Upload
others
View
4
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Oi le lāgi e! Le puaoa o ona tafa’itulimanu
Sa sema i ao momo’o Ina ia tali le seūga galala
Le lavelave o ‘atipa na totō
Segi i maūli tatanu E fia ifo i tia lologo Lata lupe sa fa’aolo
O le laau fa’atūoge
Sa apepele ai aso leaga E! Fesili atu ia i le vāgatai
Ae mumusu atu i le vāgauta
Sei aumaia se filemu Mo le nuu ua atuatuvale
Ua goto le ma’amanu Ua tiligape ai i fanua le lelesa’i a le manu
sa ia faailo le inafo.
Tuugamau ai le magālafu Ao fea ea le ositaulaga?
Sei tapui sā o le tapuaiga mamana
O fea ea Tuilo’a Sa lepa ai i le foe ae mapu i le to’o
Sa ainā ai le liu o le sā E fa’ailo ai i fanua le Matagaluega o Tina
ma Tamaitai
Ui o lea, Ua logo le lagi
I ou faiva na lau sasa’a O le tatalo
Tapui ia sā o le Nuu tofi Ae ulufale i le fa’afaletui o Agaga sao .
TALOFA UA TU’UGAMAU LE MAGÃLAFU
Hon. Tuilo’a Anitele’a Tuilo’a
Tofi Faipule: Gagaifomauga I
2006-2011 & 2011-Iuni 2014
Afioga Minista Lagolago Matagaluega o Tina ma Tamaitai, Atinae o Nuu, Afio-
aga ma Agafesootai
2011-2014
Sa’afiafiga ma Alofa’aga mai le
Matagaluega o Tina ma
Tamaitai, Atina’e o Nuu,
Afioaga ma Agafesootai.
O le Aso Lulu 18 Iuni, 2014 na fa’atautaia ai se Sauniga faapitoa e le Afioga i le Minisita Afioga Tolofuaivalelei Falemoe Leiataua, Afioga i le Minisita Lagolago Gatoloaifa’ana Amataga Gidlow ma le Matagaluega o Tina ma Tamaitai, Atinae o Nuu, Afioaga ma Agafesootai e faamavae aloa’ia atu ai i se tasi o poutu toa ua afu lana tautua i le Malō ae tainane le Matagaluega, Afioga Tuilo’a Anitelea. O lē sa tofia e avea ma Minisita Lago-lago mo le Matagaluega ina ua pale mai i le Tofi Faipule o le Itumalo Gagaifomauga No I i le mae’a ai o le Faiga filifiliga a le Atunuu i le 2011. O le Afioga i le Taitaifono a Ekalesia Soofaatasi Afioga Kasiano Leaupepe sa ta’ita’ia le sauniga o lea Aso. Na saunoa le Afioga Tolofuaivalelei Falemoe Leiataua e fai ma moli-mau Autu e molimau i lo lā va galulue ai ma le Afioga ia Tuilo’a ma faafetaia ai le tautua matavela ma lana auaunaga mo le Matagaluega. Sa ia faapea ai, o Tuilo’a o se tasi o toa
manumanu a le Vaega Faaupufai a le Malo ma o se tasi lea o Faipule iloga ma e le fefe e saunoa i le mea sa’o. O se tamali’i e ‘oa ma e tamao’aiga foi i le aganu’u. Sa ia ta’ua nisi o tulaga e ese mai ai le Afioga ia Tuilo’a mai Faipule uma o le maota fono ma ia faapea ai e na’o le pau lea o le Faipule e faataga ona fai lana mata pogisa (sun shades) I totonu o le maota Fono. Na ia faai’u ai e faapea, Talosia ia pa’u se toa, ae tula’i se toa e soso’o ai le fau ma le fau e sui i lana Afioga aua Upufai o le Malo o Samoa. Na saunoa le Afioga I le Ofisa Sili o Pulega Afioga Leituala Kuiniselani Toelupe Tago-Elisara e tusa o la la’ua mafutaga ma le Afioga Tuilo’a. Sa ia faamamafa ai e faapea o Tuilo’a o se tamalii e tumu i le fa’aaloalo ma le alofa. Sa ia ta’ua ai nisi o aga malie o le toeaina e pei o le tuuina atu ai o Lauga Autu mo ni Polokalame Fa’apitoa a le Matagal-uega, ae oo ifo i le taimi mo lana Saunoaga Autu, e le fa’aaogaina e Tuilo’a ae pule lava ia I ana faamatalaga e fai. O le a misia e le Matagaluega ona e saunoa sa’o lava i se vaega e le fiafia ai i le galuega. Na momoli le agaga faafetai e le Ofisa SIili o Pulega i le faletua loto faavauvau ona o lana galuega faufautua ma le tu’ualalo e ui i le tele o faiga a si ona
Alii ia te ia pe a tumutumu tagata. Na faafetaia foi le tautua a lana Afioga ao se’ei mai ai i le Tofi Minisita Lagolago o le Matagal;uega. Na tele ni tala mālie o le soifua auauna o le Afioga ia Tuilo’a sa molimauina i lea aso e pei ona fono faapipii le Afioga i le Tamaitai Minisita Lagolagoi ia Gataloaifaana Amataga ma ia ta’ua ai le tele o fisi a lenei Faipule i totonu o le Maota Fono a le atunuu. Sa ia saunoa i le toa ma e tele ni Komiti sa iai le Afioga i le Faipule e pei ona sa taitaifono ai i le Fono a Sui o Nuu i Savai’i. E le fefe e fa’aali sona finagalo ma e fai faleaitu tele i totonu o le Maota fono pe a tulai mo sana saunoaga. Avea ai lenei taimi e toe momoli atu ai le Faafetai tele a le Matagaluega mo lau tautua. Ua malie mata e vaai, ua malie taliga e faalogo, ua malie le Papa i Galagala, ua malie le Faatolotologatama i lau fa’aaloalo ma ou faiva sasa’a sa tiu ai le Matagaluega. Ula e ua ula, titi e ua titi, Pale e ua pale. O lau pule lea ua matou sapaia faatuaoeleele. Malo le tau-tua faatamali’i ua faamalo fai o le faiva. Alofaaga mai lau Matagaluega pele le Matagal-uega o Tina ma Tamaitai, Atinae o Nuu, Afioaga ma Agafesootai.
Sauniga Faapitoa mo Toe Sauniga o lana Afioga i le
Minisita Lagolago Afioga Tuilo’a Anitele’a
I le aso 19 o Iuni, na faataunuuina ai e le Matagaluega o Tina ma Tama’ita’i se la-tou polokalame faa-le-tausaga, o le “Tufatufaina o Faailoga mo Tauvaga Taualoa mo Tupulaga Talavou 2014”, lea na faatinoina i le Maota Tooa Sala-masina. O lenei fa’amoemoe, o se tasi lea o atina’e a le Malo, ma o le Matagaluega o Tina ma Tamaita’i o lo’o nafa ma le fa’atinoina o lea polokalame, e ala lea i le fa’alauiloaina o atina’e ese’ese o loo galu-lue ai tupulaga talavou i totonu lava o
Samoa. Ma ua sefulu tolu (13) ai nei tau-saga talu ona faatinoina pea lenei faamoemoe, na amatalia mai i le tausaga e 2001. O le anavatau o le faamoemoe i lenei tau-saga, ia “Tapu’e Alāmanuia mo Tupu-laga Talavou ma Una’ia o latou Aga-va’a”, ma sa fausia mai i luga o le manatu faavae a le Faalapotopotoga Faavaomalo mo Galuega (International Labor Organization), auā le faailoaina o le faafitauli o leai o ni galuega mo tupulaga talavou. O le sini autu o lea faamoemoe, ia faalauiloa ma ave le faamalo i tupulaga talavou i le faaaogaina lea o lo latou lava tomai e ala lea ia latou taleni, ua ausia ai o galuega faatino aua le atina’eina o o latou lava tagata. Ae le gata i lea, o le sailia o tupulaga talavou ua maoa’e le latou tula’i mai i le faasoaina o le latou agavaa ma le iloa i isi tupulaga, ina ia fai se latou sao taua i le atina’eina o Samoa. I lenei la tausaga, e fa (4) vaega ua vae-vaeina ai le polokalame, e aofia ai, Fai Teufugalaau, Faatufugaga o Ata, Tufuga Faafuga Ao, faapea ma le Gasesega o Meataumafa,…… (fa’aauau itulau e 2)
TUFATUFAINA O FA’AILOGA MO TAUVAGA TAUALOA
MO TUPULAGA TALAVOU 2014
O se va’aiga lea i le matagofie o lea faamoemoe , i latou sa
mau faailoga i nisi o Vaega Fa’apitoa , le au vala’aulia,
ma se vaaiga i Malo fa’aaloalogia .
I le tufatufaina ai la o faailoga tauoloa, na faamanuia ai le alii o Kolio Filipo i le maoa’e o lana tau-mafai i le Vaega o Faatufugaga o Ata. O le tama’ita’i o Leti Ah Lam lea na mauaina le faailoga tauaoloa i le faia o Teu Fugalaau. I le Vaega o Gasesega o Meataumafa lea na faamanuiaina ai le Pasitale Ualesi, faapea ai ma le alii o Reupena Oloapu, lea mauaina le faailoga tauoloa i le mata’ina i le Faafugaina lea
ao. O lesi vaega sa faatauaina ai lea faamoemoe, o le tauaaoina lea o le faailoga tauoloa a le Malo o Tau-pulega , mo le tupulaga talavau ua maoa’e ma mataina lona tula’i mai i atina’e fai pisinisi, lea na faamanauiaina ai le tama’ita’i o Molly Ofa Homasi. I le tauaaoina o lea faailoga taua na saunoa i luga o le ala ata na pueina, le Pule Sili o le Vaega o Tupulaga Talavou o le Malo Taupulega, le Susuga ia Ms. Katherine Ellis, e momoli ai le faafetai ma le faamalo ia Molly ae le gata i lea o le Malo o Samoa e tusa ai ma le faipaaga ma le faaauauina o le amanaiaina ma le atina’eina o tupulaga talavou i totonu o Samoa.
E faafetaia ai e le Matagaluega le lagolagosua malosi a le Digicel, lea ua lua (2) tausaga o faapaaga pea, e ala lea i le fesoasoani e $20,000, aua le fesoasoani mo tupulaga talavou, ia latou atina’e. E faaalia foi le agaga faafetai a le Matagaluega i le fesoaniani mai a le Mutzi Florist, Tiapapata Art Gallery, APTC, Eveni Carruthers faapea ma le Salon Sheree mo le lagolago i lea faamoemoe.
O nisi o vaaiga eseese
iai latou na auai ma
le Aufaipese mai le
Ola Toe Fuataina i le
ata o loo i luga sa
valaaulia e faafiafia i
lea fa’amoemoe taua
O le aso 05 Iuni ,2014 sa fa’ataunuuina ai se sauniga faapitoa e aloa’ia ai le tuuina mai o ma-sini komepiuta sa tauaao mai e le Matagaluega o Agafesootai mai Niu Sila mo le Matagal-uega o Tina ma Tamaitai, Atina’e o Nu’u, Afioaga ma Agafeso’otai i Samoa nei ma le naunautaiga ina ia mafai ona fesoasoani i le fa’aleleia atili o auaunaga faa-tekonolosi a le Matagaluega. O le fesoasoani mai le Matagaluega o Agafesootai mai Niu Sila o le tali o se faiga fa’apaaga faifaipea aua polokalame alualu mamao a Matagaluega e lua i le lagolagoina ma le galulue vaavaalua mo le faamalosia ma le atina’eina o le Matagaluega tau I le Ofisa. O lenei faiga fa’apa’aga sa amata aloa’ia i le 2011 a’o avea ai le Afioga Fiame Naomi Matā’afa ma Minisita o le Matagaluega o Tina ma Tamaitai Atinae o Nuu ma Agafesootai .O le Susuga ia Peter Hughes oloo ua avea nei ma faauluulu o le Univesite o Victoria I Niu Sila sa fai ma Faauluulu o le Matagaluega mo Agafesootai a Niu Sila i lea taimi.
Talia Aloa’ia e le Minisitã le Foa’i mai le
Matagaluega o Agafeso’ota’i i Niu Sila
O lenei faiga faa-paaga faifaipea oloo iai i totonu se polokalame e faatautaia mo le tolu tau-saga ma ua fa’a’autuina i ni vaega se tolu ua fa’aigoaina faapea; (1) o le siitia lea o agava’a a le Aufaigaluega ma le faanaunautaiga ina ia faamalosia le silafia e ala i le tomai faa-le-ta’ita’i, Faiga fa’avae ma auaunaga lautele, (2) o lo’o tulimata’i le auaunaga i mea tau kome-piuta ma le tomai i le fa’atinoina o lea tulaga auā le faatumauina o le si’itia maualuga o lena foi auaunaga (3) auaunaga tau faamatalaga i fanau aemaise ai le puleaina lelei o amio, e le gata i lena ae ia mafai ona aoaoina lelei fanau ma le puipuiga o aiga mai sauaga ma o le Matagaluega o Tina ma Tamaitai Atinae o Nuu ma Agafesootai o lo’o ta’imua ai nei i lea tulaga aua lava le faamoemoe ina ia mafai ona pulea amio, tu ma aga e le gata i totonu o nuu, aiga aemaise le atunuu atoa. O nei Sini Autu oloo tulimatai ai le vaai a le Matagaluega e galulue vaavaalua ai ma faiga faavae a le malo e ala i le lelei tu’ufaatasia o faamaumauga ma fuainumera ma oloo agai i fuafuaga alualu mamao a le Matagaluega ma o lo’o ta’imua ai nei i vaega tau Atina’e o Nuu ma Afioaga.
Ata i luga : Afioga Tolofuaivalelei Falemoe
Leiataua i lana saunoaga
faafetai i le Malo o Niu Sila.
O le taeao lea na faatautaia ai lenei sauniga faapitoa e tuuina aloaia mai ai nei masini faatekonolosi mai le MSD mo le Matagaluega o Tina ma Tamaitai Atinae o Nuu ma Agaf-esootai ma nasaunoa le Susuga i le Faafeagaiga ia Utufua Naseri o le Ekalesia Faalapo-topotoga Kerisiano Apia na te ta’ita’ia le Sauniga Lotu. O le susuga i le Komesina o Niu Sila ia Jackie Frizelle sa saunoa i le saunoaga Autu mo le faamatuuina atu o nei masini i le Minisita o le Matagaluega o Tina ma Tamaitai Atinae o Nuu, Afioaga ma Agafesootai le Afioga ia Tolofuaivalelei Leiataua i le maota o Tooa Salamasina i Sogi. O nei masini faate-konolosi e aofia ai le 40 o PC, 15 laptops, 5 projectors,3 PC servers. O nei masini o le’a aoga e fesoasoani i faamaumauga ma manaoga e ala i galuega a le matagaluega e mu-limulitai ai i faiga faavae a le malo. Ua fa’fetaia nei e le Malo e tauala mai i le Matagaluega o Tina ma Tamaitai Atinae o Nuu
ma Agafesootai le lagolagosua a le Malo o Niu Sila tauala mai le matagaluega o Agaf-
esootai e ala i masini sa tauaaoina o le’a faapea ona faaogaina ina ia fai se ‘ai o lenei Me-
aalofa taua. O le fesoasoani faifaipea a le Matagaluega o Agafesootai mai Niu Sila, sa
faafetaiai ai le Susuga Paula Bennet ma le Ofisa Sili o le Matagaluega o Agafesootai
Susuga Brendan Boyle ma toe faafetaia ai le Minisita o le Matagaluega o Faamasinoga le
Afioga ia Fiame Naomi Mataafa aemaise ai foi le auaunaga a lē sa avea ma Ofisa Sili o lea
Matagaluega Polofesa Peter Hughes mo le taliaina o le talosaga faiga faapaaga aua Fua-
fuaga alualu mamao mo le Malo o Niu Sila ma le malo Samoa e tauala atu i maliega
matagaluega e lua.
O se Vaaiga lea i lea Faamoemoe taua ma le laufofoga fiafia o le
Aufaigaluega o le Matagaluega i lea Aso.
Sa faatautaia e le Matagaluega o Tina ma Tamaitai Atinae o Nuu ma Agafesootai I lalo le faamalumaluga a le Vega mo Tina ma Tamaitai e faatatau I Tina ma latou alo tamaitai I le motu I Salafai I alalafaga o Tufutafoe,Satupaitea, Falelima ma Neiafu. O lenei aoaoga oloo faaautu I le lelei ona fesootai ma faia filifiliga tonu I le aofai o fanau e tatau ona iai faapea ai foi ma le vaavaai I le sauaga I totnu o aiga I le va o tina ma tamaitai aemaise ai le siitia o le fuainumera o tina e latou te faasoa atu le soifua maloloina faaautama i se faasoa e mafai ona femalamalamaa’i ai finagalo. E faapena foi le lagona sa faailoa iai ina ia faataua le fefaasoaa’i ia mafai ai ona latalata le tina ia lana tama teine. E fono faapipii atu I le manatu e pei ona taua, ia mafai ai ona puipuia tina ma tamaitai mai sauaga, matua ma-lamalama ma ia fesootai atu ai I le galuega a le matagaluega I lalo le faamalu a le vaega mo tina ma tamaitai oloo faamamafa ai tina ma fanau. Mulia’i ai le talanoaina o polokalame tau faaolaola ina ia atia’e ai tina ma tamaitai ina ia
mafai ona malamalama I manaoga ma ia talia faafitauli latou te faafeagai. O lenei aoaoga ua mafai ona tuufaatasia e tauala atu i le STN ma faatinoina loa e le vaega o Tina ma Tamaitai. Sini:
Fausia the mafutaga vava lalata a Tina ma fanau teine e ala i le faamalosia o fesootaiga ma filifiliga fai e faatatau i le soifua maloloina faaautama faapea ai foi ma le auala e foia ai faafitauli I totonu o aiga.
Siitia le tulaga o polokalame faalauiloa ma le silafia I le CEDAW, matua malamalama e o faatasi ma le Faiga Faavae mo Tina ma Tamaitai Samoa 2010-2015 ma Faiga Faavae mo Tamaiti 2010-2015.
Ia faatuputupulaia le lelei o fesootaiga I le va o tina ma latou fanau tamaitai/ teine ina ia faigofie ona faatalatalanoa le soifua maloloina o faaautama e aofia ai ma pui-puiga mai le faama’I oti o Aids ma siama e mafua mai I feusuaiga e le talafeagai.
Ia faafaigofie ona aoao ma malamalama e ala I le tomai ma agavaa.
Fa’atinoina le Polokalame mo
Tina ma Alo Tama’ita’i
SAY “NO” TO
VIOLENCE
VIOLENCE IS A
CRIME
BREAK THE SILENCE
END THE VIOLENCE
E tolu (3) aso na galulue soosootauau ai le Matagaluega o Tina ma Tamaitai, ma le Faale-potopotoga o le Secretariat of the Pacific Community i lona vaega o le Regional Rights Resource Team, aua le faatinoina o se polokalame faaleaoaoga i le Feagaiga Faava-o-malo e Tete’e atu ai Sauaga e Faasaga i Tina ma Tama’ita’i. E toalua sui o lea faalapotopotoga na Malaga faapitoa mai i Fiti, aua le faatautaia o lea polokalame. O le sini autu o lea a’oa’oga, ia siitia le tomai o sui o Matagaluega a le Malo faapea Faala-potopotoga Tumaoti, i faamanuiaga faavae o Tina ma Tama’ita’i o lo’o taoto i totonu o lea feagaiga. Ma o le naunautaiga foi lea a le Malo o Samoa, ia alualu pea i luma le malama-lama o Matagaluega ma Faalapotopotoga Tumaoti, ae le gata i le ia faamausaliina pea le fai paaga o itu e lua, i lalo o lenei feagaiga. O le taunuuga mo’omia, ia maua le malama-lama o sui auai i fuaiupu taitasi o lea Fegaiga Faava-o-malo, ma ia tuliloaina ai le faati-
noina ma le faasauniuni mo le tuuina atu o se ripoti i le Komiti o Malo Aufaatasi i le tau-saga e 2016, e uiga i galuega faatino o lea fegaiga i totonu o Samoa. O lenei aoaoga o le vaega muamua lea o polokalame faaleaoaoga aua le lagolagoina o galuega faatino o lea feagaiga i totonu o Samoa, aua o le fuaufuaaga, o le tele nisi o polo-kalame faaleaoaoga e muliumuli mai le faatinoina, ina maua pea le malamalama ma le tomai i auala e tetee atu ai sauga e faasaga i tina ma tamaitai, ae le gata i lea ia unaia pea i luga le tulaga o Tina ma Tama’ita’i i totonu o Samoa. E 42 le aofa’i o i latou na auai i le aoaoga, ma sa faatinoina mai le aso 16 seia faaumaina i le Aso 18 Iuni.
A’oa’oga mo le Fegaiga Faava-o-malo e Tetee
Atu ai i Sauaga e Fa’asaga i Tinã & Tamai’ta’i
Ata i luga:
O i latou sa auai i lea
A’oa’oga tāūa
Ata i autafa:
Faia’oga sa faatautaia le
A’oa’oga
VA’AIGA ESE’EESE I LE MATAGALUEGA I GALUEGA FAATINO O ME-IUNI 2014
Faafeiloa’i atu le Matagaluega
i ona Sui Fou
Faalauiloa a le Matagaluega……..
Mo nisi faamatalaga, faafesoota’i:
Matagaluega o Tina ma Tama’ita’i,
Atina’e o Nu’u ma Afioaga ma
Agafeso’ota’i
Telefoni: 27752/ 27753
Laina: 261/257
www.mwcsd.gov.ws
Seira Fuimaono
Sector Coordinator
Florence Samuelu
Youth Officer
Sharon Pagisa
Office Assistant
Lagofaatasi Samoa
Driver
Liloa Tauavea
Driver