Teoretyczne problemy transformacji przedsi biorstwa 1 ... · niewidzialna r ka rynku zawiod a oraz "e regulacja procesów gospodarczych w skali globalnej i narodowej wymaga dwóch

Zeszyty Naukowe AKADEMII PODLASKIEJ w SIEDLCACH NR 83 Seria: Administracja i Zarz dzanie 2009

prof. dr hab. Ryszard Wróblewski Akademia Podlaska w Siedlcach

Teoretyczne problemy transformacji przedsi biorstwa1 Theoretical problems of the transformation

of the enterprise

Streszczenie: Zasadniczym celem przedsi biorstwa jest przetrwanie i rozwój. Jego osi!gniecie jest mo"liwe jedynie dzi ki zmianom. Dlatego te" zarz!dzanie przedsi -biorstwem polega - w istocie rzeczy - na jego tworzeniu oraz wprowadzaniu w nim zmian o charakterze rozwojowym. Jednym z zasadniczych rodzajów zmiany rozwo-jowej w przedsi biorstwie (i zarazem najtrudniejszym w realizacji) jest transforma-cja. W wyniku wprowadzenia takiej zmiany powstaje wci!" ewoluuj!ce ku planowa-nej przysz#o$ci jako$ciowo nowe przedsi biorstwo, cechuj!ce si zupe#nie odmiennymi cechami w wymiarze konstytutywnym: strategia, struktura i kultura or-ganizacyjna oraz technologia Podstawow! tez! artyku#u jest twierdzenie o charak-terze normatywnym. Proces transformacji przedsi biorstwa powinien by% rezulta-tem kreatywnego wykorzystania wiedzy w realizacji przyj tej misji, skoncentrowanej na tworzeniu planowanej jego przysz#o$ci w kontek$cie zak#adanych przez nie celów. a tak"e ustawicznym przekszta#caniu zasobów w wyniku organizacyjnego uczenia si zorientowanym na osi!ganie nowych zdolno$ci do zaspokajania pojawiaj!cych si oczekiwa& klientów powy"szej tezy wynika kluczowa rola studiów nad przysz#o-$ci!, zast puj!cych tradycyjne prognozowanie, umo"liwiaj!cych kreowanie dzia#al-no$ci przedsi biorstwa zgodnie z aktualnymi - w danym momencie jego dzia#alno$ci - realiami rynkowymi. Impulsem dla procesu transformacji przedsi biorstwa jest wy-#om technologiczny, polegaj!cy na zastosowaniu nowej technologii lub ju" istniej!cej, ale w jako$ciowo inny sposób. Na nim zasadza si nowa i oryginalna strategia przedsi biorstwa. Wynikaj!ce z tego faktu konsekwencje musz! by% twórczo prze-niesione na struktur organizacyjn! i kultur organizacji. Abstract: Surviving and the development are a crucial objective of the enterprise. You will reach it is possible only thanks to changes. Therefore the business administration consists - in fact - on forming it and implementing changes in it about developmental character. With one of fundamental types of the developmental change in the enterprise (and all at the same time most difficult in the realization) there is a transformation. As a result of implementing such a change a new company still evolving to the future made plans qualitatively, being marked by completely different features in the constitutive dimension is formed: the strategy, the structure and the organizational culture and the technology claiming about standard character is the basic point of the article. The transformation of the enterprise should be

1 Wyk ad wyg oszony na inauguracji roku akademickiego 2009/2010 na Wydziale Zarz!dzania.

10 R. Wróblewski

Seria: Administracja i Zarz dzanie (10)2009 ZN nr 83

a result of creative using the knowledge in the realization accepted of mission, concentrated on creating planned his futures of purposes in the context established by them. as well as constant transforming stores as a result of the organizational learning informed for achieving new abilities to satisfy appearing expectations of customers of the above thesis a key role of the study of the future results of activities of the company replacing traditional forecasting, enabling creating according to apt - at that particular moment his activities - with market reality. For the transformation of the enterprise a breach technological, consisting on applying the new technology or already is impulse existing, but into qualitatively other way. A new and original corporate strategy is based on it. Consequences resulting from this fact must creatively be transferred to the organizational structure and the corporate culture.

Wprowadzenie

Wszyscy jeste"my pod wra#eniem skutków sytuacji kryzysowej w gospodarce "wiatowej i narodowej, ale przede wszystkim odczuwamy je w wi$kszym lub mniejszym stopniu we w asnych gospodarstwach domowych.

Francis Fukujama i Seth Colby [2009] trafnie zauwa#yli, i# sytuacja ta jest przejawem szkodliwego - jak si$ okazuje - powi!zania neoliberalnej doktryny liberalizacji rynków finansowych z abstrakcyjnymi teoriami ekono-micznymi i polityczn! ideologi!, #e rynki reguluj! si$ same. Sytuacja kryzy-sowa, z któr! mamy do czynienia od dwóch lat wykaza a, #e przys owiowa niewidzialna r ka rynku zawiod a oraz "e regulacja procesów gospodarczych w skali globalnej i narodowej wymaga dwóch sk adników: mechanizmów rynkowych i przemy"lanej interwencji instytucji pa%stwowych.

Jedn! z zasadniczych przyczyn nieefektywnego wykorzystania teorii ekonomicznych w praktyce gospodarczej jest ich niespójno"& (rys. 1).

Rys. 1. Niespójno"& teorii ekonomicznych 'ród o: Opracowanie w asne na podstawie [ Fukujama, Colby 2009]

Fig. 1. Inconsistency of economic theories Source: Own Study on the base [Fukujama, Colby 2009]

Teoretyczne problemy transformacji przedsi!biorstwa 11

ZN nr 83 Seria: Administracja i Zarz!dzanie (10)2009

Fakty ekonomiczne opisywane przez teorie dotycz! ró#nych poziomów gospodarowania: gospodarki globalnej, gospodarki narodowej i przedsi$biorstw. W rezultacie z o#ono"ci faktów, do których si$ odnosz!, teorie ekonomiczne opisuj! je i wyja"niaj! nieadekwatnie do rzeczywisto"ci, a konsekwencji – nie umo#liwiaj! przewidywania przysz ych zjawisk gospodarczych.

Zdaniem powo anych wy#ej autorów, przepa"& przedmiotowa po-mi$dzy makroekonomi! i mikroekonomi! wymaga innego, ni# dot!d, podej-"cia do teorii ekonomicznych, a tak#e metod, na podstawie których s! one konstruowane. Konieczne jest zatem "cis e wi!zanie teorii ekonomicznej z praktyka gospodarcz!, a tak#e nadawanie im empirycznego charakteru.

W konsekwencji powy#szych stwierdze%, teorie ekonomiczne po-winny mie& posta& teorii operacyjnych, umo#liwiaj!cych konstruowanie na ich podstawie hipotez i modeli, które by yby przek adalne na dyrektywy prak-tycznego dzia ania. Poj cie transformacji przedsi biorstwa

W pierwszej dekadzie XXI stulecia termin transformacja przedsi -biorstwa sta si$ nie tylko bardzo popularny, ale przede wszystkim ma o zro-zumia y. Odnoszony by zw aszcza do badania, wyja"niania i interpretacji zachowa% przedsi$biorstw podczas przechodzenia od gospodarki centralnie sterowanej do gospodarki rynkowej. Ta perspektywa jest ju# nieaktualna.

Transformacja - jako kategoria ogólna - jest pewnego rodzaju proce-sem zmiany przedmiotu, polegaj!cej na jego przekszta ceniu za pomoc! mechanizmów naturalnych i/lub wprowadzonych do dzia ania na% przez lu-dzi. Przedmiotem transformacji mog! by& tak#e ludzie, ujmowani jako jed-nostki lub jako grupy, a tak#e tworzone przez nich organizacje, szczególno-"ci przedsi$biorstwa.

W zale#no"ci od zakresu wp ywu i charakteru mechanizmów zmia-ny, przedsi$biorstwo mo#e podlega& im w cz$"ci lub ca o"ci. Z tego powodu wyró#nia si$ zmiany cz!stkowe i ca o"ciowe. Je"li celem zmiany jest przy-stosowanie przedsi$biorstwa do otoczenia zmiany maj! charakter reaktyw-ny, a gdy celem jest wyprzedzanie zmian w otoczeniu, mamy do czynienia ze zmianami pro aktywnymi [Machaczka 1998].

Transformacja przedsi$biorstwa jest ca o"ciow! i proaktywn! zmia-n!, opart! na czterech sk adnikach: technologicznym, strategicznym, organi-zacyjnym i kulturowym, w wyniku której nast$puje jego przeobra#enie w ja-ko"ciowo nowy podmiot gospodarczy.

Sk adnik technologiczny - to wybrana technologia lub wi!zka techno-logii, b$d!cych podstaw! wytwarzania warto"ci w postaci wyrobu lub us ugi. Mog! to by& technologie cywilne lub wojskowe. Te ostatnie s! dostosowy-wane do potrzeb cywilnych.

Sk adnik strategiczny - to opracowana strategia rozwoju przedsi$-biorstwa, stanowi!ca wy om konceptualny w procesie wytwarzania warto"ci w danej bran#y lub sektorze rynkowym.

12 R. Wróblewski


Sk adnik organizacyjny - to zmiana struktury organizacyjnej i stoso-wanie odpowiadaj!cych strategii metod zarz!dzania przedsi$biorstwem.

Sk adnik kulturowy - to zmiana kulturowa w wyniku której strategia przedsi$biorstwa mo#e by& realizowana bez hamulców, a wr$cz nap dzana przez czynnik ludzki.

Nale#y jednak zaznaczy&, i# sama zmiana technologiczna bez to-warzysz!cej jej zmiany strategii i struktury organizacji albo zmiany kulturowej nie wystarcza, aby przedsi$biorstwo sta o si$ jako"ciowo inne.

Zasadniczym czynnikiem zmiany transformacyjnej w przedsi$bior-stwie powinien by& swoisty wy#om konceptualny, oparty na pojawieniu si$ po-mys u co do wykorzystania nowej lub istniej!cej ju# technologii do zbudowania nowego systemu dzia ania, który zdecydowanie lepiej ni# poprzedni spe nia& b$dzie dotychczasowe lub nowe funkcje, zapewniaj!c mu trwa y rozwój.

Transformacja jest przede wszystkim sposobem na realizacj$ celów przedsi$biorstwa. W przeciwie%stwie do neoklasycznej teorii firmy, która zak ada i# zasadniczym celem przedsi$biorstwa jest zysk, obecnie przyjmuje si$ pierwsze%stwo innego celu, a mianowicie jego przetrwanie i rozwój.

Osi!ganie podstawowego celu przedsi$biorstwa jest mo#liwe dzi$ki ustawicznym zmianom, zapewniaj!cym jego zdolno"& do funkcjonowania w nieprzewidywalnym otoczeniu rynkowym. W konsekwencji powy#szego, zarz!dzanie przedsi$biorstwem polega na ustawicznym wprowadzaniu w nim zmian o charakterze rozwojowym.

Wed ug R. Hellera … zarz!dzanie dynamicznymi zmianami sta o si$ nieub agan! konieczno"ci! w konkurencyjnych warunkach XXI wieku. Zmia-na to przej"cie z jednej formy do kolejnej, na któr! ludzie s! doskonale przy-gotowani. Strategiczne punkty zwrotne, wymagaj!ce radykalnych zmian, mog! si$ pojawi& w ka#dej firmie lub bran#y. Zmiany oznaczaj! szanse. Decyduj!ce znaczenie ma rozpocz$cie zmian, kiedy firmie dobrze si$ powo-dzi i zmiany wydaj! si$ niepotrzebne. Prawdziwym testem umiej$tno"ci za-rz!dzania zmianami jest trwa y i odnawialny sukces. Im dok adniej mo#na zmierzy& zmiany, tym wi$ksze prawdopodobie%stwo, #e zarz!dzanie zmia-nami zako%czy si$ powodzeniem [ten#e, 2007, s. 229].

Zdaniem tego# autora, pomy"lne zarz!dzanie zmianami zak ada: 1. Przywództwo jednej osoby lub zespo#u jest istot! zmian, za-

równo na szczycie jak i na ni"szych poziomach. 2. Nic nie jest $wi te. Wszystko mo"na zmieni%, je$li to konieczne. 3. Decyzje s! podejmowane w sposób zdecydowany i szybki. 4. Konieczne dzia#ania s! równie" wykonywane w sposób zdecy-

dowany i szybki, im d#u"ej odk#ada si zmiany, tym mniejsze prawdopodobie&stwo ich skuteczno$ci.

5. Zmiany i powody zmian s! wyra'nie komunikowane w firmie i poza ni! z maksymalnym przekonaniem.

6. Wprowadzenie zmian u#atwiaj! i symbolizuj! przede wszystkim dzia#ania, a zw#aszcza kadry kierowniczej.



7. Podstawy firmy podlegaj! kaizen (ci!g#emu doskonaleniu) i, je-$li to konieczne, kaikaku (radykalnym reformom) [ten#e, 2007, s. 231].

Pojawia si$ zatem pytanie: Jak nad!#y& za coraz szybszym tempem zmian? Prób$ odpowiedzi na nie podj! Eamonn Kelly [2007, s. 235-238]. Zdaniem tego# autora, w warunkach g $bokiej transformacji niezb$dne jest przyj$cie pewnego zestawu priorytetów rozwoju, opartego na:

• odmiennym my"leniu, polegaj!cym na my"leniu do wewn!trz, czyli odwrotnie ni# w tradycyjnym my"leniu strategicznym; my-"leniu skojarzeniowym, czyli zdolno"ci do kojarzenia pozornie odmiennych pomys ów i trendów; my"leniu scenariuszami - pla-nowanie przysz o"ci,

• odmiennym uczeniu si$: wykszta cenie na przysz o"&; sieci ucze-nia si$ - szeroki wachlarz idei i wydarze%; wyjazdy w teren – ho -dowanie empirii,

• odmienne post$powanie: post$powanie globalne – globalne spoj-rzenie na cele biznesu;

• post$powanie eksperymentalne - sztuka i praktyka eksperymen-towania; post$powanie etyczne.

Do transformacji przedsi$biorstwa prowadz! faktyczne lub potencjalne braki w systemie warto"ci firmy. Umo#liwiaj! j! przekszta cone procesy pracy w przedsi$biorstwie. Natur$ i zakres transformacji okre"laj! decyzje kierownic-twa, wskazuj!ce na posiadane zdolno"ci, ograniczenia i sk onno"ci personelu oraz dotycz!ce sposobów przekszta ce% procesów pracy.

Nale#y podkre"li&, i# na wdro#enie procesu transformacji ma wp yw natura sieci spo ecznej [SSME - Propelling the Innovation…]. Kontekst transformacji przedsi biorstw

Wzrost gospodarczy, prawo, regulacje,

podatki i bod(ce )!dania,

Kompetencje, dochody opodatkowane

Dostawa produktów, us ugi, dochody

Praca, produkt i koszt

Rys. 2. Kontekst transformacji 'ród o: W.B. Rouse, A Theory of Enterprise Transformation;

www.ti.gatech.edu/docs/Rouse20SE2005TheoryEnterpriseTransformation.pdf. Fig. 2. Context of the transformation

Source: W.B. Rouse, A Theory of Enterprise Transformation; www.ti.gatech.edu/docs/Rouse20SE2005TheoryEnterpriseTransformation.pdf.

EKONOMIA

RYNEK

PRZEDSI BIORSTWO

Handel, pracownicy, dochody z podatków

Praca, wy-znaczniki, zasoby

PRZEDSI WZI CIE

14 R. Wróblewski


Na obecnym etapie rozwoju spo ecze%stwa zasadniczy wp yw na ry-nek wywiera globalizacja. Jej podstawow! si ! nap$dow! jest rewolucja technologiczna, a przede wszystkim informacyjna, radykalnie zmieniaj!ca materialne podstawy spo ecze%stwa na ca ym "wiecie. Gospodarki w skali "wiatowej nabra y cech wspó zale#no"ci i tym samym wprowadzi y nowe formy zwi!zków mi$dzy ekonomi!, pa%stwem i spo ecze%stwem, nadaj!c im charakter sieciowy [Castels 2007, s. 19].

Rys. 3. Czynniki ekonomiczne jako wypadkowa procesów ró#nicowania si$ przedsi$biorstw

'ród o: Opracowanie w asne na podstawie [Castels 2007]. Fig. 3. Economic factors as the resultant of processes of diversifying of enterprises

Source: Own study on the base [Castels 2007].

Wed ug M. Castelsa w gospodarce globalnej funkcjonuj! nast$puj!-ce sieci firm: 1. Sieci dostawców, obejmuj!ce porozumienia podwykonawcze – zarówno

OEM [original equipment manufacturing, produkcja elementów produktu podstawowego], jak i ODM [original design manufacturing, produkcja li-cencyjna pod u#yczon! nazw!] – mi$dzy klientem („spó k! centraln!”) oraz dostawcami po"rednich elementów produkcji.

2. Sieci producentów, obejmuj!ce wszelkie porozumienia koprodukcyjne, umo#liwiaj!ce konkuruj!cym producentom po !czenie zdolno"ci produk-cyjnych, zasobów finansowych i ludzkich w celu rozszerzenia oferty pro-duktów i geograficznego zasi$gu.

3. Sieci klientów, definiowane jako terminowe powi!zania spó ek produkcyj-nych z dystrybutorami, kana ami marketingowymi, po"rednikami handlo-wymi uzupe niaj!cymi produkt o ró#ne elementy oraz u#ytkownikami do-celowymi, b!d( na rynkach eksportowych, b!d( krajowych.

4. Koalicje standardu, zawierane przez podmioty potencjalnie zdolne do na-rzucania standardów w skali globalnej, z otwarcie wyra#onym celem



podporz!dkowania tak wielu firm jak to mo#liwe wzorcom ich w asnego produktu lub kompatybilno"& z nim.

5. Sieci korporacji technologicznej, u atwiaj!ce pozyskiwanie projektów pro-duktów i technologii produkcji, umo#liwiaj!ce wspóln! produkcj$ i rozwi-janie technologii oraz wymian$ generycznej wiedzy naukowej i wyników prac badawczo-rozwojowych [ten#e, 2007, s. 195].

Sieciowo"& staje si$ tak#e cech! przedsi$biorstw, bowiem ka#de przedsi$biorstwo realizuje swoj! dzia alno"& we wspó dzia aniu z innymi fir-mami, a wi$c w okre"lonej sieci. Sieci wyst$puj! równie# jako wewn$trzna struktura przedsi$biorstwa.

Sie& niezale#nych przedsi$biorstw mo#e funkcjonowa& jako przed-si$biorstwo wirtualne zbudowane na tej sieci lub na zasadzie powi!za% ko-operacyjnych w oparciu o: • umowy kooperacyjne (systemy kooperacyjne), • porozumienia (o wspó dzia aniu w zarz!dzaniu), • alianse strategiczne (m.in. wspólne badania, produkcja), • stowarzyszenia, zrzeszenia, sieci franszyzowe oraz licencyjne.

Natomiast sieci wewn$trzne wyst$puj! w ramach przedsi$biorstwa wielozak adowego, obejmuj!cego: • filie, agendy, • holding, sk adaj!cy si$ z wielu spó ek-córek [Pier"cionek 203, s. 249].

W sytuacji sieciowo"ci przedsi$biorstw charakter ich relacji ze-wn$trznych i wewn$trznych ulega istotnej zmianie. Przez termin relacja rozumiemy zarówno stosunki jak i oddzia ywa-nia, jakie wyst$puj! mi$dzy elementami wewn$trznymi lub zewn$trznymi. Pierwsze z nich s! atrybutowym sk adnikiem struktury organizacyjnej ka#-dej organizacji, drugie - warunkuj! jego równowag$ zewn$trzn!. Struktura organizacyjna przedsi$biorstwa jest zbiorem relacji na zbiorze konstytuuj!-cych je elementów. Te ostatnie - to zasoby, w"ród których strategiczne zna-czenie maj! zasoby ludzkie.

Wed ug P. Kotlera i J.A. Caslione [2009, s. 33] "wiat wzajemnych re-lacji podnosi ryzyko wywo uj!ce chaos. Wzrost tego ryzyka [a co za tym idzie – mo#liwo"& zachwiania równowagi zewn$trznej przedsi$biorstwa - R.W.) powoduj!:

• post$p techniczny i rewolucja informatyczna, • prze omowe technologie i innowacje, • wschodz!ce gospodarki, • hiperkonkurencja, • "rodowisko, • wzrost si y klienta.

Zachwianie równowagi zewn$trznej przedsi$biorstwa oznacza jego wej"cie na "cie#k$ krytyczn!.

W sytuacji kryzysowej przedsi$biorstwo ma dwie mo#liwo"ci:

• wej"& na drog$ rozwoju,

• stacza& si$ po równi pochy ej i upa"& (rys. 4).

16 R. Wróblewski


Mo#liwo"& pierwsza - to wybór "cie#ki przetrwania rozwoju, za" dru-ga jest zgod! na upadek przedsi$biorstwa.

Rys. 4. Ideowy schemat sytuacji kryzysowej na tle procesu rozwojowego przedsi$biorstwa (tzw. cyklu "ycia)

'ród o: Opracowanie w asne Fig. 4. Ideological outline of the contingency relating to the developmental process of the enter-

prise (of so-called cycle of the life) Source: Own study.

Przywrócenie równowagi w przedsi$biorstwie wymaga zmiany strategii, wprowadzenia efektywnych zmian, w szczególno"ci - dokonania jego transformacji.

Mechanizm i schemat procesu transformacji przedsi biorstwa

Mechanizm transformacji przedsi$biorstwa (rys. 4) powinien by& opar-

ty na planowaniu po#!danej przysz o"ci i ustawicznym przekszta caniu jego zasobów w wyniku organizacyjnego uczenia si$, zorientowanym na osi!ganie nowych zdolno"ci do zaspokajania pojawiaj!cych si$ oczekiwa% klientów.

Planowanie po#!danej przysz o"ci przedsi$biorstwa wymaga – w generalnym uj$ciu – odej"cia od tradycyjnego prognozowania na rzecz zastosowania procedury studiów nad jego przysz o"ci!.

Prognozowanie ró#ni si$ istotnie od planowania przysz o"ci. Pro-gnoza ma charakter bierny i okre"la - na podstawie badanych trendów roz-wojowych rzeczywisto"ci - oczekiwane prawdopodobie%stwo zaistnienia zdarze% w przysz o"ci. Natomiast planowanie przysz o"ci s u#y opracowaniu planu, zbioru decyzji i zak ada aktywne kszta towanie zdarze% i procesów badanego obszaru rzeczywisto"ci, wykorzystuj!c inicjatywy i innowacje dzia- aj!cego podmiotu.



Mechanizm transformacji przedsi$biorstwa, w tym i sposób plano-wania po#!danej przysz o"ci (wybór strategii), dobrze obrazuj! rys. 5 i 6, bowiem otoczenie przedsi$biorstwa cechuje turbulencja, b$d!ca rezultatem dynamiki przemian globalizacyjnych.

Rys. 5. Mechanizm transformacji 'ród o: Opracowanie w asne.

Fig. 5. Mechanism of the transformation Source: Own study.

Wed ug D.A. Garvina organizacyjne uczenie si$ obejmuje nast$puj!ce elementy: systematyczne rozwi!zywanie problemów, eksperymentowanie, uczenie si$ przez do"wiadczenia, uczenie si$ przez zapo#yczanie oraz dziele-nie si$ wiedz! wewn!trz organizacji [Jashapara 2007, s. 311]. Dzi$ki niemu mo#liwe jest odpowiednie do strategii przekszta canie zasobów, co jest koniecz-nym warunkiem ukszta towania zupe nie nowego przedsi$biorstwa.

Rys. 6. System zarz!dzania w chaosie-podstawowe scenariusze i wybór strategii 'ród o: P. Kotler, J.A. Castione, Chaos.Zarz!dzanie w erze turbulencji, Wyd. MT Biznes,

Sp. z o.o., Warszawa 2009, s. 110. Fig. 6. System of the management in trable - basic scripts and the strategy selection

Source: P. Kotler, J.A. Castione, Trable. Management in the era of the turbulence, MT Ed. Bu-siness, llc, Warsaw 2009, p. 110.

Pod wzgl$dem przedmiotowym proces transformacji powinien obej-mowa& transformacj$ zarz!dzania przedsi$biorstwem, transformacj$ jego architektury oraz transformacje realizowanych w nim procesów (rys. 7).

transformacja

18 R. Wróblewski


Kluczowym i zarazem wyj"ciowym zadaniem lidera procesu transformacji jest zdefiniowanie nowej misji, stanowi!cej jej ukierunkowanie. W oparciu o now! misj$, opracowuje si$ strategi$ zmiany zarz!dzania, przekszta ca zasoby (archi-tektura firmy) oraz wprowadza nowe procesy, decyduj!ce o jego funkcjonowaniu.

Rys. 7. Ogólny model udanej transformacji 'ród o: [Halley, Bashioum 2005]

Fig. 7. General model of the pretended transformation Source: [Halley, Bashioum 2005]

Proces transformacji przedsi$biorstwa obejmuje cele przedsi$bior-stwa, zakres przedmiotowy jego funkcjonowania i metod$ wprowadzenia zmiany, co przedstawiono na (rys. 8).

Rys. 8. Schemat procesu transformacji 'ród o: SSME-Propelling the Innovation of Contemporary Service Industry; www. 903. ibm.

com/ kr/ event/ download/ 200809_ 381_ 20008 service/04_2008.pdf. Fig. 8. Scheme of the transformation

Source: SSME-Propelling the Innovation of Contemporary Service Industry; www. 903. ibm. com/ kr/ event/ download/ 200809_ 381_ 20008 service/04_2008.pdf.

SUKCES TRANSFORMACJI

Transformacja za-rz dzania

Transformacjaarchitektury

Transformacja procesów

Architektura przedsi!biorstwa(produkcja, konsumenci, dystrybucja) Zarz dzanie technologi w p"ynnym #rodowisku

Ryzyko Zarz dzanie zmianami - ewolucyjna kontynuacja

Misja Podstawy zarz dzania Inwestycje –finansowanie przedsi!wzi!$



Teorie ekonomiczne przedsi biorstwa a transformacja

Nale#y postawi& pytanie: W jakim stopniu teoria ekonomiczna przed-si$biorstwa mo#e by& przydatna do badania procesów transformacji oraz opracowania koncepcji i ukierunkowania procesu jej wdra#ania?

Na rys. 9 pokazano miejsce i rol$ teorii w procesie badania i implemen-tacji zarz!dzania, jako praktyki spo ecznej. Teoria ekonomiczna powinna przede wszystkim spe nia& funkcje diagnostyczn!, prognostyczn! i instru-mentalno-techniczn!, a zatem umo#liwia& opis, wyja"nianie i przewidywanie zjawisk ekonomicznych oraz stanowi& podstaw$ koncepcyjnego przygoto-wania (projektowania) zmian w przedsi$biorstwie. Jako taka musi mie& cha-rakter teorii operacyjnej, z której wyprowadzane by& mog! hipotezy, a na-st$pnie konstruowane modele, umo#liwiaj!ce formu owanie dyrektyw praktycznych.

Rys. 9. Metoda nauk o zarz!dzaniu 'ród o: Opracowanie w asne

Fig. 9. Method of management studies Source: Own study

Udzielenie odpowiedzi na powy#sze nie jest spraw! prost!, bowiem

musimy uwzgl$dni& kilkadziesi!t ró#nie interpretowanych koncepcji firmy, sk adaj!cych si$ tzw. teori$ przedsi$biorstwa.

M. Gorynia wymienia dziesi$& koncepcji firmy, zwanych tak#e teo-riami przedsi$biorstwa. S! to:

• neoklasyczna teoria firmy, • mened#erskie teorie firmy, • behawioralna teoria firmy, • teoria agencji, • teoria praw w asno"ci, • teoria kosztów transakcyjnych, • ewolucyjna teoria firmy, • kompetencyjna teoria firmy,

20 R. Wróblewski


• zasobowa teoria firmy, • teoria firmy opartej na wiedzy. Spo"ród wymienionych koncepcji - zdaniem tego# autora- trzon teo-

rii firmy stanowi pierwszych pi$& [ten#e 1998, s. 192].

Inni autorzy znacznie powi$kszaj! liczb$ znanych w literaturze przedmiotu koncepcji firmy, dochodz!c do dwudziestu siedmiu [Gruszecki 2002; Noga 2009].

Wed ug Adama Nogi teoria firmy powinna odpowiada& na osiem py-ta%. S! to: 1. Czym jest przedsi biorstwo? Jaka jest jego natura? Jaki cel realizuje? ja-

kie s! jego granice(jak zmieniaj! si w czasie)? 2. Jakie s! konsekwencje odpowiedzi na powy"sze pytania dla relacji da-

nego przedsi biorstwa z innymi przedsi biorstwami, konkurencji oraz or-ganizacji gospodarki i jej cz $ci (ga# zi, regionow, klastrów)?

3 Jakie korzy$ci z istnienia przedsi biorstw ma gospodarka? Jak korzy$ci przedsi biorstw maj! si do korzy$ci ogólnogospodarczych?

4. Jaka jest rola w#a$ciciela, przedsi biorcy, mened"era, pracowników oraz klienta (szczególnie ostatecznego - konsumenta) w przedsi biorstwie, a tak"e innych interesariuszy (stakeholders)?

5. Jakie s! konsekwencje odpowiedzi na powy"sze pytania dla zak#adania, funkcjonowania, rozwoju i likwidacji przedsi biorstwa?

6. Jakie s! konsekwencje odpowiedzi na powy"sze pi % grup pyta& dla za-rz!dzania przedsi biorstwami?

7. Jakie s! konsekwencje odpowiedzi na powy"sze sze$% grup pyta& dla analizy zwi!zku zmian ekonomicznych i polityki makroekonomicznej?

8. Jak! rol odgrywaj! przedsi biorstwa we wzro$cie (rozwoju) gospodarki? [ten#e, 2009, s. 127].

W"ród kilkudziesi$ciu koncepcji prezentowanych w pracy Teorie przedsi biorstw przedstawiona jest autorska koncepcja - teoria konfirmy, wyprowadzona z procesów wy aniania si$ rynku, przedsi$biorstw i pa%stwa z gospodarstw domowych. Nazwa tej teorii jest zbitk! dwóch wyrazów: kon-sument i firma. Zdaniem tego# autora rozwój systemów zarz!dzania oraz nauk organizacji i zarz!dzania zmierza (…) symbolicznie i dos#ownie - w kierunku gospodarstw domowych, coraz wi kszej decentralizacji zarz!-dzania, eliminacji wielu szczebli po$rednich zarz!dzania, a nawet do korpo-racji horyzontalnej i sieciowo-wirtualnej, zbli"a (si ) do coraz mniejszych jednostek, do identyfikacji coraz bardziej imiennej, warto$ciotwórczej ich roli

[ten#e 2009, s. 297-298]. Je"li za o#ymy, #e teoria konfirmy spo"ród innych koncepcji najlepiej

odpowiada na powy#sze pytania, mo#emy postawi& hipotez$, i# powinna by& zasadniczym sk adnikiem teorii operacyjnej firmy, umo#liwiaj!cej pre-dykcje-przewidywania zjawisk ekonomicznych, z których mog! by& wypro-wadzone konsekwencje dla praktyki w odniesieniu do misji, bie#!cego kie-rowania ni!, tworzenia portfolio, okre"laniu ryzyka, realizacji procesów zmiany oraz zastosowania rozwi!za% technologicznych.



Potencjaln! rol$ koncepcji konfirmy w procesie transformacji poka-zano na rys. 10.

Rys. 10. Rola koncepcji konfirmy w procesie transformacji

'ród o: Opracowanie w asne Fig. 10. Role of the conception konfirmy in the transformation

Source: own Study

Propozycja schematu procesu transformacji

Natura transformacji przedsi$biorstwa wymaga dokonania wy omu technologicznego i - na tej podstawie - pojawienia si$ pomys u, umo#liwiaj!-cego wykonanie tego, co wcze"niej nie by o mo#liwe. Dlatego te# wiedza o mo#liwo"ci zastosowania nowych technologii stanowi punkt wyj"cia do przekszta cania jego zasobów (rys. 11). Fakt ten oznacza to dla kierownictwa przedsi$biorstwa podejmowanie nowych wyzwa%, które charakteryzuj! si$ wieloma niewiadomymi i mog! prowadzi& do nieprzewidywalnych skutków. Wybrane technologie do zastosowania wi!#! si$ z nowymi rozwi!zaniami technicznymi, co stanowi impuls do przebudowy procesów produkcyjnych. Twórcze wykorzystanie potencja u techniczno-technologicznego wymaga z kolei nowych kompetencji personelu. Organizacyjne uczenie si$ staje si$ niezb$dnym warunkiem budowania systemów dzia ania (zespo ów zada-niowych).

Najtrudniejszym elementem procesu transformacji jest jednak sfor-mu owanie nowej strategii przedsi$biorstwa, stanowi!cej koncepcyjne sprz$#enie celów przedsi$biorstwa, metod i zakresu przekszta cania zaso-bów pracy oraz zbudowania nowych relacji wewn$trznych i z otoczeniem.

Strategia przedsi$biorstwa staje si$ podstaw! przebudowy struktury i kultury organizacyjnej. W odniesieniu do struktury organizacyjnej powinny by& przyj$te nowe zasady dotycz!ce specjalizacji , koordynacji, kooperacji i komunikacji.

22 R. Wróblewski


Rys. 11. Proponowany schemat procesu transformacji przedsi$biorstwa 'ród o: Opracowanie w asne

Fig. 11. Proposed scheme of the transformation of the enterprise Source: Own study

Zmiana kultury organizacyjnej przedsi$biorstwa jest konieczno"ci!

rozwojow! i wynika ze wzrastaj!cej zmienno"ci jego otoczenia. Wszelkie programy s u#!ce poprawie efektywno"ci przedsi$biorstwa musz! zawiera& elementy zmian kulturowych.

Wiedza o mo%liwo#ci zastosowania nowych technologii (lub istniej cych, ale niew"a#ciwie dot d wykorzystanych)

Nowe systemy dzia"ania (ludzie+ technika)

Wybrane technologie do zastosowania

Nowe struktury organizuj ce systemy dzia"ania z uwzgl!dnieniem nowych zasad w odniesieniu

do specjalizacji , koordynacji, kooperacji i komunikacji

Nowe kompetencje ludzi, umo%liwiaj ce twórcze mo%liwo-#ci produkcyjne, oparte na nowych technologiach

Nowe rozwi zania techniczne wykorzystuj ce wybrane technologie

Nowa kultura organizacyjna

Ustawiczna transformacja

zasobów -

ci!g"e organi-zacyjne ucze-

nie si#

Nowe strategie dzia"ania

Planowanie przysz"o$ci na podsta-wie przeko-na%, wzor-

ców, i paradyg-

matów

Przedsi#biorstwo zmieniane

Przedsi#biorstwo po transformacji



Zasadnicz! kwesti! w procesie zmiany kultury organizacyjnej jest do-stosowanie istniej!cej kultury do wymaga% strategii, czyli opracowanie i wdro#enie kultury po#!danej.

Badania empiryczne wskazuj!, #e zmiany kultury organizacyjnej w przedsi$biorstwach cz$sto by y efektem sytuacji konfliktowych. Stare wzorce kulturowe si$ nie sprawdzaj! w realizacji nowej strategii, w szcze-gólno"ci wprowadzaj!cej zmian$ transformacyjn!. Zwykle w rezultacie wprowadzanych przekszta ce% organizacyjnych pojawiaj! si$ alternatywne elementy kulturowe, kreowane przez nowe kierownictwo.

Konkluzje ogólne

Problematyka transformacji przedsi$biorstwa nale#y do centralnych zagadnie% teorii i praktyki ekonomicznej oraz stanowi kluczowy problem na-uk o zarz!dzaniu. Za amanie finansowe, jakie nast!pi o w gospodarce "wia-towej w 2008r. nadaje jej nowego znaczenia.

Jak trafnie stwierdza S.C. Gault, prezes zarz!du firmy The Goody-ear Tyre & Rubber Company i#… Stabilno$% i d#ugi horyzont planowania sta-j! si reliktami [Kotter 2007]. W tej sytuacji przedsi$biorstwa z natury rzeczy skazane s! na transformacje.

Dokonanie wy omu technologicznego i sama idea transformacji jest produktem jednostki (lidera zmiany). Ide$ t$ przedsi$biorstwo musi zaakcep-towa& jako ca o"&, a nast$pnie rozwija& w sukces codziennego, innowacyj-nego dzia ania.

Transformacja przedsi$biorstwa nie ma jasnego ko%ca, jest proce-sem organizacyjnego tworzenia, ci!giem zmian ukierunkowanych, "ci"le do-stosowanych do aktualnej sytuacji rynkowej. Jasne s! tylko osi!gane eta-powo cele operacyjne. Tym zasadniczo odró#nia si$ od innych rodzajów zmian rozwojowych.

Wyzwaniem dla transformacji przedsi$biorstwa jest zrozumienie z o-#onych interakcji zachodz!cych w nim w procesie organizacyjnego uczenia si$ i przekszta cania zasobów w kontek"cie planowania przysz o"ci.

Bibliografia

1. Castels M., Spo#ecze&stwo sieci, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 2007. 2. Daszko M., Sheinberg S., Survival is optional: Only Leaders with New

Knowledge Can Lead the transformation; http://www.mdaszko.com/theoryoftransformation_final_to_short_article_apr05.pdf.

3. Fukujama F., Colby S.A., Co oni sobie my$leli? Europa, Magazyn idei „Newsweeka” nr 1(282), wrzesie% 2009.

4. Gruszecki T., Wspó#czesne teorie przedsi biorstwa, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 2002.

5. Halley M.R., Bashioum C., Enterprise transformation to a service ori-ented architecture: successful patterns; http://ieeexplore.ieee.org/xpl/freeabs_all.jsp?arnnumber= 1530873.

24 R. Wróblewski


6. Heller R., Zarz!dzanie dynamicznymi zmianami [w:] Biznes, t. 2. Zarz!-dzanie firm!, cz. 2. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 2007.

7. Jashapara A., Zarz!dzanie wiedz!, Wyd. PWE, Warszawa 2007. 8. Kelly E., Jak nad!"y% za coraz szybszym tempem zmian w otoczeniu?

[w:] Biznes, t. 2. Zarz!dzanie firm!, cz. 2. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 2007.

9. Kotter J.P., Jak przeprowadza% transformacj firmy? Wyd. HELION, Gliwice 2007.

10. Machaczka J., Zarz!dzanie rozwojem organizacji. Czynniki, modele, strategia, diagnoza, PWN, Warszawa 1998.

11. Noga A., Teorie przedsi biorstw, PWE, Warszawa 2009. 12. Pier"cionek Z., Strategie konkurencji i rozwoju przedsi biorstwa. Wyd.

Nauk. PWN, Warszawa 2003. 13. Rouse W.B., A Theory of Enterprise Transformation; www.ti.gatech

edu/docs/ Rouse20SE2005 Theory EnterpriseTransformation. pdf. 14. SSME - Propelling the Innovation of Contemporary Service Industry;

www.903.ibm.com/ kr/event/ download/ 200809_381_20008service/04_2008.pdf.

Documents

Teoretyczne problemy transformacji przedsi biorstwa 1 ... · niewidzialna r ka rynku zawiod a oraz "e regulacja procesów gospodarczych w skali globalnej i narodowej wymaga dwóch