Tendencije Razvoda Braka u Fbih - Nedim Begovic

1

Nedim Begović

TENDENCIJE RAZVODA BRAKA U FEDERACIJI BOSNE I HERCEGOVINE OD 1996. DO 2007. GODINE1

Ključne riječi: razvod braka, broj razvedenih na 1000 sklopljenih brakova, trajanje razvedenih brakova, razvodi brakova sa djecom, etnički homogeni brakovi, mješoviti brakovi Uvod

Jedno od osnovnih obilježja braka jeste trajnost životne zajednice koja se njegovim zaključenjem uspostavlja između bračnih drugova. Bračni ugovor se sklapa s namjerom da traje za cijeli život. Međutim, ponekad među bračnim drugovima dolazi do takvih poremećaja bračnih odnosa koji dovode u pitanje sam opstanak bračne zajednice. Uzročnici takvih poremećaja su brojni i različiti i mogu potjecati od samih bračnih drugova ili djelovati izvana na njihove odnose.

Pod razvodom braka podrazumijeva se "krajnji zakonski raspad braka, tj. ono odvajanje muža i žene koje stranama daje pravo da ponovo stupe u brak po građanskim, vjerskim i/ili drugim odredbama, sukladno sa zakonima svake zemlje".2

Razvod braka se može definisati i kao "način prestanka punovažnog braka za života bračnih drugova iz uzroka i na način predviđen zakonom".3 U ovoj definiciji mogu se prepoznati četiri važne činjenice. Prvo, moguć je razvod samo pravno valjanog braka, odn. onog braka pri čijem sklapanju nije postojala neka od bračnih smetnji. Drugo, uzroci razvoda se javljaju nakon zaključenja braka. Treće, brak se može razvesti samo u slučaju postojanja zakonom predviđenih uzroka ili razloga. I četvrto, brak se razvodi pred nadležnim organom u propisanom postupku.

Premda brak spada u intimnu sferu čovjekovog života, on istovremeno predstavlja i društvenu instituciju. Sklapanje braka i razvod braka ostavljaju iza sebe određene posljedice koje društvo ne može ostaviti nereguliranim. U Bosni i Hercegovini reguliranje ustanove braka i porodice u nadležnosti je entitetskih zakonodavnih tijela. Otuda je razvod braka u Federaciji Bosne i Hercegovine reguliran Porodičnim zakonom kojeg je usvojio Parlament Federacije Bosne i Hercegovine 2005. godine. Ovaj Zakon normira jedinstven razlog zbog kojeg se može zahtijevati razvod braka, a to je teška i trajna poremećenost bračnih odnosa (čl. 41). Razvod braka mogu zahtijevati bračni drugovi tužbom ili zahtjevom za sporazumni razvod braka (čl. 42). Zakon je postavio važno ograničenje prava muža da tužbom zahtijeva razvod braka. Radi se o situaciji kada je njegova supruga trudna, odn. dok njihovo dijete ne navrši tri godine života (čl. 43). Prihvatanje zahtjeva za sporazumnim razvodom braka uvjetovano je: a) protokom šest mjeseci od dana sklapanja braka i b) postojanjem sporazuma bračnih partnera o ostvarivanju roditeljskog staranja, izdržavanju djeteta, uvjetima i načinu održavanja kontakata djeteta sa roditeljem koji ne ostvaruje roditeljsko staranje i izdržavanju bračnog partnera (čl. 44/1). Zahtjev za sporazumnim razvodom braka bit će odbijen ako sporazum koji se tiče djeteta nije u njegovom interesu (čl. 44/2).

1 Referat podnesen na devetoj redovnoj sjednici Vijeća za fetve Islamske zajednice u BiH, održanoj u Sarajevu 13. zu-l-ka'dea 1429./ 11. novembra 2008. godine. 2 Statistički godišnjak/ljetopis Federacije Bosne i Hercegovine, Federalni zavod za statistiku, Sarajevo, 2007, str. 61. 3 Nerimana Traljić i Suzana Bubić, Porodično pravo, Magistrat, Sarajevo, 2001, str. 72.

2

Razvod braka spada među veoma značajne društvene probleme. Tendencija porasta broja razvedenih brakova uočljiva je u svjetskim razmjerama. Smatra se da ova pojava zakonomjerno prati ekonomski razvoj, urbanizaciju i veliku pokretljivost stanovništva. Promjena uvjeta života, navika, shvatanja i želja ljudi, neminovno utječe i na odnose u braku i porodici. Naglašavanje individualnosti, ličnih prava i sloboda, dovodi i do promjene stavova naspram braka i odnosa u njemu.4

Libertad Gonzalez i Tarja K. Viitanen istraživali su efekte koji su reforme porodičnog zakonodavstva u evropskim zemljama u drugoj polovini 20. stoljeća, a koje su bile usmjerene u pravcu "lakšeg razvoda braka", imale na stope divorcijaliteta. Došli su do rezultata koji govore o tome da su ove reforme bile praćene značajnim povećanjem stopa divorcijaliteta.5

S obzirom da predmet našeg istraživanja predstavljaju razvedeni brakovi u Federaciji Bosne i Hercegovine u poslijeratnom periodu (1996-2007. godina), neophodno je da se na ovom mjestu ukratko osvrnemo na istraživanje brakorazvodne prakse sudova u Bosni i Hercegovini koje je svojevremeno sproveo Alija Silajdžić. Istraživanje je obuhvatilo spise o bračnim sporovima i razvodima brakova okružnih sudova u Bosni i Hercegovini iz 1946, 1953. i 1963. godine. Silajdžić je, između ostalog, uočio da je broj razvoda u svijetu i kod nas u stalnom porastu. Ukazao je na pozitivne i negativne pojave u razvoju porodice kod nas, analizirao stavove naših sudova prema razvodu braka i predložio koncepciju razvoda braka u budućem porodičnom zakonodavstvu.6 Problem i ciljevi istraživanja Predmet našeg istraživanja jeste kretanje broja razvedenih brakova u Federaciji Bosne i Hercegovine i kantonima Federacije u periodu od 1996. do 2007. godine. Cilj ovog istraživanja ogleda se u uočavanju tendencija razvoda brakova u Federaciji Bosne i Hercegovine u naznačenom periodu, u smislu rasta ili smanjenja broja razvoda. Parcijalni ciljevi istraživanja su slijedeći: ustanoviti da li kretanje broja razvoda u Federaciji Bosne i Hercegovine ima tendenciju rasta ili smanjivanja; ustanoviti da li je došlo do porasta broja razvedenih brakova u Federaciji Bosne i Hercegovine u posmatranom periodu u odnosu na 1991. godinu; ustanoviti u kojem procentu razvodi brakova supružnika bošnjačke nacionalnosti učestvuju u ukupnom broju razvedenih brakova; ustanoviti da li kretanje broja razvoda u kantonima Federacije Bosne i Hercegovine ima tendenciju rasta ili smanjivanja; ustanoviti u kojoj starosnoj dobi bračnih drugova najčešće dolazi do razvoda braka;

ustanoviti u kojem intervalu trajanja braka najčešće dolazi do razvoda braka; ustanoviti udio razvedenih brakova sa djecom u ukupnom broju razvedenih brakova; ustanoviti kojim subjektima bivaju povjerena djeca iz razvedenih brakova; ustanoviti udio razvedenih mješovitih brakova u ukupnom broju razvedenih brakova;

4 Ibid, str. 71-72. 5 Libertad Gonzalez i Tarja K. Viitanen, The Effect of Divorce Laws on Divorce Rates in Europe, oktobar 2006. (dostupno na: http://ideas.repec.org/p/iza/izadps/dp2023.html). 6 Vidi: Alija Silajdžić, Razvojne tendencije naše porodice s posebnim osvrtom na sudsku brakorazvodnu praksu, Svjetlost, Sarajevo, 1973.

3

ustanoviti da li do razvoda mješovitih brakova dolazi češće u odnosu na razvode etnički i religijski homogenih brakova. Metode rada

Istraživanjem smo obuhvatili statističke podatke o razvedenim brakovima u Federaciji Bosne i Hercegovine u periodu od 1996. do 2007. godine. Smatrali smo da je ovaj period od 12 godina dovoljno dug da se u njemu uoče izvjesne tendencije kada je u pitanju pojava razvoda braka. Radi uočavanja promjena kada je u pitanju kretanje broja razvoda u ovom poslijeratnom periodu, vršili smo usporedbe sa statističkim podacima iz 1991. godine. Izvori kojima smo se služili u prikupljanju podataka jesu statistički bilteni, godišjaci i publikacije Federalnog zavoda za statistiku u Sarajevu. Prema tome, riječ je o ex post facto istraživanju.

U demografiji razvoda braka postoje tri različite mjere kojima se označava stopa divorcijaliteta (stopa razvoda braka). Mi smo se opredijelili za onu koja je korištena u statističkim biltenima Federalnog zavoda za statistiku, a to je broj razvedenih na 1000 sklopljenih brakova u određenoj godini. Pored toga, izračunavali smo i prosjeke za periode od nekoliko godina.

Podaci koje smo preuzeli iz statističkih biltena, godišnjaka i publikacija, opisani su deskriptivnom statistikom. Prilikom interpretacije rezultata, koristili smo se tabelarnim i grafičkim prikazima rezultata.

4

Razvedeni brakovi u Federaciji Bosne i Hercegovine

Slijedeća tabela sadrže podatke o broju sklopljenih i razvedenih brakova u periodu 1996-2007. godina. Podaci se odnose na cijeli teritorij Federacije BiH.7

GODINA 1996 1997 1998 Sklopljeni brakovi

14 692 16 061 14 921

Razvedeni brakovi

378 1098 1163

Na 1000 sklopljenih 25,7 68,4 77,9 GODINA 1999 2000 2001

Sklopljeni brakovi

14 285 13 894 12 758

Razvedeni brakovi

1201 1180 1286


Sklopljeni brakovi

12 889 13 102 13 695

Razvedeni brakovi

1424 1174 857


Sklopljeni brakovi

13 620 13 012 14 808

Razvedeni brakovi

966 933 1031

Na 1000 sklopljenih 70,9 71,7 69,6 Tabela 1. Broj sklopljenih i razvedenih brakova u Federaciji Bosne i Hercegovine u periodu 1996.-2007. godina. Na osnovu priloženih podataka u tabeli 1. možemo zaključiti da je u periodu od 1996. do 2007. godine došlo do relativnog porasta broja razvedenih brakova, tj. porasta u odnosu na broj sklopljenih brakova u ovom periodu. Naime, 1996. godine zabilježeno je 25,7 razvoda na 1000 sklopljenih brakova, a 2007. godine 69,6 razvoda na 1000 sklopljenih brakova (vidi grafikon 1.).

7 Stanovništvo Federacije Bosne i Hercegovine 1996-2006, Federalni zavod za statistiku, Sarajevo, maj 2008, str. 125-127; Federacija Bosne i Hercegovine u brojkama, Sarajevo, 2008, str. 15; Stanovništvo: procjena sredinom godine i prirodno kretanje, http://www.fzs.ba/Dem/Vital/VitalnaBos.htm, 7.11.2008.

5

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

Razvodi na 1000 brakova

Razvedeni brakovi

Grafikon 1. Tendencija rasta broja razvoda u Federaciji BiH u periodu od 1996. do 2007. godine Načinili smo usporedbu navedenih podataka sa onima iz 1991. godine. U ovoj predratnoj godini zabilježena su 44,3 razvoda na 1000 sklopljenih brakova. Prosječan broj razvoda na 1000 sklopljenih brakova u periodu od 1996. do 2007. godine iznosio je 75,7. Jasno je da je u posmatranom periodu (1996-2007) došlo do porasta broja razvoda u odnosu na 1991. godinu. Jedino je 1996. godine zabilježen manji broja razvoda (25,7) u odnosu na 1991. godinu, dok je u svim ostalim godinama registrovan veći broj razvoda.

Međutim, tendencija rasta broja razvoda od 1996. do 2007. godine nije izražena pravolinijski. Naime, broj razvoda kontinuirano raste od 1996. godine kada on iznosi 25,7 razvoda na 1000 sklopljenih brakova do 2002. godine kada on iznosi 110,5 razvoda na 1000 sklopljenih brakova. Potom broj razvoda opada 2003. godine kada on iznosi 89,6 i 2004. godine kada iznosi 62,6 na 1000 sklopljenih brakova. Godine 2005. i 2006. prisutna je tendencija porasta broja razvedenih brakova (70,9, odn. 71,7 razvoda na 1000 sklopljenih brakova). Godine 2007. broj razvoda blago opada u odnosu na prethodnu godinu (69,6 na 1000 sklopljenih brakova).

6

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1991 1996 1997 2001 2007


Razvedeni brakovi

Grafikon 2. Rast broja razvoda u Federaciji Bosne i Hercegovine u periodu od 1997. do 2007. u odnosu na predratnu 1991. godinu Razvedeni brakovi supružnika bošnjačke nacionalnosti u Federaciji Bosne i Hercegovine Slijedeća tabela naporedo prikazuje podatke o ukupnom broju sklopljenih i razvedenih brakova, te broju sklopljenih i razvedenih brakova u kojima su oba supružnika bošnjačke nacionalnosti. Podaci se odnose na Federaciju Bosne i Hercegovine u periodu od 2000. do 2007. godine.8 1998. Ukupno Bračni

drugovi Bošnjaci

1999. Ukupno Bračni drugovi Bošnjaci

Sklopljeni brakovi

14 921 11 272 Sklopljeni brakovi

14 285 10 877

Razvedeni brakovi

1163 889 Razvedeni brakovi

1201 846

Na 1000 sklopljenih

77,9 78,9 Na 1000 sklopljenih

84,1 77,8

8 Demografska statistika 1998, Federalni zavod za statistiku, Sarajevo, maj 2000, str. 83, 107; Demografska statistika 1999, Federalni zavod za statistiku, Sarajevo, juli 2000, str. 37, 46; Demografska statistika 2000, Federalni zavod za statistiku, Sarajevo, juni 2001, str. 55, 63; Demografska statistika 2001, Federalni zavod za statistiku, Sarajevo, avgust, 2002, str. 48, 57; Demografska statistika 2002, Federalni zavod za statistiku, Sarajevo, juni 2003, str. 48, 57; Demografska statistika 2003, Federalni zavod za statistiku, Sarajevo, juni 2004, str. 48, 57; Demografska statistika 2004, Federalni zavod za statistiku, Sarajevo, juni 2005, str. 48, 57; Demografska statistika 2005, Federalni zavod za statistiku, Sarajevo, juni 2006, str. 50, 55; Demografska statistika 2006, Federalni zavod za statistiku, Sarajevo, juli 2007, str. 50, 55; Demografska statistika 2007, Federalni zavod za statistiku, Sarajevo, juni 2008, str. 50, 55.

7



Sklopljeni brakovi


12 758 9953

Razvedeni brakovi


1286 1004

Na 1000 sklopljenih


100,8 100,8

2002. Ukupno Bračni

drugovi Bošnjaci


Sklopljeni brakovi


13 102 10 296

Razvedeni brakovi


1174 924

Na 1000 sklopljenih


89,6 89,7


drugovi Bošnjaci


Sklopljeni brakovi


13 620 10 732

Razvedeni brakovi


966 743

Na 1000 sklopljenih


70,9 69,2

8


drugovi Bošnjaci


Sklopljeni brakovi


14 808 11 956

Razvedeni brakovi


1031 808

Na 1000 sklopljenih


69,6 67,6

Tabela 2. Broj sklopljenih i razvedenih brakova (ukupno i među bračnim drugovima bošnjačke nacionalnosti) u Federaciji Bosne i Hercegovine u periodu 1998.-2007. godina

Prvo što možemo zaključiti nakon obrade navedenih podataka jeste da od ukupnog broja razvoda braka u Federaciji Bosne i Hercegovine, u periodu od 1998. do 2007. godine, u prosjeku 76,6% otpada na razvode između supružnika bošnjačke nacionalnosti. Otuda i stope divorcijaliteta koje se odnosi na razvode supružnika Bošnjaka veoma malo odstupa od stopa divorcijaliteta koje se odnose na ukupan broj razvoda. To odstupanje 1998. godine iznosi svega 1 razvod na 1000 sklopljenih brakova, a 2007. godine svega 2 razvoda (vidi grafikon 3.).

0

20

40

60

80

100

120

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007


Razvodi na 1000 brakovasupružnika Bošnjaka

Grafikon 3. Odnos broja razvoda na 1000 sklopljenih brakova supružnika bošnjačke nacionalnosti u odnosu na ukupan broj razvoda na 1000 sklopljenih brakova u Federaciji Bosne i Hercegovine u periodu od 1998. do 2007. godine

Nažalost, nismo uspjeli doći do podataka o broju sklopljenih i razvedenih brakova prema nacionalnoj pripadnosti bračnih drugova za 1991, 1996. i 1997. godinu. Stoga smo usporedili podatke koji se odnose na period od 1998. do 2007. godine. Ustanovili smo da prosječan broj razvoda na 1000 sklopljenih brakova u Federaciji BiH, u naznačenom periodu, iznosi 82,3, dok prosječan broj razvoda brakova supružnika bošnjačke etničke pripadnosti u istom periodu iznosi

9

80,33. Ranije smo spomenuli da su 1991. godine na prostoru koji danas zauzima Federacija Bosne i Hercegovine zabilježena 44,3 razvoda na 1000 sklopljenih brakova. Dakle, u periodu 1998-2007. godina povećan je broj razvoda u odnosu na predratnu 1991. godinu, i to za 38 razvoda na 1000 sklopljenih brakova.

S obzirom na veoma malo odstupanje broja razvoda kod Bošnjaka u periodu 1998-2007. godina u odnosu na ukupan broj razvoda u Federaciji Bosne i Hercegovine, gotovo sa sigurnošću možemo tvrditi da je i kod Bošnjaka u naznačenom periodu prisutno povećanje broja razvoda u odnosu na 1991. godinu. Ovu tvrdnju ne možemo potkrijepiti konkretnim podatkom, budući da nismo mogli doći do informacija o broju razvoda kod Bošnjaka 1991. godine. Razvedeni brakovi po kantonima

U Unsko-sanskom kantonu u periodu od 1996. do 2007. godine došlo do značajnog povećanja broja razvoda (od 11,6 do 88,4 razvoda na 1000 sklopljenih brakova). Najveći broj razvoda zabilježen je 2002. godine (137,3 na 1000 sklopljenih brakova).9 Prosječan broj razvoda u Unsko-sanskom kantonu u posmatranom periodu veći je od prosječnog broja razvoda u Federaciji Bosne i Hercegovine u istom periodu i iznosi 94,21 razvedenih na 1000 sklopljenih brakova. On je za 49,91 razvod veći od broja razvoda na 1000 zaključenih brakova na prostoru Federaciji Bosne i Hercegovine 1991. godine.

GODINA 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Sklopljeni brakovi

2499 2890 2394 2257 1982 1913

Razvedeni brakovi

29 240 257 210 183 254

Na 1000 sklopljenih

11,6 83 107,4 93 92,3 132,8


1952 1994 2179 2009 2035 2082

Razvedeni brakovi

268 247 177 236 182 184

Na 1000 sklopljenih

137,3 123,9 81,2 117,5 89,4 88,4

Tabela 3. Broj sklopljenih i razvedenih brakova u Unsko-sanskom kantonu u periodu 1996.-2007. godina.

9 Stanovništvo Federacije Bosne i Hercegovine 1996-2006, str. 128-130; Unsko-sanski kanton u brojkama, Federalni zavod za statistiku, Sarajevo, 2008, str. 10.

10

U Posavskom kantonu je također došlo do povećanja broja razvedenih brakova u posmatranom periodu: 1996. godine registrovano je 29, 2001. godine 201,5, a 2007. godine 89,7 razvoda na 1000 sklopljenih brakova.10 Prosječan broj razvoda u ovom kantonu za period 1996-2007. godina iznosi čak 153,04, što je za 77,34 više u odnosu na prosječan broj razvoda na 1000 sklopljenih brakova u Federaciji Bosne i Hercegovine u istom periodu, odn. 108,74 razvoda više u odnosu na broj razvoda zabilježen na prostoru Federacije Bosne i Hercegovne 1991. godine.

GODINA 1996 1997 1998 1999 2000 2001

Sklopljeni brakovi

138 143 107 269 285 268

Razvedeni brakovi

4 15 29 47 46 54

Na 1000 sklopljenih

29 104,9 271 174,7 161,4 201,5


246 220 261 217 119 223

Razvedeni brakovi

42 26 22 42 35 20

Na 1000 sklopljenih

170,7 118,2 84,3 193,5 294,1 89,7

Tabela 4. Broj sklopljenih i razvedenih brakova u Kantonu posavskom u periodu 1996.-2007. godina

10 Stanovništvo Federacije Bosne i Hercegovine 1996-2006, str. 131-133; Kanton posavski u brojkama, Federalni zavod za statistiku, Sarajevo, 2008, str. 8.

11

U Tuzlanskom kantonu, nakon izraženog kolebanja stope divorcijaliteta u periodu 1996-2002. godina, od 2003. do 2007. godine uočavamo kontinuirano smanjivanje ove stope. Godine 2007. ona je bila niža u odnosu na broj razvoda na prostoru Federacije Bosne i Hercegovine 1991. godine i iznosila je 30,1 razvod na 1000 zaključenih brakova.11 Međutim, kada izračunamo prosječan broj razvoda u Tuzlanskom kantonu za period 1996-2007. godina, a koji iznosi 96,26 na 1000 sklopljenih brakova, dolazimo do zaključka da je on veći u odnosu na federalni prosjek u istom periodu od 75,7 razvoda na 1000 sklopljenih brakova, odn. zabilježenu stopu divorcijaliteta na prostoru današnje Federacije 1991. godine od 44,3 razvoda na 1000 sklopljenih brakova.


2245 2310 2237 2261 2644 2365

Razvedeni brakovi

139 274 263 249 277 294

Na 1000 sklopljenih

61,9 118,6 117,6 110,1 104,8 124,3


2619 2650 2598 2950 2467 2781

Razvedeni brakovi

377 319 213 230 180 85

Na 1000 sklopljenih

143,9 120,4 82 78 73 30,1

Tabela 5. Broj sklopljenih i razvedenih brakova u Tuzlanskom kantonu u periodu 1996.-2007. godina.

11 Stanovništvo Federacije Bosne i Hercegovine 1996-2006, str. 134-136; Tuzlanski kanton u brojkama, Federalni zavod za statistiku, Sarajevo, 2008, str. 11.

12

U Zeničko-dobojskom kantonu u periodu od 1996. do 2007. godine dolazilo je do povremenog rasta i smanjenja broja razvedenih brakova. Godine 1996. taj broj je iznosio 21 razvod na 1000 sklopljenih brakova, a 2007. godine 43,4 razvoda na 1000 sklopljenih brakova. Najveći broj razvoda zabilježen je, kao i u Unsko-sanskom i Tuzlanskom kantonu, 2002. godine kada je iznosio 100,2 razvoda na 1000 sklopljenih brakova.12 Prosječan broj razvoda u Zeničko-dobojskom kantonu u posmatranom periodu iznosio je 69,74 na 1000 osnovanih bračnih zajednica, što je za 25,44 razvoda više u odnosu na prosječan broj razvoda na prostoru Federacije BiH 1991. godine.


2907 3000 2918 3080 2676 2488

Razvedeni brakovi

61 191 263 307 197 215

Na 1000 sklopljenih

21 63,7 90,1 99,7 73,6 86,4


2406 2405 2561 2524 2493 2835

Razvedeni brakovi

241 186 145 154 169 123

Na 1000 sklopljenih

100,2 77,3 56,6 61 67,8 43,4

Tabela 6. Broj sklopljenih i razvedenih brakova u Zeničko-dobojskom kantonu u periodu 1996.-2007. godina

12 Stanovništvo Federacije Bosne i Hercegovine 1996-2006, str. 137-139; Zeničko-dobojski kanton u brojkama, Federalni zavod za statistiku, Sarajevo, 2008, str. 10.

13

U Bosansko-podrinjskom kantonu prosječan broj razvoda u periodu od 1996. do 2007. godine iznosio je 90,36 na 1000 sklopljenih brakova. On je dvostruko veći u odnosu na prosječan broj razvoda na prostoru Federacije Bosne i Hercegovine izračunat za 1991. godinu. U odnosu na prosječan broj razvoda u Federaciji Bosne i Hercegovine za period 1996-2007. veći je za 14,66.


263 228 216 223 180 160

Razvedeni brakovi

11 44 35 27 24 9

Na 1000 sklopljenih

41,8 193 162 121,1 133,3 56,3


153 138 157 141 148 162

Razvedeni brakovi

13 7 7 14 4 1

Na 1000 sklopljenih

85 50,7 44,6 99,3 27 6,2

Tabela 7. Broj sklopljenih i razvedenih brakova u Bosansko-podrinjskom kantonu u periodu 1996.-2007. godina 13

U Srednjobosanskom kantonu prosječan broj razvoda u periodu od 1996. do 2007.

godine iznosio je 48,42 na 1000 sklopljenih brakova, što je za 27,28 razvoda manje u odnosu na federalni prosjek za isti period, odn. 4,12 razvoda više u odnosu na 1991. godinu.


1919 2038 1860 1841 1688 1557

Razvedeni brakovi

14 92 91 93 115 130

Na 1000 sklopljenih

7,3 45,1 48,9 50,5 68,1 83,5


1526 1468 1504 1544 1358 1503

Razvedeni brakovi

111 94 56 75 45 43

Na 1000 sklopljenih

72,7 64 37,2 48,6 33,1 28,6

Tabela 8. Broj sklopljenih i razvedenih brakova u Srednjobosanskom kantonu u periodu 1996.-2007. godina 14

13 Stanovništvo Federacije Bosne i Hercegovine 1996-2006, str. 140-142; Bosansko-podrinjski kanton u brojkama, Federalni zavod za statistiku, Sarajevo, 2008, str. 8. 14 Stanovništvo Federacije Bosne i Hercegovine 1996-2006, str. 143-145; Srednjobosanski kanton u brojkama, Federalni zavod za statistiku, Sarajevo, 2008, str. 10.

14

U Hercegovačko-neretvanskom kantonu prosječan broj razvoda u periodu od 1996. do 2007. godina iznosi 32,06 na 1000 sklopljenih brakova. On je za 43,64 razvoda manji u odnosu na prosječan broj razvoda u Federaciji Bosne i Hercegovine u istom periodu, odn. za 12,24 razvoda manji u odnosu na broj razvoda na prostoru današnje Federacije zabilježen 1991. godine.

GODINA 1996 1997 1998 1999 2000 2001

Sklopljeni brakovi

1097 1243 1174 724 1088 1010

Razvedeni brakovi

23 50 35 29 22 23

Na 1000 sklopljenih

21 40,2 29,8 40,1 20,2 22,8


1018 992 1133 1161 1076 1133

Razvedeni brakovi

73 44 26 28 46 13

Na 1000 sklopljenih

71,7 44,4 22,9 24,1 42,8 11,8

Tabela 9. Broj sklopljenih i razvedenih brakova u Hercegovačko-neretvanskom kantonu u periodu 1996.-2007. godina 15

15 Stanovništvo Federacije Bosne i Hercegovine 1996-2006, str. 146-148; Hercegovačko-neretvanski kantn u brojkama, Federalni zavod za statistiku, Sarajevo, 2008, str. 10.

15

Interesantan je podatak da u Zapadno-hercegovačkom kantonu u periodu od 1996. do 2001. godine nije razveden niti jedan brak.16 Prosječan broj razvoda u ovom kantonu za period 1996-2007. iznosi 17,6 na 1000 sklopljenih brakova, te je znantno niži u odnosu na federalni prosjek u istom periodu (za 58,1 razvoda na 1000 sklopljenih brakova), odn. broj razvoda zabilježen 1991. godine (za 26,7 razvoda na 1000 sklopljenih brakova).


413 476 424 255 261 265

Razvedeni brakovi

0 0 0 0 0 0

Na 1000 sklopljenih

0 0 0 0 0 0


237 405 369 415 380 305

Razvedeni brakovi

11 8 12 14 16 13

Na 1000 sklopljenih

46,4 19,8 32,5 33,7 42,1 42,6

Tabela 10. Broj sklopljenih i razvedenih brakova u Zapadno-hercegovačkom kantonu u periodu 1996.-2007. godina

16 Stanovništvo Federacije Bosne i Hercegovine 1996-2006, str. 149-151; Zapadno-hercegovački kanton u brojkama, Federalni zavod za statistiku, Sarajevo, 2008, str. 8.

16

U Kantonu Sarajevo, kao i u većini drugih kantona, uočavamo tendenciju rasta broja razvedenih brakova. Naime, dok se 1996, 1997. i 1998. broj razvoda kretao oko 30 na 1000 sklopljenih brakova, on se 2006. popeo na 94,3 razvoda na 1000 zaključenih brakova. Istina, on je 2007. godine spao na 25,7 razvoda na 1000 sklopljenih brakova, ali nam ovo kratkoročno smanjenje broja razvoda ne daje osnova da osporavamo tendenciju rasta.17 Prosječan broj razvoda u Kantonu Sarajevo za period 1996-2007. godina (67,74 na 1000 sklopljenih brakova) veći je za 23,44 razvoda u odnosu na zabilježen broj razvoda na 1000 sklopljenih brakova na prostoru Federacije Bosne i Hercegovine 1991. godine. Istina, on je nešto manji u odnosu na prosječan broj razvoda na 1000 sklopljenih brakova u Federaciji Bosne i Hercegovine u periodu od 1996. do 2007. (75,7).


2238 2631 2506 2503 2596 2278

Razvedeni brakovi

71 77 73 146 294 275

Na 1000 sklopljenih

31,7 29,3 29,1 58,3 113,3 120,7


2266 2313 2513 2617 2492 2924

Razvedeni brakovi

246 200 172 160 235 75

Na 1000 sklopljenih

108,6 86,5 68,4 61,1 94,3 25,7

Tabela 11. Broj sklopljenih i razvedenih brakova u Kantonu Sarajevo u periodu 1996.-2007. godina

17 Stanovništvo Federacije Bosne i Hercegovine 1996-2006, str. 152-154; Kanton Sarajevo u brojkama, Federalni zavod za statistiku, Sarajevo, 2008, str. 11.

17

U Kantonu 10 također primjećujemo tendenciju povećanja broja razvedenih brakova. Godine 1996. i 1998. stopa divorcijaliteta je bila nulta, 1998. zabilježena su svega 2,5 razvoda na 1000 sklopljenih brakova, da bi se 2007. godine taj broj popeo na 43,32 razvoda na 1000 sklopljenih brakova.18 Ipak, u poređenju sa federalnim prosjekom za period 1996-2007, Kanton 10 ima mali prosječan broj razvedenih brakova (25,17 na 1000 sklopljenih). On je manji i od broja razvoda na prostoru Federacije BiH 1991. godine (za 19,13 razvoda na 1000 sklopljenih brakova).


300 393 382 391 352 315

Razvedeni brakovi

0 1 0 3 3 10

Na 1000 sklopljenih

0 2,5 0 7,7 8,5 31,7


308 333 298 308 276 277

Razvedeni brakovi

16 24 12 6 12 12

Na 1000 sklopljenih

51,9 72,1 40,3 19,5 43,5 43,32

Tabela 12. Broj sklopljenih i razvedenih brakova u Kantonu 10 u periodu 1996.-2007. godina

Razvedeni brakovi prema starosti muža i žene i prosječno trajanje razvedenih brakova

Na osnovu statističkih podataka o broju razvoda braka u korelaciji sa starosnom dobi razvedenih bračnih drugova19, može se zaključiti da se i muškarci i žene najčešće razvode u starosnoj dobi od 40. do 49. godine života. Iza ove slijedi starosna dob od 30. do 34. godine života, s obzirom na učestalost razvoda braka kod muškaraca, odn. starosna dob od 25. do 29. godine života, s obzirom na učestalost razvoda braka kod žena.

Prosječno trajanje svih razvedenih brakova u Federaciji Bosne i Hercegovine u periodu od 2003. do 2006. godine kreće se od 9 do 9,9 godina (vidi tabelu 13).20

Godina Prosječno trajanje razvedenih brakova 2003 9,8 2004 9 2005 9,9 2006 9,8

Tabela 13. Prosječno trajanje razvedenih brakova u Federaciji Bosne i Hercegovine u periodu od 2003. do 2006. godine

18 Stanovništvo Federacije Bosne i Hercegovine 1996-2006, str. 155-157; Kanton 10 u brojkama, Federalni zavod za statistiku, Sarajevo, 2008, str. 10. 19 Stanovništvo Federacije Bosne i Hercegovine 1996-2006, str. 125-127. 20 Ibid, str. 159.

18

Razvedeni brakovi prema trajanju braka

Naredna tabela sadrži podatke o broju razvedenih brakova u Federaciji Bosne i Hercegovine prema intervalima trajanja bračne zajednice.21 Godina Ukupno Do 1

god. 1 - 4 5 – 9 10 - 14 15 - 19 20 - 24 25 +

1996 378 32 68 101 77 43 25 32 1997 1098 61 218 312 185 142 82 98 1998 1163 60 244 283 234 140 97 105 1999 1201 67 305 261 215 172 86 95 2000 1180 75 306 241 200 139 97 122 2001 1286 81 364 233 215 157 106 130 2002 1424 99 395 288 202 167 120 153 2003 1174 83 352 272 164 124 86 93 2004 857 53 310 207 95 73 54 65 2005 966 66 313 232 80 101 79 95 2006 933 62 316 210 103 84 57 101 Tabela 14. Razvedeni brakovi prema trajanju braka u Federaciji Bosne i Hercegovine u periodu od 1996. do 2007. godine

Uočljivo je da je u periodu od 1996. do 1998. godine raskinuto najviše bračnih zajednica koje su trajale od 5 do 9 godina (101 razvod u 1996, 312 u 1997. i 283 u 1998. godini). Od 1999. do 2006. godine razvodi su najučestaliji kod brakova čije je trajanje od 1 do 4 godine (305 razvoda u 1999, 306 u 2000, 364 u 2001, 395 u 2002, 352 u 2003, 310 u 2004, 313 u 2005 i 316 u 2006. godini). Istraživanje uzroka ovih razvoda dalo bi dodatne informacije o razlozima zbog kojih u ovom početnom stadiju bračne zajednice najčešće dolazi do takvih situacija i neslaganja među bračnim partnerima koji dovode do raskida braka. Psiholozi upravo ove početne godine smatraju tzv. kriznim godinama za brak u kojima bračni drugovi, živeći zajedno, upoznaju narav i prirodu jedno drugog. Ukoliko u ovom početnom stadiju braka supružnici ne uspiju međusobnu ljubav i naklonost potvrditi kroz svakodnevni život, uskladiti međusobne potrebe i želje, prilagoditi se jedno drugome, normalno je da će jedno od njih dvoje ili oboje dovesti u pitanje opstanak bračne zajednice sa kojom nisu zadovoljni i u kojoj se ne osjećaju ugodno.

Imajući u vidu tendenciju rasta broja razvoda u našem društvu, kao i činjenicu da do razvoda dolazi najčešće, kao što smo naveli, u intervalu od 1. do 4. godine braka, dakle kod mlađih bračnih parova, smatramo da bi porodična savjetovališta posebnu pažnju trebala usmjeriti na ovu skupinu sa odgovarajućim programima koji bi doprinijeli izgradnji stabilnosti osnovanih bračnih zajednica. Ukoliko Islamska zajednica u BiH poradi na osnivanju porodičnih savjetovališta za svoje članove, njihova bi se djelatnost trebala, po našem mišljenju, fokusirati upravo na ovu skupinu.

21 Ibid, str. 158.

19

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1000

Do 1 god. Od 1. do 4. Od 5. do 9. Od 10. do14.

Od 15. do19.

Od 20. do24.

Više od 25

Grafikon 4. Razvedeni brakovi prema trajanju braka u Federaciji BiH u periodu od 2004. do 2006. godine. Legenda: Zelena linija označava kretanje broja razvoda, prema intervalima trajanja braka, u 2004. godini Plava linija označava kretanje broja razvoda, prema intervalima trajanja braka, u 2005. godini Isprekidana linija označava kretanje broja razvoda, prema intervalima trajanja braka, u 2006. godini Razvodi brakova s djecom I domaće i međunarodno pravo obavezuju državu, odn. njene ovlaštene organe i institucije da osiguraju zaštitu porodice i djeteta. U čl. 2 osnovnih odredbi Porodičnog zakona Federacije Bosne i Hercegovine propisano je da se uređenje odnosa u porodici zasniva, između ostalog, i na “obavezi države da osigura zaštitu porodice i djeteta”. Konvencija o pravima djeteta22, koja ima snagu ustavnih odredaba na osnovu Aneksa Ustava Federacije Bosne i Hercegovine, normira pravo djeteta kojem je privremeno ili trajno uskraćena roditeljska sredina, ili koje zbog svoje dobrobiti ne može u njoj ostati, pravo na posebnu zaštitu i pomoć države. Takva zaštita može uključivati, prema tekstu Konvencije, smještaj kod hranitelja, kafalu prema islamskom pravu, usvojenje ili, po potrebi, smještaj u odgovarajuće ustanove za brigu o djeci (čl. 20).

I pored obaveze koju ima država da osigura potrebne mjere zaštite djeteta, neosporno, najznačajniji vid zaštite jeste onaj koji se ostvaruje o okviru porodice. Roditelji su oni koji su najpozvaniji da štite svoje dijete, da se brinu o njegovom podizanju i odgoju. S obzirom na prirodnu vezu između roditelja i djece, od njih se očekuje da će na najbolji način štititi svoje potomstvo i stvarati uvjete za njihovo pravilno podizanje i vaspitanje.23 Roditeljska ljubav i požrtvovanost prema djetetu ne može biti zamijenjena istinski bilo kojim drugim oblikom zaštite, a miran i stabilan roditeljski dom nekom drugom sredinom za življenje.

22 Konvencija je usvojena 20. novembra 1989. godine, a stupila na snagu 2. septembra 1990. godine. Od svih međunarodnih dokumenata ova konvencija u oblasti roditeljskog prava ima najveći značaj, pošto normira niz dječijih prava, ali i obavezu država potpisnica na njihovo poštovanje (N. Traljić, S. Bubić, nav. dj., str. 97). 23 Ibid.

20

Stoga se, kada govorimo o problemu razvoda braka, neminovno postavlja pitanje implikacija koje on ima na razvoj djeteta, njegovo odrastanje, podizanje i vaspitanje. Premda se u nekim udžbenicima porodičnog prava navodi da je razvod braka u kome su teško poremećeni odnosi između bračnih drugova bolje rješenje i za samo dijete, jer u tom slučaju neće biti izložen stalnim svađama i sukobljavanjima svojih roditelja, niti će biti svjedok uvreda i ponižavanja koje jedan roditelj trpi od drugoga, činjenica je da on nanosi bol djetetu i stavlja ga u izrazito nepovoljnu životnu situaciju da faktički odrasta uz jednog ili, u pojedinim slučajevima, bez ijednog roditelja. Naime, u većini slučajeva, prilikom razvoda braka dijete se povjerava jednom od roditelja, uglavnom majci. Podizanje i odgoj djeteta težak je i odgovoran zadatak za oba roditelja, a kamoli za jednoga. Majka nije u stanju nakon razvoda učiniti za svoje dijete onoliko koliko je to mogla prije razvoda, a otac, najčešće, ne pruža onu pažnju djetetu koju je pružao prije razvoda. Dakako da to ostavlja posljedice na djecu i njihov razvoj.24

Istraživanja iz oblasti socijalnog rada pokazuju da se u praksi sve više susreću djeca i mladi koji pokazuju određene teškoće koje se mogu povezati sa razvodom njihovih roditelja, pa čak i odrasle osobe za koje se može pretpostaviti da je razvod na njih ostavio dugotrajne posljedice. Ranije se smatralo da razvod braka predstavlja stresan događaj za djecu koji, ipak, ne ostavlja trajne posljedice, jer ga ona vremenom prihvataju. Većina djece uspješno se prilagođava na ovu promjenu u svom i životu svojih roditelja i odrastaju u zdrave ličnosti. Međutim, dio djece doživljava emotivne teškoće, a posljedice razvoda prate ih i u odrasloj dobi. Novija istraživanja pokazuju da učinci razvoda mogu biti dugotrajni i traumatski. Trauma je ovdje određena kao stanje hroničnog stresa. Djeca mogu djelovati kao da nemaju poteškoća, ali sa odrastanjem i stupanjem u socijalne odnose, ona odražavaju osjećanja koja su povezana sa razvodom roditelja.25

O ovim saznanjima morali bi povesti računa roditelji koji zbog bračnih nesuglasica posežu za razvodom braka, kao i državni, odn. društveni organi koji su ovlašteni da rješavaju sporove između članova porodice i pružaju pomoć i zaštitu pravima i interesima djeteta, a to su, prema zakonu, centar za socijalni rad kao organ starateljstva, sud i osoba ovlaštenja za posredovanje u bračnim sporovima.

Nažalost, podaci o razvodima brakova u Federaciji Bosne i Hercegovine u periodu 1996-2006. godina govore o tome da se, u velikom procentu, radi o brakovima sa djecom. Od 1996. do 2004. godine riječ je o preko 50% razvoda sa djecom, 2005. godine riječ je o 47,72% razvoda, a 2006. 39,12% razvoda.26

U svom vrijednom istraživanju pod naslovom Razvojne tendencije naše porodice s posebnim osvrtom na sudsku brakorazvodnu praksu (1973) dr. Alija Silajdžić je ustanovio da je u Bosni i Hercegovini prisutan trend povećanja broja razvoda brakova sa djecom. Na osnovu istraživanja brakorazvodnih spisa u devet okružnih sudova (Banja Luka, Bihać, Brčko, Doboj, Mostar, Prijedor, Sarajevo, Travnik, Tuzla) on je došao do rezultata da je 1946. godine procenat razvedenih brakova sa djecom bio 32,4%, 1953. godine on je iznosio 34,8%, a 1963. godine 45,3%. Iz podataka koje smo naveli za period 1996-2006 vidljivo je da je trend povećanja broja razvedenih brakova sa djecom nastavljen. Upadaju u oči podaci da među razvedenim brakovima

24 A. Silajdžić, nav. dj., Svjetlost, Sarajevo, 1973, str. 166. 25 Vidi: T. Prekodravac i M. Smerić Pecigoš, “Izobrazba iz obiteljske medijacije – prva iskustva u Hrvatskoj”, Ljetopis studijskog centra socijalnog rada, 2005, 12 (2), 377-383; B. Franz Sladović, “Obilježja obiteljske medijacije”, Ljetopis studijskog centra socijalnog rada, 2005, 12(2), 301-318 (dostupno na: http://www.dpp.hr/hr/modus2.php?kateg=3 ). 26 Stanovništvo Federacije Bosne i Hercegovine 1996-2006, str. 160.

21

u posmatranom periodu ima i onih sa troje, četvoro, pa čak i petoro i više djece. Ovdje ističemo podatke o 58 razvedenih brakova sa troje djece 2002. godine, 10 razvedenih brakova sa četvero djece 2000. godine i 6 razvedenih brakova sa petero i više djece također 2000. godine. Ukupan broj djece iz razvedenih brakova u naznačenom periodu je 12 892.27 Detaljni podaci o razvedenim brakovima sa djecom navedeni su u tabelama 15. i 16. God. Ukupan

broj razvoda

Bez djece

Jedno Dvoje Troje Četvoro Petoro i više

Nepoznato Ukupan broj djece

1996 378 173 131 61 9 1 - 3 381 1997 1098 444 394 213 40 4 1 2 1311 1998 1163 468 397 235 51 6 5 1 1388 1999 1201 469 388 290 41 9 2 2 1460 2000 1180 512 355 244 52 10 6 1 1398 2001 1286 572 385 267 48 8 4 2 1511 2002 1424 668 419 270 58 8 1 - 1612 2003 1174 542 327 251 43 6 3 2 1275 2004 857 411 243 170 24 7 1 1 877 2005 966 505 268 162 24 4 3 - 969 2006 933 568 211 120 32 1 1 - 800 Tabela 15. Razvedeni brakovi prema broju izdržavane djece iz ovog braka u Federaciji Bosne i Hercegovine u periodu od 1996. do 2006. godine God. Procenat

razvedenih brakova sa

djecom

God. Procenat razvedenih brakova sa

djecom 1996 54,23% 2002 53,09% 1997 59,56% 2003 53,83% 1998 59,76% 2004 52,04% 1999 60,95% 2005 47,72% 2000 56,61% 2006 39,12% 2001 55,52%

Tabela 16. Procenat razvedenih brakova sa djecom

27 Za određeni, manji broj razvoda ne postoje statistički podaci o broju djece iz ovih brakova.

22

Razvedeni brakovi sa djecom

0

10

20

30

40

50

60

70

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Razvedeni brakovi sa djecom

Grafikon 5. Udio razvedenih brakova sa djecom u odnosu na ukupan broj razvoda u Federaciji Bosne i Hercegovine u periodu od 1996. do 2006. godine Kojim subjektima bivaju povjerena djeca iz razvedenih brakova Prema odredbama Porodičnog zakona Federacije Bosne i Hercegovine, supružnici koji se razvode mogu se dogovoriti o ostvarivanju roditeljskog staranja nad djetetom. Sporazum se može postići u postupku posredovanja (arbitraže) koji je obavezan preduvjet pokretanja postupka za razvod braka, i to za one bračne drugove koji imaju djecu (čl. 44/1, čl. 45/1). Posredovanje obavljaju fizička i pravna lica ovlaštena od federalnog ministra rada i socijalne politike (čl. 45/2). Sporazum obuhvata pitanja s kim će maloljetno dijete ili dijete nad kojim se ostvaruje roditeljsko staranje živjeti nakon razvoda braka, odnosa sa roditeljem sa kojim neće živjeti, izdržavanja djeteta i druge sadržaje roditeljskog staranja (čl. 50/1). Ukoliko bračni drugovi ne uspiju postići sporazum, odn. ako postignuti sporazum ne odgovara interesima djeteta, organ starateljstva na zahtjev ovlaštenog lica za posredovanje ili po službenoj dužnosti odlučuje o ovim pitanjima (čl. 50/2). Istražujući podatke o razvedenim brakovima, s obzirom na subjekte kojima djeca iz tih brakova bivaju dodijeljena na izdržavanje, u periodu 1996-2006. godina, dolazimo do zaključka da ona bivaju povjerena slijedećim subjektima:

a) ženi b) mužu c) mužu i ženi d) drugim licima e) ustanovama za brigu o djeci.

U daleko najvećem broju slučajeva djeca bivaju dodijeljena majci. Navest ćemo procente za samo tri godine: 1996. godine u 78,05% slučajeva razvoda brakova sa djecom, ona su dodijeljena majci, 2001. godine u 76,33% slučajeva, a 2006. godine u 75,89% slučajeva.28

28 Stanovništvo Federacije Bosne i Hercegovine 1996-2006, str. 163-164.

23

U manjem broju slučajeva razvoda brakova sa djecom, ona bivaju dodijeljena ocu: 1996. godine u 17,56% slučajeva, 2001. godine u 19,05% slučajeva, a 2006. godine u 18,36% slučajeva.29

U određenom, malom broju slučajeva djeca bivaju dodijeljena majci i ocu: 1996. godine u 3,9% slučajeva, 2001. godine u 3,92% slučajeva, a 2006. godine u 4,11% slučajeva razvoda.30

U veoma malom broju slučajeva razvoda, djeca bivaju dodijeljena drugim licima ili ustanovi za brigu o djeci. Tako npr. 1996. godine nije bilo takvih slučajeva, 2001. godine bilo je 0,7% takvih slučajeva, a 2006. godine u 1,1% slučajeva.31

Djeca su dodijeljena … God. Ukupan

broj razvoda

Nema izdržavane

djece

Mužu Ženi Mužu i ženi

Drugim licima

Ustanovi Ostale kombinacije

1996 378 173 36 160 8 - - 1 1997 1098 444 141 482 28 1 - 2 1998 1163 468 157 504 32 - 2 - 1999 1201 469 137 562 29 2 - 2 2000 1180 512 144 488 32 - 1 3 2001 1286 572 136 545 28 2 3 - 2002 1424 668 166 556 30 1 2 1 2003 1174 542 128 484 19 - 1 - 2004 857 411 96 331 16 1 1 1 2005 966 505 101 347 11 - 1 1 2006 933 568 67 277 15 2 2 2 Tabela 17. Razvedeni brakovi prema subjektu kojem su djeca povjerena u Federaciji Bosne i Hercegovine u periodu od 1996. do 2006. godine

29 Ibid. 30 Ibid. 31 Ibid.

24

0

100

200

300

400

500

600

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Otac

Majka

Majka i otac

Grafikon 6. Povjeravanje djece a) majci, b) ocu i c) majci i ocu kod razvoda braka u Federaciji Bosne i Hercegovine u periodu od 1996. do 2006. godine Nakon iščitavanja ovih podataka, neminovno se nameće nekoliko pitanja.

Prvo, zašto se djeca u tri četvrtine brakorazvodnih slučajeva povjeravaju majci? Zar se i otac ne može brinuti i starati o svojoj vlastitoj djeci?

Drugo, da li se time otac stavlja u neravnopravan odnos u odnosu na majku? Treće, stavlja li se time majci veći teret u odnosu na oca, obzirom na činjenicu da onaj

roditelj koji se stara o djetetu , podiže ga i odgaja, faktički najviše podnosi i teret njegovog izdržavanja? Samohrane majke su prinuđene da se zaposle kako bi mogle izdržavati sebe i svoju djecu, a u isto vrijeme brinuti se o podizanju i odgoju djeteta i održavanju domaćinstva. Ne posjedujemo egzaktne podatake koji bi nam mogli pomoći u davanju odgovora na pitanje zašto se u daleko najvećem broju slučajeva djeca povjeravaju majci. Do tih podataka moglo bi se doći jedino istraživanjem dokumentacije o bračnim sporovima na sudovima.

Moguće je pretpostaviti da se radi, prije svega, o insistiranju majke, zbog njene požrtvovanosti u odnosu na dijete, da joj se dijete povjeri na staranje. Majka je ta koja nosi i rađa dijete, te je prirodno više požrtvovana u odnosu na njega, a sem toga neophodna je djetetu u prve dvije godine života zbog dojenja. Ona je prirodno više vezana i za domaćinstvo i kućne poslove od muškarca, čak i u suvremenim uslovima života.

25

Razvedeni mješoviti brakovi Prema podacima kojima raspolažemo32, od 1998. do 2007. godine gotovo kontinuirano se smanjuje broj sklopljenih mješovitih brakova u Federaciji Bosne i Hercegovine u odnosu na 1991. godinu, kada u Republici Bosni i Hercegovini, od ukupnog broja sklopljenih brakova 10,6% otpada na mješovite brakove. Tako je procenat od 6,9% mješovitih brakova koliko je zaključeno 1998. godine u Federaciji sveden na 4,9% 2007. godine (vidi slijedeću tabelu).

God. Ukupan broj sklopljenih brakova

Sklopljeni mješoviti brakovi

%

1998 14 921 1031 6,9 1999 14 285 955 6,7 2000 13 894 808 5,8 2001 12 758 718 5,6 2002 12 889 745 5,8 2003 13 102 675 5,2 2004 13 695 651 4,8 2005 13 620 691 5,1 2006 13 012 608 4,7 2007 14 808 731 4,9

Tabela 18. Ukupan broj sklopljenih brakova i zaključeni mješoviti brakovi u Federaciji Bosne i Hercegovine u periodu od 1998. do 2007. godine

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

16000

18000

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Sklopljeni mješoviti brakovi

Sklopljeni brakovi

Grafikon 7. Ukupan broj sklopljenih brakova i zaključeni mješoviti brakovi u Federaciji Bosne i Hercegovine u periodu od 1998. do 2007. godine

32 Ibid, str. 120.

26

U ukupnom broju razvoda u periodu 1996-2006. godina u znatnijem procentu učestvuju i razvodi brakova supružnika različite etničke, odn. religijske pripadnosti. Taj se procenat kreće od 9,6% od ukupnog broja razvoda u Federaciji BiH 2003. godine do 12,4% 1996. i 1999. godine. Potpuni podaci33 su navedeni u slijedećoj tabeli.

God. Ukupan broj razvoda

Razvodi mješovitih brakova

%

1996 378 47 12,4 1997 1098 120 10,9 1998 1163 142 12,2 1999 1201 149 12,4 2000 1180 132 11,2 2001 1286 125 9,7 2002 1424 148 10,4 2003 1174 113 9,6 2004 857 97 11,3 2005 966 105 10,9 2006 933 93 10

Tabela 19. Ukupan broj razvoda i broj razvedenih mješovitih brakova u Federaciji Bosne i Hercegovine u periodu od 1996. do 2006. godine

Nas ovdje posebno interesira da li do razvoda mješovitih brakova dolazi češće nego kod etnički, odn. religijski homogenih brakova. Na ovo pitanje možemo odgovoriti samo ukoliko usporedimo podatke o procentima razvedenih mješovitih brakova sa postotcima razvedenih etnički homogenih brakova. Podatke navodimo u slijedećim tabelama.

God. Sklopljeni mješoviti brakovi

Razvedeni mješoviti brakovi

%

1998 1031 142 13,77 1999 955 149 15,60 2000 808 132 16,34 2001 718 125 17,41 2002 745 148 19,87 2003 675 113 16,74 2004 651 97 14,90 2005 691 105 15,20 2006 608 93 15,30

Tabela 20. Procenat razvedenih mješovitih brakova u Federaciji Bosne i Hercegovine u periodu od 1998. do 2006. godine

33 Ibid, str. 165.

27

God. Sklopljeni

homogeni brakovi Razvedeni homogeni

brakovi %

1998 13 890 1021 7,35 1999 13 330 1052 7,89 2000 13 086 1048 8 2001 12 040 1161 9,64 2002 12 144 1276 10,51 2003 12 427 1061 8,54 2004 13 044 760 5,83 2005 12 929 861 6,66 2006 12 404 840 6,77

Tabela 21. Procenat razvedenih etnički homogenih brakova u Federaciji Bosne i Hercegovine u periodu od 1998. do 2006. godine Iz priloženih podataka da se zaključiti da do razvoda mješovitih brakova dolazi gotovo dvostruko češće nego do razvoda homogenih brakova, što govori da ovi brakovi imaju jedan razarajući faktor više u odnosu na homogene faktore, a radi se o razlici u religijskoj, odn. nacionalnoj pripadnosti. Godine 2004, 2005. i 2006. procenat razvedenih mješovitih brakova je dva i više puta veći od procenta razvedenih homogenih brakova.

28

Zaključci

Obradom i analizom prikupljenih statističkih podataka o razvedenim brakovima u Federaciji Bosne i Hercegovine u periodu od 1996. do 2007. godine došli smo do slijedećih zaključaka:

1. U Federaciji Bosne i Hercegovine u periodu od 1996. do 2007. godine prisutna je

tendencija blagog porasta broja razvedenih brakova; 2. U Federaciji Bosne i Hercegovine u periodu od 1996. do 2007. godine došlo je do

porasta broja razvedenih brakova u odnosu na 1991. godinu; 3. Od ukupnog broja razvedenih brakova u Federaciji Bosne i Hercegovine, u periodu od

1998. do 2007. godine, u prosjeku 76,6% otpada na razvode između supružnika bošnjačke nacionalnosti. Otuda i stope divorcijaliteta koje se odnose na razvode supružnika Bošnjaka veoma malo odstupaju od stopa divorcijaliteta koje se odnose na ukupan broj razvoda.

4. U svim kantonima Federacije Bosne i Hercegovine, u posmatranom periodu od 1996. do 2007. godine, uočena je tendencija manjeg ili većeg porasta broja razvoda, izuzev u Hercegovačko-neretvanskom kantonu, gdje nije dolazilo do drastičnog povećavanja ili smanjivanja stope divorcijaliteta.

5. Do razvoda braka najčešće dolazi u starosnoj dobi od 40. do 49. godine života; 6. Do razvoda braka najčešće dolazi u intervalu od 1. do 4. godine braka. 7. Razvedeni brakovi sa djecom učestvuju u velikom procentu u odnosu na ukupan broj

razvedenih brakova. Od 1996. do 2004. godine riječ je o preko 50% razvoda sa djecom, 2005. godine riječ je o 47,72% razvoda, a 2006. 39,12% razvoda.

8. Djeca iz razvedenih brakova bivaju povjerena slijedećim subjektima na staranje: majci, ocu, majci i ocu zajedno, drugim licima i ustanovama za brigu o djeci. U tri četvrtine brakorazvodnih slučajeva djeca bivaju povjerena majci.

9. U ukupnom broju razvoda u periodu 1996-2006. godina u znatnijem procentu učestvuju i razvodi brakova supružnika različite etničke, odn. religijske pripadnosti. Taj se procenat kreće od 9,6% od ukupnog broja razvoda u Federaciji BiH 2003. godine do 12,4% 1996. i 1999. godine.

10. Do razvoda mješovitih brakova dolazi gotovo dvostruko češće nego do razvoda etnički, odn. religijski homogenih brakova.

29

IZVORI I LITERATURA

1. Bosansko-podrinjski kanton u brojkama, Federalni zavod za statistiku, Sarajevo, 2008. 2. Demografska statistika 1998, Federalni zavod za statistiku, Sarajevo, maj 2000. 3. Demografska statistika 1999, Federalni zavod za statistiku, Sarajevo, juli 2000. 4. Demografska statistika 2000, Federalni zavod za statistiku, Sarajevo, juni 2001. 5. Demografska statistika 2001, Federalni zavod za statistiku, Sarajevo, avgust, 2002. 6. Demografska statistika 2002, Federalni zavod za statistiku, Sarajevo, juni 2003. 7. Demografska statistika 2003, Federalni zavod za statistiku, Sarajevo, juni 2004. 8. Demografska statistika 2004, Federalni zavod za statistiku, Sarajevo, juni 2005. 9. Demografska statistika 2005, Federalni zavod za statistiku, Sarajevo, juni 2006. 10. Demografska statistika 2006, Federalni zavod za statistiku, Sarajevo, juli 2007. 11. Demografska statistika 2007, Federalni zavod za statistiku, Sarajevo, juni 2008. 12. Federacija Bosne i Hercegovine u brojkama, Sarajevo, 2008. 13. Gonzalez, Libertad i Viitanen, Tarja K., The Effect of Divorce Laws on Divorce Rates in

Europe, oktobar 2006. (dostupno na: http://ideas.repec.org/p/iza/izadps/dp2023.html). 14. Hercegovačko-neretvanski kanton u brojkama, Federalni zavod za statistiku, Sarajevo,

2008. 15. Kanton 10 u brojkama, Federalni zavod za statistiku, Sarajevo, 2008. 16. Kanton posavski u brojkama, Federalni zavod za statistiku, Sarajevo, 2008. 17. Kanton Sarajevo u brojkama, Federalni zavod za statistiku, Sarajevo, 2008. 18. Porodični zakon Federacije Bosne i Hercegovine, Službene novine Federacije Bosne i

Hercegovine, XII, br. 35, 20.6.2005. 19. Prekodravac, T. i Smerić Pecigoš, M., “Izobrazba iz obiteljske medijacije – prva iskustva

u Hrvatskoj”, Ljetopis studijskog centra socijalnog rada, 2005, 12 (2) (dostupno na: http://www.dpp.hr/hr/modus2.php?kateg=3 ).

20. Silajdžić, Alija, Razvojne tendencije naše porodice s posebnim osvrtom na sudsku brakorazvodnu praksu, Svjetlost, Sarajevo, 1973.

21. Sladović, B. Franz, “Obilježja obiteljske medijacije”, Ljetopis studijskog centra socijalnog rada, 2005, 12(2) (dostupno na: http://www.dpp.hr/hr/modus2.php?kateg=3 ).

22. Srednjobosanski kanton u brojkama, Federalni zavod za statistiku, Sarajevo, 2008. 23. Stanovništvo Federacije Bosne i Hercegovine 1996-2006, Federalni zavod za statistiku,

Sarajevo, maj 2008. 24. Stanovništvo: procjena sredinom godine i prirodno kretanje, (dostupno na:

http://www.fzs.ba/Dem/Vital/VitalnaBos.htm, 7.11.2008. 25. Statistički godišnjak/ljetopis Federacije Bosne i Hercegovine, Federalni zavod za

statistiku, Sarajevo, 2007, str. 61. 26. Traljić, Nerimana i Bubić, Suzana, Porodično pravo, Magistrat, Sarajevo, 2001 27. Tuzlanski kanton u brojkama, Federalni zavod za statistiku, Sarajevo, 2008. 28. Unsko-sanski kanton u brojkama, Federalni zavod za statistiku, Sarajevo, 2008. 29. Zapadno-hercegovački kanton u brojkama, Federalni zavod za statistiku, Sarajevo, 2008. 30. Zeničko-dobojski kanton u brojkama, Federalni zavod za statistiku, Sarajevo, 2008.

.

Documents

Tendencije Razvoda Braka u Fbih - Nedim Begovic