Tasavvufta Ruya

7/27/2019 Tasavvufta Ruya

1/21

Hitit niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, 2011/1, c. 10, say: 19, ss. 93-113.

Hitit niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, 2011/1, c. 10, say: 19

TASAVVUF TERBYEDE RYNIN DEER

Blent AKOT

zet

Bu makale, mutasavvflarn grleri dorultusunda rynn deerini ele almaktadr. alma, giri,

blm bal ve sonutan mteekkildir. Makale giriinde yet ve hadslerle birlikte ry kavra-m tanmlanmaktadr. Birinci blmde ry eitlerinden bahsedilirken ikinci blmde tasavvufliteratrnde ry olay mutasavvflarn grleriyle beraber verilmektedir. Sonrasnda sf eiti-minde rynn rol ve ry yorumunun tasavvuf adan nemine deinilmektedir. Son blmdemrdlerin grdkleri ve mridleri tarafndan yorumlanm rylardan rnekler verilirken; sonublmnde tasavvuf literatrde rynn deeri ve ne anlam ifade ettii ortaya konulmaya all-maktadr.

Anahtar kelimeler: Ry, ry yorumu, tasavvuf, mrid ve mrd.

Abstract

The Value of Dream in Sf Training

This study discusses the value of dream according to views of sfs. It consists of an introduction,three parts and a conclusion. In introduction, the concept of dream is defined in the light of Quranicverses and hadiths. While the types of dream are mentioned in the first part, dream in sfsm ispresented according to views of sfs. Afterwards, the role of dream in sf training and the impor-

tance of dream interpretation in Sufism are touched on. In the last chapter, the examples of dre-ams had by sf followers and interpreted by their guides are given. In the coclusion the value ofdream and its importence in Sufism tried to be presented.

Key words: Dream, dream interpretation, sf, guide, follower.

1. Giri

Ry kelimesi, Arapada ra-e-ye fiil kknden falakalbnda bir mastarolup uykuda bir eyi grmek demektir. sim olarak da uykuda grlen eymanasna gelir.1 Ry, kavram olarak bir kimsenin uyku srasnda zihnindengeen hayal dizisine, kiinin uyku halinde grd eye ve uykuda bir ey

Yrd. Do. Dr., Bitlis Eren . Fen Edebiyat Fakltesi Sosyoloji Blm, [email protected].

1 Ebul-Fazl Muhammed b. Mkerrem b. Ali el-Ensr bn Manzr, Lisnul-Arab, Daru Sadr,Beyrut 1990, c. 14, s. 297.


2/21

94 | Yrd.Do. Dr. Blent AKOT


grmesine denir.2

Uyku ve ry, insan vasflardan olmas itibariyle Kurn- Kermde bahiskonusu edilmitir. Kurn- Kermde ry anlamnda hulm3, adas4, menam5,ehdis6ve br7 kelimeleri gemektedir. Dorudan ya da dolayl olarak SafftSresi, 48, 68. ve 102-106. yetler; Fetih Sresi, 27. yet; Yusuf Sresi, 4-6, 42-44,47-49. ve 100-101. yetler ile sr Sresi 60. yette ry ve yorumundan bahse-dilmektedir.

Mfessir Rz, Safft Sresinde8bahsedilen brahimn grd rynnbalayc bir delil olmadn savunmutur. Eer yle olsayd, ryda emredi-

leni yapmak iin oluna danmasna gerek olmazd. Hem Hz. brahim, ryy gece st ste grdkten sonra uygulamt. Rz,balayc bir delil olmama-sna ramen, Hz. brahimin srf ryda grd bir emirle olunu kesmeyekalkmasnn sebebinin, rysnn ak bir vahiy ile desteklenmesi9 olduunusylemektedir.

Mfessir Mcahid de Fetih Sresindeki 27. yetin10 nzul sebebiyle ilgiliolarak unlar nakletmektedir:

Hz. Peygamber, Hudeybiyede bulunduu srada, rysnda kendisiyle as-habnn Mekkeye gven iinde balar tra edilmi ve salar ksaltlm ola-rak girdiklerini grmt. Hz. Peygamber, kurbanlar Hudeybiyede kesinceashabndan bazlar ryn nerede kald ey Allahn elisi? dediler. Bunun

zerine bu yet-i kerme nazil oldu.11

Alsye gre ry, Hakk olan idrktir. O, uyuyan kiinin kendi iindeduyduu grme, iitme, tat alma ve dier alglamalarn aynen devam ettiini

2 Halil b. Ahmed el-Ferahid, Kitbul-Ayn, Darul-hyit-Turasil-Arab, Beyrt 2005, s. 328.

3 Buhari, Tabir, 3, 4, 10, 14; Bedul-Halk, 11; Tbb, 39; Mslim, Ry, 201; Ebu Davud, Edeb, 88;Tirmz, Ry, 5; Muvatta, Ry, 4; Ahmed b. Hanbel, c. 5, ss. 296, 300, 305, 310

4 Yusuf, 12/44.

5 el-Enfal, 8/43; en-Nebe, 78/9.

6 et-Tahrim, 66/3.

7 Yunus, 10/64.

8 Evladm dedi, ben rymdaseni boazlamaya giritiimi gryorum, nasl yaparz bu ii,sen ne dersin bu ie! es-Safft, 37/102-106.

9 Fahruddin er-Raz, Tefsirul-Kebir, Tahran, ts., c. 26, s. 157.

10 Allah, Reslnn rysn elbette doru karacaktr el-Feth, 48/27.

11 Abdulfettah el-Kad, Esbab- Nuzul, ev.: Salih Akdemir, Fecr Yay., Ankara 1986, ss. 356-357.


3/21

Tasavvuf Terbiyede Rynn Deeri| 95


belirtir.12Kelamclar ise ryy btl hayaller olarak adlandrp, bir kimseninuykuda tahayyul ettii eyin gzle idrak eklinde bir iitme gibi alglanmasnn

btl olduunu sylemilerdir. Bu adan ryda grlenlerin, ya gerektengrnd gibi ya da ona grnt ve sz bakmndan benzer baka bir eye iaret edebilebileceini savunurlar.13

Peygamber Efendimiz, ryya ok nem verir, her gn bir araya geldiiashabna, ry gren kimse olup olmadn sorarlard.14 Hz. Peygamber, riva-yet edilen bir hadsinde ry konusunda yle buyurmaktadr: Rya k-smdr: Biri salih rya olup Allahtan mjdedir. Dieri, eytann verdii h-

zndr. ncs,kiinin kendi kendine konutuu eylerdendir

. Biriniz ho-

lanmad bir ey grrse hemen kalkp namaz klmal ve onu kimseye syle-memelidir. 15

Hads-i erften de anlalaca zere grlen rylar, kategoride de-erlendirebiliriz.

1. Rahmn Rylar: Bu tr ry sahipleri kendilerine misl sretler ek-linde ulaacak ilh bilgileri, rhn tecellleri ve Hakk telkinlerini me-lekler araclyla alrlar. Bunlara sdk rylar/mbeirt denilir.Bunlar aktr, ou zaman tbire ihtiya duyulmadan yol gster icizellik tar.

2.

eytn Rylar:Bu rylar adsu ahlm, yni karmakark mnszbo eylerdir ki,bunlar anlatmak ve tbir etmek tavsiye edilmez.

3. Hadsn-Nefs:Kiinin hayl ve kuruntularndan ya da kendi kendisiy-le konumasndan oluan nefsnrylar.16

Hads metninde geen ry eitleri yannda bir drdncnn de adas (kark ryalar) olduu sylenmitir.17 Btn bu rivyetlerden ve yetlerden18

12 Ebul-Fadl ihbddn es-Seyyid Mahmud el-ls, Ruhul-Mean fi TefsirilKurnil-Azm,Matbaay- Kbra, Msr H. 1301, c. 3, s. 242.

13 ls, age, c. 12, s. 182.

14 Buhr, Bedul-vahy, 1; Mslim, man, 73; Tirmz,Menkb, 7; Ahmed b. Hanbel,Msned, 6,153, 232.

15 Buhr, Tabr, 26; Mslim, Ry, 6; Tirmiz, Ry, 1, 7, 10; bn Mce, Ry, 3; Drim, Ry,6; bn Hanbel, 3, 395.

16 Buhr, Tabr, 26.

17 Bedruddin Mahmud b. Ahmed el-Ayn, Umdetul Kari fi erhi Sahih-i Buhari, Kahire, ts., c. 24,s. 154.


4/21



anlald zere mesaj ieren rylar, sdk rylardr. Zira Hz. Peygamber birhads-i erflerinde Ry Allahtan, hulm ise eytandandr. buyurarak19sdkryy ifade etmektedir. amz tefsircilerinden Tantav de sdk ry zerin-de durarak onu u ekilde izah etmektedir: Sdk ry,beden sakin olduun-da, kendisine hayvan arzular ve fke kuvveti galip gelmediinde, midesindeoka yemek bulunmadnda grlr. Byle bir kii, rysnda akl leminden

baz bilgiler grr. Kendisine gelen bu yce manalar grntler halinde alr,bunlar his lemindeki grntlere evirir. Bu grntler bazen gzel manzara-lar, bazen de hal ve gelecekten haber veren, derli toplu manalar ieren remizlerve yumuak, gzel szler olabilir.20

Sdk ry rnei olarak ezan gsterilebilir.21Sdk ryy Hz. Peygamber,nbvvetin krk alt cznden biri olarak belirtmitir.22 Ancak buradan, sdkrynn peygamberliin bir paras olarak kald, peygamberlik kadar kuvvet-li bir mahiyet tad neticesi karlmamaldr . Aksi takdirde sdk ryyvahiy ve nass derecesine karm oluruz ki, bu ok tehlikelidir.23Sdk ry ya

bir uyar nitelii tar ya da bir mjde ierir .24Yine sdk ry, bir ilham daolabilir ve az grlr.25

Burada bilinmesi gereken husus, korkutucu olarak da nitelendirilen birry trnn esas olarak uyarc mahiyette kabul edilmesidir. nk korkut-ma, holanlmayan ve beenilmeyen rylarn vukuunu gerekli klmaz. Uyarc

18 Kurn- Kermde ry hakkndaki yet melleri unlardr:Gayba dair bilgi veren rynnileride dorulanmas bk. el-sr, 17/60);Yavrucuum! Ryda seni kestiimi gryorum;bir dn ne dersin?. . . es-Safft, 37/105;Andolsun ki, Allah Tel, , elisinin rysn do-ru kard. el-Feth, 48/27. Kurn- Kermde ry konusu ile ilgili daha geni bilgi iin bk.Bnyamin Akaln, Kurn- Kermde Ry Kavram, Baslmam Yksek Lisans Tezi, Marma-ra niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, stanbul 1996, s. 29; Muhsin Demirci, Vahiy Gerei,MFV. Yay., stanbul 1992, s. 25.

19 Buhari, Tabir, 3, 4, 10, Bedul-Halk, 11, Tbb, 39, Mslim, Rya, 201, Ebu Davud, Edep, 88,Tirmz, Ry, 5, Muvatta, Ry, 4; Ahmet b. Hanbel, c. 5, ss. 296, 300, 305, 310.

20 Tantv, el-Cevahir fi Tefsiril-Kurnil Kerim, Msr 1350 H., c. 7, s. 27.

21 Ebu Davut, Salat, 28; bn Mace, Ezan, 1; Darmi, Salat, 3; Ahmet b. Hanbel, 4/43.

22 Buhari, Tabir, 3, 4; bn Mace, Ry, 1; Drm, Rya, 6; Muvatta, Rya, 1; Ahmet b. Hanbel, c.3, ss. 126, 135, 149, 257, 5, 50, 454.

23 Zeynuddin Ahmed b. Ahmed ez-Zebd,Sahih-i Buhari Muhtasar Tecrid-i Sarih Tercmesi, ev.:Kamil Miras, DB. Yay., Ankara 1984, c. 12, s. 273.

24 bn Srn,Muntehabul-Kelam, Khire 1329 H., c. I, s. 3.

25 Selami Mnir Yurdatap, slam Dininde Ry ve Ry Tabirleri, stanbul 1973, s. 15.


5/21



anlamdaki korkutma ve beenilmeyen rydan murat edilen, rynn zhirininonunla ilgili yaplan tabirden daha umumi olmasdr .26

Peygamberimizden yaplan rivayetlerde iyi ry gren kiiye AllahTelya hamd etmesi ve bakasna anlatmamas tavsiye edilirken; kt rygrenlerin ise rynn errinden Allaha snmas ve rysn kimseye anlat-mamas istenmitir. nk bu tr rylar, eytandandr.27

Tasavvuf literatrnde ise, uykuda btn his ve uur hallerinin tamamenyok olmad bir srada, insanlarn kalplerinde yaratlan ve karar klnan eyintahayyl ve tasavvur yolu ile idrak edilmesinden ibarettir.28 Ry, mcerred,

enfsi bir olay deildir. Onun iinde hakiki bir mana ve mel gizlidir. Ryanlamnda kullanlan hulm ise, meli olmayan bo bir vehm ve hayalden iba-rettir, afk bir hakkat ifade etmez. Hakikat dilinde ry, sdk olanlarn ismi-dir.29Dolaysyla mesaj ierenler sdk rylardr. nzivada bulunan insanlar da

bazen zikr srasnda, duyusal etkilerden arnm olmalarnn zevkiyle, uykuda-ki bir insana uyurken gsterildii gibi, grnmeyen dnyadan baz eylerinkendilerine gsterildiini grrler. Sfler, bunlara manev olaylar(vakat)der.30

2. Tasavvufta Ry

Mutasavvflarn birou ryybir mjde, kaz ve tevfk mahiyetinde, uykudabtn his ve uur hallerinin tamamen yok olmad bir srada kalbe gelen hava-tr ve zihinde canlanan hller olarak tanmlamaktadr.31

26 Ebul-Fazl ihabeddin bn Hacer,Fethul-bari fi erh-i Sahih-i Buhari, Beyrut H. 1379, M. 1986, c.12, s. 313

27 Mslim, Rya, 42, h. no: 2261.

28 Abdulkerm el-Kueyr, er-Risletl-Kueyriyye, tahk.: Maruf Zerrk-Abdulhamid Baltac,Beyrut 1413/1993, s. 466.

29 Ebul-Fida smail b.mer bn-i Kesr, Hadislerle Kurn- Kerm Tefsiri, ev.: Bekir Karla, B.etiner, ar Yay., stanbul 1983, c. 7, s. 4076, 4080.

30 Kelly Bulkeley, Rylar, ev.: Dilek Cenkiler, Odt Yay., Ankara 2001, s. 80; Burada geenolay, (vaka) gerek bir ry veya hayaldir. bn-i Arab, olaylarn ieriden geldiini, nkinsann znden kaynaklandn sylemektedir. Baz insanlar bunlar uyurken, bazlar lmdurumunda (fen) ve dierleri uyankken grr. nsanlar o anda algladklar objelerden giz-lemezlerdemitir. Bk. bn Arab, Futuht- Mekkiyye, ev.: Ekrem Demirli, Litera Yay., stan-bul 2008, c. 2, s. 491.

31 Eb Bekr Muhammed b. shak el-Kelbz, et-Taarruf li mezhebi ehlit-tasavvuf, am 1986, s. 89.


6/21



Bu adan Tasavvuf terbiyede rylar, iki kategoride deerlendirilir. Bun-lar, yorumlanmasna gerek olmayan dorudan mesaj veren rylar ile sembol-ler ieren ve yorumlanmas gereken rylardr. Rylar, ayrca Hlk vemahlk arasndaki bir nevi iletiim aracdr. Birok inisiyatik eitim sistemindery yorumlamak ok nemli bir aratr. zellikle rylar, dervlerin manevseviyelerini gstermeleri asndan nemlidir. nk dervteki deiikliklerin

bilinmesi hem mrid hem de mrd asndan nem arzetmekdir.32

Tasavvuf adankii, uyank olduu mddete, rhu bedende hapsedil-mi haldedir. Uykuya dalnca kuds rh da asl vatanna, lednn ve ilh kay-nana gider

.Gayb ve mn lemini tanmann

,rhlarla mlk olmann verd

i-i huzurla dinlenir. Melekt lemine gittii zaman orasn ehadet lemindekimisalleriyle grr.33

Bu adan Tasavvuf literatrnde berzah lemi ile ilgili olan rylarn danemli bir yeri vardr.34 Berzah, mutasavvflara gre bir ry lemidir. Berzah-taki ry hayat, dnyadaki rylar ile kyaslanmamaldr. nk onlar, ken-dine zel rylardr. Bu ksm rylar dnyaya gre deil, hirete gredir. Herferdin hirette hak edecei karla uygun bir seyir iinde gemektedir. Dnyahayatlar, yaradl kanunlarna uygun, cennet ehline has davranlar iindegeenlerberzahta da tatl rylarn kucanda uyurlar. Kt davranlarn sa-hipleri de azap dolu rylar iinde kvranrlar .35

Mutasavvflardan Kueyr (.465/1072), ry ile kalbe gelen hatralar ara-snda bir benzerlik kurar. Ona gre rylar, hatralarda olduu gibi eytan,nefs, melek ve Hakk cihetinden olmak zere drt ekilde grlr. eytannmdahlesi sonucunda grlen ry karmak bir ry olurken, melein ilhmneticesinde grlen ry, sdk bir ry olup az bir teville anlalr hle gelir.Hakk ynnden gerekleen ry ise marifet ile alkal haber vermeye dnkolup tevile ihtiya duyurmayacak niteliktedir.36

bn Arab(.638/1240) asndan dnya hayat, ry hline benzer.37 Ona

32 Robert Frager,Aktr Asl arap, ev.: mer olakolu, Gelenek Yay., stanbul 2004, s. 61.

33 Llewellyn Vaughan-Lee, ar ve Yank, Sflerin Ry almalar, ev.: Enise Ergn, nsanYay., stanbul 2002, s. 136.

34 Yaar Nuri ztrk, Tasavvufa Giri Varlk ve nsan, Yelken Matbaas, stanbul 1978, s. 22.

35 ztrk, Kuran ve Snnete Gre Tasavvuf, Yeni Boyut Yay., stanbul 1993, s. 261.

36 Kueyr, er-Risle, s. 365.

37 Toshihiko zutsu, bn Arabnin Fussundaki Anahtar Kavramlar, Kakns Yay., stanbul 1999, s.


7/21



gre hayat,bir rydr ve anlalmas iin tevil edilmesi gerekmektedir.38bnArabnin anlaynda ryda grlen eyler bazen grenin bazen grlenin

bazen de her ikisinin irde ve kast ile ilgili olabilmektedir. Yani irdeye balve irde d olabilmektedir. Eer ry irdeye bal olarak tahakkuk etmi, birkastnetcesi olarak meydna gelmise, kast eden kastettii eyi bilir. Bu trrylar, sflerin ounluuna gre mmkndr.39

bn Arab, diledii herhangi bir vakitte, ry veya yakazasnda prlerinsretlerini grebildiini, bu prlerin onun nnde temessl ettiini ve byleceonlarla istedii gibi konutuunu haber vermektedir. Herhangi bir kast veirde olmakszn meydna gelen ryda ise

,grlen eyin/kimsenin ke

ndisinigren kimse hakkndaki veya grenin grd ey hakkndaki bilgisi ancakry gerekletikten sonra mmkn olur. Aslnda, her iki ry eidi de slihrylar ksmna girer ve rynn en kmili bu ksmdr . nk bu tarz ry,hayl mertebesinde bulunan eyi dorudan idrk etmekten ibrettir.40

Gazl (.505/1111) ise ryy Allah Telnn hayrete yn sanat ve insa-nn garib ftrat olarak grr. Ona gre ry, melekt leminin en ak delille-rindendir. Kalbi ve kalbin inceliklerini bilmeyenler bunlardan habersizdir. Kalbeynn asllarn gsteren bir ayna gibidir . Allahn yaratt ve yarataca herey levh-i mahfzdadr. Hepsi orada yazlmtr. Fakat gzler onu gremez.Levh, bir ayna gibidir. Btn sretler oraya nakedilmitir. Ancak levh-i

mahfzdaki yazlarn bizim bildiimiz yazlar trnden olduunu sanmakyanl olur. Bir aynann karsna baka bir ayna konulursa o aynadaki sretleroraya da akseder. Aynalar arasnda perde olursa grnt yansmaz. Kalb, kar-sndaki aynada olanlar kabul eden bir ayna, levh de btn mahlklarn bu-lunduu aynadr. Kalbin ehvet ve dnya ilgisi, onun perdelenmesine sebepolur. Nasl esen bir rzgr perdeyi savurursa, kalb aynas zerindeki perde dezaman zaman savrulur. Bu, uykuda iken grdmz rylar trnden keif-lerdir. Dolaysyla Gazl nezdinde rylarn,bilgi kayna olarak nemli yeri

23.

38 Muhyiddin bn Arab, Fussl-Hikem, ev.: Nuri Gencosman, stanbul Kitabevi, stanbul1981, s. 148.

39 Ebul-Al el-Aff, Fussul-Hikem Okumalar in Anahtar, ev.: Ekrem Demirli, stanbul 2000,s. 202-203.

40 Ayn eser, s. 203.


8/21



vardr.41

Shreverd (.632/1234)ye gre Allah Tela,bir insanla karlkl konu-maz. Ancak vahiy ile ya perde arkasndan konuur. Ya da bir eli gnderir,dilediini vahyeder. O hakmdir, ycedir.42 yetinde geen eli gnderme ilevahiy indirmeyi peygamberlere; perde gerisinden ilham ederek konuma ilesahibini grmeden iitilen bir sesle konuma ve ryda bildirmeyi ise eyhlereve ilimde rsh kesbetmi limlere has bir yntem olarak deerlendirir . YineShreverd, eserinde insann i dnyasnn nefsn hev ve isteklerden, dnyasevgisinden temizlenmesinin, kin ve hasedden arnmasnn sadk ry grmeyisalayan bir temizlik olduuna dikkat eker

.Rynn bir bilgi yolu olmakla

berber yorumunun mrid tarafndan yaplmas gerektii zerinde durur.43

bn Haldun (.808/1406)a gre ry, uykuda iken nefsin zhiri duygular-dan olduu gibi,btn kuvvetlerle ekiip megl olmaktan syrlarak bir andakendisinin ruhn ztn mnev bir idrak ile anlamas ve gaybdan kendisineakseden bilgilere vukf kesbetmesidir. nsn rh, vstasz olarak telakk ettiigayb bilgileri muhayyileye sunar. Muhayyile bu mnlar birbirine benzeyenkalplara sokar. Bu takdirde ry yoruma muhta olur. Nefs-i ntka maddlik-ten syrlarak o anda gaibden ald mnlar idrak etmeden nce, zhir duy-gular vastasyla ald ve hfzasnda saklad sretleri tahlil ve terkb edersery karmakark olur.44

Erzurumlu brahim Hakk (.1194/1780) da ry konusunda daha okGazlnin etkisi altnda yorumlarda bulunarak ryy kzib ve sdk olarak ikiksma ayrr. O, kzib rynn kaynan uuraltnda arar. Ona gre yaanmolaylarn ve gereklemesi istenen eylerin uykuda hayvan rh tarafndanyeniden hatrlanmas kzib ryy oluturur. Uyku,bedene rz olduu zaman,kalp ve rh,beden hapishanesinden kurtularak ve tabiatlar gerei uyumadk-larndan daha da aktif hale gelirler . Rh, kendi dnyas olan rhlar leminedner. te ry, uyankken bedenin ve nefsin istekleriyle rha yapm oldukla-r basky zerinden atarken rhun onlar yeniden hatrlamasdr. Ona greruhlar, mn, melekt, ar, krs, sem(yedi kat gk) ve mlk lemlerini (kavs-

41 Eb Hmid Muhammed el-Gazl, hyu ulmid-dn, Msr, ts, c. 4, s. 490.

42 e-uar, 42/51.

43 Eb Hafs ihbuddin mer es-Shreverd,Avriful-marif, ev.: H. Kamil Ylmaz, rfan Gn-dz, stanbul 1993, s. 454, 517.

44 bn Haldun,Mukaddime, ev.: Zakir Kadir Ugan, MEB Yay., stanbul 1997, c. 1, s. 251.


9/21



nzl) getikten sonra ry vastas ile bu lemleri zaman zaman ziyaret edebi-lirler.45

Dolaysyla insanlar, zaman zaman ryda grdkleri imgelerden etkilene-rek dnce ve hayal dnyalarn ekillendirirler. Ryda grlen imgeler za-manla unutulurken farknda olmadan gerek kltrel ve evresel unsurlarla da

birleerek gerek olaylar gibi de alglanabilir.46

2. 1. Tasavvuf Terbiye Asndan Ry

Baz mutasavvflara gre dinde fkh ilmini bildikten sonra ry yorum ilmini

renmekte bir beis yoktur. 47ou kez rya, kiiye eyhini bulmakta rehberlikeder. 48 Bir sf, mridini rysnda grr; hatta genellikle rylar mrid vemrd arasndaki en gl badr. Ry yorumu tm mridlerin en bykgrevlerinden biridir. Bu nedenle daha ge devirlerde sfler, ok sayda ta-birnme, yani yorum kitab kaleme almlardr; bu kitaplar, anlalmas ou kezzor olan ifadelerle mrdin ry yolunu aklamaya alrlar. zellikle HalvetTarkatnn eyhleri, genellikle mfessir olarak anlrlar. nl Trk sf NiyaziMsr,bir ry yoluyla Msrdan Anadoluya arlm ve burada resm olarakHalvet Tarkatna girmitir. sklpl Asiye Hatunun mektuplamalar ise,

bu tarkata ye bir kadnn rya deneyimleri hakknda bir fikir vermektedir.49

Tarkatlarn ou slikin grd rylarla manev mertebesi arasndabalant kurmaktadr.50 Slik, iyi ry grrse manev mertebesi ykselir, ktry grrse bulunduu manev mertebeden aa iner.51Bu adan mrdingrm olduu rylar mektupla eyhine bildirmesi ve eyhinin de mrdinrysn yorumlamas tasavvufta ska grlen bir durumdur.52

45 Erzurumlu brahim Hakk,Marifetname, Kitap San Yay., stanbul 1984, s. 99.

46 Gustav Jahoda, The Psychology of Superstition, Penguin Books, Victoria 1970, s. 39.

47 Ebul-Leys es-Semerkand, Tenbhul-filn, ev.: A. Akiek, Bedir Yay., stanbul 1977, ss.743-744.

48 Llwellyn, ar ve Yank, s. 167.

49 Annemarie Schimmel, Halifenin Ryalar, ev.: Tuba Erkmen, Kabalc Yay., stanbul 2005, s.202.

50 Nakbendler ve Melmler ryya pek itibar etmezler. Bk. Hasan Kamil Ylmaz, Tasavvuf veTarkatlar, Ensar Neriyat, stanbul 2004, s. 321.

51 Hasan Avni Yksel, Trk slam Tasavvuf Geleneinde Ry, MEB Yay., Ankara 1992, s. 173.

52 Yaar Nuri ztrk, Kuadal brahim Halvet, Yeni Boyut Yay., stanbul 1993, s. 91.


10/21


11/21


12/21



Batdaki bir sf tarkatn lideri olan Pir Vilayet Han, 62 rhan dnmve ry grme anlayn olutururken, zellikle Carl Jungun zle ilgili teorile-rini ve Henry Corbinin eserlerinde bahsedilen slm ruhanliinin yorumlarn

benimsemektedir.63

Ry materyalinin Batl sf hareketlerinde kullanlmas, gl semboliz-min benimsenmesini ve ry materyalini, ry gren kiinin zne olduukadar d gereklerle ilgili yanna da yol gsteren eyler olarak kabul eden,oturmu bir gelenein derinliini oluturmaktadr. Kii ve sosyal ilikiler kav-ramlar, kukusuz ortaadaki Mslman toplumlarla modern Bat arasndadeiim gsterse de ruhsal geliim dnceleri

,farkllklar gste

rmemektedir.64

Ayrca bilinmelidir ki, rylar yorumlanrken ry ierii, kiinin geliimdzeyinin gstergesidir. Dk karakterli insanlar, vahi rylar veya bakala-rn aldattklar veya kandrdklar rylar grme eilimi gsterir. Kavgac ya-pya sahip biri, rysnda iddetli eyler grecektir. Geleneksel sf metinlerinitakip eden eyh Afazaluddin Nizam, rylarda grlen objelerin ruhun geli-im dzeyini nasl akladn anlatmtr. Alak veya tehlikeli hayvanlar g-rlmesi, alak bir ruhun egemenliinin ve dnyev arzulara kaplm olmanngstergesidir. Ryda insan grmek, manev duygularn daha da gelitiinigsterirken, meleklerin grlmesi, kiinin melekut dzeyine erimeye alt-n ortaya koymaktadr. Peygamber rys veya ry grnts, manev gelii-

min bir sonraki dzeyini ve ry gren kiinin ilah emri uygulamaya aktifolarak katlmasn simgelemektedir. Peygamberin grntsnn ierii teyitedilmek zere, eyhle veya ustayla paylalr. eyh, kendi manev gleri vepaylalan rynn gereklik olasl sayesinde, uydurulmu ry hikyelerinekar kontrol olarak muhtemelen Peygamberin kiiye sylediklerini veya ak-ladklarn duymu olur ya da bu konuda rapor alm olurdu. Modern alardainsann kafa yaps byk lde deitii iin gemie gre daha karkrylar grmektedirler. Daha eski alarda insanlar daha basit ve yenilikiydive bu nedenle ryalarda Tanrdan daha ok ilham alyordu. Bugn insanlarkendi bilgileri ve becerileri hakknda daha kibirli, yani rylarnn gereksiz ve

62 Bu hareket iin daha geni bilgi iin bk. James Jervis, The Sf Order in the West and Pir VileyetKhan, London 1998, ss. 211-260.

63 Corbin ve Jung dnceleri iin Bk. Steven M. Wassertrom, Religion after Religion, PrincetonUniversity Pres, Princeton 1999.

64 Bulkeley, Rylar, s. 85.


13/21



nemsiz olduunu dnyor,bu nedenle daha az ilham alyor.65

Bunun dnda sfler, kendi yazdklar hayat hikyelerinde de srekliolarak rylarn bildirirler; tabi burada gerekten bir rynn m yoksa birryetin mi sz konusu olduu genellikle ayrt edilememekte, her ikisi de i iegemie benzemektedir.66

Sonuta tarkatlara girite,bir mride balanmada veya balln kuvvet-lenmesinde rylar, yol gstericidir. Bu durumu birok mutasavvfta da gr-mekteyiz. Ry yoluyla bir mride balanmann baka bir yolu da mridinonu dorudan ryda kabul edebilmesidir. Yine mrid, o kiinin rysna

vkf olabilmektedir. Bu tip rylarda nc bir ahs varsa, o da slih biri isegrlen ryya o da vkf olabilmektedir.67 Mesela XIX. yzyln balarndaMekkeye hac ziyaretinde bulunan Senegalli Hac mer, Hicazn Tican eyhitarafndan Ticanye Tarkatna kabul edilmitir. nk bu Tican eyhi,rysnda tarkatn kurucusu Ahmed-i Ticanyi grm ve Senegalli Hacmeri tarkata almas iin emir almtr.68

Bunun gibi hangi eyhe balanmas gerektiini bilemeyen ranl sf Ka-zern, eyhini ry yoluyla bulduunu yle anlatmaktadr: Rymda gr-dm ki, eyh geldi ve yannda da zerinde bir yk kitap bulunan bir merkepvard. Bana u kitaplar eyh Eb Abdullahtandr. Merkep de dhil olmakzere tamam senin iin gnderilmitir dedi.69 Bylece manev olarak kime

balanlaca sorusu, zme kavumutur.

2. 2. Tasavvuf Ry Yorumu

Tasavvuf terbiyede mrid, ryy ilham yoluyla yorumlar. Mridin ryygrenin manev seviyesini bilmesi, ryy doru yorumlamas demektir.Ryy dinledikten sonra cevap, mridin kalbine Allah tarafndan ilham olu-nur. Ayrca baz mridler kt rylar bile iyiye yorarlar, Allah Tel da


66 Schimmel, Halifenin Ryalar, ss. 202-203.

67 Sevda Ycesoy, Rylar, Ruh ve Madde Yay., stanbul 2001, s. 113.

68 Ayn eser, s. 204.

69 Feridddin Attar, Tezkiretl-Evliya, ev.: Sleyman Uluda, Kabalc Yay., stanbul 2007, s.682.


14/21



ryy yaplan yorum zerine zuhur ettirir.70

Sflerin nazarnda rylarn ehil olmayan insanlara anlatlmamas gerek-tii hususunun, genel bir kanat olduunda da phe yoktur. Zira her insanry tabir etmeye istidatl deildir. Ry analizinin zel bir ihtisas alan gerek-tirdiinin en gzel kantlarndan biri de gnmzde ry analiziyle uraanpsikanaliz, getalt, psikodinamik gibi bilim dallarnn kurulmu olmasdr.71

Rynn ehline anlatlmasyla ilgili rnek verecek olursak; krsal kesimdeyaayan bir derv rysnda vcudunun itiini, sonra karnndan bir ylanktn, ylan ktktan sonra da karnnn eski haline dndn grr. ehre

gidip ryy mridine anlatacak vakti olmad iin en ok gvendii uan,grd ryy mridine anlatmas iin ehre gnderir. Uak, ehre giderkenyolda avare avare gezen enebaz bir tand ile karlar. Bu enebaz tandnehre niin gittiini sormas ve srar etmesi zerine uak, ryy anlatmaya

balar. Uak, ryy anlattktan sonra enebaz adam, ryya karlk alayvariekilde; itikten sonra ineyle patlatlan bir balon gibi patlam diyerekuaktan uzaklar. Uak, aceleyle ehre gelir ve mridin huzuruna varr . Be-nim efendim, dn gece bir ry grm, size anlatmam istedi. Rysnda v-cudunun itiini. . . derken lafn ortasnda mrid, sus! Ry zaten yorum-lanm. Benim yapabileceim bir ey yok. Hemen evine dn ve efendinin halinigr! diye ua efendisine gnderir. Hemen eve dnen uak, efendisinin l-

m olduunu grr. Uak, yola ktktan birka saat sonra ry sahibinin ani-den vcudu imeye balam sonra da sebebi bilinmez bir ekilde lmtr.72Bu rnekten de anlalaca zere rylar,bakalarn ekitirenlere deil detemiz aza sahip olanlara anlatlmaldr.73

kinci rnek ry ise yledir: Rivyete gre Yavuz Sultan Selm, Msrseferine giderken ama urar ve orada bn Arabnin kabrini ortaya karptrbe yaptrarak, hayatta olan kibr- ehlullah ile grr. Bunlardan biri deNak meyihinden olan Muhammed Bedahdir. Msrn fethi tamamlandsrada Sultan bir ry grr. Rysnda: Muhammed Bedah sefer kyfetiylegelip kendisine arz- ved etmektedir. Sultan, ryy mushibi Hasan Cana

anlatr. Hasan Can da ryy: Muhammed Bedahnin hiret lemine intikl

70 Frager,Aktr Asl arap, s. 63.

71 Lynn Wlcox, Sfzm ve Psikolojisi, nsan Yay., stanbul 2001, s. 42.

72 Frager,Aktr Asl arap, ss. 63-64.

73 Ayn eser, s. 63.


15/21


16/21



sn ve otoritesini gstermektedir.78

Ry tecrbesinin gnlk hayattaki en gzel kullanmekillerinden birisi-ni de mam Gazlde grmekteyiz. Onun tarafndan anlatlan rylar, dahaok eitici amal rylar kategorisine girmektedir. Gazl, bu rylarla hangignahlardan kanabileceini tavsiye etmekte ve gurura kar uyarmaktadr .Sf ve i rylarnn ortak geleneksel temalar; manev (icazet) kabul veyayetkililerden, azizlerden verilen ve canllarn yetkisini teyit eden, onaylar ek-lindedir. rnein on beinci yzylda yaayan Fasl Sf Zawaw, rylarndaPeygamber ile karlamalar srasnda, Peygamberin kendisine eref cbbesi

baladn ve azna tkrdn grmt; bunlarn ikisi de manev ei-timin simgesidir.79

2. 3. Mrdlerin Grd Rylar

Tasavvuf terbiyede rynn nasl bir deere sahip olduu konusu, mrdleringrd rylarn bilinmesiyle daha da net anlalacaktr. Bu balamdamrdlerden biri grd ryy u ekilde anlatmaktadr: Bo bir yzmehavuzundaydm. eyhim havuzun bir ucunda, kesindeydi. Grubumuzdan

bir arkada eyhimizi ziyaret iin gelmiti ve havuzun bir kesinden bakpglmseyerek beni selamladnda Bana huzur ve sukunet verdi dedi. Ken-

dimi krgn hissettim. Birok insann ileri ve geri gideceini ve eyh tarafndanonlara bir eyler verileceini biliyordum, fakat bana verilmeyecekti. Yavaayrdm ve havuzun dibinden yukar doru uzanan merdivenden ktm.Muhtemelen eyhim beni geri aracakt. Oyalandm ama armad. Hibireyim yok dedim kendi kendime, bana hibir ey vermedi. Sonra merdiven-leri karken yorulduumda fark ettim ki, eyhim ve ben aynydk. Ryygren dost, krgnlk hissiyle bo bir yzme havuzunda duruyordu. eyh, ken-disinden baka herkese bir eyler veriyordu. Bana hibir ey vermedi.80

Tasavvuf grubunda yaanan bu his, ok insan bir duygudur ve kskanlda beraberinde getirir. Her zaman bakalarn kendimizden daha net olarakgrrz; nk kendi yzmz bizden en ok saklanandr. ounlukla en son

farkna vardmz ey,bize ne kadar verildiinin farkna varmz ve kendi


79 Ayn eser, s. 80.

80 Llwellyn, ar ve Yank, s. 173.


17/21


18/21



krettim.bn Arab bu ryy yorumlarken Hz. Muhammedin peygamberlerarasndaki yeri neyse, kendisinin evliya arasndaki yerinin o olduu tespitiniyapar. Yani kendisi Hateml-Evliy, veliler arasndaki en yksek ve en sonotoritedir.84

Son olarak Osmanl zamannda Halvet eyhi Abdurrahman Efendiyemrdleri tarafndan anlatlan ve kendisinin yorumlad rylardan bir rnekvereceiz. Bir gn kendisine iki kii gelmi. lk adam minareye karak ezanokuduunu sylemi. Abdurrahman Efendi de ona bu sene hacca gidiyorsunhazrlklara balasan iyi olurdemi. lk adam gider gitmez ikincisi de tama-

menayn ryy grdn sylemi

. Abdurrahman Efendi bu sefer celallene-rek aldn hemen sahibine iade et yoksa yakalanacaksn ve senin hakkndaok kt olacak! demi. Az ak kalan adam tabirin doru olduunu kabuletmi ve bir daha asla hrszlk yapmayacana sz vermi.85

Dervler, ylan ve akrep gibi acayip eyler hatta kbuslar da grebilirler.Bu tr rylar tabir edilmez. Mridin btn yapt yeni dervlere durumla-rna gre ilalarn vermektir. Mesela Allahn baz isimlerinin belli bir saydatekrarlanmas veya birtakm dualar gibi belli grevler verilir. Bu acayip rylardervin egosunun, yani nefsinin onu tasavvuf yolundan koparmaya altnve ne kadar bocaladn gsterir. lerindeki doru yolu bulmalar iin yenidervlere yardm edilir ve korunurlar. Yeni derv rysnda ylan grdn-

de, bu genellikle nefs-i emmareye, yani en alt seviyedeki nefse iarettir vedervin arzularn ve bencil gdlerinin benliini nasl kapladn gsterir.Baka bir kii iin ylan, zalim hkmdar veya tamamen baka bir anlama gele-

bilir.86

Neticede rylar, Levh-i Mahfuzda bulunan ilhi bilgilerden gelen verhun uykudayken ekrandan okuduu bilgilerdir. Ry tabiri ise sadece, bir

bilgelie ve sezgilere ya da rylar anlama kabiliyetine sahipkiiler tarafndanyaplabilir.87

84 Schimmel, Halifenin Rylar, s. 213.

85 Frager,Aktr Asl arap, s. 65.

86 Frager, age, s. 66.

87 Ayn eser, s. 69.


19/21



4. Sonu

slm dnrleri, ryy Hlk ile mahlk arasnda hem uyarc hem de eiticibir ara olarak grmektedir. Rylar vastasyla edinilen bilgi, subjektif bir bil-gidir. Deneme yanlma yoluyla kesinlii tam olarak anlalabilir. Mslman,rylar iyiye yorumlamak sretiyle, kendi iradesi ile karar verip onu kullanmahakkna sahiptir. Mslmann grd ry, hadslerde olduu ekli ile sdkry ise mesaj doru zerek hayatna tatbik edebilir. Bu adan kimi zaman

bir mjde, kimi zaman bir uyarlma, kimi zaman ise bir ilham sretinderylardan faydalanlabilir. Ancak akl ve mantk izgisinin dna kmamak

kaydyla herkesin maslahat iin kullanmak, temel esas olmaldr.Tasavvuf anlayta uyku halinde ryy gren ruhtur. Ruhun durumu

hangi hl ierisindeyse grecei ry da o hletin dzeyini yanstan bir ryolacaktr. Burada rhun safiyet derecesi nefsin katettii mertebe ile ilgilidir.

Yine tasavvuf anlaya gre kinatn yaratl balca yedi merhaledengemek sretiyle meydana gelmektedir. te bu mertebelerden birisi de lem-imisal yani ry lemidir. Bu lemde manalar, kendilerine has sembollerle tem-sil edilmekte ve bunlar yeryznde vcut bulmadan nce orada gereklemek-tedir.

Nihai olarak ry, Kurn ve snnetin belli llerde delil sayd bir vk-

adr. Ry, genel kabule gre mutlak bilgi kayna deildir. Belli artlarda vebelli yorumlaryla bilgi kayna olabilir. zellikle zikr-i esm ile seyr u slkungren tarkatlarda ry, ok nemlidir. Slikin mnev ykselii, greceirylarn mrid tarafndan yorumlanmasyla takip edilir.

Kaynaka

Abdulfettah el-Kd, Esbab- Nuzul, ev.: Salih Akdemir, Fecr Yay., Ankara 1986.Abdulhakim Arvas, Tasavvuf Baheleri, ev.: Necip Fazl Ksakrek, Byk Dou Yay., stanbul

2001.Abdulkerm el-Kueyr, er-Risletl-Kueyriyye, tahk.: Maruf Zerrk-Abdulhamid Baltac, Beyrut

1413/1993.

--------, Letifl-irt, tahk.: brahim Besyn, el-Heyetl-Msriyyetl-Amme, Khire 2000.Ali b. Muhammed bn Hazm, (.456/1064), el-hkm, Khire 1984.Ebul-Fadl ihbddn es-Seyyid Mahmud el-ls, Ruhul-mean fi tefsiril-Kurnil-Azm, Matbaay-

Kbra, Msr 1301 H.Annemarie Schimmel, Halifenin Ryalar, ev.: Tuba Erkmen, Kabalc Yay., stanbul 2005, s. 202.Bedruddin Mahmud b. Ahmed el-Ayn, Umdetul-kari fi erhi Sahih-i Buhari, Kahire, ts.Buhar Muhammed b. sml, el-Cmius-Sahh, Beyrut 1987.


20/21



Bnyamin Akaln, Kurn- Kermde Ry Kavram, Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstit-s Baslmam Yksek Lisans Tezi, stanbul 1996.

Abdullah b. Abdurrahman Eb Muhammed ed-Drim, Snen Drim, tahk.: Fevvz AhmedZmerl, Beyrut 1407.

Ebu Abdullah Ahmed b. Hanbel e-eybani,Msned, Msr, ts.Eb Abdurrahman en-Nesa, el-Mcteb mines-Snen, tahk.: Abdulfetth Eb Gudde, Halep 1986.Eb s et-Tirmiz, Snen, tahk.: Ahmed Muhammed akir, Beyrut, ts.Ebul-Al el-Aff, Fussul-Hikem Okumalar in Anahtar, ev.: Ekrem Demirli, stanbul 2000.Eb Bekr Muhammed b. shak el-Kelbz, et-Taarruf li Mezhebi Ehlit-Tasavvuf, am 1986.Ebul-Fida smail b. mer bn-i Kesr, Hadislerle Kurn- Kerm Tefsiri, ev.: Bekir Karla, B. etiner,

ar Yay., stanbul 1983.Ebul-Fazl ihabeddin bn Hacer, Fethul Bari fi erhi Sahih-i Buhari, Beyrut 1986.

Ebul-Fazl Muhammed b. Mkerrem b. Ali el-Ensr bn Manzr, Lisnul-Arab, Daru Sadr, Beyrut1990.Ebul-Leys es-Semerkand, Tenbhul-filn, ev.: A. Akiek, Bedir Yay., stanbul 1977.Erich Fromm, Ryalar Masallar Mitoslar ev.: Aydn Artan, Kaan H. kten, Artan Yay., stanbul

1995.Erzurumlu brahim Hakk,Marifetname, Kitap San. Yay., stanbul 1984.Feridddin Attar, Tezkiretl-Evliya, ev.: Sleyman Uluda, Kabalc Yay., stanbul 2007.Fahruddin er-Rz, Tefsirul-kebir, Tahran, ts.Frieda Fordham,Jung Psikolojisi, ev.: Aslan Yalner, Say Yay., stanbul 1994.Gustav Jahoda, The Psychology of Superstition, Penguin Books, Victoria 1970.Hafz Hulusi Efendi, Tasavvuf Derecelere Gre Ry Tabiri, Pamuk Yay., stanbul 2005.Halil b. Ahmed el-Ferahid, Kitbul-Ayn, Darul-hy et-Turas el-Arab, Beyrut 2005.Hasan Avni Yksel, Trk slam Tasavvuf Geleneinde Ry, MEB Yay., Ankara 1992.

Hasan Kamil Ylmaz, Tasavvuf ve Tarkatlar, Ensar Neriyat, stanbul 2004.Hoca Sadeddin, Tct-tevrih, haz.: smet Parmakszolu, Eskiehir 1992.bn Arab, Fussl-hikem, ev.: Nuri Gencosman, stanbul Kitabevi, stanbul 1981.bn Arab, Tuhfetus-sefere, ev.: A. Akiek, Rahmet Yay., stanbul 1971.bn Arab, Futuht- Mekkiyye, ev.: Ekrem Demirli, Litera Yay., stanbul 2008.bn Haldun,Mukaddime, ev.: Zakir Kadir Ugan, MEB Yay., stanbul 1997.bn Mce, Snen bn Mce, tahk.: Muhammed Fuad Abdulbk, Beyrut, ts.bn Srn,Muntehabul-kelam, Khire 1329 H.Kelly Bulkeley, Rylar, ev.: Dilek Cenkiler, Odt Yay., Ankara 2001.Llewellyn Vaughan Lee, ar ve Yank: Sflerin Ry almalar, ev.: Enise Ergn, nsan Yay.,

stanbul 2002.Lynn Wlcox, Sfzm ve Psikolojisi, nsan Yay., stanbul 2001.Malik b. Enes Eb Abdullah,Muvatta tahk.: Muhammed Fuad Abdulbk, Msr, ts.

Muhammed Eb Zehra, slam Hukuku Metodolojisi, ev.: Abdulkadir ener, Fecr Yay., Ankara 1996.Muhammed Gazl, hyu ulmid-dn, Msr, ts.Muhsin Demirci, Vahiy Gerei, MFV. Yay., stanbul 1992.Mslim b. Haccc el-Kueyr, Sahhu Mslim, tahk.: Muhammed Fuad Abdulbk, Beyrut ts.Mustafa Tat, Halil eltik, Trk Edebiyatnda Tasavvufi Ry Tabirnmeleri, Aka Yay., Ankara

1995.Necmeddin Kbra, Tasavvuf Hayat, haz.: Mustafa Kara, Dergah Yay., stanbul 1982.Robert Frager,Aktr Asl arap, ev.: mer olakolu, Gelenek Yay., stanbul 2004.


21/21



Selami Mnir Yurdatap, slam Dininde Rya ve Rya Tabirleri, stanbul 1973.Sevda Ycesoy, Rylar, Ruh ve Madde Yay., stanbul 2001.Shreverd,Avriful-marif, ev.: H. Kamil Ylmaz, rfan Gndz, stanbul, 1993.Tantav, el-Cevahir fi tefsiril-Kurnil Kerm, Msr 1350 H.Toshihiko Izutsu, bn Arabnin Fussundaki Anahtar Kavramlar, Kakns Yay., stanbul 1999.Yaar Nuri ztrk, Tasavvufa Giri Varlk ve nsan, Yelken Matbaas, stanbul 1978.--------, Kuran ve Snnete Gre Tasavvuf, Yeni Boyut Yay., stanbul 1993.--------, Kuadal brahim Halvet, Yeni Boyut Yay., stanbul 1993.Zeynddin Ahmed b. Ahmed ez-Zebid,Sahih-i Buhari Muhtasar Tecrid-i Sarih Tercmesi, ev: Kamil

Miras, DB. Yay., Ankara 1984.

Documents

Tasavvufta Ruya