Tâm Hồn Cao Thượng (Grand Coeur)

TM HN CAO THNG EDMOND DE AMICIS

EDMOND DE AMICIS

TM HN CAO THNG

MC LC

...

1.- Ngy khai trng

2.- Thy gio mi

3.- Mt tai nn

4.- Cu b min Nam

5.- Bn ti

6.- Lng ho hip

7.- Trn rm thng. (1)

8.- Hc ng

9.- Lng yu nc ca cu b thnh Pava (1)

10.- Em b qut m hng

11. Ngi bn than v ng qu phi

12. M ti

13.- Hc tr ngho

14.- n nhn ca bn Nelli

15.- Em b trinh st

16.- K kh

17.- Tnh khoe khoang


18.- "Ch ph n"

19.- Qu cu tuyt

20.- Cc c gio trng ti

21.- Thm ng gi b nn

22.- Chng vit mn thnh Phirenz

23.- Lng bit n

24.- Thy gio ph

25.- a con ngi th rn

26.- Phranti b ui

27.- Ch lnh nh trng, ngi o Xarenha

28.- Lng i quc

29. - B m anh Phranti

30.- Chic xe ho my

31.- Mt k t phm

32.- Lm khn h cho cha

33.- Ch h con

34.- Ngy cui cng hi Gi trang

35.- Nhng tr em m

36.- Lp hc ti

37.- m nh nhau

38.- Ngi t s 78

39.- Trc ngy 14 thng Ba

40.- L pht phn thng

41. Lng chu

42.- Ch ph n trong pht him ngho


43.- Vin dc anh

44.- Thy hc c ca cha ti

45.- K dng bnh

46.- Bn ta l th

47.- B m anh GARN

48.- Lng ngha hip

49.- Hy sinh

50.- Mt v ho tai

51.- Qu ngi tm m

52.- Trng cm ic

53.- i ngoi ph

54.- 32

55.- Cha ti

56.- Th qu

57.- Cuc pht thng cho th thuyn

58.- Li cm t

59.- m tu

60.- Trang cui cng ca m ti

EDMOND DE AMICIS

TM HN CAO THNG

H Mai Anh dch

...

"TM HN CAO THNG" , (nguyn tc Les grands coeurs) ca vn ho Italia EDMOND DE

AMICIS tng l cun sch gn nh kim ch nam ca nhiu th h bn c Vit Nam.


Thi gian tri i, nhng nhng g tc gi gi gm qua tng bi hc ca thu u i v cng n cha

m ; v lng yu nc, thng ngi ; v tnh thy tr, b bn, v.v... vn khng bao gi c, khng

bao gi tha !

Nhng trang sch - nhng bi hc ny - khng ch hu ch cho nhng cng dn tt tng lai m cn

ht sc qu bu i vi ng o bn c cc gii , cc ngnh. "TM HN CAO THNG" l

cun sch ca cc bn tr, ca mi gia nh. L mn qu tng ngha v hu ch ca cc bc cha m

v cc bn tr.

EDMOND DE AMICIS

TM HN CAO THNG

THNG MI

1.- Ngy khai trng

Ti thnh Torino (1), th hai, ngy 17

Hm nay l ngy khai trng. My thng h thong qua nh gic mng. Sng nay, m ti a ti

vo trng Baretti ghi tn ln lp ba. i ng, c ti c v vn n chn thn qu, ly s i hc

lm ngi. Ph no cng thy nhan nhn hc tr. Hai hiu sch ln cht nch nhng ph huynh vo

mua sch v, giy, bt cp da. Ca trng ng nght nhng ngi, cnh binh v ngi gc cng

phi kh nhc mi m c mt li vo.

Va bc qua cng trng thy mt bn tay v vo vai, ti git mnh ngonh li th ra thy gio lp

hai ti hc nm ngoi, mi tc hoe vn ri, nt mt vn ti, thy bo ti :

_ Enric i! Thy tr ta t nay chia tay nhau nh?

iu y, ti ngh n, nay thy ti li nhc, khin ti thm chnh lng. M ti v ti phi chen

chc mi mi vo c trong trng. Cc ng, cc b sang trng, cc b thng dn, th thuyn, s

quan, cc c gi, nhng y t, ai ny u mt tay dt tr, mt tay cp gi, ng cht phng tr chn

v trn thang gc. Cnh tng rt l no nhit.

Hm nay, li c trng thy 7 phng hc tng di l ni rng r ba nm trng, ngy no ti

cng lui ti, lng ti sung sng v cng!

Trn thm, cc c gio i li ti tp. C gio lp mt ng ca lp, thy ti lin bo :

_ Enric i! Nm nay em hc trn gc. t ra ta li c nhn em qua li !

M ti li:


_ Tha c, chu s n thm c lun.

Chng ti cho c ri i.

ng Hiu trng, ru tc bc hn nm ngoi, c v bn rn vi vng, ang b vy trong m cc b,

mt s ngi tht vng v khng cn ch cho con. Bn ti i hc ng . Nhiu ngi coi ln vt

ln. tng di, vic chia lp xong. My tr em mi n trng l ln th nht, khng chu vo

lp, git li nh nhng con nga bt kham ; ngi ta phi dng sc li vo. C em ngi vo gh

ri li trn ra, c em thy cha m th tru ln khc.

Em trai ti vo lp c encatri, cn ti th hc thy Perbni trn gc.

ng 10 gi th hc tr lp ti u vo c ; 54 ngi trong bn, ti nhn mi mi thy 15 hay 16 bn

lp c. Trng thy ti, anh rtxi, ngi hc tr bao gi cng chim phn thng th nht, lin ra

hiu mng r.

So vi rng rm v non xanh l nhng ni ti qua chi my tun l trc th trng hc coi b

nh v bun tnh !

Ht nh cnh li nh ngi. Ti nh thy c ti lp hai, mt ng thy khoan t v vui v, bao gi

trng thy ti cng mm ci. Ti rt tic khng c thy thy y vi b tc hoe ri b.

Thy gio chng ti by gi, ngi to ln, khng c ru, ting ni sang sng. ng trn bc cao,

thy nhn xung chng chc ht ngi ny n ngi khc hnh nh mun coi thu tm tnh chng

ti. Thy nghim qu, t khi thy n mt n ci.

Ti ngh bng : "Hm nay mi l ngy u, cn mi thng na mi n ngh h. Trong mi thng

y s c bit bao nhiu l vic lm, bao nhiu l bi lm v bao nhiu l s kh nhc ang ch ta !" ,

nn lc ra v ti c v chn nn. M ti khuyn rng :

_ Enric i ! Hy can m ln, con !

M s cng hc bi vi con ...

Ti yn tm theo m ti v nh, nhng lng vn nh tic mt ng thy vui tnh v hin t, vn thy

trng hc km vui, khng bng nm ngoi.

--------------------------------------

(1) Trin : mt thnh ph khu ty bc nc Italia, trn sng P

EDMOND DE AMICIS

TM HN CAO THNG

2.- Thy gio mi


Th ba, ngy 18

Tng th, ch thy gio mi chng ti d kho lm xng mi ngi ngay sng hm nay.

Gi vo hc, sau khi thy ngi vo bn, chc chc li thy mt ngi hc tr c qua ca ci cho.

Cng c ngi vo bt tay thy v thm hi mt cch rt cung knh. bit hc tr c cng quyn

luyn thy bit dng no v nh mun cn c gn thy. Nhng cho th cho, bt tay th bt,

thy khng nhn thng mt ai, c lng trng ra ca s. Nhng du thn i v bit n y tng lm

cho thy tho nhng tri li khin thy mi lng.

n bi chnh t, thy xung bc, i li trong cc hng gh c cho chng ti vit. Thy mt hc tr

mt lm tm mn , thy ngng c, li gn tay s trn v hi : "Con lm sao?" Tha lc thy quay

lng li, mt anh hc tr bn di leo ln gh dun dy nh ngi trt bng. Bt , thy ngonh li

bt gp, anh chng vi ngi ngay xung ci u i pht. Nhng ng Perbni s p vo vai anh hc

tr di dt kia, bo rng : "Khng c lm th na". C th thi. Ri thy bnh tnh v ch c nt

bi chnh t.

Khi vit xong, thy yn lng nhn chng ti mt lc ri n tn ni :

_ Cc con i ! Hy nghe ta ! Chng ta cng nhau phi qua mt nm hc. Chng ta nn ht sc lm

vic qua nm y cho c tt p. Phi chm ch. Phi ngoan ngon. Ta khng c gia nh. Cc

con l gia nh ca ta. Nm ngoi, m ta cn, by gi ngi khut. Ta ch cn c mt mnh ta.

Ngoi cc con ra trn i ny, ta khng cn c ai na ; ngoi s thng yu cc con, ta khng cn

thng yu ai hn na. Cc con v nh con ta. Ta s yu du cc con. p li, cc con phi yu du

ta. Ta khng mun pht mt ngi no c. Cc con phi t ra l nhng tr c tm hn. Trng ta s

l mt gia nh, cc con s l mi an i v mi t ho ca ta. Ta khng cn phi hi li cc con v ta

tin rng trong lng cc con, ai ai nh cng "vng li", nn ta c li cm n cc con.

Thy ni dt li th ngi coi trng vo bo ht gi hc (1). Chng ti yn lng xung sn. Anh

hc tr v l ban ny rn rn li gn thy gio, ni run run :

_ Tha thy, xin thy tha li cho con.

Thy gt u, hn trn anh v bo :

_ Tt lm ! Cho con v.

---------------------------------------

(1): Trong cc trng thnh ph nc Italia, ht gi hc, ngi gc trng n tng lp bo ht

gi ch khng nh trng hay kng.

EDMOND DE AMICIS


TM HN CAO THNG

3.- Mt tai nn

Th su, ngy 21

Nin hc ny m u bng mt tai ho. Sng nay, cha ti a ti i hc. Ti mi nhc li nhng

li tm huyt ca ng Perbni ni vi hc tr hm trc cho cha ti nghe, nn ti trng lc no

khng bit. Ti git mnh thy mt m tm ng tm trc ca.

Cha ti bo : "Chc li c s chng lnh g y." Chng ti kh nhc mi len vo c. Phng khch

y nhng ph huynh v nhng hc tr m lc y cc thy gio khng ti no xua vo lp c. Mi

con mt u nhn vo ca bung ng hiu trng. Mt ng i m cao va n, ngi ta th tho :

"Bc s y".

Cha ti hi mt gio s th ng tr li :

_ Bnh xe phi chn n.

ng khc ni tip :

_ V nghin nt bn chn.

Nn nhn l mt tr em lp hai, i hc qua ph ra Grtxa, thy mt em b tut tay m dt, ng ln

trc mt ci t hng ang vn vt chy ti. Lp tc, cu chy ra li a b kia dy v m c n

ln ri, nhng khng may, bnh xe lt phi chn cu. Cu l con mt vin Quan Ba pho binh.

Trong khi chng ti ang nghe ngi ta k li nh th, th ngoi c mt ngi n b x y mi

ngi v ht hong chy vo nh mt ngi in. l m cu Rbetti, ngi hc tr b nn. Mt

ngi n b khc l m cu b c cu chy ra m ly b, thn thc khc v a b vo phng

ng hiu trng. ngoi, ngi ta nghe ting ku au n ca b Rbetti.

_ i Guili con i !...

Lt sau, mt chic xe nga trc giu, ng hiu trng b cu Rbetti ra. Cu b, sc da nht

nht, hai mt nhm nghin, gc u vo vai ng hiu trng. Pht y, trong phng im lng nh t,

ngi ta ch nghe thy ting nc n ca b m thi. ng hiu trng dng bc gia phng, nng

cao cu b ln nh mi ngi trng r. Tc th cc thy gio, cc c gio, cc ph huynh v hc

tr, ai ny u phn nn thng cho cu v khen cu l ngi can m t c. My c gio ng gn

y lin hn hai bn tay xanh rt ca cu. Cu Rbetti bng bng mt v hi s :

_ Cp sch ti u ?

M em b sng st gi cp, va ni va khc :

_ Em i! Cp y ri, ta s em li nh cho em.


Thy con ni c, b Rbetti mi li hn. Mi ngi u gii tn. Cu b b thng c a ln

xe rt cn thn. Xe bt u chuyn bnh, chng ti vo lp ai ny u cm ng v lng thinh.

EDMOND DE AMICIS

TM HN CAO THNG

4.- Cu b min Nam

Th by, ngy 22

Chiu qua, trong khi thy gio ang cho chng ti bit tin tc anh Rbetti v ni anh s phi chng

nng trong t lu th ng hiu trng a mt ngi hc tr mi vo lp. Cu b, da nu, tc en,

mt to, my giao, mc qun o mu sm, ngoi nt dy. Sau khi ni nh vi thy Perbni my cu,

ng hiu trng cu b li ri ra. Anh hc tr mi tr mt nhn chng ti, c v s st. Thy

gio lin dt anh li trc mt chng ti v bo rng :

_ Cc con i ! Cc con hn c vui lng v hm nay mi vo trng ta mt ngi hc tr qu x

Calabria cch y xa lm, mi tn min cc nam nc ta. Cc con hy nim n tip ngi bn mi

ny. Anh l dn mt a phng c ting, a phng y sinh ra nhng bc danh nhn, nhng tay

th kho v nhng qun nhn dng cm. X ca anh li l mt x p vo bc nht nc, c bao

nhiu l ni ln rng xanh, dn c rt thng minh v can m. Cc con i ! Cc con hy yu qu bn

con cho bn con khuy ni nh qu. Cc con hy t cho bn con bit rng mt a tr nc i n

trng no trong nc l cng gp c b bn, gp c anh em trng y.

Ni xong, ng Perbni li ch treo bn Italia, tr v tr x Calabria cho chng ti coi. Xong thy

dng dc gi.

_ rtxi !

rtxi anh hc tr bao gi cng chim phn thng th nht ny ng dy.

_ Con ln y.

rtxi ra gh, ln bn giy, ng cch anh hc tr mi, hai bc.

_ Con l ngi u lp, ly t cch y, thay mt anh em, con hy em du thn i ca mt ngi dn

x Bc t cng mt ngi dn x Nam.

rtxi li gn anh hc tr min Nam ni rt m i v r rng :

_ Chng ti mng anh !...

Ri rtxi hn hai m ngi bn mi mt cch rt nng nn. Chng ti v tay rm rp.

Thy qut : "Im ! Khng c reo ci trong lp!!!" Tuy nhin, thy t rt bng lng v mi nhit


tnh ca chng ti. Cu b min Nam cng ra dng vui sng. ng Perbni a cu b n ch ngi

v ni thm :

_ Cho c ci kt qu ni trn, ngha l lm cho mt a tr x Nam x Bc cng nh nh

mnh v a tr x Bc vo x Nam cng ta nh v qu mnh, nc ta phi chin u trong 50

nm tri v c quyn t do y. Vy cc con phi coi nhau nh con mt nh, yu nhau nh anh

em rut tht. K no thy ngi bn mi khng phi ngi x mnh m em lng khinh r, k y s

khng ng ngng mt nhn ngn c ba sc (1) i qua.

Cu hc tr min Nam va ngi vo ch th cc bn chung quanh tu tt, k a ngi bt, ngi cho

bt ch v tranh nh, mt bn ngi gh sau gi ln cho cu mt ci tem Thu S t tnh thn i.

---------------------------------------

(1) C nc gm ba sc : , trng v xanh l cy.

EDMOND DE AMICIS

TM HN CAO THNG

5.- Bn ti

Th nm, ngy 28

Ngi cho cu b min Nam ci tem th hm trc l ngi bn m ti thch hn ht. Anh ln

nht lp, u to vai rng, nm nay gn 14 tui, tn gi Garn. Anh rt t t, coi ming ci th bit.

Ngoi anh Garn ti cn quen nhiu bn na.

Anh Cretti l mt bn mau mn v vui v, ti rt a mn. Anh thng mc ci o nt bng da ri c

v i ci m ni bng da mo. Anh l con mt ngi hng ci. Cha anh tng u qun trong

cuc chin tranh nm 1866 v nhp vo i qun ca Hong thn Umbert. Ngi ta ni cha anh

c ba tm huy chng. Cnh anh Cretti l anh Nenli, lng g, ngi coi yu ui mnh d v anh

Vtini mt ngi hc tr phc sc rt sang v c tnh hay lm dng.

u bn nh, c mt cu b mt trn, mi dp m anh em thng gi a l "ch ph n" v cha cu

lm ngh y. Cu c ci bit ti l "nhn mm th" lm cho ai ny phi bt ci, v th anh em hay

bt cu lm tr a nghch vi nhau. Cu li c ci m rt mm thng vo vin b ti nh chic

mi xoa.

Cnh "ch ph n" l anh Garphi, ngi gy g mi khom, mt b. Lc no anh cng bn chc

no bt, dim, no tranh, nh cho bn. Anh li hay chp bi hc vo mng tay c, anh khn kho

n ni khng bao gi thy bt gp.


Gn y li cn mt cu b coi b khinh khnh l cu Carl Nobitxi. Cu ngi gia hai ngi bn i

vi ti rt t t : mt ngi l con ngi th kho, n mc vng v, xanh xao nh ngi m, coi b

nht nht v bun thiu ; ngi kia, tc vng da xanh, mt cnh tay b lit phi eo trc ngc. Cha

cu sang M, m cu nh bn hoa qu rong.

Ngi ngi bn tri ti li ng ch hn na, tc l anh Xtari, thn ln c rt, t ni v hay cu.

Anh khng thng minh my nhng rt ch n li thy ging, anh nghe khng dm ca, mt thng,

trn cau, ming mm. Ai hi anh trong lc thy ang ct ngha, nht nh anh khng tr li, v phc

hi n ln th hai l b anh p lun cho my ci ...V anh vn khng h rng.

Cnh anh l Phranti, mt tn rn mt v gm guc, hnh nh b ui trng lng.

Li cn hai em nh n, n mc nh nhau v cng i m gi lng tr, trng ging nhau nh c.

Ngi t t hn ht, thng minh hn ht, ngi chc chn s c phn thng th nht, ai cng bit

c l anh rtxi.

Anh Prctxi con ngi th kho ni trn, thc l mt ngi hc tr ng thng hi. Theo li

ngi ta ni th anh thng b cha nh p lun, n ni anh thnh ra ngi dt dt, mi khi hi ai

hay l chm phi ai l anh "xin li" lun ming v nhn ngi ta bng i mt hin lnh v bun b.

Trong ngn y ngi bn, theo ti, th anh Garn l ngi tt hn c.

EDMOND DE AMICIS

TM HN CAO THNG

6.- Lng ho hip

Th t, ngy 26

Sng nay, chng ti va vn c dp xt on anh Garn.

Gi vo lp, ng Perbni cha c y, ba bn cu ang thi nhau ch giu anh Crtxi khn nn - tc

l cu b tc vng, tay lit, con b bn hoa qu. - H ly thc nh cu, ly v ht d nm cu, h

gi cu l con qu qu v mu mo gi cch lm ngi lit tay. Ngi tr mt mnh u gh, cu

thn thng v a mt nhn ngi n, ngi kia nh van ln h khi hnh h mnh. c th, bn

hc tr cng lm gi. Cu phn ut qu, mu a ln c v pht run ngi. Thnh lnh, Phranti, mt

a hc tr mt xu nh kh, ng ln gh, khunh hai cnh tay nh ngi khoc hai ci gi, bt

chc b tch m cu Crtxi nhng khi ng i con ca trng. ( my hm nay, b khng n

n con v b m). Coi tn tung cm y hc tr ci m c ln. Crtxi in tit, v ngay l mc

trc mt nm Phranti, Phranti n mnh, l mc trng gia ngc ng Perbni ngoi bc vo.


Mi ngi ht va, chy trn v ch v ngi im thin tht.

Thy gio ln bc cau my hi :

_ Ai nm l mc ?

Chng ai h rng.

Thy gt :

_ Ai ? Ai nm ?

Lc y b kch thch v lng thng bn, anh Garn ng dy ni qu quyt :

_ Tha thy, con.

Thy mi ngi sng st v cu tr li y, thy hiu ngay v n tn ni :

_ Khng. Khng phi con.

Xong thy li ni :

_ Ai trt di ng ln th nhn, ta s tha.

Crtxi ng ln ni :

_ Tha thy, cc anh y chc con, nh v chi con... Con mt tr... Con trt nm...

_ Thy ni tip :

_ Cho ngi xung. By gi n lt nhng k sinh s ng ln.

Bn anh trong bn khiu khch ng dy, ci u.

_ Thy mng :

_ Cc anh v c lng m mt ngi bn khng tru chc cc anh. Cc anh ch giu mt ngi

tn tt. Cc anh xc phm mt a tr yu ui khng t v c. Cc anh lm mt iu hn

h ng xu h, mt iu c th lm nh nhuc n phm gi ca con ngi, cc anh l nhng

tin !

Ni xong thy xung gia lp, li ch anh Garn ngi. Thy thy n, anh ci u. ng Perbni

tay xung di cm nng mt anh ln, nhn thng vo hai mt anh v ni :

_ Con c mt tri tim cao thng ng khen !

Anh Garn nhn dp y ci vo tai thy ni nh my cu. Lp tc thy quay li ch 4 k ti nhn v

t nhin bo :

_ Thi ! Tha cho cc anh.

EDMOND DE AMICIS

TM HN CAO THNG

7.- Trn rm thng. (1)


Th su, ngy 28

Chiu hm ti v em Xinvya cng i vi m ti em qun o cho mt ngi n b ngho m ngi

ta mch trong mt t bo. Ti mang gi, em ti ghi sn tn tt v a ch ngi n b y ra

mnh giy cm tay. Chng ti leo ln gc thng mt to nh cao lm. Ti ni, chng ti thy mt

hnh lang di, hai bn c nhng cn phng lin tip nhau. M ti g ca bung cui cng. Mt

ngi n b cn tr mt bn vc vy ra m ca. Trng ci khn vung trm trn u, ti nh hnh

nh gp b ny u th phi.

M ti hi :

_ C phi b l ngi m ngi ta mch trn bo?

_ Tha b vng, chnh chng ti.

_ y, ti mang li cho b t qun o.

Ngi n b ngho kh kia cm n chng ti mi khng thi.

Lc y, ti trng thy trong mt gc nh khng c v ti m, c mt cu b quay lng ra pha

chng ti. Cu qu trc mt ci gh hnh nh ang mi vit. Giy trn mt gh m l mc th

di sn. Khng bit cu ta lm th no m vit c trong x ti nh vy.

Ti ang t hi th, cht trng thy m tc vng hoe v ci o di lng thng, ti nhn ra ngay anh

Crtxi, con b bn hoa qu, tc l cu b lit tay. Ti bo s m ti, trong lc m anh ang g gi

qun o.

M ti bm :

_ Im, ng gi, cu y s ngng chng.

Nhng, ngay lc y Crtxi quay ra ; ti bi ri, anh mm ci vi ti. M ti lin y ti li. Anh gi

hai tay chy ra. Ti lin m ly anh hn.

M anh ni :

_ Tha b, b r, nh ch c mnh chu vi ti. Cha chu i sang M su nm nay, khng may

va ri ti li b m khng i hng c, phi bn dn c n. C n ci bn vit ca chu

cng khng cn. n uc cng thiu, chu phi hc m trong bng ti rt hi mt. Nhng cng

may l ti cn c th cho chu ra trng v chu c sch v pht khng. Thng hi cho chu!

Chu chu kh lm! C khi nhn i i hc. Tha b, tnh cnh chng ti tht l kh s qu !...

M ti ly tt c tin trong v b vo tay ngi n b khn kh, hn anh Crtxi ri dn dn nc

mt tr ra.

V nh, m ti khuyn ti rng :

Con i! Con hy trng gng a tr ngho kh y phi hc hnh trong cnh thiu thn v kh


khn. V phn con, con c mi th cn dng m i khi con cn ku s hc vt v. Ny ! Enric

i ! Mt ngy lm vic ca Crtxi cn ng cng hn c mt nm hc ca con. Chnh nhng hng

hc tr y phi cho phn thng danh d mi phi.

Cha ti nghe c nhng li m ti khuyn bo ti, v th ngay chiu hm y, ti thy trn bn

vit ca ti l th sau ny :

----------------------------------

(1) bn u, nhng dn ngho thng phi thu nh trn rm thng, tc l tng gc st mi nh,

cho c r tin.

EDMOND DE AMICIS

TM HN CAO THNG

8.- Hc ng

Th su, ngy 28

" Enric con i! Vic hc i vi con hnh nh kh nhc, m con ni phi y. Cha cha bao gi

trng thy con i hc vi ci dng qu quyt v nt mt hn h nh cha mong mun ! Con th tng

tng nu con ngi khng nh th ngy gi ca con s trng tri bit l dng no ! Cha chc ch

trong vng mt tun l l con li mun tr li nh trng. Con i ! Hin thi, khng mt a tr no

l khng i hc. Con hy ngh n nhng ngi th lm lng cm ci c ngy, ti n cn phi cp

sch i hc, nhng c thiu n sut tun l b giam gi trong xng, ch nht n cng r nhau i

hc, nhng binh lnh ht gi luyn tp cng em ra hc, vit. Cho n nhng tr m, tr cm, chng

cng u hc c.

Mi bui sng, lc con ra trng, con hy ngh cng gi y, trong thnh ph ta c ti 3 vn a tr

cng nh con i "chu" lp hc trong ba ting ng h c m mang tr tu. Con li ngh : xp

x gi ny, con tr trong cc nc trn hon cu u i hc c. Con hy tng tng nhng tr lch

thch trn nhng ng hm nh qu, ro bc trong cc ph phng huyn no, di bu tri oi

hay trong cn ma tuyt lnh lng : chng i thuyn nhng x lm sng ngi, ci nga qua

nhng cnh ng mng qunh, hoc ngi "xe trt" trn nhng bi bng gi lanh. Chng xung

lng, ln i, chng xuyn rng li sui, chng vt qua nhng ngn i ho lnh hoang vu. n mc

hng nghn li khc nhau, ni bng trm th ting khc nhau, chng i mt mnh hay l nm l ba,

sch cp trong tay hay cp eo di nch.

T ngi trng cng tt lp trong nh tuyt nc Nga cho ti nc trng ho lnh ln trong khm


gi x rp, c ti hng triu triu a tr cng hc mt iu bng nhng th thc khc nhau.

Con li tng tng ci t kin hc sinh y gm c hng trm dn tc khc nhau v ci trng hot

ng y, con c ci hn hnh d phn ri con t nh : v phng mt mai s hot ng y ngng hn

th nhn loi s tr li i mi r, s sa vo ci ti tm, s hot ng y l s tin b, l mi hy vng,

l nh sng vinh quang ca th gii vy.

C ln ! Tn lnh nh trong o qun ln lao kia ! C ln ! Con i ! Ly sch v lm kh gii, ly lp

hc lm qun i, ly th gii lm bi chin trng, coi s ngu dt l cu ch v ly s vn minh

ca nhn loi lm cuc khi hon, con phi phn u lun lun v ch h lm tn lnh hn nht. "

EDMOND DE AMICIS

TM HN CAO THNG

9.- Lng yu nc ca cu b thnh Pava (1)

(Truyn c hng thng) Th by, ngy 29.

Khng, khng bao gi ti chu lm tn lnh hn nht. Nu ngy no thy gio cng k cho ti nghe

nh cu chuyn sng nay th c l khng bao gi ti mun ngh hc. Theo li thy th mi thng s

c mt truyn m truyn no cng ni v nhng th on phi thng ca mt a tr con.

"LNG YU NC CA CU B THNH PAVA" l u cu chuyn sng nay.

Nm trc, mt chic tu Ty Ban Nha di bn Bardlna (2) i Ginva (3). Trn tu, tr ngi

Ty Ban Nha, cn c mt ngi Php, ngi Italia, ngi Thu S, v nhiu ngi khc na.

Trong bn hnh khch ngi ta nhnthy mt a tr 11 tui, n mc nhm nhch, ng ring

mt ch v nhn nhng ngi kia bng i mt hm hm. N nhn nh th cng khng phi hn l

khng c c. Cha m n l nng dn gn Pava, c nhin l ngho tng, hai nm trc v tham

tin cho n i vi mt ngi ch xic rong. Ngi ny dy n mt vi mn nhy, ln ri bt n

theo sang Php v Ty Ban Nha. N b hnh h lun tay v n ung khng .

n thnh Bardlna, khng th chu c ci i sng kh i y na, a tr khn nn lin trn ch

n cu cu vin lnh s Italia. ng mi thng tm, vin lnh s xin cho n mt ch trong tu ni

trn v cho n mt l th gii thiu cng ng th trng thnh Ginva nh ng tr v cho cha m

n, l ngi bn n nh mt con vt. Thng b cm gy yu ui v mc b qun o rch. Ngi

ta cho n ngi phng hng nh. Hnh khch ai cng nhn n, c ngi hi n song n khng tr li.

N c v cm ght mi ngi v nhng s khc kh v hnh pht lm cho n on hn v khng c


cm tnh. Tuy nhin, c ba ngi hnh khch kho lm cho n h rng. N k chuyn n bng

ting Italia pha ging Ty Ban Nha. Ba ngi khch kia khng phi l dn Italia nhng cng thng

n, cho tin n ni chuyn, nghe cho bun. ng thi, c my thiu ph i qua, ba ng qu

khch hnh din nm thm tin xung bn long xong v ni : "Cm ly ! Cm ly na ny !"

a b sung sng, v tin b ti, cm n ri vo phng. N bung mn ca xung ngi yn lng v

ngh n nhng vic n s phi lm.

N ngh : vi s tin y, n s c n no, khng phi thm nht nh trc. Khi ti Ginva, n s

sm mt b cnh mi thay b qun o n eo hai nm tri nay, rch nh t a. N li nh ra

mt t tin em v cho cha m, chc l c sn n v qu ho hn l v tay khng. S tin y i

vi n l mt mn tin to. Ngi sau rm ca, n tr i tnh li v trong lng thy khoan khi nh

nhng.

Lc y, ba ngi khch ni trn ang ngi bung n, quy qun ung ru v ni chuyn v nhng

cuc du lch ca mnh cng phong tc nhng nc i qua. Tnh c, cu chuyn nhm vo nc

Italia. Mt ngi bt u phn nn v khch sn, ngi ch v xe la. Cui cng, ru say, h thi

nhau ni xu tt c nhng g thuc v nc Italia. Ngi th nht ni bit th, h s di du lch x

Lappn (4) ( cc bc chu u) cn hn sang nc Italia. Ngi th nh ni qu quyt rng Italia

hn gp ton th nhng phng qu quyt v nhng qun cng o. Ngi th ba ni thm rng :

_ Nhng ngi tng s nc Italia khng bit ch.

Ngi th nht ni :

_ l mt dn tc ngu dt !

Ngi th nh tip :

_ Bn thu !

_ V n ...

Ngi th ba nh ni cu "n cp" nhng cha dt li th mt trn ma ton tin vng v bc ht

vo mt nhng ngi y ri tung to xung bn v trn sn. Ba ngi hm hm ng dy xem trn

ma d y u ra th li b nm thm.

Cu b thnh Pava vn rm th u ra tht bng ging khinh b :

_ Cm li tin ca cc ngi. Ta khng thm nhn ca b th ca nhng ngi k lng m nc

ta.

--------------------------------

Ch thch : (1) Padoue. (2) Barcelone. (3) Gnes. (4) Laponie.

EDMOND DE AMICIS


TM HN CAO THNG

10.- Em b qut m hng

Ngy mng mt thng mi mt

Chiu qua ti sang trng N Hc a cho c gio em Xynvya bn tiu truyn "Cu b thnh

Pava" m c mun xem. Trong trng c ti 700 n sinh. Khi ti n hc tr ang ra v, ai ny

u hn h v c ngh my ngy nhn dp l "Ch Thnh".

i ca trng, bn kia ng ci, c mt a b qut m hng, chn tay qun o en thi, ng

quay vo tng, gc u vo cnh tay khc nc n.

Hai ba c hc tr lp hai li gn hi ti sao, nhng n c khc v khng tr li.

Bn hc tr li hi :

_ Anh c vic g? Sao li ng y m khc?

N bn nhc cnh tay l mt gng mt hin lnh v ni i qut m hng t sng n lc y c

3 ho, v b vo ti thng, tin ri mt c. N khng dm v s ch nh.

Ni xong li tru ln khc v gc mt vo cnh tay nh mt k chn i.

L hc tr b quay li nhn nhau, cho l quan trng lm. Mt bn khc cng xm li : b c ,ln c,

con nh ngho, con nh giu c, thy u cp cp trong tay. Mt c trong bn, ngi ln v trn

m c gi chic lng xanh, mc trong ti ra hai xu, bo ch em :

_ Ti cn c hai xu. Chng ta quyn vy.

C o ni :

_ Ti cng c hai xu. Trong bn ta, lm g li ch thu c ba ho.

Ni xong, hai c h ho :

_ Ch Amlya, ch Lighya, ch Anna i ! Mi ch mt xu! Ch no c xu na khng?

My c em tin nh mua v v mua hoa, thy th cng vui lng bi ra cho. Vi em b cho c tin

km. C m gi lng xanh nht tin v m to :

_ Tm , mi, mi lm ! Cn thiu nhiu !

Mt thiu n nghim trang c l l c tr gio i qua thy th, cho mt ho. C bn u v tay. Cn

thiu nm xu na.

Mt em b reo :

_ Ka cc ch lp bn n, cc ch y c nhiu xu !

Qu nhin, bn hc tr lp bn n v b nhiu tin. By gi, c ti trm c n sinh ng xm xt

vng trong vng ngoi, vy cht a b, by ra mt cnh p mt v cng : Mt cu b l lem im

gia cc c gi xinh ti, ln tc pht ph , o mu rc r.


Ba ho , nhng tin vn nm vo. My em b khng tin cng c len vo cho vi chm hoa v

cc em cng mun d vo vic phc.

Cht ngi gc trng ku to :

_ B c !

Cc c chy tn ton nh mt n chim s bay v.

Cn tr li thng b qut m hng ng lau nc mt. Hai tay n khng nhng y xu m khuy o,

ming ti v trn m cn git bao nhiu l hoa ! Tin nhiu, hoa p, cu b by gi thy mnh sung

sng nh mt ng Hong, va i va ht !...

EDMOND DE AMICIS

TM HN CAO THNG

THNG MI MT

11. Ngi bn than v ng qu phi

Th hai, ngy mng 7

Carl Nbix lc no cng kiu hnh v sinh ra ni quyn qu v giu c. Cha anh v ngi phong

nh, ng n, trn rng, ru en, thng a anh n trng.

Sng qua, Carl ci nhau vi Betty l con mt ngi bn than. Cng l, anh chng tm c li g,

pht cu ni :

_ B my l bn tin !

Betty mt, khng ni c na, nc mt chy quanh.

Tra v, Betty k li cho cha hay. Bui chiu, ng b lp tc ra trng phn nn vi thy gio. ng

ta ang phn trn th theo l thng, ng Nbix cng va n cng v ci o khoc cho con. Nghe

thy c ngi ni n tn mnh, ng tin vo xem c vic g.

ng Perbni ni :

_ Ka ng Nbix n ! Va kho ! ng ny ang n phn nn v Carl mng con ng y bng

cu "B my l bn tin!"

ng Carl cau my v hi i sc mt, quay li hi con :

_ C thc con ni th ?

Carl ng ngy nh g, ci u im lng.

ng Carl xin php dt con n ch Betty v bo :


_ Con xin li anh Betty i !

_ Tha ngi xin thi !

Ngi hng than ni th v toan chy vo ngn li, nhng ng qu phi khng nghe, c bt con xin

li :

_ Con nhc li cu ny : Anh Betty i ! Ti xin li anh v li bt nh v v thc m ti cht ni

phm n cha anh, ngi m cha ti rt ly lm hn hnh c bt tay.

Khng dm ngng mt, Carl c nguyn vn nhc li nhng cu cha va dy bng ging thp.

Ri ng Nbix a tay cho ngi bn than bt mt cch rt nng nn.

Bt tay xong "B tc" quay li ni vi thy gio.

_ Tha ngi, xin ngi lm n cho hai a tr ny ngi lin nhau.

ng Perbni t lun Betty ngi cnh Carl. Khi chng yn ch, ng Carl cho v tr ra.

ng hng than ng li mt lc, bng khung, do d. ng ngm hai tr ngi snh vai nhau, ri

chng ni chng rng, ng chy li toan m ly Carl, song n ni ng bng dng li, nh ly bn

tay chui ht s vut tc anh Carl ri ra thng.

Thy gio bo chng ti :

_ Cc con hy nh ly tn kch m cc con va xem. l mt bi hc hay nht trong nm.

EDMOND DE AMICIS

TM HN CAO THNG

12. M ti

Th nm, ngy mng 10

Sng nay c gio encati li chi, cha ti nhn thy ti ni mt cu v l vi m ti. V th cha

ti rn ti bng l th sau ny, c rt cm ng.

" Trc mt c gio ca em con, con t ra v l vi m con. Enric i ! Ln sau khng c th

na ! Thi hn ho ca con xuyn thu tri tim cha nh mt mi dao. Cha cn nh my nm

trc y, m con thc sut m cnh ging con, nghe hi con th, m con lo lng v

ngi v mi khi ngh n ni phi "b" con th li st si. Con i ! Con nn ngh n nhng lc y

v khng nn t vi m con, mt ngi m s sn lng em mt nm hnh phc ca mnh chuc

mt gi au n cho con, mt ngi m s vui lng i n xin nui con v sn lng hy sinh tnh

mnh cu con sng ! Con i ! Trong i con, con s c nhng ngy bun ru, thm m, nhng

ci ngy bun thm nht, chnh l ngy con mt m con.


Ri y, con s trng thnh, nhng cuc phn u s rn con nn ngi mnh m. Con s khng

bao gi qun c hnh nh m con v con s c g li c nghe thy ting m i v trng thy nt

mt hin t ca m con, v d ln n mc no, kho n mc no, con vn thy l mt a tr ch

v v yu ui. Con s hi tng li nhng lc lm cho m con phi mch lng m con bun.

Lng hi hn s cn rt con. Hnh nh du dng v t i ca m con s lm cho con thm ru r. Con

nn nh rng lng hiu tho l mt bn phn thing ling ca con ngi. K no giy xo ln ch

hiu l k khn nn. Qun git ngi nu bit tn knh cha m, cng cn mt im thnh thc trong

tm ; con ngi d sang trng tuyt vi, nu lm ru lng m, xc phm n m, cng l k khng

c nhn cch.

Enric i ! Con van m con i, m con hn con cho ci hn y xo sch vt v n trn trn con.

Con i ! Lng cha vn yu con, v con l mi hy vng qu bu nht i ca cha, nhng cha th

khng con cn hn l c a con bc vi m !"

Cha con.

EDMOND DE AMICIS

TM HN CAO THNG

13.- Hc tr ngho

Ch nht, ngy 13

Cha ti th li cho ti ri, nhng lng ti vn bun nn chiu nay m ti cho ti i chi vi ngi

gc cng.

Khi chng ti i qua mt ci xe b trc mt ca hng kia, ti thy c ting ngi gi ti. Quay

li th ra anh Cretti bn hc ti. Anh mc ci o di da ri c v i ci m ni da mo. M hi t

m nhng nt vui ti vn l trn khun mt, anh ang vc trn vai mt b ci nng. Mt ngi

n ng ng trn xe chuyn ci cho anh mang vo hng. Anh xp ng ri li ra xe. Ti hi :

_ Anh lm g th ?

Anh v vo b ci trn vai, p :

_ Anh coi y th r. Ti va lm va hc bi anh .

Ri anh vai va vc ci, ming va lm bm :

_ Ngi ta gi s bin ho ca ting ng t l nhng s thay i ca ting y v s, v v cc

ngi...

Anh va nm ci vo ng va c :


_ Tu theo th ca vic lm...

Ri ln ra xe ly ci, anh c tip :

_ V tu theo cch ca vic lm ...

, anh hc bi vn phm c hm sau.

Anh hi ti :

_ Anh xem ti li dng thi gi nh th c c khng? Cha ti v ngi th i giao hng, m ti

th m, tt n vic ti phi d xe ci. Tuy nhin, vic lm vn khng ngn tr vic hc bi. Hm

nay chng ta phi bi kh qu ! Ti nhai mi khng thuc.

Anh quay li ni vi ngi ko xe b :

_ 7 gi cha ti v bc s n ly tin.

Ngi nh xe i. Anh r ti :

_ Anh vo chi vi ti mt t.

Ti vo trong mt gian rng xp y ci thanh v ci b, cnh ca c mt ci cn.

Anh ni tip :

_ Hm nay nh ti bn rn qu. Ti phi lm bi tng cu vn, tng on con. Lc ny, ang vit th

c ngi gi mua hng... Bn xong, vo va cm bt th ngi xe ci n. T sng n gi ti ra

ch ci bi Vnzya hai ln ri. Chn mi qu m tay th phng ln. By gi m phi v th n

chu.

Anh va ni va qut nhng l kh ri rc trn thm.

Ti hi :

_ Anh lm bi ch no ?

_ trong ny. Anh vo coi.

Anh a ti vo gian sau ca hng l ch va lm bung n va lm bp. Trong mt gc c ci bn

trn by my quyn sch v v bi ang lm d. Anh ni :

_ Cu hi th hai hin cn b trng : Ngi ta dng da thuc lm giy dp, cng nga...

By gi ti vit thm : lm vali.

Ri anh cm bt vit ch rt tt.

Cht c ting hi ngoi hng :

_ C ai bn hng khng ?

l mt ngi n b n mua ci.

_ C ! Ti y.

Anh vi tha, chy ra cn ci, nhn tin, bin s ri va tr vo va ni mt mnh :

_ Khng bit h c yn cho mnh lm ht bi khng ?

Xong anh ngi vit ni : lm hm, lm ti n.


Vit n y anh ht hong ku :

_ Cht ! Hng c m c ph !

Ri anh chy li l, nhc m ra, ni :

_ y l c ph ca m ti, anh . Hai ta cng mang vo i ! Thy anh chc m ti s vui lng... A !

Ti cn phi bin thm g na di ch : ti n khng ? K th cn nhiu th na, nhng ti cha

kp ngh ra... Mi anh vo y...

Bn ti m ca, chng ti vo ch m anh nm. B nm trn mt ci ging rng u bt khn

vung trng.

_ Tha m, c ph y .

Ni xong, anh a mt ch ti v ni :

_ y l bn hc ca con.

B ni :

_ Qu ho qu ! n thm k m l mt iu hay cu .

Anh Cretti nn li gi, ko li chn cho m, thm la trong l v ui con mo ngi chm hm trn

mt t. M ung xong, anh chn v hi :

_ M khng cn g na ch ? M ung hai tha thuc ho cha ? Dng ht, con s ra hiu ly. Ci

xp u vo y c ri. n bn gi con s nng tht nh li m dn v khi no ngi hng m

i qua, con s tr 8 xu. Tha m, m c yn tm. Mi vic con s lm chu o c.

B hng than ni :

_ Ngoan lm ! Con ti chng st vic g. Ti nghip !...

Nhn tin anh Cretti li ch cho ti xem bc nh cha anh treo tng, ng vn nhung phc, ngc

dnh Qun cng bi tinh, khun mt ging anh nh c, mt sng, ming ti.

Chng ti ln ra phng n. Cretti bng reo to :

_ Ti tm thy ri !

Ri anh chy li bin thm vo v bi : ngi ta cng lm yn nga bng da na.

Anh ni tip :

_ Thi, cn my cu hi na n khuya s lm... Anh Enric i ! Anh sung sng qu, anh c

thi gi hc, vit v thi gi i chi.

Lun lun vui v v lanh l, anh a ti ra ngoi hng. Anh ly nhng thanh ci t ln bn, ca mi

thanh hai nht t i. Ri anh bo ti :

_ y l ngn v kho gp vn mn th thao "co v dui cnh tay" ! Ti mun ct ht ng ci ny

trc khi cha ti v, tt cha ti s hi lng lm ; nhng khn thay sau bui ko ca nh th nhng

ch t v l ti s vit ra hnh rn c, ng nh li thy gio thng ku. Nhng ti bit lm th no?

Ti s th thc vi thy : "Con vn ng cnh tay nhiu qu, ngn tay thnh ra t c!" iu


khng ngi. By gi ti ch mong sao cho m ti chng khi. Nh gii ! Hm nay m ti kh

nhiu ! Cn bi vn phm, n mai ti s dy sm hc cng kp. A ! Ka xe than v, ti phi ra.

Mt xe b cht y bao en trc ca hng. Anh chy ra ni chuyn vi ngi nh xe xong, ln

vo bo ti :

_ By gi ti khng th gi anh c na. n mai nh ! Cm n anh tt vo thm ti. Ti chc

anh i chi c vui v, anh Enric sung sng ca ti !

Bt tay ti xong, anh chy ra cng tng b than mt, t xe vo hng, ri li t hng i ra, nt mt ti

tnh di chic m da mo, ai trng thy cng phi ch .

" Enric sung sng"! - Li bn tng ti. - Nhng khng, anh Cretti bn qu ca ti i ! Khng !

Chnh anh mi l ngi sung sng v anh va lm va hoc, v anh c ch cho cha m hn ti, v

anh m ang v gii gp trm ti !

EDMOND DE AMICIS

TM HN CAO THNG

14.- n nhn ca bn Nelli

Th t, ngy 22

Hm qua, Neli i xem diu binh. Cu b g lng ny nhn lnh diu qua bng cp mt bun ru v

than rng :

_ Nh thn ti, th khng bao gi c ra lnh.

Cu b khn nn y chm hc lm ; ngi cm v xanh, ng hc l hi th tai. M cu l mt b

tc , o thm, c tan hc l n n cu khi b anh em x y. Ta hy trng m cu vut ve v

yu du cu bit l dng no ! My ngy u, hc tr c ch giu cu v ly cp thch vo lng cu

nhng khng bao gi cu khng c v mch m c, v cu giu khng cho m bit mnh hay b bt

nt m lo bun. H chc gho qu, lm lc cu phi gc u xung bn khc thm.

Mt hm, thy th, anh Garn can thip v bo bn hc tr :

_ Ai cn ng n Nelli na s bit tay ta. Ta s cho mt trn nh i !

Phranti chng coi li do y vo u, c ch giu hoi, lin b Garn cho mt ci ln ba vng.

T khng ai dm ng n Nelli na. Thy gio cho Garn ngi cnh Nelli, hai cu thnh i

bn thn.

Vic ny, chc anh Nelli v thut li vi m, nn mi c cu chuyn sng nay .

Cn na gi na th tan hc, thy gio sai ti mang bn kho trnh ln bn giy ng hiu trng.


Ti va vo phng th gp m anh Nelli n hi ng hiu trng :

_ Tha ngi, y c cu no tn gi l Garn khng ?

_ Tha b c.

_ Xin ngi lm n cho gi cu y ln y ti hi cht vic, c c khng ?

ng hiu trng bm chung gi ngi gc cng bo i gi cu Garn. Mt pht sau th cu ti, c

v ngc nhin v khng hiu b gi v vic g.

Va trng thy cu, b Nelli chy lun li cm tay v xoa u cu mt cch rt qu ho.

_ Cu Garn y ? Cu l bn ca Nelli v vn bnh vc cho em phi khng ?

Ni xong, b tho chui dy "Thnh gi" bng vng eo vo c anh Garn v ni :

_ Cu em yu qu ca ta ! Em hy nhn cht k nim ny, k nim ca mt ngi m vn cu

nguyn cho em v ht lng cm n em.

EDMOND DE AMICIS

TM HN CAO THNG

15.- Em b trinh st

( Truyn c hng thng ) Th by, ngy 28

Nm 1859, trong cuc chin tranh gii phng cho x Lmbaci, qun Php v qun Italia i

thng qun o trn Xolphrin v trn Xan Mactin. Sau nhng trn ny c my hm, vo

khong cui thng su, mt i k m nh i nhn nha trong con ng hm v pha ch d xt

hai bn cnh ng. i k m ny c mt s quan v mt vin i ch huy ; hai ngi u yn lng,

c nhn nhng tn lnh xung phong bn ch vn trng thp thong ng xa.

i k m c th i ti mt ci nh tranh, chung quanh ging nhng cy tn b cao ln. Trc nh

c mt a con trai 12 tui ang cm dao rc v mt cnh tn b lm gy. Trn ca s nh ny

c treo mt l c tam ti ln, bn trong chng c ai c. Khi thy qun k m n, a b vt que v

ct m cho. l mt cu b tc , mt xanh, v mt qu quyt. Cu vn o s mi, h ngc.

S quan dng nga hi :

_ Em lm g y ? Sao khng i lnh nn vi gia quyn ?

Cu b tr li :

_ Chu khng c gia quyn. Chu l mt a tr b v. Chu ch lm vic cho nhng ngi mun

tm cch sinh sng cho chu. Chu y xem nh trn.


_ Em c thy qun o qua y khng ?

_ Khng, ba hm nay chu khng nom thy.

S quan suy ngh mt lc ri xung nga, tro ln mi nh tranh nhn xt nhng ch trng thy mt

khu ng hp v nh ny thp qu.

S quan va tt xung va ni :

_ Phi leo ln cy mi nhn c.

Ngay trc nh c mt cy tn b cao lm, ngn mm phe phy trong m my xanh. S quan ng

ngm ngh, nhn cy ri li nhn lnh ri li nhn cy, sau t nhin hi cu b :

_ Em trng co tinh khng ?

_ Chu ? Mt chu c th nhn r mt con chim cch xa nghn thc.

_ Em c th tro ln cy ny khng ?

_ Ln ngn cy ny ? Ch l cng vic trong nhy mt.

_ Em th nhn xem ng xa, v pha ch c qun lnh, ct bi bay, nga hay sng ng g khng ?

_ Vng.

_ Em c gip ta v em c mun g khng ?

Cu b ci nht p :

_ Khng, chu ch mun g c. Nu lm vic cho qun o th cc vng chu cng khng gip.

Nhng cho qun ta... chu l ngi Lmbaci...

_ Th th tt lm. Tro i !

_ Khoan chu ci giy .

Cu tho giy, tht cht li dy lng, vt m xung c ri bm cy, leo thon thot nh mt con

mo.

Mt lt sau, cu b ln tt ngn cay, l che kn chn, ch trng thy ngc. nh nng chiu vo tc

cu lng lnh nh nhum vng nhn cho r :

_ Nhn thng ng trc mt v ng xa em !

Cu vu mt tay, cn mt tay gi ln ngang trn nhn cho r.

S quan ni :

_ C thy g khng ?

Cu ci xung ly tay lm loa v tr li :

_ C hai ngi ci nga trn ng.

_ Gn hay xa ?

_ nghn hay hn nghn thc.

_ H tin v pha ny ?

_ Khng, h ng.


Im lng mt lc, s quan li hi :

Em cn trng thy g na khng ? Th quay sang bn phi xem.

Cu b nhn v bn phi ri p :

_ C trng thy ngi khng ?

_ Khng. H np c trong rung la.

Ngay lc y, mt vin n bay vt trong khng v ri xung sau nh.

S quan ku :

_ Em i xung i ! H nhn thy em ri. Ta khng mun d thm g na. Xung ngay i !

Cu p :

_ Chu khng s.

_ Xung ! Ta bo xung kia m !

_ Thong th ... ng kia, bn tri chu trng thy... Mt vin n na vt qua tai lm ngt li

cu. Cu rng mnh ku :

_ L qui nh "truy" mnh y.

S quan pht tc, tht :

_ Xung lp tc !

Cu p :

_ Vng, chu xung. Xin ch yn tm, c cy che cho chu. Nhng ch c mun bit bn tri c

g na khng ?

_ Khng. Khng. Xung i!

Cu nghing mnh v bn tri va nhn va ni to :

_ Bn tri, gn nh th, hnh nh c ...

Vin n th ba trng ngn cy, ngi ta thy cu ln nho, trc cn bm vo cy, vo cnh, sau

bung tay v ri ln u xung t.

S quan va nguyn ra qun th va chy li .

Cu b nm sng st trn t, hai tay dang ra. Mt dng mu ngc chy ra. Ngi i v hai

ngi lnh xung nga chy li. S quan m o s mi cu xem th vin n thu phi bn tri. S

quan ku :

_ Ti nghip ! Thng b cht ri !

Vin i ni tip :

_ Khng, n cn sng.

S quan gi cu b :

_ Em i ! a em khn kh v can m ca ta i ! Tnh ln ! Tnh ln !

S quan va ni va cm khn mi soa lau vt thng cho cu, cu m bng mt ri ng u ra cht.


S quan ti lt, nhn cu b hi lu, ng dy ri li nhn hnh nh khng n dt...

S quan bun ru nhc li :

_ Thng thay ! a tr can m !

Ni xong, s quan vi l c treo trc ca nh kia ph ln mnh cu b nh mt tm vi lim ch

h u. Vin i nht giy , m, dao v gy gt d bn mnh cu.

S quan ng im lng mt lt ri quay li bo vin i :

_ Ta s cho xe hng thp t li rc em. Ci cht ny c ngha qun nhn. Nh binh s phi chn

ct cho t t.

Ni xong, s quan gi tay cho cu b ln cui cng.

Ri, mi ngi ln nga thng tin.

Vi gi sau, thi hi cu b c tng theo tang l nh binh.

Khi o qun k i khi mt lc th c mt i i pho binh i n. Chnh i ny, my hm trc

y mu mt cch rt dng cm trong trn Xan Mactin.

Tin cu b can m kia bay ti cc hng qun mt cch rt nhanh chng. V th, khi qua ch thi

hi cu b nm di gc cy tn b, cc s quan u gi gm cho, mt vin ci xung b sui gn

rt nm hoa, nm trn mnh cu b. Th ri theo gng y, tt c i pho binh ai cng nht hoa

nm vo. Trong vi pht ng h, hoa ph y thi th cu b.

Quan, lnh lc din qua, ai cng ni :

_ Can m thay cu b x Lmbaci !

_ Vnh bit em !

_ Em thc l ngi dng cm !

_ Vinh d thay cho em !

_ Chc em yn gic nghn nm !

Mt s quan tho tm Qun cng bi tinh ca mnh t ni ngc cu. Tc th, li mt trn ma hoa

phi phi ri xung ngc mu o, u tc ca cu b yn ngh di l c tam ti p ngang. Nt

mt cu b nh ti ci ! Phi chng lng cu sung sng v t ho v b mnh cho qu hng

ca cu ?

EDMOND DE AMICIS

TM HN CAO THNG

16.- K kh

Th ba, ngy 29


" Hy sinh cho t quc nh cu b Lmbaci, l mt c tnh siu vit nh, nhng cng cn nhiu

nt hay khc m con khng nn sao nhng con i ! "

Nh sng nay, lc i hc v, con i trc m, con gp mt ngi n b ngho b mt a con

nh xanh xao yu ui v cha tay xin con. Con nhn ngi ta bng cp mt lnh lng, con chng cho

g c m chnh lc y ti con c tin. Nghe m, con i !

Con ng tp thi lm ng trc ci ngho kh n nga tay xin con ; hn na con li cng khng

nn bc qua mt ngi m xin n cho con. Con hy ngh n bng i ca a tr th, ngh n s

au kh ca ngi m.

Mi khi m b th cho k ngho th bao gi h cng cm n v chc cho m, cho c nh ta c mi

s lnh. Nhng li chc tng y nghe m i bit l dng no ! V lng t n h khng bit bao

nhiu.

Nhng li cu nguyn y s thu n ng Thng ngi ph h cho tt c nhng ngi thn

yu ca ta. V th, m tr v rt hi lng v t nh :

_ Ngi y cho ta nhiu hn l ta i h !

Enric i ! Con hy nghe m : thnh thong nn bt mt vi xu trong ti tin ca con cho ngi

gi khng chn nng thn, ngi m khng go, a tr khng m khng cha. Nhng k kh thch

xin tr con v nh th h khng nhc, v tr con cng nh h phi cn n mi ngi. Con c nhn

thy quanh trng thng c nhiu k n xin khng ? S b th ca ngi ln l mt vic lm

phc, nhng s b th ca tr con khng nhng l mt vic lm ph m cn l mt s v v na, v

mi ln a tr em cho th hnh nh ng tin km vi bng hoa trong tay n ri ra.

Con i ! Con phi bit con c c, ch k kh th thiu ht. Khi con mong c sung sng th

ngi ngho ch cu sao cho khi cht. Trong mt m c bao nhiu l nh giu, trong mt ph c

bao nhiu ngi sang trng qua li, c bao nhiu a tr n mc xa hoa, th m vn cn thy nhiu

n b v tr con i kht, rch ri ! Thc ng bun thay !

Mun cho ngi ta khi ch con l mt k v tnh th t sau, con ng bc qua mt k kh m

khng cho g".

M con

EDMOND DE AMICIS

TM HN CAO THNG

17.- Tnh khoe khoang


Th hai, ngy mng 5

Hm qua, ti i chi vi anh Vtini v cha anh. Khi qua ph ra, chng ti thy anh Xtaia ang

quay li vung my ngi bn v dm phi chn anh trong khi anh mi nhn mt bn a

treo trong hiu sch ( v anh hc c ngoi trng ). Chng ti gi, anh ch hi cho tr, thc l

thiu lch s !

Chng ti mc anh v thng ng i. Ti nhn anh Vtini th bao gi anh cng n mc xa hoa

qu th, i vi mt a tr con nh anh. Giy da d, o np thu, m pht trng, ng h vng. Anh

ra b ging ging t c lm, nhng ln ny th b nht !

Cha anh thng thnh i sau, cn anh v ti th chy trc. Chng ti n mt ci gh , thy c

mt cu b ci u ngi ngh, v mt nhc. Mt ngi n ng na, c l l cha cu, i tn b di

bng cy, xem bo. Hai chng ti cng ngi gh. Anh Vtini len ngi gia ti v cu b v tm cch

lm cho cu ch n mnh.

Anh gi mt chn ln hi ti :

_ Anh xem i giy bt tin kiu "s quan" ca ti ri ch ?

Anh ni th ct cu b kia nhn i giy mi ca anh nhng cu b khng h lic mt.

Thy v hiu, anh b chn xung ri va tr vo nhng ci "lon" kim tuyn tay o, va lic sang

cu b m bo ti rng :

_ Ny anh ! Li vin ny coi rn qu ! Ti nh thay bng b cc bc !

Nhng cng ph li, v cu b ngi yn nh thng.

Anh Vtini lin t m ln ngn tay tr quay tt. Cu b nht nh khng nhn.

Tc mnh, anh rt lun ng h , m np cho ti xem cc bnh xe. Nhng cu hng xm vn khng

nhc nhch.

Ti hi :

_ ng h anh m vng ?

Anh p :

_ Khng. Bng vng c.

_ Nhng bao gi ngi ta cng pha t bc vo.

_ Khng. Ti cam oan vi anh rng ng h ti ton vng.

Ri c bt cu b kia phi tr li, anh gi ng h ngang mt cu v ni :

_ Ny anh coi, c phi bng vng c khng ?

Cu kia tr li ct ngn.

_ Ti khng bit.


Nh b tru chc, Vtini ku :

_ A ! A ! Lm b nh !

Anh va ku th cha anh li. ng nhn cu b ri vi bo anh :

_ Im !

Xong ng gh vo tai anh ni nh :

_ a b khn nn ny m, con !

Vtini nhn k cu b th thy hai con ngi tr nh ci nhn.

Anh kinh ngc, cng ngi, mt nhn xung t, lm bm :

_ Cht cha ! Mnh khng bit...

Cu b m, hiu c, n mt n ci t t thong qua nt bun ni :

_ Khng h g...

Xt ra, Vtini l mt k hm mnh thc, nhng lng anh khng c v t lc y, anh km vui v c

v ngh ngi.

EDMOND DE AMICIS

TM HN CAO THNG

18.- "Ch ph n"

Ch nht, ngy 11

Hm nay "Ch ph n" li ti chi, ch mc o c ca cha cha li, hy cn nguyn c vt vi v

thch cao.

Anh Antni vui tnh lm, mi gp anh ln u m cha ti thch.

Va ti ca, anh lt m ct kt m tuyt b ti ri thng thnh bc vo nh b ngi th mt, nhn

bn n, nhn bn kia, mt trn nh qu to, mi th tt. Vo phng n thy bc nh "Ch h g", anh

lin "nhn mm th" ai trng thy cng phi tc ci.

Chng ti chi xp nh ca. Anh kho tay qu, by nhng cu v thp rt ti tnh. Anh cm ci v

kin tm nh mt nh ngh. Trong khi xp chi anh k chuyn cho chng ti nghe.

Nh anh mt gc xp. Ti ti, cha anh i hc lp lao ng tp c. Nm nay anh mi tm tui

ri. Cha anh cao ln nh ngi khng l, vo ca hay chm u, m ngi anh th b nh tri hn

vi cha.

Coi y phc ca anh th bit cha m anh thng anh lm. o anh kp thm cho rt : ca vt do

tay m anh tht rt dim da v sch s.


Bn gi chiu, chng ti n qu ngay gh trng k. Lc anh ng ln, ti thy mt vt trng dy

vo lng gh chc lau i th khng hiu sao cha ti gi tay ti li, ri sau nhm lc khng ai ch ,

cha ti t chi ly.

Trong lc n a, anh nh t mt ci khuy o, m ti m li cho anh. Anh mt, sng ngi

nhn m ti khu v nn th, c l anh ang y ny v lm phin m ti.

Ti cho anh xem nhng bc v hot k, anh bt chc nhng b nhn nh trong tranh rt ht khin

cha ti phi bt ci. Hm nay, "ch ph n" c mt ngy vui qu, lc v qun c i m. Ra khi

h, nh t lng bit n, ch cn quay li "nhn mm th" vi ti mt ln na.

Antni v ri, cha ti bo :

_ Con i ! Con c bit ti sao cha khng cho con chi gh trong lc bn con cn ? V lm th

ta nh mng bn lm bn ? Nhng vt trng y, con c r u ra khng ? l qun o ca

cha anh qut phi trong khi lm vic. Nhng "du cn lao" y, ta phi knh trng. l ct bi,

l vi, sn : ch khng phi l d bn. S cn lao khng bi bn bao gi. Thy mt ngi th i lm

v, con khng nn ni :

_ Ngi ny bn !

Con phi ni :

_ Trn o ngi ny c nhiu vt cn lao.

Nhng iu y, con nn ghi lng. Con phi qu mn "ch ph n" kia, trc ht v l bn con, sau

na y l con mt ngi lao ng.

EDMOND DE AMICIS

TM HN CAO THNG

19.- Qu cu tuyt

Th su, ngy 16

Tuyt xung mi !

V tuyt m sau bui hc sng nay xy ra mt chuyn ng tic. Mt l hc tr ra khi ca trng

c mt qung, lin vin tuyt nm nhau, nhng hn nng v rn nh . Lc y trn h ng

ngi i li. Mt ngi khch qua ng ku :

_ ng nm na ! Nhng thng ranh kia !

Th ngay lc y, bn kia ng c ting r ln, mt ng gi, hai tay bng mt, ang bc lo o,

cnh c a b con ku cu m .


Mi ngi n. ng gi khn kh b mt qu cu tuyt trng mt. L hc tr chy trn. Ti

ang ng ca mt hiu sch i cha ti vo mua, thy my anh bn chy li ng ngoi t knh

gi v xem : no anh Garn, no anh Cretti, no "ch ph n", no anh Garpphi.

Lc y, mi ngi u xm xt chung quanh ng gi b nn : mt vin cnh binh dm do hi :

_ a no ? a no nm ? Bt n ra y !

Ngi ta tm nhng a tr con khm xem tay ai t. Garpphi ng cnh ti mt xm nh g ct

tit.

Cng chng vn go :

_ a no ? a no nm ?

Ti thy anh Garn bo anh Garpphi :

_ Ra i ! Anh c ra nhn i ! ng ngi khc b bt oan. Garpphi run nh cy sy, p : -

Nhng ti c nh nm ng ta u !

_ D sao anh cng phi lm bn phn ca anh.

_ Ti s lm.

_ Khng vic g, anh c theo ti.

Vin cnh binh v cng chng cng go to :

_ a no ? Bt bng c ! N nm v knh m m mt ng gi ri !

Nghe thy th Garpphi rn ngi nh sp ng xung t.

Garn qu quyt gic :

_ C ra, ti s bnh vc cho anh.

Ni xong, Garn a Garpphi ra v m anh nh mt bnh nhn.

Trng thy, cng chng hiu ngay l ti nhn, h hung hng ko n.

Garn ng che cho bn v ni :

_ C phi mi ngi ln nh nh mt a tr con khng ?

H u thi. Vin cnh st n li Garpphi qua m ng ngi iu vo mt ca hng l ch

ngi ta a ng gi vo ngi tm.

Trng ng gi, ti nhn ngay ra l mt ngi lm cng tr tng gc th t, nh ti . ng ngi ta

lng vo gh, tay cm mi soa p mt ngi chu ng cnh ng.

Garpphi mt ti mt va khc va ni :

_ Ti c nh nm c y u. Ti l tay...

Hai ba ngi y mnh anh vo hng v tht :

_ Phi qu xung xin li !

Nhng, ngay lc y, c hai cnh tay mnh m nng anh dy v mt ging qu quyt bung ra :

_ Tha cc ngi, khng c !


l ng hiu trng trng ti : ng nhn r tn kch y.

Garpphi nc n khc, hn tay ng gi. ng lo r u v xoa tc anh, t tha th cho mt a tr

bit hi.

Lt sau, ngi ta cho Garpphi v.

Cha ti cng ko ti v. i ng cha ti hi :

_ Enric i ! Gp nhng trng hp nh th, con c can m ra th li khng ?

Ti p :

_ Tha cha, c.

_ Con gi li ch ?

_ Vng, con xin th vi cha nh th !

EDMOND DE AMICIS

TM HN CAO THNG

20.- Cc c gio trng ti

Th by, ngy 17

Hm nay, Garpphi ra trng c v lo lng v chc th no cng b thy gio qu pht. Nhng ng

Perbni ngh m thy gio ph cng khng n, ch c b Crme l b gio c tui nht trng n

dy thay. Hm nay b c v bun v con b m. B bc chn vo lp, hc tr lm rm ln. B

chm ri ni : "Cc con nn trng mi tc bc ca ta mt cht ! Ta khng nhng l mt b gio, ta

cn l mt ngi m ! ".

Ai ny u nn tht. Ng nghch nh anh Phranti cng nh chu ni thm.

C elcati, dy em ti ln thay b Crme, cn lp c th cho c "M nh dng " coi gip ; ngi

ta hay gi th v c hay mc thm. C da trng, tc trn, mt sng, ging li thanh tao hnh nh

tri sinh ra ch c kinh cu nguyn. Tuy nhin ci ging m i y cng c oai quyn, khin cho

m tr phi kinh s ; nhng tr nghch ngm nht trc mt c cng phi thc th.

Trong trng cn mt c gio na ti rt qu mn l c gio lp s ng. C sc mt hng ho, m

lm ng tin, u i m gi lng . C tnh tnh ho nh, trn mi lc no cng n mt n ci,

dy hc rt vui. C lun lun g thc xung bn hoc v tay cho hc tr ngi im. Lc hc tr ra, c

thng theo sau gia cho chng i thng hng, xc c o cho em ny, gi khuy o cho em khc,

theo ra tn u ph cho chng khi nh nhau, ngt ngo ni vi cha m chng v nh ng nh

pht chng. Em no ho th pht ko thuc, em no rt th cho mn bao tay. Lc no, c cng b hc


tr vy n tu tt, k ko khn qung. Ngi li c o...

C chu kh lm, v dy ch va dy v. C i lm nui m v em.

EDMOND DE AMICIS

TM HN CAO THNG

21.- Thm ng gi b nn

Ch nht, ngy 18

Chu ng gi b thng hm n hc lp c gio nhu ho, vui v m ti va k chuyn. Hm nay ti

cng trng thy anh v anh vi ng nui nng nh con . Ti va chp xong cu chuyn hng

thng nhan l "Chng vit mn thnh Phirenz" c tun sau th cha ti bo :

_ Ta ln tng th t xem tin tc ng gi hm nay ra sao?

Chng ti ln gc, tm vo mt cn phng ti m. ng gi ang ngi trong ging, chng tay ln

gi. B v ng u ging, ngi chu ang chi. Mt ng cn buc bng. Thy cha ti n, ng

mng r mi ngi v ni hm nay ng kh nhiu. Mt ng khng vic g, mai kia s khi hn.

ng ni tip : "Tht l mt ci hn ! Ti ch thng cho thng b hm y b khip s qu !"

Cht c ting g ca, ng tng bc s n thm, nhng ca va h ti nhn thy anh Garpphi trm

o mng t l l ng ngoi, mt nhn xung t, khng dm bc vo.

ng gi hi :

_ Ai y ?

Cha ti p :

_ a tr nm tuyt hm n y.

ng gi gi :

_ Con vo y. Con n hi thm ngi b thng phi khng ? Con hy yn tm. Hm nay ta bt

nhiu.

Garpphi thn thng li cnh ging v c nut nc mt. ng gi xoa u anh, anh cm ng qu

khng ni c li no !

ng gi ni tip :

_ Cm n con n thm ta. Con v ni vi cha m con rng ta sp khi hn v khng vic g

ngi khi bn khon.

Garpphi khng nhc nhch, coi b ngh ngi, hnh nh anh c iu g trong lng cha dm ni ra .

ng gi hi :


_ Con mun g ?

_ Tha c, khng.

_ Thi ! Cho con ! Con c v i, ng lo lng g na.

Garpphi tr ra, song khng hiu sao anh li ng li nhn ngi chu ng gi chng chc ri bng

dng rt ti ra mt gi giy nht vo tay cu b v bo :

_ Anh cho em.

Ni xong, anh chy lin.

Cu b em giy li cho ng gi m xem.

Ti ngc nhin qu, v chnh l quyn s qu bu ca anh : "Quyn tem cc nc" m anh su

tp t lu, quyn s m anh t bao nhiu hy vng v tn bit bao nhiu cng trnh ! Tm li, n

l ci bo tng ca anh, n l huyt mch ca anh x ra, nay anh thnh tm em li chuc ti.

EDMOND DE AMICIS

TM HN CAO THNG

22.- Chng vit mn thnh Phirenz

( Truyn c hng thng )

Cu b l hc tr lp bn s ng, qu thnh Phirenz mi 12 tui, ngi coi khi trng, thng

minh, tc en, da trng. Cu l con u lng mt vin k ga, lng t, nh lm ming n, v th sinh

k rt eo hp. Cha cu qu cu lm, nhng n vic hc th rt nghim khc v cu ln, cn phi

hc gp cho chng sc i lm, kim gia nh.

Cha cu c tui, li lo ngh nhiu nn trng gi xm. Th m ngoi vic s ra, cha cu cn nht

vic ngoi kim thm v m no cng thc khuya lm vic.

ng va nhn c vic vit "bng" bo, c 500 t th c 3 lira. Nhng vic ny c phn kh

nhc, nn ti n, lc cm ng thng phn nn :

_ Mt ta ny km qu. Lm vic m hi ngi thc !

Mt hm cu con ni :

_ Tha cha, con lm v con vit c.

Cha p :

_ Khng. Con cn phi hc. Cng vic nh trng cn quan h hn vic vit "bng" nhiu. Cm n

con. Cha khng mun th.

Bit khng th no lm lay chuyn c lng cha. Cu thi khng ni na v ngh cch khc.


Mt m, i cho cha vit mi tay i ng, cu kh dy, ln ra phng giy, thp n ri ngi vo bn

bt chc li ch ca cha vit rt nhanh nhn. Tp "bng" thnh ng cao, cu m c 160 t.

Th l lm thm c 1 lira. Cu ngh tay ri rn rn v bung ng.

Hm sau cha cu vui v bo cu :

_ Giuli i ! Cha cn c sc lm vic hn l con tng. m qua, trong hai ting ng h, cha

vit hn mi hm n qu mt phn ba. Tay ta cn l mt ta cn tinh.

Giuli sung sng , t nh lng :

_ Khng nhng kim c thm tin , ta cn lm cho cha vui sng tng mnh tr ra. Ta hy gng

ln !

Cu lm nh th lun mt thng. Thc nhiu sinh mt. Mt ti kia, cu ng gt trong khi hc bi.

Hm sau cha cu mng :

_ ny con i tnh nhiu qu, trc con c th u ! Con nn nh rng tt c hy vng ca nh ta

u t vo tng lai ca con. Cha rt khng bng lng con.

B cha mng, cu nh t nay thi khng vit na.

Nhng n chiu, cha cu v, vui v bo cho nh bit rng thng ny cha cu lnh c 32 lira hn

thng trc. Cha cu li mua mt gi ko ln v phn pht cho cc con. Cc em cu v tay reo mng

. Thy th, cu li qu quyt lm nh trc v t ngh :

_ Ta phi gng hn cht na ! Ban ngy ta hc, ban m ta vit cho cha v cc em ta c sung

sng.

Cu vit nh th lun bn thng. Bn thng m thc ngy mt ! Bn thng b cha giy v ht hi.

Sang thng th nm, cu quyt lng ngh vit khi phc li tnh yu du ca cha, nhng m n,

cu li nh gic dy. Cu mun nhn li ln cui cng trong bu khng kh bnh tnh ban m, ci

phng con kia, ni m cu lm vic ln trong by nhiu lu. n thp, cu ng trc bn nhn

tp "bng" trng m cu s khng bao gi c vit na, nhng tnh danh v a ch cu thuc

lu, lng cu bng thy bi hi. Ri bt gic, cu li ngi xung lm vic. Tay cu ng ri quyn

sch xung t. Cu rng mnh s hi. Cht ! Cha cu dy th sao ?

Cu nn th v lng tai, nhng khng nghe thy g. Im c ! C nh ang ngon gic. Cu yn tm cm

bt vit lia la.

Lc y, cha cu vn ng sau cu m cu khng bit, v nghe ting sch ri, cha cu nghe ngng mt

lc lu ri rn rn ra. Phi ! Cha cu ng y mi tc bc ci trn mi tc xanh ! Phi ! Cha cu

ng y, mt nhn ngn bt lng cm thng con !...

Bng cu Giuli tht ln mt ting , c hai bn tay run run m ly u cu.

Nghe ting nc n, cu bit ngay l cha, lin ni :

_ Cha i ! Xin cha tha li cho con !


Cha cu, ci hn cu, nc mt r c ln trn :

_ Giuli yu qu ca cha ! Con ng gin cha nh ! Cha hiu c. Chnh cha phi xin li con mi

phi.

Ni xong, cha cu m cu vo ging m cu v bo :

_ Hn con i! bn thng nay n khng ng lm vic thay ta. Ta ph bc n trong khi n

kim go nui c gia nh !

EDMOND DE AMICIS

TM HN CAO THNG

23.- Lng bit n

Th by, ngy 31

Enric ca cha,

Con i ! Con c on thy gio con v ngi nng qu. Con ngh li xem bao nhiu ln con

gt gng, m gt gng vi ai ? Vi cha con, vi m con l nhng ngi ng l con phi knh n.

Thy gio con i khi nng ny, khng phi l khng c c. bao nhiu nm, ngi kh nhc dy

tr. Tr mt vi a c ngha v thu chung vi thy, cn phn ng l nhng k vong n, chng

ph lng tt ca ngi v khng ngh n cng lao ca ngi. Ht thy bn chng con u gi

cho thy nhng mi u phin hn l nhng s nh . Mt ngi hin lnh nht trn tri t ny,

vo a v thy, cng phi m ra tc gin. Lm phen, trong mnh kh x, thy cng phi gng i

lm v khng n ni phi ngh, con c bit u ! Thy gt v thy au, nht l nhng khi thy thy

cc con bit r l thy yu li tha c nghch ngm th thy au kh bit dng no !

Con i ! Phi knh yu thy gio con. Hy yu thy v cha yu thy v trng thy . Hy yu thy, v

thy hy sinh i thy gy hnh phc cho bit bao nhiu a tr s qun thy. Hy yu thy v

thy m mang tr tu v gio ho tm hn cho con. Ri y, con s trng thnh, thy cng cha s

khng cn trn i ny na, lc y con s thy hnh nh thy thng hin hin cnh cha, lc y

con s thy nt au n v lao kh trn mt thy lm cho con phi cc lng mc du cch hng 30

nm. Ri con t thn v con n hn khng yu ngi v tri o vi ngi.

Hy yu thy v thy l ngi ca ci gia nh gio th ln lao kia ri rc trn a cu, ci gia nh

y dy d hng triu a tr cng ln vi con. Nu con ch bit yu cha m khng ngh n nhng v

lm n cho con m ng thy ng vo bc nht th cha chng c hi lng.

Hy yu thy nh cha ; yu thy nh nhng khi thy vut ve con, yu thy c nhng khi thy mng


m con, yu thy khi thy khng cng bng v c nhng khi con tng thy c thin v ! Yu thy

khi thy ti vui, nhng cng yu thy khi thy bun b. V bao gi con cng phi c ting "thy"

mt cch trn trng v sau ting "cha" th ting "thy" l ting cao qu hn c, l ting p hn c

m mt ngi c th em tng ngi khc."

Cha con.

EDMOND DE AMICIS

TM HN CAO THNG

THNG GING

24.- Thy gio ph

Th t, ngy mng 4

Gi ti mi bit cha ti ni phi. ng Perbni s d hay gt l v trong ngi khng c kho. Thc

vy, ba hm nay, c thy gio ph n dy thay. (Thy nh ngi, khng ru, cn tr lm). Sng

nay xy ra cu chuyn khng hay cho thy. Ngay hm u v hm th nh, hc tr cng lm

rm lp v thy hin qu, ch bo :

_ Ngi im ! Xin cc em ngi im !

V chng pht ai c.

n hm nay th qu lm. Hc tr lm rm n ni ni khng nghe thy ting g. Thy ku, thy xin,

nhng mt cng v ch. hai ln ng hiu trng phi xung xem, nhng khi ng i khi ri th

u li hon y, c o o nh ci ch con. Garn v rxi nhiu ln quay li ra hiu cho anh em

ngi im v bo h nh th l v hnh song cng ph cng. Ch ai thm . Ch c anh Xtai l ngi

im, hai khuu tay chng xung bn, hai bn tay m ly thi dng, c l anh ang t tng v ci t

sch ca anh nh v anh chng "gp tem" l Garphi ang bin tn nhng bn b ra mt xu

"nh s" ly ci l mc con. Cn cc hc tr khc, ngi th ci, ngi th ly bt g xung bn,

ngi dng nt cao su lm sng, v giy lm n bn ln nhau.

Thy gio ph chy xung, lc ko ngi ny, lc li ngi kia ln bt ng quay mt vo tng

nhng cng khng sao dp ni.

Phranti lao mi tn giy vo lng thy, ri k hut ci, ngi ku meo meo, k ht ngi nm m

lm cu. Thc l mt cnh hn lon khn t. Cht ngi gc cng vo gi :

_ Mi thy ln, ng hiu trng hi.


Thy gio ph i sc mt, ro bc ra. By gi s huyn no li cng tng. Khng th chu c,

Garn lin ng dy, nm tay, trn mt qut :

_ Thi i, cc anh l nhng k r di ! Cc anh lm dng lng tt ca thy gio ph ! C nh vo

xc cc anh th cc anh mi s, cn thng cc anh th cc anh li nhn, nh th l hn lm ! Lt na

thy gio ph v nu ai cn lm n o hoc lm tr ci, lc tan hc s bit tay ti ! Cha m cc anh

d c y, ti cng khng ngi, chc chn cha m cc anh s cho vic ti lm l phi.

Ai ny u nn tht. Ri, mt sng quc nh con s t hm h, anh nhn khp lt nhng cu bng

bnh v hay nghch nht ; cc cu u ci u.

Lt sau, thy gio ph, mt , tr v, ngc nhin thy lp hc yn lng nh t. Sau khi nhn Garn

thy mt hy cn bng bng phn kh, thy hiu ngay v bng ging thn i nh i vi bn, thy

ni :

_ Cm n em Garn .

Tc th c lp v tay.

Th mi gi l mt a tr c ngha kh !

EDMOND DE AMICIS

TM HN CAO THNG

25.- a con ngi th rn

Th nm, ngy 12

Prcotxi, con ngi th rn, l mt a tr xanh xao, nt mt lc no cung bun ru, s st, mt a

tr nht nht n ni bt c phi tri u nhn li c. Prcotxi m yu lun nhng vn c hc. Theo

li ngi ta ni th cha anh mi khi ung ru say v, v mt c nh mn, cung nh p anh v nm

tung sch v. Cu b khn kh thng n trng vi nhng vt thm tm y mt ; c khi khc

nhiu, mt cu v sng hp ln.

Nhng khng bao gi, khng i no ngi ta li bt uc cu th nhn rng : chnh cha cu nh

cu.

C hm thy va ch vo ch v chy va hi :

_... Nhng m c phi chnh con nh chy trang giy ny khng ?

Ging run run, cu p :

_ Vng, con cht di, xin thy tha con !

Nhng cc bn u r chnh cha cu lm chy v cu, v trong khi chch chong, cha cu vp ng


n vo v cu.

Prcotxi trn "rm thng" nh ti, v th v ngi gc cng hay em chuyn ni vi m ti.

Mt hm em gi ti nghe thy Prcotxi b cha ng ln nho xung thang gc, v anh li nhi

xin mt ho mua quyn vn phm. Cha anh c ngy ch thch ung ru v chng lm g c. V

th, gia nh anh rt tng thiu. Lm hm, anh nhn i i hc : lc ra chi, bt c di anh phi cm

ly mu bnh ca bn ng gc sn n hay gm mt qu to m bn cho giu trong lp.

Tuy th, khng bao gi anh h ming phn nn :

_ Ti i lm ! Cha ti khng cho ti n.

Thnh thong nhn dp qua trng, cha anh ng li n anh hai mt ngu, chn i tht thiu, u

b, mu lch ! Trng thy bng cha ngoi ph, cu b lung cung, nhng cng ti ci chy li.

Song cha cu nhn i u v nghi vic g. Thng hi thay cho anh Prcotxi ! Lm khi anh phi ng

li v rch v mn bn cng gh nhng sch anh khng c. Anh ci o bng nhng ghim bng. n

khi anh tp v coi mi thiu no ! Giy th to v rng, qun th rch tm, o th lng thng v ct c

tay. Th m anh vn ham hc, vn c hc. Nu s hc ca anh uc y , uc sn sc nhu cc

gia nh khc th anh ngi u lp t bao gi. ng tic cho anh !

Sng nay, anh n trng vi mt vt thng m. Chng bn hi :

_ Thi ! Chnh l cha anh li nh anh ri ! Ln ny khng giu uc na nh ! Vo tha ng hiu

trng i, mi cha anh ln Cm !

Anh mt, ni ging run run v y tc gin :

_ Ni by ! Cha ti nh ti bao gi ?

Nhng trong gi hc, nhng git l mt anh l ch ri xung bn. C k nhn anh, anh li

gng ci che lng au kh.

Ti nghip thay cho anh Prcotxi !

EDMOND DE AMICIS

TM HN CAO THNG

26.- Phranti b ui

Th by, ngy 21

Trong bn hc tr lp ti, c anh Phranti l kh chu hn c. Ti ght anh qu v anh l mt a tr

qui c. H thy cha m bn no n mch con cng thy l anh thch ch. H thy ai khc th anh

ci. Anh s anh Grarn mt vnh nhng li bt nt "ch ph n" ht cch v ch khng chng c


c. Anh tru chc anh Crotxi, mt ngi hc tr b lit tay, anh ch giu anh Prcotxi l ngi ai

cng qu, anh chc gho c n anh Robetti hc tr lp hai, phi chng nng v cu mt a tr con.

Anh hay sinh s vi nhng bn yu nht, lc nh nhau th anh hung tn nh con th d v nh nh

nhng ming n rt nguy him.

Ngi ta bo : m anh bun v anh m thnh bnh v ba ln cha anh ui anh ra khi nh. Thnh

thong m anh li ra trng hi v hnh kim ca anh, nhng ln no m anh cng phi ri l tr v.

Phranti ght thy, ght bn, ght c nh trng. Thy gio thng lm ng khng thm tai nhng

li th tc ca anh, tng hay, anh li ni gi. Thot tin thy cn dng li ngt cm ho anh,

song li khuyn i vi anh nh nc u vt, thy phi e do, anh ly tay che mt, ai cng

tng anh khc, tri li, anh ci. Cui cng thy phi tm ui anh trong ba hm. Lc i hc anh

li "mt dy" hn trc.

Sng nay, lc thy a bn tho cu chuyn hng thng , nhan l "ch lnh nh trng , ngi o

Xarenha" cho anh Garn chp, bng c mt ting n nh ting sng lm chuyn c trng, ai ny

u git ny mnh, th ra Phranti chm pho nm vo gc lp .

Thy qut :

_ Phranti ! Ra ca ngay !

Phranti va ci va ci :

_ Khng phi con.

Thy li ni :

_ Ra ngay !

_ Con khng i u c !

Nghe cu tr li hn xc y, thy mt c bnh tnh, nhy vo cm tay Phranti li ra. Thng v li n

vng vng , giy gia v nghin rng ku. Thy phi dng sc mi li ni n ln bn giy ng hiu

trng. Mt lt sau ng Perbni v lp, ngi vo bn giy, v mt nhc, bun ru bung mt ting

th di :

_ Ta i dy hc 30 nm, cha tng c chuyn l nh hm nay bao gi !

Hc tr ngi im khng nhc nhch. Tay thy gio cn run, vt nhn trn trn thy lng xung nh

mt vt thng . Trng thy, ai ny u mi lng.

Bng anh rxi ng dy ni :

_ Tha thy, xin thy ng bun. Tt c chng con ngi y u knh mn thy.

Thy kh gt u v bo :

_ Chp bi i ! Cc con.


EDMOND DE AMICIS

TM HN CAO THNG

27.- Ch lnh nh trng, ngi o Xarenha

(Truyn c hng thng)

Ngy m u trn Cuxttza tc l hm 21 thng by nm 1848, su mi ngi lnh thuc lin i

b binh kia c lnh ln ni chim ng mt cn nh b khng th thnh lnh b hai i qun o

n nh. Qun ch bn sng lin thanh ti bi n ni ton b binh phi vt v mi trn c vo

nh v phi b ti trn my ngi cht v my ngi b thng.

Th ri qun Italia c trong ca s bn ra, bn ngoi qun o tin theo hnh vng cung v bn tr rt

d.

Cm u i qun Italia, c hai h s quan v mt vin i u l mt v c tui, ngi cao ln kh

khao, ru tc bc ph. Trong i c mt ch lnh nh trng, ngi o Xarenha l mt a tr, da

vng tc en, trc 14 tui, nhng ngi b nh ch bng a 12. i u ng ch huy vic phng ng

mt cn bung trn gc, h lnh nh ting st. Ch lnh nh trng, mt hi xm nhng chn vn

vng trn bn, nhn qua ca s thy khi m v mt di trng trng ang tin dn vo trong bi.

Qun ch bn vo nh ma : tng thng, ngi tan, c, trn, ca v, mnh g, mnh bt,

mnh knh bn tung to.

Chc chc li c ngi lnh ng bn ca s gc xung vn, ngi ta phi li vo bung. My

ngi lnh na, tay bp vt thng, chn bc lo o phng n sang phng kia. Trong bp, c

mt ngi cht, v c, coi rt th thm.

Vng cung bao vy ca qun ch cng tht cht thm.

i u trong bung chy ra ni chuyn vi vin i. Ba pht sau, vin i chy tm ch lnh nh

trng. Khi ch ln thy i u ang t giy vo ca knh vit bng bt ch. Di chn i u c mt

cun dy thng xch nc.

i u gp giy, nhn thng cu b bng i mt lnh lng, i mt m xa nay qun lnh vn tng

s hi, i u gi :

_ Thng nh trng !

Ch lnh con lin gi tay ln ra m.

_ My c can m khng ?

Hai mt ni mt lung chp sng, cu p :

_ Bm, c .


i u y cu li cnh ca s trn mi, tr ra v ni :

_ My trng ng xa kia, trong cnh ng gn to bit th Phrunca, ch li l lp lnh kia l qun

ca ta. My cm giy ny, ly dy leo xung ri theo sn ni ln qua cnh ng, chy v lin i ta

v giao th cho s quan no my gp trc nht. Gi my hy vt dy lng v ti n i.

Vin i lin gi mt u dy, cn i u cu b tro qua ca s v dn thm :

_ My phi thn trng. S thot nguy ca chi i ta u trng cy vo tm lng can m v i chn

mnh m ca my.

Cu b va bm dy va p :

_ Bm i u, xin ngi hy tin vo con.

Mt lt sau, ch lnh nh ti mt t. Vin i ko dy ln. i u nhn thy cu b xung ni v

chy.

i u ang mong sao cho cu b i thot, bng c nm, su m bi m ni ln trc mt v sau

lng ch, ng bit rng ch qun nhn r. H bn t trn i xung. Cu b ang thon thot

chy nh con th, bng ng rp xung t. i u tht vng, nhng ri li thy cu tr dy chy,

chn hi khp khing. Cu chy mi lc mt kh nhc thm. Thnh thong li lo o hoc ng hn

li.

_ C l hn b n.

i u on th, nhng li thy cu b chy tip.

Mt vin s quan lo s, vo trnh i u rng qun ch bn lun tay li dng "c trng" truyn lnh

cho ta hng.

i u va nhn theo cu b va p :

_ Khng ai c tr li chng.

Lc y, ngi ta trng thy u cu b nhp nh trong rung la ri li chng thy na, c l cu

ng, sau li thy u cu hin ra ; cui cng cu bin trong hng giu, i u khng trng thy na.

Qun o p n. Ngi ta thy ting h reo v ting sng bn m m. Ngoi c ting h :

_ Hng i ! Hng i !

i u tht ln :

_ Khng i no !

La chy ng ng t pha. Nhiu qun ng ln. My ca s b khng, khng ngi chin u.

Ci pht nguy cp d by ra trc mt. i u nghn ngo ku :

_ Qun ta khng n ri ! Thi qun ta khng n ri !

i u ni xong, chy i chy li, in khng rt kim toan t vn, bng mt vin i trn mi tro

xung reo m :

_ Qun ta n !


_ Qun ta n !

i u nhc li cu y bng ging vui mng.

Th ri, quan qun, k b thng, k cn mnh, thy u ra ca s chin u kch lit.

Mt lt sau, ngi ta thy c s hn lon trong hng qun ch.

Vin binh n kp thi, ph tan qun ch v gii vy cho i b binh.

Hm sau, i u vo nh thng thm mt vin trung u b gy tay. i u ang ng ngc tm

ging, bng nghe c ting gi se s :

_ i u !

i u quay li th ra ch lnh chy giy hm trc, i u hi :

_ Con y ? Gii lm ! Con lm trn ngha v ca con. Con c b thng khng ?

Cu b p :

_ Trnh sao c ! Qun o nhn thy con chy lin bn theo. Nu con khng b thng th n

sm hn c 20 pht na. May con gp ngay c vin s quan b tham mu v trao giy.

i u nhn k cu b v hi :

_ Trng con xanh qu ! Chc con mt nhiu mu lm ?

Cu b mm ci p :

_ Vng nhiu mu, nhng cn c iu hn mu na. Ngi th nhn xem.

Ni xong cu m chn ra.

i u kinh ngc, li li mt bc. Ch lnh nh trng ch cn mt chn. Chn tri b ca trn

u gi.

Lc y, quan thy thuc nh binh i qua, tr cu b v ni vi vng :

_ Thc l mt trng hp ng tic. Chn n b thng xong thi, nhng v gng i mt cch qu

ng nn vt thng sng ln n ni phi ca. Nhng n l mt a tr can m, ng khen ! N

khng h khc v cng khng h ku au. Khi ti cha cho n, ti rt t ho rng n l mt a con

nc Italia !

Ni xong quan thy thuc li chy i ch khc.

i u cau my, nhn k cu b ri ko chn li. Xong lng lng trng vo cu b, i u ng thng

ngi, tay gi ln m.

Cu b ngc nhin hi :

_ Bm i u ! Ngi lm g th ? Ci cho y cho con sao?

V qun nhn u bc kia, khng quen ni ngt vi k di bao gi lin p bng mt ging rt thn

thuc v nh nhng :

_ Phi. Ta ch l mt vin i u. Ch con, con mi l mt v anh hng !


EDMOND DE AMICIS

TM HN CAO THNG

28.- Lng i quc

Th t, ngy 25

u bi thi ca con sng nay l : "Ti sao anh yu x s ca anh?" Con cm ng v chuyn "Ch

lnh nh trng" hm trc, tt con lm bi mt cch d dng.

Ti sao anh yu x s ca anh? Cu hi y chng lm ny n trong c con bit bao nhiu l cu tr

li hay sao? Ti yu x s ca ti v m ti sinh trng y ; v ngun mu trong mch ca ti u

l ca ngi ; v trong khu t thnh kia chn vi tt c nhng ngi qu c m m ti thng,

m cha ti trng ; v ci t m ti sinh, th ting ti ni, quyn sch ti hc, cc em ti, chng bn

ti v mt dn tc ln sng chung vi ti, cnh p ca to ho bao bc chung quanh ti, tm li tt

c nhng s vt m ti trng thy, tt c nhng ci g m ti yu, tt c nhng ci g m ti qu, nht

nht u thuc v x s ca ti c.

By gi ti cn b, con cha th hiu thu c th no l lng yu nc. Ri ra con s bit. Khi con

du lch xa v, mt bui sng, ng da bao ln tu con thy chn tri mt dy ni xanh ca x

con hin ra, by gi con s thy tro l cm lng con dng ln v ming con vut ra nhng ting

ku mng r.

Con s cm thy tnh yu nc khi con nc ngoi cht nghe thy mt ngi trong m th thuyn

ni ting nc con, theo lng con xui gic t nhin con n hi chuyn ngi th khng quen y.

Con s cm thy tnh yu nc, khi con nghe thy ngi ngoi quc lng m x s con, lng tc

gin s lm cho con nng mt.

Con s cm thy tnh yu nc mnh m v tn i hn na, nu mt ngy kia, nc ch v c giy

xo vo t ta ; lc y con s thy no cha hn con khuyn cu "dng cm" , no m tin con hn lc

"khi hon".

Con s cm thy tnh yu nc khi con trng thy nhng i qun vt v tr v vi nhng khc ca

chin thng.

Con s cm thy tnh yu nc khi con trng thy l c ba sc b bn t ti i u mt ton ngi

ngha dng, ai ny u ph cao trn buc bng hay ci tay b b, trong m ng dn chng hoan h,

ngi ta nm hoa mng v h nhng li chc tng.

Enric i ! By gi con hiu th no l lng i quc. l mt iu rt to tt, rt thing ling. V

mt ngy kia, ta trng thy con v trn c an ton, nhng c tin con ln lt trnh ci cht, th


cha y thay v n con lc i hc v bng nhng ting ci vui v, by gi cha s n con bng

nhng ting khc xt xa. Cha s khng th thng con c na v s m tm m thc cho ri !

Cha con.

EDMOND DE AMICIS

TM HN CAO THNG

29. - B m anh Phranti

Th by , ngy 23

Sng nay, m anh Phranti tht nhin vo lp, u tc ri b, tuyt ri t c . B ko anh Phranti

vo , anh vng mt tm hm nay .

Chng ti c xem mt tn bi kch din ra. Ngi m khn kh kia khm nm ng bn ng

hiu trng , chp hai tay ku xin :

_ Tha ngi, ngi hy gia n cho con ti vo hc nh c. ba hm nay, ti phi giu n trong

bung v cha n bit chuyn s git cht n . Xin ngi r lng thng ti, ti khng bit lm th no ,

ti van ngi.

ng hiu trng tm cch bo b ta ra, nhng b ta c vt ni, va khc va xin :

Nu ngi hiu thu nhng ni u phin m con ti gieo cho ti th ngi khng n chi t ... Xin

ngi lm phc cho ! Ti mong sau ny chu s i tm tnh. Tha ngi, ti cng khng cn sng

c my hi na, lng ti kh ho ri ! Ti mun c trng thy con ti sa i tnh nt trc

khi ti nhm mt , v - ni n y b nc n khc - ti thng con ti lm . Tha ngi, xin ngi

rng thng cho chu vo hc, trnh mt mi kh tm cho ngi m au kh lm ri !

Ni xong, b bng mt st si khc . Phranti ci u, nt mt thn nhin .

ng hiu trng nhn anh, ngm ngh mt lc ri bo :

_ Phranti, cho v ch ngi !

B lin lau nc mt, chy li cm n ng hiu trng v ni :

_ Tha ngi, ngi lm mt vic nhn c...Ti khng bao gi dm qun n .

B quay li bo con :

_ Con i, t nay con phi n cho ngoan ngon khi phin lng thy v ph lng m .

Ri ni vi hc tr cng ng hiu trng :

_ Ti lm mt th gi, xin cc cu bng lng vy . Cho cc cu ! ...V mt ln na xin ngi tha

li cho mt ngi m khn kh !


Ni xong, b i ra, ngi rt xung , sc nht nht. Khi b xung thm chng ti cn nghe thy ting

b ho r .

C lp im lng. ng hiu trng trng thng mt Phranti v bo mt cu chng ti nghe rt xc

ng :

_ Phranti ! My git m my y !

EDMOND DE AMICIS

TM HN CAO THNG

THNG HAI

30.- Chic xe ho my

Th hai, ngy mng 6

Hm qua anh Prctxi v anh Garn li nh ti chi. Cc anh c tip i rt n cn. Anh

Garn n nh ti l ln th nht v anh hi gn, khng mun cho ai bit rng mnh ln m

cn hc lp ba. Nghe chung bo, chng ti chy ngay ra cng n cc anh. M ti xoa u anh

Prctxi ; cha ti gii thiu anh Garn vi m ti rng :

_ Em ny hc kh, tm a li tt lm. Anh Garn ci ci u to hi trc v mm ci vi ti.

Prctxi mi c thng bi tinh . Anh sung sng qu chng .Cha anh i lm v dm hm nay

khng thy say ru na. ng i hn tnh nt v lc no cng mun con trong xng vi mnh.

Chng ti bt u chi. Khi ti gi nhng chi ca ti ra, thy c ci xe ho con bng st chy

c anh Prctxi thch qu. C l cha c trng thy th chi y bao gi, nn anh ngm ngha

ci u my v cc toa sn , sn vng. Ti a cha kho cho anh vn, anh qu xung thm chi

v khng ngng u ln na. Ti cha h thy anh c ti tnh nh th bao gi ! Anh ni lun

ming :

_ Nh anh t ! Ti nh anh t !

V ly tay gt chng ti ra li cho xe chy. Anh nng nh ci xe nh l mt vt bng thu tinh,

v khng dm th mnh s lm m nc sn. Ri anh lau chi, anh ngm ngha lng xe, y xe v

ci mt mnh. Trng thn hnh anh gy g v qun o anh lt tht, ti ng lng thng anh qu.

_ Ta cho quch anh y ci xe.

Ti ngh th v nh xin php cha ti. Bng ti thy mt mu giy nht vo tay ti. Ti nhn thy ch

cha ti vit bng bt ch :


"Xem y Prctxi thch ci xe ca con lm. N khng c chi. Vy lng con c ngh g khng?"

Tc th ti nm ly ci xe ho , cm a cho Prctxi v ni :

_ Anh cm ly. Ca anh y.

Anh khng hiu, nhn ti. Ti nhc li :

_ Ca anh y. Ti biu anh y !

Anh sng st nhn cha m ti v hi ti :

_ Nhng , sao anh li cho ?

Cha ti li :

_ Enric cho em v em l bn thn , v Enric yu em... v mng tm bi tinh ca em !

Prctxi hi mt cch tht th :

_ Tha ng, con c th mang v nh c ?

_ c lm, em !

Anh Garn lin gi chic xe vo mi soa gip anh.

M ti cho mi anh mt gi ko v gi khuy o cho anh Garn mt tm hoa nh em v tng m

anh.

EDMOND DE AMICIS

TM HN CAO THNG

THNG HAI

31.- Mt k t phm

Th hai, ngy 13

Sng qua, ti theo cha ti ra ngoi chu thnh, thm mt khu bit trang cha ti nh th ngh mt

trong v h ti. Ngi gi cha kho nh ny trc lm gio dc. ng a chng ti i xem khp ni

ri mi chng ti vo phng gii kht.

Trn bn, gn cc chng ti c mt ci l mc bng g hnh chp nn, chm tr rt k qui. Thy

cha ti ngm mi l mc, ng gio bo cha ti :

_ y l mt k nim rt qu bu ca ti. Nu ngi bit r gc tch ,ngi cng phi cho l him c.

Cha ti bo :

_ ng lm n k li cho ti nghe.

ng lin thut li nh sau :


Cch y my nm, khi ng cn lm vic Torin ng phi c vo lao dy t sut mt ma ng.

y c mt phng cao hnh trn, chung quanh tng tr nhiu ca s vung ro st. Sau mi ca

s l mt bung giam. Gio s i i li li trong phng ging bi ; cc t phm ngi sau ca s t

v vo song st bin chp, l trong bng ti nhng khun mt gy g thiu no nhng chm ru

ph ri v lm m hoa rm, nhng con mt tro trng ca nhng qun n cp v git ngi.

Trong bn, c mt ngi eo s 78 l chm ch hn c. Hn thch hc v nhn thy bng i mt y

v knh trng v bit n. Hn cn tr, tc rm, ru en, trc kia lm th mc, trong lc ci nhau

v chic bo nm vo u ch cht ti. V th hn b 6 nm ti .

Trong vng ba thng, hn bit c, bit vit. Hn chm c sch lm, hn cng hc c bao

nhiu th hnh nh hn cng sa mnh v t hi hn v vic lm.

Mt hm, lc gn ht gi, hn ra hiu mi gio s li gn ca s v bun ru bo cho gio s bit

hm sau hn s phi i i lao thnh Vnzua. Sau my li t bit cm ng, hn xin gio s cho

php hn s tay...Gio s cha tay, hn nng ly va hn va ni "Cm n thy" ri chy mt. Khi

gio s rt tay ra th thy bn tay m nc mt.

T , gio s khng nhn thy ngi hc tr y na.

Gio s ni tip :

_ Su nm qua. Ti mi lm n v cng khng ri cng ngh n ngi t khn kh y. Bng sng

nay, c mt ngi l mt, qun o rch ri, chm ru lm m, n hi ti :

_ Chnh ngi l thy gio...

Ti hi li :

_ Bc l ai ?

Ngi l mt p :

_ Ti l tn t s 78, ngi m thy dy cch y 6 nm v sau bi cui cng, thy vui lng

gi tay cho ti... Nay ht hn t, ti n knh biu thy vt mn ny chnh tay ti lm trong khi nh

lao... Tha thy, gi l mt cht t lng nh n, xin thy nhn cho !

Ti ng im, ngi khch khn kh kia tng ti t chi, hn lin nhn ti mt cch tha thit, nh

ng hi :

_ Su nm au kh cha chuc c danh d sao ?

Thng tnh ngi "hc tr lao t" c, ti nhn vt ny.

Gio s cho chng ti xem l mc. Ngi t dng u cy inh tr v dng tm lm mi

c th ! Ti nhn thy hnh "ci bt nm cho trn quyn v" v nhng ch ny :"Knh tng gio

s ca ti. - K nim ca tn 78 - Su nm."

Di cng c hng ch nh :"Hc hnh v hy vng." K xong, gio s cng khng gi chng ti na

v chng ti v.


i ng, c ti ch vn v ngh n ngi t np sau phn st, n li hn t bit thy gio v n

ci l mc chm t m trong lao, ci cng trnh ny gi ra cho ti bit bao nhiu l truyn...

m nm ti c m n v sng hm sau ti vn cn tng n. No ti c ng u mt cu chuyn

ngu nhin n i sn ti ngoi trng ! Khi lm xong bi Ton php, ti k chuyn ngi t v t

li ci l mc g cng nhng cu ghi khc vo cho anh rtxi nghe. Anh git ny mnh ri ln

lt nhn anh Crtxi v ti.

Anh Crtxi, con b bn hoa qu rong, ngi gh trn, lc y ang mi lm tnh .

rtxi nm cht cnh tay ti v bo nh :

_ Sut ! Sng nay Crtxi khoe vi ti rng cha anh mi M Chu v, c ci l mc g, hnh chp

nn, ngoi khc v v bt... ng ci l mc anh va ni ri !... Su nm li hp vi thi gian m

cha anh i vng, i sang M anh thng ni th. - Th ra ng ta ngi t! - Hi To kt n, anh

Crtxi cn b khng bit, nn m anh c giu chuyn y. Vy ta khng nn ng vic y na v

phi trng s khng bit ca anh.

EDMOND DE AMICIS

TM HN CAO THNG

THNG HAI

32.- Lm khn h cho cha

( Truyn c hng thng )

Mt bui sng v thng Ba, gia cn ma gi, mt cu b nh qu, qun o t t v y bn, tay

xch gi , n bnh vin thnh Napli v a cho ngi gc cng phong th.

Cha cu lm th Php v, khi tu ti bn bng th bnh phi vo nh thng, ch kp vit my ch

v nh. c tin, m cu bun ru khn xit ! Trong nh, m gi th tn tt, con tr th th ngy, b

khng sao i c, nh sai cu l con c i thm v cho vi xu ung nc. Cu phi i b 10 cy

s.

Nhn qua l th, ngi gc cng nh mt vin y t a cu n phng cha cu.

Vin y t hi :

_ Cha em l ai ?

Cu ni tn cha.

Vin y t khng nh tn y v hi :


_ C phi ng th gi ngoi quc mi v khng ?

Cu p :

_ "Th" th phi, nhng khng "gi". Cha ti mi Php v.

_ Cha em vo y c bao lu ?

Cu b xem li th p :

_ nm hm nay.

Vin y t ngh mt lt ri sc nh ra :

_ phi ri ! Ti nh ra ri bung th t, ging trong cng...

Cu theo ln tng gc th nh, qua hnh lang vo phng ng thy hai dy ging di. n cui

phng, vin y t ng li vn mn tr vo ging bo :

_ Cha em y.

Cu vt gi qun o, tru ln khc. Cu gc u vo vai bnh nhn v nm cht ly cnh tay, song

bnh nhn khng nhc nhch.

Cu ng dy nhn cha ri li khc. Bnh nhn h mt nhn cu hnh nh hi nhn ra - nhng khng

ni c. Cha cu chng gi qu. Cu kh th nhn ra. Tc bc, ru xm xom. Mt sng hp, da

cng bng, mt b, mi to, thn hnh coi rt thiu no ! Cu ch nhn c ci trn cao v i lng

my en en ca cha thi. Bnh nhn th ch. Cu gi :

_ Cha i ! Con y ! Con l Phransexc y ! Cha khng nhn ra con sao ? Con qu ra, m sai ln

thm, cha khng ni g ?

Bnh nhn nhn k cu, ri mt li nhm nghin.

n gi bc s i khm, cu hi :

_ Tha bc s, cha con mc bnh g ?

Bc s v vai cu, p :

_ Con c yn tm, cha con b chng an c. Bnh tuy nng song ta khng tht vng. Con c trng

nom cho cha con. Nhn thy con y, cha con s c i phn.

Cu tht vng ni :

_ Nhng cha con khng bit g .

_ Ri cha con s bit. Con hy vng lng.

Th ri, cu bt u lm ngi khn h cho cha. Cu lun tay lm nhng vic lt vt, lc ko chn,

khi ui rui, lc s trn, khi cm tay cha. Mi khi b phc a thuc n th cu ly v cho

bnh nhn ung.

m n, cu ng trn hai ci gh ghp lin nhau ; ban ngy cu li lm vic bn phn.

Bn ngy qua. Bnh cha cu khi thng khi gim, khng nht nh.

Sng ngy th nm, bnh tnh bng sinh nguy kch. Lc y, 4 gi chiu, cu ang lo lng u su,


cht nghe bn ngoi c ting giy i v ting ngi n ng ni :

_ Knh cho b, chng ti xin v.

Nghe ting ngi y, cu rng mnh t u n chn v ng thng dy nh b my git.

Ngi y i trc b phc, qua bung cu, tay xch ti . Khi trng thy ngi y, bng cu b r

ln mt ting v ng ngay nh tng .

Ngi y quay li nhn cu ri cng ku to : - Ka ! Phransexc !

Cu b chy li m chong ly cha. Mi ngi thy th u ly lm l.

Cu xc ng qu khng ni nn li. Sau khi nhn bnh nhn, cha cu hn cu v hi :

_ Khng hiu sao ngi ta li dn con n ging ngi khc ! M cha th mt mong con v m

con vit th ni sai con ra y. Thng hi cho con qu ! Con y c my hm ri ? Sao li

nhm c n nh th nh ? Thi, nh gii cha lnh mnh, nay cha xin ra. Vy con sp sa

cng v...

Cu b p :

_ Cha khi ri ! Con sung sng qu ! Nhng con khng th b ng gi m con sn sc t my

hm nay. Ka ! Cha coi ng ta ang nhn con hnh nh mun gi con. Con khng nh lng b ng

y. Hm nay, ng y tr bnh. Con xin php cha cho con v sau...

Vin y sinh ng khen :

_ Cu em tht giu lng t thin !

Cha ti hi vin y sinh :

_ Tha ngi, bnh nhn l ai th ?

Vin y sinh p :

_ ng ta cng lm th nh ng v ngoi quc v, ng ta vo y cng ngy vi ng. Ngi ta ch

vo y th ng ta mt v cm khu ri. ng ta chc cng c gia nh xa v c con... ng ta

tng cu em l ngi nh ng ta chng ?

Lc y, bnh nhn c nhn theo cu Phransexc. Ngi cha bo :

_ Vy, con c y.

Vin y sinh ni :

_ Cu s chng phi y lu u !

Ngi cha nhc li :

_ Con c y. Cha rt vui lng thy con l mt a tr c lng nhn i. Cha v bo tin cho nh

bit, ko li nng lng mong i.

Cha cu hn cu ri ra.

Chiu hm sau, bc s vo thm v tuyn b bnh nhn kh lng qua c n mai. Cu thc sut

m y nng gic bnh nhn. 5 gi sng, b phc vo coi qua bnh nhn ri chy ra. Lt sau, bc


s n, xem mch ri ni :

_ ng gi gn cht !

Cu Phransexc dn dn nc mt, cm tay ng gi. ng gi bng mt nhn cu ri li nhm nghin.

Cu cm thy trong pht lm chung, ng gi c em ht sc tn nm tay cu, bt tay cu...

Lt sau, bc s li vo, ci nghe bnh nhn ln na ri ngng ln. Cu hi :

_ Tha ngi, ng y "i" cha ?

Bc s p :

_ Thi, con v ! Vic phc ca con n y l trn. Con hy sung sng i v con ng c sung

sng !

B phc rt nm hoa ti trong bnh bn ca s, a cho cu v bo :

_ Ta ch c g cho em c. Em cm ly b hoa ny gi l cht k nim ca nh thng.

Cu, mt tay ly b hoa, mt tay lau nc mt, ni :

_ Cm n b, nh con xa qu, em v n ni th ho c. Con xin mn b hoa ny ving ng gi

khn kh !...

Ni xong, cu ngt nhng bng hoa rc ln thi hi ngi bt hnh.

on, cu cho b phc v bc s, xch gi qun o tr ra.

Lc y, vng ng rng.

EDMOND DE AMICIS

TM HN CAO THNG

THNG HAI

33.- Ch h con

Th hai, ngy 20

Hi gi trang gn mn, thnh ph rt tng bng rn rp. Trn nhng khu t cng, ch no cng thy

dng nhng rp xic rong v nhng vng ua nga g. Ngay ca s nh ti trng ra, c mt

Documents

Tâm Hồn Cao Thượng (Grand Coeur)