vetm ne Zvicr ku shef i shtetit sht kshilli federal prej 7 antarve,por edhe Bosnje Hercegovina

Parlamenti n sistemet monarkike dhe presidenciale nuk ushtron kontrollin politik ndaj puns s shefit t shtetit. Prkundr ksaj parlamenti sht i varur nga dy aspekte:1.N kto shtete shefi i shteti ka t drejt t shprndaj parlamentin dhe t shpall zgjedhjet e parakohshme parlamentare., dhe2. Shefi i shtetit nnshkruan dhe dekreton ligjet e miratuara n parlament dhe ka t drejtn e prdorimit t vetos ndaj akteve t miratuara n parlament.Ndrsa n sistemet parlamentare ku shefi i shtetit zgjidhet nga parlamenti ai mban prgjegjsin politike ndaj parlamentit deri n shkarkimin eventual t parlamentit.N sistemet parlamentare ku shefi i shtetit zgjidhet nga qytetart drejtprdrejt parlamenti nuk ka t drejt ta shtroj shtjen e prgjegjsis politike t tij.

Funksionet e shefit t shtetit-Funksioni i prgjithshm sht prfaqsimi i shtetit brenda dhe jasht . Si prfaqsues legjitim ai emron dhe shkarkon prfaqsuesit diplomatik n botn e jashtme, pranon letra akreditive dhe kredenciale t prfaqsuesve te huaj , i jep mirnjohje dhe dekorata , bn faljen e kryesve te veprave penale. Ndrsa funksioni zgjedhor i tij sht propozimi i mandatarit per qeverin, gjyqtart e gjykatave kushtetuese dhe ushtarake. N shumicn e vendeve sht edhe komandant i forcave t armatosura . Shefi i shtetit miraton vendime dhe aktvendime, urdhresa, dekorate dhe akte te tjera nnligjore. Ai nnshkruan dhe dekreton ligjet e miratuara n parlament.N sistemet monarkike shefi i shtetit nuk prgjigjet pr veprimet e tij ai nuk i nnshtrohet prgjegjsive politike dhe penale.N sistemet presidenciale shefi i shtetit nuk ka prgjegjsi politike ndaj ndonj organi tjetr dhe nuk mund t shkarkohet para skadimit t afatit. Prgjegjsia e tij mund t shtrohet nga trupi elektoral vetm n rastet e shkeljes s rnd t dispozitave kushtetuese.

QEVERIA-Qeveria sht organ i pushtetit ekzekutiv por pr dallim qeveria nuk ekziston n t gjitha shtetet por vetn n ato shtete parlamentare me sistem bicefal t pushtetit ekzekutiv. Ne sistemet parlamentare qeveria nuk paraqet organ autonom dhe zgjedhet e kontrollohet nga ana e parlamentit.. Ne shumicn e shteteve parlamentare rol te rndsishm ne formimin e qeveris e ka shefi i shtetit i cili propozon mandatarin pr formimin e qeverise .N sistem presidenciale qeveri nuk sht organ i pavarur por trup kshillues i presidentit i cili e formon qeverin. Ndrsa n sistemet kuvendare qeveria sht organ t cilit parlamenti ja beson disa funksione ekzekutive N sistemet presidenciale qeveria formohet dhe kontrollohet nga shefi i shtetit. Jan t njohura dy modele t qeveris : qeveria parlamentare dhe qeveria e kabinetit.Qeveria parlamentare-zgjedhet sipas rregullave parlamentare pas zgjedhjeve t rregullta parlamentare , ku krahas konstituimit t parlamentit zgjedhet edhe qeveria si organ ekzekutiv.

Mandatin pr formimin e qeveris e ka partia e cila i ka fituar zgjedhjet. N rastet kur asnj parti nuk e ka shumicn ather formohet qeveria e koalicionit nga dy apo m shum parti. N sistemet politike ku zbatohet parimi i unitetit t pushtetit e sidomos ato kuvendare qeveria n tersi i nnshtrohet kontrollit t kuvendit. Ndrsa n sistemet bashkohore qeveria paraqet organ kryesor parlamentar dhe kjo qeveri udhheq me pushtetin shtetror.Qeveria e kabinetit-edhe pse formohet nga parlamenti kjo qeveri funksionon si organ i pavarur shtetror. Rolin dominant n formimin e saj e ka kryeministri i cili pas marrjes s mandatit nga ana e shefit t shtetit e formon kabinetin nga personat t cilt i zgjedh ai personalisht . Kjo qeveri ka funksione t gjra shtetrore dhe politike. Parlamenti nuk mund t shtroj shtjen e votbesimit t qeverise s kabinetit. Qeverin e kabinetit e formon partia politike e cila gjendet n pushtet dhe zakonisht ky sistem gjene zbatim n shtete dy partiake. Prpos n shtetet parlamentare qeveria formohet edhe nga presidenti n sistem presidenciale.Qeveria teknike apo e eksperteve-sht qeveri me karakter jasht partiak dhe nuk formohet dhe nuk funksionon n baz t rregullave parlamentare . At e prbjn ekspertet nga parti t ndryshme ose dhe nga ekspert q nuk i takojn asnj partie politike. Mandati i tyre prfundon me eliminimin e shkaqeve q kan shkaktuar krizn parlamentare.Qeveria e shptimit kombtar- aplikohet kur shteti sht n kriz t thell politike dhe ekonomike apo edhe i prfshir n luft civile ose ndretnike. Qllimi i saj sht shptimi i vendit dhe kombit kur i rrezikohet substanca e tij ekonomike dhe politike. Edhe kjo zgjidhet jasht rregullave parlamentare dhe n t hyjn personalitete t shquara. Mandati i saj sht i kufizuar me eliminimin e gjendjes s jasht zakonshme.Qeveria ne hije paraqet qeveri opozitare e cila funksionon si kunderqeveri e ekzekutivit zyrtar. Ajo formohet nga partit opozitare si alternative ekzistuese dhe si forme e lufts politike qe bn opozitaPartite politikeKuptimi partive politike dhe karakteristika e tyreSipas teoricentit Fridrih partit politike paraqesin nj grup te qytetarve te organizuar ne mnyre stabile me qellim te sigurimit dhe ruajtjes se pushtetit ndaj nj grupi tjetr. Politologu Hasbahuva thekson se partit politike paraqesin bashkimin e njerzve me bindje dhe qllime te njjta politike me qellim te marrjes se pushtetit shtetror dhe realizimin e qllimeve te tyre politikeParaqitja dhe zhvillimi i partive politike- jan paraqitur q nga shek. XII si rezultat i prpjekjeve t forcave progresive pr t aplikuar parlamentarizmin si mjet kundr monarkis absolute t monarkut. Fillimisht si form e par e partive politike merret viti 1215 kur n Angli miratohet karta e madhe e lirive( Magna carta libertatem) si dokument i par historik m t cilin kufizohet pushteti absolut i monarkut.Ndrsa ne kuptimin bashkohor paraqiten prap n Angli me bashkimin e saj me Skocin paraqitet partia TORY e m von edhe e Wigve. Partin Tory e formuan shtresa e aristokracis e lidhur me dhomn e Lordve q ishin pro monarkis dhe partia e Wigve q ishin liberalt dhe industrialistt e ri me dhomn e ult t parlamentit.M von partia Tory transformohet n partin Konzervative dhe partia e Wigve n at Liberale. M von paraqitet edhe partia Laburiste e cila s bashku me at Konservatore paraqesin partner t barabart politik n Angli. Edhe pse n Angli ka edhe pareti t tjera me ndikimi t vogl mund t thuhet se Anglia ka ndrtuar model dy partiak parlamentar. Edhe ne SHBA sht ndrtuar sitenmi dy partiak. Partia m e vjetr sht ajo demokratike e formuar nga Tomas Xheferson dhe partia republikane. Prpos tyre veprojn edhe parti t tjera me ndikim t vogl m jetn politike.

Disa nga karakteristikat e partive jan:1. partit politike jan institucion dhe organizatat politike vullnetare q tubojn njerzit me orientime t njjta politike.2. Qllimi themelor i tyre sht pjesmarrja n jetn politike me qllim t marrjes, ruajtjes dhe pjesmarrjes n pushtetin shtetror.3. partit politike e ushtrojn ndikimin e tyre politik n kuadr t sistemit parlamentar duke ju nnshtruar konkurrencs me partit e tjera politike.4. Ato kan struktur t organizuar t brendshme n pikpamje territoriale dhe organe drejtuese.5. Ato kan programet e tyre ku shprehin qllimet dhe kahjet e tyre politike.6. Ato kan antarsin e tyre ku varsisht nga numri i antarve ato shprehin forcn reale t tyre. 7. partit luftn pr marrjen e pushtetit e bjn ne kuadr t zgjedhjeve t lira t drejtprdrejta parlamentare dhe presidencialeJan t njohura tri kushte pr formimin e nj partie pr t vepruar n skenn politike t nj shteti: 1. 1-Ato duhet t ken numr t caktuar t anetarve dhe sillet nga 100 deri n 1000 antar2. 2-duhet t ket programin apo statutin politik ku shprehen orientimet programore te saj, ku prcaktohet struktura e brendshme organizative dhe rregullohen shtjet e tjera.3. 3-ato duhet t regjistrohen pran organit kompetent shtetror me t cilin akt ato bhen pjesmarrse legjitime te jets politike te nj shteti.

Llojet e partive politikePartit politike mund t ndahen n baz t 4 kritereve kryesore:1-n baz t orientimit t tyre programor2-N baz t raportit t tyre me pushtetin shtetror3-n baz t veprimit parlamentar4- n baz t kritereve tjera.

Partit politike n baz t orientimit t tyre programor mund t klasifikohen:1-Partit majtiste 2- Partit djathtiste dhe 3-partit e qendrsPartit majtiste- jan t gjitha ato parti t cikat angazhohen pr masa liberale n shoqri, pr iden socialiste dhe komunizmit dhe pr programet e tjera sociale n shoqri. Ato angazhohen pr ndryshime evolutive n shoqri dhe pr krijimin e shoqris sociale t bazuar n mirqenn politike dhe ekonomike t qytetarve. Ata veprojn me emrtime te ndryshme si : socialiste, social-demokratike , liberale etj. N prgjithsi ndahen n dy grupe: a) n partit majtiste bolshevike t bazuara ne ideoligjine marksiste dhe praktikn bolshevike mbi rolin udhheqs t partis komuniste dhe prisje ideore e shoqris. b) partit majtiste t transformuara dhe t demokratizuara nga partit e dikurshme bolshevike n parti moderne socialiste dhe social demokrate.

Partit politike djathtiste- pr dallim nga ato majtiste kto angazhohen pr programe antikomuniste dhe antisocialiste. Kto parti n programet e tyre angazhohen pr shtet kombtare t bazuara na shtetin e fort juridik, dhe mund te ndahen ne: 1.Partit ekstremiste djathtiste jan parti nacionaliste dhe shoviniste q bazohen n programet nacionaliste-shoviniste. Pra angazhohen pr hegjemonizmin e kombit t tyre dhe pr shtypje klasore dhe politike te kombeve dhe popujve t tjer port kt qllim ato nuk prjashtojn edhe prdorimin e dhuns. 2.Partit politike djathtiste t cilat anojn kah qendra angazhohen pr dezideologjizmin e shoqris, pr shtetin ligjor , pr qeverisje t s drejts dhe pr barazin e t gjith qytetarve para ligjit.Partit politike t qendrs-Konsiderohen ato t cilat pozicionohen n qendr duke marr atribute t partive majtiste dhe djathtiste. Konsiderohen t moderuara ngase angazhohen pr metoda demokratike t veprimit politik.Klasifikimi i partive politike n baz t raportit t tyre me pushtetin shtetror jane:1.partit politike n pushtet ( pozit)dhe2. partit politike n opozit( opozitare)Partit politike n pushtet konsiderohen t gjitha ato cilat n zgjedhjet e lira fitojn shumicn e vendeve parlamentare nga trupi elektoral. Konsiderohet se nj parti e ka shumicn relative t parlamentit po qe se fiton m s shumti vende parlamentare n raport me partit e tjera. Kto parti n t shumtn e rasteve formojn s bashku me parti t tjera qeverisin e koalicionit. Ndrsa shumicn absolute e kan ato parti politike t cilat fitojn m tepr se gjysmn e vendeve parlamentare. Kjo parti fiton mandatin pr formimin e qeveris s saj e cila njihet si qeveri parlamentare. Jan t njohura dhe rastet kur partit politike fitojn shumicn e kualifikuar pra 2/3 e vendeve parlamentare. Kto parti vendosin n mnyr t pavarur pr shtjet me t rndsishme nga fushveprimi i parlamentit ( ndryshimi i kushtetuts, zgjedhja dhe shkarkimi i qeveris etj).Partit politike opozitare-jan ato parti q n parlament paraqesin pakic pra kan m pak vende n parlament se sa partit n pushtet. Funksioni kryesor i partive politike opozitare sht kritike e programit t partis n pushtet dhe te qeveris s saj.Varsisht nga mnyra e veprimit t partive n parlament t gjitha partit politike opozitare mund t ndahen ne :1-partit opozitare konstruktive dhe destruktive2- partit opozitare q participojn n formimin e qeveris dhe ato q nuk marrin pjes n formimin e qeveris.1.Partit opozitare konstruktive jan ato q kritikojn programin e partis n pushtet dhe te qeveris s saj dhe duke ofruar programet e tyre. Ndrsa destruktive jan ato t cilat vetm e kritikojn veprimet e partis n pushtet duke mos ofruar zgjedhjet e tyre alternative.Partit opozitare t cilat marrin pjes n formimin e qeveris duke fituar resurse t caktuara n prbrjen e qeveris prmes koalicioneve me partin q ka fituar shumicn relative t vendeve n parlament. Ndrsa partit politke q nuk marrin pjes n ushtrimin e pushtetit shtetror jan ato parti opozitare q nuk participojn n strukturn e pushtetit shtetror, zakonisht aty ku ka konfrontime dhe orientime t papajtueshme politike

Klasifikimi i partive politike n baz t pjesmarrjes s tyre n parlament Partit politike parlamentare jan t gjitha ato t cilat q n zgjedhjet parlamentare kan fituar nj ose m shum vend parlamentare. Ndrsa jasht parlamentare jan ato q nuk kan arrit t fitojn asnj vend n parlament. Ose nuk fitojn vota t mjaftueshme nga trupi elektoral pr tu br parti parlamentare n baz t parimit proporcional ZGJEDHJET PARLAMENTARERoli i zgjedhjeve ne demokraci Nuk ka sistem demokratik pa zgjedhje te lira te prgjithshme dhe te drejta . Sovraniteti i popullit ne demokraci realizohet me pjesmarrjen e tij ne marrjen e vendimeve politike dhe te drejtn e zgjedhjeve te institucioneve demokratike te cilave ju besohet mandati pr te qeverisur vendin.Zgjedhjet si proces i funksionimit te demokracis Demokracia funksionon nprmjet zgjedhjeve periodike ne te cilat krijohet legjitimiteti politike dhe merret mandati pr qeverisjen e vendit. Zgjedhjet jan mjet me te cilat vihet ne funksion demokracia.Zgjedhjet si instrument i krijimit te legjitimitetit te pushtetit dhe pjesmarrjes se qytetarve ne jetn publike Pushteti shtetror dhe qeveria legjitimohet prmes zgjedhsve . Prmes zgjedhjeve qytetaret me te drejte vote marrin pjese ne jetn publike duke i zgjedhur instuticionet prfaqsuese te cilave ju japin mandatin per drejtimin e vendit . Vullneti i popullit do te jete baze pr autoritetet qeveritare,

Zgjedhjet si instrument i kontrollit politik Duke qene te karakterit periodik zgjedhjet shprblejn alternativat politike te qeverisjes se mire duke mandatar serish pr qeverisjen e vendit dhe ndshkojn qeverisjen e keqe me nj alternative te re politike duke i besuar asaj mandatin qe ne katr vitet e ardhshme ta drejtoj politiken e vendit.Zgjedhjet si instrument i pluralizmit politik Zgjedhjet mundsojn konkurrencn politike te partive politike te cilat zgjedhsve u propozojn alternative te ndryshme qeverisse. Ne zgjedhje zhvillohet mejdani politik i partive politike. Partia qe fiton qeverise vendin kurse ajo qe humbe kalon ne opozite

Llojet e zgjedhjeve ne demokraci Ne baze te organit prfaqsues qe zgjidhet kemi ;1. zgjedhje parlamentare dhe presidenciale2. Sipas nivelit te organeve qe zgjedhn kemi; zgjedhje lokale dhe ato qendrore 3. Sipas mnyrs se zgjedhjes kemi zgjedhje te drejtprdrejta dhe te trthorta 4. Ne baze te periudhs kohore jan te njohura :zgjedhje te rregullta, te jashtzakonshme dhe te parakohshme

Parimet themelore te zgjedhjeve demokratike parlamentare jan:1- E drejta e zgjedhjes s prgjithshme2- 2-E drejta e barabart e vots3- Zgjedhjet e lira dhe t drejtprdrejta4- Votimi i fsheht5- Zgjedhjet shumpartiake6- Shtypi dhe informimi i lire

E drejta e zgjedhjes s prgjithshme-Nnkupton e drejta e do qytetari pa dallim gjinie, moshe, prkatsie politike, profesion apo dallim tjetr q t marr pjes me votn e tij n zgjedhjen e organeve prfaqsuese apo q edhe vet te kandidohet dhe t zgjidhet n ato organe. Kjo prfshin Legjitimacionin aktiv-t drejtn q t propozoj dhe t votoj pr zgjedhjen e organeve prfaqsuese dhe legjitimacionin pasiv q prfshin t drejtn t kandidohet vet dhe t ushtroje funksione prfaqsuese.E drejta e barabart e vots-nnkupton fuqia e njjt e vots s do qytetari pra vota e do qytetari ka pesh t njjt dhe sht e barabart me votn e t tjerve dhe siguron barazin e t gjith qytetarve n procesin e zgjedhjeve. Zgjedhjet e lira dhe t drejtprdrejta-konsiderohen si t tilla nse sigurojn kushtet e barabarta pr kandisim dhe zgjedhje te te gjith qytetarve q marrin pjes, procedur demokratike pr konkurrenc korrekte politike t partive politike q marrin pjes, rolin objektiv dhe t paanshm t mjeteve t informimit gjat procesit zgjedhor,. Kontroll ndrkombtar t procedurs s zgjedhjeve parlamentare.Votimi i fsheht-Prmes ktij votimi qytetart lirisht n baz t bindjeve t veta votojn n procesin zgjedhor . kjo siguron qytetarin nga presionet eventuale pr shkak t mnyrs s votimit. Zakonisht bhet n at mnyr q qytetart i plotsojn fletvotimet n lokalet dhe n hapsir t mbyllur, t cilat m pastaj i hedhin n kutin e posame t zgjedhjeve

Zgjedhjet shum partiake( pluraliste)-Cilsohen vetm ato q zhvillohen n baz t konkurrencs politike t partis t cilat marrin pjes n garn parlamentare me qllim t marrjes apo t ruajtjes s pushtetit shtetror, ndrsa zgjedhjet moniste n t cilat ndalohet pjesmarrja e lir e partive politike t tjera jan jodemokratike.

Shtypi dhe informimi i lir-Nj nga parakushtet pr mbajtjen e zgjedhjeve t lira sht shtypi dhe informimi i lir. Prmes tij krijohen kushtet pr zhvillimin e nj gare korrekte parlamentare n t ciln t gjith pjesmarrsit jan t barabart. Roli i tyre sht pozitiv kur ato depolitizohen dhe ofrojn kushte pr prezantim publik t programeve t partive politike dhe t aktivitetit t tyre parazgjedhor.Procedura e zgjedhjeve parlamentareN sistemet krahasuese zgjedhore procedura e zgjedhjeve parlamentare kalon m 5 faza kryesore:1-Shpallja e zgjedhjeve2-fushata parazgjedhore3-Votimi apo zgjedhja e deputetve4-Ndarja e Mandatave parlamentare dhe5Konstituimi I parlamentit Shpallja e zgjedhjeve parlamentare- Momenti i shpalljes s zgjedhjeve parlamentare varet nga karakteri dhe forma e zgjedhjeve. N rastet e zgjedhjeve te rregullta zakonisht shpallen tre muaj para skadimit t mandatit parlamentar t parlamentit t vjetr. Pr zgjedhjet e jashtzakonshme zgjedhjet shpallen dhe caktohen sipas marrveshjes s partive politike n parlament apo me vendim t parlamentit. Ndrsa shpallja e zgjedhjeve te parakohshme zakonisht caktohet me aktin e organi mbi shprndarjen e parlamentit. N shtetet me rregullim parlamentar zgjedhjet I shpall kryetari I parlamentit ndrsa n sistemet presidenciale zgjedhjet I shpall presidenti apo shefi I shtetit.Aktivitet paraelektoral pas shpalljes s zgjedhjeve prfshin kto veprime: emrimin e komisioneve zgjedhore, hartimin e listave zgjedhore, caktimin e trupit elektoral, emrimin e kshillave t votim,it , caktimin e njsive elektorale , vendvotimet etj.Komisionet zgjedhore- Kto udhheqin dhe drejtojn procedurn parlamentare duke filluar q nga shpallja e deri n kumtimin e rezultateve definitive zgjedhore. N kompetencn e tyre jan kto shtje:-hartimi dhe shprndarja e materialit zgjedhor n t gjitha njsit elektorale,-Emrimi I procedurs se zgjedhjeve,-Emrimi I kshillave t votimit n njsit elektorale,-shpallja dhe kumtimi I rezultateve preliminare dhe definitive.-Shqyrtimi dhe vendosja n shkall t par lidhur me ankesat pr parregullsit e zgjedhjeve, dhe-pun t tjera t prcaktuara me ligj.

Listat zgjedhore- Paraqesin dokumente publike n t cilat evidentohen t gjith qytetart q kan t drejtn e zgjedhjeve dhe at n listat zgjedhore t njsis s caktuar zgjedhore.. Ata mund t realizojn t drejtat e tyre zgjedhore vetm nse jan t evidentuar n listat zgjedhore. N kto lista evidentohen t gjith qytetart e moshs madhore (mbi moshn 18 vjeare) me prjashtim t atyre qytetarve t cilve ju sht marr kjo e drejt me vendim t plotfuqishm gjyqsor. N lista zgjedhore qytetart evidentohen sipas vendbanimit t tyre.Trupi zgjedhor-parqet numrin e prgjithshm t qytetarve t nj shteti me t drejt zgjedhore. Trupi elektoral caktohet n do njsi elektorale dhe varsisht nga numri I tij caktohen rezultate zgjedhore, prkatsisht shpallen kandidatt t cilt I kan fituar zgjedhjet. Parimisht trupin elektoral e prbjn shtetasit t cilt n momentin e shpalljes s zgjedhjeve kan vendbanim n shtetin ku mbahen zgjedhjet, prjashtimisht disa shtet n prbrje te trupit elektoral fusin edhe qytetart me vendbanim n shtet tjera t cilt e kan shtetsin e shtetit ku mbahen zgjedhjet.

Kshilla e votimit-Jan komisione dhe trupa zgjedhor t cilt n mnyr t drejtprdrejt udhheqin me votimet ne zgjedhjet parlamentare dhe presidenciale. Funksioni kryesor I tyre sht kujdesi pr mirvajtjen e procedurs s zgjedhjeve. Ato kryejn t gjitha veprimet teknike q ju mundsojn qytetarve deklarim t lir n zgjedhjeve. Ato formohen n t gjitha njsit elektorale t prcaktuara me ligj apo edhe me vendim. Ato nga komisionet gjegjse zgjedhore pranojn materialin zgjedhor: kutiat e votimit, fletvotimet, lista zgjedhore tej.Pas prfundimit t votimeve kshillat e votimit bjn numrimin e votave. Zakonisht sipas praktiks kshillat e votimit kan prbrje shum-partiake ku prfaqsohen te gjitha partit q kan kandidatt e tyre ne njsin e caktuar elektorale prmes prfaqsuesve t tyre,dhe n krye gjendet kryetari t ciln e emron komisioni kompetent zgjedhor Njsia Zgjedhore Elektorale- Paraqet vendin apo territorin n t cilin zgjidhet numri