Tap Hop Kien Thuc VL12 Va Cac CT Tinh Nhanh

8/6/2019 Tap Hop Kien Thuc VL12 Va Cac CT Tinh Nhanh

http://slidepdf.com/reader/full/tap-hop-kien-thuc-vl12-va-cac-ct-tinh-nhanh 1/36

Tr ng THPT Tây Ti n H i Giáo viên : Nguy n Th Y n Trang 1

H TH NG HOÁ KI N TH C V T LÝ 12 VÀ CÁC CÔNG TH C TÍNH NHANH TRONG BÀI T P TR C NGHI M .

CH NGI : DAO NG C I. DAO NG I U HOÀ II. CON L C LÒ XO III. CON L C N IV. CON L C V T LÝ M T S TR NG H P TH NG G P V. T NG H P DAO NG VI. DAO NG T T D N ± DAO NG C NG B C - C NG H NG

CH NGII : SÓNG C I. SÓNG C H C II. SÓNG D NG III. GIAO THOA SÓNG IV. SÓNG ÂM V. C I M C A SÓNG ÂM VI. HI U NG P-PLE

CH NGIII : DAO NG VÀ SÓNG I N T I. CÁC I L NG TRONG M CH DAO NG LC II. I N T TR NG, SÓNG I N T

CH NG IV: I N XOAY CHI U I. CÁC M CH I N XOAY CHI U II. BÀI TOÁN C C TR III. BÀI TOÁN H P KÍN (BÀI TOÁN H P EN)

CH NG V: SÓNG ÁNH SÁNG 1 . Hi n t ng tán s c ánh sáng III. QUANG PH IV. SÓNG I N T

CH NG VI: L NG T ÁNH SÁNG I. HI N T NG QUANG I N NGOÀI.II. THUY T L NG T III. M U NGUYÊN T BOHR IV. H P TH VÀ PH N X ÁNH SÁNGV. LASER

CH NGVII : THUY T T NG I H P 1 . Các tiên Einstein: 2. Các h qu 3 . i v i photon:

CH NG VIII: V T LÝ H T NHÂN I. H T NHÂN NGUYÊN T II. N NG L NG H T NHÂN III. PHÓNG X . IV. PH N NG H T NHÂN



Tr ng TH P T Tây T i

n H i ¡ i ¢

£ ¤ i ¥ n ¦ §

guy n Th Y ¨ n 2

CH NGIX : T VI MÔ N V MÔ I. CÁC H T S C P II. M T T I ± H M T T I III. CÁC SAO.THIÊN HÀ IV. THUY T V N L N (BIG BANG)

CH NGI : DAO NG C I. DAO NG I U HOÀ1. Ph ng trình dao ng: x = Acos([ t + N)2. V n t c t c th i: v = -[ Asin([ t + N )

vr

luôn cùng chi u v i chi u chuy n ng (v t c ng theo chi u d ng thì v>0, theo chi u âm t3. Gia t c t c th i: a = -[

2Acos([ t + N )ar

luôn h ng v v trí cân b ng4. V t VTCB: x = 0;vMax= [ A; a Min= 0

V t biên: x = ±A;`vMin = 0; a`Max= [ 2A5. H th c c l p:2 2 2v

A x[

!

a = -[ 2x

6. C n ng: 2 2© W W W

2t m A[ ! !

V i

W i W imv m A t t [ [ N [ N ! ! !

t m x m A cos t co t [ [ [ N [ N ! ! !

7. Dao ng i u hoà có t n s góc là[ , t n s f, chu k T. Thì ng n ng và th n ng bi n thiên v i tgóc 2[ , t n s 2f, chu k T/28. ng n ng và th n ng trung bình trong th i gian nT/2 ( n N*, T là chu k

dao ng) là: 2 2

2

m A[ !

9. Kho ng th i gian ng n nh t v t i t v trí có li x1 n x2

2 1t N N N [ [(( ! ! v i

xco

xco

N

N

® !±±¯± !±°

và (

!

" N N T e e )

. Chi u dài qu o: A

. Quãng ng i trong chu k luôn là 4A; trong / chu k luôn là AQuãng ng i trong l/4 chu k là A khi v t i t VTCB n v trí biên ho c ng c l i

. Quãng ng v t i c t th i i m t#

n t$ .

Xác nh: % %

& &

% %

& &

Aco ( ) Aco ( )à

in( ) in( ) x ' x '

vv A ' v A '

[ N [ N [ [ N [ [ N

! ! ® ®¯ ¯! ! ° °

(v1 và v2 ch c n xác nh d u)

Phân tích: t2 t1 = nT +( t (n N; 0 ( t < T)Quãng ng i c trong th i gian nT là S1 = 4nA, trong th i gian( t là S2.Quãng ng t ng c ng là S = S1 + S2

L u ý: + N u( t = T/2 thì S2 = 2A+ Tính S2 b ng cách nh v trí x1, x2 và chi u chuy n ng c a v t trên tr c Ox

A( A

x1x2

) 2) 1

) '1

) '2

O

(N

(N

V u trang



Tr ng THPT Tây Ti n H i Giáo viên : Nguy n Th Y n Trang 3 + Trong mt s tr ng h có th gi i bài toán b ng cách s d ng mi li n h gi dao ng i hoà vàchuy n ngtròn u s n gi n h n.+ T c trung bình c a vt i t th i i mt1 nt0 :

2 1tb

S 1

t t ! v iS là quãng ngtính nh trên.

13 . Bài toántính quãng ngl n nh t và nh nht v t i c trong kho ngth igian 0 <( t < T/2.V t có v nt cl n nh t khi qua VTCB nh nht khi qua v tr í biên nêntrong cùng mt kho ngth igian

quãng ng i c càngl n khi v t càng g n VTCBvà càng nh khi càng g n v tr í biên.

S d ng mi liên h gi a dao ng i u hoà và chuy n ngtròn u.Góc quét (N = [( t.Quãng ngl n nh t khi v t i t M1 nM2 i x ng quatr c sin (hình 1)

ax 2 sin2M S N (!

Quãng ng nh nht khi v t i t M1 nM2 i x ng quatr c cos (hình 2)

2 (1 os )2MinS 2 c N (!

L 3 ý: + Trongtr ng h ( t > T/2

Tách '2T t n t ( ! (

trong ó *;0 '2T n N t (

Trongth igian2T n quãng ng luônlà 2nA

Trongth igian ( t¶ thì quãng ngl n nh t nh nht tính nh trên.+ T c trung bìnhl n nh t và nh nht c atrong kho ngth igian ( t:

axax

M tbM

S 4

t !

(và Min

tbMinS

5

t !

(v iSMax; SMin tính nh trên.

13 . Các b c l p ph ngtr ình dao ng dao ng i u hoà: * Tính [ * Tính A

* TínhN d a vào i u k i n u: lúc t = t0 (th ngt0 = 0) 0

0

Acos( )sin( )

x t 6

7 t [ N N

[ [ N ! ®! °

L u ý: + V t chuy n ngtheo chi u d ngthì v > 0, ng c l i v < 0+ Tr c khi tính N c n xác nh rõN thu c góc ph nt th m y c a ngtrònl ng giác

(th ngl y - <N )14.Các b c gi i bài toántínhth i i m vt i qua v tr í ã bi t x (ho c v, a, Wt, W , F)l nth n

* Gi i ph ngtr ình l ng giác l y các nghi m c at (V i t > 0 ph m vi giá tr c a k )* Li t kê n nghi m utiên (th ng n nh )* Th i i mth n chính là giá tr l n th n

L u ý:+ rath ng cho giá tr n nh , còn n u nl n thì tìm quylu t suy ra nghi mth n+ Có th gi i bài toán b ng cách s d ng mi liên h gi a dao ng i u hoà và c ngtròn u

15.Các b c gi i bài toántìm s l n vt i qua v tr í ã bi t x (ho c v, a, Wt, W , F) t th i i mt1 nt2.* Gi i ph ngtr ình l ng giác c các nghi m* T t1 < t t2 Ph m vi giá tr c a (V ik Z)* T ng s giá tr c a k chính là s l n vt i qua v tr í ó.

L 8 ý: + Có th gi i bài toán b ng cách s d ng mi liên h gi a dao ng i u hoà và c/ ngtròn u.+ Trong mi chu k (mi dao ng) vt qua m i v tr í biên 1l n còn các v tr í khác 2l n.

16.Các b c gi i bài toántìm li , v nt c dao ng sau (tr c) th i i mt m t kho ngth igian ( t.Bi t t i th i i mt v t có li x = x0.

* T ph ngtr ình dao ng i u hoà: x = Acos([ t + N) cho x = x0 L y nghi m[ t + N = E v i 0 E T e e ng v ix ang gi m (vt chuy n ngtheo chi u âm vì v < 0)

ho c[ t + N = -E ng v ix angt ng (v t chuy n ngtheo chi u d ng)

A -

M M 1 2

O

P

x x O

2

1

M

M

- A

P 2 1 P

2N (

2N (

V u



Tr ng THPT Tây Ti n H i Giáo viên : Nguy n Th Y n Trang 4 * Li và v nt c dao ng sau (tr c) th i i m ó( t giây là

x cos( )sin( )

t 9 t

[ E

[ [ E

! s (®¯ ! s (°

ho c x cos( )sin( )

t @ t

[ E

[ [ E

! s (®¯ ! s (°

17. Dao ng có ph ngtr ình c bi t: * x = as Acos([ t + N) v ia = const

Biên là A,t n s góclà [ , pha ban uN x là to , x0 = Acos([ t + N) là li .To v tr í cân b ng x = a,to v tr í biên x = as AV nt c v = x¶= x0¶, gia t c a = v¶= x´ = x0´

H th c cl p: a = -[ 2x0 ; 2 2 2

0 ( )v A x[

!

* x = as Acos2([ t + N) (ta h b c)Biên A/2; t n s góc 2[ , pha ban u 2N.

II. CON L C LÒ XO

1. T n s góc: k m

[ ! ; chu k : 2 2 mT k

T T

[! ! ; t n s : 1 1

2 2k f

T m[T T

! ! !

i u k i n dao ng i u hoà: B qua ma sát, l c c n và vt dao ngtrong gi ih n àn hi

2. C n ng: 2 2 21 1W2 2

m A k A[ ! ! 3 . * bi n d ng c alò xoth ng ng khi v t VTCB:

0mg l k

( ! 02 l T g

T (!

* bi n d ng c alò xo khi v t VTCBv iconl c lò xon mtrên m t ph ng nghiêng có góc nghiêng :

0sinmg l k

E( ! 02sin

l T g

T E

(!

+ Chi u dài lò xot i VTCB: l CB = l 0 + ( l 0 (l 0 là chi u dài tnhiên)

+ Chi u dài c cti u (khi v t v tr í cao nh t): l M in = l 0 + ( l 0 ± A + Chi u dài c c i (khi v t v tr í th p nht): l Ma x = l 0 + ( l 0 + A

l CB = ( l M in + l Ma x )/2 + Khi A >( l 0 (V i O xh n g xu n g ):

- Th igian lò xo nén 1l nlà th igian ng n nht vt i t v tr í x1 = -( l 0 n x2 = -A.

- Th igian lò xo giãn 1l nlà th igian ng n nht vt i t v tr í x1 = -( l 0 n x2 = A,

L u ý:Trong mt dao ng (mt chu k )lò xo nén 2l nvà giãn 2l n

4. L c kéo v hayl c h i ph c F = -kx = -m[ 2xc i m: * Làl c gây dao ng cho vt.* Luôn h ng v VTCB * Bi nthiên i u hoà cùngt n s vi li

5. L c àn hi là l c a vt v v tr í lò xo không bi n d ng.Có l n F h= kx* (x* là bi n d ng c alò xo)* V iconl clò xo n m ngangthì l c kéo v vàl c àn hi là m t (vì t i VTCB lò xo không bi n d ng)* V iconl clò xoth ng ng ho c t trên m t ph ng nghiêng

+ l n l c àn hi có bi uth c: * F h= k ( l 0 + x` v ichi u d ng h ng xu ng* F h= k ( l 0 - x v ichi u d ng h nglên

( l

giãnO

x

A

-A nén

( l giãnO

x

A

-A

Hình a (A <( l ) Hình b (A >( l )

x-A (

l Nén

0 Giãn

Hình v th hi n th i gianlò

o nén và giãn trong 1

chu k( O xh n xu n

V u






* a = -[ 2s = -[ 2 l * 2 2 20 ( )vS s

[ ! *

22 20

v gl

E E!

5. C n ng: 2 2 2 2 2 2 20 0 0 0

1 1 1 1W2 2 2 2

[ E [ E! ! ! !mg m S S mgl m l l

6. T i cùng m t n iconl c n chi u dài l 1 có chu k T1, conl c n chi u dài l 2 có chu k T2, conl c nchi u dài l 1 + l 2 có chu k T2,conl c n chi u dài l 1 - l 2 (l 1>l 2) có chu k T4.Thì ta có: 2 2 2

3 1 2T T T ! và 2 2 24 1 2T T T !

7. Khi conl c n dao ng vi E0 b t k .C n ng, v nt c vàl c c ng c a sidây conl c nW = mgl(1-cosE0); v2 = 2gl(cos ± cos0) và TC = mg(3 cos ± 2cos0)

L u ý: - Các côngth c này áp d ng úng cho c khi E0 có giá tr l n- Khi conl c n dao ng i u hoà (E0 << 1rad)thì:

2 2 2 20 0

1W ; ( )2

mgl v gl E E E! ( ã có trên)2 2

0(1 1,5 )C T mg E E! 8. Con l c n có chu k úng T cao h1, nhi t t1. Khi at i cao h2, nhi t t2 thì ta có:

2T h t

T RP( ( (!

V iR = 6400kmlà bán k ính Trái ât, cònP là h s n dài c athanh conl c.9. Con l c n có chu k úng T sâu d1, nhi t t1. Khi at i sâu d2, nhi t t2 thì ta có:

2 2T d t

T RP( ( (!

L u ý: * N u( T > 0thì ng h ch y ch m ( ng h m giây s d ng conl c n)* N u( T < 0thì ng h ch y nhanh* N u( T = 0thì ng h ch y úng

* Th igian ch y sai m i ngày (24h = 86400s): 86400( )T

sT (U!

10. Khi conl c n chu thêmtác d ng c al c ph không i: L c ph không i th nglà:

* L c quántính: F ma!ur r

, l n F = ma ( F aoqur r

)L u ý: + Chuy n ng nhanh d n ua voo

r r (vr

có h ng chuy n ng)+ Chuy n ng ch m d n ua voq

r r

* L c i ntr ng: F qE !ur ur

, l n F =`qE (N u q > 0 F E oour ur

; còn n u q < 0 F E oqur ur

)* L c y Ácsimét: F = DgV ( F

ur luôngth ng ng h nglên)

Trong ó: D là kh i l ng r iêng c a cht l ng hay cht khí .g là gia t c r i t do.Vlà th tích c a ph n vt chìm trong ch t l ng hay cht khí ó.

Khi ó: P P F ! uur ur ur

g i là tr ngl c hi u d ng haytrongl c bi u k i n (có vai trò nh tr ngl c P ur

) F g g m

! ur uur ur

g i là gia t ctr ngtr ng hi u d ng hay gia t ctr ngtr ng bi u k i n.

Chu k dao ng c a conl c n khi ó: ' 2'

l T g

T !

Các tr ng h p c bi t:

* F ur

có ph ng ngang: + T i VTCB dâytreo l ch v iph ng th ng ng mt góc có: tan F P

E !

Thì 2 2( ) F g g m

!

V u




* F ur

có ph ngth ng ngthì ' F g g m

! s

+ N u F ur

h ng xu ngthì F g g m

!

+ N u F ur

h ng lên thì F g g m

!

IV. CON L C V T LÝ

1. T n s góc: m gd I

[ ! ; chu k : 2 I T mg d

T ! ; t n s 12

m gd f I T

!

Trong ó: m (kg)là kh i l ng v t r nd (m)là kho ng cácht tr ngtâm ntr c quayI (kgm2) là mômen quántính c a vt r n i v i tr c quay

2. Ph ngtr ình dao ng = 0cos([ t + N)i u k i n dao ng i u hoà: B qua ma sát, l c c n vàE0 << 1rad

l M T S TR NG H P TH NG G P

+ Ch n g cth igian 0 0t ! là lúc v t qua vt cb 0 0 x ! theo chi u d ng 0 0v " : Pha ban u2T N !

+ Ch n g cth igian 0 0t ! là lúc v t qua v tr í cân b ng 0 0 x ! theo chi u âm 0 0v : Pha ban u2T N !

+ Ch n g cth igian 0 0t ! là lúc v t qua biên d ng 0 x A! : Pha ban u 0N ! + Ch n g cth igian 0 0t ! là lúc v t qua biên âm 0 x

A

! : Pha ban uN T !

+ Ch n g cth igian 0 0t ! là lúc v t qua v tr í 0 2 A

x ! theo chi u d ng 0 0v " : Pha ban u3T N !

+ Ch n g cth igian 0 0t ! là lúc v t qua v tr í 0 2 A x ! theo chi u d ng 0 0v " : Pha ban u T N ! 2

3

+ Ch n g cth igian 0 0t ! là lúc v t qua v tr í 0 2 A

x ! theo chi u âm 0 0v : Pha ban u3T N !

+ cos si n( )2T E E! ; si n cos ( )

2T E E!

V. T NG H P DAO NG

1. T ng h p hai dao ng i u hoà cùng ph ng cùngt n s x1 = A1cos([ t + N1) và x2 = A2cos([ t + N2) c m t dao ng i u hoà cùng ph ng cùngt n s x = Acos([ t + N).

Trong ó: 2 2 21 2 1 2 2 12 os( ) A A A A Ac N N !

1 1 2 2

1 1 2 2

sin sintanos os

A A Ac Ac

N N N N N

! v i N 1 N N 2 (n uN 1 N 2 )

* N u(N = 2k (x1, x2 cùng pha) AMax = A1 + A2

` * N u(N = (2k + 1) (x1, x2 ng c pha) AMin = `A1 - A2 `A1 - A2` A A1 + A2

2. Khi bi t m t dao ngthành ph n x1 = A1cos([ t + N 1) và dao ngt ng h p x = Acos([ t + N ) thì daongthành ph n cònl i là x2 = A2cos([ t + N 2).

Trong ó: 2 2 22 1 1 12 os( ) A A A AAc N N !

1 12

1 1

sin sintanos os

A A Ac Ac

N N N N N

! v i N 1 N N 2 ( n uN 1 N 2 )V u



Tr ng THPT Tây Ti n H i Giáo viên : Nguy n Th Y n Trang 8 3 . N u mt v t tham gia ngth inhi u d ng i u hoà cùng ph ng cùngt n s x1 = A1cos([ t + N1; x2 = A2cos([ t + N2) « thì dao ngt ng h p c nglà dao ng i u hoà cùng ph ng cùngt n sx = Acos([ t + N).Chi ulên tr c Ox vàtr c OyB Ox .Ta c: 1 1 2 2os os os ... x A Ac Ac AcN N N ! !

1 1 2 2sin sin sin ... y A A A AN N N ! !

2 2 x y A A A ! và tan y

x

A AN ! v i N [N Min;N Max]

VI. DAO NG T T D N ± DAO NG C NG B C - C NG H NG

1. M t conl clò xo dao ngt t d n v ibiên A, h s ma sát µ.* Quãng ng v t i c nlúc d ngl i là:

2 2 2

2 2k A AS

m g g [

Q Q! !

* gi m biên sau mi chu k là: 24 4mg g A

k

Q Q

[ ( ! !

* S dao ngth c hi n c: 2

4 4 A Ak A N A m g g

[ Q Q

! ! !(

* Th igian v t dao ng nlúc d ngl i:

.4 2 Ak T At N T

mg g T [

Q Q( ! ! ! (N u coi dao ngt t d n cótínhtu n hoàn vichu k 2T T

[! )

3 . Hi nt ng c ng h ng x y ra khi: f = f 0 hay[ = [ 0 hay T = T0 V if, [ , T và f 0, [ 0, T0 là t n s ,t n s góc, chu k c al c c ng b c và c a h dao ng.

2. Dao ng c ng b c: cöôõng böùc ng B aïi löïcf f ! . Có biên ph thu c vào biên c a ngoi l c c ng b c,l c

c n c a h , và s chênhl cht n s gi a dao ng c ng b c và dao ng r iêng.3 . Dao ng duytr ì: Có t n s b ngt n s dao ng r iêng, có biên không i.

CH NGII : SÓNG C I. SÓNG C H C1. B c sóng: P = vT = v/f

Trong ó: P: B c sóng; T (s): Chu k c a sóng; f (Hz): T n s c a sóngv: T c truy n sóng (có n v t ng ng v i n v c aP)

2. Ph ngtr ình sóngT i i m O: uO = Acos([ t + N)

T i i mMcách O mt o n xtrên ph ngtruy n sóng.* Sóngtruy ntheo chi u d ng c atr c Oxthì uM = AMcos([ t + N - x

v[ ) = AMcos([ t + N - 2 x

T P

)

* Sóngtruy ntheo chi u âm c atr c Oxthì uM = AMcos([ t + N + xv

[ ) = AMcos([ t + N + 2 xT

P)

3 . l ch pha gi a hai i m cách ngu n mt kho ng x1, x2 : 1 2 1 22 x x x x

vN [ T

P

( ! !

N u 2 i m ó n mtrên m t ph ngtruy n sóng và cách nhau mt kho ng xthì: 2 x x

vN [ T

P( ! !

L u ý: n v c a x , x1 , x2 , P và vph i t n g n g v i nhau

T

(

x

t

Ox

M

x

V u



Tr ng THPT Tây Ti n H i Giáo viên : Nguy n Th Y n Trang 9 4. Trong hi nt ng truy n sóngtrên s i dây, dây c k ích thích dao ng binam châm i n v i t n sdòng i nlà f thì t n s dao ng c a dâylà 2f.II. SÓNG D NG1. M t s chú ý* u c nh ho c u dao ng nhlà nút sóng.* ut dolà b ng sóng* Hai i m i x ng v inhau qua nút sóngluôn dao ng ng c pha.* Hai i m i x ng v inhau qua b ng sóngluôn dao ng cùng pha.* Các i mtrên dây u dao ng vibiên không i n ngl ng khôngtruy n i * Kho ngth igian gi a hai l n s idây c ng ngang (các ph nt i qua VTCB) là n a chu k .2. i u k i n có sóng d ngtrên s idây dài l :

* Hai ulà nút sóng: *( )2

l k k N P!

S b ng sóng = s bó sóng = k S nút sóng = k + 1

* M t ulà nút sóng còn mt ulà b ng sóng: (2 1) ( )4

l k k N P!

S bó sóng nguyên = k S b ng sóng = s nút sóng = k + 1

3 . Ph ngtr ình sóng d ngtrên s idâyCB(v i u C c nh ho c dao n g nh l à nút són g )* uB c nh (nút sóng): Ph ngtr ình sóngt ivà sóng ph n xt i B: os2C u Ac f t T ! và ' os2 os(2 ) Bu Ac f t Ac f t T T T ! ! Ph ngtr ình sóngt ivà sóng ph n xt i M cáchB m t kho ng dlà:

os(2 2 )M d u Ac f t T T P

! và ' os(2 2 )M d u Ac f t T T T P

!

Ph ngtr ình sóng d ngt i M: 'M M M u u u!

2 os(2 ) os(2 ) 2 sin(2 ) os(2 )2 2 2M

d d u Ac c f t A c f t T T T T T T T P P

! !

Biên dao ng c a ph nt t i M: 2 os(2 ) 2 sin(2 )2

M d d A Ac AT T T P P

! !

* uB t do (b ng sóng): Ph ngtr ình sóngt ivà sóng ph n xt i B: os2 B Bu u Ac f t T ! ! Ph ngtr ình sóngt ivà sóng ph n xt i M cáchB m t kho ng dlà:

os(2 2 )M d u Ac f t T T P

! và ' os(2 2 )M d u Ac f t T T P

!

Ph ngtr ình sóng d ngt i M: 'M M M u u u! ; 2 os(2 ) os(2 ) M d u Ac c f t T T P

!

Biên dao ng c a ph nt t i M: 2 cos(2 ) M d A A T P

!

L u ý: * V ix là kho ng cácht M n u nút sóngthì biên : 2 sin(2 )M x A A T P!

* V ix là kho ng cácht M n u b ng sóngthì biên : 2 cos(2 )M d A A T P

!

III. GIAO THOA SÓNGGiao thoa c a hai sóng phát ra t hai ngu n sóng kt h p S1, S2 cách nhau mt kho ngl : Xét i mMcách hai ngu nl nl td1, d2 Ph ngtr ình sóngt i 2 ngu n 1 1Acos(2 )u f t T N ! và 2 2Acos(2 )u f t T N ! Ph ngtr ình sóngt i M do hai sóngt hai ngu ntruy nt i:

11 1cos(2 2 )M

d u f t T T N P

! và 22 2cos(2 2 )M

d u f t T T N P

!

V u



Tr ng THPT Tây Ti n H i Giáo viên : Nguy n Th Y n Trang 10 Ph ngtr ình giao thoa sóngt i M: u M = u1M + u2 M

1 2 1 2 1 22 os os 22 2 M

d d d d u Ac c f t N N N T T T P P

(« » « »! ¬ ¼ ¬ ¼½ ½

Biên dao ngt i M: 1 22 os2M

d d A Ac N T P

(¨ ¸! © ¹ª ºv i 1 2N N N ( !

C hú ý: * S c c i: (k )2 2

l l k N N

P T P T

( (

* S c cti u: 1 1 (k )2 2 2 2

l l k N N P T P T

( (

1. H ai n g u n dao n g cùn g pha ( 1 2 0N N N ( ! ! ) * i m dao ng c c i: d1 ± d2 = k P (k Z)

S ng ho c s i m (k hôn g tí nh hai n g u n): l l k P P

* i m dao ng c cti u (không dao ng): d1 ± d2 = (2k + 1)2P (k Z)

S ng ho c s i m (k hôn g tí nh hai n g u n): 1 12 2

l l k P P

2. H ai n g u n dao n g n g c pha:( 1 2N N N T ( ! ! ) * i m dao ng c c i: d1 ± d2 = (2k + 1)

2P (k Z)

S ng ho c s i m (k hôn g tí nh hai n g u n): 1 12 2

l l k P P

* i m dao ng c cti u (không dao ng): d1 ± d2 = k P (k Z)S ng ho c s i m (k hôn g tí nh hai n g u n): l l k

P P

C hú ý: V ibài toán tìm s ng dao ng c c i và không dao ng gi a hai i mM, N cách hai ngu nl nl t là d1M, d2M, d1N, d2N.

t ( dM = d1M - d2M ; ( d N = d1N- d2N và gi s ( dM < ( d N.+ Hai ngu n dao ng cùng pha: y C c i: ( dM < k P < ( d N

y C cti u: ( dM < (k + 0,5)P < ( d N + Hai ngu n dao ng ng c pha:

y C c i:( dM < (k + 0,5)P < ( d N *C cti u: ( dM < k P < ( d N . S giá tr nguyên c a k tho mãn các bi uth ctrênlà s ng c ntìm.

IV. SÓNG ÂM1. C ng âm: W PI= =

tS S

V i W (J), P (W)là n ngl ng, công sut phát âm c a ngu n; S (m2) là di ntích m t vuông góc v i ph ngtruy n âm (v i són g c u t hì S l à d i n tích m t c u S =4 R2)2. M c c ng âm

0( ) lg I L B

I ! Ho c

0( ) 10.lg I L d B

I !

V iI0 = 10-12W/m2 f = 1000Hz: c ng âm chu n.3 . * T n s do àn phát ra (hai u dây c nh hai ulà nút sóng)

( k *)2v f k l

!

ng v ik = 1 âm phát ra âm c b n cót n s 1 2v f l

!

k = 2,3 ,4« có các ho âm b c 2 (t n s 2f 1), b c3 (t n s 3 f 1)«V u




c tr ng sinh lí c tr ng v t lí cao f

Âm s c , A f to ,

D f

* T n s do ng sáo phát ra (m t u b tk ín, m t u h m t ulà nút sóng, m t ulà b ng sóng)

(2 1) ( k )4v f k l

! ; ng v ik = 0 âm phát ra âm c b n cót n s 1 4v f l

!

k = 1,2,3 « có các ho âm b c3 (t n s 3 f 1), b c 5 (t n s 5f 1)«V. C I M C A SÓNG ÂM1. Sóng âm, dao ng âm: a. Dao ng âm: Dao ng âmlà nh ng dao ng c h c cót n s t 16 Hz n20K Hz màtai ng icó

th c m nh n c.Sóng âm cót n s nh h n 16 H z g i là sóng h âm; sóng âm cót n s l n h n 20K H z g i là sóng siêu

âm. b. Sóng âmlà các sóng c h c d clan truy ntrong các môi tr ng v t ch t àn h i: r n,l ng, khí . Khôngtruy n c trong chân không.Chú ý: Dao ng âmlà dao n g c n g b c có t n s b ngt n s c a ngu n phát.

2. V nt ctruy n âm: V nt ctruy n âmtrong môi tr ng r nl n h n môi tr ng l ng, môi tr ng l ngl n h n môi tr ng khí .V nt ctruy n âm phthu c vàotính àn hi và m t c a môi tr ng.Trong mt môi tr ng, v nt ctruy n âm phthu c vào nhi t và khi l ng r iêng c a môi tr ng ó.3 . ctr ng sinh lí c a âm: a. Nh c âm: Nh c âmlà nh ng âm cót n s hoàntoàn xác

nh; nghe êmtai nh ti ng àn,ti ng hát, « b. T p âm: T p âmlà nh ng âm không cót n s nht nh;

nghe khó chu nh ti ng máy n ,ti ng chân i,c. cao c a âm: cao c a âmlà ctr ng sinhlí c a âm ph thu c vào ctr ng vt lí c a âmlà t n s . Âm cao cót n s l n, âmtr m cót n s nh .d. Âm s c: Âm s clà ctr ng sinh lí phân bi t hai âm có cùng cao, nó phthu c vàobiên và t n s c a âm ho c phthu c vào th dao ng âm.e. to: to là ctr ng sinh lí c a âm ph thu c vào ctr ng vt lí là m c c n g âm và t n s .

Ng ng nghe: Âm có c ng bé nht màtai ng inghe c, thay i theot n s c a âm.

Ng ng au: Âm có c ng l n n m ctai ng icó c m giác au ( 210W/mI " ng v i

! 13 0L dB v im i t n s ).Mi n nghe c là gi ih nt ng ng nghe n ng ng au.

Chú ý: Quátr ìnhtruy n sónglà quátr ìnhtruy n pha dao ng, các ph nt v t ch t dao ngt i ch .VI. HI U NG P-PLE1. Ngu n âm ng yên, máythu chuy n ng viv nt c vM.

* Máy thu chuy n ngl i g n ngu n âmthì thu c âm cót n s : ' M v v f f v

!

* Máy thu chuy n ng ra xa ngu n âmthì thu c âm cót n s : " M v v f f v

! V u



Tr ng THPT Tây Ti n H i Giáo viên : Nguy n Th Y n Trang 12 2. Ngu n âm chuy n ng viv nt c vS, máythu ng yên.

* Máy thu chuy n ngl i g n ngu n âm viv nt c vM thì thu c âm cót n s : 'S

v f f v v

!

* Máy thu chuy n ng ra xa ngu n âmthì thu c âm cót n s : "S

v f f v v

!

V iv là v nt ctruy n âm, f là t n s c a âm.

C hú ý: Có th dùng côngth ct ng quát: M

S

v v f f v v

s! m

Máy thu chuy n ngl i g n ngu nthì l y d u ³+ ´ tr c vM, ra xathì l y d u ³-³. Ngu n phát chuy n ngl i g n ngu nthì l y d u ³- tr c vS, ra xathì l y d u ³+ ³.

CH NGIII : DAO NG VÀ SÓNG I N T I. CÁC I L NG TRONG M CH DAO NG LC1. Dao ng i nt

* i ntích t cth iq = q0cos([ t + N)* Hi u i nth ( i n áp)t cth i 0

0os( ) os( )qqu c t U c t C C

[ N [ N ! ! !

* Dòng i nt cth i i = q¶= -[ q0sin([ t + N) = I0cos([ t + N +2T )

* C m ngt : 0 os( )2

B B c t T [ N !

Trong ó: 1 LC

[ ! là t n s góc r iêng; 2T LC T ! là chu k r iêng; 12

f LC T

! là t n s r iêng

00 0

q I q

LC [ ! ! ; 0 0

0 0 0q I LU LI I C C C

[ [

! ! ! !

* N ngl ng i ntr ng: 2

21 1W2 2 2

qC u quC

! ! ! ho c2

20W os ( )2q c t C

[ N !

* N ngl ngt tr ng: 2

2 201W sin ( )2 2t

q Li t C

[ N ! !

* N ngl ng i nt : W=W Wt 2

2 200 0 0 0

1 1 1W2 2 2 2

qC U q U LI C

! ! ! !

C hú ý: + M ch dao ng cót n s góc[ , t n s f và chu k Tthì W và Wt bi nthiên v i t n s góc 2[ , t n s 2f và chu k T/2+ M ch dao ng có i ntr thu n R { 0 thì dao ng st t d n. duytr ì dao ng c n cung

c p cho m ch mt n ngl ng có công sut: 2 2 2 2

2 0 0

2 2C U U RC

I R R L

[ ! ! !P + Khi t phóng i nthì q và u gi m và ng c l i + Quy c: q > 0 ng vib nt ta xét tích i n d ng thì i > 0 ng v idòng i n ch y n

b nt màta xét.2. Ph ngtr ình cl p v i th igian:

[ [ [ [ ! ! !

2 2 2 22 2 2 2 2 2

0 0 02 2 4 2 2; ; i u i i q Q Q u C Q

L V u



Tr ng THPT Tây Ti n H i Giáo viên : Nguy n Th Y n Trang 13 M ch dao n g LC l í t n g t h c hi n dao n g i n t . Kho n g t h i g ian , g i a hai l n l iên t i p , n n g l n g i n tr n g trên t

i n b n g n n g l n g t tr n g tr on g cu n d â y. Khi n ngl ng i n tr ng trên t b ng n ngl ng t tr ng

trong cu n c m,ta có: W21WW t !! hay

2

2qC2

1

2

1

C

q

2

10

20

2s!

¹¹ º

¸©©ª

¨!

V ihai v tr í li22q 0s! trêntr c Oq,t ng ng v i4 v tr í

trên ngtròn, các v tr í này cách u nhau bicác cung2T .

Có ngh alà, sau hai l nliên ti p ñ tW = W , pha dao ng ã bi nthiên c m t l ng là

4T

42

2m

T !T :

Pha dao ng bi nthiên c 2T sauth igian m t chu k ì T.

T óm l i , c sau t h i g ian 4T n n g l n g i n l i b n g n n g l n g t .

II. I N T TR NG, SÓNG I N T 1 . B c sóng : ; ; : Ch ieát suaát cuûa moâi tr öôøng

c c cT v n

f nP ! ! !

2. i n t tr ng : i ntr ng vàt tr ng cóth chuy n hóa cho nhau,liên h mt thi t v inhau.Chúnglà hai m t c a mt tr ngth ng nht g i là i nt tr ng.3 . Gi thuy t Maxwell : a. Gi thuy t 1: T tr ng bi nthiên theoth igian làm xu t hi n mt i ntr ng xoáy. b. Gi thuy t 2: i ntr ng bi nthiên theoth igian làm xu t hi n mt t tr ng xoáy.c. Dòng i n dch: i ntr ng bi nthiên theoth igian làm xu t hi n mt t tr ng xoáy. i ntr ng nàyt ng ng nh mt dòng i n g i là dòng i n dch.4 . Sóng i n t : Sóng i nt là quátr ìnhtruy n i trong không gian c a i nt tr ng bi nthiên tu nhoàntheoth igian.a. Tính ch t: + Sóng i nt truy n i v iv nt c r t l n (v c } ).

+ Sóng i nt mang n ngl ng ( 4E f : ).+ Sóng i nt truy n c trong môi tr ng v t ch t và trong chân không.+ Sóng i nt tuântheo nhlu t ph n x , nh lu t khúc x , giao thoa, nhi u x , «+ Sóng i nt là sóng ngang.+ Sóng i nt truy ntrong các môi tr ng v t ch t khác nhau có v nt c khác nhau.

b. Phân lo i và c tính c a sóng i n t :

Lo i són g T n s B c són g c tí nhSón g d ài 3 - 300 KHz 5 310 - 10 m N n g l n g nh , ít b n c h pt h Són g tr un g 0,3 - 3 MHz 3 210 - 10 m Ban n g à y t n g i n l i h pt h m nh , ban

êm t n g i n l i ph n x Són g n g n 3 - 30 MHz 210 - 10 m N n g l n g l n , b t n g i n l i và m t t ph n x nhi u l n

Són g c c n g n

30 - 30000 MHz -210 - 10 m C ó n n g l n g r t l n , k hôn g b t n g i n l i h pt h , tr u y n t heo n g t h n g

5 . M ch ch n sóng:a. B c sóng i nt mà m ch c n ch n: 82 ; 3.10 (m/s)c LC c P T ! ! b.M t s ctính r iêng c a m ch dao ng:

q -Q0 Q0O

2

2Q0 2

2Q0

4T 4

3 T

43 T 4

T

V u




T T

T T

! ! !

! ! !

2

1 2 2 2 211 2

2 2 21 2 1 2

1 2

1 1 1 1 1|| :

2 2 ( )

1 1 1 1 1: ( )

22

C C f f f f LC L C C

C nt C f f f f L C C LC

6 . Sóng i n t V nt clan truy ntrong không gian v = c =3 .108m/sMáy phát ho c máythu sóng i nt s d ng m ch dao ng LC thì t n s sóng i nt phát ho cthu c b ngt n s r iêng c a m ch.

B c sóng c a sóng i nt 2v v LC f

P T ! !

L u ý: M ch dao ng có L bi n i t LMin p LMax vàC bi n i t CMin p CMax thì b c sóngP c asóng i nt phát (ho cthu)PMin t ng ng v iLMin vàCMin PMax t ng ng v iLMax vàCMax

7. S t ng t gi a dao ng i n và dao ng c

i l ng c i l ng i n Dao ng c Dao ng i nx q x´ + [ 2x = 0 q´+ [ 2q = 0

v i k m

[ ! 1

LC [ !

m L x = Acos([ t + N) q = q0cos([ t + N)k 1

C v = x¶= -[ Asin([ t + N) i = q¶= -[ q0sin([ t + N)

F u 2 2 2( )v A x[

! 2 2 20 ( )i

q q[

!

µ R F = -kx = -m[ 2x 2qu L qC

[ ! !

W Wt (WC) W = 12

mv2 Wt = 12

Li2

Wt W (WL) Wt = 12

kx2 W =2

2qC

CH NG IV: I N XOAY CHI UI. CÁC M CH I N XOAY CHI U.1 . Bi u th c i n áp t c th i và d ò ng i n t c th i:u = U0cos([ t + Nu) vài = I0cos([ t + Ni)

V i N = Nu ± Ni là l ch pha c au so v i i, có2 2T T N e e

2. Dòng i n xoay chi ui = I0cos(2T f t + Ni)* M i giây i chi u 2f l n* N u pha ban uNi =

2T ho cNi =

2T thì ch giây utiên

i chi u 2f-1l n.3. Công th c tính th i gian èn hu nhquang sáng trong m t chu k

Khi t i n ápu = U0cos([ t + Nu) vào hai u bóng èn, bi t èn chsánglên khi u U1.

UuE

MF G

MG

MF 1

M1

H U UI

I

1H U1

P

Q

R S

P

Q

R S

T t

T t

V u



Tr ng THPT Tây Ti n H i Giáo viên : Nguy n Th Y n Trang 15 4t N

[ (( ! V i 1

0

os U cU

N ( ! , (0 <(N < T /2)

4. Dòng i n xoay chi u trong o n m ch R,L,C* o n m ch chcó i ntr thu n R : u R cùng pha v i i, (N = Nu ± Ni = 0) và U I

R! và 0

0U I R

!

L u ý: i ntr R cho dòng i n không i i qua và có U I R

!

* o n m ch chcó cu nthu n c m L: u L nhanh pha h n i là T /2, (N = Nu ± Ni = T /2)

L

U I Z

! và 00

L

U I Z

! v iZL = [ L là c m kháng

L u ý: Cu nthu n c m L cho dòng i n không i i qua hoàntoàn (không c ntr ).* o n m ch chcó t i nC: uC ch m pha h n i là T /2, (N = Nu ± Ni = -T /2)

C

U I Z

! và 00

C

U I Z

! v i 1C Z

C [ ! là dung kháng

L u ý: T i nC không cho dòng i n không i i qua (c ntr hoàntoàn).5 . c i m o n m ch thu n RLC n i ti p:a. T ng tr : 2 2( )L C Z R Z Z !

b. l ch pha (u so v i i):: s m p a ôn i

tan : cung p a vôùi i: u tr ãp a ôn i

L C L C L C

L C R

L C

Z Z Z Z U U

Z Z R U

Z Z N

"® ±! ! !¯

±°

c. nh lu t Ohm: ! !00 ;

U U I I

Z Z

d. Công su t tiêu th trên o n m ch: cos ; eäsoácoâng suaát:cos R U R

P U I Z U

N N ! ! !

Chú ý: V i m ch ho c ch ch a L, ho c ch ch a C, ho c ch a LC không tiêu th công su t (0P ! )[ [ N

N N N N

[ [ N

! !® ! ! ¯! !°

0 0u i

0 0

Neáu cos t thì cos ( t+ );

Neáu cost thì

cos (t- )

i T i T

i I u U

u U i I

e. Gi n véc t : Ta có:0 0 0 0

R L C

R L C

u u u u

U U U U

! ®±¯ ! ±°uur uuur uuur uuur

6 . Liên h gi a các hi u i n th hi u d ng trong o n m ch thu n RLC n i ti p:T 2 2( )L C Z R Z Z ! suy ra 2 2( )R L C

U U U U !

T ng t 2 2RL LZ R Z ! suy ra 2 2

RL R LU U U !

T ng t 2 2RC C Z R Z ! suy ra 2 2

RC R C U U U !

LC L C Z Z Z ! suy ra LC L C U U U !

R

L

C

0U Ruuur

0U L

uuur

0U

C

uuur

0U LC

uuuur

0U AB

uuuu r

0 I uur

O

i

N

0U R

uuur

0U L

uuur

0U C

uuur

0U LC

uuuur

0U A Buuuur

0 I uur

U

i N

0U R

uuur

0U Luuur

0U C

uuur

0U AB

uuuu r 0 I

uur

O

i

V u



Tr ng THPT Tây Ti n H i Giáo viên : Nguy n Th Y n Trang 16 7 . Công su t to nhi t trên o n m ch RLC:

*Công su t t cth i:P = UIcosN + UIcos(2[ t + N *Công su t trung bình: P = UIcosN = I2R.

6. i n ápu = U1 + U0cos([ t + N) ccoi g m mt i n áp không i U1 và m t i n áp xoay chi uu=U0cos([ t + N) ngth i t vào o n m ch.7. T n s dòng i n do máy phát i n xoaychi u mt pha có P c p c c, rôto quay v iv nt c n vòng/giây phát ra: f = pn Hz.+ T thông g i qua khung dây c a máy phát i n* : 0cos ( ) cos ( ) ( )N BS t t Wb[ N [ N * ! ! * + Su t i n ngt cth i: '

d e

d t *! ! * ; 0si n( ) ( ) si n( )e N BS t V E t [ [ N [ N ! !

0 0sin ( ) cos( )2

eV t E t

T [ N [ N ! ! = [ NSBcos([ t + N -

2T ) ; sin c os( )

2T

E E!

+ Hi u i nth t cth i: 0 cos( )u u U t [ N ! . N u máy phát có i ntr r t nh thì : U0 = E0.V i * 0 = NBS là t thông c c i, N là s vòng dây,B là c m ngt c at tr ng, Slà di ntích c a

vòng dây,[ = 2T f , E0 = [ NSB là su t i n ng c c i.8 . Dò ng i n xoay chi u ba phal à h th ng ba d ò ng i n xoay chi u, gây b i ba su t i n ng xoachi u cùng t n s , cùng biên nh ng l ch pha t ng ôi m t là 2

3

T

1 0

2 0

3 0

os( )2os( )3

2os( )3

e E c t

e E c t

e E c t

[T [

T [

!

!

!

trongtr ng h p t i i x ngthì

1 0

2 0

3 0

os( )2os( )3

2os( )3

i I c t

i I c t

i I c t

[T [

T [

!

!

!

Máy phát m c hình sao: Ud = 3 U pMáy phát m c hìnhtam giác: Ud = U p T i tiêuth m c hình sao: Id = I p T i tiêuth m c hìnhtam giác: Id = 3 I p L u ý: máy phát và t i tiêu th th ng ch n cách m ct ng ng v inhau.

9. Công th c máy bi n áp: 1 1 2 1

2 2 1 2

U E I N U E I N

! ! !

10 . Công su t hao phí trong quá trình truy n t i i n n ng : 2

2 2os R

U c N ( !

PP

Trong ó: P là công sut truy n i n icung c pUlà i n áp n icung c pcosN là h s công sut c a dâyt i i n

l RS

V! là i ntr t ng c ng c a dâyt i i n (l u ý: d n i n b ng 2 dây)

gi m i n áptrên ng dâyt i i n: ( U = IR

Hi u sut t i i n: .100% H (!P P

P = t r r

v c v

P P U H P P U ! ! ! .

II. BÀI TOÁN C C TR

1. Hi n t ng c ng h ng:

i u k i n c ng h ng 2 1

0

L C

u i

Z Z

LC [

N

« !¬¬ !¬¬

!¬

thì m in Maxm in

IU U

Z R Z R

! ! ! .

V u






. Khi :

®!±

±¯±

!±°

2 2

2 2

ax

C L

C

C Lm

R Z Z

Z

U R Z U

R

và khi óta có: 2ax ax 2 0m m

L C LU U U U !

* Khi L = L1 ho c L = L2 mà công sut P trên m ch b ng nhau thì Pmax khi : 1 212

L L L! .

* Khi L = L1 ho c L = L2 màUL có giá tr nh nhau thì ULmax khi :1 2

1 1 1 12 L L L

¨ ¸! © ¹ª º

.

* Khi L = L1 ho c L = L2 mà I, P, UC, UR nh nhauthì : 1 2

2 L L

C

Z Z Z !

* Các giá tr P, I, UR , Uc, t c c ikhi m ch x y ra c ng h ng : ZL = ZC.

5. Khi t n s góc c a m ch thay i,còn các giá tr khác không i.

* i u k i n c a UL maxlà :

22 2

ax2 2

22

24

m L

LC R C U L

U R LC R C

[ !

!

* i u k i n c a UC maxlà :

22

2

ax2 2

12

24

mC

R LC L

ULU R LC R C

[® ! ±±± !±°

* Khi = 1 ho c = 2 màP, I, Z, cos , UR có giá tr nh nhauthì P, I, Z, cos , UR s t giá tr c ci khi : = 1 2

1 LC

[ [ !

6. Liênquan l ch pha:

a. Tr ng h p 1: 1 2 1 2 tan . tan 12T N N N N ! !

b. Tr ng h p 2: 1 2 1 2 tan . tan 12T N N N N ! !

c. Tr ng h p 3 : 1 2 1 2

tan . tan 12

T N N N N ! ! s .

7. Hai o n m chAM g m R 1L1C1 n i ti p và o n m chMBg m R 2L2C2 n i ti p m c ni ti p v inhaucó UAB = UAM + UMB u A B; u A M vàu MB cùng pha tanu A B = tanu A M = tanu MB 8. Hai o n m ch R 1L1C1 và R 2L2C2 cùngu ho c cùngi có pha l ch nhau( N

V i 1 11

1tan L C Z Z

RN ! và 2 2

22

tan L C Z Z R

N ! (gi s N1 > N2)

Có N1 ± N2 = ( N 1 2

1 2

tan tan tan1 tan tan

N NN

N N! (

Tr ng h p c bi t ( N = T /2 (vuôn g pha nhau) thì tanN1tanN2 = -1.

V u




X

X

X

X

X

X

X

X

X

VD: * M ch i n hình 1 cóu A B vàu A M l ch pha nhau( N ây 2 o n m ch AB và AM có cùngi vàu A B ch m pha h n u A M NAM ± NAB = ( N tan tan tan

1 tan tanN N

NN N

! ( A M A B

A M A B

N uu A B vuông pha v i u A M thì tan tan -1 1 L C L A M A B

Z Z Z R R

N N !

*M ch i n hình 2: Khi C = C1 vàC = C2 (gi s C1 > C2) thì i1 và i2 l ch pha nhau( N ây hai o n m ch RLC1 và RLC2 có cùngu A B

G i N1 vàN2 là l ch pha c au A B so v i i1 và i2 thì cóN1 > N2 N1 - N2 = ( N N u I1 = I2 thì N1 = -N2 = ( N/2

N u I1 { I2 thì tính 1 2

1 2

tan tan tan1 tan tan

N NN

N N! (

III. BÀI TOÁN H P KÍN (BÀI TOÁN H P EN)

1. M ch i n n gi n: a. N u NB

U cùng pha v i i suy ra chch a 0R

b. N u N BU s m pha v i i góc2T suy ra chch a 0L

c. N u NBU tr pha v i i góc

2T suy ra chch a 0C

2. M ch i n ph ct p: a. M ch 1

N u ABU cùng pha v i i suy ra chch a 0L

N u AN U và NB

U t o v inhau góc2T suy ra chch a 0R

V y ch a ( 0 0, LR )

b.M ch 2 N u AB

U cùng pha v i i suy ra chch a 0C

N u AN U và N BU t o v inhau góc2

T suy ra chch a 0R

V y ch a ( 0 0, CR )

CH NG V: SÓNG ÁNH SÁNG1 . Hi n t ng tán s c ánh sáng.* /n: Là hi nt ng ánh sáng b táchthành nhi u màu khác nhau khi i qua m t phân cách c a hai môi tr ngtrong su t.* Ánh sáng n s clà ánh sáng không b tán s c

Ánh sáng n s c cót n s xác nh, ch có m t màu.

R

L

C XA N B

R

L XA N B

R

C

XA N B

R L CMA B

Hình 1

R L CMA B

Hình 2

V u




B c sóng c a ánh sáng n s c v f

l = , truy ntrong chân không 0c f

l = 0 0cv n

l l l l

Þ = Þ =

* Chi t su t c a môi tr ngtrong su t ph thu c vào màu s c ánh sáng. i v iánh sáng màu là nhnh t, màutím là l n nh t.* Ánh sángtr nglà t p h p c a vô s ánh sáng n s c có màu bi nthiên liên t ct ntím.

B c sóng c a ánh sángtr ng: 0,3 8 Qm e P e 0,76Qm.2. Hi nt ng giao thoa ánh sáng (ch xét g iao t hoa ánh sán g tr on g t hí n g hi m I ân g ).

* /n: Là s t ng h p c a hai hay nhi u sóng ánh sáng kt h p trong không gian trong ó xut hi n nhngv ch sáng và nhng v cht i xen k nhau.Các v ch sáng (vân sáng) và các v cht i (vânt i) g i là vân giao thoa.

* Hi u ng i c a ánh sáng (hi u quangtr ình)

2 1axd d d D

= - =

Trong ó: a = S1S2 là kho ng cách gi a hai khe sáng= OIlà kho ng cácht hai khe sáng S1, S2 n màn quan sát S1M = d 1; S2M = d 2

x = OM là (to ) kho ng cácht vântrungtâm n i mM ta xét * V tr í (to ) vân sáng: ( d = k P ; D x k k Z

al = Î

k = 0: Vân sángtrungtâmk = s1: Vân sáng b c (th ) 1k =s2: Vân sáng b c (th ) 2

* V tr í (to ) vânt i: ( d = (k + 0,5)P ( 0,5) ; D x k k Z a

l = + Î

k = 0, k = -1: Vânt i th (b c) nht k = 1, k = -2: Vânt i th (b c) hai k = 2, k = -3 : Vânt i th (b c) ba

* Kho ng cách gi a n vân sángliên ti p nhaulà l : ( 1)l n i ! * Kho ng cách gi a m kho ng vânliên ti p nhaulà l : l W i !

* T i v tr í M mà: Van saùng thö ù

1: Van toái thö ù( 1)

2

x k k i

x k k

i

® !±±¯± ! ±°

* Kho ng vâni: Là kho ng cách gi a hai vân sáng ho c hai vânt i liênti p: Dia

l =

* N uthí nghi m c ti n hànhtrong môi tr ngtrong su t có chi t su t n thì b c sóng và k /vân: n

n n D ii

n a nl l l = Þ = =

* Khi ngu n sáng S di chuy ntheo ph ng song song viS1S2 thì h vân di chuy n ng c chi u và kho ngvâni v n không i.

d ic a h vânlà: 01

D x d D=

Trong ó: D là kho ng cácht 2 khet imànD1 là kho ng cácht ngu n sángt i2 khed là dch chuy n c a ngu n sáng

* Khi trên ngtruy n c a ánh sángt khe S1 (ho c S2) c t m t b n m ng dày e, chi t su t n thì h

vân s dch chuy n v phía S1 (ho c S2) m t o n: 0( 1)n e D x

a-=

* Xác nh s vân sáng, vânt i trong vùng giao thoa (tr ng giao thoa) có b r ng L (i x ng qua vântrungtâm)

S1

D

S2

d 1d 2I O

x M

a

V u




+ S vân sáng (là s l ): 2 12S L N

ié ùê ú= +ê úë û

+ S vânt i (là s ch n): 2 0 , 52t L N

ié ùê ú= +ê úë û

Trong ó [x]là ph n nguyên c a x. Ví d : [6] = 6; [5,05] = 5; [7,99] = 7* Xác nh s vân sáng, vân t i gi a hai i m M, N có to x 1 , x 2 (gi s x 1 < x 2 )

+ Vân sáng: x1 < k i < x2 + Vânt i: x1 < (k + 0,5)i < x2

S giá tr k Z là s vân sáng (vânt i) c ntìm L u ý: M và N cùng phía v ivântrungtâmthì x1 và x2 cùng d u.

Mvà N khác phía v ivântrungtâmthì x1 và x2 khác d u.* Xác nh kho ng vân i trong kho ng có b r ng L. Bi t trong kho ng L có n vân sáng.

+ N u 2 ulà hai vân sángthì: 1

Lin

=-

+ N u 2 ulà hai vânt i thì: Lin

=

+ N u mt ulà vân sáng còn mt ulà vânt i thì: 0,5

Lin

=-

* S trùng nhau c a các b c xP1 , P2 ... (kho ng vân t ng ng l à i 1 , i 2 ... ) + Trùng nhau c a vân sáng: xs = k 1i1 = k 2i2 = ... k 1P1 = k 2P2 = ...+ Trùng nhau c a vânt i: xt = (k 1 + 0,5)i1 = (k 2 + 0,5)i2 = ... (k 1 + 0,5)P1 = (k 2 + 0,5)P2 = ...

L u ý: V tr í có màu cùng màu vivân sángtrungtâmlà v tr í trùng nhau c at t c các vs c a các b c x .+ Cách xác nh s vân sángtrùng nhautrong m t kho ng L:

- Tìm kho ng cách ng n nht gi a 2 vstrùng nhau: xmin.

- S vân sángtrùng nhau: n = 2min

12

L x

« »¬ ¼( ½

* Trong hi nt ng giao thoa ánh sángtr ng (0,3 8 Qm e P e 0,76Qm)- B r ng quang ph b c k : ( )t

D x k a

l l D = - v i P vàPt là b c sóng ánh sáng vàtím

- Xác nh s vân sáng, s vânt i và các b c xt ng ngt i m t v tr í xác nh ( ã bi t x)+ Vân sáng: ax , k D x k

a k Dl l = Þ = Î a xk

DP ! .

S vân sáng :ax minm

a x a xk D DP P

e e

V i0,3 8 Qm e P e 0,76Qm có bao nhiêu giá tr c a k thì có b y nhiêu vs , k ¼ Z+ Vânt i: ax( 0,5) , k Z

( 0,5) D x k a k D

l l = + Þ = Î+

S vân t i :ax min

0,5 0,5m

a x a xk D DP P

e e

V i0,3 8 Qm e P e 0,76Qm có bao nhiêu giá tr c a k thì có b y nhiêu vânt i , k ¼ Z

- Kho ng cách dài nh t và ng n nht gi a vân sáng và vânt i cùng b c k :

[k ( 0,5) ]Min t D x k a

P P( !

ax [k ( 0,5) ]M t D x k a

P P( ! Khi vân sáng và vânt i n m khác phía i v ivântrungtâm.

V u




ax [k ( 0,5) ]M t D x k a

P P( ! Khi vân sáng và vânt i n m cùng phía i v ivântrungtâm.

*. V tr í vân sáng b c1k c a b c x 1P trùng v iv tr í vân sáng b c 2k c a b c x 2P : 1 1 2 2k k P P!

* . V tr í vân sáng b c1k c a b c x 1P trùng v iv tr í vânt i b c 2k c a b c x 2P : 1 1 2 2

1( )

2k k P P!

Chú ý: T r on g k hôn g k hí ( chân k hôn g ):c

f P ! ; tr on g môi tr n g có chi t su t n:

c v

nv c

f nf P

® !±±

± ! !±°

C hú ý: Kho n g vân tr on g k hôn g k hí l à i ; tr on g môi tr n g có chi t su t n k ho n g vân !mt

i i

n

III. QUANG PH1 . Máy quang ph :a. nh ngh a: Máy quang ph là d ng c dùng phântích chùm sáng có nhi uthành ph nthành nh ngthành ph n n s c khác nhau.b. C u t o:

+ ng chu ntr clà t o ra chùmtia song song.+ L ng k

ính phânt

ích song songthành nh ngthành ph n n s c song song khác nhau.+ Bu ng nhlà k ính nh t t i tiêu i m nh c ath u k ính 2L quan sát quang ph .

c. Nguyênt c hot ng: + Chùmtia qua ng chu ntr clà chùmtia song song nl ng k ính.+ Qual ng k ính chùm sáng bphântích thành cácthành ph n n s c song song.

+ Các chùmtia n s c qua bu ng nh c h i t trên k ính nh.2. Quang ph l iên t c:a. nh ngh a: Quang ph liên t clà d i màu bi nthiên liênt c, quang phliênt c c a ánh sánglà d i

màu bi nthiên liênt ct t i tím.b. Ngu n phát: Các ch t r n, cht l ng, cht khí có t kh i l n nóng sáng phát ra quang ph liênt c.c. c i m, tính ch t:

Qpliênt c không phthu cthành ph n hóa h c c a ngu n phát mà ch ph thu c vào nhi t c a ngu n phát + nhi t 0500 C , các v t b t u phát ra ánh sáng màu ; nhi t 2500 K n3000 K các v t

phát ra quang ph liên t c có màu bi nthiênt ntím. Nhi t c a bM t Tr ikho ng6000 K , ánhsáng c aM t Tr i là ánh sángtr ng.3 . Quang ph v ch phát x :

a. nh ngh a: Qp v ch phát x là lo i quang ph g m nhng v ch màu n s c n mtrên m t n nt i.b. Các ch t khí hay h i có áp su t th p b kích thích phát ra.c. c i m: +Các ch t khí hay h i áp su t th p khác nhau cho nhng quang ph v ch khác nhau c

v s l ng v ch, v tr í, màu s c c a các v ch và sángt i c a các v ch.+ M i ch t khí hay h i áp su t th p có mt quang ph v ch ctr ng.

4 . Quang ph v ch h p th :a. nh ngh a: Qp v ch h pth là m t h th ng các v cht i n mtrên m t n n mt quang ph liên t c.

b. Cách t o:+ Chi u vào khe c a máy quang ph mt ánh sángtr ngta nh n c m t quang ph liênt c.+ t m t èn h iNatr i trên ngtruy ntia sángtr c khi n khe c a máy quang ph ,trên n n quang

ph xut hi n các v cht i úng v tr í các v ch vàngtrong quang ph v ch phát x c a Natr i.c. i u ki n: Nhi t c a ám khí hay h ih pth phi th p h n nhi t c a ngu n sáng phát ra qplt.d. Hi n t ng o s c: m t nhi t nht nh, m t ám khí hay h icó kh n ng phát ra nh ng ánh sáng

n s c nàothì nó c ng có kh n ng h pth nh ng ánh sáng n s c ó.Chú ý: Quang ph c aM t Tr imàta thu c trên Trái t là quang ph h pth ,B mt c aM t Tr i phát ra quang ph liên t c.IV. SÓNG I N T

Lo i són g B c són g C hú ý V ùn g : 0 , 640 0 , 7 60m mP Q Qz



Tr ng THPT Tây Ti n H i Giáo viên : Nguy n Th Y n Trang 23 T ia gamma 12Dö ôùi 10 m c

f P !

V ùn g cam : 0 , 590 0 , 6 50m mP Q Qz T ia Roen g ent 12 910 ñ eán 10m m

V ùn g vàn g : 0 , 57 0 0 , 600m mP Q Qz T ia t n g o i 9 710 ñeán 3,8 .10m m V ùn g l c : 0 , 500 0 , 575m mP Q Qz

Á nh sán g nhìn t h y 7 73,8 .10 ñeán 7,6 .10m m V ùn g lam : 0 , 450 0 , 5 10m mP Q Qz

T ia h n g n g o i 7 37,6 .10 ñeán 10m m V ùn g chàm : 0 , 440 0 , 460m mP Q Qz Són g vô t u y n 310 trô X leânm V ùn g tí m : 0 , 38 0 , 44 0m mP Q Qz

1 . Tia h ng ngo i:a. nh ngh a: Tia h ng ngoi là nh ng b c x không nhìn th y, có b c sóngl n h n b c sóng cùa ánh

sáng ( 0, 76 mP Q" ).b. Ngu n phát sinh: +Các v t b nung nóng d i 0500 C phát ra tia h ng ngoi.

+ Có 50% n ngl ngM t Tr i thu c v vùng h ng ngoi.+ Ngu n phát tia h ng ngoi th ng là các èn dâytóc b ng Vonfram nóng sáng có

công sut t 250 1000W W .c. Tính ch t, tác d ng: +Có b n cht là sóng i nt .

+ Tác d ng ni b t nh t là tác d ng nhi t.+ Tác d nglên m t lo i k ính nh c bi t g i là k ính nh h ng ngoi.+ B h in c h pth .+ Có kh n ng gây ra 1 s ph n ng hoá h c.+ Có th bi n i u c nh sóng i nt caot n.

+ Có th gây gây ra hi nt ng quang i ntrong cho mt s cht bán d nd. ng d ng: S y khô s n ph m, si m, ch p nh h ng ngoi.

2. Tia t ngo i:a. nh ngh a: Tia h ng ngoi là nh ng b c x không nhìn th y, có b c sóng nh h n b c sóng cùa ánhsángtím ( 0,38 mP Q ).b. Ngu n phát sinh: + Các v t b nung nóngtrên 03000 C phát ra tia t ngo i.

+ Có 9% n ngl ngM t Tr i thu c v vùngt ngo i.+ Ngu n phát tia t ngo i là các èn hi th y ngân phát ra tia t ngo i.

c. Tính ch t, tác d ng: + Có b n cht là sóng i nt .+ Tác d ng rt m nhlên k ính nh.+ Làm phát quang mt s cht.+ Tác d nglàmion hóa cht khí + Gây ra mt s ph n ng quang hóa, quang h p.+ Gây hi u ng quang i n.+ Tác d ng sinh h c: h y hoi t bào, gi t ch t vi khu n, «+ B th ytinh, n c h pth r t m nh. Th ch anh g n nhtrong su t i v i

cáctia t ngo i

d. ng d ng: Ch p nh; phát hi n các vt n t, x c trên b mt s n ph m; kh trùng; ch a b nh còi x ng3 . Tia R nghen ( Tia X ) :a. nh ngh a: Tia Xlà nh ng b c x i nt có b c sóngt 1210 m n 810 m (tia X c ng,tia X m m).b. Cách t o ra tia R nghen: Khi chùmtia cat t p vàot m k im lo i có nguyênt l ng phát ra.c. Tính ch t, tác d ng: +Kh n ng âm xuyên rt m nh.

+ Tác d ng m nhlên k ính nh.+ Làmion hóa không khí .+ Làm phát quang nhi u cht.+ Gây ra hi nt ng quang i n cho h u ht các k im lo i.+ Tác d ng sinhlí: h y di t t bào, di t t bào, di t vi khu n, «

d. ng d ng: Dò khuyt t t bêntrong các s n ph m, ch p i n, chi u i n, cha b nh ungth nông, oli ul ngtia X «

CH NG VI: L NG T ÁNH SÁNGV u




I. HI N T NG QUANG I N NGOÀI.1 . nh ngh a :Hi nt ng ánh sánglàm b t các eletron ra khi b mt k im lo i g i là hi nt ng q ngoài.2. Các nh lu tquang i n:

a. nh lu t 1 quang i n: Hi nt ng quang i n chx y ra khi b c sóng ánh sáng k ích thích (P ) ph i nh h n b ng gi ih n quang i n ( 0P ) c a k im lo i ó: 0P Pe . b. nhlu t 2 quang i n: C ng dòng quang i n bão hòat l thu n v ic ng chùm sáng k ích

thích: ~qñ ask t I I .c. nh lu t 3 quang i n: ng n ng ban u c c i c a các electron quang i n chph thu c vào b c sóng ánh sáng k ích thích và b n cht c a k im lo i, không ph thu c vào c ng chùm sáng k ích

thích: 0 0

0

( , )ñM

ñM a sk t

W

W I

P P®¯°

.

II. THUY T L NG T 1 . Gi thuy t l ng t n ng l ng c a P l ng.

L ng n ngl ng mà mi l n nguyênt hay phânt h pth hay phát x có giá tr hoàntoàn xác nh, g i là l ngt n ngl ng. L ng t n ngl ng k í hi ulà , có giá tr b ng: = hf.

Trong ó h = 6,625.10-3 4J.s là h ng s Pl ng, f là t n s c a ánh sáng c h pth hay phát x .2. Thuy t l ng t ánh sáng.

+ M i chùm sánglà 1 chùm ht, m i h t g i là 1 phôtôn, m i phôtôn có n ngl ng xác nh = hf.C ng chùm sángt l v is phôtôn phát ra trong 1 giây.

+ Phânt , nguyênt , electron.... phát x hay h pth á/sáng có ngh alà chúng phát x hay h pth phôtôn+ Các phôtôn bay d ctheotia sáng v i t c c =3 .108 m/s trong chân không.

3 . Ph ng trình Einstein:

a. Gi ih n quang i n: 190 ; 1 1, 6.10

( )hc

eV J A J

P ! !

b. ng n ng: 20 0

1 ( )2ñM M W mv J !

c. Ph ngtr ình Einstein: 20 0

0

1hay

2ñM M hc

A W mv I I

P

! ! hay20 ax

2M mvhch f Ae

l = = = +

Chú ý: P h n g tr ình E in st ein g i i t hích nh l u t 1; nh l u t 3; t hu y t l n g t g i i t hích nh l u t 2.

4 . i u ki n tri t tiêu hoàn toàn d ò ng quang i n: ! ! "00 ; 0qñ ñM h hI W eU U

5. Dòng quang i n bão hòa: b hb h

I t n qI n

t q((! !

( (: S electron b t ra trongth igian t.

I bh = n1.e ( Trong ó n1 là s e bt ra trong 1giây)

6. N ngl ng chùm photon: E E N N I

I ! ! : S photon p vào

7. Công su t b c x c a ngu n: I

P

!(

= N . ( )E hc

P W t

. N là s phôtôn n K trong 1 giây.

8. Hi u sut l ngt : .100%n

H N

!

9. nhlí ng n ng: 0vôùicos

ñ ñ ññ F

F

W W W W A

A F s E( ! ®

( ! ¯ !°ur

ur

* Xét v t cô l p v i n, có i nth c c i VMax và kho ng cách c c i dMax mà electron chuy n ngtrong i ntr ng c n có c ng E c tínhtheo côngth c:

2ax 0 ax ax

12M M M eV mv e E d = =

V u



Tr ng THPT Tây Ti n H i Giáo viên : Nguy n Th Y n Trang 25 * V iU là hi u i nth gi a an t và cat t, vA là v nt c c c i c a electron khi p vào ant, vK = v0Max làv nt c ban u c c i c a electron khi r icat t thì:

2 21 12 2 A K eU mv mv= -

10. N ngl ngtia X : I

P

I

® ! !±¯± ! ( !°

X X

X

X ñ AK

hc hf

W e U

B c sóng nh nht c atia R nghen: WMinhcl =

Trong ó220¦W

2 2 A K mvmv eU = = + là ng n ng c a electron khi p vào i cat t ( i âm c c)

Ulà hi u i nth gi a an t và cat t v là v nt c electron khi p vào i cat t v0 là v nt c c a electron khi r icat t (th ng v0 = 0)m= 9,1.10-3 1 kg là kh i l ng electron.

* Bán k ính qu o c a electron khi chuy n ng viv nt c vtrongt tr ng uB ¶, = ( ,B)

sin

mv R ve B

aa

=r ur

Xét electron v a r ikh i cat t thì v = v0Max

Khi sin 1 mvv B Re B

a^ Þ = Þ =r ur

L u ý: Hi nt ng quang i n x y ra khi c chi u ngth inhi u b c xthì khi tính các i l ng: V nt c ban u c c i v0Max, hi u i nth hãm Uh, i nth c c i VMax, « u c tính ng v ib c x cóPMin (ho c f Max).

* Bán k ính qu o khi electron quang i n chuy n ngtrong i ntr ng u có E vBr r .:

2mv Re E

!

III. M U NGUYÊN T BOHR 1 . Tiên Bohr:

a. Tiên 1:Nguyênt ch t nt i nh ngtr ngthái có n ngl ng hoàntoàn xác nh g i là tr ngthái d ng. tr ngthái d ng nguyênt không b c x n ngl ng.b. Tiên 2:Nguyênt thái thái có m c n ngl ng mE cao h n khi chuy n vtr ngthái d ng có m cn ngl ng nE th p h n s gi i phóng mt n ngl ng

mn mn m nmn

hc hf E E I

P! ! ! và ng c l i.

c. H qu : nh ngtr ngthái d ng các electrontrong nguyêntch chuy n ngtrên qu o có bán k ính hoàntoàn xác nh g i là qu o d ng: 2 0

0 0; vôùi 0, 53nr n r r A! ! .C hú ý: T r on g n g u yên t H i r ô , tr n g t hái d n g l à tr n g t hái có m c n n g l n g t h pnh t ( n g v i qu o K ) , các tr n g t hái có m c n n g l n g cao h n g i l à tr n g t hái k ích t hích ( t h i g ian t n t i 810 s ).

N g u yên t (el ectr on ) ch h pt h ho c b c x n n g l n g ún g b n g hi u n n g l n g g i a hai m c.

2. N ngl ng tr ngthái d ng: 02

13, 6 ( ); 13, 6 nE eV E eV

n! !

3 . B c sóng: P

! ! 192 2

1 113, 6.( ).1, 6.10 (J)m n

hc E E

n m

hf mn hf mn

nh n phát phôtônEm

En

Em > En

V u




hay: P

! ! 7 12 2

1 1 1( ) ,v ôùi 1, 09.10 : aèng soáRi tber H H R R mn m

4. Quang ph nguyên t Hi rô: Các electron tr ngthái k ích thích t nt i kho ng 810 s

nên gi i phóng n ngl ng d id ng phôtôn tr v cáctr ngthái có m c n ngl ngth p h n.a. Dãy Lynam: Các electron chuy nt tr ngthái có m cn ngl ng cao h n v tr ngthái có m c n ngl ng ngv iqu o K (thu c vùngt ngo i).b. Dãy Balmer: Các electron chuy nt tr ngthái có m cn ngl ng cao h n v tr ngthái có m c n ngl ng ngv iqu o L (thu c vùngt ngo i và vùng nhìn th y).c. Dãy Paschen: Các electron chuy nt tr ngthái có m cn ngl ng cao h n v tr ngthái có m c n ngl ng ngv iqu oM (thu c vùng h ng ngoi).Chú ý: B c sóng càng ng n n ngl ng càngl n. L u ý: V ch dài nh t PLK khi e chuy nt Lp K

V ch ng n nht Pg K khi e chuy nt g p K.- DãyBanme: M t ph n n mtrong vùngt ngo i, m t ph n n mtrong vùng ánh sáng nhìn th y

ng v ie chuy nt qu o bên ngoài v qu o LVùng ánh sáng nhìn th y có 4 v ch: + V ch HE ng v ie: M p L + V chlam H F ng v ie: N p L+ V ch chàm HK ng v ie: O p L + V chtím HH ng v ie: P p L

L u ý: V ch dài nh t PML (V ch HE )V ch ng n nht Pg L khi e chuy nt g p L.

- Dãy Pasen: N mtrong vùng h ng ngoi ng v ie chuy nt qu o bên ngoài v qu oM

L u ý: V ch dài nh t P NM khi e chuy nt Np M.V ch ng n nht Pg M khi e chuy nt g p M.

M i liên h gi a các b c sóng vàt n s c a các v ch quang ph c a nguyênt hi rô:

13 1 2 23

1 1 1

P P P! và f 13 = f 12 + f 23 (nh c ng véct )

IV. H P TH VÀ PH N X ÁNH SÁNG1 . H p th ánh sáng:

H pth ánh sánglà hi nt ng môi tr ng v t ch t làm gi m c ng c a chùm sángtruy n qua nó.a. nh lu t v h p th ánh sáng: C ng c a chùm sáng n s c khi truy n môi tr ng h pth , gi mtheo nh lu t hàm m c a dài

ngtruy ntia sáng: E!0

d I I e .

Trong ó: E®±¯±°

0 I laøcöô øng ñoä c uû a c hu øm saù ng t ô ù i moâi tr öô øng laøh e äsoáhaáp t huï c uû a moâi tr öô øng

d ñoä d aøi c uû a ñ öô øng tr uy eàn t i a saù ng

b. H p th l c l a:+ V t trong su t (v t không màu)là v t không h pth ánh sángtrong mi n nhìn th y c a quang ph .+ V t có màu enlà v t h pth hoàntoàn ánh sángtrong mi n nhìn th y c a quang ph .+ V t trong su t có màulà v t h pth l cl a ánh sángtrong mi n nhìn th y c a quang ph .

2. Ph n x (tán s c ) l cl a ánh sáng:Các v t có th h pth l cl a m t s ánh sáng n s c, nh v y các vt c ng cóth ph n x (tán s c) mt

s ánh sáng n s c. Hi nt ng ó c g i là ph n x (tán s c)l cl a ánh sáng.

Laiman

K

M

N

O

L

P

Banme

Pasen

HE H F HK HH

n=1

n=2

n=3

n=4

n=5n=6

V u



Tr ng THPT Tây Ti n H i Giáo viên : Nguy n Th Y n Trang 27 Chú ý: Y ut quyt nh n vi c h pth , ph n x (tán s c) ánh sáng ólà b c sóng c a ánh sáng.V. LASER

1 . Hi n t ng phát quang:a. S phátquang: Có m t s cht th r n,l ng, khí khi h pth m t n ngl ng d id ng nào óthì cókh n ng phát ra m t b c x i nt . N u b c x ó có b c sóng n mtrong gi ih n c a ánh sáng nhìnth ythì c g i là s phát quang.

c i mM i ch t phát quang có mt quang ph ctr ng r iêng cho nó.Sau khi ng ng k ích thích, s phát quang c a mt s cht còn c duytr ì trongm t kho ngth igian nào ó.

+ Th igian phát quanglà kho ngth igian k t lúc ng ng k ích thích cho nlúc ng ng phát quang: Th i gian phát quang cóth kéo dài t 1010 s n vài ngày.

+ Hi nt ng phát quanglà hi nt ng khi v t h pth ánh sáng k ích thích có b c sóng này phát raánh sáng có b c sóng khác.b. Các d ng phátquang:+ Hu nh quanglà s phát quang cóth igian ng n d i 810 s , th ng x y ra vich t l ng và khí.

+ Lân quanglà s phát quang cóth igian dài trên 810 s , th ng x y ra vich t r n.C hú ý: T h c t tr on g k ho n g e e8 610 10s t s k hôn g xác nh c l ân quan g ha y hu nh quan g.

c. nhl

u t Xt c v s phát quang : Ánh sáng phát quang có b c sóng nh h n b c sóng ánh sáng k í

chthích: P P I I " asp q ask t asp q ask t .2. Laser:a. c i m:

+ Tia Laser cótính n s c cao. sai l ch( } 1510f f

.

+ Tia Laser là chùm sáng kt h p, các photontrong chùm sáng có cùngt n s và cùng pha.+ Tia Laser là chùm sáng song song, cótính nh h ng cao.+ Tia Laser có c ng l n 6 2~ 10 W /cmI .

b. Các lo i Laser: Laser h ng ng c, Laser th ytinh pha nêoim, Lasre khí He ± He, Laser 2CO , Laser bán

d n, «c. ng d ng:+ Trongthôngtin liên l c: cáp quang, vôtuy n nh v, «

+ Trong y h c: làm dao m , cha m t s b nh ngoài da nh tác d ng nhi t, «+ Trong u c a: CD, VCD, DVD, «+ Trong công nghi p: khoan, ct, tôi, « v i chính xác cao.

CH NGVII : THUY T T NG I H P1 . Các tiên Einstein: a. Tiên I (nguyênlí t ng i): Các hi nt ng v t lí di n ra nh nhautrong các h quy chi u quántính. b. Tiên II (nguyênlí b t bi n c a v nt c ánh sáng): V nt c ánh sángtrong chân không có cùng giá tr b ng ctrong m i h quy chi u quántính, không ph thu c vào ph ngtruy n và v nt c c a ngu n sánghay máythu.2. Các h qu :

+ S co c a dài: dài c a mt thanh b co l i d ctheo ph ng chuy n ng c a nó: 2

0 021

v l l l

c ! .

+ S dãn ra c a kho ngth igian: ng h g n viquan sát viên chuy n ng ch y ch m h n ng h g n

v iquan sát viên ng yên: 002

21

t t t

v c

(( ! " ( .

V u




+ Kh i l ngt ng i: 0

2

21

mm

v c

! . + ngl ngt ng i: 0

2

21

m p m v v

v c

! !ur r r

.

+ N ngl ngt ng i: 2 20

2

21

mE m c c

v c

! ! . Chú ý: 2 2

0 0

2 2 4 2 20

1

2E m c m v

E m c p c

® ! ±¯± ! °

3 . i v i photon:

+ N ngl ng c a photon: 2hc hf m c

I I P

! ! !

+ Kh i l ngt ng i tính c a photon: 02 2 2

21

mhf hmc c c v

c

I I

I P

! ! ! ! , suy ra2

0 21

v m m

c I I !

Mà v c ! nên 0 0mI ! .

CH NG VIII: V T LÝ H T NHÂNI. H T NHÂN NGUYÊN T 1. C ut o ht nhân:

® ® !±± ¯ ! ± ±± °¯® !± ±! ¯± !±± °°

27

19

27

1,6 7262.10pr oâtoân

1,6 .10ñö ôïc taïo neân töø

1,6 74 93 .10( - ) nôtr oân

0 : kh oâng mang ñ ieän

p

p AZ

n

p

m kg Z

q C X

m kg N A Z

q

2. n v kh i l ng nguyênt (u ): !®

! ¯ !°27

1, 0072761 1, 66055 .10 1, 008 665

p

n

m u u k g

m u 3 . Các côngth cliên h :

a. S mol:23

A

; A: khoái löôïng mol (g/mol ) hay soákhoái (u) : khoái löôïng N: soáh aït nhaân nguyeân töû

; N 6, 023. 10 nguyeân töû/mol

A

A

A

m N An m A N

N mN n N

N A

® ®! !± ±± ±¯ ¯®± ±! ¯ !± ±! °°°

4. Bán k ính h t nhân:1

15 31, 2.10 ( )R A m!

II. N NG L NG H T NHÂN

1. h t kh i: 0

0

( ) : khoái löôïng caùc nucloân r ieâng leû p nm Z m A Z m

m m m

! ®±¯( ! ±°

( m là kh i l ng h t nhân)

2. H th c Einstein: 2E m c ! ; 21 931,5u c M eV ! ; 131 1, 6.10M eV J ! 3 . N ngl ng liên k t, n ngl ng liên k t r iêng:a. N ngl ng liên k t: 2E m c ( ! (

b. N ngl ng liên k t r iêng: : tí nh cho moät nucloânE

AH

(!

C hú ý: + H t nhân có n n g l n g l iên k t r iên g càn g l n t hì càn g b n v n g. + H t nhân có s k h i tr on g k ho n g t 50 n7 0, n n g l n g l iên k t r iên g c a chún g có g iá tr

V u



Tr ng THPT Tây Ti n H i Giáo viên : Nguy n Th Y n Trang 29 l n nh t vào k ho n g 8,8 /M eV nu

III. PHÓNG X .

1. nh ngh a : Hi nt ng m t h t nhân không b n ,t phát phân rã phát ra cáctia phóng x và bi n i thành h t nhân khác gi là hi nt ng phóng x .2. c i m : Hi nt ng phóng x hoàntoàn do nguyên nhân bêntrong h t nhân gây nên, không phthu c

vào các y ut bên ngoài nh : nhi t , áp sut, i nt tr ng«.

3 . nhl u t phóng x :

P

P

P

® ! !±± !¯± ! !±°

00

00

ln 22 ; vôùi : h aèng soáph aân raõ( )

2

t t T

t t T

N N N e

m T sm m e

* S nguyênt ch t phóng x cònl i sauth igian t : 0 0.2 .t

t T N N N e l - -= = * S ht nguyênt b phân rã b ng s ht nhân con c t othành và b ng s ht (E ho c e- ho c e+ ) ct othành: 0 0(1 )t N N N N e l -D = - = -

* Kh i l ng ch t phóng x cònl i sauth igian t : 0 0.2 .

t t T

m m mel - -

= =Trong ó: N0, m0 là s nguyênt , kh i l ng ch t phóng x ban uT là chu k bán rã

2 0,693l nT T

l = = là h ng s phóng xP và T không phthu c vào cáctác ng bên ngoài mà

ch ph thu c b n cht bêntrong c a cht phóng x .* Kh i l ng ch t b phóng x sauth igian t : 0 0(1 )t m m m m e l -D = - = -

* Ph ntr m cht phóng x bphân rã: 0

1 t m em

l -D = -

Ph ntr m cht phóng x cònl i: 0

2t

t T m em

l - -= =

* Kh i l ng ch t m i c t othành sauth igian t : 00(1 ) (1 )t t c c

c c A A m

AN A N m A e m e N N A

l l - -D= = - = -

Trong ó: Am, Aclà s khi c a cht phóng x ban u (m ) và c a cht m i c t othành (con) NA = 6,022.10-23 mol-1 là s Avôga rô.

L u ý: Tr ng h p phóng x F+ , F- thì Ac = Am mc = ( m4 . phóng x H:Là i l ng ctr ng chotính phóng x m nh hay y u c a mt l ng ch t phóng x ,

o b ng s phân rãtrong 1 giây.

0 0.2 .t

t T H H H e N l l - -= = =

H0 = P N0 là phóng x ban u.

n v : Bec ren (Bq); 1Bq = 1 phân rã/giâyCur i (Ci); 1 Ci= 3 ,7.1010 Bq L u ý: Khi tính phóng x H, H0 (Bq) thì chu k phóng x T phi i ra n v giây(s).

* Côngth c phóng x: 0

0

100 0

ln 2; vôùi : h aèng soáph aân raõ

( ) 2; ( ); 1 3, 7.10 Bq

t t T

H H H e

T s

H N H N Bq C i

P P

P P

® ! ! !±¯± ! ! !°

* Th tích c a dung dch ch a cht phóng x: 00

2t T

H V V H

! , Trong ó: la theåtí ch du ng dòch chöùa V ø H

C hu k ì bán r ã c a m t s ch t

V u



Tr ng THPT Tây Ti n H i Giáo viên : Nguy n Th Y n Trang 3 0

C h t phón g x 12

6Cacbon C 16

8O xi O 235

92Ur ani U 210

8 4P oloni P o 226

88Rañ i R a 219

8 6Radon R a 131

53Ioât I

C hu k ì bán r ã 5730 naêmT ! 1 22 sT ! 87,13 .10 naêmT ! 138 ngaøyT ! 1620 naêmT ! 4 sT ! 8 ngaøyT !

5 . Các tia phóng x :a. Tia E : 4 4

2 2laøhaït H eE .* Nh ngtính ch t c atia :

+

B l chtrong i ntr ng, t tr ng.+ Phóng rat h t nhân phóng x vi t c kho ng 2.107m/s.+ Có kh n ngiôn hoá m nh các nguyênt trên ng i, m t n ngl ng nhanh, do ó nó chi c

t i alà 8cmtrong không khí , kh n ng âm xuyên y u, không xuyên qua c t m bìa dày c 1mm.

b. Tia F : % F R

F R

® p ±¯ p ±°

0 01 1

0 01 1

( ) : +

( ) : +

laøpo z i tr on e p n ec oùha i loa ïi

laøe l e c tr on e n p e,

* Nh ngtính ch t c atia : + B l chtrong i ntr ng, t tr ng nhi u h n tia E .+ Phóng rat h t nhân v i t c g n b ngt c ánh sang.

+ Có kh n ngiôn hoá môi tr ng, nh ng y u h n tia ,tia có kh n ng i quãng ng dài h ntrong không khí ( c vài m ) vì v y kh n ng âm xuyên c atia m nh h n tia , nó cóth xuyên quat m

nhôm dày vài mm.* L u ý :T r on g phón g x có s g i i phón g các h t n tr ino và ph n n tr ino.

c. Tia K : *B n cht là sóng i nt có b c sóng c c ng n 1110 mP , c nglà h t photon có n ngl ng cao.

* Nh ngtính ch t c atia : + Không b l chtrong i ntr ng,t tr ng.

+ Phóng ra v i t c b ngt c ánh sáng.+ Có kh n ngiôn hoá môi tr ng và kh n ng âm xuyên c c m nh.

IV. PH N NG H T NHÂN1

. Ph ng trình ph n ng : 31 2 4

1 2 3 41 2 3 4

A A A A

Z Z Z Z X X X X + ® +

Trong s các ht này cóth là h t s c p nh nuclôn, eletrôn, phôtôn ...Tr ng h p c bi t là s phóng x: X1 p X2 + X3 X1 là h t nhân m , X2 là h t nhân con, X3 là h t E ho c F

2. Các nhl u t b o toàn trong ph n ng h t nhân.

+ B otoàn s nuclôn (s khi): A1 + A2 = A3 + A4 + B otoàn i ntích (nguyênt s ): Z1 + Z2 = Z3 + Z4

+ B otoàn ngl ng: 1 2 3 4 1 1 2 2 4 3 4 4m m m m p p p p ha y v v v v+ = + + = +uur uur uur uur ur ur ur ur

+ B otoàn n ngl ng:

1 2 3 4 X X X X K K E K K + + D = + Trong ó: ( E là n ngl ng ph n ng ht nhân; ( E = (m1+ m2 ± m3 - m4 )c2 = (M0 ± M) c2.

212 X x x K mv= là ng n ng chuy n ng c a ht X

L u ý: - Không có nh lu t b otoàn kh i l ng.- M i quan h gi a ngl ng pX và ng n ng K X c a ht X là: 2 2 X X X p m K = - Khi tính v nt c v hay ng n ng K th ng áp d ng quyt c hình bình hành

Ví d : 1 2 p p p= +ur uur uur

bi t ·1 2, p p j =

uur uur

2 2 21 2 1 22 p p p p pco s j= + +

hay 2 2 21 1 2 2 1 2 1 2( ) ( ) ( ) 2mv mv m v m mv vco s j= + +

hay 1 1 2 2 1 2 1 22mK m K m K m m K K co s j= + + pur

1 puur

2 puur V u







Tr ng THPT Tây Ti n H i Giáo viên : Nguy n Th Y n Trang 33 3 . Ph n h t : Các h t s c pth ngt othành m t c p; m i c p g m hai h t có kh i l ng ngh và spin nhnhau nh ng có i ntích trái d u nhau. Trong quátr ìnht ngtác cóth sinh c p ho c h y c p.4 . Phân l o i h t s c p:a. Photon (l ngt ánh sáng): b. Lepton: G m các ht nh nh electron, muyon ( , Q Q ), các h t tau ( ,X X ), «c. Mêzôn: G m các ht có kh i l ngtrung bình, c chia thành mêzônT và mêzônK .Bar ion: G m các ht n ng có khi l ngl n, c chia thành nuclon và hi pêrôn.

T p h p các mêzôn và bar iôn c g i là ha rôn.5 . T ng tác c a các h t s c p:a. T ngtác h p d n: Bán k ínhl n vô cùng,l ct ngtác nh . b. T ngtác i nt : Bán k ính l n vô h n,l ct ngtác m nh h n t ngtác h p d n c 3810 l n.c. T ngtác y u: Bán k ínhtác d ng rt nh c 1810 m , l ct ngtác y u h n t/ tác h p d n c 1110 l n.d. T ngtác m nh: Bán k ínhtác d ng rt nh c 1510 m , l ct ngtác y u h n t ngtác h p d n c 210 l n. T ngtác gi a các ha rôn.6 . H t quark:a. H t quark : T t c các ht ha rôn c t o nênt các ht r t nh . b.Các lo i quark : Có 6lo i quark là u, d, s, c, b,t và ph n quark t ng ng. i ntích các quark là

2e;

3 3

es s .

c. Các baraiôn: T h p c a3 quark t o nên các baraiôn.

II. M T TR I ± H M T TR I

1 . H M t Tr i : G m 8 hànhtinhl n, ti u hànhtinh, các sao chi.Các hànhtinh: Th ytinh, K imtinh, Trái t, H atinh,M ctinh, Th tinh, Thiên V ngtinh, H i V ngtinh,

+ o n v gi a các hànhtinh ng i ta dùng n v thiên v n: 1 1 50ñvtv tr K m! .+ Các hànhtinh u quay quanh mt tr i theo chi uthu ntrong cùng mt ph ng,M t Tr ivà các hành

tinht quay quanh nó và u quaytheo chi uth ntr K imtinh.2. M t Tr i:

a. C u trúc c a M t Tr i: G m quang c u và khí quy n+ Quang c u: Kh i khí hình c u nóng sáng, nhìn t Trái t có bán k ính góc 16 phút, bán k ính c a khi c u kho ng 57 .10 K m , kh i l ng r iêngtrung bình c a các vt ch t trong quang c ulà 314 00kg/m , nhi t

hi u d ng6000 K .+ Khí quy n: Bao quanhM t Tr icó khí quy nM t Tr i: Ch y ulà Hi rô, Heli. Khí quy n c chia ra

hai l p cótính ch t v t lí khác nhau: S c c u và nht hoa.- S c c ulà l p khí n m sát m t quang c u có dàytrên10000 k m và có nhi t kho ng4 500K .- Phía trên s c c ulà nh t hoa: Các phânt v t ch t t nt i tr ngthái ion hóa m nh (tr ngthái plasma),

nhi t kho ng1 tr i eäu ñoä. Nh t hoa có hình d ngthay i theoth igian.b. N ng l ng M t Tr i:

+ N ngl ngM t Tr i c duytr ì là nh tronglòng nó ang di n ra các ph n ng nhi t h ch.+

H ng s M t Tr i 2

1360W /mH ! là l ng n ngl ng b c x c aM t tr i truy n vuông góct im t n v di ntích cách nó mt n v thiên v ntrong m t n v th igian.+ Công su t b c x n ngl ngM t Tr i là 263, 9.10P W ! .

c. S ho t ng c a M t Tr i:+ Quang c u sáng không u, có c ut o d ng ht, g m nhng h t sáng bi n i trên n nt i do s i l umàt othành: v t en, bùng sáng,tai l a:

V t en có màu s m t i , nhi t vào k ho n g 4 000 K . Bùn g sán g t h n g xu t hi n k hi có v t en , bùn g sán g phón g r a t ia X và d òn g h t tích i n g i l à g ió M t T r i. T ai l a l à nh n g l i phun l a cao trên s c c u.

V u



Tr ng THPT Tây Ti n H i Giáo viên : Nguy n Th Y n Trang 3 4 + N mM t Tr icó nhi u vt en nht xu t hi n c g i là N mM t Tr iho t ng. N mM t Tr icó ít

v t en nht xu t hi n c g i là N mM t Tr i t nh.Chu k ì ho t ng c aM t Tr icó tr s trung bìnhlà11 n m.+ S hot ng c aM t Tr icó nhi u nh h ng n Trái t. Tia X và dòng ht tích i nt bùng sángtruy n n Trái t gây ra nhi utác ng:

Làm nhi u ho c m t t hôn g t in l iên l c b n g són g vô t u y n n g n. Làm cho t tr n g T r ái t bi n t hiên , g â y r a bão t : bão t xu t hi n sau k ho n g 20 g i k t k hi bùn g sán g xu t hi n trên s c c u S ho t n g c a M t T r i còn có nh h n g n tr n g t hái t h i t i t trên T r ái t , n quá tr ình phát tr i n c a các sinh v t , «

3 . Trái t:a. C u t o: + Trái t có d ng hình ph ng c u, bán k ính xích o b ng63 78k m , bán k ính hai c c b ng63 57k m , kh i l ng r iêngtrung bình 355 20kg/m .

+ Lõi Trái t: bán k ính 3000 k m ; ch y ulà s t, niken; nhi t kho ng 03000 - 4000 C .+ V Trái t: dày kho ng35k m ; ch y ulà granit; kh i l ng r iêng 333 00 kg/m .

b. T tr ng c a Trái t: Tr ct c a nam châm nghiêng so v i tr c a c c mt góc 011 5 vàthay i theoth igian.

c. M t Tr ng ± v tinh c a Trái t:

+ M t Tr ng cách Trái t 38 4 000 k m ; có bán k ính 1738 k m ; có kh i l ng

22

7, 35 .10 k g ; gia t ctr ngtr ng 21, 63m/s ; quay quanh Trái t v ichu k ì 27, 32 ngày; M t Tr ng quay quanh Trái t v ichu k ì b ng chu k ì quay c a Trái t quanhtr c; quay cùng chi u v ichi u quay quanhtrái t, nênM t Tr ngluôn h ng m t n a nht nh vào Trái t; nhi t lúc gi a tr a 0100 C , lúc n a êm 0150 C .+ M t Tr ng có nhi u nh h ng n Trái t nh th ytr i u, «

4 . Các hành tinh khác. Sao ch i:a. Các c tr ng c b n c a các hành tinh

Thiên th Kho ng cáchnM t Tr i

( vtv)

Bán k ính(km)

Kh i l ng(so v iTrái

t)

Kh i l ngr iêng(103kg/m3 )

Chu k ì tquay

Chu k ì chuy n ngquanhM t Tr i

S v tinh ã bi t

Th ytinh 0,3 9 2440 0,052 5,4 59 ngày 87,0 ngày 0K imtinh 0,72 6056 0,82 5,3 243 ngày 224,7 ngày 0Trái t 1 63 75 1 5,5 23 g56ph 3 65,25 ngày (1 n m) 1H atinh 1,52 33 95 0,11 3 ,9 24g3 7ph 1,88 n m 2M ctinh 5,2 71,490 3 18 1,3 9g50ph 11,86 n m >3 0Th tinh 9,54 60,270 95 0,7 14g14ph 29,46 n m 19Thiên V ng tinh 19,19 25,760 15 1,2 17g14ph 84,00 n m 15H i V ng tinh 3 0,07 25,270 17 1,7 16g11ph 164,80 n m > 8Diêm V ng tinh 3 9,5 1160 0,002 0,2 6,4 ngày 248,50 n m 1

b. Sao ch i: + Sao ch i chuy n ng quanhM t Tr i theo qu o elí p; có k ích th c và kh i l ng r t nh . c c u

t ot các cht d b c h inh tinhth b ng, amoniac, mêtan, « Ngoài ra có nh ng sao chi thu cthiênth b n vng.

III. CÁC SAO. THIÊN HÀ

1 . Các sao:a. nh ngh a: Saolà m t thiênth nóng sáng gi ng nh M t Tr i. Các sao r t xa, hi n nay ã bi t ngôi sao g n nht cách chúngta n hàng ch ct k ilômet; còn ngôi sao xa nht cách xa n 14t n m ánh sáng (

121 9, 46.10naêm aù nh saù ng K m! ).b. sáng các sao:

sáng màta nhìn th y c a mt ngôi saoth c cht là ri sánglên con ng ic a mt ta, nó ph thu cvào kho ng cách và sángth c c a mi sao. sángth c c a mi sao l i ph thu c vào công sut b c x



Tr ng THPT Tây Ti n H i Giáo viên : Nguy n Th Y n Trang 3 5 c a nó. sáng c a các sao rt khác nhau.Ch ng h n Sao Thiên Lang có công sut b c x l n h n c aM t Tr i trên 25l n; sao kém sáng nht có công sut b c x nh h n c aM t Tr ihàng v nl n.c. Các lo i sao c bi t: + a s các saot nt i trongtr ngthái n nh; có k ích th c, nhi t .. không i trong m t th igian dài.+ Ngoài ra; ng i ta ã phát hi nth y có mt s sao c bi t nh sao bi n quang, sao mi, sao n tron, «Sao bi n quang có sángthay i, có hai lo i:

y S ao bi n quan g d o chek hu t l à m t h sao ôi ( g m sao chí nh và sao v t inh ) , sán g t n g h p mà t a t hu c s bi n t hiên có chu k ì.

y S ao bi n quan g d o nén d ãn có sán g t ha y i t h c s t heom t chu k ì xác nh. Sao m icó sángt ng t ng t lên hàng ngàn, hàng v nl n r i sau ót t gi m. Lí thuy t cho r ng saom i là m t pha t bi ntrong quátr ình bi n hóa c a mt h sao.Punxa, sao ntron ngoài s b c x n ngl ng còn có ph n b c x n ngl ngthành xung sóng vôtuy n.

y S ao n tr on c c u t o b i các h t n tr on v i m t c c k ì l n 1 4 310 g/cm . y P un xa (pulsar ) l à lõi sao n tr on v i bán k í nh 10k m t qua y v i t c g óc 64 0 voøng/s vàphát r a són g vô t u y n. B c x t hu c trên T r ái t có d n g t n g xun g sán g g i n g nh án g sán g n g n h i

n g mà t àu bi n nh n c. 2. Thiên hà: Các saot nt i trong V tr thành nh ng h t ng i cl p v inhau.M i h th ng nh v y g m hàng

tr mt sao g i là t hiên hà.a. Các lo i thiên hà:

y T hiên hà xo n c có hình d n g d t nh các a, có nh n g cánh t a y xo n c , ch a nhi u k hí . y T hiên hà el i p có hình el i p , ch a ít k hí và có k h i l n g tr i r a trên m t d i r n g. C ó m t l o i t hiên hà el i p l à n g u n phát són g vô t u y n i n r t m nh.

y T hiên hà k hôn g nh hình tr ôn g nh nh n g ám mâ y ( t hiên hà Ma g ien-l n g ). b. Thiên Hà c a chúng ta:

y T hiên H à c a chún g t a l à t hiên hà xo n c , có n g k í nh k ho n g 90 n g hìn n mánh sán g và có k h i l n g b n g k ho n g 150 t k h i l n g M t T r i. N ó l à h ph n g g i n g nh m t cái a d à y k ho n g 330 n mánh sán g, ch a vài tr m t n g ôi sao.

y H M t T r i n m tr on g m t cánh t a y xo n r ìa T hiên H à , cách tr un g t âm k ho n g 30 n g hìn n mánh sán g.Gi a các sao có b i và k hí .

y P h n tr un g t âm T hiên H à có d n g hình c u d t g i l à vùn g l i tr un g t âm c t o b i các sao g ià , k hí và b i. y N ga y tr un g t âm T hiên H à có m t n g u n phát x h n g n g o i và c n g l à n g u n phát són g vô t u y n

i n( t n g n g v i sán g ch n g 20 tr i u n g ôi sao nh M t T r i vàphón g r a 1 l u n g g ió m nh ). y T T r ái t , chún g t a ch nhìn c hình chi u c a t hiên H à trên vòm tr i g i l à d i N g ân H à n m t heo h n g ôn g B c ± T â y N am trên n n tr i sao.

c. Nhóm thiên hà. Siêu nhóm thiên hà:+ V tr có hàngtr mt thiên hà, cácthiên hàth ng cách nhau kho ng mi l n k ích th c Thiên Hà

c a chúngta. Các thiên hà có xu h ng h p l i v inhauthànht ng nhómt vài ch c n vài nghìn t / hà.+ Thiên Hà c a chúngta và cácthiên hàlân l nthu c v N hóm t hiên hà a ph n g , g m kho ng 20

thành viên, chi m mt th tích không gian có ng k ính g n mt tr i u n m ánh sáng. Nhóm này bchi ph i ch y u b i ba thiên hà xo n cl n: Tinh vân Tiên N (thiên hà Tiên N M3 1 hay NGC224); ThiênHà c a chúngta; Thiên hà Tam giác, cácthành viên cònl i là Nhóm cácthiên hà eli p và cácthiên hà không

nh hìnhtí hon.+ kho ng cách c kho ng 50tr i u n m ánh sánglà Nhóm Tr inh N ch a hàng nghìn thiên hàtr i r ng

trên b utr i trong chòm sao Tr inh N .+ Các nhómthiên hàt p h p l i thànhS iêu nhóm t hiên hà hay i t hiên hà. Siêu nhómthiên hà a

ph ng cótâm n mtrong Nhóm Tr inh N và ch at t c các nhóm bao quanh nó,trong ó có nhómthiênhà a ph ng c a chúngta.

IV. THUY T V N L N (BIG BANG)

V u



Documents

Tap Hop Kien Thuc VL12 Va Cac CT Tinh Nhanh