Tasarım rapor 03.01.2013

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

1/68

1

ZET

Sunulan raporda Aksarayda kurulacak olan ayiek ya retim fabrikasnn detaylarverilmitir. lk olarak ayiek ve ayiek yann neminden, daha sonra ayiek yann

Trkiye ve Dnyadaki ayiek retiminden bahsedilmitir. Neden ya hammaddesi olarak

ayieinin seildii ve retim yerinin neden Aksaray olduuna deinilmitir. Yaplan tasarm

projesi kapsamnda kurulmas planlanan ayiek ya fabrikasnn kapasitesini belirlemek

amacyla Trkiyedeki retim miktarlar, ithalat ve ihracat oranlar aratrlm, girdi kt

verileri ktle enerji denklemleri hesaplanm ve maliyet analizleri yaplmtr. Bu fabrikann

kurulmasndaki ama; Trkiyedeki ayiek ithalat artrlp, ihracatn azaltlmasdr.

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

2/68

2

indekiler

ZET ........................................................................................................................................................ 1

1. GR .................................................................................................................................................... 4

2.AYEK VE AYEK YAI .................................................................................................................... 6

2.1. Ayiek.......................................................................................................................................... 6

2.2. Ayiek Ya .................................................................................................................................. 8

3.AYEK YAININ TRKYE VE DNYADAK RETM ....................................................................... 11

3.1. Trkiyede Ayiek Ya retimi .................................................................................................. 11

3.2. Dnyada Ayiek Ya retimi.................................................................................................... 16

3.3. Trkiyede Ayiek Ya Sanayii................................................................................................... 18

4. AYEK YAI RETM...................................................................................................................... 20

4.1. retim Akm emas ................................................................................................................... 20

4.2 Ham Ya retimi ......................................................................................................................... 21

4.2.1.Depolama ............................................................................................................................. 21

4.2.2.n Temizleme ve Kurutma................................................................................................... 22

4.2.3.ekirdek Temizleme ve Tartm............................................................................................. 23

4.2.4.Kabuk Krma ve Ayrma ........................................................................................................ 23

4.2.5.Pullama, Pisirme ve Mekanik Presleme ............................................................................... 24

4.3.Rafinasyon ................................................................................................................................... 26

4.3.1.Degumming .......................................................................................................................... 27

4.3.2 Ntralizasyon........................................................................................................................ 27

4.3.3 Devaksing ............................................................................................................................. 28

4.3.4 Agartma ................................................................................................................................ 29

4.3.5 Vinterizasyon ........................................................................................................................ 30

4.3.6 Deodorizasyon ...................................................................................................................... 31

5. KAPASTE SEM ............................................................................................................................... 33

6. KTLE VE ENERJ DENKLKLER .......................................................................................................... 34

Ktle Enerji Denklikleri .......................................................................................................................... 34

6.1. n Ekstraksiyon nitesi (Temizleme, Ezme, Paralama, Frnlama, Presleme) ......................... 34

6.3. Distilasyon nitesi ...................................................................................................................... 40

6.4. Soutma nitesi ( hegzan ) ........................................................................................................ 43

6.5. Ya Soutma nitesi................................................................................................................... 44

6.6. Ntralizasyon nitesi ................................................................................................................. 45

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

3/68

3

6.7. Kurutma ve Aartma nitesi...................................................................................................... 46

6.8.Vinterizasyon nitesi .................................................................................................................. 48

6.9. Deodorizasyon nitesi............................................................................................................... 49

7. PROSES ALAN SECM VE PLANLAMA ................................................................................................ 50

7.1. Proses Yerleim Plan.................................................................................................................. 51

8. EKONOMK ANALZLER ...................................................................................................................... 52

8.1. Hammadde Aratrmas.............................................................................................................. 52

8.1.1 Hammaddeler ....................................................................................................................... 52

8.1.2. Yabanc Maddeler................................................................................................................ 53

8.1.3. letme Malzemesi .............................................................................................................. 53

8.1.4. Elektrik Giderleri .................................................................................................................. 53

8.1.5. Yakt Tketimi...................................................................................................................... 53

8.1.6. Su Tketimi.......................................................................................................................... 54

8.2. Teknik Aratrmalar ve Mhendislik ........................................................................................... 54

8.2.1. Kapasite Seimi ve retim Programnn Hazrlanmas ........................................................ 54

8.2.2. Makine ve Donanmn Belirlenmesi .................................................................................... 56

8.2.3. naat Giderleri .................................................................................................................... 57

8.3. Organizasyon ve nsan Kaynaklar .............................................................................................. 58

8.4. Yatrm Tutar.............................................................................................................................. 60

8.4.1. Arsa ...................................................................................................................................... 60

8.4.2. Sabit Yatrm ........................................................................................................................ 60

8.4.3. letme Sermayesi ............................................................................................................... 61

8.5. letme Giderleri ve Gelirleri ...................................................................................................... 62

8.5.1. letme Giderleri.................................................................................................................. 62

8.5.2. letme Gelirleri ................................................................................................................... 63

8.6. Uygulama Program.................................................................................................................... 64

EK-1 ....................................................................................................................................................... 66

EK-2 ....................................................................................................................................................... 67

KAYNAKLAR ........................................................................................................................................... 68

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

4/68

4

1. GR

Yalar, karbonhidratlar ve proteinler gibi insan vcudu iin yaamsal deeri olan ve

insanlarn beslenmesinde nemli yer tutan temel ihtiya maddelerinden biridir. zellikle

doymu ya oranlarnn dk olmas, hcre yaps iin gerekli olan serbest ya asitlerini

iermesi ve insan vcudunda A, D, E, K gibi yada eriyen vitaminleri zmesi gibi

zellikleriyle bitkisel yalar, insan salna katklar ve yksek besin deerine sahip olmalar

bakmndan ayr neme sahiptir.

Yetikin bir insann dengeli, salkl beslenmesi ve gnlk faaliyetlerini yerine getirebilmesi

iin 2000-2400 kaloriye ihtiyac vardr. Bu miktarn yaklak olarak te biri bitkiselyalardan karlanmaktadr. 1 gram yan 9 kalori verdii dikkate alndnda bir insann

yaklak olarak gnlk 77 gr ya tketmesi gerekmektedir. Bu miktar yan 1/3 sv olarak

yemeklerle, 1/3 kat ya olarak kahvaltlarda ve geri kalan 1/3 ise peynir, st vb.

besinlerden karlanmaldr. Buna gre dorudan alnmas gereken kii bana gnlk ya

miktar toplam 51 gram olup bu da kii bana yllk ortalama 18.6 kg ya tketilmesi

demektir.

Yan serveni ham ya ile balar. Yal tohumlardan kabuk krma ve ayrma,pulcuklandrma, presleme, zc ekstraksiyonu ilemleri sonucu elde edilen Ham

Yalarda trigliseritlerin dnda fosfatidler, sabunlatrlamayan maddeler (steroller,

tokoferoller, hidrokarbonlar vs.), renkli maddeler (klorofil, karoten, gosipol vs.), serbest ya

asitleri, iz metaller, peroksitler, konjuge ya asitleri, pestisitler, proteinler, aldehitler, ketonlar,

trans ya asitleri, hidrokarbonlar, dimerler, polimerler, steroller, tokoferoller, karotenoidler,

klorofil, vitaminler, serbest ya asitleri, mono ve digliseritler, iz metaller vb. gibi safszlklar

da bulunur. Bu safszlklar arasnda yaa zg doal minr bileenler olduu gibi trigliseritler

ve bu doal bileenlerden kaynaklanan bozunma rnleri de bulunmaktadr. Ham ya iinde

bulunan safszlklarn miktar ve cinsi bitkilerin yetitirildii toprak yapsna ve iklim

artlarna, tohumlarn depolama artlarna ve ilenmesine bal olarak deiim

gsterebilmektedir[1].

Yalarn insanlarn kullanmna sunulabilmeleri yani yan tketime uygun zellikler

kazanmas iin bu safszlklarn dikkatli bir ekilde uzaklatrlmalar gerekmektedir. Bu ise

yalar rafine edilerek gerekletirilir. Rafinasyon ileminde, tketime engel olan safszlklar;

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

5/68

5

yan trigliserit yapsn bozmadan ve antioksidant (oksidasyonu nleme) grevi yapan ve E

vitamininin sentezlendii nc molekller olan doal tokoferollere zarar vermeden

uzaklatrlmaldr.

Rafine edilmi yalarn ounda en az % 98 orannda trigliserit bulunmaktadr. Trigliserit

olarak adlandrlan ya molekl, ya asidi moleklnn (R1, R2, R3) gliserol ile

birleiminden (esterlemesinden) meydana gelir. Deiik ya asitlerinin bulunmas farkl

trigliseritlerin olumasna ve trigliseritlerin kimyasal zelliklerinin deimesine neden olur.

te yandan her ya eidinin kendine zg bir trigliserit dalm vardr. Bitkisel yalar

bunun yan sra ierdikleri dier bileenlerin de etkisiyle karakter asndan farkllk arz

ederler.

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

6/68

6

2.AYEK VE AYEK YAI

2.1. Ayiek

Ayiei (Helianthus annuus), papatyagiller (Asteraceae) familyasndan ekirdekleri ve ya

iin yetitirilen sariekli bir tarm bitkisidir

lkkaynaklar ayiei bitkisinin kklerinin PERU olduunugstermektedir. Bununla birlikte

yakn zamanda yaplan aratrmalar ayieinin muhtemelen Meksikann kuzeyinden ve

kuzeybat Amerikadan gelmi olabileceini gstermektedir. Ayieinin avrupaya nasl

getirildii konusundaki gr ve fikirler farkldr. Baz otoriteler spanyollarn baz

otoritelerde ngiliz ve Franszlarn geriye dnlerinde getirdikleri bitkilerin tohumlar

olduunu kabul eder.

Kuzey Amerikann kefinden nce ayiei bitkisinin rnleri doal bir yiyecek gibi

kullanlyordu. Birok yerlinin ifadelerine gre bitkinin besin deeri biliniyordu ama

danelerinden naslyakarabileceklerinibilmiyorlard. Otoritelerden renildiinegre bir

grup yerlinin ayieinin tabla ve kklerinin tbbiamalarlakullandn danelerinden nasl

ya karldn bildikleri halde onu besin maddesi olarak deilde salarn ve derilerini

yalamadakullandklarnbelirtmilerdir.

Kaynaklar ayieinin 250 yl ncesine kadar Avrupada ssbitkisi olarak ekildiini

gstermektedir. Ayiei ya 1716 ylndan nce endsttiriel amalar iin hammadde

kayna olarak boya sanayii ve tabaklamada kullanlmtr.Patentide ngiliz BUMYANa

aittir. Gerekteayiei bitkisi ancak 16. Yzylortalarnda avrupa ilerine tantlabilmitir.

Dier taraftan Rusyada bir tarm rn olarak ekilebilmesi iin ikibuuk yzyl gemesi

gerekmitir.Bunumteakipayiei tarmGneyDou Avrupaya deinhzlayaylm 20.

Yzyln ilk on ylna kadarda ekili alan olarak 1.000.000 hektar olarak tarm altna

alnmtr.

Fakat ikinci dnya savandan sonra ayieinin ekonomik nemibtn dnyaca fark ve

kabul edilmitir. Bunun ardndanyaoranyksek,yemeklikkalitesi ve rafinerisi iyi,besleyici

deeri olan kaliteli ya iin fiziksel ve kiyasal amal almalar yaplmtr. Ayiei

tohumlarnn bir tanesinin arl 70 ile 200 gram arasndadr. Yal eitlerin tohumlar daha

kk, erezlik eitlerin ise daha byktr. Ayiei tohumlarnda yzde 35 orannda kabuk

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

7/68

7

ve yzde 65 orannda da i bulunmaktadr. Ayiek tohumlar % 22 - 42 arasndaya ieriine

sahiptir. Ayiei a kar duyarl bir bitki olup, gnein hareketini takip eder. lkemize ise

Balkanlardan gerekleen gler esnasnda getirilmi olup 70-80 yldan beri tarm

yaplmaktadr.

ekil 2.1:Ayiei yaps

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

8/68

8

2.2. AyiekYa

Ayiek ya Helianthus annus bitkisinin tohumlarndan elde edilir. Trk Standartlar

Enstitsnn yaynlad 886 no'lu standart Ayiek yan u ekilde tanmlar:

Ayiek (Helianthus annuus L.) bitkisinin tohumlarndan presleme, ztleme vb. ilemlerden

geirildikten sonra rafinasyona tabi tutularak elde edilen, gerektiinde mevzuatna uygun

katk maddesi ve vitamin eklenmi, berrak, sv hlde ve ya asitleri yaps deitirilmek zere

esterletirilmemi ya. Taze elde edilmi 1. Snf soluk sar renkte bir sv olup, hoa giden

tad ve kokusu vardr. Beslenme deeri ise zeytinyannkine yakndr. Titre bulanma derecesi

17 20 oC donma derecesi 17-18 oC dir. Vitamine zengindir. Genellikle yemeklik olarak

tketime sunulmaktadr. Sv olarak ve margarin hammaddesi kat ya retiminde yaygn

kullanm alan bulunan ayiei ya ak sar renkli, rafine edilerek kullanlabilen bir yadr.

Ayiek yann baz karakteristik zellikleri tablo 2.1 de verilmitir[2].

Tablo 2.2.1:Ayiek Yann Baz Karakteristik zellikleri[2].

Analizler Deerler

zgl Arlk, 25C 0.915-0.919

Krlma ndeksi, 25C 1.472-1.474

yot Says 125-136

Sabunlama Says 188-194

Sabunlamayan Madde Miktar 1.5

Tablo 2.2de de grld gibi, ayiei ya %15 doymu, %85 doymam ya asidi

iermekte, doymam ya asitlerinin % 14-43n oleik asit, % 4-75ini linoleik, en fazla %

0.7 sini de linolenik asit oluturmaktadr.

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

9/68

9

Tablo 2.2.1:Ayiek Yann Ya Asidi Kompozisyonu[2]

Analizler Deerler

Ya Asitleri( % arlk) 3-6

Palmitik 1-3

Oleik 14-43

Linoleik 44-75

Linolenik

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

10/68

10

Bu eitlikte n (mPa.s) viskoziteyi,T mutlak scakl gstermektedir.Bu eitlik yardm ile

ayiei yann deiik scaklklardaki viskozitesi (mPa.s) hesaplanbilmektedir. Ayiei

ya retiminde zc ekstraksiyonu ileminden sonra elde edilen yasz kspe yan rn

olarak hayvan yemi retiminde kullunlmaktadr. Yksek protein ierii nedeniyle ayiei

kspesi olduka deerli bir yan rndr.

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

11/68

11

3.AYEK YAININ TRKYE VE DNYADAK RETM

3.1. Trkiyede Ayiek Ya retimi

lkemizde ekimi yaplan yal tohumlu bitkiler iinde ekim alan ve retim bakmndan

birinci sray ayiei almaktadr. Bugn lkemizdeki bitkisel yalarn yaklak %70i

ayieinden elde edilmektedir.Ayiei tarm daha ok Trakya-Marmara Blgesi'nde

yaplmakta olup, genelde hububat (buday-arpa-ayiei) ile mnavebeli ekim nbeti

hakimdir. Bu blgede uygulanan fiyat politikalarna bal olarak iftiler bazen uzun yllar st

ste bir rn ayn tarlaya ekebilmektedir. Eer iftilerin o yl genel tercihi ayn tarlaya 2 yl

st ste hububat ekme yolunda ise, ayiei alanlarnda ayn yl iin bir azalma

gzlenebilmektedir. zellikle ikinci rn ayiei tarm iin Ege Blgesinin ok uygun ve

nemli bir potansiyele sahip olduu dikkate alnrsa, bu alanlarda buday-arpa hasadn

takiben ayiei tarmnn daha geni olarak yer almas, ayrca yine pamuk ncesi kolza

retimi ile eker pancar ve ttn retim alanlarndaki muhtemel daralma ile ortaya kacak

alanlarda ayiei ve kolza retimine nem verilmesi, 800-900 bin tonu aan ya amzn

kapatlmasna nemli katklar salayacaktr.

Blgeler itibariyle ve rn desenleri iinde yal tohumlar retimine yer verilmelidir.

Ayiei potansiyel alannn 1.450.000 ha, u anki retim alannn ise yaklak 600.000 ha

olduu dnlrse, aradaki 850.000 halk alan art ve ortalama verimi olan 170 kg/da ile

sadece ayieinde 1.450.000 ton retim deerine ulalabilecektir.Yllar itibariyle Trkiye

ekim alan , retim ve verim durumu Tablo 3.1 de verilmitir[3].

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

12/68

12

Tablo 3.1: Trkiye Yalk Ayiek Tohumu Ekim Alan,retim Ve Verimi[3]

YILLAREKM ALANI

(Ha)

RETM

(Ton)

VERM

(Kg/Ha)

KS ifti

Says

2001/02 510.000 650.000 1.270

2002/03 550.000 850.000 1.550

2003/04 545.000 800.000 1.470 127.890

2004/05 550.000 800.000 1.670 123.834

2005/06 566.000 865.000 1.770 124.797

2006/07 585.000 1.010.000 1.980 126.872

2007/08 545.000 770.000 1.590 115.814

2008/09 580.000 900.387 1.770 123.903

2009/10 584.000 960.300 1.860 116.266

2010/11 614.000 1.170.000 2.120 127.550

2011/12

(Tah.)

1.200.000

Tablo 3.1.de grld gibi yalk ayiei ekim alanlar ortalama 550 bin hektar civarnda

olup,retim son iki ylda 1.100 bin ton civarnda gereklemitir. 2006 ylnda ekim alannda

nemli deiimler olmamasna ramen retimin 1.010 bin ton olmas , hibrit eitlerin

kullanm ve iklim artlarnn uygun olmas ile ilgilidir.

lkemizin ayiek ya retim durumu Tablo 3.2.' de grlmektedir. Son be yln ortalamas

580 bin ton civarndadr[3].

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

13/68

13

Tablo 3.2: Trkiye Ayiek Ya retimi[3]

YILLAR RETM (Ton)

2001/02 253.000

2002/03 350.000

2003/04 312.000

2004/05 320.000

2005/06 465.000

2006/07 495.000

2007/08 460.000

2008/09 490.000

2009/10 596.000

2010/11 671.000

2011/12 (*) 687.000

lkemizde yal tohumlarn ekili eilimi gsterdii yllarda bile, artan nfus ve buna bal

olarak kii bana tketimin artmas sebebiyle, retim tketimi karlayamamtr. Bylece

giderek artan ya a ortaya km ve bu ak ithalat yolu ile giderilmitir. Baz yllarda

ithal edilen ham ya rafine edildikten sonra ihra edilmitir.

Trkiyenin yalk ayiei tohumu ve ayiek ya ithalat ve ihracat miktar ve deerleri

aadaki tablolarda verilmitir[3].

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

14/68

14

Tablo 3.3:Trkiyenin Yalk Ayiek Tohumu thalat Ve hracat[3]

THALAT HRACAT

YILLAR Miktar (Ton) Deer (Bin $) Miktar (Ton) Deer (Bin $)

2002 129.108 42.008 2.318 3.713

2003 540.852 153.335 4.269 8.406

2004 481.703 157.376 4.489 10.500

2005 491.325 161.759 8.128 16.914

2006 372.408 116.520 10.194 22.778

2007 596.147 260.166 10.052 26.598

2008 455.995 365.145 7.826 30.277

2009 468.277 240.620 16.195 35.054

2010 648.612 349.690 21.616 58.892

2011* 789.163 526.510 28.432 69.048

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

15/68

15

Tablo 3.4:Trkiyenin Ayiek Ya thalat Ve hracat[3]

THALAT HRACAT

YILLAR Miktar (ton) Deer (bin $) Miktar (ton) Deer (bin $)

2002 93.142 52.103 10.852 8.280

2003 92.548 54.047 28.428 22.471

2004 78.303 50.604 17.869 15.715

2005 203.519 134.930 23.120 21.495

2006 236.605 159.149 98.942 85.297

2007 163.115 138.039 31.906 36.002

2008 411.660 647.095 98.714 164.582

2009 323.596 468.305 101.432 110.618

2010 271.676 171.220 75.836 100.440

2011* 421.119 568.105 178.593 299.040

Ayiei tohumu yannda, gerek ilenmi gerekse ham ya olarak da ithalat

gerekletirilmekte olup, miktar dnya fiyatlarnn durumuna gre yldan yla deiim

gstermektedir. Ancak mevcut tohum ve margarin ileme kapasitemizin % 50 civarnda

kullanld dnlrse, bu ithalatn tohum olarak yaplmas, atl kapasitenin kullanlmasn

salayacandan ilenmi ham ya yerine, ayiei tohum ithalatna ncelik verilmesi

lkemize byk bir kazan salayacaktr. Ayrca ihra amal ithalatn (Dahilde leme

Rejimi) tevik edilmesi bu kurulu kapasitenin deerlendirilmesi asndan da nem arz

etmektedir.

Trkiye yalk ayiei tohumu ithalatnn yaklak yarsn Bulgaristandan, dier blmn

byk bir ksmn ise Ukrayna, Romanya, Rusya ve Moldovadan, ayiei ya ithalatnn

yine yaklak yarsn Ukraynadan, dier blmn byk bir ksmn ise Rusya, Arjan tin,

Romanya ve Bulgaristandan yapmaktadr.Ayiek yan en fazla ihra ettiimiz lkeler ise

Irak, srail, Yemen, Suriye ve KKTC dir[3].

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

16/68

16

1995 ylnda imzalanan GATT anlamas erevesinde lkemiz, ithalatta tm tarife d

engelleri kaldrarak tek vergiyi (G.V.) taahht etmi ve bu verginin orann da ayieinde

(tohumluk olan ve tohumluk olmayan) % 30 ve ayiek yanda ise % 40 olarak

belirlenmitir. Ancak 10 yl iinde bu vergi oran % 10 azaltlarak, 2004 ylnda ayieinde

% 27 ve ayiek yanda % 36 G.V. oran taahht edilmitir. Halen ithalatta bu st seviyeler

uygulanmaktadr.

3.2. Dnyada Ayiek Ya retimi

2009 ylnda dnya yalk ayiei tohumu retimi 32,9 milyon ton, ekim alan 24,3 milyon

hektar, verimi ise 1,36 ton/ha olarak gereklemitir. 2011 ylnda ise retimin 38,1 milyon

ton, ekim alannn 25,4 milyon hektar, verimin 1,49 ton/haa ykselmesi

beklenmektedir.Dnya ayiei ekim alan, retim ve verim durumu Tablo 3.5.de

gsterilmitir.

Tablo 3.5: Dnya Ayiek Tohumu Ekim Alan , retim Ve Verim Durumu[3]

YILLAREKM ALANI

(Milyon Ha)

RETM

(Milyon Ton)

VERM

(Ton/Ha)

2002/03 19,39 24,48 1,26

2003/04 23,45 27,73 1,18

2004/05 21,44 26,11 1,22

2005/06 23,21 30,57 1,32

2006/07 24,41 30,40 1,24

2007/08 23,54 29,32 1,25

2008/09 24,72 34,70 1,40

2009/10 24,25 32,87 1,36

2010/11 24,47 33,45 1,37

2011/12* 25,43 38,01 1,49

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

17/68

17

Tablo 3.5 incelendiinde yllara gre ayiei ekim alanlarnda art olduunda verimde de

art olduuna dikkat edilmelidir.Ekim alan ve verimdeki arta bal olarak retimde de art

olmutur.Yllara gre ayieinde gzlenen artta ,hastalk ve zararllara dayankl ve ya

verimleri yksek hibrit eitlerin retiminin yaygnlamasnn nemli etkisi olmutur.

Ayiei tarm dnyada en fazla AB, Rusya, Ukrayna ve Arjantinde yaplmakta olup bu

lkeler Dnya retiminin %53' n tekil etmektedir. lkeler itibariyle ekim alan, retim ve

verim durumu Tablo 3.6.da grlmektedir. Dnya ayiei tohumu ihracatnn yaklak

yarsn AB-27 ve Ukrayna gerekletirmektedir. Dnya ayiei tohumu ithalat ise son be

yln ortalamasna gre 1.7 milyon ton olup, ithalatta ilk sray lkemiz almakta, onu AB-27

izlemektedir[3].

Tablo 3.6: lkeler tibariyle Ayiek Tohumu retimi (Bin Ton)[3].

LKELER 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12(*)

AB-27 6.410 4.970 6.910 7.000 6.980 8.030

Rusya 6.350 5.500 7.300 6.600 5.720 9.200

Ukrayna 5.550 4.880 7.020 7.300 8.000 8.900

Arjantin 3.190 4.620 3.200 2.650 3.670 3.400

ABD 1.000 1.310 1.555 1.380 1.240 950G. Afr.Cumh. 300 870 800 490 860 700

in 1.805 1.670 1.750 1.650 1.710 1.700

Hindistan 1.450 1.460 1.150 1.000 650 630

Trkiye 820 670 850 790 1.020 940

Dnya ayiei ya retiminde ilk sray Ukrayna almaktadr.Sonra srasyla Rusya ve AB -

27 gelmektedir. Dnya ayiei ya ihracat son alt yln ortalamasna gre yaklak 4,8

milyon ton civarnda olup, ihracatn yaklak yars Ukrayna tarafndan yaplmaktadr. En

nemli ithalat lkeler AB, Hindistan ve Msrdr[3].

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

18/68

18

Tablo 3.7:lkeler tibariyle Ayiek Ya retimi (1.000 Ton)[3]

LKELER 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12*

AB-27 2.290 1.825 2.600 2.419 2.556 2.886

Rusya 2.465 2.000 2.890 2.692 2.290 3.394

Ukrayna 2.255 1.900 2.685 3.022 3.208 3.421

Arjantin 1.315 1.575 1.485 1.156 1.414 1.364

ABD 260 275 280 320 216 162

Gney Afr.Cumh. 165 225 310 330 242 367

in 230 200 210 180 183 191

Hindistan 480 475 385 330 209 183

Trkiye 495 460 490 596 671 687

Dier lkeler 1.365 1.260 1.540 1.498 1.413 1.573

DNYA 11.320 10.195 12.875 12.543 12.396 14.228

3.3. Trkiyede Ayiek Ya Sanayii

Ayiei ya sanayi sektr Trkiye asndan en nemli sektrlerden birisidir. Bununnedeni ayiei bitkisinden; ya, yem, boya maddesi, yakt ve ok az miktarda da olsa sabun

ya elde edilmesidir. Ayiek ya sanayi sayesinde ambalaj, kimya ve yem sanayi de

canllk kazanmaktadr. Ayiek ya Trkiyenin ithalat ve ihracatn yapt bir maddedir

Trkiyede 210 adet bitkisel ya sanayi iletmesi bulunmaktadr. Bunlar 6,4 Milyon ton faal,

1 Milyon ton gayri faal, toplam 7,4 Milyon ton tohum ileme (krma) kapasitesi 88 Adet Faal,

22 Adet gayri faal, toplam 110 tesis bulunmaktadr. 3,9 Milyon ton faal, 0.7 Milyon ton gayri

faal rafineri kapasitesi 81 Adet Faal, 19 Adet gayri faal, toplam 100 tesis bulunmaktadr. Bu

iletmelerin ounluu Marmara, Ege ve Akdeniz blgesinde younlamtr. Marmara ve

Ege blgelerindeki tesislerin ounluu ayiek ve zeytinya ilerken,Akdeniz blgesindeki

iletmeler arlkl olarak pamuk iletmekte ve ayrca soya ileyen baz tesislerde

bulunmaktadr. Trkiyedeki bitkisel ya sanayinin tohum isleme kapasitesi 4.5 milyon

ton/yl olmasna ramen kapasite kullanm oran % 50nin altndadr. Bunun en nemli

nedeni, yal tohumlu bitkilerin yurtii retimlerinin talebi karlayamayacak dzeyde

yetersiz olmasdr. retimi yaplan tm yal tohumlu bitkiler (Ayiei, soya, pamuk vd.)

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

19/68

19

lke ihtiyacnn ancak % 50 - 60n karlamakta, geriyekalan miktar ise doal olarak ithal

edilmektedir. Trkiye nfusunun ylda yaklak% 1.5' lar civarnda artmasna karlk, yal

tohumlu bitkilerin retiminde grlen azallar, Trkiye'yi bitkisel yada da baml hale

getirmitir. Bu nedenle yal tohumlu bitkilerin retimi konusunda daha dzenli ve plnl

tarm politikalarna gerek vardr.

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

20/68

20

4. AYEK YAI RETM

4.1. retim Akm emas

retim ak emas Ek-1 de gsterilmitir.

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

21/68

21

4.2 Ham Ya retimi

retilen mamln zellii, bilimsel almalara uygun olarak geliim salanmas ve doru

birim maliyetlerinin hesaplanabilmesi asndan;

Kullanlan retim teknii asndan maliyetinin, Kullanlacak rakamlara gre standart maliyetin, Tm maliyet unsurlarn kapsayp kapsamadna gre ise tam maliyetin kullanlmas

tavsiye edilir.

Ayiei iletmelerinde safha maliyeti sisteminde uygulanmasnn nedeni ya retiminin

zelliklerinden kaynaklanmaktadr. Safha, retim ak srasnda; retim merkezleri ya damaliyet aamalarn (esas retim yerleri) birbirine bal atlyelerden oluan retim merkezleri

anlamn tamaktadr.

Ayiei ya retiminde safhalar belirlenirken aadaki hususlara dikkat edilir:

Benzer ve ortak faaliyetlerin yaplp yaplmadna, retim faaliyetlerinde kullanlacak makine ve tehizatn ve igcnn yer olarak bir

arada toplanp toplanmadna,

Bu bilgiler dorultusunda ayiei ya reten iletmeler srekli talep gren bir mamul seri

halde retmektedirler. Ya reten iletmeler retimi 3 safhada yapmaktadrlar.

4.2.1.Depolama

Hasat edilen eitli tarla rnlerinin belli sreler iin, istenilen koullarda nicelik ve

niteliklerinden bir deer yitirmeksizin sat, sevk veya baka amala deerlendirilinceye kadar

eitli depolarda koruma altna alnmasdr. Depolama rnn canllk ve gcnn kaybn en

az dzeyde tutma amacyla yaplr.

Dier tarmsal rnlerde olduu gibi ayieinin de en nemli depolanma nedeni, rnn

sahip olduu niteliklerden deer kaybetmeden, ilenerek ana ve yan sanayilerde veya baka

amalarla deerlendirilmesidir. Ayieinin d etkenlerden (s, nem, haere v.b.) zarar

grmesini nlemek depolama nedenlerindendir. Depolamann teknik olarak hatasz bir ekilde

yaplabilmesi iin rnn eitli zelliklerinin iyi bilinmesi gereklidir. Bu nedenle

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

22/68

22

uygulanacak depolama iin rnn ve depolama yerinin aada verilen zelliklerin bilinmesi

gereklidir.

rnn bnyesindeki nem ve scaklk, Depodaki havann nispi nemi ve scakl, rn bnyesindeki yabanc madde miktar, rndeki mikro organizmalar, Haere faaliyeti, Deponun yaps ve depolama sresi.

4.2.2.n Temizleme ve Kurutma

Tm islenmi gdalarn retiminde olduu gibi, kaliteli yemeklik yalarn retilmesinde de,

ilk aamay hammaddelerde belirli kaliteyi salamak zere, ierdikleri safszlklardan

temizlenmeleri oluturur. Ancak yal tohumlarn temizlenmesinde kesinlikle su kullanlmaz.

nk bylesi bir islem srasnda tohum tarafndan emilen su, daha sonra uygulanacak olan

ve temizleme ileminin devam olarak kabul edilen lif alma, kabuk krma ve ayrma ile ince

kabuklarn fralanarak alnmalar aamalarnda, byk glklerin yaanmasna, hatta hi

yaplamamasna bile neden olur. Yal tohumlarn temizlenmelerinde uzaklatrlmas gereken

safszlklar olduka deiiktir. Bunlardan kimileri, yaprak, dal, lif, sap gibi tohuma ait bitkinin

dier organlar olabilirken, dier bir ksm tas, kum, toz, toprak ve metal paracklar gibi

anorganik maddelerdir. Ayiek ekirdei tesise kamyonlar ile geldikten sonra tesis

kantarnda tartlacak ve boaltm istasyonuna alnacaktr. Boaltm istasyonundan sonra ise n

eleme ve kurutma blmne gnderilecektir. Ayiei ekirdei lif asndan zengin ve

protein asndan fakir bir ds gvde ile korunmaktadr. Yapk olan gvde ve ekirdei

krma ilemi srasnda birbirinden ayrmak iin ekirdein yaklak % 7 nem ieriine kadar

kurutulmu olmas gerekir. Krma olmuyorsa solvent ekstraksiyonu ve presleme iin verimli

hazrlk salamak asndan ekirdein maksimum %8 nem ieriine kadar kurutulmas

gereklidir. Herhangi bir kurutma ileminden nce tohum herhangi bir tkanma riskini nlemek

amacyla veya kurutucu da yangn olaslna kars ksmen temizlenmelidir. Kaliteli ya

retmek iin kurutucu tercihen dolayl olarak stlr. Bylece ekirdein egzoz duman ile

kirlenmesi nlenmi olur. n temizleme ve kurutucu genelde iletme tesisinin nnde

bulunurlar. Bu nedenle kapasiteleri iletme kapasitesinin en az 1,2 katdr. Bir ya da iki tank

iletme tesisinin nnde bulunmaldr. Bunlar iletmeye devaml besleme salamak asndan

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

23/68

23

12 ile 24 saat aras bekleme sresine gre tasarmlanmaldr. Tanklar, belirli zamanlarda

tamamen boalmay salayacak boaltm sistemi ile donatlmlardr. Kk tankn alt huni

seklinde iken, byk tankta ise mekanik boaltm sistemi olacaktr.

4.2.3.ekirdek Temizleme ve Tartm

n temizleme aamasnda tas, sap gibi byk safszlklardan temizlenen ekirdekler gnlk

silolara alnp buradan daha kk kirleticilerin temizlenecei eleme blmne gnderilir.

Eleme blmne gelen ekirdekler bu blmde manyetik seperatrler aracl ile daha kk

tas, p gibi yabanc maddelerinden arndrlr.

4.2.4.Kabuk Krma ve Ayrma

Yal tohumlardan kabuklarn alnmas, elde edilecek yan miktar ve kalitesinin artrmak

ynnden son derece gereklidir. nk aslnda hi ya iermeyen ekirdek kabuklar

uzaklatrlmakszn, i bademdeki ya almak zere ekstraksiyon ilemine tabi

tutulduklarnda; bir yandan en az, kan kspenin ierdii oranda ya, kabuklar tarafndan

emilirken, dier yandan da kabuktan yaa geebilen yabanc renk, koku ve tat maddeleri,

yan kalitesi drecektir. Bu arada ekstraksiyon kspelerinde ortalama % 0,5-1,0 orannda

ya kalaca

Dnlrse, tonlarca kabuun bademle birlikte islenmeleri halinde, kabukla yitirilecek ya

miktarnn ok byk parasal deerlere ulaaca kolaylkla anlalr. Ayn ekilde

kabuklardan ham yaa geen kalite drc maddeler ise, daha sonraki rafnaysan

aamasnda, ilem glne ve verim azalsna neden olacaktr. Yal ekirdeklerin yaa

islenmelerinde gerek ya verim ve kalitesini koruyabilmek, gerekse bu asamadan sonraki

ilemlerin kolaylkla yrtlmesini salayabilmek asndan, ngrlen kimi snr deerler

iinde kalmaya ve alma ilkelerine uymaya zen gsterilmesigerekir. Bu aamann amac;

ayiei ekirdeinin kabuklarn ayrarak, yan protein ieriini arttrmaktr. Kaliteli bir

ayrma ilemi iin, bu asamadan nce ayiei ekirdekleri dzgnce temizlenmeli ve nem

ierikleri %6,5 -7 yi gememelidir. retilecek yaa gre deimekle birlikte %34 yada % 37

den fazla protein ieriine sahip ya retmek iin ayrma ilemi bir ya da iki asamadan

oluabilir. Seilen prosese gre ekirdekten ayrlan kabuk % 10 ile % 15 arasnda deiir.

Temizlenmi ekirdekler, ayrma ilemi srasnda krlm ve alm ekirdeklerin ayrlmas

amacyla konveyrler vastasyla datlr. Kabuk ayrc, ekstraksiyon ilemine hazrlk iin

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

24/68

24

ayiei ekirdei kabuunu ayrmak iin zel dizayn edilmitir. Ayrma ilemini darbe

yntemiyle gerekletirir. ekirdeklerin yaps uzunlamasna olduu iin darbe etkisiyle

krlrlar ve ekirdeklerin ileri ortaya kar.

Bu ayrma aamasndan 3 rn ortaya kmaktadr.

Kabuk; aspirasyon sistemi ile kabuk rpclarna gnderilir. Temizlenmi ekirdek; konveyr araclyla toplanr ve pullanma aamasna

gnderilir.

Ksmen ayrlm kk ekirdek paralar ya temiz ekirdeklerin iine kartrlr ya daikinci bir asamadan geirilir.

Az oranda da olsa krlmam ekirdekler, sistemin basna gnderilirkinci ayrmadan geriye iki rn kalr.

Kabuklar; aspirasyon sistemi ile rpcya gnderilir. Ayrlm ekirdekler ise pullanma aamasna gnderilir.

Elemeden ayrlan kabuklar, yaklarak enerji elde etmek amacyla bekletilmek zere bir

pnmatik konveyrsayesinde depolamaya gnderilir. Temizlenmi ekirdekler ise preslemeaamasna gnderilir.

4.2.5.Pullama, Pisirme ve Mekanik Presleme

Temiz ve kabuklarndan ayrlm ekirdekler kk pul haline getirilmek amacyla pullama

makinelerine gnderilir. Bu asamadan sonra ise pisiriciye gnderilerek ekstraksiyon aamas

iin hazrlanr. Pullar haline getirilen ekirdekler, bu ilemden sonra yatay piiricilere alnarak

stlr ve mekanik ekstraksiyon iin uygun nem oranna kadar kurutulur. Piiricilerin hertabakas buhar stmaldr Piirilmi ve nemi alnm pullar presleme aamasna gnderilir.

Presleme aamasn sonucunda ekirdein ya % 80 orannda alnr. % 20 ya ieren yal

kek ise ekstraksiyon aamasna gnderilir.

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

25/68

25

4.2.6.Ekstraksiyon

Yal kspeninsolventle muamele edilerek, ierdii yan hemen hemen tamamnn alnd

ilemdir. Kullanlan zc hegzandr. Ekstraksiyon ilemi sonucu kan karm (misella)vakum altnda stlarak hegazan ayrlr, ya ise ham ya tanklarna gnderilir. Ya alna n

kspe (% 1-2 yal) ise desalvantizr denilen cihazda zcden ayrlr, kurutulur ve yem

sanayiinde kullanlmak zere yan rn olarak depolanr.

Ya endstrisinde uygun bir solventle birlikte ok kullanlan bir yntemdir. Bu tipte tohumlar

ok kk olmamaldr. nk eer tohumlar ok kk olursa bu bir filtrasyonu

gerektirecektir ve bu da pahal bir uyguladr. Bu ekipman uzun mrl ve gvenlidir.

Ekstraksiyonda izlenen balca ilem kademeleri; materyaldeki yan zgenle ykanmas,

misellann filtrasyonu, miselladan zgenin destilasyonu ve syrma, zgenin kspeden

uzaklatrlmas, yas kspe ve miselladan uurulan zgenin geri kazanlmas ve nihayet

kspenin kurutulup soutulmas seklinde saylabilir. Ya hammaddelerinin ekstraksiyon

teknii ileyan alnmasnda, ilemin mekanizmas ile bunun gerektirdii koullarn bilinmesi

ve bu koullara mutlaka uyulmas gerekir. Bunun iin her eyden nce, islenecek

hammaddenin ierdii ya en ksa srede alnabilecek ekilde hazrlanmas

(pulcuklandrlmas) gerekir. Ayrca ilem sonunda elde edilen misellann ya bakmndan

ngrlen oranda zenginlemesini salamak zere, kullanlan zgenin alnacak yaa zgn

bir zcle sahip olmas, miselladan ve yadan kolaylkla uzaklatrlabilen bir nitelik

gstermesi, ilemin kolaylkla yrtlebilmesi asndan nemlidir. Bu arada zgenlerin

zellikle ya veya ekirdekteki dier bileenler ile kimyasal bir tepkimeye girmemesi,

buharlarnn zehir etkisi yaratmamas, uurulduunda kspe ve yada kalnt brakmamas,

karsinojenik etkisi nedeniyle aromatik bileikleri iermemesi, yada en fazla % 0,5 1,0

orannda iermesi, kaynama noktasnn suyunkinden daha dk ve dar snrlar arasnda

olmas, ucuz ve kolay bulunabilmesi ve yanc ve patlayc olmamas gibi niteliklere de sahip

olmas gerekmektedir.

Saylan tm bu niteliklere sahip bir zgen tipini bu gn iin bulmak mmkn deildir.

Bununla birlikte gnmz yemeklik ya sanayi, bilinen zgenler iinde en yaygn olarak

hidrokarbonlardan hekzann 60-70 oCler arasnda kaynama gsteren fraksiyonunu

kullanmaktadr.

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

26/68

26

Bunun dnda yine ilemlerin verimli ve ya kalitesini koruyacak ekilde yrtlebilmesi

iin, bir yandan ekirdek ezmesi ile zgen temasnn kart akm prensibine gre

oluturulurken, dier yandan da ilem scakl, zgenin kaynama noktasnn birka derece

altnda tutulmaldr. Bylece hem ya ve hammadde yapsndaki dier bileenlerin yksek

scaklk etkisinde bozulma tepkimeleri vermesi nlenir, hem de oluan misellann

viskozitesinin alma scakl etkisinde dmesi ve akkanlnn artmas salanr. Dier

taraftan scakln zgenin kaynama noktasnn altnda olmas, sv formunu korumas ve

iletmedeki zgen kaybnn minimum dzeyde tutulabilmesi iin kanlmaz bir

zorunluluktur. nk sz konusu kaybn, gnlk sirkle edilen zgenin % 0,5inin stne

kmas, iletme ekonomisi asndan kesinlikle istenmez.

Ekstraksiyon aamasnda, ilk gze alnan misella, pompa vastasyla baslan hekzan ile karr,

hekzan ekilir ve bir sonraki gzde tekrar baslr, bu islem btn gzlerde ayn ekilde devam

ettirilir. En son gzden alnan hekzan, solvent geri kazanm asamasna gnderilerek hekzann

iine alnan yan ayrlmas salanr. Bir miktar hekzan bnyesine alms Misella ise hekzann

buharlatrlarak misellann kurutulaca son asamaya gnderilir. Tasarmn yaptmz ya

fabrikasnda srekli esktraksiyon sistemini uyguluyoruz.

4.3.Rafinasyon

Kapasitesi gnde 30 ton ve daha byk olan prosesler iin srekli rafinasyon, kesikli

rafinasyona kar nerilir.

ekil 4.1Rafinasyon nitesi

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

27/68

27

4.3.1.Degumming

Rafinasyondaki ilk ilemdir. Prensipte ham yan hidratlanmasn kapsar. Fosfolipidler,

proteinler ve gumlar, anhidrat (susuz) yaplar nedeniyle ham yada znrler fakathidratlandklar zaman znrlkleri kaybolur. Hidratlanabilen fosfolipidler bu ekilde

yadan uzaklatrlrlar. Hidratlanamayan fosfolipidler ise asitle muamele ile uzaklatrlrlar.

ekil 4.2Degumming nitesi

4.3.2 Ntralizasyon

Yalk ekirdeklerin ve meyvelerin bir baka deyile yalk hammaddelerin gerek olgunlama

dnemlerinde gerekse ham ya retim aamalarnda eitli etkenlere bal olarak serbest ya

asidi ierikleri ykselmektedir. Yalarn insan kullanmna uygun hale gelmesi iin serbest

ya asitlerinin uzaklatrlmas gerekmektedir. Ntralizasyon; bitkisel yalarn

rafinasyonunda uygulanan birinci ilemdir. Yan iindeki serbest ya asitleri kost ik soda ile

ntralize edilir. Sabunsu maddeler (soap stock) ya seperatrler ile ya da ntralize tanknda ayrtrlr. FFA miktarnn %1'in zerinde olduu ve gnlk kapasitenin 50 tonu getii

sistemlerde Kontin Ntralize tesisi tercih edilmelidir. Asitlik giderme (ntralizasyon)

ileminde yaygn olarak kullanlan yntem serbest ya asitlerinin sodyum hidroksit (NaOH)

ile sabunlatrlarak oluan sodyum sabunlarnn soap stokla birlikte uzaklatrlmasdr.

Ntralizasyon ilemi srekli veya kesikli alan sistemlerde yaplabilir. Bitkisel Ya

Rafinasyon Tesislerinde dier basamaklarda olduu gibi ntralizasyon da srekli sistemlerde

gerekletirilir. Ntralizasyon ileminde bir s deitirici vastasyla stlan ya, mikserler

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

28/68

28

vastasyla gerekli miktarda (stokiyometrik oranda) alkali ile kartrlmakta ve oluan soap

stok ntr yadan yksek devirli santrifj seperatrler yardm ile ayrlmaktadr. Ntr yan

bnyesinde kalan sabun ise ikinci bir seperatrde suyla ykama yoluyla yadan uzaklatrlr.

ekil 4.3.Ntralizasyon nitesi

4.3.3 Devaksing

Ayiek, msr, pamuk, aspir, pirin gibi yalar oda scaklnda znmeyen vaks

moleklleri ierirler. Vakslar yada kerler ve bulankla neden olurlar. Yan depolama

artlarndan bamsz olarak berrak ve parlak kalmasn salamak iin muameleden

geirilmesi gerekmektedir. Bu ilemler vinterizasyon ve devaksingdir. Yadaki vaks miktar

700 ppmden fazla olduu zaman toprak tketimi ve ya kaybnn fazla oluundan dolay

vakslarn szlerek uzaklatrld klasik vinterizasyon ileminin maliyeti ok ykselmekteve vakslar tam olarak alnamamaktadr. Ayn zamanda devaksing ileminden sonra

gerekletirilecek vinterizasyonda atk toprak miktar da belirgin oranda azalmaktadr. Bu

sebeplerden dolay szme ile vinterizasyondan nce waks miktarn 50-200 ppme kadar

drmek amacyla santrifjl n dewaksing yaplmaldr. Devaksing hzlandrlm

vinterizasyondur ve ilemde kristal oluumu % 30-50 daha ksa srede tamamlanmaktadr.

Oluan kristaller ise santrifj seperatrler ile yadan uzaklatrlr.

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

29/68

29

ekil 4.4Devaksing nitesi

4.3.4 Agartma

Yalarn renkleri ierdikleri ve kendilerine zg renk veren lipokromlardan

kaynaklanmaktadr. Bitkisel kaynakl yalarda bulunan en yaygn doal renk maddeleri alfa

ve beta karoten, ksantofil ve klorofildir. Ancak uygun olmayan scaklk, nem ve oksijen gibi

artlar altnda depolanan ve dk kaliteli hammaddelerden elde edilen yalar doal renk

maddeleri yannda oksidatif tepkimeler sonucu oluan ve yaa koyu renk veren bileenleri de

ierirler. Bu tr yalarn aartlmas da daha zordur. Gnmzde yalarn renklerininalmasnda uygulanan en yaygn yntem, yadaki renk verici pigmentlerin, kalan

fosfolipidlerin, oksidasyon rnlerinin, iz metallerin, sabun kalntlarnn adsorbanlarla

tutulup daha sonra adsorbanlarn filtrasyon yardm ile yadan uzaklatrlmasdr. Bu

metodda adsorban olarak yzey aktivasyonu yksek aartma topraklar kullanlmaktadr.

Aartma ilemi yksek scaklklarda (95-110oC) yapld iin gerekletirilir. Son olarak

aartma ilemi yalarn tad stabilitesini (kararlln) artrc bir etkiye de sahiptir.

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

30/68

30

ekil 4.5Aartma nitesi

4.3.5 Vinterizasyon

Safszlklar degumming, ntralizasyon, dewaksing ve aartma ilemleri ile uzaklatrldktansonra baz yalar ya matlatran, grnndeki albeniyi azaltan ve dk scaklklarda

kme eiliminde olan bileenler ierirler. Bu bileenler yan cinsine bal olarak zellikle

ayiek, msr, pamuk, pirin ve zeytinya gibi yalarda wakslar (uzun zincirli ya alkolleri),

stearinler ve erime noktas yksek olan doymu gliseridlerden oluurlar. Vinterizasyon

kademeli olarak soutulan ve dk scaklklarda yava bir kartrma eliinde bekletilen

yada oluan kristallerin szlerek uzaklatrlmas ilemidir. Vinterizasyonda kristallenmeyi

balatmak ve szmeyi iyiletirmek iin vinterize topra; perlit kullanlmakta ve szme

ilemi ile yadan ayrlmaktadr.

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

31/68

31

ekil 4.6Vinterizasyon nitesi

4.3.6 Deodorizasyon

Bu ilemin amac yaa koku, tat-aroma, asitlik ve renk veren maddelerin uzaklatrlmasdr.

Deodorizasyon ilemi srasnda yadan uzaklatrlan maddeler; sabunlaan maddeler (serbest

ya asitleri, ksmi gliseridler, metilik esterler, mumsu maddeler), sabunlamayan maddeler

(parafinik hidrokarbonlar, olefinik ve poliolefinik maddeler, steroller, triterpenik alkoller) veoksidatif tepkimeler sonucu oluan rnler (aldehitler, ketonlar, peroksitler) olmak zere

grup altnda toplanr. Yaa istenmeyen tat ve koku veren maddeler trigliserid moleklndeki

ya asidi zincirlerine zayf van der Waals kuvvetleri ile baldr. Bu maddeler yksek

scaklklarda dk buhar basncna sahiptirler. Bu nedenle yksek scaklk (220 -300oC) ve

dk basn (1-8 mm Hg) altnda alarak bu maddelerin buhar basnlarn destile

edilebilecekleri basnca yaklatrmak mmkndr. Ayrca, yaa direk buhar enjekte ederek

buharn srkleyici etkisi ile bu maddelerin yadan daha kolay uzaklatrlmalar mmkn

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

32/68

32

olmaktadr. Buharn yksek verimle kullanlmas, scak yan atmosferik oksidasyondan

korunmas ve hidroliz sonucu serbest ya asitlerinin oluumunun nlenmesi iin

deodorizasyon ilemi vakum altnda gerekletirilir. Genellikle deodorizasyon ilemi 220-

300oC arasndaki scaklklarda yaplmaktadr. Ancak yksek scaklk doymam ya

asitlerinde izomerizasyona neden olmakta ve zellikle 240oCden yksek scaklklarda

alldnda izomer yap oluumu ve doal antioksidantlar olan tokoferollerin kayb

hzlanmaktadr. Deodorizasyon yalnz bir buharla destilasyon ilemi deildir. stenmeyen

koku ve aroma verici bileiklerin uzaklatrlmas iine ilave olarak bir takm kimyasal

reaksiyonlar da gerekleir ki bunlar deodorize yan stabilitesini (kararlln) ve kalitesini

etkilemektedir. [7]

ekil 4.7 Deodarizasyon nitesi

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

33/68

33

5. KAPASTE SEM

Bir ayiek ya fabrikasnn kapasitesini etkileyen bir ok faktr vardr.

Potansiyel Pazar

Doa ve zamanlama Tohumlarn boyutlar ve gvenilebilirlii Solvent temini Ulam, enerji, su, bakm ve gvenli standartlar yakalaya bilme

Trkiyede ayiek ya retimi tketimi karlamamaktadr. Bu a kapatabilmek iin ham

ya ithalat yaplmaktadr.Proje kapsamnda retilecek ayiek yann, ham ya olarak satn

alnp ilenmek yerine dorudan hammaddeden yani ayiekten balayan bir proses ile elde

edilmesi hedeflenmitir. Bylece ham ayiek yann ithalat oran drlerek, i piyasa

retiminin arttrlmas amalanmtr.Yllk ayiek ve bitkisel tohumlu yalarn tketimin

artmasna bal olarak retimin ykselmesi ve talebin ykselmesi gz nne alndnda,

kurulacak fabrikann retim kapasitesi doacak talep fazlasna cevap verebilmeyi

hedeflemektedir.Kapasite almalarnda saylan bu faktrler gz nne alndnda yllk

24000 ton rafine ayiek ya retimi yaplmas uygun grlmtr.

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

34/68

34

6. KTLE VE ENERJ DENKLKLER

Ktle Enerji Denklikleri

Prosesteki tm niteler srekli sistemlerdir.

6.1. n Ekstraksiyon nitesi (Temizleme, Ezme, Paralama, Frnlama, Presleme)

Buhar

Ayiek Temiz Tohum

Safszlk Su

Temel = 104 ton/gn ham ayiei= 13 ton/ saat ham ayiei

Ktle Denklii:

Kabuller :

Sisteme giren ayiei % 22 safszlk iermektedir. Sisteme giren buhar miktar ile kan su miktar birbirine eittir.

mb=ms= 3000kg/saat

Girenlerkanlar + retilen Tketilen = Biriken

retilen = 0, Tketilen = 0 Biriken=0

Girenler = kanlar

n Ekstraksiyon nitesi

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

35/68

35

Girenler:

lenmemi ayiei = 13 ton/saat

kanlar:

Safszlklar = 13 * 0.22 = 2.86 ton/saat

Temizlenmi Tohum = ?

Girenler = kanlarlenmemi ayiei = Safszlklar + Temizlenmi Tohum

13 = 2.86 + Temizlenmi Tohum

Temizlenmi Tohum =10.14 ton/saat

Enerji Denklii:

Kabuller:

lenmemi tohumun 1 atmosfer basnta, 25C scaklndan 90C scakla stlaraktavlama yapldn kabul ediyoruz.

Sistemde enerji kaybnn olmadn kabul ediyoruz. Kzgn buhar, sisteme 190C de girip, sistemi 40C de terk ediyor.

Giren Enerjikan Enerji + retilen Enerji Tketilen Enerji = Birikim

(retilen Enerji = 0, Tketilen Enerji = 0)

Giren Enerji = Tketilen Enerji

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

36/68

36

Cp(kj/kg C) T(C)

Ham Tohum cpH25

Temizlenmi ve ezilmi

tohumcpT

90

Buhar 2.05190

Su 4.184 40

Hbuhar = 2260 kj/kg

Ham Tohum = H

Temizlenmi ve ezilmi tohum = T

Buhar = B

Su = S

Giren Enerji :

mH*CpH*T(Hgiri) +mB*CpB*T (Bgiri)

kan Enerji :

mT*CpT*Tk +mS*CpS*Tk

mS=mB=3000kg/saat

Q= 3000*2.05*(190-100) 3000*2260 3000*4.184*(100-40)

Q=8086620 kJ/saat = 2246.28 kW

Q=m*Cp*(Tk-Tgiri)

8086620 = 13000Cp*(90-25)

Cp=9.57 kJ/saat Temizlenmi ve ezilmi tohum

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

37/68

37

6.2. Ekstraksiyon nitesi

Hegzan

Temiz tohum Misella

Kek( Kspe+ Hegzan )

Ktle Dengesi:

Kabuller :

Prosesimizde, ilk giren ayiei miktaryla 1-1 orannda hegzan giriyor. Kekteki ya miktar giren ya miktarnn %0.5-2si arasnda olmaldr. Biz kekteki

ya miktarn %1.5 ve hegzan miktarnda %0.8 kabul ediyoruz

Misella ( %44 Ya + % 56 Hegzan ) iermektedir. Girenlerkanlar + retilen Tketilen = Biriken

retilen = 0, Tketilen = 0, Biriken =0

Girenler = kanlar

Ekstraksiyon nitesi

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

38/68

38

Girenler :

Temizlenmi tohum = 10.14ton/saat Hegzan = 13 ton /saat

kanlar :

Kek = 10.14*0.015 + 13*0.008Kek = 0.26 ton/saat

Misella = ? Girenler = kanlar

Temizlenmi tohum + Hegzan = Kek + Misella

10.14 + 13 = 0.26 + Misella

Misella ( % 44 ya + % 56 hegzan ) = 22,88

Misella = 22.88 ton/saat

Enerji Denklii :

Giren Enerji - kan Enerji + retilen Enerji - Tketilen Enerji = Biriken Enerjiretilen Enerji = Biriken Enerji = 0

Giren Enerjikan Enerji = Tketilen Enerji

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

39/68

39

Giren Enerji:

Hegzan = mh Temizlenmi tohum =mT Giren enerji = mh *CpH*TH + mT *Cp T* TT Giren Enerji = 13000 * 2.2 * 40 + 10140 * 9,56 * 90 Giren Enerji = 9868456 kJ/h Giren Enerji = 2741.24 kJ/sn = 2741.24kw

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

40/68

40

kan Enerji:

Kek = mk Misella = mm kan Enerji = mk *Cp K* TK + mm *Cp M* TM kan Enerji = 260*9.48*90+22880*1.67*60 kan Enerji = 2514408 kJ /h = 698 kJ/sn kan Enerji = 698 kJ/sn = 698 kw Giren Enerjikan Enerji = Tketilen Enerji Tketilen Enerji = 2741.24 698 Tketilen Enerji = 2043.24 kw

6.3. Distilasyon nitesi

Buhar

Misella Hegzan

Buhar Ham ya

Distilasyon nitesi

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

41/68

41

Ktle Denklii:

Kabuller :

Giren buhar miktar ile kan buhar miktar birbirine eit alnmtr. kan hegzan miktar mieslla iindeki hegzan miktarna eittir. Misella ( %44 Ya + % 56 Hegzan ) iermektedir. Girenlerkanlar + retilen Tketilen = Biriken


Girenler = kanlar

Misella indeki Hegzan Miktar = mh = 22.88*0.56 = 12.81 ton/saat

Misella indeki Ya Miktar = my = 22.88*0.44 = 10.07 ton/saat

Girenler = kanlar

Misella = Hegzan Miktar + Ham Ya Miktar

22.88= 13.44 + Ham Ya Miktar

Ham Ya Miktar : 10.07 ton/saat

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

42/68

42

Enerji Denklii:

Cp (kJ/kgC) T(C)

Misella iindeki hegzan 2.2 60

Distilasyondan kan

hegzan

2.5 75

Misella iindeki ya 1,67 60

Ham ya 1.67 100

Buhar 2.05 115

Giren Enerji - kan Enerji + retilen Enerji - Tketilen Enerji = Biriken Enerji

retilen Enerji = Biriken Enerji = Tketilen Enerji = 0

Giren Enerjikan Enerji = Tketilen Enerji

Hegzann s kapasitesi;

( 075 C ) Cp = 2.2 kJ/kgC

(75100 C) Cp = 2.5 kJ/kgC

Giren Enerji :

Misella = 10070 * 1.67 * 60 + 12810 * 2.2 * 60 = 2832192 kJ /saat

Giren Enerji = 2699934 kJ /saat = 750kJ/sn= 750kw

kan Enerji:

Ham ya = 10070 * 1.67 * 100 = 1681690 kJ/saat =467 kJ/sn=467 kw

Hegzan = 12810 * 2.5 * 75 = 2401875 kJ /saat =667kJ/sn= 667kw

kan enerji = 1134 kW

Gereken Enerji = 1134750 = 384 kW

Bu enerji Cp = 2.05 kJ/kgC zeliklerine sahip buhar tarafndan salanr.

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

43/68

43

6.4. Soutma nitesi ( hegzan )

Su

Hegzan Su

Su

Enerji Denklii:

Kabuller:

Sistemde enerji kaybnn olmadn kabul ediyoruz.

Hegzan kayb olmad kabul varsaylmtr. Soutma suyunun 20 Cdeki Cp deeri 4.184 kJ/kg C dir.

Girenler:

Hegzan 75 C

Soutma suyu 20 C

kanlar:

Hegzan 40 C

Soutma suyu 60 C

Hegzann kaynama noktas = 69 C

Hbuhar hegzan = 334.8 kJ/kg

Giren Enerji = kan Enerji

12810* 2.5 * (7569) + 12810 * 2.5 * (6940 ) + 12810 * 334.8 = msu * 4.184* (6020)

msu = 32324 kg/saat

Soutma nitesi ( hegzan )

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

44/68

44

6.5. Ya Soutma nitesi

Su

Ham ya Ham ya

Su

Enerji Denklii:

Kabuller:

Ham ya 100 Cde giriyor 25 Cde kyor Su 20 Cde giriyor 55 Cde kyor Soutma suyunun 20 Cdeki Cp deeri 4.184 kJ/kg C dir.

Giren Enerji = 10070 * 1.67 * 100 = 1763520 kJ/saat

kan Enerji = 10070 * 1.67 * 25 = 440880 kJ/saat

Yadan alnan enerji = 1681690 420422.5 = M * 4.184 * (55- 20)

M= 8613kg/saat su

Ya Soutma nitesi

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

45/68

45

6.6. Ntralizasyon nitesi

H3 PO4 NaOH Saf Su

Ham ya Ham ya

Soap Stock

Ktle Denklii:

Kabuller:

Sistemde ktle kaybnn olmadn kabul ediyoruz. Girenlerkanlar + retilen Tketilen = Biriken


Girenler = kanlarGirenler:

Ham ya = 10.07 ton/saat

NaOH = 7 kg NaOH / 1 ton ham ya

10.07 ton/saat ham ya iin, yaklak 70.5 kg/ saat NaOH

H3PO4 = 2 kg H3PO4 / 1 ton ham ya

10.07 ton/saat ham ya iin, 20.14 kg/ saat H3PO4

Ntralizasyon nitesi

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

46/68

46

Saf su = 254 kg/ 1 ton ham ya

10.07 ton/saat ham ya iin, 2557.78 kg su

kanlar:

Ntralize olmu ya = 10.07 ton/saat

Soap stock = ?

Girenler = kanlar

70.5+20.14+10070+2557.78 =10070+soap stock

Soap Stock= 2648.07 kg/saat

6.7. Kurutma ve Aartma nitesi

Aartma topra

Ntralize

edilmi ya Aartlm ya

Yal toprak

Aartma nitesi

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

47/68

47

Ktle Denklii:

Kabuller: Bu nitedeki hesaplamalarda ya ktlesindeki kayplar ihmal edilmitir.



Girenler = kanlar

Ntralize edilmi ya + Aartma topra = Yal toprak + Aartlm toprak

Girenler:

Ntralize olmu ya = 10.07 ton/saat

Aartma topra = 5 kg/ 1 ton ya

10.07 ton/saat ya iin,50.35 kg/saat aartma topra

kanlar:

0.4 kg ya / 1 kg aartma topra

50 kg/ saat aartma topra iin, 20 kg/ saat ya

Yal aartma topra miktar, 70.35kg/ saat

Aartlm ya miktar = 10070 20 = 10050 kg/ saat = 10.05 ton/saat

Girenler = kanlar

Ntralize edilmi ya + Aartma topra = Yal toprak + Aartlm ya

10070 + 50.35=10050 + 70.35

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

48/68

48

6.8.Vinterizasyon nitesi

Perlit

Aartlm Vinterize edilmi

ya ya

Perlit

Ktle Denklii:

Kabuller:

Bu nite ktle kayb olmad kabul edilmitir.


retilen= 0, Tketilen = 0, Biriken =0

Girenler = kanlar

Girenler:

Aartlm Ya = 10050kg/saatPerlit = 6 kg perlit/1 ton ya

10050 kg/sa ya iin = 60.3 kg perlit

Toplam = 10110.03 kg/saat

kanlar:

Vinterize olmu ya = 10050kg/saat

Perlit = 60.3 kg/saat

Toplam = 10110.03 kg/saat

Vinterizasyon nitesi

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

49/68

49

6.9. Deodorizasyon nitesi

Vinterize edilmi Younlam yaya

Deodorize edilmi ya

Ktle denklii


retilen= 0, Tketilen = 0, Biriken =0

Girenler = kanlar

Girenler:

Vinterize Olmu Ya =10050 kg/saat

kanlar:

3 gr younlam madde/1 ton ya

10050 kg/sa ya iin =30.15 kg younlam madde

Deodarize olmu ya =1005030.15=10019.85 kg/saat

Toplam =10020 kg/saat

Deodarize edilmi ya miktar: 10.02 ton/saat

Deodarize edilmi ya miktar : 80.16 ton/gn

Deodorize nitesinden kan ya rafine ya stok tankna alnr daha sonra doluma (

ambalajlama birimine ) gnderilir.

Deodorizasyon nitesi

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

50/68

50

7. PROSES ALAN SECM VE PLANLAMA

Projemizin yerleim alann Aksaray ilini setik. nk;

Aksaray corafi konumu, igc potansiyeli, mevcut sanayi potansiyeli, sanayi yatrmlar

iin altyaps hazr arsalar ve, hkmetimizin karm olduu Yatrmlarn ve stihdamn

Teviki Kanununun getirdii avantajlar, AksaraynKalknmada 1. Derece ncelikli

Yreolmas, Trkiyede yatrma en uygun illerden bir tanesidir.

Bedelsiz Arazi Tahsisi Deprem Riski En Az Olan il Gelir Vergisi Stopaj Teviki Sigorta Primi veren Paylarnda Teviki Enerji Destei Hem kara hem de demir yolu ulam olduu iin nakliyat maliyetleri dk. Bunun yan sra blgede ayiei retimine uygun birok tarmsal arazi mevcut

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

51/68

51

7.1. Proses Yerleim Plan

.Proses Yerleim Plan Ek-2 de gsterilmitir.

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

52/68

52

8. EKONOMK ANALZLER

8.1. Hammadde Aratrmas

8.1.1 Hammaddeler

retimde kullanlacak olan ana hammadde ayiei tohumudur. Tohumun ekli ok

deiiktir. Genel olarak boyu 7,20 mm, genilii 5,15 mm, kalnl 3,70 mm kadardr.

Tohumun kimyasal yaps ise yledir;

Tablo 8.1.1:Tohumun kimyasal yaps

Bileim Ortalama %

Su 7

Ham Ya 37

Ham Protein 24

Hazm olabilir Protein 13

Ham Kl 4

Azotsuz z Maddeler 28

Selloz 28

Baz cins tohumlarda ya orannn % 50ye kadar kmas, ayieini ya eldesinde kymetli

bir bitki haline getirmektedir [8].

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

53/68

53

8.1.2. Yabanc Maddeler

retimde yardmc madde olarak hekzan, sv kostik, aartma topra, fosforik asit, sitrik asit,

antioksidan gibi maddeler kullanlmaktadr. Bu maddelerin tam kapasitedeki kullanm

miktarlar ve temin fiyatlar aadaki tabloda verilmitir[8].

Tablo 8.1.2:Yardmc maddelerin tam kapasite kullanm miktarlar ve temin fiyatlar

Yardmc Madde Tam Kapasitede

Kullanm Miktar (kg)

Temin Fiyat

($/kg)

Hekzan 58.240 0,37

Sv Kostik 90.000 0,12

Aartma Topra 50.000 0,78

Fosforik Asit 15.000 0,67

Sitrik Asit 15.000 1,26

Antioksidan 1.000 8,45

8.1.3. letme Malzemesi

letme malzemeleri iin tam kapasitede yllk 3,32 $/kg fiyattan 1.000 kg filtre bezi, 0,15

$/kg fiyattan 15.000 kg perlit kullanlacaktr. Ayrca 25.000 $lk dier malzeme harcamas

olaca kabul edilmitir. Ambalaj malzemeleri iin ise 50.000 $ ayrlmtr. Toplam iletme

malzemesi gideri 80.570 $dr[8].

8.1.4. Elektrik Giderleri

Tesisinin kurulu gc 800 kWtr. Buna gre tam kapasitede elektrik gideri;

1.000 kW x 8 h/gn x 300 gn/yl x 0,8 x 0,06 $/kWh = 115.200$dr.

8.1.5. Yakt Tketimi

Fuel-oil tketimi ylda yaklak 300 tondur. Motorin tketimi ise 65 tondur. Buna gre tam

kapasitedeki yakt gideri;

300 ton/yl x 320 $/ton + 65 ton/yl x 750 $/ton = 144.750 $dr.

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

54/68

54

8.1.6. Su Tketimi

retimde kullanlan su miktar yaklak 20.000 m3tr. Kullanm amal yllk su tketimi ise

50.000 m3dolaynda olacaktr. Buna gre yllk su gideri;

70.000 m3/yl x 0,1 $/m3 = 7.000 $/yldr.

8.2. Teknik Aratrmalar ve Mhendislik

8.2.1. Kapasite Seimi ve retim Programnn Hazrlanmas

Tesiste, seilen teknolojiye ve makine tehizata bal olarak tam kapasitede ylda 300 gn ve

tek vardiya zerinden 31.200 ton ayiei tohumu ilenerek 24.000 ton rafine ayiek ya

retilecektir. Ayrca retim srasnda 15.000 ton kspe elde edilecektir. Ayiek yann sat

fiyat 0,95 $/kg, kspenin sat fiyat 0,25 $/kgdr.

retilecek olan ayiek ya, taze elde edilmi, 1. snf soluk sar renkte bir svdr. Hoa

giden bir tad ve kokusu vardr. Beslenme deeri zeytinyana yakndr ve vitamince

zengindir. Genellikle yemeklik olarak tketime sunulmaktadr[8].

Trkiyede retilen ayiek yann balca zellikleri aada verilmitir;

Tablo 8.2.1:Ayiek yann balca zellikleri

Renk Sar

Koku Normal

20 oCde zgl arlk 0,9178

Viskozite 62,1

yot indisi 126,3

Sabunlama indisi 191,0

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

55/68

55

Tesiste yan rn olarak ele geen ayiei kspesi de deerli bir hayvan yemidir. Kabuklu ve

kabuksuz olarak kspenin kimyasal yaps aada verilmitir[8].

Tablo 8.2.2: Kabuklu ve kabuksuz kspenin kimyasal yaps

Bileim

Kabuksuz

Ortalama %

Kabuklu

Ortalama %

Su 15,7 10,8

Ham ya 1,1 4,9

Ham protein 49,5 19,6

Hazm olabilir protein 45,0 16,3

Azotsuz z maddeler 28,6 27,0

Ham selloz 5,4 35,9

Ham kl 5,9 5,6

Kalsiyum 0,26 ---

Fosfor 1,22 ---

Tesis iletmeye getii birinci yl % 80, daha sonraki yllar %95 teknik KKO ile alacaktr.

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

56/68

56

8.2.2. Makine ve Donanmn Belirlenmesi

retim iin gerekli olan makine tehizatlar aadaki tabloda verilmitir.

Tablo 8.2.3:Makine tehizat adetleri

Sra Makine Ad Adet

1 Elek 2

2 psasr 1

3 Ayiei krc 1

4 Ayiei ezme valsi (komple) 15 Filtre pres 1

6 Nebati ya presi 1

7 Elevatrler 2

8 Ekstraktr kazan (komple) 6

9 Destilatr (komple) 1

10 Hekzan tank 2

11 Dinlendirme tank 3

12 Soutma havuzu (komple) 1

13 Hekzan pompalar 2

14 Ham ya tank 1

15 Muamele kazan (komple) 2

16 Topraklama kazan (komple) 1

17 Kaynama kazan (komple) 2

18 Soutma kazan (komple) 1

19 Filtre pres 2

20 Santrifuj vakum pompa 2

21 Barometrit tipi kule 2

22 Asit kazan 1

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

57/68

57

Toplam makine tehizat gideri 750.000 $dr.

8.2.3. naat Giderleri

Ana fabrika binas olarak; 125 m x 100 m = 12.500 m2

kapal alan olan bir inaatgereklidir. Depo, yardmc tesisler ve idare binas iin 1.000 m2byklnde bir alan yeterli

olacaktr. 2000 yl birim fiyatlar ile inaat maliyeti; (Amerikan Dolarna evrilmitir.)

Fabrika Binas Maliyeti : 12.500 m2 x 220-$/m2 = 2.750.000 $

Ek - dari ve Sosyal Bina Maliyeti : 1.000 m2 x 90 -$/m2 = 90.000 $

olarak hesaplanmtr. (Bina toplam maliyeti : 2.840.000 $dr.)

23 Sabun tank 2

24 Likit kostik tank 3

25 Filtre alt mamul ya tank 126 Filtre alt kaak ya tank 1

27 Parlatma fitresi 1

28 Asit mamul ya tank 1

29 Tuzlu su tank 1

30 Scak su tank 1

31 Kostik tank 1

32 Bome drc deposu 1

33 Filtre st dinlendirme tank 2

34 Ntr ya fitre alt mamul tank 1

35 Santrifuj pompa 15

36 Kademeli pompa 3

37 Buhar kazan (komple) 1

38 Vinterize tesisi (komple) 1

39 Ambalaj blm (komple) 1

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

58/68

58

Arazi dzenlemesi olarak; toporafik durumun gerektirdii kaz ve dolgu ileri, istinat duvar

yapm, drenaj sistemi, otopark yapm, antiye tesisi ve servis yollar gibi ileri

kapsamaktadr. Bu iler iin toplam 15.000 $ ngrlmtr [8].

Toplam inaat giderleri 2.855.000 $ olarak hesaplanmtr.

8.3. Organizasyon ve nsan Kaynaklar

ngrlen tesiste toplam 100 kii alacaktr. Personel dalm aadaki tabloda verilmitir.

Tablo 8.2.4:Personel grev ve dalmlar

GREV ADET

Genel Mdr 1

Muhasebe ve dari ler Mdr 1

letme Mdr 1

Pazarlama Mdr 1

Mhendis 7

Memur 10

Usta Ba 4

Teknisyen 7

Vasfl i 20

i 45

Dier 3

Toplam 100

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

59/68

59

Organizasyon emas:

GENEL MDR

Personel ve MuhasebeMdr

letme Mdr

dari Memur Sekreter ofr Beki

Mhendis Ustaba Teknisyen iler

Pazarlama

Mdr

Pazarlama Elemanlar

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

60/68

60

8.4. Yatrm Tutar

8.4.1. Arsa

Tesis iin ngrlen 20.000 m2lik arsa iin 100.000 $ ayrlmtr.

8.4.2. Sabit Yatrm

Aratrma ve Proje Giderleri:

Aratrma ve proje giderleri iin 25.000 $ ngrlmtr.

naat leri:

Toplam inaat gideri 2.855.000$dr.

Makine ve Tehizat Giderleri:

Toplam makine tehizat gideri 750.000 $dr.

Navlun ve Sigorta Giderleri:

Tama sigorta gideri olarak makine bedelinin % 3 ngrlmtr. Bu tutar 22.500

$dr.

Montaj Giderleri:

Montaj gideri olarak makine tehizat bedelinin % 5i dnlmtr. Bu tutar 37.500

$dr.

Tat ve Demirba Giderleri:

Bir adet binek otosu ve bir adet minibs iin 25.000 $ olmak zere, tat ve

demirbalar iin toplam 50.000 $ harcanaca kabul edilmitir.

letmeye Alma Giderleri:

letmeye alma gideri olarak 80.000 $ ngrlmtr.

Genel Giderler:

Genel gider harcamas olarak sabit yatrm harcamalarnn % 3 kadar gider olaca

varsaylmtr.

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

61/68

61

Beklenebilecek Farklar (Fiziki Artlar):

Unutulan kalemler ve kabilecek dier harcamalar iin sabit yatrm tutarnn yaklak

% 5i orannda ngrlmtr.

8.4.3. letme Sermayesi

Tablo 8.4.1:letme Sermayesi Hesab (Bin $)

Tam Kapasitede

Yllk Faaliyet

Gideri

Tam Kapasitede letme

Sermayesi

Kalemler

Sre

(gn) Sabit Deiken Sabit Deiken Toplam

a) Hammadde 30 0 9.564 0 797 797

b) Yardmc maddeler 30 0 109 0 9 9

c) letme malzemesi 30 0 81 0 7 7

d) Mamul stoku 10 427 10.385 12 288 300

e) Yar mamul stoku 15 187 5.166 8 215 223

f) Yakt stoku 15 14 130 1 5 6

g) Mt. Bal mal deeri 30 460 10.462 38 872 910

h) Nakit ihtiyac 30 420 709 35 59 94

TOPLAM 1.508 36.607 94 2.253 2.346

Yllar 1 2 3 4 5

Kapasite kullanm oran % 60 % 65 % 75 % 75 % 75

Toplam iletme serm. 1.408 1.525 1.760 1.760 1.760

letme serm. deiim 1.408 117 235 0 0

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

62/68

62

8.5. letme Giderleri ve Gelirleri

8.5.1. letme Giderleri

Hammaddeler:

Tam kapasitede hammadde olarak kullanlacak olan ayiei tohumu gideri;

25.168.000 kg x 0,38 $/kg = 9.563.840 $dr

Yardmc Maddeler:

Tam kapasitede yardmc madde gideri 108.749 $ olacaktr.

letme Malzemesi:

Tam kapasitede yllk iletme malzemeleri iin 80.570 $lk bir harcama olaca kabul

edilmitir.

Elektrik Giderleri:

Tam kapasitede elektrik gideri 1.920.000 kWh x 0,06 $/kWh = 115.200 $dr.

Yakt Tketimi:

Tam kapasitedeki yakt gideri 144.750 $dr.

Su Tketimi:

Tam kapasitede su gideri 70.000 m3 x 0,1 $/m3= 7.000 $dr.

ilik ve Personel Giderleri:

Tam kapasitede alacak olan 100 kii iin 600.000 $lk iilik ve personel gideri

yaplacaktr.

Bakm Onarm Giderleri:

Bakm onarm iin inaat ve makine yatrmnn % 5i kadar yllk gider

ngrlmtr. Bu tutar yaklak 59.250 $dr.

Genel Giderler:

Bu kaleme kadar olan giderlerin toplamnn % 1i olan 106.879 $ genel gider

harcamas olarak ngrlmtr.

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

63/68

63

Beklenebilecek Farklar:

Bu kaleme kadar olan giderlerin toplamnn % 2si olan 215.723 $ beklenebilecek

farklar harcamas olarak ngrlmtr.

Amortisman Giderleri:

Amortisman giderleri vergi usul kanunu gereince binalar iin maksimum % 4,

makine tehizat iin % 20dir. Hesaplamalarda inaat ileri iin maksimum oran, makine

tehizat iin % 10 ve dier giderler iin % 20 amortisman oran seilmitir. lgili tablo ticari

analiz blmnde yer almaktadr.

Sat Giderleri:

Tam kapasitede yllk retim giderlerinin % 1i orannda sat gideri olaca kabul

edilmitir.

8.5.2. letme Gelirleri

Tablo 8.5.1.Tam Kapasitede letmeGelirleri Tablosu ($)

MAMLN CNS SATI MKTARI BRM FYATI TUTARI

PYASA

Rafine Ayiek Ya 24.000.000 Kg 2,35 $/kg 22.800.000

Ayiek Kspesi 15.000.000 Kg 1,68 $/kg 37.500.000

SATI TOPLAMI 26.550.000

TOPLAM LETME GELR 26.550.000

Tablo 8.5.2:KKO'na Gre Yllar tibarylaletme Gelirleri Tablosu

YILLAR 1 2 3

KKO % 60 65 75

LETME GELRLER 7.575.000 8.206.250 9.468.750

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

64/68

64

8.6. Uygulama Program

Yatrmn 1 ylda tamamlanmas ngrlmtr. 3er aylk dilimler halinde yatrmn ana

kalemler itibaryla uygulama program aada verilmitir.

Yatrm Kalemleri 1. ay 2. ay 3. ay 4. ay

Arsa Temini

Ett Proje

naat

Makine Tehizat

Montaj

Deneme retimi

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

65/68

65

9. SONU

Yaplan tasarm projesi kapsamnda kurulmas planlanan Ayiek ya fabrikasnn

kapasitesini belirlemek amacyla Trkiyedeki retim miktarlar, ithalat ve ihracat oranlar

aratrlmtr. Elde edilen rakamlar lkemizdeki Ayiek ya retiminin Ayiek ya

tketimini karlayamad ynndedir. Bu rakamlar karlatrldnda lkemizde retilen

rafine Ayiek yann ham ya veya rafine ya olarak ithalat edildii grlmektedir. Proje

kapsamnda yaplacak fabrika yllk 30.000 ton ham ya ve 24.000 rafine Ayiek ya

retimi yapmay planlamaktadr. Yllk 24.000 ton rafine Ayiek ya retimi yapmay

planlayan firmamzda ylda 300 gnalt da dnlrse 80 ton/gn rafine ayiek ya

retmesi planlanmaktadr. Yaplan ktle denklikleri sonucunda bu miktarda rafine ya elde

etmek iin gnlk 104 ton hammadde (ayiek) ileme kapasitesine sahip olmas

gerekmektedir. Ekipman seimi srasnda yaplan incelemeler sonucunda 80 ton / gn

kapasiteyle alacak bir fabrika iin ilk kurulum kapasitesinin 200 ton / gn uygun

grlmtr. Byle bir kapasite seimi ileride retim arttrmna olanak verecektir. Ayrca

hammaddeye bal olarak mevsimsel retim gerekletirildiinden fabrikann dnem dnem

daha yksek kapasitede almas gerektii durumlara imkan salayacaktr. Bunun yannda

srekli sistemle retim yaplmas uzun dnemde maliyet asndan daha avantajldr. Srekli

sistem kullanlabilmesi iin kapasitenin en az 100 bin ton olmas gerekmektedir. Zira daha

dk kapasitelerde srekli retim iin uygun ekipman tedariki gtr. Tesis, Aksaray linde

kurulacaktr. lin imalat sanayii katma deeri ve istihdamnn yaplacak tesis ile bir miktar

artmas beklenmektedir. Bunun yan sra projenin zellikle ildeki iftiler iin son derece

olumlu dal etkiler oluturmas ve gelir art salamas nemli faydalar olarak ortaya

kmaktadr. Projenin ulatrma sektr asndan da talep oluturmas beklenmektedir.

Projenin yan rnlerinden olan ayiei ya kspesinin ise Blge asndan nem tayan

yem sanayiinde girdi olarak deerlendirilme imkan bulunmaktadr. Projemizin amac

Trkiyedeki ayiei ya talebine cevap vermek ve proje kapsamnda retilecek ayiek

yann, ham ya olarak satn alnp ilenmek yerine dorudan hammaddeden yani ayiekden

balayan bir proses ile elde edilmesi hedeflenmitir. Bylece ham ayiek yann ithalat

oran drlerek, i piyasa retiminin arttrlmas amalanmtr.

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

66/68

66

EK-1

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

67/68

67

EK-2

7/29/2019 Tasarm rapor 03.01.2013

68/68

KAYNAKLAR

[1]Prof. Dr. Muammer KAYAHAN Yemeklik Ya Rafinasyon Teknolojisi Ankara 2008

[2]Nas S., Gkalp Y.H., nsal M., Bitkisel Ya Teknolojisi Pamukkale niversitesi

Mhendislik Fakltesi Ders Kitaplar Denizli 2001

[3]TS 886, 2010. Yemeklik Ayiek Ya Teblii. TrkStandartlar Enstits, Ankara

[4] Gmkesen, A.S. 1999. Bitkisel Ya Teknolojisi. Ege niversitesi zmir

[5] Gmrk Ve Ticaret Bakanl Koperatifilik Genel Mdrl 2011 Yl Ayiei

Raporu Ocak 2012

[6] http://www.zade.com.tr

[7] Yldz Teknik niversitesi Kimya-Metalurji Fakltesi Kimya Mhendislii Blm,

Ayiek ya retimi, 2006

[8] http://www.belgeler.com/blg/2vhh/ayek-yai-proje-devi
http://www.zade.com.tr/http://www.zade.com.tr/

Documents

Tasarım rapor 03.01.2013