तिरीय उपिनषत taittirIya upaniShat

ïImt! vedaNt ramanuj muin ké[alBx vedaNt yuGmm! ïImt! ïIvas yaegIñr guépdyaeipRt SvaTmÉarm! ïImt! ïIr¼nataþy muink«pya àaÝ mae]aïm< t< ïImt! vedaNt ramnuj muinmprm! s<ïye deizkeNÔm!

ïImt! ïIvas yaegIñr muin ké[alBx vedaNt yuGmm! ïImt! vedaNt ramanuj guépdyaeipRt SvaTmÉarm! ïImt! ïuTyNt ramanuj yit n&pte> àaÝ mae]aïm< t< ïImt! ïIvas ramnujmuin< s<ïye }anvaixRm!

vedaNt lúm[ munINÔ k«paÄ baexm! tTpad yuGm srsIéh É&¼rajm! ÇYyNt yuGm k«tÉUir pirïm< t< ïIr¼ lúm[muinm! zr[< àp*e

तिरीय उपिनषत

ओ नमो भगवत वासदवाय Page 1 of 15

॥ शीावी ॥

॥ हिरः ओ(४)म ॥

श नो िमश वणः । श नो भवय मा । श न इो बहित ।

श नो िव मः । नमो ण । नम वायो । मव ािस ।

ामव विदािम । ऋत विदािम । स विदािम । तामवत ।

तारमवत । अवत माम । अवत वारम । ओ शाि शाि शाि ॥ ॥ १ ॥

शीा ााामः । वण रः । माा बलम । साम सान ।

इः शीाायः ॥ २ ॥

सह नौ यशः । सह नौ वच सम । अथातः सिहताया उपिनषद ााामः ।

पिधकरण ष । अिधलोकम अिधौितषम अिधिव अिधजमाम ।

ता महा सिहता इाचत । अथािधलोकम । पिथवी पव पम । ौरपम ।

आकाशिः ॥ ३ ॥

वाय ानम । इिधलोकम । अथािधौितषम । अिः पव पम ।

आिद उरपम । आपिः । वतानम । इिधौितषम ।

अथािधिवम । आचाय ः पव पम ॥ ४ ॥

अवारपम । िवा सिः । वचन सानम । इिधिवम । अथािधजम ।

माता पव पम । िपतोरपम । जा सिः । जनन सानम ।

इिधजम ॥ ५ ॥

तिरीय उपिनषत

ओ नमो भगवत वासदवाय Page 2 of 15

अथााम । अधरा हनः पव पम । उरा हनरपम । वािः ।

िजा सानम । इाम । इतीमा महा सिहताः ।

य एवमता महा सिहता ााता वद । सीयत जया पशिभः ।

वच सनाान सवयण लोकन ॥ ६ ॥

यछसामषभो िवपः । छोोऽमतासबभव । स मो मधया णोत ।

अमत दव धारणो भयासम । शरीर म िवचष णम । िजा म मध ममा ।

कणा ा भिर िव वम । णः कोशोऽिस मधयािपिहतः । त म गोपाय ।

आवही िवताना ॥ ७ ॥

कवा णा चीरमान । वासािस मम गाव । अपान च सवदा । ततो म ियमावह ।

लोमशा पशिभह ाहा ।

आमाय चािरणाहा ॥ ८ ॥

यशो जन ऽसािन ाहा ।

यान वसोऽसािन ाहा ।

त ा भग िवशािन ाहा ।

स मा भग िवश ाहा ।

तिसहशाख िनभगाह िय मज ाहा ।

यथाऽऽपः वताऽऽयि । यथा मासा अहज रम ।

एव मा चािरण ।

धातराय सव ताहा ।

ितवशोऽिस मा भािह मा प ॥ ९ ॥

तिरीय उपिनषत

ओ नमो भगवत वासदवाय Page 3 of 15

भभ वविरित वा एतािो ातयः । तासामह ता चत थम । माहाचम वदयत ।

मह इित । तत । स आा । अाा दवता ।

भिरित वा अय लोकः । भव इिरम । सविरसौ लोकः ॥ १० ॥

मह इािदः । आिदन वाव सव लोका महीय ।

भिरित वा अिः । भव इित वायः । सविरािदः । मह इित चमा ।

चमसा वाव सवा िण ोतीिष महीय ।

भिरित वा ऋच । भव इित सामािन । सविरित यजिष ॥ ११ ॥

मह इित । णा वाव सव वदा महीय ।

भिरित व ाणः । भव इपानः । सविरित ानः । मह इम ।

अन वाव सव ाणा महीय । ता वा एतास चतस चत धा ।

चतस चतो ातयः । ता यो वद । स वद ।

सवऽ दवा बिलमावहि ॥ १२ ॥

स य एषोऽदय आकाशः । तिय पषो मनोमय । अमतो िहरमय ।

अरण ताक । य एषन इवावलबत । सयोिनः । यासौ कशाो िववत त ।

पो शीष कपाल । भिरौ ितितित । भव इित वायौ ॥ १३ ॥

सविरािद । मह इित िण । आोित ाराम । आोित मनसितम ।

वाकपितश च ितः । ोपितर िवानपितः । एततो भवित । आकाश शरीर ।

सा ाणाराम मन आनम । शाि समममतम ।

इित ाचीन योयोपा ॥ १४ ॥

तिरीय उपिनषत

ओ नमो भगवत वासदवाय Page 4 of 15

पिथिर ौिदशोऽवारिदशाः । अिर वायर आिदश चमा नािण ।

आप ओषधयो वनतय आकाश आा । इिधभतम । अथााम ।

ाणो ानोऽपान उदानमानः । च ो मनो वाक ।

क चम मासग ावाि मा । एतदिध िवधाय ऋिषरवोचत ।

पा वा इद सवम । पान व पाग णोतीित ॥ १५ ॥

ओिमित । ओिमतीद सवम ।

ओिमतदन कित ह वा अो ावया ावयि । ओिमित सामािन गायि ।

ओ शोिमित शािण शसि । ओिम य ः ितगर ितगणाित ।

ओिमित ा सौित । ओिमिहो मन जानाित ।

ओिमित ाणः वाह ोपावानीित । वोपाोित ॥ १६ ॥

ऋत च ााय वचन च ।

स च ााय वचन च ।

तप ााय वचन च ।

दम ााय वचन च ।

शम ााय वचन च ।

अय ााय वचन च ।

अिहो च ााय वचन च ।

अितथय ााय वचन च ।

मानष च ााय वचन च ।

जा च ााय वचन च ।

जन ााय वचन च ।

जाित ााय वचन च ।

तिरीय उपिनषत

ओ नमो भगवत वासदवाय Page 5 of 15

सिमित सवचा राथीतरः ।

तप इित तपोिनः पौिशिः ।

ाायवचन एवित नाको मौदगः ।

ति तपस ति तपः ॥ १७ ॥

अह व रिरवा । कीित ः प िगरिरव । ऊ पिवो वािजनीव मतमि ।

िवण सवच सम । समधा अमतोितः । इित िशोवदान वचनम ॥ १८ ॥

वदमना चायऽ वािसन मनशाि । स वद । धम चर । ाा याा मदः ।

आचाया य िय धनमा जात मा वीः ।

सा मिदतम ।

धमा मिदतम ।

कशला मिदतम ।

भ न मिदतम ।

ााय वचनाा न मिदतम ॥ १९ ॥

दव िपत काया ा न मिदतम ।

मातदवो भव । िपतदवो भव । आचाय दवो भव । अितिथदवो भव ।

यानवािन कमा िण । तािन सिवतािन । नो इतरािण ।

यााक सचिरतािन । तािन योपाािन ॥ २० ॥

तिरीय उपिनषत

ओ नमो भगवत वासदवाय Page 6 of 15

नो इतरािण । य क चायासो ाणाः । तषा याऽऽसनन िसतम ।

या दयम ।

अयाऽदयम ।

िया दयम ।

िया दयम ।

िभया दयम ।

सिवदा दयम ।

अथ यिद त कम िविचिकसा वा व िविचिकसा वा ात ॥ २१ ॥

य त ाणा समर िशनः । या आयाः । अा धमकामाः ।

यथा त त वतरन । तथा त वतथाः । अथााातष ।

य त ाणा समर िशनः । या आयाः । अा धमकामाः ।

यथा त तष वतरन । तथा तष वतथाः । एष आदशः । एष उपदशः । एषा वदोपिनषत ।

एतदनशासनम । एवमपािसतम । एवमचतपाम ॥ २२ ॥

श नो िमश वणः । श नो भवयमा । श न इो बहित ।

श नो िव मः । नमो ण । नम वायो । मव ािस ।

ामव ावािदषम । ऋतमवािदषम । समवािदषम । तामावीत ।

तारमावीत । आवीाम । आवीारम ।

ओ शाि शाि शाि ॥ ॥ २३ ॥

॥ हिर ओ(३)म ॥

॥ इित शीावी समाा ॥

तिरीय उपिनषत

ओ नमो भगवत वासदवाय Page 7 of 15

॥ आनवी ॥

॥ हिरः ओ(४)म ॥

सह नाववत । सह नौ भन । सह वीय करवावह । तजिनावधीतम मा िविषावह ।

ओ शाि शाि शाि ॥

िवदाोित परम । तदषाऽ ा । स ानमन ।

यो वद िनिहत गहाया परम ोमन । सोऽत सवा न कामाह । णा िवपितित ।

ताा एतादान आकाशभतः । आकाशाायः । वायोरिः । अराप ।

अदः पिथवी । पिथा ओषधयः । ओषधीोम । अात पषः ।

स वा एष पषोऽरसमयः । तदमव िशरः । अय दिणः पः । अयमरः पः ।

अयमाा । इद प िता । तदष ोको भवित ॥ १ ॥

अा जाः जाय । याः का पिथवीिताः । अथो अन व जीवि ।

अथनदिप यतः । अग िह भताना म । तात सवषधम त ।

सव व तऽमावि । यऽ ोपासत । अग िह भताना म ।

तात सवषधम त । अाद भतािन जाय । जातान वध ।

अतऽि च भतािन । ताद तत इित । ताा एताद रसमयात ।

अोऽर आा ाणमयः । तनष पण ः । स वा एष पषिवध एव ।

त पषिवधताम । अय पषिवधः । त ाण एव िशरः । ानो दिणः पः ।

अपान उरः पः । आकाश आा । पिथवी प िता ।

तदष ोको भवित ॥ २ ॥

तिरीय उपिनषत

ओ नमो भगवत वासदवाय Page 8 of 15

ाण दवा अन ाणि । मन ा पशव य । ाणो िह भतानामाय ।

तात सवा य षम त । सवम व त आयय ि । य ाण ोपासत ।

ाणो िह भतानामायः । तात सवा यषमत इित । तष एव शारीर आा ।

य पव । ताा एतात ाणमयात । अोऽर आा मनोमयः ।

तनष पण ः । स वा एष पषिवध एव । त पषिवधताम । अय पषिवधः ।

त यज रव िशरः । ऋदिणः पः । सामोरः पः । आदश आा ।

अथवा िरसः प िता । तदष ोको भवित ॥ ३ ॥

यतो वाचो िनवत । अा मनसा सह । आन णो िवान ।

न िबभित कदाचन ित । तष एव शारीर आा । य पव ।

ताा एतान मनोमयात । अोऽर आा िवानमयः । तनष पण ः ।

स वा एष पषिवध एव । त पषिवधताम । अय पषिवधः । त व िशरः ।

ऋत दिणः पः । समरः पः । योग आा । महः प िता ।

तदष ोको भवित ॥ ४ ॥

िवान य तनत । कमा िण तन तऽिप च । िवान दवाव । मपासत ।

िवान चद । ता माित । शरीर पानो िहा ।

सवा ामाम त इित । तष एव शारीर आा । य पव ।

ताा एतािानमयात । अोऽर आाऽऽनमयः । तनष पण ः ।

स वा एष पषिवध एव । त पषिवधताम । अय पषिवधः । त ियमव िशरः ।

मोदो दिणः पः । मोद उरः पः । आन आा । प िता ।

तदष ोको भवित ॥ ५ ॥

तिरीय उपिनषत

ओ नमो भगवत वासदवाय Page 9 of 15

अस व स भवित । असदित वद चत । अि ित चद । समन ततो िविरित ।

तष एव शारीर आा । य पव । अथातोऽनाः । उतािवानम लोक ।

कन गती ३ । आहो िवानम लोक । कि म ता ३ उ । सोऽकामयत ।

ब ा जाय यित । स तपोऽतत । स तपा । इदग सवमसजत । यिदद िक ।

तसषा । तदवान ािवशत । तदन िवय । स ाभवत । िन चािन च ।

िनलयन चािनलयन च । िवान चािवान च । स चानत च समभवत ।

यिदद िकञ च । तसिमाचत । तदष ोको भवित ॥ ६ ॥

असा इदम आसीत । ततो व सदजायत । तदाानग यमकत ।

तात तत सकतमत इित । य तत स कतम । रसो व सः ।

रसग वाय लाऽऽनी भवित । को वाात कः ायात ।

यदष आकाश आनो न ात । एष वानयाित ।

यदा वष एतियऽ–ना-िन-िनलयन भय िता िवत ।

अथ सोऽभय गतो भवित । यदा वष एतिन उदरमर कत ।

अथ त भय भवित । तव भय िवषोऽमान । तदष ोको भवित ॥ ७ ॥

भीषाऽाात पवत । भीषोदित सय । भीषाऽादि । मधा वित पम इित ।

सषाऽऽन मीमासा भवित । यवा ााध य वाऽायकः ।

आिशो िढो बिलः । तय पिथवी सवा िव पणा ात ।

स एको मानष आनः । त य शत मानषा आनाः ।

स एको मन गवा णामानः । ोिय चाकामहत ।

त य शत मन गवा णामानाः ।

तिरीय उपिनषत

ओ नमो भगवत वासदवाय Page 10 of 15

स एको दव गवा णामानः । ोिय चाकामहत ।

त य शत दव गवा णामानाः ।

स एकः िपतणा िचरलोक लोकानामानः । ोिय चाकामहत ।

त य शत िपतणा िचरलोक लोकानामानाः ।

स एक आजानजाना दवानामानः । ोिय चाकामहत ।

त य शत आजानजाना दवानामानाः ।

स एकः कमदवाना दवानामानः । य कमणा दवानिपयि । ोिय चाकामहत ।

त य शत कमदवाना दवानामानाः ।

स एको दवानामानः । ोिय चाकामहत । त य शत दवानामानाः ।

स एक इानः । ोिय चाकामहत । त य शतिमानाः ।

स एको बहतरानः । ोिय चाकामहत । त य शत बहतरानाः ।

स एकः जापतरानः । ोिय चाकामहत । त य शत जापतरानाः ।

स एको ण आनः । ोिय चाकामहत । स याय प ष । यासावािद ।

स एक । स य एविवत । अाोकात ।

एतम अमयमाानम उपसामित ।

एत ाणमयमाानम उपसामित ।

एत मनोमयमाानम उपसामित ।

एत िवानमयमाानम उपसामित ।

एतम आनमयमाानम उपसामित ।

तदष ोको भवित ॥ ८ ॥

तिरीय उपिनषत

ओ नमो भगवत वासदवाय Page 11 of 15

यतो वाचो िनवत । अा मनसा सह । आन णो िवान ।

न िबभित कतन ित । एत ह वाव न तपित । िकमह साध नाकरवम ।

िकमह पापमकरविमित । स य एव िवानत आानग णत ।

उभ वष एत आानग णत । य एव वद । इ पिनषत । ॥ ९ ॥

सह नाववत । सह नौ भन । सह वीय करवावह । तजिनावधीतम मा िविषावह ।

ओ शाि शाि शाि ॥

॥ हिर ओ(३)म ॥

॥ इित आनवी समाा ॥

तिरीय उपिनषत

ओ नमो भगवत वासदवाय Page 12 of 15

॥ भगवी ॥

॥ हिरः ओ(४)म ॥

सह नाववत । सह नौ भन । सह वीय करवावह । तजिनावधीतम मा िविषावह ।

ओ शाि शाि शाि ॥

भग व वािणः । वण िपतरमपससार । अधीिह भगवो ित । ता एतत ोवाच ।

अ ाण च श ो मनो वाचिमित । त होवाच ।

यतो वा इमािन भतािन जाय । यन जातािन जीवि । यत यिभ-सिवशि ।

तििजास । तदित । स तपोऽतत । स तपा ॥ १ ॥

अ ित जानात । अाव खिमािन भतािन जाय ।

अन जातािन जीवि । अ यिभ-सिवशीित । तिाय ।

पनरव वण िपतरमपससार । अधीिह भगवो ित । त होवाच ।

तपसा िविजास । तपो ित । स तपोऽतत । स तपा ॥ २ ॥

ाणो ित जानात । ाणाव खिमािन भतािन जाय ।

ाणन जातािन जीवि । ाण यिभ-सिवशीित । तिाय ।

पनरव वण िपतरमपससार । अधीिह भगवो ित । त होवाच ।

तपसा िविजास । तपो ित । स तपोऽतत । स तपा ॥ ३ ॥

मनो ित जानात । मनसो व खिमािन भतािन जाय ।

मनसा जातािन जीवि । मन यिभ-सिवशीित । तिाय ।

पनरव वण िपतरमपस सार । अधीिह भगवो ित । त होवाच ।

तपसा िविजास । तपो ित । स तपोऽतत । स तपा ॥ ४ ॥

तिरीय उपिनषत

ओ नमो भगवत वासदवाय Page 13 of 15

िवान ित जानात । िवानाव खिमािन भतािन जाय ।

िवान न जातािन जीवि । िवान यिभ-सिवशीित । तिाय ।

पनरव वण िपतरमपस सार । अधीिह भगवो ित । त होवाच ।

तपसा िविजास । तपो ित । स तपोऽतत । स तपा ॥ ५ ॥

आनो ित जानात । आनाव खिमािन भतािन जाय ।

आनन जातािन जीवि । आन यिभ-सिवशीित ।

सषा भाग वी वाणी िवा । परम ोमन ितिता । य एव वद ितितित ।

अवानादो भवित । महावित जया पशिभर वच सन । महान कीा ॥ ६ ॥

अ न िनात । तद तम । ाणो वा अम । शरीरमादम । ाण शरीर ितितम ।

शरीर ाणः ितितः । तदत-द-म ितितम ।

स य एत-द-म ितित वद ितितित । अवानादो भवित ।

महान भवित जया पशिभर वच सन । महान कीा ॥ ७ ॥

अ न पिरचीत । तद तम । आपो वा अम । ोितरादम ।

अ ोित ितितम । ोिताप ितिताः । तदत-द-म ितितम ।

स य एत-द-म ितित वद ितितित । अवानादो भवित ।

महान भवित जया पशिभर वच सन । महान कीा ॥ ८ ॥

अ ब कवत । तद तम । पिथवी वा अम । आकाशोऽादः ।

पिथामाकाशः ितितः । आकाश पिथवी ितिता । तदत-द-म ितितम ।

स य एत-द-म ितित वद ितितित । अवानादो भवित ।

महान भवित जया पशिभर वच सन । महान कीा ॥ ९ ॥

तिरीय उपिनषत

ओ नमो भगवत वासदवाय Page 14 of 15

न कन वसतौ ाचीत । तद तम । ताया कया च िवधया ब ायात ।

अराा अिमाचत ।

एत मखतोऽन राम । मखतोऽा अ रात ।

एत मतोऽन राम । मतोऽा अ रात ।

एता अतोऽ राम । अतोऽा अ रात ।

य एव वद । म इित वािच । योगम इित ाणापानयोः ।

कमित हयोः । गितिरित पादयोः । िवमििरित पायौ ।

इित मानषी समााः । अथ द वीः । तििरित वौ । बलिमित िवित ।

यश इित पशष । ोितिरित नष । जाित-रमतमान इप । सविमाकाश ।

तत ित पासीत । ितावान भवित ।

तह इ पासीत । महान भवित ।

तन इ पासीत । मानवान भवित ।

तम इ पासीत । नऽ कामाः ।

तद पासीत । वान भवित ।

तद णः पिरमर इ पासीत । पयण िय िषस सपाः ।

पिरयऽिया ाताः । स याय प ष । यासावािद । स एक ।

स य एव िवत । अाोकात ।

एतम अमयम आानमप स ।

एत ाणमयम आानमप स ।

एत मनोमयम आानमप स ।

एत िवानमयम आानमप स ।

एतम आनमयम आानमप स ।

तिरीय उपिनषत

ओ नमो भगवत वासदवाय Page 15 of 15

इमान लोकान कामाी कामनसरन । एतत साम गाया ।

हा ३ व हा ३ व हा ३ व ।

अह-म-मह-म-मह-मम ।

अहमादो २ ऽहमादो २ ऽहमादः ।

अहग ोक कदहग ोक कदहग ोक कत ।

अहमि थमजा ऋता ३ ।

पव दवो अमत ना ३ भािय ।

यो मा ददाित स इदव मा ३ वा ।

अह-म-म-मदमा ३ ि ।

अह िव भवनम भवाम ।

सवन ोती ।

य एव वद । इ पिनषत ॥ १० ॥

सह नाववत । सह नौ भन । सह वीय करवावह । तजिनावधीतम मा िविषावह ।

ओ शाि शाि शाि ॥

॥ हिर ओ(३)म ॥

॥ इित भगवी समाा ॥